T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Esra YILMAZ

Çevre Mühendisi

ANKARA, 23 ARALIK 2015

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞI

ÇALIŞANLARIN TOZ MARUZİYET

TESPİTİNE YÖNELİK ÇALIŞMALARDA

DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

SUNUM PLANI

•İşyerindeki Kirleticiler

•Toz Tanımı ve Sınıflandırılması

•Toz Türlerine Göre Vücuttaki Etki

Bölgeleri

•Toz Maruziyet Riski Yüksek

İşkolları ve İşlemler

•Toz Maruziyet Tespiti Neden

Önemli

•Yasal Dayanak

•Genel Toz Numune Alma İşlem

Aşamaları

•NIOSH 500, NIOSH 600, ASTM D

4532, MDHS 1473 Metotlarının

Gereklilikleri

•Genel Hatlarıyla Ölçüm

Belirsizliği Bileşenleri

•Genel Hatlarıyla Verifikasyon

Çalışmaları

•Metot Gerekliliklerine Özet

Bakış

3

İŞYERİNDEKİ KİRLETİCİLER

İŞYERİNDEKİ KİRLETİCİLER

İşyeri ortam havasına yayılan veya yayılma

potansiyeli olan parçacıklar toz olarak

tanımlanır.*

*Tozla Mücadele Yönetmeliği (R.G. Tarih:5 kKasım 2013, Sayı:28812)

TOZUN TANIMI

Toplu iğne başı

üzerindeki mikron

boyuttaki toz partikülü

Tozların Partikül Boyutuna Göre Sınıflandırılması

Aerodinamik Çap:

Hakim olan sıcaklık, basınç ve bağıl nem şartları altındaki partikülle, durgun havada yerçekimi etkisiyle aynı çökme hızına sahip olan 1 g/cm3 yoğunluklu kürenin çapıdır.

Partikül geometrisi ve atmosferik şartlar!

Daha Detaylı Bilgi: TS EN 481 standardı

1-Solunabilir (Inhalable): Ölçülebilir

2-Ekstra Torakal: Hesaplanabilir

3-Torakal: Ölçülebilir

4-Torakibronşiyal: Hesaplanabilir

5-Alveole Ulaşan (Respirable): Ölçülebilir

TOZLARIN SINIFLANDIRILMASI (AERODİNAMİK ÇAPA GÖRE) (TS EN 481)

Tozların Partikül Boyutuna Göre Sınıflandırılması (ortalama atmosferik şartlar esas alınmıştır)

Partikül Boyutuna Göre Tozların

Vücutta Etki Bölgeleri

Tozlar Solunduğunda?

Toplam Toz

Torakal

Solunabilir Toz

Hazard Prevention and Control in the Work

Environment: Airborne Dust

WHO/SDE/OEH/99.

Maden

Döküm ve diğer metalurjik

faaliyetler

Gemi İnşa

Cam, seramik ve taş obje

üretimi,

Kimya ve ilaç endüstrisi

Tarım

Gıda endüstrisi

Ağaç endüstrisi

TOZA MARUZİYET TEHLİKESİ YÜKSEK İŞKOLLARI

Kesme, zımparalama-

taşlama, işleme, parlatma,

kumlama vb mekanik

işlemler

https://www.osha.gov/SLTC/semicondu

ctors/solutions/nuisance_dust.html

POTANSİYEL TEHLİKE: TOZ MARUZİYETİ

Ortamda yoğun toz varlığı:

Sağlık Etkilerine ve Endüstride Bazı İstenmeyen Durumlara

Yol Açar.

Çalışma Ortamında Toz Kontrolü Neden Önemlidir?

https://www.osha.gov/dsg/topics/silicacrystalline/dust/chapter_1.htm

l

05.11.2013 tarihli ve 28812 sayılı resmi gazetede yayımlanan tozla

mücadele yönetmeliği Madde 8’e göre işveren,

a)Risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla

toz ölçümlerinin yapılmasını, b) İşyerinde çalışanların toz maruziyetinin

bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin

tekrarlanmasını, c) Ölçüm sonuçlarının, Ek-1’de belirtilen mesleki

maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilmesini, ç)

İşyerinde yapılacak denetimler için toz ölçümlerinin Genel Müdürlükçe

ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilen laboratuvarlarca yapılmasını

sağlar.

YASAL DAYANAK

•Örneklenecek Toz Türünün Belirlenmesi

ve Uygun Metot Seçimi

•Uygun Ekipman Seçimi

•Filtre Hazırlama , Tartım

•Doğrulama

•Numune Alma Çalışmaları

•Ölçüm öncesi formlar ,saha kayıt formları

ve raporlama

GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI

•HSE / MDHS 14/3 General Methods For Sampling And Gravimetric

Analysis Of Respirable And Inhalable Dust Ortam Ölçümü & Kişisel

Maruziyet Solunabilir/Toplam Toz Ölçümü

•NIOSH NMAM 0500 Particulates Not Other wıse Regulated, Total

Kişisel Maruziyet Toplam Toz Ölçümü

•

•NIOSH NMAM 0600 Particulates Not Otherwise Regulated,

Respirable, Kişisel Maruziyet Solanbilir toz Ölçümü

•ASTM D 4532 Standard Test Method For Respirable Dust In

WorkplaceAtmospheres Using Cyclone Samplers: Kişisel Maruziyet

Solunabilir Toz Ölçümü

Ve iş hijyeni alanında kabul edilen benzer toz analiz metotları

GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI: METOT SEÇİMİ

GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI

EKİPMAN TEMİNİ

Pompa, numune alma başlığı, akış hızı doğrulama cihazları, filtre gibi.

GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI: EKİPMAN TEMİNİ

YAYGIN KULLANILAN FİLTRE TÜRLERİ

Yaygın kullanılan filtre türleri: pvc, teflon, selüloz, cam fiber, polikarbonat vb.

Gümüş Filtre Polikarbonat filtre

Numune Alma Sonrası Filtre Görüntüleri

Solunabilir toz (PVC

filtre) SEM görüntüsü,

İSGÜM 2006

Polikarbonat filtre üzerine örneklenmiş

partiküllerin görüntüsü

Filtrelerin Hazırlanması

Numune Alma Düzeneğinin Hazırlanması ve Doğrulanması

GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI-Devam

GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM

BASAMAKLARI NUMUNE ALMA

Pompa

Örnekleme

Başlığı

30 cm çaplı

yarımküre

Tüm Maruziyet Sınır Değerleri şahsi

örnekleme esasına dayalıdır.

Şahsi Örnekleme Solunum

Bölgesinden yapılır.

•Numunelerin Laboratuvara Taşınması

•Tartım Öncesi Hazırlık

•Tartım

•Hesaplama

•Raporlama

GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI-Devam

2. BÖLÜM

METOTLARIN

GEREKLİLİKLERİ

METOTLARIN GEREKLİLİKLERİ

•NIOSH 500 VE NIOSH 600 METOTLARININ GEREKLİLİKLERİ

•ASTM D 4532 METODUNUN GEREKLİLİKLERİ (NIOSH 600’E

KIYASLA VURGULANAN FARKLI DETAYLAR

•MDHS 14/3 DİĞER METOTLARDA BAHSEDİLENLERE KIYASLA

VURGULANAN FARKLI DETAYLAR

NIOSH 500 –NIOSH 600

Gerekli Ekipmanlar

1. Numune Alma Başlığı:

NIOSH 500 NIOSH 600

37-mm PVC, 2-5 μm gözenek çaplı memran veya eşdeğer hidrofobik filtre (destek pad kullanılarak 37-mm kaset filtre tutacağı içersinde).

Filter: 5.0-μm gözenek çaplı PVC filtre veya eşdeğer hidrofobik memran filtre-filtre tutucu kasetle birlikte (tercihen iletken). b. Siklon: 10-mm nylon (Higgins-Dewell aluminum cyclone, veya eşdeğer

NIOSH 500 –NIOSH 600

Gerekli Ekipmanlar

2. Kişisel Numune Alma Pompası

NIOSH 500 NIOSH 600

1-2 L/min,.

1.7 L/min ± 5% : naylon siklon 2.2 L/min ± 5%: HD siklon 2.5 L/min ± 5% :Al siklon

Esnek bağlantı hortumu ile

NIOSH 500 –NIOSH 600

Gerekli Ekipmanlar

3. Terazi, 0.001 mg tartım yapabilecek hassasiyette

4. Statik Nötralizör: üretim tarihinden dokuz ay sonra yenilenmesi gerekir.

5. Pens (Tercihen naylon).

6. Tartım odası (Çevre şartları: 20 °C ± 1 C ve 50% ± 5% RH).

Numune Alma Öncesi Filtrelerin Hazırlanması.

1. En az 2 saat şartlandırılır.

2. Destek dolgu numaralandırılarak kaset içerisine yerleşrilir.

3. Filtreler tartılır. Ağırlık kayıt edilir, (mg).a. Her tartım öncesi terazi

sıfırlanır.

b. Filtreler penslerle tutulur. Filtreler antistatik radyasyon

kaynağından geçirilir. Statik elektrik!!!

4. Filtre kaset içerisine yerleştirilerek kaset sıkıca sabitlenir.

Tıpaçlar yerleştirilir. Sızdırmazlık için bantlanır.

NIOSH 500 –NIOSH 600

Numune Alma

• Numune alma düzeneğinin doğrulaması yapılır.

Dikkat: Esnek bağlantı hortumu seçimi

• Numune ve kör numune alınır (bir set için en az iki) alınır.

Solunabilir toz örneklemede başlığın konumu, pompa üzerinde akış hızı göstergesindeki oynamalar!

(İlk ve son doğrulama farkı % 5’i aşıyor mu?).

NIOSH 500 –NIOSH 600

Numune Hazırlama:

• Kasetin dış yüzeyini nemli bir bezle silinir.

• Kasetin tıpaçları çıkartılır ve tartım odasında en az 2 saat şartlandır.

• Kaset etrafındaki bant açılır.

• Filtre toz kaybı olmamasına dikkat ederek çıkarılır.

NIOSH 500 –NIOSH 600

Kalibrasyon ve Kalite Kontrol

• Bütün tartımlar öncesi terazi sıfırlanır.

• Numune alma öncesi ve sonrası tartımlarda aynı mikroağırlığı kullanılır.

• (National Institute of Standards and Technology Class S-1.1 or ASTM Class 1 ağırlık kullan)

• Kör numunelerin tartımı sonrası rsd hesapla ve kayıt altına alarak kalite kontrol grafiği oluştur.

NIOSH 500 –NIOSH 600

Tartım: Saha körleri de dahil olmak üzere tüm filtreler tartılır.

Filtre ile ilgili herhangi bir beklenmedik durum varsa kayıt altına alınır.

Konsantrasyonu Hesapla:

(mg/m³),

Filtre üzerinde toplanan toz miktarı 2 mg’ı aştı mı?

NIOSH 500 –NIOSH 600

ASTM D 4532-10

Çalışma ortamındaki 0.5-10mg/m3 konsantrasyondaki kişisel solunabilir toz örneklemesi

ASTM D 4532-10

Aerodinamik Çap

Toplama

verimliliği

(%)

Başlık-filtre seçimi:

• Örnekleme siklon başlıkla sınırlı.

• Filtre (Toplama verimliliği %95’den büyük olan, nem tutmayan filtre, destek dolgu ile)

Nominal gözenek çapı 5 mikron olan cam fiber membran filtreler-PVC uygun.

ASTM D 4532-10

• Tartım odası koşulları

(20 °C ± 2 °C and 50% ± 5% RH).

• Terazi Hassasiyeti en az 0,01 mg ve üstü

• Statik eliminatör kullanımı varsa 9 ay sonra yenilenme süreci

• Kullanılan akış hızı aralığında % 2 veya daha iyi doğrulukta akış ölçer

ASTM D 4532-10

Siklon başlığı kullanım öncesi gözle kontrol et. Partikül varlığı?

On numune ve daha azı için kör sayısı 1 adet

ASTM D 4532-10

Tartım ve sonuç hesaplama prosedürü

NIOSH 600 METODLARI ile benzer

ASTM D 4532-10

Raporlama Gerekli Bilgilere Vurgu:

Numune alma tarihi

Sıcaklık, basınç, rüzgar yönü gibi çevre koşulları

Laboratuvara ulaşma tarihi

Numuneyi alan kişi

Çalışanın adı-iletişim bilgileri

Kullanılan KKD türleri Detaylar için bknz referans metot

ASTM D 4532-10

MDHS 14/3

Toplam ve/veya solunabilir toz maruziyet tespiti

Kişisel ve arkaplan örneklemesi mümkün

Solunabilir Tozlar İçin:

a.Higgins-Dewell (2.2 ±0.1 lt/dk)

b.10mm Dorr-Oliver (1.7 ±0.1 lt/dk)

c. GK. 69 siklon (4.2±0.1 lt/dk)

MDHS 14/3

Toplam tozlar için:

a. Çok delikli başlık (2.0 ±0.1 lt/dk)

b. IOM başlık (2.0 ±0.1 lt/dk)

c. Konik başlık (3.5 0 ±0.1 lt/dk)

MDHS 14/3

MDHS 14/3

Akış hızı doğrulamada IOM

başlık için adaptör:

Bazı siklon Türleri İçin

Kavanoz:

• PVC kullanılırken statik elektriğe, selüloz nitrat kullanılırken neme dikkat edilmelidir. MCE?.

• Solunabilir tozlar için genellikle cam yünü filtlerler kullanılır. Düşük konsantrasyonlarda uygun mu?

MDHS 14/3

Filtre Seçimi Hakkında Detaylı Bilgi

• Terazi hassasiyeti en az 0,01 mg

• Pompanın zaman göstergesi ile diğer süre arasındaki fark % 5’i aşarsa numune geçersiz sayılır (Referans metod madde 44)

• IOM başlıkla örnekleme filtre ve kaset birlikte tartılır çünkü iç duvarlarda da toz birikir (Referans metot madde 51)

MDHS 14/3

Tartım öncesi ve sonrası şartlandırmada önerilen süre 1 gece

MDHS 14/3

Dikkat Edilecek Hususlar-Özet

• Debi ve hacim metoda göre seçilen numune alma başlığı ile uyumlu şekilde seçilmiş mi?

• Ölçüm öncesi ve sonrası doğrulama sonuçları arasındaki fark?

• Doğrulamada ve numune almada ortam koşulları kayıt altında mı?

• Gerekli sayıda kör numune alınmış mı?

• Terazi odası için çevre koşulları kriteri?

• Numune kabul kriterleri?

• Tartımda matrikse uygun mikroağırlık kullanılıyor mu? Not: Yukarıda sayılan hususlar en çok hata yapıldığı görülenlerden seçilmiştir. Metodun

gerektirdiği diğer hususlara da yerine getirilecektir.

•Terazi hassasiyeti metoda uygun mu?

•Terazi bakım ve kalibrasyonu?

•Etalon seti kalibrasyonu?

•Pompa bakımları periyodik olarak yapılıyor mu?

•Pompalar patlayıcı ortamlarda kullanılacaksa uygun

özellikte mi?

•Akış hızı ölçer kalibrasyonları?Dijital olmayan

göstergeler okuma için prosedür?

•Elde edilen sonuçlar metodun çalışma aralığı içinde

mi? Not: Yukarıda sayılan hususlar en çok hata yapıldığı görülenlerden seçilmiştir. Metodun

gerektirdiği diğer hususlara da yerine getirilecektir.

Dikkat Edilecek Hususlar-Özet

Ölçüm Belirsizliği Bileşenleri

•Metottan gelen

•Cihazdan gelen

•Akış hızı ölçerden gelen

•Teraziden gelen

•Meteorolojik şartların ölçüm

cihazından gelen

•Numune almadan gelen vb.

Metot Teyit-Verifikasyon Çalışmaları

Metot Teyit-Verifikasyon Çalışmaları

TEŞEKKÜRLER!

İletişim:

e-posta:eyilmaz@csgb.gov.tr