Post on 12-Jun-2015
description
PRACA DYPLOMOWA
Inwestycje Budowlane jako Rzeźby w Przestrzeni Publicznej
Rahim Blak
Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Wydział Malarstwa, 19 maja 2008
Promotor: prof. ASP Andrzej Bednarczyk
Recenzent: Dr Kajetan Młynarski
2
Inwestycje Budowlane jako Rzeźby Użyteczności Publicznej
Spis treści:
Wstęp 3
Rozdział 1. 8
Wcześniejsze realizacje, które doprowadziły mnie do pracy nad „Inwestycjami
Budowlanymi, jako Rzeźbami Użyteczności Publicznej”
Rozdział 2. 12
Co możemy określid rzeźbą użyteczności publicznej? 12
Raedy Made w przestrzeni publicznej 13
Architektura. Składnik dzieła 14
Rozdział 3. 14
32 DOMY = 32 DZIEŁA
Rozdział 4. 17
Artysta Buduje Meczet
Rozdział 5. 20
Folia Concept Club na 14 miejscu w rankingu najlepszych klubów
w Polsce wg tygodnika „Wprost”.
Rozdział 6. 22
A priori sztuki
Ilustracje 25
3
Inwestycje Budowlane jako Rzeźby Użyteczności Publicznej.1
Czyli o tym, jak moje symboliczne działania angażują realne podmioty polityczne, religijne i
biznesowe.
Wstęp
W przedstawionych projektach artystycznych (niżej opisanych) będących treścią pracy
dyplomowej, czyli w pochodzie „rzeźb publicznych”, oraz innych tylko zasygnalizowanych,
wskazuję na rolę artysty w „budowaniu” krajobrazu miasta i „kreowaniu” świadomości
społecznej2. Koncepcja nadawania sensu i historii inwestycjom poprzez działania
symboliczne, nie jest jedynie elementem dodanym, ale ma znaczące przełożenie na strategię
oraz dalsze funkcjonowanie i prosperowanie naznaczonych artystycznym rytuałem obiektów
użyteczności publicznej. Takie są realne skutki moich koncepcji artystycznych, natomiast
główną intencją w podejmowaniu tych działao jest rozwój myślenia i funkcjonowania
inwestorów. W efekcie prowadzi to nie tylko do poprawy ich działao operacyjnych, ale i ku
polepszaniu budowanego przez nich świata. Kolejnym celem jest przedstawienie i
wprowadzenie w życie nowej praktyki artystycznej, wprowadzenie nowego funkcjonowania
artysty, artysty jako czynnika inwestycyjnego, oraz upowszechnienie nowych pól eksploatacji
sztuki. Za tym idzie również zmiana myślenia o strukturze samego rynku sztuki, krytyka jego
archaicznej struktury i prezentowanie sposobu niekonwencjonalnego uczestnictwa artysty w
procesach inwestycyjnych. Artysta nie sprzedaje już dzieł, ale sprzedaje koncepcje i handluje
sztuką nie jako obiektem, ale jako znaczeniem, jako prestiżem, jako autorytetem.
1 Rzeźba Użyteczności Publicznej: (termin autorski) Kompilacja terminów wywodzących się z nomenklatury
artystycznej i gospodarczej. Zamiennie używam: rzeźba publiczna lub rzeźba w przestrzeni publicznej. 2 Słowa krajobraz nie należy mylić z landszaftem (pogardliwie-żartobliwe określenie obrazu przedstawiającego
krajobraz). Krajobraz to projekcja rzeczywistości w przestrzeni, ale nie tej, w której się poruszam, ale tej, którą
tworzę.
4
Folia to pozornie jeden z typowych, miejskich klubów, ze szklanymi blatami, długim
barem i kiepską muzyką house w weekendy. Tak naprawdę, to jedno z pól bitwy Rahima
Blaka. Jedna z zaanektowanych, zmienionych i zawłaszczonych przez niego na własny użytek
przestrzeni.
Jakub Żulczyk, Nie ma sztuki, jest tylko Rahim Blak, „Exklusiv”, marzec 2007
Meczet pod Wawelem” - doniósł w poniedziałek „Dziennik”. O pomyśle wybudowania
Centrum kultury islamu w Krakowie poinformował też "Dziennik Polski". Z obu artykułów
można się dowiedzied, że w sąsiedztwie placu Na Stawach miałoby stanąd centrum kultury
islamu Al-Fan (...). Tymczasem pewne w tej sprawie jest to, że mamy do czynienia z kolejną
akcją artystyczną Rahima Blaka.
Szymon Jadczak, Małgorzata Wach, Meczet w Krakowie, czyli wszystko jest sztuką,
„Gazeta Wyborcza”, 23.10.2007
Chcemy zrealizowad promocję i sprzedaż inwestycji mieszkaniowej przez wytworzenie
wartości dodanej - działaniami artystycznymi. Uznając osiedle za dzieło sztuki – znacznie
przekroczymy wartośd rynkową domów, zdobędziemy tytuł najlepszej inwestycji
mieszkaniowej w Krakowie i prestiż dewelopera.
Zbigniew Woźnowski, Supremum Group, Siedlisko Niepołomice jako Rzeźba
w Przestrzeni Publicznej, luty 2008
Wszystko rozpoczynam od stworzenia areny, na której dochodzi do prawdziwej
dyskusji z udziałem przedstawicieli poszczególnych środowisk. Artysta jest dla mnie przede
wszystkim pierwszym poruszycielem, inicjuje efekt domina.
Na arenie swojego dzieła, integruję podmioty z różnych środowisk i różnych profesji,
silnie osadzone w realiach świata polityki, biznesu oraz religii. Realizując cele zaproszonych
podmiotów, badam zasięg i siłę oddziaływania artysty w sferze społecznego dialogu
i w przestrzeni publicznej. Parateatralne i symboliczne działania oraz artefakty funkcjonujące
w przestrzeniach wystawienniczych pociągają za sobą bezpośrednie konsekwencje
społeczne, doprowadzając do urzeczywistnienia tematów, które podejmuję. Wszystkie
konsekwencje zainicjowanej przeze mnie fali zdarzeo wchodzą w skład tworzonego przeze
mnie spektaklu. Różnica pomiędzy moim „spektaklem społecznym” a „społeczeostwem
5
spektaklu”, o którym pisał Guy Debord3, zasadza się na obranej przeze mnie pozycji
reżysera oraz na samoświadomości moich „żywych aktorów”, którzy wiedząc, w czym
uczestniczą, pozostają sobą. Mój spektakl zawsze równolegle rozgrywa się w strukturze
dzieła sztuki i w przestrzeni społecznej. Żywi aktorzy mojego spektaklu realizują właściwe
sobie cele (komercyjne, duchowe, ideologiczne), ale pod rygorem powstającego dzieła
sztuki. To właśnie wykorzystywany przeze mnie do osiągania celów pozaartystycznych
immunitet artysty i narzędzia sztuki skłaniają do rozpatrywania moich działao w kategoriach
sztuki.
Powstaje wrażenie, że wykorzystuję sztukę. Ale to właśnie sztuka pobudza, stymuluje,
legitymizuje, spełnia marzenia. Jest motorem, a nie narzędziem. Chcę byd sprawcą wydarzeo,
a nie komentatorem, nie interesuje mnie samo odkrywanie, ale bardziej inicjowanie,
faktyczne wpływanie na rzeczywistośd.
Żywiąc podobne przekonanie i pamiętając o intensywnej społeczno-politycznej
działalności prowadzonej przez Beuysa w latach siedemdziesiątych, Rahim Blak bada, w jaki
sposób artysta, jako członek społeczeostwa, może naprawdę działad. Kluczowa w jego
projektach jest interakcja, polegająca na intensywnych spotkaniach z wiernymi, inwestorami,
urzędnikami, klubowiczami. Taki sposób angażowania się artysty wynika stąd, że nie tworzy
on dzieła komentującego problem społeczny albo publiczny w enklawie galerii. Czym innym
jest bowiem wyjście sztuki na ulicę, czym innym wejście w strukturę społeczną i przestrzeo
publiczną.
Marta Raczek, fragment referatu O inicjatywie wybudowania Centrum Kultury Islamu
Al-Fan, czyli o sztuce, która może naprawdę działad, UJ, 24.10.2007
Rangę moich eterycznych działao sankcjonują powstające w ich konsekwencji budynki,
które określam swoimi „Rzeźbami Użyteczności Publicznej”. Każdy z budynków jest finalnym
elementem spektaklu, artefaktem i jednocześnie obiektem użyteczności publicznej.
W świadomości zbiorowej utrwalają się jako „pomniki sprawczej mocy sztuki”. Dzięki
zdeterminowanej postawie poruszyłem fatalistyczny Świat Muzułmaoski do prac nad
budową Meczetu w chrześcijaoskim mieście.4 Firmę deweloperską skonfrontowałem
3 Guy Debord, Społeczeństwo spektaklu oraz rozważania o społeczeństwie spektaklu, tłum. Mateusz Kwaterko,
PIW, Warszawa 2006. 4 http://www.krytykapolityczna.pl/Patronaty/Po-co-Centrum-Kultury-Islamu-w-Krakowie/menu-id-1.html;
http://www.dziennik.pl/wydarzenia/article44240/Pod_Wawelem_stanie_meczet_.html;
http://www.arabia.pl/smf/index.php?topic=5545.15;
http://www.krakowpost.com/pdf/Issue_24_small.pdf
6
z Narodową Galerią Sztuki Zachęta, podnosząc budowane przez nią osiedle do rangi dzieła
sztuki.5 W kontekście kultury kawiarnianej wykorzystałem etos artysty do prosperowania
klubu nocnego.6
Obecnie w Krakowie powstają: kompleks 42 domów jednorodzinnych „Siedlisko
Niepołomice”, Centrum Kultury Islamu Al-Fan, którego centralnym elementem jest
pięciokondygnacyjna świątynia, oraz klub muzyczny Folia Concept usytuowany
w XIII wiecznych piwnicach przy Rynku Głównym w Krakowie. Kluczową jest owa
symboliczna i jednocześnie realnie stymulująca rola artysty, nie zaś rola wykonawcy.
Właściwe podmioty i grupy społeczne, tak jak kolejne klocki domina, przejmują impet
pierwszego klocka i przekazują go dalej.
W przedstawionych projektach artystycznych (niżej opisanych), posługuję się kilkoma
sztandarowymi dla postmodernizmu praktykami, wymienianymi za Mikiem Featherstonem7,
czy Michałem Pawłem Markowskim8: aby zobrazowad rolę artysty w „budowaniu”
krajobrazu miejskiego9,
Po pierwsze. Hiperrealnośd. Wszystkie moje działania parateatralne i symboliczne,
przedstawiają się jako realnie odbywające się na płaszczyźnie społecznej, gospodarczej, czy
geograficznej. Dla obserwatora nieznającego tajników sztuki, wszystkie moje działania
artystyczne w sferze publicznej wyglądają nie jak inicjatywy artystyczne, a społeczno –
kulturowo – gospodarcze.
Po drugie. Zatarcie granicy pomiędzy realnością i jej obrazem10. Chociaż moje
działania pełnią funkcję „obrazu hiperrealnego”11, to są jednocześnie prawdziwymi
wydarzeniami, np: klub muzyczny Folia, chociaż jest rzeźbą, hiperrealistycznym dziełem
sztuki, to jednocześnie naprawdę zajmuje ważną pozycję na mapie polskiego clubbingu.
Osiedle domów jednorodzinnych w Niepołomicach, chociaż jest największą „rzeźbą
5 „Inwestycja mieszkaniowa jako rzeźba w przestrzeni publicznej” w ramach wystawy zbiorowej Inne miasto,
inne życie, Narodowa Galeria Sztuki Zachęta, Warszawa 2008 Kuratorzy Joanna Sokołowska i Benjamin Cope 6Joanna Weryńska, Żeby wejść do Folii, trzeba mieć naprawdę tupet, „Polska Gazeta Krakowska”, 19.03.2008r.;
Piotr Marecki, Plotka o… Potrzebie przywódcy w Krakowie, „Gazeta Wyborcza”, 16.11.2006. 7Mike Featherstone, Postmodernizm i estetyzacja życia codziennego, [w:]Postmodernizm. Antologia przekładów,
red. Ryszard Nycz, Kraków 1996. 8Michał Paweł Markowski, Krótka encyklopedia postmodernizmu, [w:] Postmodernizm.,Teksty polskich
autorów, red. M. A. Potocka, Kraków, 2003. 9 Słowa krajobraz nie należy mylić z landszaftem (pogardliwie-żartobliwe określenie obrazu przedstawiającego
krajobraz). Krajobraz to projekcja rzeczywistości w przestrzeni, ale nie tej, w której się poruszam, ale tej, którą
tworzę. 10
Jean Baudrillard, Symulakry i symulacja, Warszawa 2005. 11
Obraz hiperrealny w znaczeniu filozoficznym, nie mylić z hiperrealizmem jako kierunkie
7
publiczną”, to spełnia wszystkie standardy komfortu życia rozwijających się krajów UE.
Krakowskie Centrum Kultury Islamu Al-Fan, chod w świadomości zbiorowej zapamiętane
zostanie jako inicjatywa artystyczna, stanie się jedyną oficjalną enklawą krakowskich
muzułmanów. Wszystko to, co w obrębie moich działao artystycznych dzieje się naprawdę,
zostało też tak przygotowane, żeby widzowie mogli temu przyglądad się tak jak spektaklowi
teatralnemu.
Po trzecie. Świadomośd tła i dystans.. Swobodnie operuję kontekstem i dobieram
społeczno kulturowe tło na potrzebę mojego dzieła sztuki. Żongluję własną biografią
i dobieram do niej fakty z rzeczywistości, np. nie ma meczetu w Krakowie, ale jest coraz
więcej muzułmanów, coraz więcej kebabów, coraz większy rozwój gospodarczy. Korzenie
muzułmaoskie pozwalają mi skutecznie wniknąd w tą strukturę społeczną. Posługując się
tymi faktami można zainicjowad powstanie meczetu. Ludzie zaczynają wierzyd w jego
powstanie, angażowad się, pomagad. Stwarzam sprzyjający kontekst. Skuteczne w budowie
muzułmaoskiej świątyni w chrześcijaoskim mieście okazało się to, że artysta jako jedyny
członek społeczeostwa nie faworyzuje i nie reprezentuje żadnej grupy społecznej, co dało
szansę, że Centrum Kultury Islamu stanie się oazą potrzeb ogólnoludzkich.
W przełożeniu na moją aktywnośd twórczą: nie projektuję budynku, nie wykonuję
stiuków czy innych elementów dekoracyjnych, nawet nie wykonuję rzeźby, nie maluję
obrazu, nie jestem autorem filmu, który opowiada o moich akcjach, (prawa autorskie mają
telewizje, dziennikarze itd.). Ja tworzę mentalną i materialną obecnośd! Sklejam gotowe
znaczenia, symbole. Pobudzam aktywnośd bohaterów. Tworzę spektakl z żywych aktorów.
Niejako „namaszczam”, przez wprowadzenie w obszar sztuki.
Literatura modernistyczna przyjęła kierunek epistemologiczny, starając się jak
najwierniej opisad świat. Z czasem okazało się jednak, że „nowoczesny” eksperyment
pokazuje odległośd poszczególnych konwencji literackich od prawdy. Tym samym cała
dotychczasowa sztuka zostaje poddana w wątpliwośd jako nieprawdziwa. Dopiero mając
świadomośd konwencji i co jakiś czas przypominając o niej odbiorcy, można stworzyd coś
bliskiego istocie rzeczy. Z tego przekonania wyrosła postawa postmodernistyczna, którą
cechuje wystawianie rzeczy na próbę w zmienionych realiach.12
12
Jean-Francois Lyotard, Odpowiedź na pytanie: co to jest postmodernizm?, [w:] Postmodernizm. Antologia
przekładów, red. Ryszard Nycz, Kraków 1996.
8
Rahim Blak sprawnie używa wszystkich przywilejów narratora. Jest „w”, jest „obok”,
i jest „całkiem poza”. Jest zarówno uczestnikiem spektaklu, widzi wtedy bardzo ostro, jest
obok swych bohaterów – marionet (jak anioł stróż, tuż za głową, wtedy myśli z nimi wespół),
bywa też daleko, by ocenid wszystko z lotu ptaka, widzi wtedy „tam i tu”. Jak na młodzieoca
żongluje ludźmi całkiem nieźle, tak, że sam niekiedy czuję się opowiadaną marionetą i dobrze
mi z tym. Mało tego, Blak sam opowiada również siebie, cierpi, zwłaszcza w obliczu
konkretnej odpowiedzialności.
Krzysztof Łabiniec, z eseju Tęsknota za Kantorem.
Sfera publiczna jest dla mnie obszarem tworzenia reguł, a nie tylko obszarem
manifestacji artystycznej. I to właśnie tworzenie nowych strategii, koncepcji,
czy przemodelowywanie dyskursu publicznego jest podstawowym zadaniem tych artystów,
którzy chcą, aby ich sztuka naprawdę działała.
Rozdział 1.
Wcześniejsze realizacje, które doprowadziły mnie do pracy nad „Inwestycjami
Budowlanymi, jako Rzeźbami Użyteczności Publicznej”
Serię prac z cyklu „XXXVII Wystawa Indywidualna”, na którą złożyły się reportaże
telewizyjne, artykuły prasowe i dyplomy ukazujące dokonania okrzykniętego „cudownym
dzieckiem”13 - młodego Rahima, oparłem na rewizji własnej biografii w celu konstruowania
mitu artysty. Rodzinne archiwum posłużyło za kopalnię artefaktów. Jednym z nich były
nagrania z moich małoletnich wystaw, organizowanych dla uchodźców z Kosowa w czasie
konfliktów na Bałkanach w latach 90-tych (miałem wówczas 15 lat). Wystawy obrazów
zamieniły się w manifestację uczud patriotycznych. Przyjmowałem gratulacje od swoich
rodaków oraz Polskiego Czerwonego Krzyża. Na przemówieniu otwierającym jedną z nich,
padły słowa Dr. Ganiego Zeki, wówczas partyzanta, że Wyzwoleocza Armia Kosova to nie
tylko armia i karabiny, ale przede wszystkim sztuka Rahima. Materiał poddany recyklingowi
13
M.in. Józef Baran, Radość Malowania, „Dziennik Polski”, 06.04.1998
Magdalena Niemyska, Malarstwo – moja miłość, „Dziennik Zachodni”, 19.09.1998
Sefer Musliu, A po lind Pikaso Shqiptar [Czy narodził się Albański Picasso], 31.12.1998, „Fakti”
Sefer Musliu, Rahimi i vogël – piktor i madh në Poloni [Mały Rahim – wielki artysta w Polsce], „Bota
Sot”(Skopie), 29.07.2000.
Magdalena Drohomirecka, „9½ program reporterów - Rahim”, TVP S.A. 1998
9
w 2006 roku zdradza uwikłanie sztuki w politykę. Od tej pory na arenie swoich dzieł,
z premedytacją integruję sztukę z polityką oraz badam zachodzą między nimi interakcję.
Rozwinięciem tego wątku stał się happening „Święty Obraz Kaaba” (2006r.). Sztuka jest
Potęgą, słowa te padły w czasie uroczystości zawieszania obrazka świętego miejsca
muzułmanów - „Mekki”, w Muzeum Narodowym w Sukiennicach. W wygłoszonym wówczas
przemówieniu dr Gani Zeka stwierdził, że ten mały obrazek, (który narysowałem jako
11 letnie dziecko) może stad się symbolem wejścia Turcji do Unii Europejskiej
i początkiem drogi, która doprowadzi do budowy meczetu w Krakowie. Żadna wojna, żadna
bitwa, żaden przywódca, nie zdołałby zawiesid świętego miejsca muzułmanów w Muzeum
Narodowym, w samym sercu Krakowa. To potrafi tylko Artysta. Przemówienie to
zainspirowało mnie do podjęcia wątku z meczetem, zaś konsekwencją i poszerzeniem tych
doświadczeo stało się wpisanie meczetu w poczet innych, zainicjowanych przeze mnie
budynków użyteczności publicznej, które naznaczone gestem artysty, traktuję jako swoje
rzeźby w przestrzeni publicznej.
Inną prekursorską pracą w stosunku do tych, które realizuję aktualnie, jest projekt
„Kocham Swoje Miasto”14, prezentowany w galerii Outpost, w Norwich15 (Anglia, 2006r.).
Wymyśliłem, że swój pawilon wystawowy wykorzystam do tego, żeby promowad Kraków. Po
raz pierwszy wykorzystałem immunitet artysty w interesach pozaartystycznych. Poszedłem
do prezydenta miasta, złożyłem projekt, powiedziałem, że mam pomysł polegający na
świadomym i jawnym „wykorzystaniu” galerii, który polega nie na pokazywaniu dzieł sztuki,
ale wypromowaniu tam Krakowa. Całą tę wystawę przygotował mi Dział Promocji Miasta
przy ul. Brackiej. Na wystawie zaprezentowałem foldery reklamowe, ulotki i przewodniki po
Krakowie, wielką mapę jego starówki, oficjalny film promocyjny, oraz banery reklamowe
„najdroższych adresów”: Hotel Copernicus, Restauracja Pod Różą i Pasaż Handlowy 13,
a także informację o honorarium za każdy z nich – 1000₤ (5856pln). Pod wizerunkiem
Katarzyny Likus, czytamy: Chod w kieszeni trzyma pół Krakowa, by pod przykrywką dzieł
sztuki wedrzed się ze swoimi hotelami do galerii i muzeów w Anglii, potrzebowała jednak
artystycznej przepustki Rahima Blaka.
Liczne artykuły prasowe oraz internetowe informujące o fali turystów, którzy dzięki
wystawie odwiedzili Kraków i o krezusach, którzy promują się w muzeach za przysłowiowe
14
Rafał Romanowski, Sprytny sposób na promocję, „Gazeta Wyborcza Kraków”, 209, 07.09.2006. 15
East’s Desires [Marzyciele ze Wschodu], wystawa artystów z fundacji FAIT , Outpost Gallery, Norwich,
wrzesień 2006.
10
grosze, to nadmuchane informacje potwierdzające jak duży oddźwięk może mied sztuka,
puszczona na szerokie wody obiegu pozainstytucjonalnego.
…tu mamy do czynienia nie tylko ze sztuką, ale i z przewrotnym marketingiem, który
przekuwa się na konkretny efekt promocyjny dla miasta – cieszy się rzecznik prasowy
prezydenta Krakowa
Rafał Romanowski, Sprytny sposób na promocję, „Gazeta Wyborcza”, 07.09.2006
„Kocham Swoje Miasto”, to nie jest ironizujący tytuł. Gwoli wyjaśnienia: jestem
zdeklarowanym artystą krakowskim16, TU zdobywam artystyczne wykształcenie i TU kolejne
zabiegi demitologizacji, których się podejmuję, znajdują swoje pole działania. Praca traci
oczywistośd ironii, kiedy okazuje się, że Moje Miasto, to miasto przeze mnie zawłaszczone, to
realne, konkretne miasto, w którym miejsca moich happeningów i ich uczestnicy modyfikują
swoje znaczenie i wymowę. Trudno już będzie określid, czy ostateczną historią tych miejsc
będzie ta sprzed, czy ta po moim happeningu.
Podczas prowadzanych na obszarze płyty Rynku Głównego w Krakowie wykopalisk
(happening 2005) podrzuciłem pracującym tam archeologom swoje rzeźby
„prehistorycznych” baków motocyklowych. Do projektu zaprosiłem archeologów, którzy
sporządzili rysunki schematyczne i opisali znaleziska. …Prehistoryczne baki były
skorupiakami, miały budowę białkową, dlatego ich skamieliny zbudowane są z wapienia
i kaolinu. W średniowieczu baki były chętnie hodowane, stały się cennym towarem
handlowym, można je było kupid w krakowskich Sukiennicach.17 Proces zakopania baków
„na wieki” pod płytą Rynku, poprzez zastosowanie karykatury, demitologizuje ją i uwalnia od
ciężaru symboliki, lecz z drugiej strony naznacza ją etosem artysty.
Kraków, to moje ukochane dzieło, w którym tworzony przeze mnie Krajobraz, staje się
oficjalny po poddaniu go kolejnym zabiegom demitologizacji.
O projekcie Kocham Swoje Miasto, Rahim Blak (23l)
Kulminacją powyższych działao stał się „spektakl” o krajobrazie kulturalnym Krakowa,
który przygotowałem na potrzebę reportażu francusko-niemieckiej telewizji „Arte”.
Odwiedzane przez telewizyjną ekipę obiekty i instytucje podporządkowałem własnej sztuce.
Podziemia Rynku Głównego okazały się magazynem moich dzieł (zakopanie baków podczas
16
Pojęcie artysty krakowskiego w środowiskach awangardowych postrzegane jest negatywnie;
tzw. garb krakowski. 17
Rahim Blak, Z poważaniem Rahim Blak - Wykopaliska i względność czasu, „Dziennik Polski”, 21.03.2007
11
remontu płyty Rynku Głównego). W Muzeum Narodowym w Sukiennicach jedyną wtedy
wiszącą pracą był namalowany przeze mnie w dzieciostwie obraz - Kaaba (usunięcie Matejki
na czas remontu Sukiennic). Sensacją w gmachu głównym przy Al. 3-go Maja stało się
podstępem wniesione dzieło (wykorzystałem prawo o ruchu przepustowym muzealiów,
zabraniające wynoszenia dzieł). W Akademii Sztuk Pięknych rozliczni studenci tworzą pod
tym samym nazwiskiem (Rahim Blak). A swój klub zlokalizowałem pomiędzy Kantorem
(Krzysztofory) i Skrzyneckim (Piwnica pod Baranami), wieszcząc siebie przywódcą
artystycznym na ich miarę.
Sukiennice, Hotele, Płyta Rynku Głównego – Artysta swoją aktywnością tworzy wartośd
dodaną tych miejsc – ich nową historię i ducha. Domeną działania artysty jest więc
wyobraźnia i wybór. Sytuacjoniści postulowali zastosowanie wyobraźni do bezpośredniego
przekształcania rzeczywistości, sugerując nowy rodzaj kreatywności, która zaczyna się tam,
gdzie "sztuka" się skooczyła. Reportaż telewizji „Arte” obejrzały tysiące ludzi za granicą
nieznających pierwotnej, niesfałszowanej historii tych miejsc, a moi rodacy usunięcie Matejki
z przestrzeni Muzeum Narodowego potraktowali symbolicznie, a nie praktycznie. Cały
eksperyment odwołuje się do podstawowej zasady postmodernizmu – czyli zatarcia granicy
między hiperrealnością i rzeczywistością. Zacieram tę granicę, żeby zmienid status tych
miejsc. W mojej głowie narodziła się myśl o ich przeobrażeniu w rzeźby w przestrzeni
publicznej. Apetyt na ich zawłaszczenie pojawił się dopiero w czasie realizacji projektu, więc
było za późno. Nie zainicjowałem rytuału artystycznego. Nie stworzyłem odpowiedniego
kontekstu, areny, spektaklu.
Przykładem są Sukiennice, które w trakcie prac nad projektem „Święty Obraz Kaaba”
zbliżyły się do statusu rzeźby. Praca nosiła roboczy tytuł Axis Mundi, czyli Sukiennice jako
pępek świata18. Wokół tego pępka muzułmanie krążą jak wokół Kaaby w Arabii Saudyjskiej.
Okazało się, że Sukiennice magią obecności zaproszonych muzułmanów i siłą perswazji
telewizji „Arte” zostały naznaczone etosem artysty, jednakże nie mogły zostad wyłonione
jako rzeźba (artefakt), bo ciężar ich przynależności do instytucji Muzeum Narodowego miał
niepomierną przewagę. Efekt naznaczenia etosem był krótkotrwały i jego jedynym nośnikiem
pozostała dokumentacja. Po zakooczeniu happeningu Sukiennice pozostały nienaruszone.
Niewiele brakowało płycie Rynku Głównego, aby stała się moją rzeźbą publiczną, gdyż
pod nią znajdują się dziś moje rzeźby. Swój pierwotny zamysł zrealizowałem, ale na więcej
18
Rahim Blak, Z poważaniem Rahim Blak – Axis Mundi, „Dziennik Polski”, 30.03.2007
12
zabrakło już interakcji z firmą odpowiedzialną za modernizację płyty Rynku Głównego, moja
inicjatywa nie miała również wpływu na kształt inwestycji, a na Rynku nie ma nawet
upamiętniającej wydarzenie tabliczki.
Rozdział 2.
Co możemy określid rzeźbą użyteczności publicznej?
Aby inwestycję budowlaną określid swoją rzeźbą, wkraczając w sferę publiczną, muszę
jednocześnie wynegocjowad to, co ważne dla podmiotów pozaartystycznych (muzułmanów,
deweloperów, polityków), a przede wszystkim to, co istotne dla sztuki. Artysta inicjuje,
stymuluje lub legitymizuje powstawanie inwestycji.
Nie sposób jednoznacznie określid, jaka ma byd „czynnośd” artysty w „budowaniu”
inwestycji mieszkaniowej, meczetu, klubu muzycznego, ponieważ nie zajmuje on przypisanej
sobie roli, nie projektuje, nie maluje, nie rzeźbi. Artysta dokonuje zatem „aktu
namaszczania”, „błogosławi” inwestycje poprzez „podnoszenie ich do rangi dzieła sztuki”,
czego przykładem było wprowadzenie inwestycji do galerii (osiedle w Narodowej galerii
Zachęta, czy hotele w Outpost Gallery w Anglii). Innym przykładem jest tworzenie historii
wokół inwestycji. Klub Folia usytuowany jest dokładnie pomiędzy Krzysztoforami Kantora
i Piwnicą Pod Baranami Skrzyneckiego, co nasuwa myśl o nowym artystycznym przywódcy
Krakowa – pisał Piotr Marecki. Artysta legitymizuje również inwestycje budzące
kontrowersje, tak jak za sprawą rytuału artystycznego prowadzącego do powstania meczetu
w katolickim mieście. Gest artysty jest gwarancją, że nie chodzi tylko o religię, która może
kojarzyd się z interesami pewnej grupy społecznej i rodzid strach przed fanatykami.
Ingerencja artysty nie jest więc warsztatowa, ale w jej procesie powstają liczne
artefakty – mogące funkcjonowad w przestrzeniach wystawienniczych: wideo, makiety,
plansze, szkice koncepcyjne.
Przechwycenie inwestycji do sanktuarium sztuki może odbyd się za sprawą intencji
z jaką budynek/dzieło zostaje powołany do życia. Według nominatywnej definicji sztuki, jeśli
wytwarzamy coś (w tym przypadku inwestycje budowlane) z intencją stworzenia dzieła,
to dany wytwór jest bezwzględnie dziełem sztuki. Definicja ta, uniemożliwia wartościowanie
13
wytworów pod względem estetycznym, ale pozwala na wprowadzenie własnych kategorii
takich jak:
A). „Nowe pola eksploatacji sztuki” - zmiana oczekiwao podmiotów komercyjnych
w stosunku do artysty, czyli nowe postrzeganie jego roli w kreowaniu przestrzeni publicznej.
B). „Wyzwanie rzucone klasycznej rzeźbie” - czyli budynek użyteczności publicznej, jako
nowa forma.
C). „Siła i zasięg oddziaływania sztuki” - Badanie wpływu symbolicznych działao artysty na
gospodarkę i społeczności. Np: wzrost wartości rynkowej mieszkao, doprowadzenie do
budowy świątyni muzułmaoskiej w chrześcijaoskim mieście, czy etos artysty niezbędny do
prosperowania klubu.
D). „A priori sztuki” – funkcje sztuki i postrzeganie roli artysty przez środowiska
pozaartystyczne.
Raedy Made w przestrzeni publicznej
Moje ready made będzie działało zgodnie ze swoim przeznaczeniem, będąc
jednocześnie gestem artysty.
Budynki użyteczności publicznej, które określam swoimi rzeźbami, definiuję również
jako rodzaj ready made w przestrzeni publicznej. Funkcjonują one podobnie jak fontanna
Marcela Duchampa, czyli przedmiot codziennego użytku, zwyke produkowany masowo,
który poprzez gest artysty wyławiający go z powodzi innych identycznych, otrzymywał nowy
status, a umieszczony w kontekście galeryjno-wystawienniczym stawał się dziełem sztuki.19
Jednak ready-made Duchampa wchodząc w obieg sztuki przestawały już pełnid swoje
wcześniejsze funkcje. Gest artysty powodował, że nikt już nie korzystał z pisuaru i nie suszył
butelek na wybranej przez Duchampa suszarce. Idąc o krok dalej – moje ready made będzie
działało zgodnie ze swoim przeznaczeniem będąc jednocześnie gestem artysty. Status
takiego właśnie ready made, nazywanego rzeźbą w przestrzeni publicznej, który zachowuje
swoją pierwotną funkcję, przedmiot uzyskuje dzięki rytualnej aktywności artysty.
19
Calvin Tomkins, Marcel Duchamp – Biografia, Warszawa 2001.
14
Architektura. Składnik dzieła
Obiektywnemu sposobowi myślenia architekta - przeciwstawiam subiektywny sposób
myślenia artysty. Projekt architektoniczny pozostawiam bez zmian, ale tworząc koncepcję
budynku, zmieniam jego znaczenie.
Artysta „postkonceptualny”20 ma możliwośd bardzo specyficznej relacji z architekturą.
Jest to relacja, czy wpływ diametralnie różny od wpływu sztuk plastycznych na architekturę.
Artysta konceptualny, ceniący sobie tradycję „ready made” niejako przywłaszcza sobie
architekturę, mniejsza o to czy już istniejącą, czy mającą dopiero powstad. „Odbiór budynku”
za sprawą odmiennych intencji u artysty i u architekta, rozszerza znaczenie budynku, który
pozostaje budynkiem, ale traci autonomicznośd architektoniczną. Staje się publiczną rzeźbą
artysty, wyrazem idei sprawczej mocy sztuki i artysty pierwszego poruszyciela.
Kwestia samego projektu architektonicznego jest oddzielnym polem popisu
specjalistów branżowych – architektów.
Architektura staje się składnikiem przepisu na dzieło sztuki, które przyrządzam.
Wartośd architektoniczna samego projektu może byd bardzo wysoka, jednakże nie wpływa to
znacząco na wartośd projektu artystycznego. Odmienne intencje artysty i architekta generują
odmienne kategorie oceny. Jakie są to kategorie w kwestii architektury, tego nie trzeba w
tym miejscu tłumaczyd. W kwestii budynku jako „rzeźby publicznej” tą kategorią jest kreacja
oraz stopieo, w jakim artyście udało się dokonad zamiany znaczenia ze znaczenia budynku na
świadectwo woli i koncepcji artysty.
Rozdział 3.
32 DOMY = 32 DZIEŁA
Osiedle domów jednorodzinnych przy ul. Ples w Niepołomicach jako rzeźba w przestrzeni
publicznej
Skutki stosowanej przeze mnie praktyki artystycznej możemy zaobserwowad
w odniesieniu do inwestycji budowlanej „Siedlisko Niepołomice”21 - osiedla 42 domów
20
Artysta Postkonceptualny to taki, który posługuje się konwencją sztuki konceptualnej, zachowując
świadomość konwencji, wykorzystując ją jako element gry. 21
Proj.. arch. osiedla domów jednorodzinnych z infrastrukturą techniczną: 3d architekci sp z o.o.: arch. Witold
Padewski, arch. Paweł Koperski, arch. Leszek Morys, arch. Paulina Pielaszkiewicz we współpracy z mgr inż.
15
jednorodzinnych powstających na terenie rezerwatu przyrody – Puszczy Niepołomickiej,
20km na wschód od Krakowa.
Zwracając się do mnie deweloper stwierdził, że zbudował dotychczas 2 tys. domów,
a teraz chce już stworzyd „coś wielkiego”. Obserwuję zmianę oczekiwao podmiotów
komercyjnych w stosunku do artysty. Współpracuję z różnymi firmami kreatywnymi m.in.
agencją reklamową Supremum Group oraz firmą Goldberg & Son zajmującą się kreatywną
sprzedażą, w celu wypracowywania nowych metod. Narzucam „artystyczną formę”
tradycyjnej działalności operacyjnej dewelopera. Za sprawą rytuału artystycznego, typowe
domy zostają podniesione do rangi dzieła sztuki, a to porusza serca snobistycznych klientów.
Praktyczne wykorzystanie gestu artysty przez deweloperów zostaje osiągnięte dzięki
„koncepcji użytkowej”. Moja „koncepcja użytkowa” jest metodą na wcielenie w życie
budynku jako rzeźby, dokładną instrukcją dla dewelopera, którego inwestycja ma wyrazid
gest artysty.
Big Idea
Dla osiedla domów jednorodzinnych przy ul. Ples w Niepołomicach
Inwestor: Siedlisko Niepołomice Sp. z o.o.
Każdemu z domów przyporządkowuję jedno dzieło sztuki, tworząc „osiedlową”
kolekcję współczesnej sztuki, polskich artystów młodego pokolenia, wg badao zaproszonego
historyka sztuki, najciekawszych nazwisk artystów, którzy do czasu zakooczenia inwestycji
(2010) nie ukooczą 30 roku życia, czyli urodzeni po roku 1980 – dzieła zostaną zakupione
z budżetu inwestycji deweloperskiej. (Etap I: 32 domy = 32 dzieła).
„Humanizacja” sfery inwestycyjnej poszerzona zostaje dodatkowo o monument22 –
rodzaj memento, wieży widokowej, która jest jednocześnie punktem informacji o kolekcji
sztuki rozparcelowanej w poszczególnych domach; monument spełnia również funkcję
architecture parlante23, opisującej ideę projektu i postawę artysty. Monument ma również
za zadanie zdefiniowad bezpośrednie otoczenie, czyli budynki mieszkalne jako dzieło artysty
Beata Stępień, mgr inż. Tomasz Widuch (instalacje wod-kan), mgr inż. Piotr Zymon (melioracja), mgr inż. Piotr
Miśniakiewicz (konstrukcje), mgr.inż marek Pyciak ( drogi). 22
Proj. arch. BudCud: mgr inż. arch. Michał Palej i mgr inż. arch. Mateusz Adamczyk 23
Eleonora Bergman, Nurt mauretański w architekturze synagog, Warszawa 2004.
16
w sferze publicznej, kulturowej, geograficznej, społecznej i gospodarczej, oraz stad się
architektonicznym punktem ciężkości dla domów, które z założenia nie odstają od oczekiwao
rynku mieszkaniowego, dlatego ich formę pozostawiam typową dla tego rodzaju inwestycji.
W perspektywie kolejnych lat jest rozszerzenie osiedla o kolejne domy, wtedy kolekcja
zacznie się powiększad, a znaczenie monumentu jako punktu ciężkości zacznie wzrastad.
Kolejnym punktem jest katalog towarzyszący prezentacji projektu w galerii. Znajdą się
w nim dzieła tworzące kolekcję; spełni jednocześnie funkcję folderu reklamowego,
dystrybuowanego potencjalnym klientom w biurze sprzedaży nieruchomości.
Istotnym artefaktem jest Makieta funkcjonująca w przestrzeni wystawienniczej,
ale równocześnie wykorzystywana w procesie inwestycyjnym. Makieta staje się ikoną
ze względu na swój potencjał praktyczny i symboliczny, jest niezbędna w budowie, ale też
jest namacalnym dowodem, że budynek powstaje, dlatego jest szczególnie cenna dla
środowisk przywiązanych do inwestycji. Ze względu na wartośd symboliczną przechowywana
jest w bezpiecznych skrzyniach. Makieta jest kliszą budynku i własnością artysty, przypomina,
że to on jest inicjatorem inwestycji.
Częścią projektu jest Casus wystawienniczy „koncepcji osiedla” oraz prezentacja
„osiedlowej” kolekcji w Narodowej Galerii Sztuki „Zachęta”. Pomysł wzbudził duże
zainteresowanie wśród deweloperów, którzy nie mają wiele wspólnego ze sztuką, ale słyszeli
o galerii Zachęta, której „prestiż”, podniesie wartośd rynkową inwestycji. Według
instytucjonalnej definicji sztuki, sztuką jest to, co świat sztuki, czyli zajmujące się nią
instytucje, uznają za sztukę na mocy intersubiektywnych opinii.24 Według tej definicji, osiedle
uznane będzie dziełem sztuki, jeżeli zafunkcjonuje w dyskursie artystycznym,
co odbędzie się za sprawą tej wystawy.
Snobistyczny potencjał sztuki to główne narzędzie inwestorów w sprzedaży domów-
dzieł. Nietypowośd takiego wyróżnienia wymaga odwagi kupującego towar o niepewnej
wartości inwestycyjnej. Nie da się bowiem wyciągnąd wniosków z historii, czy taka inwestycja
będzie korzystna, dlatego przypuszczam, że potwierdzi się teza, iż osoby zainteresowane
kupnem tej inwestycji to ludzie biznesu lubiący ryzyko, sportowcy lubiący wyzwania, osoby
bez kompleksów. Zakupią bardziej dzieło sztuki niż dom, dlatego, że nie myślą
o ustatkowaniu, a o przygodzie, zyskają prestiż w swoim środowisku.
Bartosz Krawczak, deweloper, „Goldberg & Son Real Estate Poland”
24
„Jakikolwiek artefakt może zostać dziś dziełem sztuki, jeśli tak zdecyduje <świat sztuki>”, definicja George’a
Dieckiego, cyt.za: Jean-Luc Chalumeau, Historia Sztuki Współczesnej, Warszawa 2007.
17
Rozdział 4.
Artysta Buduje Meczet Inicjatywa artystyczna wybudowania Centrum Kultury Islamu AL-FAN w Krakowie (AL-FAN z arabskiego znaczy sztuka).
Angażując się w ten projekt Rahim Blak dąży do stworzenia sceny, na której może
dokonad się pojednanie. Sztuka to szansa dla muzułmanów i wyzwanie dla sceptycznych
wobec wyznawców Allaha. Uniwersalne intencje sztuki stojące ponad wszelkimi podziałami
politycznymi i geograficznymi, czynią ją skutecznym narzędziem w zrealizowaniu budzącego
dziś kontrowersję przedsięwzięcia, jakim jest budowa muzułmaoskiej świątyni
w chrześcijaoskim mieście. Jego sztuka jest wielką szansą, której nie można zmarnowad, ani
roztrwonid!
Referat Marty Raczek otwierający konferencję w sprawie budowy Centrum Kultury
Islamu Al-Fan w Krakowie, UJ 24.10.2007
Proroczy okazał się akt zawieszenia obrazka Mekki w Muzeum Narodowym
w Sukiennicach. Wtedy pierwszy raz padły słowa Meczet w Krakowie, przechwyciłem to
natychmiast, prowokując do działania mniejszośd muzułmaoską. Zlecając wykonanie
projektu architektonicznego wraz z zagospodarowaniem działki i wykonaniem makiety oraz
symulacji 3D,25 całkowicie rozmyłem moje szczere intencje płynące ze sztuki, ponieważ tylko
taka postawa umożliwia stworzenie sceny, na której dojdzie do prawdziwej dyskusji
z udziałem przedstawicieli poszczególnych środowisk. Jako artysta reprezentujący jedyny
wolny zawód, nie byłem zobligowany do zachowania proceduralnych kroków w realizacji
takiego projektu. Sprawę potraktowano jednak bardzo poważnie, co świadczy o donośnym
głosie artysty i o tym, że sztuka współczesna ma ogromny potencjał wykonawczy. Całą akcję
uknułem jako rodzaj prowokacji do działania. Nie jest to jednak powszechnie rozumiana
25
Proj. arch. P. P. Granat:, mgr. inż. arch. Aleksandra Tchórzowska i mgr. inż. arch. Miłosz Saletra.
O samym projekcie architektonicznym tak wypowiadają się jego autorzy: prosta bryła nawiązuje do sześciennej
formy Al-Kaaby stanowiącej wspólne dziedzictwo wszystkich wyznawców i spadkobierców Islamu. Al-Fan to
trzy strefy: otwarta przestrzeń parteru i poziomu -1, mieszcząca w sobie hol wejściowy i audytorium z foyer
(będącym jednocześnie miejscem wystaw). Ponad strefą wejściową unoszą się poziomy +2 i +3, czyli kawiarnia,
księgarnia, biblioteka i sala nauki języków, centrum informacji i dialogu, oraz dwie ostatnie kondygnacje z salą
modlitwy, pomieszczeniami ablucji, biurem imama, kuchnią oraz ogólnodostępnym ogrodem na dachu.
Najważniejsza ściana Al-Qibla skierowana na Mekkę jest obecna we wszystkich strefach. Pełni rolę
akumulacyjną, co oprócz stabilności energetycznej obiektu ma silny wyraz symboliczny.(…)
Pięciokondygnacyjna, prostopadłościenna bryła współgra z urbanistycznym porządkiem lokalizacji. Jednak
każdy meczet zwraca się ku Mekce, dlatego wnętrze ulega dwóm przekształceniom: zmienia kierunek o 6° na
południowy-wschód, a następnie obraca się o 16°40’ wokół przekątnej podstawy ustawiając całe wnętrze na linii
łączącej dwa punkty: Kraków i Mekkę na kuli ziemskiej. (…) Al-Fan ma pełnić rolę „ambasady” kultury islamu.
Program funkcjonalny przewiduje współpracę z uczelniami i instytucjami kulturalnymi. Stawia sobie za główny
cel ochronę dóbr kultury i tradycji muzułmańskiej na terenie RP.
18
„prowokacja artystyczna”. Sztuka pobudza i porusza rzeczy, które wydają się niemożliwe do
zrealizowania. To jest niezastąpiona rola artysty, który spełnia marzenia poprzez sztukę.
Od kilku lat Katarzyna Kozyra przekonuje, że „W sztuce marzenia stają się
rzeczywistością”. Parafrazując tytuł jej projektu, postawid można tezę, że Rahim Blak
sprawdza, czy marzenia stają się rzeczywistością poprzez sztukę.
Karol Sienkiewicz, Warszawa – Wiedeo – Londyn – Tokio... Zdobywca Rahim Blak,
magazyn artystyczny „Sekcja”, luty 2008
Kulminacją trwających przez 8 miesięcy mediacji, stała się konferencja inaugurująca
projekt powstania w Krakowie Centrum Kultury Islamu Al-Fan przy Placu Na Stawach.
Symboliczny wymiar miało odsłonięcie makiety przez artystę-inicjatora, które poprzedziłem
swoim manifestem artystycznym. “Chcę byd bohaterem pozytywnym” - powiedziałem na
zakooczenie dyskusji.
Z czego wynika potencjał artysty? - Z dawanej mu przez społeczeostwo możliwości
podejmowania drażliwych kwestii.
Pomysł owszem jest artystyczny, jednak Pan Rahim zaczął swoją mowę tak: „artysta się
nie boi, wyraża swoje myśli odważnie i nie baczy na krytykę" i powiedział drugą ważną rzecz:
„artysta buduje, buduje bez cementu i cegieł, ale jego pomysł inicjuje budowlę" i faktycznie
dzięki jego pomysłowi powstała w ogóle ta inicjatywa.26 (www.arabia.pl)
Po konferencji powołano Fundację Instytut Kultury Świata Muzułmaoskiego, której
głównym celem jest wybudowanie Centrum Kultury Islamu w Krakowie, oraz pozyskanie
w tym celu funduszy. Nie mieliśmy zatem do czynienia „jedynie” z dziełem, czy manifestacją
artystyczną tworzoną podczas konferencji i do niej się ograniczającą.
Tego typu inwestycje finansowane są najczęściej przez kraje muzułmaoskie, w których
interesie leży promowanie pozytywnego wizerunku islamu w krajach europejskich.
Pomysłodawca chce tym projektem przyciągnąd uwagę inwestorów i zainteresowad nim
społecznośd krakowską. Artysta buduje sprzyjający kontekst, by utorowad drogę inwestorom.
Książę Emir Mohammed Jabiry, Prezes Fundacji “Instytut Kultury Świata
Muzułmaoskiego”
26
http://www.arabia.pl/smf/index.php?topic=5545.15
19
Mimo moich osobistych motywacji artystycznych, zdaję sobie w pełni sprawę i biorę
odpowiedzialnośd za to, jakie konsekwencje może nieśd funkcjonowanie Centrum. Sztuka
jest celem samym w sobie, ale ten cel nie może prowadzid do zachowao
fundamentalistycznych. Rodzenie się takich pytao utwierdza mnie jednak w przekonaniu,
że wkroczyłem w przestrzeo publiczną - naprawdę. (Rahim Blak, fragment przemówienia
wygłoszonego na konferencji w sprawie budowy CKI AL-FAN, UJ, 24.10.2007).
W dniu 21 października 2007r. w związku z wyborami do parlamentu RP, tematem
rozmowy była prawie wyłącznie informacja zawarta w Tygodniku Salwatorskim nr 42, ujęta
w artykule „niespodzianka przy Placu Na Stawach”, o projekcie budowy Centrum Kultury
Islamu AL-FAN. Zamiar Budowy na Placu Na Stawach Centrum Kultury Islamu, mieszkaocy tej
najstarszej Dzielnicy Krakowa uważają za niedopuszczalny! Uważamy za swój obowiązek
przedstawienie powyższego stanowiska oprotestowującego zamiar budowy Centrum.
Anna i Zbigniew Machalica ze Zwierzyoca, mieszkaocy Dzielnicy VII w Krakowie
Prasa i szerszy odbiór wykazały, że tego rodzaju eksperyment nie może byd jeszcze
dzisiaj przyjęty ze zrozumieniem roli jaką pełni w nim artysta: W ostatnich dniach w Krakowie
gruchnęła informacja, że w mieście ma powstad meczet i centrum kultury islamu. Tymczasem
cała akcja okazała się kolejnym artystycznym pomysłem Rahima Blaka, „Gazeta
Wyborcza”27. Drodzy Paostwo, fakt, że inicjatorem powstania Centrum Kultury Islamu jest
artysta, ma znaczenie fundamentalne! Bardzo szczegółowe określenie roli artysty
przytaczane w tym tekście jest odpowiedzią na błędne interpretacje chociażby dziennikarzy,
którzy podając informacje o CKI Al-Fan, zupełnie nie zrozumieli znaczenia tego,
że inicjatorem budowy jest artysta współczesny. Może dlatego, że nie ma jeszcze pojęcia
określającego twórców wywodzących się ze sztuk plastycznych, a niewątpliwie trudno
zrozumied, w jaki sposób inicjatorem powstania „budynku” mógłby byd np. malarz, również
określany pojemnym terminem „artysta”. Może należałoby używad dłuższego
sformułowania: artysta działający w przestrzeni publicznej.
27
Szymon Jadczak i Małgorzata Wach, Meczet w Krakowie, czyli wszystko jest sztuką, „Gazeta Wyborcza”
23.10.2007
20
Rozdział 5.
Folia Concept Club28 na 14 miejscu w rankingu najlepszych
klubów w Polsce wg tygodnika „Wprost”29.
Panuje przekonanie, że artystyczny Kraków potrzebuje przywódcy. Po 1989 roku
wszystko puszczone zostało na żywioł, panuje bezhołowie, bałagan i burdel. Niejednokrotnie
powtarza się, że najwyższy czas, by ten okres zakooczyd. Jednocześnie, kiedy mówi się
o artyście, który mógłby stad się liderem, najczęściej pada nazwisko Pana Rahima Blaka, ojca
założyciela grupy Folia Concept Jako Reaktywacja Spuścizny Rahima Blaka, w której skład
wchodzą znamienite osoby, m.in. prof. Jacek Majchrowski, Katarzyna Janowska i prof. Wiktor
Zin. Folia Concept usytuowana jest idealnie w połowie drogi między Krzysztoforami
a Piwnicą pod Baranami, Ta lokalizacja zobowiązuje (na myśl przychodzi ranga liderów -
Kantora czy Skrzyneckiego).
Piotr Marecki, Plotka o… Potrzebie przywódcy w Krakowie, „Gazeta Wyborcza”,
16.11.2006
Wszystkie konotacje związane z funkcjonowaniem Folii składają się na pojęcie Klubu
jako rzeźby w przestrzeni publicznej. Klub Folia jako jedyna z przedstawionych rzeźb
publicznych formuje się w procesie funkcjonowania. Etos artysty wymaga jego stałej opieki.
Klub Folia jest pierwszą (2006r.) inwestycją30, dla której stworzyłem koncepcję użytkową,
czyli metodę wyłonienia inwestycji z powodzi innych identycznych i nadanie jej statusu dzieła
sztuki. Klub Folia Concept jako rzeźbę w przestrzeni publicznej, postrzegamy poprzez to, jak
za jego sprawą artysta buduje powszechne mniemanie o sobie. Tworzy własną, wykreowaną
przez siebie „pozycję”, a służą temu sojusznicy, procedury pracownicze i profil klubu31.
28
Folia Concept Club, Rynek Główny 30, 31–010 Kraków tel: (012) 423 26 52, www.foliaclub.pl,
www.myspace.com/foliaconcept, info@foliaclub.pl 29
Agaton Koziński, Rzeczpospolita Klubowa, tygodnik „Wprost” Numer: 47/2007 (1300)
http://www.wprost.pl/ar/117933/Rzeczpospolita-klubowa/?O=117933&pg=0 30
Klub Folia, Rynek Główny 30 w Krakowie, proj. budowlany, arch. Artur Jasinski, AJ – biuro
architektoniczne; proj. wnętrz, arch. Jacek Czech, arch. Andrzej Kowalczyk. 31
Muzyka na co dzień i wydarzenia w klubie: electro, electropop, alternative, indiepop, synthetic pop, disco
punk, 90’s. Duże zainteresowanie polską sceną elektro. Wystawy artystów sztuk wizualnych – performacnce’u,
wideo artu, happeningu. Folia, to również Osiedlowy Dom Kultury FCC, w jego ramach od 11 kwietnia 2008
roku, będzie również działać jako Second Folia Club w świecie Second Life, dokładnie w tej samej lokalizacji,
będzie można wypić wirtualne piwo i przez platformę Second Life uczestniczyć w imprezie, która równolegle
odbywać się będzie w rzeczywistym klubie. ODK FCC to również Fryzjer Marcin, który na dancefloorze
podczas imprezy obcina i modeluje za 4 martini i wiele innych atrakcji – stół ping pongowy, Szafa Grająca na
Pen Drive, Open Decks – autorskie wynalazki Folii Concept.
21
Big Idea dla Bary Polskie Sp. z.o.o.32 Folia Concept Club oparłem na jego lokalizacji,
wykorzystując kontekst dwóch największych postaci artystycznych Krakowa, które odeszły na
przestrzeni poprzedniej dekady. Tadeusz Kantor i Piotr Skrzynecki zapisali się właśnie jako
czołowe postaci na kartach historii krakowskiej bohemy artystycznej. Dokonuję mentalnego
odnowienia tej „artystycznej bohemy” i reinkarnacji tych „czołowych postaci”, plasując nowy
klub na pozycji „legendy”, a siebie na pozycji „artystycznego przywódcy”. Powołuję grupę
„Folia Concept jako Formacja Artystyczna i Reaktywacja Spuścizny Rahima Blaka”33 z osób
silnie niegdyś związanych z historyczną bohemą, a obecnie aktywnie uczestniczących w
moich projektach. Jednymi z nich są Bracia Janiccy, kluczowi aktorzy w teatrze Cricot 2,
którzy wspominając swojego mistrza wysnuli porównanie: Kiedy poznaliśmy Kantora, był od
nas o 30 lat starszy, teraz poznaliśmy Blaka i on jest od nas o 30 lat młodszy. Tak, jak niegdyś
Grupa Krakowska wokół Tadeusza Kantora, tak dzisiaj Grupa Folia Concept wokół Rahima
Blaka koncentruje swoje działania. Każda z członkio i każdy z członków formacji odegrał inną
rolę w budowaniu mojego życiorysu poprzez sztukę. Tak jak przepowiedział prof. Wiktor Zin:
Tych wiele dróg, tych wiele strumyków, połączy się w jeden potężny nurt – jego artystycznej,
dorosłej o-so-bo-wo-ści. W sercu klubu znajduje się lightbox ze zdjęciem formacji, a na murze
kamienicy przy Rynku Głównym 30, widnieje tablica informacyjna: Folia Concept Club Bary
Polskie Sp.z.o.o – Jedna z rzeźb w przestrzeni publicznej autorstwa Rahima Blaka,
wymieniana obok Centrum Kultury Islamu i Osiedla w Puszczy Niepołomickiej. Złośliwi sytuują
klub pomiędzy MacDonalds-em a komisariatem policji, i nazywają Folię „kapliczką Rahima”.
Dla współwłaścicielki Klubu Folia, Ewy Janickiej, aktorki ze spektaklów Kantora,
posiadanie klubu naznaczonego etosem artysty jest sposobem na przywrócenie wspomnieo
minionych lat. Teraz, po śmierci Kantora, Janicka w mojej sztuce nadawania miejscom etosu
artysty, odnajduje sens artystowski, utracony klimat bohemy i elitarnośd.
Grupa 16 osób z najróżniejszych środowisk miasta Krakowa tworzy osobliwy organizm.
Poszczególne postaci jak: wspomniany już odkrywca talentu 11 letniego Rahima prof. Wiktor
32
Inwestor, Ewa Janicka, Iwona Satoła-Niemiec 33
Grupa Artystyczna Folia Concept jako Reaktywacja Spuścizny Rahima Blaka to grupa kilkunastu, ważnych
i wpływowych postaci, wspierających działalność Blaka. Znaleźli się w niej m.in.: prof. Jacek Majchrowski
- Prezydent Miasta Krakowa, prof. Wiktor Zin – architekt, Gaweł Kownacki - kurator, Janusz Wiaterek
- Komendant Główny Straży Miejskiej, Bracia Janiccy - aktorzy, jubilerzy, Dr Gani Zeka – polityk, Katarzyna
Likus – mecenas, prof. Andrzej Bednarczyk – dziekan, promotor, Katarzyna Janowska - dziennikarka, Ewa
Janicka - Aktorka, Krzysztof Łabiniec - Mistrz Ceremonii, Iwona Niemiec Satoła – kobieta biznesu, Wojciech
Markowski - historyk sztuki, Sarmen Beglarian - kurator, Pan Ryszard - Wernisażysta.
22
Zin, Prezydent Miasta Krakowa Jacek Majchrowski, aktorzy teatru Kantora Cricot 2 Bracia
Janiccy, Komendant Główny Straży Miejskiej, krakowska krezuska Katarzyna Likus, czy
przywódca kosowskich Albaoczyków Gani Zeka, stanowią tło, na którym jaśnieje wschodząca
gwiazda samozwaoczego artysty, przedsiębiorczego despoty obnażającego w swym działaniu
przywódcze aspiracje. Uzupełnieniem mitu jest klubokawiarnia Folia Concept wpisująca się
swoim położeniem w kontekst historyczny. Blak nie tylko nie odżegnuje się od zestawiania
swoich dokonao z twórczością Kantora, ale świadomie i bezczelnie je stymuluje rozpuszczając
na temat samego siebie liczne plotki, a tym samym zaskarbiając sobie grono wrogów,
na których podobne porównania działają niczym płachta na byka.”
Piotr Sikora, Nie ma sztuki, jest tylko Rahim Blak, Ogólnopolska Studencka Konferencja
Naukowa - Kraków w Sztuce, Sztuka w Krakowie, 16.10.2007
Vademecum każdego pracownika Bary Polskie Sp.z.o.o.
Każdy pracownik klubu zaopatrzony jest w procedury, w których obok instrukcji obsługi
ekspresu ciśnieniowego, znajdują się podstawowe informacje o ojcu duchowym klubu: Jeżeli
ktoś jest zainteresowany postacią Rahima Blaka, to staramy się odpowiadad na dociekania,
nawet jeżeli petent jest podkurwiony. Przepisy zawarte w procedurach pomogą nawiązad
podstawowy kontakt z klientem na tej płaszczyźnie.
Najczęściej zadawane pytanie:
Czy Rahim Blak to jedna osoba, czy kilka?
Odpowiedz:
Jedna, ale skupia wokół siebie wielu, którzy tworząc jego sztukę, stają się nim – tworzą
pod jego nazwiskiem.
Portfolio Rahima Blaka - Dysk E:\wizualizacjespecjalne
Rozdział 6.
A priori sztuki
Bratając się z podmiotami pozaartystycznymi, wnikając głęboko w ich strukturę
społeczną i spełniając ich oczekiwania, na pewno nie stanę się pupilkiem świata sztuki. Przez
to mogę traktowad ją instrumentalnie. Zacieram swoje intencje. Kiedy na zbiorowej
wystawie obok makiety Centrum Kultury Islamu zawisły zdjęcia nagiej kobiety, postanowiłem
szczelnie zamknąd makietę w „świętej” skrzyni, prowokacyjnie mówiąc, że książę
23
z Casablanki wycofa się z inwestycji. Podczas wernisażu krytyk sztuki Anda Rottenberg
zarzuciła mi, że przecież galeria rządzi się swoją autonomią.
„Czy to nie jest tak, że udaje ci się działad z deweloperami, z prezydentami miast,
z biznesmenami, ale chyba gorzej wychodzi ci z instytucjami sztuki?”. Zapytał Piotr Marecki
w wywiadzie udzielonym dla magazynu literackiego „Lampa” nr 5 (50) maj 2008.
- Tylko wtedy, gdy sztuka wychodzi z galerii i naprawdę wchodzi w kontakt z innymi
środowiskami, to mierzy się z nimi i zostaje poddana próbie. Zawsze moje działania
rozgrywają się równocześnie w instytucjach sztuki i poza nimi. Współpracując
z np. deweloperem, badam jego świadomośd sztuki i na tej płaszczyźnie buduję z nim relacje.
Jako artysta jestem egocentryczny – i w sztuce czuję się samowystarczalny. Kiedy jako artysta
staję wobec deweloperów, biznesmenów, polityków - czuję się jak ambasador sztuki.
Funkcje sztuki i postrzeganie roli artysty przez środowiska pozaartystyczne uznałem
za czyste – pierwotne, niezakłócone doświadczeniem, czyli wiedzą. Ukazałem to
w zachowaniach angażowanych przeze mnie podmiotów i nazwałem „A Priori Sztuki”.
Zadanie pytania nie: „jaką jest sztuka i czym się charakteryzuje?”, ale: „co jest sztuką?”,
zwraca uwagę na jej ontologiczną istotę, która według Romana Ingardena ma charakter
aprioryczny, czyli niezależny od doświadczenia wewnętrznego i zewnętrznego. Utwierdza
mnie to w przekonaniu, że aprioryczną, przedustanowioną, pierwotną i właściwą dla
wszystkich w poszczególnych środowiskach istotę sztuki mogę odnaleźd dzięki niezawodnej
współpracy z podmiotami niezwiązanymi ze sztuką.
Bohaterowie moich prac wyraźnie artykułują swoje oczekiwania względem sztuki.
Poczynając od Pani Dyrektor Polskiego Czerwonego Krzyża,34 która w dowód wdzięczności za
serie moich wczesnych wystaw dla uchodźców z Kosowa ofiarowała mi pluszową przytulankę
w kształcie kropli krwi, ukraszając słowami: To jest kropla krwi, to jest symbol, ale Twoja
sztuka też jest symbolem Dobra i Pokoju.35. Kandydat na prezydenta Kosowa36
w projekcie „Święty Obraz Kaaba”, przekazał mi pięknie zdobione, srebrne godło Albanii,
przestrzegając bym jako dobro, dzięki sztuce przekazał je dla potomnych. Według
34
mgr Józefa Pers 35
Dokument w postaci nagrania wideo z wernisażu w obu ośrodkach z 1998 r., kiedy miałem 15 lat,
wykorzystałem w 2006 r., w projekcie XXXVII wystawa indywidualna, który zasadzał się na rewizji własnej
biografii w celu konstruowania mitu artysty. 36
dr Gani Zeka
24
deweloperów sztuka nobilituje, wyróżnia, ale przede wszystkim zaspokaja snobistyczne
potrzeby. Muzułmanie zaś odnajdują w sztuce przepustkę do wzniesienia meczetu
w chrześcijaoskim mieście, sztuka jest dla nich poselstwem. Dzieło się spełnia wraz ze
spełnieniem ich oczekiwao.
Wszędobylstwo, o którym pisałem, jest możliwe dzięki wolnemu statusowi
zawodowemu. Artysta jest jedynym członkiem społeczeostwa, który ma szansę uwolnienia
się od reprezentacji jakiejś grupy, ideologii, barw klubowych, dzięki czemu swobodnie
zadomawia się na nie swoich podwórkach. Tylko poddając sztukę próbie w zmienionych
realiach, będziemy w stanie stworzyd coś nowego i coś naprawdę.
25
„32 DOMY = 32 DZIEŁA”, inwestycja mieszkaniowa jako rzeźba w przestrzeni publicznej.
2008. Rys. 1. Video, rys. 2. Big Idea dla osiedla.
http://ancity.blogspot.com/2008/05/rahim-blak-inwestycja-mieszkaniowa.html
26
„32 DOMY = 32 DZIEŁA”, inwestycja mieszkaniowa jako rzeźba w przestrzeni publicznej.
2008. Rys. 1. Zachęta Narodowa Galeria Sztuki – proj. pokazany w ramach wystawy
“inne miasto, inne życie”, rys. 2. relacja dla TVP Kultura.
http://ancity.blogspot.com/2008/05/rahim-blak-inwestycja-mieszkaniowa.html
http://www.youtube.com/watch?v=Z49_eIzo_dc&feature=related
27
„Artysta Buduje Meczet”. rys. 1. konferencja/happening w Auditorium Maximum, KR. 24.X.2007, rys. 2 performance „artysta buduje meczet” dla TVP kultura. http://www.youtube.com/watch?v=XvoshWCKfDA&feature=related http://www.krytykapolityczna.pl/Patronaty/Po-co-Centrum-Kultury-Islamu-w-Krakowie/menu-id-1.html
28
Rys. 1 . Folia Concept Club jako rzeźba w przestrzeni publicznej, rys. 2. Folia Concept Club jako formacja artystyczna i reaktywacja spuścizny Rahima Blaka. http://www.foliaclub.pl/concept.php
29
Praca Dyplomowa Rahima Blaka na wydz. Malarstwa ASP w Krakowie: Inwestycje Budowlane
jako Rzeźby w Przestrzeni Publicznej. Rys. 1. Pałac Sztuki – najlepsze dyplomy ASP, KR. 2008,
rys. 2. Start Point – najlepsze dyplomy europejskie, galeria klatovy kle nova, Czechy 2008.
http://www.gkk.cz/startpoint/2008/en/rahim-blak/ http://www.youtube.com/watch?v=1SxI5MCFys0
30
Kajetan Młynarski, ASP Kraków, 19 maja 2008
Recenzja Pracy Magisterskiej Rahima Blaka Inwestycje budowlane jako rzeźby w przestrzeni publicznej
Praca Rahima Blaka jest podzielonym na kilka zatytułowanych części tekstem o objętości około dwudziestu trzech stron maszynopisu standardowego.
Styl i charakter pracy są ogromnie zmienne, komponowane z fragmentów recenzji i wywiadów, partie kolażowe sąsiadują z tekstokształtnymi sekwencjami zdao przeplatanymi ciągami tworów zdaniokształtnych, wśród których unoszą się ważne, znaczące spostrzeżenia. Kompozycja pracy jest jednak spójna, konsekwentna i charakterystyczna, właściwy Autorowi styl manifestuje się tu równie wyraziście w jak i w pozostałych dziełach.
Tak w związku z tekstem jak i pozostałymi prezentowanymi dziś pracami wypada zadad dwa podstawowe pytania.
Czy mamy do czynienia ze sztuką? Czy prace mogą byd bronione na wydziale malarstwa? Co jest jej celem? WIELKOŚD Co jest jej medium? WIELKOŚD Co jest jej sposobem? TOTALNOŚD Jaka wielkośd? Wielkośd głośnej sławy, medialnego rozgłosu. Jaka totalnośd? Totalnośd głośnej sławy użytej dla czynienia sztuką. Totalnośd permanentnej wytężonej, nerwowej, spalającej a nawet desperackiej pracy. Stare powiedzenie mówi, że nigdzie nie pracowano tak ciężko jak tam gdzie mieli nadzieję wzbogacid się bez pracy. Rahim Blak ma zapał poszukiwaczy złota, których powiedzenie to pierwotnie dotyczyło, ale nigdy nie zamierzał unikad wysiłku.
Co jest jej, tej sztuki, podstawowym tworzywem? ŚWIADOMOŚD LUDZKA. Na przykład świadomośd deweloperów, nabywców nieruchomości, w której wytwarza się stosowną intencjonalnośd: kiedy ta się pojawia, pojawia się też jej przedmiot, właściwy przedmiot intencjonalny, dzieło sztuki w sensie fenomenologicznym co można interpretowad jako świadectwo wielkości Rahima Blaka lub słabości teorii Ingardena. Albo świadomośd ludzi, którzy zaczynających rozumied, że sztuka może spełnid ich pragnienia usuwając trudności, wobec których pieniądze czy naciski polityczne byłyby bezsilne.
A teraz pytanie drugie:, dlaczego wydział malarstwa skoro nie widzimy tu zbyt wielu obrazów? Odpowiedz jest prosta, bo malarstwo pomimo wszystko jest najbardziej fundamentalną, świadomą ze sztuk plastycznych, matką nowości i patronką tradycji. Malarz może przez całe życie używad tylko pędzli, olejnej zawiesiny pigmentów i rozpiętego na drewnie płótna wiedząc jednocześnie, że istota jego sztuki wcale nie na tym polega, że rozmaicie może się ona wyrażad.
Doceniam autentyczną, szczerą, czasem naiwną, ale naprawdę ogromną wiarę Autora w potęgę sztuki, legendę artysty. Wiarę cenną, jak każda prawdziwa żarliwośd, niekiedy drażniąca, ba! mogącą doprowadzid do szewskiej pasji. Jedno jednak jest pewne, każdy kto nie tylko wierzy, że sztuka może zmieniad świat, ale także faktycznie próbuje to robid, zasługuje na ochronę, troskę i wsparcie naszego. Wydziału. Niniejszym oceniam pracę Rahima Blaka jako celującą i wnoszę o dopuszczenie go do dalszych etapów procedury przyznawania stopnia magistra sztuki. Film z obrony: http://www.youtube.com/watch?v=1SxI5MCFys0