Post on 17-Jan-2016
description
Nýting flæðiengja í BorgarfirðiVerkhættir og vinnubrögð á 20. öld
Ragnhildur Helga JónsdóttirLandbúnaðarsafn Íslands
Ráðstefna Félags landfræðinga, 27. október 2011
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
2
Um verkefnið
• Tilgangur verkefnisins er að safna, skrá og síðan greina fróðleik og vitneskju um nýtingu (flæði)engjalandanna við Borgarfjörð/Hvítá til fóðuröflunar í héraðinu, með það fyrir augum að sagan sé varðveitt og gerð lifandi ljós og aðgengileg komandi kynslóðum
• Landbúnaðarsafn Íslands í samstarfi við Laxveiði- og sögusafnið Ferjukoti– Bjarni Guðmundsson – Þorkell Fjeldsted
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
3
Hvaða svæði?
• Sjávarfallaengjar meðfram Hvítá og Andakílsá auk engja við neðsta hluta Norðurár
• Svæði sem sjávarfalla gætir, reglulega eða hluta árs, auk engja sem flæðir yfir af og til
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
4
Eskiholt
Borgarnes
Hvítárvellir
Innri- Skeljabrekka▪
▪
▪
Hvanneyri▪
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
5
Stærð engja
• Engjar með Andakílsá– 170 ha
• Engjar sunnan Hvítár– 350 ha
• Engjar norðan Hvítár– 340 ha
• Ferjubakkaflói– 380 ha
Samtals ríflega 1200 ha slægjulands
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
6
Hvers konar land?• Fit
– Meðfram ánum– Slétt frá náttúrunnar hendi– Þurrt – hálmgresi áberandi
• Bakkar– Meðfram stokkum– Þurrt, svipað fit
• Engjar– Fjær ánum– Blautt – erfitt yfirferðar– Starir ríkjandi
Mismunandi hey sem hentaði misvel sem fóður
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
7
Hvítá
Fit
EngjarBakkar
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
8
Mannvirki á engjum
• Flóðgarðar– Komu í veg fyrir að sjávarflóð nái yfir engjarnar á
sumrin– Mestir á engjum Hvanneyrar og á engjum með
Andakílsá
• Áveitugarðar– Héldu áveituvatni á engjum, ýmist á veturna eða vorin
• Rústir– Upphækkun í landi sem stóð upp úr á minni flóðum– Hey flutt upp á þær til að koma í veg fyrir að það flyti
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
9
Mikilvægi engjaheyskapar
• Var lengst af mikilvægari en túnaheyskapur• Fjöldi jarða sem nýttu flæðiengjarnar
– Engjarnar voru mun stærri en heimajarðirnar gátu nýtt
• Heyskapur sóttur um langan veg í sumum tilfellum– Því lengri leið sem
tækninni fleygði fram– Flutningsmátinn var
• heybandslestir• heyvagnar• bílar
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
10
Aðgangur að engjalöndum• Margar jarðir sem áttu engjar• Föst ítök
– Engjar með Andakílsá
• Tilfallandi leiga slægna– Sumir aðilar fengu slægjur ár
eftir ár• Í sumum tilfellum sama svæði
– Aðrir fengu slægjur ef sýnt þótti að hey heima fyrir yrðu ekki næg
• Réðist líklega mikið af veðráttu og sprettu hvers árs
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
11
Leigugreiðsla
• Mjög óljósar upplýsingar um hve há leigugreiðslan var og hvað var notað sem greiðsla.
• Engin greiðsla á engjum með Andakílsá – föst ítök
• Líklegast var álitið að það væri „samfélagsleg skylda“ landeiganda að láta nágranna sína hafa slægjur– Ekki gróðavonin sem réði heldur hagsmunir
samfélagsins í heild
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
12
°°EskiholtFerjukotFerjubakki I, II og IIIRauðanesÞursstaðirValbjarnarvellirJarðlangsstaðirEinifellGljúfuráBorgarnes
Eskiholt
HvítárvellirHvanneyriGrímarsstaðirBárustaðirHeggsstaðirKvígsstaðirJarðlangsstaðirEskiholtBorgarnesIðunnarstaðir
Borgarnes
HvítárvellirHöfnGrjóteyriÁrdalurInnri-SkeljabrekkaYtri-SkeljabrekkaNeðri-HreppurEfri-HreppurHornMófellsstaðakotMófellsstaðirIndriðastaðirLitla-DrageyriStóra-DrageyriHvammurGrundHálsarMið-FossarSyðstu-FossarAusa
Innri- Skeljabrekka▪
▪
▪
Hvanneyri▪
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
13
Tími breytinga• Síðasta öld var tími breytinga hvað varðar
engjaheyskap– Ný tækni
• Samgöngur
• Jarðrækt
• Heyverkun
– Samfélagsbreytingar
Allt þetta mótaði þær breytingar sem urðu á nýtingu flæðiengja á liðinni öld
Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir
14
Nýting engja árið 2011
• Lítill hluti engja sleginn• Sumar nýttar til beitar• Vistkerfisbreytingar á liðnum árum
– Gróður, fuglar, jarðvatnsstaða
Takk fyrir!