Post on 05-Jan-2020
QËNDRESA / 8, 2018
E pavarur, kulturore, letrare
Botues: Edicioni i botimeve
Sh Sh “Feniks” Preshevë
Themelues dhe kryeredaktor:
Bilall MALIQI
Redaktor:
Arsim HALILI
Redaksia:
Demush Berisha, Alixhemal Salihu, Nehat Ramizi, Mejdi
Shabani, Avni Shaqiri, Ismet Bajrami, Jalldëze Kasumi, Rexhep Abazi, Rrahman Hyseni, Halim Hasani.
Redaktor gjuhësor:
Shefat ADEMI
SHOQATA E SHKRIMTARËVE
“FENIKS” PRESHEVË
QËNDRESA 8 (E pavarur, kulturore, letrare)
PRESHEVË
2018
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
5
FJALA E REDAKSISË
U bënë tetë vjet nga dalja e numrit të parë të revistës
“Qëndresa”. Revista e jona dhe e juaja edhe më tej vazhdon
të prezantojë vlera dhe risi kulturore të të gjitha gjinive
letrare. Është revista letrare e vetme në Kosovën Lindore
(Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë), dhe është
gjithpërfshirëse për të gjithë krijuesit e botës shqiptare.
Revista letrare “Qëndresa” del në çdo mars, në
kujtim të datave të historisë jetike të shqiptarëve të tri
komunave tona.
“Qëndresa” i bashkon shqiptarët e ndarë
padrejtësisht nga trungu i vetëm shqiptar me krijimet e tyre
të cilat janë të zhanreve dhe motiveve të ndryshme, andaj
jemi këtu t’i shpalosim vlerat e krijuesve shqiptar.
Pra, revista edhe më tej do të vazhdojë të botohet në çdo
mars, por kërkohet ndihmë materiale për daljen në dritë të
kësaj reviste lidere në Kosovën Lindore, ajo do të qëndrojë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
6
vertikal me vlerat e krijuesve që gjenden brenda
kopertinave të saj.
Revista letrare “Qëndresa”, është e hapur për bashkëpunim
me të gjithë dashamirët e fjalës së shkruar artistike.
Ju mirëpresim!...
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
7
“FENIKSI” NËPËR KOHË !...
Klubi Letrar “Feniks” i Preshevës daton qysh nga vitet e
shtatëdhjeta dhe për një kohë të g jatë zhvilloi aktivitete të shumta letrare si në territorin e komunës së Preshevës, por edhe më gjerë.
Ky Klub u themelua nga disa krijues letrar të kësaj ane, të cilët tani janë bërë të njohur në mbarë etnikumin shqiptar: Demir Behluli, Qerim Arifi, Jonuz Fetahaj, Mexhid Mehmeti e Sadete Emërllahu-
Presheva. Që nga themelimi e deri më 1986, kur edhe ue shua çdo aktivitet i
Klubit u mbajtën orë letrare, përurime të librave dhe manifestimeve të tjera kulturore si dhe botime të disa librave me prozë dhe poezi të autorëve preshevarë.
Kryesia e Klubit Letrar “Feniks” u zgjodh më 15.X.1975 në përbërje: Hasan Emërllahu kryetar, Demir Behluli, Sadete
Emërllahu, Mexhid Mehmeti. Xhemaludin Rexhepi dhe Gani Misini. Në këtë mbledhje të klubit u aprovua edhe rregullorja e Klubit.
Më 19.X. 1979, në mbledhjen e Klubit letrar “Feniks” u bë zgjedhja e kryesisë së re në përbërje: Mexhid Mehmeti kryetar,
Tomisllav Trajkoviq, Xhemaludin Rexhepi, Fatmire Mehmeti dhe Qenan Jusufi. Më 15.07.1984 Klubi Letrar “Feniks” , zgjodhi kryesinë e
re në përbërje: Gani Misini kryetar, Selajdin Salijesor, Ferid Selimi, Jovan Ristiq dhe Mexhid Mehmeti.
Më 15, 16 e 17 maj 1985 Klubi Letrar “Feniks” organizon Manifestimin kulturor “Takimet e krijuesve preshevarë” me ç’rast mbahen orë letrare nëpër shkolla të komunës së Preshevës. Në
mbrëmjen e fundit të këtij Manifestimi letrar u organizua Ora e Madhe letrare, ku morën pjesë Esad Mekuli, Sinan Hasani,
Maksut Shehu, Bedri Hysa, Ibrahim Kadriu. Më 15.07.1984, Esad
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
8
Mekuli u shpall anëtar nderi i Klubit Letrar “Feniks”, me këtë rast Esad Mekulit iu dha një pikturë PORTRETI I BAJRAM CURRIT i piktorit akademik preshevar Eshref Qahili).
Më 15 dhe 16 maj 1986 u mbajtën “Takimet e krijuesve preshevarë”. Manifestimi iu kushtua kompozitorit të mirënjohur
Lorenc Antonit dhe u shpall anëtar nderi i Klubit letrar “Feniks” Preshevë. Më 11 tetor 1986 u zgjodh kryesia e re e Klubit në përbërje: Nijazi
Aliu kryetar, Ibrahim Osmani, Mirushe Limani, Vehbi Bajrami, Xhemail Halili si dhe anëtarë të tjerë të Klubit.
Prej vitit 1995 deri në vitin 2000, u zgjodh kryesia e re e Klubit: Ferid Selimi, kryetar, Jeton Arifi (nënkryetar) Dashnim Hebibi, Sadete Presheva, Demush Berisha, Selajdini Salijesor dhe
Amir Latifi. Gjatë këtij mandati në vitin 1998, u mbajtën
‘Takimet e krijuesve preshevarë”, ku në kuadër të këtij evenimenti kulturor e letrar, u përuruan edhe dy libra: Libri me tregime “Kambanaret “ i Ramadan Rexhepit dhe përmbledhja me poezi
“Rekuiem për kalanë” i poetit Qerim Arifi. Pastaj u organizua ora e madhe letrare ku lexuan poetët: Haxhi Vokshi, Sadete Presheva,
Ibrahim Kadriu, Sadbere Kamberi, Hysen Këqiku, Demir Behluli, Jonuz Fetahaj, Mexhid Mehmeti, Demush Berisha, Xhemail Halili, Sevdail Hyseni, Dashnim Hebibi, Hasan Emërllahu dhe Ferid
Selimi. Vlenë të theksohet se gjatë këtij mandati kryetari Ferid
Selimi nxori revistën “Kanarina” e cila u botua dy numra. Prej vitit 2000 deri më 2005, Klubi Letrar “Feniks” nuk funksionoi për shkak të rrethanave të rënduara politike.
Në vitin 2005, u riaktivizua Klubi Letrar “Feniks”, më datë 16.12.2005, u zgjodh kryesia e re: Demush Berisha kryetar,
sekretar Bilall Maliqi, Sedate Presheva, Skënder Latifi, Sadbere Kamberi, Agron Boriçi dhe Shqipe Kamberi. Gjatë këtij mandati u
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
9
organizuan një mori aktivitetesh e orë letrare nëpër shkolla, përurime të librave etj. Më 23.10.2010, në mbledhjen e mbajtur në shtëpinë e
kulturës “Abdulla Krashnica” Preshevë, u zgjodh kryesia e re: Bilall Maliqi kryetar, Nehat Ramizi nënkryetar, Sadete Presheva,
Ismet Bajrami, Mejdi Shabani, Halim Hasani dhe Rexhep Abazi. Po këtë vit kryetari i Klubit Bilall Maliqi themeloi revistën letrare “Qëndresa” e cila është vjetore dhe del në çdo mars në virgjilje të
Referendumit të 1 dhe 2 marsit 1992 për autonomi territoriale me të drejtë bashkangjitjes Kosovës.
Pas mbledhjes së grupit iniciues për themelimin e Shoqatës së Shkrimtarëve “Feniks” me seli në Preshevë, më datë 13 qershor 2011, nga: Bilall Maliqi (kryetar), Demush Berisha
(kryetar i kryesisë), Nehat Ramizi (nënkryetar) dhe Arsim Halili (anëtar), po këtë ditë u aprovua edhe statuti Shoqatës në fjalë.
Ndërsa Shoqata e Shkrimtarëve “Feniks” u regjistrua me vendim të Agjencionit për Regjistrim në Beograd (APR), me datë 22 shtator 2011 me numër: 28060955 dhe BU 22763/2011. E gjithë kryesia e
Klubit u shkri në Sh.Sh. “ Feniks” në Preshevë. Vlen të theksohet se edhe poetesha e parë në trojet shqiptare të ish-
Jugosllavisë e ndjera Sadete Presheva shpallet anëtare nderi e Shoqatës pas vdekjes më 27.08.2013. Më 13 shtator 2014 u mbajt Manifestimi i madh kulturor “Kultura
na bashkon” në theks të veçantë Tribunë dhe orë letrare për poetin e njohur Qerim Arifin, ku Shoqata e Shkrimtarëve “Feniks e shpall
anëtar pas vdekjes. Më 18 tetor 2014, u mbajt Kuvendi zgjedhor i Shoqatës së
Shkrimtarëve “Feniks” Preshevë, ku për kryetar rizgjidhet Bilall
Maliqi (mandati i dytë katër vjeçar), Arsim Halili nënkryetar, Rexhep Abazi zv/kryetar.
Kryetar i Kuvendit të Shoqatës, zgjidhet Demush Berisha, zv./ Jalldëze Kasumi –Arifi.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
10
Anëtarë të kryesisë nga Presheva zgjodhen : Ismet Bajrami, Jalldeze Kasumi-Arifi, Qëndresë Jakupi dhe Selajdin Salijesor. Nga komuna e Bujanocit: Arsim Halili, Halim Hasani dhe Mejdi
Shabani. Nga Medvegja: Rexhep Abazi.
Më 15 tetor 2016, u mbajt Manifestimi i madh letrar “40 vjet me “Feniks”- in, Tribunë, evokim kujtimesh dhe orë e madhe letrare, në të cilën evokuan kujtime themeluesit e Feniksit dhe ora letrare
në të cilën lexuan shumë poetë nga vise të ndryshme shqiptare. Po në këtë Manifestim u nderuan me mirënjohje për kontributin e
dhënë shtatë kryetarët e “Feniksit” dhe profesor Xhemaludin Rexhepi, si dhe mediet e shkruara dhe elektronike që kontribuan dhe bashkëpunuan me Feniksin. Shoqata numëron mbi tridhjetë anëtarë të moshave të ndryshme të cilët kanë të botuar dy e më shumë vpera letrare.
Shoqata e shkrimtarëve “Feniks” në Preshevë, ka edhe Edicionin e Botimeve, ku kohët e fundit ka botuar një numër të konsiderueshëm të librave të zhanreve të ndryshme letrare dhe me
këtë tregon qartë se Shoqata “Feniks” po ecën me hapa të sigurt drejt suksese të reja. Poashtu vlenë të theksohet se me statut të
Shoqatës i organizojmë këto veprimtari kulturore : Orë letrare nëpër shkollat e tri komunave tona dhe më gjerë, përurojmë libra të autorëve të ndryshëm, shënojmë data me rëndësi jetike për kombin
tonë dhe brenda Shoqatës organizohet “Karvani i Shkrimtarëve të Luginës”, ku bëjmë prezantime poetësh, orë të shumta letrare dhe
përurime librash para nxënësve nëpër shkolla…
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
11
Adem GASHI
KUFIJTË
në natyrë të hapur në natyrë të virgjër
bëmë ritin e seancës erotike me të gjitha fijet e fijezat e ndijës
këputur fuqish na erdhën dridhmat
thellë gjirit të tokës shpërthyen tërmete
humbëtirës së pafund të qiejve u shemben rrebeshe
kaq qe më tej nuk mban qenia prej njeriu
pastaj zuri era
s'e di në u bëmë pemë a lule a ferra
DËNIMI I PËRHERSHËM
nganjëherë ndihem i humbur i tretur
ndihem i uritur i etur nganjëherë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
12
nganjëherë vera më bëhet dimër më behet herë tjetër vjeshta pranverë
një plagë më kullon në veri pareshtur
e më ther në jug një brinjë
nganjëherë ndiej lodhje në zemër kur kukëza më bëhen prangat
s’është liria kjo derisa vijnë e shkojnë falangat
e vetmja gjë që më mban gjallë dënimi i përhershëm për të qëndruar edhe në zjarr edhe në flakë
S’KAM SHPËTIM NGA SHIGJETA JOTE
s’di në ç’betejë më ra
mburoja prej tunxhi ma morën a më humbi
tunika m’u gris kaska m'u ça e parzmorja e brinjëve m’u hap hapekrah
unë akili nuk jam ç’më shikon në thembër
tani mos prit shkreh harkun e vetullës drejt e në zemër
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
13
Ahmet SELMANI
GJETJA E MONEDHËS
(Tregim)
(ose kërkimi në gropë)
Duke u kthyer në shtëpi, mu para një grope të hapur në cepin e
rrugicës, njëri prej tyre seç e pikati një monedhë të vogël. Dhe
vrik u sul që ta merrte i pari, por monedha i shkau nga duart dhe
përfundoi në gropë.
- Unë do hyj ta kërkoj – tha me vendosmëri.
- S’do ta gjesh kurrë – ia preu tjetri.
- Ai që kërkon, patjetër do ta gjejë, ndërsa ai që rri duarkryq, s’do
të gjejë asgjë.
Dhe hop kërceu në gropë për ta kërkuar. Filloi ta trazonte dheun
me duar, por vështirë gjendej monedha e vogël.
- Të thashë që s’e gjen kurrë – foli sërish ai.
- Të thashë që do ta gjej – nguli këmbë ai.
Pas një kohe të gjatë, ai vërtet nuk mundi ta gjente atë që i ra në
gropë, por rastisi t’i gjente tri monedha të tjera, duke i futur në
xhep fshehurazi. Pastaj ngadalë doli nga gropa pa i treguar asgjë
atij.
- Tani, u binde që kot kërkove? – i tha me krekosje ai.
- Mjafton që unë e kërkova. Edhe sikur të mos gjeja asgjë, do të
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
14
ndihesha i pasur. – ia ktheu me gjakftohtësi.
Atëherë ai filloi ta shihte vëngër me bisht të syrit. Brenda vetes
ndjeu sikur po e brente ndonjë krimb i çuditshëm.
VDEKJA E SHTIRUR
(Tregim)
(ose pështyrja në ballë)
Me një mal dëshpërim në shpirt, një ditë seç i shkrepi në mendje
që të shtirej si i vdekur, për ta parë se çdo të thoshin gjindja,
sidomos ata që ia kishin nxirë jetën me lloj-lloj intrigash nga më
djallëzoret. Dhe, pa humbur kohë, sakaq doli në rrugë, shikoi
rreth e rrotull që të mos e pikaste dikush. Si e pa që s’lëvizte njeri
i gjallë, vriktas u shtri në mes të rrugës duke mos lëvizur fare.
Pas një kohe të shkurtër, posa e panë në atë gjendje të
palakmueshme, menjëherë e dhanë lajmin se ai kishte ndërruar
jetë. Ndaj shpejt e shpejt gëluan plot njerëz nga të gjitha anët. Të
parët mbërritën ata që ia kishin mbushur shpirtin me helm, por
tani filluan të shqiptonin vetëm fjalë engjëllore. Teksa e kapën
për duarsh e këmbësh që ta tërhiqnin, vazhduan të flisnin pa
reshtur duke i fërkuar sytë, sikur po u vinte keq. Dhe pas gjysmë
ore, pikërisht kur njëri prej shtirakëve e quajti atë mik të ngushtë,
me të cilin e kishin ndarë të mirën dhe të keqen, madje duke thënë
se tanimë as jeta e tij nuk kishte asnjë kuptim, atij seç i vloi barku
nga neveria që ndjeu.
- Mjaft hëngre mut, o qelbësirë! – u shfry duke i hapur sytë dhe
duke e pështyrë në ballë.
Në atë çast ia mbathën vrapit si rrufe duke ngritur shtëllunga resh
të pluhurta.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
15
Albina IDRIZI
NJË TREGIM DASHURIE
‘Sa bëri të nisej, ajo u ndal. Mori frymë thellë dhe përsëriti pa zë për të kushedi të satën herë: qetësohu, mos u rrëmbe, mos u trego histerike, mos bërtit me zë të lartë dhe, kurrsesi (mos e harro
këtë), kurrsesi mos e fyej qoftë edhe sikur të të dalin pikërisht atë çast para syve dhëmballët e saj që shpërfaq duke u qeshur sa herë
sheh tët shoq. As mos e përqesh. Edhe nëse zemra të qan për të shtrembëruar hovin e saj t’i bëjë përshtypje burrit tënd. Ncuk. Po e bëre këtë ke marrë fund. Është pika më e ulët e xhelozisë dhe ti
nuk guxon të rrëshqitësh. Eci drejt tij me hap të ngadaltë ndonëse zemra po i rrihte në galop
të papërmbajtur duke e lënë mbrapa mospërfillëse me krejt ato që provoi në mendje pak më parë. Duart i qenë djersitur dhe fytyrës po i lozte një refleks i pakontrolluar muskuli. E dinte, nuk dukej
bukur me buzët e shtrëngura teksa përpiqej ta ndalonte. -Ti e more atë në punë?! Dëshiron t’i japësh rast të më përçmojë
edhe më shumë se gjer tani? Si munde ta bësh këtë? Shpërtheu me të parën në një çirrje plot histeri. Mos, mos, mos, dëgjonte vazhdimisht zërin e një çasti më heret. Mos bërtit, dreqi
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
16
e marrtë! Mos bërtit kaq shumë! Nuk e sheh sa larg e ke shpjerë me zërin tënd? Ai e shikoi me një zhbirim të tillë sikur të kërkonte në të gjurmët
e gruas që kishte dashuruar dikur. Si duket, nuk gjeti. Edhe ajo e ndjeu. Jo që nuk ishte mësuar me këtë shikim, aq të shpeshtë
kohëve të fundit. Zakonisht ai pasonte me një: si thua të zgjasësh flokët pak më shumë? Besoj se do të të shkojnë më mirë. Apo: fshije pak faqen. Ke një njollë në anën e djathtë.
E kishte mërzi kur e shikonte. Gjithmonë e kapte një siklet nga ajo çfarë do t’i thoshte. Siklet që e torturonte deri sa e dëgjonte.
Shpeshherë i ikte. Ishte bërë mjeshtre në shmangien e shikimit të tij. Vërtet sakrifikonte edhe shikimin e saj, por ja që ia vlente. Gjithnjë e më pak shikime. Gjithnjë e më pak fjalë.
Tani edhe kjo. - Je çmendur? – foli ai. Sigurisht që je çmendur përderisa nuk di
gjë. Nuk di si qëndrojnë punët. Nuk di nëse kisha ndonjë zgjidhje tjetër. Nuk di gjë prej gjëje. Vërtet po çmendej? Ajo kurrë më parë nuk kishte vepruar ashtu,
paçka se po ndjehej gjithnjë e më e vetmuar. Ishte mënyra më e keqe për të poshtëruar, jo ate. Veten. Sa e sa herë kishte
këshilluar shoqet e saj se vetëpërmbajtja tregonte respekt për veten dhe se xhelozia ishte opozita më e ligë e saj. Ç’po ndodhte me të? Po, ishte e vërtetë se nuk dinte gjë prej gjëje në punët e tij
por, e kishte ajo fajin për këtë? Dëgjoi hapat e tj si u ngjitën me të shpejtë shkallëve. Kishte
ngelur vetëm. Vetëm me pjesën më të shëmtuar të saj. Të tjerat, të bukurat i kishte vjedhur dikush gjatë njëzet viteve dhe nuk dinte si ti kthente.
Mos po gabonte? Edhe mund të gabonte. Ajo as që e njihte ate. Disa herë kishte dashur ta përshëndeste por ajo kishte qenë tepër
e zënë, tepër e përqëndruar në të shoqin, sa kësaj i kishte ngrirë buzëqeshja në buzë. Madje kishte qenë aq e duruar sa të priste radhën, të mbaronte me të e ti kthehej. Përsëri do ti buzëqeshte.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
17
Nga fillimi. Nuk kishte ndodhur. Gjithë bujë e potere ajo përherë qeshej e llafosej me burrin e saj dhe ikte që andej pa ia lëshuar sytë as për një herë të vetme.
Deshi të ngjiste shkallët dhe ti kërkonte të flisnin hapur. Të shpjegoheshin një herë e mirë çfarë kishte ndodhur që ishin
larguar aq shumë sa të binin pre e provokimeve më të lira. Në cilën pjesë të rrugës bashkëshortore kishin harruar njëri tjetrin sa tani nuk po njiheshin dot.
Nuk bëri asgjë. Ngeli aty poshtë me zemërimin e fashitur por me një uragan dhembjeje brenda vetes që po përlante edhe dromcat
më të imta të dëshpërimit si për ta nxitur të nisej thellësive. Jo drejt tij. Drejt vetes.’
Fund.
Pritni! Ju e lexuat këtë? Joooo! Jo, jo! Gabim. Më është ngatërruar personazhi i një tregimi tjetër. Sa të pafytyrë dijnë të
jenë nganjëherë. Shfrytëzojnë rastin më të vogël të mosvëmendjes së autorit dhe fap, kërcejnë në skenën e tjetrit. Kodoshët!
Dëgjoni tani!
‘Sa bëri të nisej, ajo u ndal. Iu bë se dëgjoi derën të hapej. Pastaj hapat. I njohu. Ishte ai. Ndodhte shpesh të kthehej para kohe në
shtëpi dhe sa herë ndodhte kjo, ajo mbushej frymë të qetësonte të rrahurat e gëzuara të zemrës e cila sa nuk fluturonte nga lumturia. Vrapoi t’i dilte përpara sikur hovi i saj të mos kishte të bënte me
njëzet vitet e kaluara bashkë. Përherë ngjante i ri. Në rastet kur e priste, rregullohej në pasqyrë dhe i dilte e përgaditur. E qetë dhe e
qeshur. Por, kur vinte kështu si tani, ngutej ashtu si ishte e pushtuar me emocionet e një çupëline që vetëm ai arrinte t’i zgjonte.
- Hëëëëm... sa e ëmbël kjo çokolata në faqen tënde. Tani e gatove? Si i thonë, çokofaqe? – e puthi ai.
- Ah! – qeshi ajo dhe fshiu me dorë atë që kishte mbetur nga e puthura.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
18
U zhyt në syt e tij me vetëdëshirë të përhumbej gjersa të tretej gjithçka përreth. Si nuk i shterri njëherë kjo magji?, pyeti veten. Si arrinte ta bënte gjithmonë të ndjehej e bukur, e dashur, e
veçantë. Ishte e lumtur dhe ai e ndjente këtë. E shihte. Sikur sheh krijuesi i palodhur ditë për ditë përsosjen e veprës së vet, ashtu
shihte ai mrekullinë e dashurisë së tij. Dhe kënaqej së admiruari. Ishte i bindur se e gjithë shtëpia vallëzonte me këngën e zemrës së saj.
- E di çfarë? Sot ishte në intervistë pune ajo vajza që takuam atë ditë. Ajo të cilën e ndërpreva duke i thënë se, njëherë para se të
bisedojmë, duhet të të njohtoj me gruan time të bukur. Të kujtohet? Sigurisht që i kujtohej. Lulja që kishte mbirë në zemrën e saj
çastin që ai i kishte folur ato fjalë, vazhdonte ti jipte aromë buzëqeshjes dhe ngjyrë shikimit sa herë e shikonte të shoqin.
- Dhe? - Nuk e di! Stafi është duke shqyrtuar disa konkurues. Ti si thua? - Them se i duhet dhënë rasti të tregojë zotësinë e saj me punë,
shpirti im. Ti mund ta bësh këtë. I hodhi krahët në qafë dhe e puthi të shoqin gjatë në buzë. Nuk
ishte e sigurtë nëse e kishte fshirë tërësisht çokolatën.’
Fund
(23 qershor 2017)
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
19
Avdush CANAJ
BUZËQESHJET MJALTORE
Shpesh
më pyesin zambakët:
Ku i gjenë
vargjet, ku,
që na gëzon prore?
Unë e di,
thotë zemra, e di:
Dallëndyshet
i sjellin
me buzëqeshjet mjaltore!
DRITAREVE TË DIELLIT
Vargje bluan
mulliri i poetit.
Bluan e s`ndalet!
Pastaj ëndrra gatuan
në tepsi yjesh.
Edhe ëmbëlsira
me petale rimash.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
20
Për pëllumbat e këngës
dritareve të diellit.
ZOGJTË E ZEMRËS
ATA më bëjnë kalë pa shalë e fre!
Më shalojnë si era
edhe përmbi re!
Si në pemë më fryte ,ATA në krahët e mi!
Vjelin puthje përditë,
përqafime pakufi!
Ndodhë ndonjëherë pahiri t`më përmjerrin,
me buzëqeshje lulesh
më sjellin ylberin!
Janë zogjtë e zemrës , unë gjysh me pranverë,
në dhomën time hyjnë
pa trokitur në derë.
PEMËT BËJNË VJERSHA
Në kopshtin tim
pemët bëjnë vjersha,
tregime çdo orë!
Zogjve me libra
u pikin në prehër,
u pikin në dorë!
Pasha mamin e babin,
s`i kam shkruar unë,
diellin kanë autor!
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
21
Avni SHAQIRI
NË ËNDËRR
Tinëzisht më futesh në dhomë
Kur gjumi mbërthyer më ka të tërin Atëherë kur errësira sundon çdo gjë
Më pëshpërit diç në vesh E trupi pakontrollueshëm më dridhet. Vallë kush ma trazon shpirtin
Në këtë natë kaq vonë Jam zgjuar apo fjetur?!
Nata skëterrë, të kallë datën E unë s’mund ta lexoj as uratën Mundohem s’lëviz dot
Kur befas T’i më shfaqesh plot dritë, bukuri
Më merr në parzmë E më ledhaton, fytyrën, trupin Me ato duar të buta.
Fytyra yte e bukur si hëna Puqet në faqet e mia,
E unë... Fluturoj maleve e fushave me lule I puthitur për ty
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
22
E i egzaltuar gjerë në qiell. E lehura e qenit Ma prish ëndrrën
Që doja të zgjaste Gjerë në pakufi.
KAM NEVOJË
Kam nevojë për ajër të freskët e t’pastër Që t’frymoj lirshëm në timen ngastër
Kam nevojë për më shumë dritë Që lirshëm të vazhdoj timen rritë
Kam nevojë për më shumë të ëmbla fjalë
E bashk me mua t’rrojë i imi djalë Kam nevojë për më shumë hapësirë
Ku lirshëm mund t’lozë djali i tim birë
Kam nevojë për një klimë më të butë Që luadheve pa fre, t’vrapojë ime çupë
Kam nevojë që kush mos t’më bëjë keqë E rehatshëm të bëjnë gjumin tanët pleqë
Kam nevojë për më shumë diell Që lirshëm e pa frikë t’fluturoj në qiell
Kam nevojë të mirat t’më mbërthejnë
E jo kujt t’i teket të gjitha t’mi rrëmbejnë Unë s’mund ta dua një të tillë jetë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
23
Kur vegjëlia jonë s’bënë dot gjumë të qetë. KËSHTJELLA SHQIPTARE
Ndoshta i vogël jem si popull Por krenar e me t’margaritarit zemër Në çdo kënd me hiena rreth e rrotull E s’humbëm dot, prandaj bëmë emër Pëllumbeshat shqiptare kudo që ndodhen Mbase në jetë, s’do dashurohen kurrë Vetëm me t’shqipesh pëllumba, ato martohen Që kalasë së shqipes t’i vënë gurë Se djalë i shkabës porsi dragua Kur i vie koha atij për martesë Një zanë të Arbërit e zgjedh për grua E kështu e çelikosë tonën fortesë Kështu ndërtojmë me nga një gurë Të gjithë t’bashkuar se jemi një pjellë Ngrisim gjithkah të patheshmion murë Të shqipes fole, të pamposhturën kështjellë ÇAMËRIOT
Pse kaptove detin e ike matanë, o racëmiri E la shkret vatanin, braktise Morenë Kush t prishi rehatinë, o popull miri Flakë e la shtëpinë e degdisur kopenë Brigjet e jeshilta e të kristaltët kroje T’i ndotën e grabitën bandat falangiste Qiellin ta errësuan , të grabitën troje Trup e nder t’i skuqën hienat heleniste
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
24
Kush ta njollosi tëndin t’virgjër nder Fëmijëve, kush ua prishi t’mirin gjumë Gjunjazi e me lot në sy, puthnit prag e derë Para nisjes, n’golgotë si i vërshuari lumë Qenien hyjnore çamëriote, të pastër si ari Deshën ta zhbënin prore, bishat mesjetare S’ndotet jo, rrezja e diellite pastr si ari E Çamëria do të ringjallet, kjo kala shqiptare
ZOG I SHQIPES
Ç’e kishj falë për bukuri Zoti i Madh një zog shqipe Larg mëmëdheut n’pa kufi Kah lëviz ngjan në reze drite E sa mirë kishte mësuar Se çfarë është mos të harrojë Nëna prej tij ka kërkuar Shqip të qajë e të këndojë Zogu i bukur shpejt hedh shtat Kurrë s’e harroi t’ëmës porosi Krenar gjithëherë që pati fat T’nënës shkabëv të marrë dhunti Zog i vogël u bë shqiponjë Krenar me veten e t’mirin gjen Kështu e mësoi nëna zonjë N’Mëmëdhe të vetin me gaz vjen Bërthamë e kombit kështu ruhet Duke e dashur t’shenjtin mëmëdhe Kurrë kjo dashuri mos të shuhet Se do tëna përpijë i zi
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
25
Arsim HALILI
ALKIMIA E KËPUCËVE
(Tregim)
Gjatë tërë ditës në labortor punuan në ekzaminim të materialit K/ 42. Shënonin në formularët e tyre, të gjitha të dhënat, duke u
nisur nga numri, madhësia, pesha, ngjyra.Vetëm për baltën e ngjitur në ato këpucë vazhdonin dyshimet. Se cila është materia
e saj, ai takon asaj toke që kishte kaluar. Dyshimi rreth kësaj çështje, do të shkoj në labortorin më prestigjioz të vend it. Në javën e tretë, arriti edhe një dosje shtesë e koduar SK dhe R&B
20. Patjetër duhet t’i përgjigjet në pyetjet tona, për origjinën e këtyre këpucëve, me që të dhënat na çojnë te kjo dosje, foli
eprori me nervozizëm. Në kthinën katërqind e shtatëmbëdhjetë, qëndronte prej disa ditësh ulur, pronari i atyre këpuceve me ngjyrë të zezë,ndërsa
vetëm një kthinë më mbrapa këpucët e tij,iu kishin shtruar një ekzaminimi shtesë. Ato do të qëndrojnë të mbyllura, pa të drejtë
largimi, deri sa të kuptohet nga ekipi i forenzikës, se në cilat diagonale kanë kaluar. Dyshimet i kishin dërguar, pikrisht të shtylla e tretë në dalje të
qytetit, ku edhe ishte gjetur letra e shkruar me dorën e tij. Eprori insistoi me ngulm që ky hetim të mbështet në tri pika :
Kur dhe si erdhën këpucët te ai?
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
26
Pse atë ditë i kishte mbathur, për herë të parë, kur kishte edhe tjera këpucë më të reja se këto? Dhe pse në tri ditë e fundit erdhi me këpucë të ndryshme, tek në
ditën e tretë i la këpucët, që i zumë së bashku me letrën në flagrancë.
Roja duket përsëri në atë dhomë, të vetëmuarit. E vetmja gjë që ia prishte qetësinë, ishte ritmi i atyre pikave të ujit, që binin pa ndëpre në kokën e tij. Për çudi në kokë i binin ato pika uji dhe
vetëm këmbët i lageshin. Edhe kur i thante me peshqir, ato prapë i lageshin. Roja e mbylli shpejtë portën, iku nga aty shkoi në
kthinën katërqind e tetëmbëdhjetë, hapi portën, çfarë të shihte edhe këpucët, mbusheshin me ujë. E në atë dhomë nuk pikonte asgjë nga lartë. Mbylli derën me të
shpejtë, duke krijuar frikë se çfarë po ndodhte aty. Ditën tjetër kur shkuan për çudi, i vetëmuari, vraponte në ato dy metra të
asaj kthine, rreth qark tij, depërtonte vetëm drita që kishte hap brejtësi. Ndërsa në dhomën tjetër, këpucët vezullonin nga drita edhe pse në dhomë nuk kishte asnjë poç elektrik, madje edhe
vet këpucët kishin ngjyrë të zezë. Ditën tjetër u dha urdhër që t’i ndërrohet dhoma anasjelltas të vetëmuarit dhe këpucëve. Disa
ditë nuk i vizitoi askush. I vetëmi ndryshim që vërehet në vizitën e radhës, nga roja ishte: Këmbët e të vetmuarit herë skuqeshin e herë nxiheshin,ndërsa në të dyja këpucët ishte
vendosur në të djathtë një lule e bardhë, e në majtën një trëndëfil i kuq. Takimi ishte tepër urgjent, po asnjëri nuk ishte në gjendje
të komentonin çfarë po ndodhte në ato kthina. Në përfundim të atij takimi u vendos. Për njëzetë e pesë ditë, patjetër duhet t’i mbajë mbathë ato
këpucë, të mos i heq për asnjë çast, qoftë edhe kur të bie në gjumë, ishte urdhër i prerë, doli jashtë, i skuqur i tëri në fytyrë
eprori. Roja i mori këpucët, ia vendosi përpara të vetmuarit dhe i tha shkurt. - Mbajë tani afër!
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
27
I vetëmuari guxoi të flas vetëm, pas disa ditësh, kur ia sollën këpucët, tani e dinte se më nuk ishte i vetëmuar. Askush nuk e kuptonte, pse i donte ato këpucë më shumë se çdo
gjë tjetër, madje përmes tyre kuptonte një shpirt njeriu. A guxoi këto këpucë t’i mbajë edhe pasi të heq nga këmbët pas
njëzet e pesë ditësh. Roja vetëm qeshi me ironi. - Mos do që edhe me këto këpucë të dërgojmë në botën tjetër.
Iku me të shpejtë. I mbathi këpucët, sipas urdhërit, i rodhën disa pika loti edhe mbi
to, sikur foli me vetën e tij, Vetëm njëzetë e pesë ditë bashkë në këto shtatë vjet ndarje. Në ditën e njëzetë gjashtë, roja u shfaq përsëri në kthinën
katërqind e tetëmbëdhjetë. Më zë të lartë
Zbathi menjherë. I vetëmuari i zbathi heshatzi, i la me një qoshe. Roja i mori dhe iku nga ajo kthinë.
Për çudi kur ato këpucë i vendosën në tavolinën e eprorit, në vend të kundërmimit të rëndë atë ditë këpucët kundërmonin erë
trëndëfili, ndërsa lidhëset e saj formuan dy shkronja S & H .
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
28
Bilall MALIQI
KUJTIME PËR TY
(poemë)
I
s'di si u fshehe pas ëndrrës me (ato) episode të kënaqësisë
më lë të kërkoj kthinave të natës për ta gjetur udhën e dashurisë...
II
as ngrehinave të zeza timin vrull dot s'e ndala
seç shpërthen vrullshëm njashtu sikur e lumit vala...
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
29
III
u therr e jotja hije nga (një) rreze dielli
mbas Kodrës së Luleve diku humbi
unë ngela së kërkuari ndonjë gjurmë e të lidhem me ty me shpejtësi plumbi...
IV
s’e lashë pritjen të thinjet as në pushimore të tumës
aty ku plasi loti i gëzimit
(për) para hijeve të turmës...
V
buzët e thara m’i njome me puthje të etura ishin sikur toka për lagështirë
edhe sytë e tu të lyer me bojë qielli n’timin shikim sikur hije janë shkrirë...
VI
e vara një buzëqeshje në bisht të kujtesës sikur varg fjalësh mbledhur nëpër kohë
sa më ra ndërmend shikimi yt i habitshëm e një puthje m’i lëngëzoi buzët një trohë...
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
30
VII
vizavi shihem me kujtimin
si në pasqyrë të ditës së re
sa më shtohet mallëngjimi derisa Fati vertikal më ngre...
VIII
me të vjeshtës gjethe u fshehën ca gjurmë në ikje ishe apo e kthyer kah unë
s’e kuptova orientin e ikjes tënde (kur) bushtra frikshëm të ndoqi me dhunë...
IX
e ti aspak nuk u drithërove
në mes të ëndrrës së trishtë
ia mbylle me shpejtësi portën
fillimit të skenës së brishtë...
X
dorën e vure mbi dorën time shikimin e lidhe me shikim
shpirtrat tanë i mishërove në timen zemër mbolle gëzim.
(18-22 tetor 2017)
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
31
Demush BERISHA
FLUTURA NË MALËSI
Flutur krahëlehtë Flutur bukuroshe Lulet i puthë me butësi
Atje lart në malësi Më të bukur s’ka si ti
Lulet i viziton pa përtesë Në të vjetrin Karadak
Në kopshtin e dajës Murat Brenda fshatit Sefer
Atje (s)ke qenë (as) njëherë Në Karadak lulet
Kanë aromë shumë Fluturon pa ndalur
Luadheve të gjera E pinë ca ujë në lumë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
32
Flutur në kopshtije Krejt lara-lara
Të ngjyrosi xhaxhi piktor Gjithmonë ndër shoqe
Të jesh në gara e para
DHELPRA
Dhelpra ishte shtrënguar Të shkoj deri në Stançiq
Atje disa nga pulat Thoshte i kam miq
Ajo nuk ishte lodhur Në këtë udhë të gjatë
Mikesha e din mirë S’e pritet me mish të thatë
Me shkop në derë trokiti Ai sharovi mirë e priti
Urdhëro mikeshë e vjetër Të afrohet ai e nxiti
Dhelpra në mes këmbëve Bishtin seç e vuri
T’ia mbathi sa më shpejt Sa belaja nuk më zuri
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
33
Havushe AHMETI
EDHE NJËHERË PËR NËNËN
Kur e kemi njohur nënën Kemi mësuar mësimin
Më të rëndësishëm të jetës DASHURINË…
Një botë pa nëna Do të ishte një botë sasiore Pa cilësi
Pa dashuri Pa energji
Dhe si e tillë Nuk do të mbijetonte kurrë Me miliarda e miliarda vite…
ZBARKIM NË ZEMËR
Secili njeri është një hënë Dhe çdo njeri
Ka anën e vet Të pandriçuar.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
34
Nëse duam Ta zbulojmë atë Atëherë
Duhet të zbarkohemi në zemrën e tij…
E si do ta kishim zbuluar Anën e errët të hënës Po mos ta kishim pushtuar atë!?
JAM NJË DIELL
Nganjëherë E ndjej veten
Si një yll i shuar Sepse nuk mund të rrezatoj
Mbi askënd Nuk shkon gjatë
Dhe fillojnë Reaksionet termobërthamore
Në timen brendi Atëherë…
Unë shndërrohem Në një diell që rrezaton Pastaj shpërndajë
Mirësi Dashuri
Lumturi…
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
35
Ismet BAJRAMI
SHPALOSI KUJTIMET
Pranë Durrësit në plazh Kur të vish tek vendi Dikur më vonë pas Do të më kërkosh mua Nga koha me shi Në dritaret e restoranit Pluskat e shiut rrëshqasin Lotët e syve të mi Ty të përkasin Deti i tërbuar me veten valon Mjellmat mbi to tunden Në këto ditë vikendi Ne brenda pushojmë Edhe një herë po të shkosh Aty mos më lyp Jam bërë rërë e detit Sikur mjellma me kripë Me ujë jam përzirë Aty pranë qëndroj Si në ëndrrën e Dantos Pamëshirshëm të kërkoj
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
36
I TRETURI
Isha njëherë tek ti Trokita në derën tënde Askush nuk doli Askush nuk bëzanë Prita e prita ca prita Pritja mu bë shumë e gjatë U zhyta nëpër shekuj Shumë u ktheva prapë Ku jam unë nuk e di Aq larg u treta në mendime Krejt kisha harruar Se në atë shtëpi nuk ka njeri Oborri plot bari Gurët në të fshehur Lulet që dikur ishin Tani ishin tretur U largova kokulur I mbushur plot dhembje I mbushur plot vajë Sikur dikur gjallë Dola nga oborri Pa e kthyer kokën prapa Fola si ndërveti As nuk u përshëndeta Lamtumirë nuk thashë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
37
Jashar ESATI
TË JETOSH ME ËNDRRËN
Tash në Miratoc njerëzit e mi flenë mes ëndrrës Ka ardhur maji e në livadhe mugullon vrullshëm bari. Buzëqeshja iu tretet ngadalë me dritën e hënës
Bleron mali, pylli dhe Luginës çelin lule margaritari.
Tash në Miratoc njerëzit flenë në një gjumë të trazuar Pas një dite kur kanë vrapuar në brazda e ugare. Hallet e tyre janë një gjerdan i gjatë, i pambaruar
Në udhët e jetës me shumë djersë, ëndrra dhe varre. Ah, që s’kam ca krahë të gjatë që miqësisht t‘i shtrij
T’i përqafoj një nga një në ato netë të gjata e të bardha e t‘i uroj për ditën e re që do të prekin të nxituar në agim
nga këto brigje mrekullorë që kanë kurora të arta.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
38
Juljana MEHMETI
PASQYRAVE TË BARDHA…
Në këtë stërgjatje të përjetshme dritëhijesh
përplasur honeve të shpirtit
diku akull i ftohtë
e fshehur,
si ajzbergë të errtës thellësi,
diku tjetër magmë e derdhur
dejeve që lëvrijnë jetën
në rendje të kapjes së kohës
hapësirës tonë njeri.
Akrepat e orës rikthyer pas
ditënetëve që rrjedhin pa pushim
në shkëmbim të stacioneve ndërrim,
mëngjesit të zbardhur përmes mjegullash
e diellit larguar sërish
ngarkuar me frymën e tokës
shpejtësisë dritë
shpërndarë universit më të largët
në pluhur të verdhë kozmik.
Dua të zgjoj të nesërmen
gjurmëhapash përplasur fort pragut të agimit
të shkund këpucët e përgjumura
e ti flas për ngjyrat rikthyer
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
39
përthithjes vështrim kufijve të borës
në rrëzëllim
imazhit reflektuar pasqyrave të bardha
formave shkëlqim.
QIEJ TË RREMË
Me re të pangjyrta shikimin
mbështjell
e diellin fsheh..
në këtë teatër- spektakël
gjestesh …, fjalësh ,
përpjekje fluturake
pa krahë.
Përplasur erës leshragjatë
Dënuar stuhive pafund ..
Qiejve të rremë...
..., kërkim iluzionesh të vetëdijshme
në realitetin e një ëndrre.
Kushedi sa kohë akoma
do të endesh
hapësierave gri,
që kujtimet mbrapsht thithin
në këtë aktrim nate...,
derisa…,
agimi i kohërave
të të dhurojë një ngjyrë
nga ylberi jetë,
që errsirën fshin
e retë ngjyros,
për të vizatuar sytë.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
40
Majlinda Nana- RAMA
JU QË MË DESHËT ME ZJARR!
E nisëm së bashku të vështirën rruginë,
kur cickat m’buçitën si t’bardhat lulebore,
qiejt e gojës suaj i ngrija mbi shpinë,
nëpër vite ju mbaja, vazhdimisht përdore.
Ju, të dashurit e mi, qejflinj e buzëprush’
që kopshtet Edenë m’i mbollët manushaqe,
si gjerdan të çmuar ju varja nëpër gushë,
hënzat tuaja - i ngjisja hartë në faqe.
Djelmoshët e mi që shkumëzoni përvëlim,
diellin e gjinjve s’ma lat’ të ftohet kurrë,
me lulevere çdo ditë, më bët’ shkëmb në zgjim,
në mua ngritët flakë, gjelbëruat një mur.
T’dashuruar të thekur, kazanovët e mi,
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
41
nëpër koh’ harruat penelopat tuaja,
flokët flakë m’i ndiznit nën të lagshtin shi,
mesnetësh, dhimbjen e grave tuaja vuaja.
Oh, të dashur, pushkinët e mi nëntëqiejsh
që haremit tim shpërthenit zogjë të valë,
vajtimet m’i zverdhët e lidhët kurme diejsh,
m’u mbollët thëngjinj, më mbitë si mal me mall.
Onjegin’ që ma deshët akullin e huaj,
ju që më quajtët Helen’, Anë Karenin’
që më lindët e zhytët një jet’ n’vargun tuaj,
ju shokë, me t’vetmin sekret ndër jush, emrin tim.
Eh, dashnor’ të krisur, dalë nga borëbardhat,
që rrugët m’i puthnit buzëmbrëmjeve-agim,
m’i mbushët shpresat me të kaltrat pulëbardha,
ju që në turrën e druve - u shkrit’ papushim.
Apollon’ të regjur, vjeshtakë katërstinësh,
secili m’u lut t’më bëhej një ditë burrë,
nën gjuhë më fshehët të më takonit tinëz ,
unë - hënë e dikujt, që s’më deshi kurrë!
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
42
UNE - NJE ZHAN D'ARK
përpara kam zëra -
atë të shën margaritës
shën katerinës e shën mikelit
pas meje - turra drush përflaken në vallëzimin ritual
me trëndafila në duar futem në betejën e harengave
19 vjeçe
hyrë në grua
në shtëpinë e zezë rrënoja shpirtrash mesjetarë
qepalla të lodhura nga verbëria
mbi natën time kanë mbetur ca shkëlqime të rrëzuara
ja, tani bëhem gati të jetoj brenda vdekjes
tek shkoj - kashtës së kumtrit i mbjell dy gonxhe
e nëpër ecje zbath sytë prej mosit tim
pastaj me vete marr dy brinjë burri për të lindur të tjera
gra
e një shpatë të zhgroposur prej altarit të kishës në shën
katerinë
në karrocë ngarkoj kthime pa kthim
unë - bijë orleansi
përpara kam zëra
pas meje - turra drush përdigjen në vallëzimin ritual
diellin po ua lë ndezur mesnetëve
le të vdes sot për ta shpëtuar orleansin tonë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
43
Mejdi SHABANI
BINEQËT
Liridoni dhe Liria
Janë motër e vëlla Shkojnë në shkollë së bashku Dorë për dore pa u nda
Ata janë edhe bineq
Shkojnë në klasë të parë Janë nxënës të shkëlqyeshëm Mësuesin në zemër e kanë
Edhe rrugës kah shkojnë
Gjithë u kanë lakmi Çdokend e përshëndesin Edhe pse janë fëmi’
Liridoni dhe Liria
Vëlla e motër janë Babain dhe nënën Në zemër i kanë
Gjyshin e gjyshen
I përqafojnë me mallë Se kur të vijë mbrëmja
Ua tregojnë nga një përrallë..
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
44
Mexhid MEHMETI
PSALME DASHURIE
tepër e vogël është tash hëna (nuk më mjafton as për një këngë rinore) poetët e rinj e paskan shpenzuarshekujve
para meje para kohës sime në motet kur hëna ishte femër dhe quhej hanë dhe lunë
e shoh sesi e paskan kafshuar me dhëmbët e tyre të mprehtë me këngët e tyre fillestare
e paskan sakatosur bërë pluhur e hi... dhe tash kur nuk më mjafton hëna
e pakta që ka mbijetuar nuk më mbetet tjetër veç me pluhur sysh me magji me mortjen time t'ju mashtroj
(me vjershat e dikurshme kushtuar asaj) dhe të (ri)lindem në vargje të reja
psalme dashurie
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
45
MBRETËRESHA IME MUZË
mbretëresha ime muzë pati dëshirë të më marrë
të më shndërrojë në luftëtar sozish e kafkash më donte të tillë poet
në tokën kafkiane këtë mund ta ketë dëshiruar
shumëkush por tashmë nuk gjendeshin kafka të tilla dashurish
mungonin gozhdëtarët të kalëronin harbueshëm
qiellit me qerre dielli të ardhurit tashmë po villnin
po seksonin pabesisht veshur me këmishë qashtërore
po më goditnin fort me vetëtima sëpatash të ma fshinin nga kujtesa
mollën e kuqe
më rrihnin pamëshirshëm t'më shndërronin në monstër që kullot fushtirave të mortit
ndaj pa asnjë hezitim këmbeva shpatën me penë
dhe përjetova ekstazë (ri)ngjalljeje
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
46
tashti ngjallem pas çdo fjale pas çdo vargu pas çdo rime besoj
tashti me fyellin tim kangjellor me pasionin e lulimtë
pas atij (ri)zgjimi biblik shumëkujt do t'ia prish gjumin shekullor
nga sot e tutje
këmisha e bardhë në trupin tim nuk do të jetë e bardhë as dita e zgjimit nuk do të jetë
ditë e gjykimit ndaj mos më fajësoni
kur t'më groposni atje ku "rrojnë" të vdekurit në vendgjuetitë e përhershme
të qetësisë heshtake
o zot do të më mungojë shumë vetëm mbretëresha ime muzë
2012
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
47
AKUAREL NË SHI
(apo PREMTIM i çuditshëm) do ta bëjmë shtëpinë në ajër
midis resh diku në pyllin qiellor do të ecim yjesh me kujdes të mos shafitemi n'dysheme uji e ajri
akulli nën këmbët tona do të jetë tmerrësisht rrëshqitës
atje do të flasim do të këndojmë e do të qajmë qetë ngadalë ngulfatshëm nga zhumhur i brishtë të mos na plasë kulmi
nuk do të prekim fare njëri-tjetrin ndjenjash të mos na lëndohen zemrat
do të ngremë shtëpi në ajër e dashur si askush tjetër do të kemi shtëpinë në eter
do të fshihemi në mal ere do të duhemi llugave t'padukshme
me ndezje gjethesh kristali do të digjemi së brendshmi si dëshirë e parë e si afsh i mbramë
në kthim e sipër në gjysmërrugë do të ecim majë gishtash
kujdesshëm dorë për dore do të bisedojmë heshturazi për hiçgjë në distancë përkatëse pa dyshim
do të shëtisim gëzueshëm nëpër oborrin e shtëpisë sonë
në atë pjesë të mahnitshme qiellore dhe përsëri do të jemi si gjithë të tjerët
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
48
hije të rënduara të vetvetes hesht tash fli shpejt e gjumë të ëmbël
nuk është lehtë jo në ajër të vësh themele ëndrrash
shtator 2015
TREKËNDËSH BERMUDIAN I DASHURISË
në momentet vendimtare artistike mu në mes të ndërprerjes e të vazhdimit
më duhet të marr rrugë pa kthim me anijen pa ekuipazh vargjesh
nëpër lumenj ndjenjash çmendurake të arrij tek ti
trekëndëshi bermudian i dashurisë më në fund do ta zgjidhë misterin
e zhdukjes së besimit në këngët përkushtuese për ty dhe kjo që po shkarravis tani
sipas kujtesës së zbukuruar të së shkuarës më tingëllon false e rreme si jehonë valësh e moçme në guacë boshe
do të fundosem brenda vetes në kërkim të së vërtetës
dhembjeve të dhimbshme poetike tretjeve të pakuptimta të dashurisë sate të pamëshirshme
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
49
pjesët e mbetura të dashurive të mia do t'i kërkoj edhe thellësive tua shpirtërore fundosur tallazeve mbytëse të vetmisë sime
e të pleqërisë së paftuar që më erdhi
do të provoj të të gjej vrimës unazore të kohës midis së shkuarës ku ishim e së tashmes ku jemi në mos kështu atëherë do ta gjej
dhembjen e fundosur midis brinjësh sa për t'ia thënë këngës së fundit
për ty e për trekëndëshin tonë bermudian të dashurisë
2013
HAPAT
le të ndriçojë dielli përherë
le të rigojnë shirat pandërprerë le të vyshken gjethet nën këmbët tona
le të zbardhin edhe dimrat me borë fenerët le të digjen netëve me hënë si sy shprese të na ndriçojnë rrugët
për hapa të rinj do të doja t'i numëroja hapat
të shkelur e të pashkelur hapat para dhe pas nesh që presin shkeljet numërimin e hapave të mirë
mbetur gjurmë të bukura kohe kam bindjen hapa të mirë na presin
pooo 2015
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
50
KËNGË TERRI
E kamë ngjyrosur me terr
dhomën time të gjumit këta pak metra katrorë të përditshmërisë sime
ia kam përshtatur vetes shijes së pashije
as në ballkon nuk dua të kem qasje
nuk dua diell dritë as cicërimë zogjsh
as shushurimë gjethesh as...
çirrjet gërvalljet e njerëzve
nuk ma tërheqin vëmendjen madje më bëjnë nervoz në njëfarë mënyre
jam ngopur edhe me ty e dashur
ka kohë që nuk më ofron asgjë të re
tash luaj me hijet n'tavan
duke i ndjekur sa njërën sa tjetrën luaj symbyllazi me to
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
51
ah sa mirë sa mirë
në boshllëkun e dhomës sime të errët
jehon muzikë e mrekullueshme trishtimi shoqëruar
me kërcëllimë parketi të përpëlitjeve të mia
dëshpëruese
pres të bjerë
orë e urisë është kohë mëngjesi
më duhet ta prek me dorë ta ha me grykësi
por ah në çdo çast
mund të më futesh në dhomë të m'i heqësh perdet nga dritarja
dhe edhe këtë herë
si rëndom të ma shkërdhesh qejfin
2013
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
52
Muhamet HALILI
FJONGO E ZEZË
(Tregim)
E kush mundi t’i rezistonte! Më së paku, shpirti i një poeti. Krejt
bukuria e Karadakut zuri vend në buzëqeshjen e saj dhe në
fjongon e zezë që e mbante anash në kokë, shumë më tepër për
zbukurim, e fare pak për t’i mbajtur flokët. E në anë tjetër, krejt
bukuria e saj shpërndahej në atë peizazh blerimi të Grykës së
Karadakut, mu si një shami beqari e valëzuar. Në këtë të diele
qershori, të zaptuar fort prej dielli, kjo pjesë e tokës së Kosovës,
ku pushojnë edhe muzat e Agimit, kishte mbledhur shpirtin
poetik, mu sikur shqiponja zogjtë e saj. Ndonëse ishte manifestim
poetik, atë ditë poetët heshtën! Heshtën, sepse vajza e
buzëqeshur, me fjongo të zezë, rreth të cilës vallëzonte poleni
veror, u shndërruar vet në poezi.
Kjo pjesë e brezit kufitar, bashkë me pakufitë e poetëve, u
pushtuan nga një trup i bollshëm, skicë poetike, me një fytyrë në
të cilën shkrihej një natyrë fëmijërore pa as më të voglën ide se
çfarë është mëkati. E, si vargu që i radhitet një poezie të përkryer,
ashtu edhe hapat e saj i shtoheshin asaj blerine magjepse nën
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
53
këmbët e saja, të krijuar nga peneli i vet Krijuesit. Ishte poezia që
defilonte para poetëve. Herë pas herë, prekte fjongon me dorë. Jo
për ta rregulluar, sa për të provokuar. Sa bukur i kombinohej me
buzëqeshjen, që për asnjë çast nuk e largonte nga fytyra. E, kush
mundi t’i rezistonte se! Më së paku poeti. Sa e sa, prej tyre, në atë
momentin i hipën makinës së kohës për të zbarkuar, njëzetë vite,
tridhjetë vite, dyzet vite... mbrapa, në kujtim të vrullit rinor që u
shpërthente asokohe, dashuriçkave të para!... Disa prej poetëve
më të rinj, i grisën poezitë e tyre, me të cilat kishin ardhur në këtë
takim poetik, për t’u parë përpjekja e tyre për të shkruar, aty për
aty, në qastë, një poezi të re, për buzëqeshjen e saj, për fjongon në
të cilën putheshin mes vete rrezet e qershorit, që dinë të jenë e
tillë veç kur rrezojnë në këtë Grykë trimërie. Por jo! As muzat e
tyre nuk bënin punë. Si duket edhe ato, kokë e këmbë, kishin ra
në fjongon e zezë që rrinte aq bukur në ato flokë të palosura aq
kujdesshëm, të lëshuara me delikatesë mbi ato supe të asaj vajze
me buzëqeshje karadakçe!
- Është poete? - pyeti dikush.
- Nga e kemi? - u dëgjua një tjetër.
- Me cilin varg erdhi?, - tha i treti.
- Kujt i foli, kush i foli? - ngulmoi ta dijë poeti i radhës...
As unë nuk isha imun ndaj kësaj magjie. I fola! I premtova se do
të jetë në prozën time. Buzëqeshi edhe më ëmbël. Preku sërish
fjongon e saj, por me një butësi të tillë sikur të prekte buzët e mia.
Më foli edhe ajo mua! Më tha diçka që nuk e kuptova! E mora për
një gjëegjëzë që mund ta zbërthej veçse një i dashuruar. Këtë gjë
ma shkrepi mendja, andaj mu bë qejfi që ma tha mua atë gjë.
Sërish u ngrit të vallëzonte me polenin. Unë u lëshova thellë në
fantazira, aq thellë sa më humbi parasysh vajza poezi. U ngrita,
vrapova në drejtim të daljes. Në urë të Dunavit pashë fjongon e
saj.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
54
- I paska ra, - thash, me zërin plotë dhimbje, për shkakun se
mendoja se pa të, ajo mund të mos ishte poezi e përkryer. Por, më
befasoi një zë që më erdhi nga mbrapa, nga një vendas që
qëndronte me tufën e tij të deleve, në shpatin matanë rrugës,
- Nuk i ra. Të shikojë për ca kohë, pastaj e hodhi vet, - më
tha.
Mos fati luan me mua dhe bënë që të kemi këtu Hirushen e
shekullit njëzetenjë?! - më foli mendja.
Pastaj, qesha me vetëm time qe e kujtova Hirushen. Vërtetë, vajza
poezi kishte hiret e saja, andaj fillova ta besojë përrallëzën! As ai
fllad i herë pas hershëm, që kombinohej me flladin e hijeve të
trupave kurorë-gjelbër dhe nga flladi i lumit që derdhej vrullshëm
shtratit të tij, nuk më freskonte aq shumë sa fjongo e zezë që
mbaja tani për gjoksi.
- Do ta gjej, s’ka fjalë, - i premtova vetes.
Kjo fjongo mund të kombinohet me të vetmen një buzëqeshje.
Me buzëqeshjen karadakçe të vajzës poezi.
E kush mundi t’i rezistonte se! Më së paku, shpirti i një prozatori!
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
55
Nehat RAMIZI
NETËT ME HËNË Netët janë dëshmitare
E dashurisë së lidhur kurorë.
Edhe yjëzit si fener Dritësojnë afshet tona.
Të gjitha lidhjet e dashurisë Bëhen në fshehtësi.
Lidhen dhe zgjidhen gishtat Me dashuri dhe xhelozi.
Hëna dhe netët janë aty
Në kohën e bashkimit para altarit. Unazat robërojnë zemrat tona
Me bashkimin e quajtur lidhje.
Shumë dasmorë e përcjellin aktin Dhe si të tillë i vëjnë kurorë përjetësie !
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
56
KUJTIMET Sa herë kujtimet
Më tretën diku Vargun n’poezi
Nuk po e gjej dot ! Mbi ato bjeshkë
Mbi ato male Harmoni e trazuar
Fare e pa qetësuar ! Çmendurisht
Vrapoj pas shkronjave Për t’i lidhur varg e vi
Po mbetën pa u vargëzuar
JETA LAJTHITJEJE As dje
As sot Nesër s’e di Njëherë po
Pastaj jo Premtim lajthitjesh
Kurrë realizim As dje As sot
As nesër Nuk ka kuptim !
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
57
Ibrahim BERJASHI
FLOÇKË DETI
Sot është hapur Porta triumfale Të alivanosur ishim
Nuk arrinim dot Ta gjejmë çelësin e stinëve. Ti edhe përtej jetës
Shëron të gjitha drithërimat e zemrës Detin e paske zënë peng
Në sytë e tu A mund të zbritet pak, shumë pak Të lulëzojë kopështi i ëndrrave
Lirikë e gjelbërt Mos ik më
Se do gurëzohem eklips Muranë koralesh na pi gjakun Sot është hapur Porta triumfale
Të alivanosur ishim
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
58
FLETË E GRISUR
NË LIBRIN E HISTORISË
Rrënjët – t` k`putura,në zemër tjetër,
Dhe gjakun - të dalldisur e t`shprishur, Belbëzim- pa ndiesi,të vjetër,
Udhëtarë –të kërrusur e t`braktisur... Herë -në ferr, Herë -në parajsë,
Skandaloze- kapricioze: Gur i çarë,det i tharë,
Pa fis,ulli as farë, Nuk lind - djalë, As – s`vehet unazë.
Krejt- të katandisur! Ritual – shëmti,etike,
Shurrufull – miopë pa fre, Djall – në shishe plastike, Dielli – o, s` po na nxe` ,
Mollë – e mbetur në fyt! Lolo – pordhecë,
Ëndrrën- kërkojmë me gisht, Të pa shpresë- e mistrecë, Shooping - me bel e bisht!
Fusnotë – me strehë rebus në turma, Harta- viktimë e prerë në kurma!
Kjo ikje në ambis – tej shtëpisë, Recetë e shthuarjes- deri n` amshim, Shkruar e vulosur – pa asnjë vlerë,
Fletë e grisur – në Librin e historisë! Dhimbje e përsosur – të qaj edhe një herë!
Ulqin, maj 2
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
59
Jalldëze KASUMI
PRITJA
Seç m’u sos jeta Duke të pritur
Agimeve u doli ngjyra
Muzgjet me natën Ka kohë që nuk flasin
E unë do të pres Nuk je ndoshta
Pafundësia vetë
MOS E DASHURO VETVETEN
U tha lule Narcisi Në kopshtin tim
Në çdo lulishtë Njerëzimi
Le të mbetet relikt
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
60
I kohës së ikur
Dhëmbët shtrëngohen
Nga mallkimi
Mijëra lule paqeje Presin në radhë Me duart e zgjatura
Nga qielli i drejtësisë
PRANVERA ERDHI
Iku dimri
Tok me acarin e egër
Pranvera erdhi Pa Ty Pa Atë
Pa Ju Ju shkuat me dimrin
Në rrugën e pakthim
Ai do të kthehet Kalendari do ta sjellë Pa dëshirën time
Pa dëshirën e shumëkujt
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
61
Jonuz FETAHAJ
PROTESTË
(N o v e l ë)
IDE E MIRË....
Pasi përfundoi një emision special në TV, djaloshi flokëkaçurrel e më ngjyrë bojëkafe, syrrushi i gjyshit dhe gjyshes, Andi, i tha babit:
-Pse protestuan këta!... – duke dashur të mos ia zërë emrin, sepse nuk e kishte zënë fillin e përmbajtjes së demostruesve.
Ishte duke i bërë detyrat dhe nuk donte të shkëputej nga detyrat.
-Kërkojnë të drejtat e tyre. Kërkojnë punë. Kërkojnë… Andi solli diçka nëpër kokë.
Bëri një plan të vetin. Nuk e shkroi në letër, por nisi ta bluaj në kokë deri nesër, kur të
takohej me shokët e shoqet…
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
62
“Për çdo mbrëmje po jepen lajme të rrejshme… Për çdo natë po raportohet për ata që kanë bërë gjithçka në truallin tim. Për çdo natë gjyshi lëshon ofshamë dhe namë për ata që mbollën…” –
dhe nuk deshti ta përmend fjalën më pezmatuese, irituese…
Kur të nesërmen doli ditë e re, Andi pasi e kishte marrë në mendje vetëm një vell të një ëndrre të blertë u tha shokëve të lagjes:
-Sot është ditë pushimi…
-Atëherë të lozim! – i thanë si në kor. -Jo! – ua preu shkurt. -Atëherë?
-Kam një plan për ne të vegjlit. -Filozof, more filozof, gjithmonë të pjell mendja...
Andi hesht. Të gjithë picërrojnë shikimin kah ai. -Fol! Po të dëgjojmë… - i tha njëri që i kruhej këmba për lojë
futbolli. -Do të organizojmë një protestë.
-Aiiiii! – bën të gjithë. -Pritni!... -E kënaqën të mëdhenjtë, e ne të vegjlit do ta ndreqim… - si me
ironi tha Blerta. -Pa ta bëjmë një protestë kundër urrejtjes!
-Urrejtjes! – tha Lena. -Po, po, kundër urrejtjes! -Urrejtjes!... – vazhdoi Narti.
-Protestë kundër urrejtjes! – as që më ka shkrepur në mendje kjo ide, - tha Duçi pasi i ndezi feneri pak si vonë.
-Mirë e ka Andi! -E kush do të na përkrah! -I gjithë qyteti!
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
63
-Të përgatitetmi! -Si? -T’i shkruajmë pankartat…
Të gjithë u pajtuan… -Të hënën do të marrim leje nga ata që e sigurojnë qetësinë në
qytet. Fëmijët ia hynë punës.
Pasi bënë planin shkruan pankartat:
“Poshtë urrejtja!...” “S’duam urrejtje, por dashuri…”
“Ta varrosim urrejtjen nga qyteti ynë!” etj…
Pasi i lanë mënjanë pankartat u kall loja e topit. Tre me dy përfundoi loja e golave.
Djersa që u kishte mbirë në balluke u përngjante kristaleve…
Deri te e hëna e diela ishte në mes… BROHORITJE...
Tërë qyteti ishte lajmëruar përmes mediave elektronike për një demostratë të veçantë…
-Jemi gati! – pyeti Andi fëmijët e lagjes! -Gati!
-I kemi lajmëruar edhe fëmijët e kuarteve të tjera. -Jemi mobilizuar mirë.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
64
-Në lagjen e poshtme prindërit e një shokut tim, Dritonit ia kishin shkruar një pankartë të madhe në plasmast që e zë gjysmën e rrugës dhe duhet të dalin ata të parët, të na prijnë në ballë.
-Shumë mirë! – u tha Andi i ngazëllyer.
-Përpara, po nisemi! – u dëgjua zëri kumbues i një fëmije të zëshëm.. -Ecim në rresht!
-Të mbajmë disciplinë. Shumë fëmijë kishin vënë shirita kujdestarie që të mbanin rend
gjatë parakalimit deri në qendër. Nga shtëpitë dhe apartamentet nisën të dalin qytetarët.
Nuk i linte kurreshtja dhe zëri i fëmijëve brenda… Afroheshin sa më ngat që t’i lexonin pankartat.
-E kanë me hak vocët! -Nuk duan helm!
-As vrerë! -Ata duan pranverë.
-Edhe këngë e cicërimë zogjësh! -Edhe qiell pa re të zeza e të murrme. -Edhe diell e rreze…
“Duam paqe!” – doli një zë fëmije në altoparlant që kishte
huazuar nga një xhaxhi që bënte atletikë me sportistët në një garë. U dëgjua brohoritja…
Edhe duartrokitja e fëmijëve. Edhe pleqët e zonjat e qytetit nisën të shkrihen e përzihen në mes
shiritave të asfaltit. Komunikacioni bëhej një rruge tjetër dytësore.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
65
Asnjë ngasës i makinës nuk e kishte pranuar dozën e nervozës. “Mirë e kanë fëmijët” – tha një taksist që i përkrahu me të rënë të
borisë…
Gumëzhinte qyteti… Dëgjoheshin brohoritjet…
Dita kishte marrë tjetër kuptim…
FJALIMI Kur turma u ngjesh në shesh, në një podium të ngritur aty për aty,
por që nuk nxinte shumë fëmijë, duhej dikush të fliste i pari.
Një copë letre i doli nga xhepi, një çupurline, që askush nuk ia dinte emrin, por e shihnin të buzëqeshur. Kishte shikimin që derdhej anëpërtej hapësirës së sheshit.
-Të gjithë të tubuar këtu, sot kemi dalur ne fëmijët e qytetit në
protestë… Duartrokitje.
Plot intensitet ishin duart që puqeshin njëra me tjetrën…
-Nuk jemi as udhëheqës. As qeveritarë. As liderë… -Bravo!... – u dëgjua një zë nga turma. -Sot kemi dalë këtu të protestojmë kundër urrejtjes.
-Mirë e keni, - pushkoi një zë i një zonje, që i kishte ardhur shpirti në majë hunde duke u rropatur çdo ditë me probleme e që
kurrë nuk zgjidheshin.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
66
-Uh, po zërin që paska ajo zonja bjonde atje kah fundi i turmës…- tha një qytetar që ishte një numër më shumë në turmë.
Andi ishte ndër pesë fëmijët që rrinin njëri pranë tjetrit dhe që duhej të flisnin me radhë…
-I pari do të flas Betimi! – tha moderatorja flokëkaçurrele. -Po rritemi edhe ne, përditë, por të dashur të pranishëm, të dashur
gjysh e gjyshe, të dashur mësues e mësuese, të dashur artistë, të dashur qytetarë të qytetit tim, protesta jonë është e veçantë… Që
sot ne kemi vendosur që ta varrosim urrejtjen në këtë qytet… U dëgjuan aq shumë brohoritje dhe duartrokitje, saqë fjalët që
përcilleshin nëpërmjet altoparlantit përziheshin dhe nuk kuptoheshin si mesazh.
Por Betimi, si Betimi, e lexoi letrën deri në fund dhe pasi u bë vi me të tjerët ia la vendin të dytit.
-Tash flet ai që ka merita më të mëdha: Andi, i cili na tuboi deri këtu.
Vogëlushja që kishte veshur një xhaketë fëmije të blertë e ftoi para megafonit që mbante në dorë një djelosh syshkruar që ia
afronte secilit që fliste në podium.
-Unë jam vetëm njëri nga ata që kemi shumë imagjinatë dhe ide për të gjithë. E kemi vendosur që sot e tutje, në emër të fëmijëve, në emër të gjithë nxënësve të shkollave fillore dhe të mesme, në
emër të studentëve, në emër të punëtorëve, në emër të pastruesve të rrugëve dhe shesheve të ju përshendesim dhe të na mirëkuptoni
se të gjithë ne duhet të kemi vetëm një rrugë: rrugën drejt ardhmërisë… Rrugën…
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
67
Ndërpritet nga ovacionet… Pas një pauze që kishte pasur nevojë, Andi vazhdoi:
-Lusim të gjithë punëtorët nëpër zyra që të mos dalin, por të punojnë. Lusim gjithë shoferët dhe konduktorët të mos na
bashkohen, por të punojnë, lusim gjithë bukëpjekësit që të pjekin pjekurina dhe të mbushin shitoret plot me artikuj të ndryshëm që ne t’i kemi me bollëk, sepse ne jemi këtu për ta mbajtur këtë
protestë që nuk do të zgjas shumë, sepse, të gjithë duhet të bëjmë punët tona, por me dashuri dhe angazhim për të pasur ardhmëri të
qetë... Sheshi ishte mbushur me pankarta dhe flamuj shumëngjyrash që
kurrë më parë nuk ishin parë.
Aty u pa edhe një veteran arsimi… Një sportist që kishte bërë emër për qytetin, por që mosha tash e kishte frenuar dhe hapin ia kishte zvogëluar…
Aty u panë edhe shumë qytetarë që u bënë simpatizantë të protestës së fëmijëve.
-Ka vendi fëmijë me ide… - tha një kalimtar që ishte ndalur për ta përjetuar këtë pamje…
Kamerat inçizonin…
Pasi folën edhe tre fëmijët e tjerë, në oktavën e zërave të tyre u ngjiz edhe një gjysh që i kishte varguar shumë vite e stinë, edhe dy gjysmëshekuj…
Doli në skenë.
Kur pa masën, trupi i tij i kërrusur nisi të drejtohej, e bastuni, që ishte shok i tij, mbante drejtpeshimin.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
68
Foli:
-Edhe unë jam më këta fëmijë… Na e çelën dritaren e jetës. Ta shohim ardhmërinë… Ta varrosim urrejtjen që na ka verbuar… Foli edhe diçka, por nuk u dëgjua, sepse fëmijët në tribunë e
rrethuan dhe e përqafuan, kurse djaloshi la megafonin dhe i ndihmoi gjyshit…
Folën edhe të tjerët… Kishin një emrues.
Kishin një përmbajtje. Ishin si një ylber me shumë ngjyra.
Para se të ndaheshin u dëgjua porosia: -Që nesër vazhdon nënshkrimi për ta vënë në jetë këtë porosi
tonën…
Atë ditë qyteti jetonte më fjalimin e fëmijëve…
DEKLARIMI
Qyteti gumëzhinte pas orës dhjetë të mëngjesit. Një gjyshe me dy nipër përdore trupoi njërën rrugë dhe doli në anën tjetrën.
Një përshëndetje ia fali një gjyshe tjetër, e cila ishte për ngut, se
kishte harruar të blej diç në vetshërbim. -Pata të ndalem, por më presin në shtëpi. Dola me ngut, - i tha që të mos e zgjas më shumë.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
69
Dielli kishte depërtuar nga një shelgje latuese që degët kishte kacavarë gati deri në tokë.
Nën të, një tavolinë. Një fëmijë që ishte pipëruar dhe priste kalimtarët që të
nënshkruanin një fletë ku përkrahej lufta kundër urrejtjes. Për pak kohë vargu u bë i gjatë.
Çunit i bëhej zemra mal. I priste me zemërgjerësi dhe me dashuri...
E përkrahnin qytetarët… Kjo ishte arritja më e madhe e nismës së fëmijëve.
-Kemi shpresë te kjo gjeneratë. – tha një veterane e arsimit që e
njihnin të gjithë në qytet. -Ardhmëria u takon këtyre. -Stafetën janë duke e bartur mirë…
-Maratona e jetës së kësaj gjenerate është e gjatë, por këta do të arrijnë. – qiti një qytetar duke futur lapsin në xhep.
-Mburrja jonë do të jenë këta. -Dalin edhe më të mirë se ne, - belbëzoi një tjetër që ia kishte marrë inat tërë të tjerëve.
-Xhaxhi, ne jemi për ndryshim, por pa e varrosur urrejten nuk
mund të ecim përpara. – tha një shok që i rrinte përbri çunit. Qyteti frymonte ndryshe.
Deklarimet i pranonin të gjithë… Fëmijët rriteshin tok me rrezet e diellit.
Pranverë ishte në qytet…
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
70
Luan MALOKU
TERCINA
1
Natën vonë e gjumi më iku Ti dashuri më përqafo fort
S’e për ty më ka kapluar malli
Engjëlli im i bardhë si bora Shtrihu në gjoksin tim si nënkresë
Dhe dëgjoje pulsin e zemrës sime
2
Pa ty shkret, gjithçka më dhemb
I etur jam për një përqafim e një puthje Dhe për një shikim sy më sy
Sigurisht do të vish një ditë e dashur T’i trazojmë shpirtrat e heshtur
Se shumë kam nevojë për Ty
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
71
3
Imja bukuroshe shtrirë në krevat
Pret një puthje si në ëndërr Medet… sa e ftohtë është vetmia
Sa më pëlqen shiu i vakët i verës E ne në dritare shihnim rrjedhat e rigave
Sikur lotët faqeve tona të ndara...
4
Vetëm mendueshëm jam këtu
E me trup në vendlindje Duke kërkuar hijen tënde
Digjem kur në ëndërr më shfaqesh Peng mbetet malli e dashuria
Çdo gjë është e kotë pa ty 5
Me ty ndjehem i kënaqur
Ti ke një dashuri me stil E pastër si pika loti, si një yll
E di se e mban portën hapur Duke më pritur të kthehem tek ti
S’e mungesa ime s’ishte e lehtë (Marrë nga libri me tercina “E ftohtë vetmia”)
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
72
Rexhep ABAZI
KTHEHUNI
Ju presim të vini
Në vendlindjen tuaj Dhe aty të rrini Nuk jeni të huaj
Barbari ju përzuni
Ju nuk patët faj Tani duhet t’ktheheni Mos jetoni me vajë
Po ju pret shtëpia
E po ju thërret ara Të vini t’punoni Siç punuat përpara
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
73
BORA E PARË
Pritëm mjaft Ti me ardhë Shumë të duam
Borë e parë
Me çarçaf Mbulove fushën Edhe arën
Me livadh
Tërë natyrën Zbukurove Duke e veshur
Në të bardhë
Na mundësove Gëzim të madh Lojë të bëjmë
Pa u ndalë
Kush me ski E kush me sajë Nëpër borë
Kemi dalë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
74
Rrahman HYSENI
DY ZEMRA
Natën pa hënë Më erdhe në dhomën e gjumit
Si detin e vdekur aty më gjete Sytë e tu ridhnin pandalur lotë
Zemra më dridhej
Nga një disfatë e rëndë psherëtime Dy zemra kërkonin (për)mirësim
E ti larg derës rrije Në dhomën time të boshatisur
Kozuistik në zemër kishe Me këmbëngulje doje të më ikje
Në këtë natë të qetë nga dhoma ime.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
75
NËNËS
Për ty i flas tokës
Zotit për dhimbjen që kam,
Për mungesën ditëve me radhë
Për ty nënë sa shumë kam mall.
U mësova bashkë me ty nënë
Thoja se bota pa ty s'ka vlerë,
Unë biri yt, krenohesha gjithmonë
Imja nënë, për ty sa dhimbje ndjej.
Duke qarë linda në prehrin tënd
Dhe sot duke qarë më le,
Lotoj pa ndalur mbi varrin tënd
Në jetë s'kishte ndarje më të rëndë.
Netët sjellin tash ftohtësinë
E ditët prapë freskojnë pikëllimin,
Nga zemra nënë nuk të nxjerr
S’e shuan dot ikja dashurinë.
Nëna ime mundin tënd ma bëj hallall
S’e nuk bëra unë gjithçka për ty,
Ti më dhe shpirt nga shpirti yt
E shpirti yt u prehtë i qetë n'përjetësi!
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
76
Sevdail HYSENI
FENIKS-it…
Dyzet vjet me Ty “Feniks”
Një botë arti u stolis… Ky rrugëtim, nuk qe pa fat
Herë si Klub, herë si Shoqatë
Mblodhe penat varg e vi Gjithandej në shqiptari
Emri yt nuk zbehet kurrë Është “Feniks” me kulturë
Do t’kremtoj edhe të tjera Jubile me shumë vlera
Sa të ketë jetë e art
Ty Feniks do ngjitesh lart Ngase je Feniks presheve
Sikur Dielli sipër reve
Përhap rreze edhe dritë Në këto anë me meritë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
77
Qofsh me fat në këtë jetë
Nga dyzet në një qind vjet...
ALFABETI I ARIFIT
Në Tërnoc, më të bukurin vend
Sa ka shqipja natyrale Lind ideja e Arifit
Për një shpikje epokale Kjo ide lind që moti
Jo më pak se dyzet vjet Që shqiptarët më në fund
Të kenë vet një Alfabet Alfabet me germa shqip Jo si Ai i Manastirit As i Fishtës e Stambollit As i Mjedës – Kristoforidhit Mjaft ne mësuam e kënduam Me do shkronja mbarë e prapë Që tingëllonin me një stil Grek, latin dhe arab Udhë e shkronjave rrokulliset Sipër maleve e mbi det Vjen e ndalet te Arifi Për të marrë një tjetër jetë Sfidë e madhe për gjuhëtarë Për shkollarë e shqiptarë Qoftë me jetë ky Alfabet
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
78
Që na bënë kaq shumë krenarë
FESTA E PLISIT TË BARDHË
Në Festën e Plisit të Bardhë Sikur të bardhët e vezës Do të bashkohen shqiptarët
Prej Preshevës e Prevezës
E pse mos t’jenë bashkë Në këtë ditë historike Aty ku shpaloset Plisi
I lashtësisë mitike
Që të parët tanë Këndej e matanë deti E bartnin mbi kokë
Si kartë identiteti
Mbi Malin e Dajtit Te Parku i Tiranës Ikona e veshjes kombëtare
Në kulm të jehonës
Kjo nismë Bytyçase Është me shumë thesare Dita e 27 Gushtit
Merr ngjyrë mbarëkombëtare
Le të jetë në traditë Për çdo vjet me radhë Ta festojmë së bashku
Festën e Plisit të Bardhë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
79
Poezi nga letërsia botërore
Tomas ELIOTI
Zbritni më poshtë. Zbritni vetëm në botën e vetmisë së përjetshme.
1.
O terr! O terr O terr!! Gjithçka shkojnë në terr.- Hapësira të zbrazëta ndëryjore,
zbrazdësira në zbrazdësi.
O terr!O terr! O terr! Të gjithë shkojnë në terr- Kapitenët e mëdhenj- kryetarët e bordeve,
-bosët e industrisë, mëditësit pa emër, - të gjithë shkojnë në terr,-
Dhe gazetat e bursës-dhe ai që emëron drejtorët- Në terr lëvizin dhe Dielli e Hëna.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
80
2.
I thashë shpirtit tim qetësohu, do të kalojë errësira Ajo që do të jetë errësira e Zotit, si në teatër,
dritat fiken që të ndërrohet skena, me shushurimë të pastër, me lëvizjen e errësirës
në errësirë. Ju vëreni fytyra me të cilat shihet
Zbrazdësia e thellë mendore me frikën e vetme se s’kanë përse të mendojnë
ose, kur u shter mendja është e vetëdijshme por, e vetëdijshme për asgjënë.
3.
S’di gjë për zotat, por them se lumi është zot i madh, I egër dhe i zymtë, shekullor dhe i paepur, Shpesh i durueshëm, i dobishëm si transportues tregtie
Sfidë dhe kërcënim për ndërtuesit e urave Zoti, ai që qëndron përmbi zotat e tjerë,
pothuaj është harruar nga njerëzit e qyteteve, ndërsa ai kontrollon gjithë stinët, shkatërrues
që u kujton harresën njerëzve, i pa adhuruar nga adhuruesit e makinave, i vëzhgon duke pritur,
aksidentet, katastrofat,i pranishëm dhe në dhomën e fëmijës, dhe në vargje, dhe në hapjen e portave
të prillit,dhe në muzgjet kur ndizen fenerët me vajguri , i pranishëm dhe në pasigurinë e çastit
dhe në paanësinë e absolutes.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
81
4.
Ju vëreni fytyra në të cilat shihet zbrazdësia e thellë mendore Me frikën e vetme që s’kanë përse të mendojnë.
Ose, kur në eter mendja është e vetëdijshme Por e vetëdijshme për asgjënë.
I thashë shpirtit tim, qetësohu. Dhe prit pa shpresë. Të gjitha janë pritje.
Prit pa mendim, se ende nuk je i gatshëm për mendim. Kështu errësira do të jetë dritë, qetësi,vallëzim.
………….
Shpirti i egër i nënës, i paparë, dhe dredhësa të egra Qeshja në kopsht, ekstazë e jehonës,
Jo i humbur, por edhe më i fortë, duke treguar agoninë
e vdekje dhe të lindjes.
5.
Duhet të shkosh rrugës ku nuk ka ekstazë
që të mbërrish atë që s’e mbërrin njeri, duhet të shkosh në rrugën e injorimit
që të kesh atë që nuk e ke, duhet të shkosh në rrugën e shpronësimit
që të rrish atje ku nuk je, duhet të shkosh në rrugën në të cilën nuk je.
Dhe ajo që ti nuk di është e vetmja gjë që ti nuk di, Dhe ajo që nuk ke është e vetmja gjë që nuk ke
Dhe vendi ku je është aty ku nuk je.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
82
Guzepe UNGARETI
NËNA
Kur zëmra të ndjejë rrahjen e fundit dhe të shembet hija ime projektuar në mur
për të më çuar,, gjer te i Plotfuqishmi si dikur, ti dorën ke për të ma zgjatur, o nënë
Përulur në gjunjë përpara të Plotfuqishmit, porsi një statujë, fytyrë mermer,
do të ngresh ti dorën drithëronjëse dhe krahët e plakur si atëherë.
Duke i thënë :”Ja tek më ke, O Zot!”
Dhe vetëm atëherë, kur të më ketë falur do të të ndizet dëshira për të më parë,
do kthesh sytë drejt meje, sa shumë më ke pritur, një psherëtimë të shpejtë do të lëshosh plot mall.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
83
Për tim bir të vdekur
“Asnjë nënë s’ka vuajtur kështu si unë.”
Kur fytyra e tij gati i përhumbej
Bebëzat i kishte ende flakëruar… Prej jastëkut fluturonin jashtë dritares
Dhe dhoma mbushej plot me harabela Prej thërrmijave që babai i u hidhte
Për të gëzuar fëmijën e vet.
Tani e tutje veç në ëndrra do mund t’i puth
Ato duar besnike… Bisedoj…punoj…Sapo kam ndërruar veshjen.
Kam frikë. Pi duhan…. Si mund të duroj kaq shumë natë?
Asnjë rrëqethjes’ më sjell më vera,
As pranvera, as përtëritja e saj. Mund të perëndosh dhe ti vjeshtë
Me lavditë e tua të çmendura; E ndjellë prej dëshirave. Lërja vendin dimrit
Të shtrihet mbi stinët sa gjatë gjerë.
Ku është? Ku gjendet zëri i tij?! Duke vrapuar kumbonte nëpër dhoma…
Dhe fluturake I bënte brengat e një burri të lodhur. Toka që e ka gëlltitur e mbron
Nga një e shkuar përrallore. Të dua! Të dua! Vazhdojnë në përjetësi
Krismat e një gjëmimi.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
84
Kritika dhe studime:
Prof.dr. Begzad BALIU
PROFESOR SHEFKI SEJDIU DHE EUROPEIZIMI I ALBANOLOGJISË
Rreth një dekadë e gjysmë pasi i kemi dhënë lexuesit dy
vëllime me studime të Profesor Shefki Sejdiut1, po i japim edhe
një tjetër. Si në dy botimet e para ashtu edhe në këtë vëllim, sfida e parë për mua ka qenë fjala hyrëse, e cila për autorin e veprave,
nuk ishte e domosdoshme. Për mua ndërkaq, një Parathënie e zakonshme, sado modeste të ishte, duhej të vendosej në hyrje edhe të këtij libri.
Gjatë këtyre viteve, kur edhe janë shkruar studimet e këtij vëllimi, kam qenë dëshmitar i një pune shumë sistematike dhe
këmbëngulëse të Profesor Sejdiut për të sjellë në studimet shqiptare pamje dhe prirje të reja të kërkimeve shkencore. Studiuesit, kolegët dhe studentët e brezit tim, dhe madje, tash,
1 Shih vëllimet e fundittëProfesorShefkiSejdiut:Sisteme, struktura,
raporte (etnolinguistikë) (2002) dheSprovaetimologjike(2002).
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
85
edhe studentët e mi të masterit, do t’i kujtojnë gjatë diskutimet e Profesor Shefki Sejdiut në amfiteatrot e fakultetit dhe në institucionet e tjera arsimore e shkencore dhe insistimet e tij prej
shkencëtari të formuar në vendet elitare akademike europiane, që gjuhësinë shqiptare dhe albanologjinë përgjithësisht t’i ‘edukojë’
me nocionet dhe termat më bashkëkohore të gjuhësisë europiane. Pra, besoj se lexuesit dhe studiuesit e
brezave të ardhshëm do ta kuptojnë se
kemi të bëjmë me profesorin, i cili në jetën akademike ka
sjellë njëmendësinë europiane të dijes
dhe të komunikimit në gjuhësinë
shqiptare.
Libri (Iliro-arbroro) shqiptarët dhe gjuha e tyre në Universin globalist është edhe një vëllim i përzgjedhur i
studimeve të Profesor Shefki Sejdiut. Në të vërtetë libri përmban një përzgjedhje trajtesash të kumtuara në disa konferenca shkencore të mbajtura në Prishtinë dhe në Tiranë, të cilat në
ndonjë rast nuk janë botuar të plota, ndërsa në raste të tjera janë botuar me gabime të natyrës teknike (skemat) dhe përmbajtjesore
(formulimet). Në këtë vëllim me studime, të cilit do t’i pasvjen edhe një
vëllim tjetër më heterogjen, ato janë të paraqitura, sikur do të
shprehej autori i tyre, sipas një rendi lëndor, tematik e zhvillimor, logjiko-kongnitiv epistemologjik, duke pasur parasysh edhe
aspektet rrethanore, tipologjike, kulturo-historike, gjuhësore relacio–zhvillimore të entiteteve objekt, subjekt, specie njeriu, racë, popull etj. Qëllimi i kësaj vepreje, i cili më parë se një
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
86
vëllim kumtesash, mund të quhet edhe korpus studimesh të ndërlidhura e të sistemuara në aspektin tematik dhe metodologjik, është përqendruar në vëmendjen tek pre- dhe proto-ilirët, iliro-
arbrorët–shqiptarët dhe gjuha e tyre, që gjatë mileniumeve kanë marrë forma transpozicionale e zhvillimore, evolutive e fiziko–
shpirtërore, kulturore dhe gjuhësore. Vëllimit i paraprinë paradigma, e cila i përcakton ligjësisë e
të gjitha temave dhe proceseve të trajtuara, qoftë në kontekstin
historik - pra në diakroni, qoftë në kontekst të periudhave të caktuara - pra në sinkroni; për të vazhduar me transpozicionin
(Rreth transpozicionit semantiko-referencial dhe kategorialo-formativ të strukturave leksikore (leksik, terminologji, nomenklaturë), pa të cilin nuk ka nuancim të gjuhës. Pra, nëse
studimi i parë e shihte procesin si zhvillim të jashtëm, transpozicioni merret në mënyrë thellësisht logjike me zhvillimin
e brendshëm të saj. Studimi i tretë Gjurmë lashtësie antropologjike, trajton ndërrimin dhe zhvillimin kronologjik nga dolikocafalia në mezocefali dhe bracikofali. Edhe këtu nga
aspekti metodologjik i qasjes shkencore, funksionon paradigma dhe transponimi mijëvjeçar dhe si rrallë kund tjetër funksionojnë
përballë njëra tjetrës paradigmat dhe transpozicionet përballë njëra tjetrës, apo paradigmat me transpozicionet dhe anasjelltas. Studimi i katër Gjurmë interferimesh emërtimi helen(ik)o-greke,
ilir(ik)o-albane dhe ital(ik)o-romane, identifikon gjerësisht gjurmët, ndikimin, paralelet, strukturat etj, përmes
transpozicionit, shenjave, shtresave, referencave etj. Në këtë mënyrë konceptet metodologjike ndaj proceseve historiko-gjuhësore në studimet e Profesor Sejdiut, përveç me paradigmat
dhe transpozicionin, plotësohet edhe me interogativët brenda gjuhës. Studimi i pestë Fjalëformime mbi bazë interrogativësh
(aspekti logjiko- semantik dhe strukturor), interogativët, një dëshmi se njeriu kur ishte homoanimalis ka filluar të zhvillohet dhe përmes instiktit a nevojës ta pyesë veten apo t’i shtrojë pyetje
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
87
vetvetes dhe tjetrit: Kush? Çka? Ku? Kur? Pse? Sa? Si? etj. Përmes ridefinimit kompleks të tyre, autori vjen në përfundim se përmes interogativëve logjika zhvillohet në të menduarit e njeriut
dhe bashkë me to edhe njeriu e shoqëria. Studimi Parafjala NË dhe disa relatorë lokativë 2 të shqipes, çështjen e kërkimit e
thellon për një shkallë më të lartë: nga një përpjekje për të nxjerrë zërin, jo si pasthirrmë po si mendim, drejt një parafjale, prej nga krijohet sistemi i parapërgatitjes për ndikimet në universin
globalist, qoftë si dhënëse qoftë si marrëse, pra qoftë si gjuhë e ndikuar qoftë si gjuhë ndikuese. Vëllimi përmbyllet me një
studim kulmor (Proto-)shqipja në universin globalist, që mund të quhet edhe përmbyllje e të gjitha studimeve të mëparshme, për faktin se temat e trajtuara nga njëri studim në tjetrin, sikur i
rimerr dhe i trajton duke i parë bashkërisht në vertikalen e tyre. Kësaj paraqitjeje i paraprinë trajtesa Paradigma formë
sistemore (argumentimi apo edhe përgënjeshtrimi) në trajtime shkencore. Fjala është për kumtesën e lexuar në një nga tryezat shkencore të Prishtinës, menjëherë pas daljes nga shtypi të
Enciklopedisë maqedonase, me të cilën autori iu përgjigjej argumentueshëm, si kurrë më parë në studimet albanologjike,
synimeve largvajtëse të studiuesve të politizuar skajshëm maqedonas, për shqiptarët dhe trashëgiminë materiale e shpirtërore të tyre në Maqedoninë e sotme Perëndimore dhe
Qendrore 3 . Në këtë studim të karakterit monografik Profesor 2Përaspektinteorik shih Encyclopedia of Language and Linguistic, bay
Keith Brown, Amstardam, 1994, M. f. 198.
3 Shih vëllimin me kumtesa: Enciklopedia e ndarjes (Marrëdhëniet
shqiptare-maqedonase - konteksti i Enciklopedisë së Maqedonisë).
Kumtesa të Tribunës shkencore të organizuar nga Instituti Albshkenca,
mbajtur në Prishtinë, më 7. 10. 2009. Botoi Instituti Alb-shkenca,
Prishtinë, 2010, f. 124.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
88
Sejdiuka trajtuar një nga problemet më me ndikim në gjithë historinë e studimeve albanologjike të studiuesve serbë e maqedonas në dy shekujt e fundit. Fjala është për sintagmën
zbritje nga malet, përmes së cilës, sikur është thënë shumë herë Akademia maqedonase përpiqet ta mohojë autoktoninë e
(proto)shqiptarëve në ultësira dhe në lokalitete urbane të Maqedonisë së sotme shtetërore. Pra, vlerëson Profesor Sejdiu "autoktonia e banorëve shqiptarë të kësaj hapësire përmes kësaj
sintagme është vënë në sprovë, duke harruar se (jo)autoktonia e banorëve të hapësirave të ndryshme të mbarë globit tokësor (janë)
është dukuri universale, probleme komplekse e edhe koncepte relative, ku nënkuptohet edhe kronologjia që përmban edhe konceptin rend në kohë dhe të tjerë faktorë e rrethana që janë në
raporte kauzaliteti".(24) Çështjes në fjalë autori fillimisht i është qasur nga aspekti
semantik dhe në mënyrë interdisiplinare, ndërsa më tej, sidomos në pjesën e dytë, çështja është kundruar nga aspekti antropologjik e tipologjik. Pjesët vijuese të këtij studimi i janë kushtuar
konkordancave, por edhe dallimeve kundërvënëse në fushë të onomastikës me përqendrim të veçantë tek gjinia e gjenerikut të
emrave të lumenjve, cilësi kjo dalluese e gjuhës shqipe, si dhe kundërvënëse në raport me gjuhët sllave. Vëmendje të veçantë u është kushtuar disa çështjeve të domenit të fonologjisë
diakronike, përkatësisht evoluimit të fërkimores (frikativit) /s/ në /sh/ në protoshqipe. Këto fërkimore u kanë shërbyer shumë
gjuhëtarëve, që nga Skoku, Bariqi e Çabeji, t`i trajtojnë etimologjitë e disa toponimeve (ojkonime e oronime), si tek seria Naissus, Scupi, Astibos, Lychnidus, Scardus, të cilat në saje të
ligjeve fonetike të shqipes kanë evoluar në të sotmet (forma): Nish, Shkup, Shtip, Ohër dhe Sharr.
Ky fenomen evolutiv ka bërë që protoshqipja të dallojë nga greqishtja, latinishtja, sllavishtja dhe të ndihmojë në diskutimin rreth autoktonisë së elementit etnik shqiptar në këto hapësira dhe
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
89
lokalitete urbane. Kalimi i fërkimores alveolare /s/ në /sh/ u ka shërbyer shumë gjuhëtarëve të huaj e të vendit ta shikojnë në sistem-zinxhirin ojkonomik Nish – Shkup – Shtip – Sharr, që
rrjedhin nga trajtat Naissus – Scupi – Astibos – Scardus, ku fërkimorja alveolare /s/, sipas mendimit të Skokut, Bariqit e
Çabejt ka evoluar në fërkimore alveolare qiellzore /sh/ vetëm mbi bazë të ligjeve fonetike të shqipes.
Studimi i Profesor Sejdiut është nga ato pak sinteza
shkencore të shkruara në gjysmën e dytë të shekullit XX e këtij, që i ka dhënë përgjigjen e duhur jo vetëm akademikëve
maqedonas, po edhe akademikëve serbë e albanofilë përgjithësisht, prandaj mund të thuhet se përmasa e përgjigjes së tillë është pritur gjatë.
Studimi i dytë i këtij vëllimi trajton një problem të karakterit leksikor, por me një qasje shumëdimensionale, e që ka
të bëjë me transpozicionin semantiko-referencial dhe kategorialo-formativ të strukturave leksikore (leksik, terminologji, nomenklaturë)4.
Nëse në studimin e parë Profesor Sejdiu nisej mbi një frakturë historike (hapësirë, kohë, gjuhë, origjinë), në studimin e
dytë niset prej shkollave (kognitivizmi dhe koneksionizmi) dhe koncepteve teorike (teoria e prototipave) që mundësojnë hyrjen në diskutimin e shumanshëm të transpozicionit semantiko-
referencial dhe kategorialo- formativ të strukturave leksikore (leksik, terminologji, nomenklaturë). Problemi me të cilin merret
4 Përkonceptinbazëtranspozicion, shihgjerësisht, Cambridge
International Dictionary of English, Originally published: 1995,
Editor: Paul Procter, f. 1552 dheEncyclopedia of Language and
Linguistics,2nd edition, bay Keith Brown, Amstardam,
1994,ndërsamungonte The Cambridge enciklopedia, edited by David
Krystal, Cambridge University press.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
90
Profesor Sejdiu, megjithëse i natyrës gjuhësore, trajtohet si formë e sistem i gjerë dhe kompleks entitetesh formale, konceptuale e semantiko - kognitive, duke sjellë në plan të parë edhe referentë
të tjerë etno- linguistik, që gjuhësisht realizohen përmes formave, llojeve dhe kategorive ligjërimore e, në veçanti, siç do të shprehej
autori “përmes formave leksikore që shënjojnë koncepte dhe krijojnë shenja gjuhësore” (51). Në këtë mënyrë, duke u mbështetur në universin semantiko - kognitiv, autori arrin deri te
disiplina gjuhësore, siç është leksikologjia, tek e cila si bazë qëndron emri (nomen) dhe termi(nologjia) - disiplinë gjuhësore
që studion sistemet e termave. Në rrjedhë të këtyre kërkimeve: sisteme e nënsisteme, terma
e nocione, autori arrin deri te përfundimi se dukuria e
transpozicionit kategorialo-formativ, semantiko-kognitiv dhe referencial, haset dendur jo vetëm në fushë të terminologjisë, por
edhe në fusha të tjera të leksikut, sidomos në taksonominë popullore të bimëve e të shtazëve, por edhe në sisteme e nënsisteme të emërtesës strukturore si ky i farefisnisë tek
shqiptarët, duke përfshirë këtu edhe krijimin e realiteteve të reja formale, semantike e referenciale.
Te trajtesa Gjurmë lashtësie antropologjikedhe gjuhësore tek shqiptarët, hetohen çështje të origjinës pre– dhe proto-ilire të njërit prej fiseve indoeurpiane, që së bashku më pre- dhe proto-
gjermanikët dhe pre-, proto-keltët, lëvizën në drejtim të hapësirave të Europës Qendrore dhe të Mesdheut, apo sikur e
identifikon autori: Mediterrani. Pasi diskuton çështje të natyrës teorike dhe metodologjike të problemit, një pjesë të gjerë të studimit të tij Profesor Shefki Sejdiu ia kushton njërës prej
teorive më me ndikim në studimet antropologjike të origjinës së popujve, përbërësve antropo-fizikë të gjurmëve të popujve të
lashtë, krahasuar me pasardhësit e kohës së re. Në këtë rrjedhë diskutohen rrethanat dhe hapësira gjeo-klimatike, që do të ndikojnë edhe në karakterin antropologjik dhe tipologjik të
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
91
etnive, si te rasti i dukurisë së dedolikocefalizmit, mezosefalizmit dhe brakiocefalizimit, sidomos i atyre që u vendosën në hapësirat e Mesdheut (ilirëve, italikëve dhe keltëve).
Duke e parë problemin në diskutim si një kompleks çështjesh interdisiplinare (të origjinës, të historisë dhe të
arkeologjisë, të kulturës, të civilizimit, të gjuhës, të antropologjisë fizike, sociale dhe kulturore, por edhe gjuhësisë dhe disiplinave të tjera diakronike), autori sjell një varg përbërësish të lashtë
etnokulturorë (siç janë kuvada, kulti i diellit, kulti i gjarprit, ritet mortore, të ngjashme me ato të italikëve të periudhës romake,
pastaj gjakmarrja, e ngjashme me vindetta-n korzikane); në fushë të kostumologjisë (qeleshja (plisi), fustanella); në fushë të etnolinguistikës (përdorimi virtual dhe simbolik i numrave
3,7,9,12), gjurmët e sistemit vigezimal (si:dyzet, trezet dhe katërzet) etj. Duke i hapur dimensionet e kërkimeve të tij në
lashtësinë e përbërësve antropolinguistikë dhe kulturorë, autori arrin të dëshmojë lashtësinë e kontakteve të protoshqiptarëve dhe të gjuhës së tyre me popuj, gjuhë dhe kultura paraindoeuropiane
të Mesdheut, p.sh.: emri motër <i.e., mater, struktura mëmëdhe etj. Në këtë rrjedhë të studimit të tij shumëdimensional, ai arrin të
rikonstruktojë edhe strukturat antropolinguistike në disa rrafshe të sistemit të farefisnisë tek protoshqiptarët, sikur janë: gjurmët e sistemeve të emrave të ditëve të javës në gjuhën shqipe (ilire,
latine, të latinishtes së periudhës pagane romake dhe të epokës së kristianizmit).
Në studimet e tij në fushë të onomasiologjisë, ka një gjysmë shekulli që Profesor Sejdiu sjell rezultate të reja, mbështetur në fitoniminë e shqipes. Në këtë studim ai fitoniminë e shqipes e bën
objekt krahasimi dhe referimi, duke gjetur te ajo gjurmë origjine paraindoeuropiane dhe mediterane (shegë, fik, ilqe etj). Po të
kësaj natyre i sheh edhe hidronimet Buenë apo Bunë (Barbanna) dhe Ibër, të cilët autori, duke iu referuar edhe Skokut, konsideron se korrespondojnë nga aspekti formal dhe ai i origjinës
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
92
(paraindoeuropiane) me lumin Barbanne (Francë) dhe Ebro (Spanjë). Të substratit mediteran e konsideron edhe apelativin oronimik të shqipes mal “montagne’’, malh “shkëmb’’, kodër
shkëmbore në vargmalet e Pirinejeve spanjolle, malkar “vend shkëmbor’’ në baskishte, mala “mal’’ në frëngjishte, Mala, plazh
shkëmbor afër Monakos, Maluentum dhe Malventum në Italinë qendrore, Di-mallum, në Iliri, etj. Në këtë trajtesë, si në pak studime të kësaj natyre, në fushë të albanologjisë autori ndërton
struktura të pasura, të gjera e të lashta antropologjike, etnokulturore dhe gjuhësore që ndeshen jo vetëm tek shqiptarët
po edhe tek popujt dhe rajonet e tjera fqinje, dëshmi kjo e një jete simbioze që në kohërat më të lashta me popujt paraindoeuropianë dhe indoevropianë, si dhe me kulturat dhe gjuhët e tyre në
hapësirën e Mesdheut. Objekti i studimit mbi interferencat dhe interferimet në
fushë të emërtimit me titull Gjurmë interferimesh emërtimi helen(ik)o-greke, ilir(ik)o-albane dhe ital(ik)o-romane, vendoset në hapësirën e gjerë të Gadishullit, duke e parë atë si një udhë dhe
urë, njëkohësisht të kalimit dhe të lëvizjeve jo vetëm të kryqëzatave po edhe të popujve, kulturave e gjuhëve, përgjatë
mileniumeve. Duke qenë kështu një çështje thellësisht dhe gjerësisht komplekse, Profesor Sejdiu temës i qaset duke e parë atë në mënyrë konvergjente, pra në kontekst të gjeografisë,
historisë, arkeologjisë, etnologjisë, antropologjisë, etnopsikologjisë, linguistikës, semantikës, si dhe teorisë së
emërtimit (onomasiologjisë). Pra, sikur shprehet: “vëmendja hetuese e hulumtuese është përqendruar tek motivimet, konceptualizimet dhe bazat emërtuese, si dhe tek origjina e
etnonimeve ilir, gegë, alban (arbën, arbër), grek dhe italik” (83), prej nga arrin të ndërtojë tri etnofaza: I. ILIRE – shek. VI para
erës së re – shek. VII mbas erës së re; II. ALBANO-ARBËRORE – shek. VII-XVII; dhe III. ALBANO-SHQIPTARE – shek. XVII-XXI. Në këtë rrjedhë ai krijon edhe sistemin e raporteve të
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
93
brendshme, por edhe të jashtme, me fqinjët: grekët dhe italikët, duke i parë mes tyre anët jo vetëm gjuhësore e gjeografike, po edhe etnopsikologjike e semantike të komunikimit me botën dhe
bashkëkohësinë. Megjithëse, autori shquan mjaft përbashkësi të tyre kohore (disa mija vjet), rajonale (Gadishullin Ballkanik) dhe
gjuhësore (indouropiane) arrin në përfundimin se megjithatë te këta popuj vërehen dallimet në të menduar dhe vepruar, pasi: “tek heleno-grekët ka mbisunduar mitologjia dhe egocentrizmi, tek
iliro-albano-shqiptarët ka mbizotëruar spontaniteti dhe individualizmi, tek italo-romanët ka predominuar racionalja,
institucionalja dhe rendi” (103). Në studimet albanologjike, gjatë gjithë shekullit XX janë
zhvilluar shumë diskutime mbi raportet ndërndikuese dhe
gjuhësore të gjuhëve e kulturave të fqinjëve në dy dialektet e gjuhës shqipe, duke i parë ato jo si zhvillime të brendshme po të
ndikuara nga jashtë 5 . Do të ishte me shumë interes sikur në rrjedhë të kërkimeve albanologjike, qasja e Profesor Sejdiut të gjente zbatimin e saj edhe në këtë temë, sado shumë herë të
përjashtuar nga diskutimi, apo të rivlerësuar vetëm brenda fushës së dialektologjisë.
Trajtesa mjaft komplekse, para se gjithash në kontekstin historik, etnopsikologjik dhe gjeografik e krahasues,Gjurmë interferimesh emërtimi helen(ik)o-greke, ilir(ik)o-albane dhe
ital(ik)o-romane, pasurohet ndjeshëm në kontekstin etnolinguistik me trajtesën tjetër Fjalëformime mbi bazë interrogativësh (aspekti
logjiko- semantik dhe strukturor).Në këtë studim autori vazhdon kërkimet e tij për interogativët, forma këto ligjërimore ndër më të hershmet e species homo, me të cilat qenia njerëzore ka filluar të
5 Shih, gjerësishtdiskutimet e JorgjiGjinaritnëstudiminPërhistorinë e
dialektevetëgjuhësshqipe, ”Studimefilologjike”, Tiranë, 1968/4, f. 127-
144.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
94
shprehë të menduarit, të interesuarit e të kureshtjes për ta njohur botën materiale dhe shpirtërore. Studimi synon hulumtimin e disa strukturave të ndërtuara mbi bazë të interrogativëve,
transpozicionimin, ndërtimin dhe transformimin e tyre formal dhe kuptimor, kategorial e funksional, primar e sekondar, si edhe
risemantizimin dhe rikategorizimin e tyre. Duke e parë natyrën komplekse të interrogativëve dhe
raportet e tyre të ngushta, sidomos me indefinitët dhe relativët,
dhe duke i parë veçantitë e shqipes për ndërtime aq të shumta mbi këtë bazë dhe me një sistem kaq koheziv dhe harmonik, të cilat
nuk i shpreh asnjëra nga gjuhët e Ballkanit dhe as të Europës, arrin tek një pikëpamje se mbase “aftësitë e shq ipes për ndërtime të tilla, rrjedhin ngase protoshqiptarët ishin lashtësisht dhe shumë
kohë në kontakt me popuj dhe gjuhë paraindoeuropiane të hapësirës së Mesdheut” (122). Në këtë rrjedhë, mund të
supozohet që ky zhvillim mendor dhe interesimi për ta njohur botën që e ka rrethuar, tek shqiptarët, përkatësisht paraardhësit e tyre, është arritur edhe përmes formave logjiko-interrogative,
kognitvo-epistemologjike, sikundër që janë format dhe substancat e përmbajtjes që artikulohen përmes interrogativëve çka, kush, ku,
kur, si etj. Në mënyrë po kaq të natyrshme, radhës së këtyre trajtesave
iu vjen studimi Parafjala NË dhe disa relatorë lokativë 6 të
shqipes. Fjala është për njërën prej trajtesave më komplekse, që më parë se sa një studim i rrjedhës është një trajtesë e karakterit
teorik dhe monografik, për të cilën autori, bashkëkohësit dhe brezat e studiuesve që vinë, nga radhët e gjuhësisë së përgjithshme dhe të gramatologjisë së shqipes e të albanologjisë,
do të kenë çka të diskutojnë. Për më tej, qasje të tilla dhe
6Përaspektinteorik shih Encyclopedia of Language and Linguistics, bay
Keith Brown, Amstardam, 1994, M. f. 198.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
95
shumëfish më komplekse në fushë të gramatikës së shqipes, presin studiuesit e tjerë nga radhët e gramatikanëve, leksikografëve, albanologëve e linguistëve shqiptarë
përgjithësisht, me kusht që të tejkalojnë fazën e sotme tradicionale të perceptimit dhe të studimit mbi të, si dhe me kusht
që këtë lëndë hulumtimi e trajtimi ta kalojnë në fazën e këndvështrimit nga ai tradicional në kognitivo-semantik e strukturor.
Dhe pse të mos e bëjnë! Hulumtime të tilla (investiguese) raportesh, konstaton autori në fillim të këtij studimi, mundësohen
falë metodave heuristike, ku kognitivistika dhe teoria e toposeve me qasjet dhe metodat, dendur po aplikohen në gjuhësi, për të vazhduar me shembullin e arritjeve të sotme të shkollave, teorive,
nocioneve e përfaqësuesve kryesorë të tyre në Europë dhe në Amerikë.
Parafjala në, si me origjinë dhe lashtësinë ashtu edhe format parafjalësore, ashtu edhe me origjinën e saj, me lashtësinë e saj, me format parafjalësore që janë ndërtuar mbi bazë të saj, ashtu
edhe me veçantinë strukturore të sistemit në krahasim me gjuhët e tjera simotra indoeuropiane, paraqet lëndë me interes trajtimi në
frymën e të arriturave të gjuhësisë bashkëkohore. Në të vërtetë, mbështetur në rrymat, metodat dhe konceptet e përvojës euro-amerikane autori arrin disa rezultate, të cilat janë të pranishme në
fushë të gramatikës, në shembullin e parafjalës në, por që mund të bëhen edhe model kërkimi, sistemi e strukturimi në diakroni e
sinkroni edhe për kategori të tjera gramatikore. Prej këtij studimi, ndërkaq, autori arrin te konstatimi se edhe parafjalë(sorë)t-lokativë, të cilët shprehin vendosje në kohë dhe hapësirë u
zhvilluan herët, si forma kategoriale për të shprehur e shënjuar raporte topikale midis ensit subjekt dhe objekt (real apo virtual), e
që epistemologjia kognitive dhe teoria e toposeve i konsideron si shumë relevante për zhvillimin e ligjërimit dhe të komunikimit njerëzor. Në të vërtetë edhe autori e përmbyll trajtesën e tij mbi
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
96
parafjalët lokative të shqipes me konstatimin se gjuhësia e toposit dhe ajo kognitive, u kanë hapur rrugë njohjeve të proceseve, në sistem, sikundër që janë perceptimet vizuale, spekulative, logjiko-
kognitive, reale e virtuale, formale dhe semantike, etj. Në kushtet e sotme shembulli më konkret mund të merret
ndikimi globalist mbi gjuhët. Kaq imponues e dinamik është atakimi mbi gjuhët në të gjitha rrafshet, kategoritë dhe nivelet, madje si në aspekt të formës ashtu dhe të substancës, si në
rrafshin shprehës ashtu edhe në nivel të përmbajtjes së shenjës gjuhësore, përkatësisht, në fonetikë e fonologji, në morfo-sintaksë
dhe leksiko–semantikë etj. Në të gjitha situatat paradigmatike dhe të përmbajtjes ndikimet globaliste janë evidente, e ato mund të vërehen edhe tek tekstet “e sajuara” e të diskutuara në trajtesën
përmbyllëse të kësaj monografie. Trajtesa përmbyllëse e këtij vëllimi, që mund të quhet edhe
një monografi më vete, mbështetur në sistemin metodologjik, që bartet nga njëri studim në tjetrin, merr në shqyrtim (proto-)shqipen në universin globalist.
Duke qenë një koncept jo shumë i ri7, që më parë shënjohej me termin mondializëm 8 , viteve të fundit ka marrë përmasa
7Globalizimi, si koncept njihet nga shekulli XV, ndërsa si term në
gjuhën angleze në vitet 30 të shekullit XX. ( shih, Hopkins, A.G.
(ed.). (2004). Globalization in World History. London: Norton, pp. 4–8; Jump, Bakari, Mohamed El-Kamel. "Globalization and Sustainable Development: False Twins?".New Global
Studies. 7 (3): 23–56.Megjithëse për çështje të natyrës ekonomike dhe arsimore shfaqet dendur që në fund të Luftës së Dytë
Botërore, trajtën përfundimtare e merr nga mesi i vitetve ’80. Në gjuhën frënge, të cilës i referohet Profesor Sejdiu, shfaqet në fillim të shekullit XX, pra në vitin 1903 (Shih, Pierre de Coubertin, “Le Figaro”, 13 dhjetor 1904).
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
97
përshtrirëse në shumë fusha të dijes, të ekonomisë e të tregut, të kulturës, prandaj edhe të filozofisë së sjelljes dhe të të menduarit. Përmasa posaçërisht të veçanta (dhe madje shqetësuese, e
ndonjëherë edhe refuzuese) globalizimi si term ka marrë në fushë të gjuhësisë, për të cilin ka shumë diskutime dhe referime. Ky
koncept, në gjuhësi fillimisht perceptohej si tendencë ndikimi, huazimi e më gjerë, mbivendosje e gjuhëve të mëdha në ato të vogla, që fillojnë me forma leksikore dhe artikulimi. Profesor
Shefki Sejdiu, vë re se mbishtresa a mbivënie të kësaj natyre i kanë zhdukur gjuhët e nënshtruara, siç ishin hetitishtja,
pellazgishtja, fenikishtja dhe etrurishtja, për t’u ndalur në mënyrë të veçantë në ndikimin globalist mbi (proto)ilirët dhe arbëroro-shqiptarët e gjuhën e tyre, dhe duke u mbështetur në një skemë
bosht në përcaktimin hapësinor e kontaktues të gjuhës shqipe me gjuhët e tjera.
Në të vërtetë skema e “Universit Globalist” shpreh gjithë universin e kontakteve të (proto)ilirëve dhe arbëro-shqiptarëve dhe gjuhës së tyre gjatë mileniumeve sa ishin në truallin e
hershëm indoeuropian të hapësirave midis Kaspikut, Pontusit (Detit të Zi), Kaukazit dhe Karpateve, si dhe lëvizjes drejt
Europës dhe Mediteranit (Mesdheut) ku ranë në kontakt edhe më banorët, kulturën dhe gjuhën e këtij nënqielli. Kjo skemë është paraqitur fillimisht nga dy rrafshe o.P.ie – para indoeuropiane,
mediterane dhe 0.1.al. – (iliro-arbroro-) shqiptare e përshkallëzuar më tej edhe në njëmbëdhjetë nënsisteme: 1. ie. indo-europiane; 2.
heleno-bizantino-greke; 3. latino-romane; 4. italiane; 5.
8 Shih gjerësisht, Mavoungou PA (2001). “La mondialisation et la
lexicographietrilingueouplurilingue au Gabon”. In Emejulu J duT(ed.)
Elements de lexicographieGabonai, e.Tome 1. New York: Jimacs-
Hillman Publishers. 160–183, sëcilësireferohetedheEncyclopedia of
Language and Linguistics, bay Keith Brown, Amstardam, 1994.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
98
gjermanike; 6. sllave; 7. turko-orientale; 8. frënge; 9. anglo-amerikane; 10. internacionalizma dhe terminologji tekniko-shkencore; 11. globalizma (144).
Megjithëse, sikur është shprehur autori, globalizimi sot kërkon qasje interdisiplinare, në këtë studim ai merr në diskutim e
vlerësim aspektin leksiko-tekstor, fono-artikulativ dhe sistemo-strukturo-kategorial. Brenda të gjithë parametrave të saj, në këtë trajtesë, nuk mungojnë as shqyrtimet teorike, historiko-gjuhësore
dhe analitike, e në mënyrë të veçantë shembujt konkretizues e diskutues.
Libri përmbyllet me një bibliografi të zgjeruar, e cila në mënyrë unike përcjell gjithë literaturën e shfrytëzuar për studimet e këtij vëllimi, pavarësisht se shumë prej tyre janë cituar apo
referuar edhe brenda studimeve të veçanta. Profesor Shefki Sejdiu është specialist i romanistikës dhe
ballkanolog sui generis në studimet gjuhësore shqiptare. Ai është formuar në institucionet më të rëndësishme arsimore (Prishtinë, Shkup, Zagreb, Paris) në fushë të filologjisë në përgjithësi dhe
romanistikës në veçanti. Këtë nxënie dhe përvojë bashkëkohore në fushë të gjuhësisë, ai e ka sjellë për pesë dekada me radhë në
veprën e tij shkencore, qoftë si metodë: nga strukturalizmi te semiologjia e kognitivistika, qoftë si përmbajtje: nga korpusi i fitonimisë shqipe te struktura e fitonimisë ballkanike e
mesdhetare. Në këtë mënyrë, me veprën e tij shkencore në fushë të romanistikës, ballkanistikës dhe gjuhësisë së përgjithshme,
Profesor Shefki Sejdiu e ka europeizuar edhe albanologjinë si dije nacionale.
Le të jetë prandaj shprehja latine ad infinitum, një urim për
jetën dhe veprën e tij njëkohësisht.
Prishtinë, më 5 tetor 2016
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
99
Shefat ADEMI
ISMAIL KADARE DHE GJENIALITETI I TIJ
(ese)
Letërisa shqipe, ka futur në analet e saja të lavdishme shumë
intelektualë, shkrimtarë, publicistë, poetë e shumë figura të shquara poliedirke, që sot mund të flitet me pietet.
Ndoshta do të ishte e pakapshme në qoftë se, nuk do përmendej njëri nga
njëqind personalitetet më të shquara të kombit shqiptar, e që është padyshim Ismail Kadare.
Viti, 1936 ky vit kur solli në jetë një shkrimtar të ardhshëm, që do ta
barazonte me shkrimtarë dhe patriotë, ku historia dhe letërsia shqipe i ka futur në analet më të lavdishme, si pasardhës i Jeronim De Radës, Naim Frashërit, Faik
Konicës, Fan S. Noli, Migjenit e shumë të tjerë. Letërsia e tij, ka arritur majat e suksesit duke u përkthyer mbi
dyzet gjuhë botërore, çka ka bërë të mundshme që bota ta njohë popullin shqiptar në bazë të veprave të Kadaresë.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
100
Edhe pse bota e tij krijuese, qysh në fëmijëri nuk njohu tjetër tezë pos letërsisë, edhe pse diktatura komuniste tanimë kishte filluar të lulëzonte, letërsia e Kadaresë nuk u ndal, sepse tashmë edhe
periudha komuniste e kishte të qartë, se shkrimet dhe botimet e romaneve të tij, ishin të pashmangshme dhe s'kishte forcë që
mund ti ndalonte. Romani i tij i parë " Gjenerali i ushtrisë së vdekur" i botuar në vitin 1963, që shënoi një kthesë historike në kujtesën e popullit
shqiptar, këtu edhe fillon fama dhe gjenialiteti i tij, për t'i treguar botës, se shqiptarët me të vërtetë kanë pasuar dhe kanë me çka të
krenohen me figura si Ismail Kadare. Edhe pse ky roman u prit ftohtë nga periudha komuniste, posa u shpërnda në Europë filluan përkthimet e para saqë shumica u
mahnitën me këtë roman, ku një studiues i huaj, kur e lexon do shprehej kështu: Kur lexova, romanin Gjenerali i ushtrisë së
vdekur të Ismail Kadresë, kuptova që shqiptarët mikut i'a kthejnë sofrën, kurse armikut barotin" tregon qartë se letërsia e tij tanimë vetëmse ka filluar të ngjitet shkallëve të suksesit.
Pasandej do vinë vepra të njëpasnjëshme si: Kronikë në Gur, Prilli i Thyer, Kështjella, Koncert në fund të dimrit, Dimri i
vetmisë së madhe e shumë e shumë romane të tjera, ku sot e kësaj dite, këto vepra janë të përkthyer e të shpërndarë anekënd viset e botës.
I nominuar, për çmimin Nobel për letërsi, çdoherë e më shumë po na bën të ndihemi krenar, se me vërtetë letërsia e tij tashmë, është
bërë bibliotekë edhe për çdo vend në botë ku flitet për historinë, mitologjinë, dhe kulturën shqiptare. Të jemi të sigurtë, se edhe pa çmimin Nobel, Kadare është dhe do
mbetet shkrimtari, ambsadori i letërsisë shqiptare kudo në botë.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
101
A f o r i z m a o r i gj i n a l e
Alixhemal SALIHU
1.Njeriu gjatë tërë jetës duhet të jetë nxënës i zellshëm për të
mësuar. 2. Ajo që është ndërtuar gjatë shekujve mund të rrënohet brenda
një sekonde.
3. Injorantët për të ditur e vlerësojnë atë që nuk e kuptojnë. 4. Topi meqë është i rrumbullakët nuk zë vend askund.
5. Shumica e njerëzve të mëdhenj (të famshëm), lindin në
vendbanime të vogla. 6. Njeriu pa parime është si i sëmuri pa imunitet.
7. Miku i mikut tim nuk do të thotë që do të jetë edhe miku im.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
102
8. Çdo periudhë e jetës së njeriut e ka bukurinë dhe rëndësinë e vet.
9.Injorantët e paditur janë kampion të pamposhtur.
10. Me armikun që nuk ta ka frikën nuk mund të jetosh kurrë në paqe.
11. Për çdo njeri më së vështiri gjatë jetës së tij është të mbetet njeri.
12. Të mjerët e duan fatin, por fati nuk i do ata.
13. Fati është me guximtarët.
14. Të ngathëtit nuk mund ta zënë fatin edhe po ta shohin. 15. Fati lind dhe vdes me njerëzit, por disa kurrë nuk takohen me
të; e dini cilët janë ata: të pafatët.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
103
Halim HASANI
1.Timonin e popujve të vegjël e kanë në dorë popujt e mëdhenj.
2.Diktatura shkencës ia ndal hapin, por ia hap derën kasapit. 3. Loti i mjerimit , fara e krimit.
4. Muret ndërmjet popujve i ndërton diktatura.
5. Kush nuk ka mëkat, s’ka shpirt.
6. Sa më pak krim aq më pak mjerim.
7. Sa më shumë që dikujt ia kufizon lirinë aq më shumë robërohesh edhe vet.
8.Një popull i shtypur është më tepër se rob.
9.Armiku lirisë jetën ia shkurton.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
104
10.Të pasurit nuk kanë kohë të merren me hallet e të varfërve.
11.Deri sa një popull nuk e kupton rëndësinë e atdheut atëherë shumë pak do t’i kontribuojë atij.
12. I forti të mbështetë për muri harron se dikur kishte stil burri.
13.Mbyllja hermetike e të këqijave herët a vonë do të eksplodojë.
14.Sa më shumë që zgjat dhuna do të thellohet urrejtja ndërmjet popujve.
15. Sa herë që gjendesh në pozicionin e të dobëtit koka do të gjendet në mes kullës dhe çekanit.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
105
Poezi nga krijuesit e rinj
Fitore HALITI
ERDHI VJESHTA
Vera iku e përcëlluar Erdhi vjeshta e gëzuar
Vjeshta ka aromë plot Shporta mbushur plot
Dielli tash është nazeli I thërret retë t’sjellin shi
Stinë e vjeshtës-përrallore
Hidhet fara në hamullore
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
106
Herolinda SALIHU
LULET NË PRANVERË
Manushaqja e lulebora Dorë më dorë po na vijnë
Po lajmërojnë për pranverën Stinën më të mirë
Dhe zymbyli sa ka çelë Tash po rritet më shumë
E ne po e ujisim Nga rrjedha e të lumit lumë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
107
Linda AGUSHI
NËPËR SFIDAT E JETËS Në përballjen e sfidave të jetës, Mos ki frikë të jesh i vetmuar!
Ç'rëndësi ka të jesh me turmën, Nëse po shkoni në drejtim të gabuar. Assesi mos lejo që nga turma të hutohesh. E caqeve tua Të mos i përkushtohesh. Gjithçka që duhet të bësh Është të vazhdosh intensivisht kah dija. Të hulumtosh lëmshin, Të cilit i ka humbur fija. Mos ndalo! Kujtimet e kaluara ti kujtosh Ose me iluzione të thurresh. Thjesht, bëj hapin e parë! Dhe më vonë ke me çfarë të mburresh. Jeta është e tillë, Të sjell sprova e sfida. Mirëpo, pas çdo nate të errët Vjen mëngjesi, vjen drita. Andaj pesimizmi S'ka pse të na pushtojë Çdo përjetim jo i mirë, Një ditë do të kalojë. Dhe po atë ditë Do të jemi të kënaqur ndaj vetes. Për shkak të forcës që treguam
Për t'u përballur me sfidat e jetës.
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
108
Marigona FEJZULLAHU
FSHATI IM
Era lëkundi malin Aromën seç e ndjeva
Zogjtë shtegtarë cicërojnë nëpër degë
Grumbuj bagëtish Kullosin nëpër luadhe Ç’bukuri…?!
Bujku i punon tokat
Hedh farë Nëpër arë
Seç buron uji E një fyell bie
Zgjon nga heshtja malin E ju bjeshkët e mia
Andej nga lëndinat Është një bukurosh
Fshati im në stinën pranverë E verë
Ka sy kaltëroshë
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
109
Ramize HALIMI
HABIA E ZANËS
(tregim)
Mbrëmja thuajse kishte ardhur dhe e tërë familja e Zanës ishte në
shtëpi. Zana çdoherë kur kthehej nga shkolla, ulej dhe ngopej mirë me bukë e pastaj fillonte të merrej me detyrat e shkollës, por për çudi
këtë herë ajo nuk deshi të hante vetë dhe u shpreh se donte të hante me të tjerët së bashku.
Darka pothuajse ishte gati. Të gjithë po pritnin motrën e madhe që të vinte që edhe ajo dhe të ulej. Ajo sapo hyri i tha të ëmës: -A mund të ulem këtu? Akoma pa mbaruar mirë fjalën, nëna ia
priti: -Të lutem bijë, kalo më lart se jam e lodhur aq shumë, sa nuk
lëviz dot, ndërsa motra i tha se ndihej keq që ajo të ulej më lart se ajo. Motrës i erdhi keq, por kaloi dhe u ul. Kur u qetësuan të gjithë dhe nuk bëzante askush, atëherë Zana u
tha me habi: -Pa më tregoni ju mua tani se nuk e kuptoj , si është kjo më lart e
më poshtë? Të gjithë jemi në rrafsh. Kolltuku qëndron drejt. Si kështu? Me të thënë Zana këto fjalë, filluan të qeshurat dhe shakatë.
Mbasi mbaruan së ngrëni, prindërit i shpjeguan qartë e mirë këtë çështje
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
110
Përmbajtja:
-FJALA E REDAKSISË, 5 -“FENIKSI” NËPËR KOHË !...7
Adem GASHI , 11
-KUFIJTË, 11 -S’KAM SHPËTIM NGA SHIGJETA JOTE, 12
Ahmet SELMANI, 13
-GJETJA E MONEDHËS, 13
-VDEKJA E SHTIRUR, 14
Albina IDRIZI. 15
-NJË TRGIM DASHURIE. 15
Avduh CANAJ, 19
-BUZËQESHJE MJALTORE, 19 -DRITAREVE TË DIELLIT, 19
-ZOGJTË E ZEMRËS, 20 -PEMËT BËJNË VJERSHA, 20
Avni SHAQIRI, 21
-NË ËNDËRR, 21
-KAM NEVOJË, 23 -KËSHTJELLA SHQIPTARE, 23
-ÇAMËRIOT, 23 -ZOG I SHQIPES, 24,
Arsim HALILI, 25
-ALKIMIA E KËPUCËVE, 25
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
111
Bilall MALIQI, 28
-KUJTIME PËR TY (Poemë), 28
Demush BERISHA, 31
-FLUTURA NË MALËSI, 31 -DHELPRA,32
Havushe AHMETI, 33
-EDHE NJËHERË PËR NËNËN, 33
-ZBARKIM NË ZEMËR, 33 -JAM NJË DIELL, 34
Ismet BAJRAMI, 35
-SHPALOSI KUJTIMET, 35
-I TRETURI, 36 Jashar ESATI, 37
-TË JETOSH ËNDRRËN, 37
Juljana MEHMETI, 38
-PASQYRAVE TË BARDHA, 38 -QIEJ TË RREMË, 39
Majlinda NANA RAMA, 40
-JU QË MË DESHËT ME ZJARR, 40 -UNE –NJË ZHAN D’ARK, 42
Mejdi SHABANI, 43
-BINEQËT, 43,
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
112
Mexhid MEHMETI, 44
-PSALLME DASHURIE, 44 -MBRETËRESHA IME MUZË, 45
-AKUAREL NË SHI, 47 -TREKËNDËSH BERMUDIAN I DASHURISË, 48
-HAPAT, 49 -KËNGË TERRI, 50
Muhamet HALILI, 52
-FJONGO E ZEZË, 52 Nehat RAMIZI, 55
-NETËT ME HËNË, 55 -KUJTIMET, 56
-JETA LAJTHITJEJE, 56
Ibrahim BERJASHI, 57
-FLOÇKË DETI, 57 -FLETË E GRISUR NË LIBRIN E HISTORISË, 58
JALLDËZE KASUMI–ARIFI, 59
-PRITJA, 59
-MOS E DASHURO VETVETEN, 59 -PRANVERA ERDHI, 60
Jonuz FETAHAJ, 61
-IDE E MIRË, (NOVELË), 61
-BROHORITJE, 63 -FJALIMI,65
-DEKLARIMI, 68
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
113
Luan MALOKU, 70
-TERCINA, 70
Rexhep ABAZI, 72
-KTHEHUNI, 72
-BORA E PARË, 73
Rrahman HYSENI, 74
-DY ZEMRA, 74
-NËNËS, 75
Sevdail HYSENI, 76
-FENIKS-IT, 76
-ALFABETI I ARIFIT, 77 -FESTA E PLISIT TË BARDHË, 78
Poezi nga letërsia botërore Tomas ELIOTI, 79
- ZBRITNI POSHTË. ZBRITNI, VETËM NË BOTËN E VETMISË SË PËRJETSHME, 79
Guzepe UNGARETI, 82
-NËNA, 82
-PËR TIM BIR TË VDEKUR, 83
Kritika dhe studime Prof.dr. Begzad BALIU, 84
- PROFESOR SHEFKI SEJDIU DHE EUROPEIZIMI I ALBANOLOGJISË, 84
____________Q ËNDRESA, 8, E pavarur, kulturore, letrare_______________
114
Shefat ADEMI, 99
-ISMAIL KADARE DHE GJENIALITETI I TIJ, 99
A f o r i z m a o r i gj i n a l e Alixhemal SALIHU,101
Halim HASANI, 103
P o e z i n g a k r i j u e s i t e r i nj Fitore HALITI, 105
-ERDHI VJESHTA, 105
Herolinda SALIHU, 106
-LULET NË PRANVERË, 106 Linda AGUSHI, 107
-NËPËR SFIDAT E JETËS, 107
Marigona FEJZULLAHU, 108
-FSHATI IM, 108
Ramize HALIMI, 109 -HABIA E ZANËS, 109
QËNDRESA 8
E pavarur, kulturore, letrare
Redaktor gjuhësor: Shefat Ademi
Faqosja dhe përkujdesja artistike
Shtëpia Botuese
KURORA
Gjilan
Preshevë, shkurt , 2018
Këtë numër dhe dy numrat e ardhshëm i financon veprimtari dhe dashamiri i artit e i kulturës shqiptare, z. Qenan Haxhi Vlora
Hamdiu, i cili jeton dhe vepron në Zvicër. Redaksia e revistës letrare “Qëndresa” e falënderon
përzemërsisht...