1

ERGONOMİ

2

Konunun Genel Amacı

• Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi

konusunda temel kavramları bilmelerini ve

işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma

ortamı tasarımları hakkında bilgi sahibi

olmalarını sağlamaktır

3

Öğrenme Hedefleri

• Bu dersin sonunda katılımcılar;

– Ergonomiyi ve temel kavramlarını tanımlar

– Ergonomik risklerin etkilerini belirler

– Ergonomik risklerin etkilerinin önlenmesi

konusunda yapılacak çalışmaları açıklar

4

7%

8%

3% 3%

40% 16%

14%

9%

Kaynak: Brigitte Froneberg, ILO 07/2005

Dünyada Meslek Hastalık Dağılımları

Kas – İskelet Hastalıkları

Kalp Hastalıkları

Kazalar

Solunum Hastalıkları

S. Sinir Sistemi Hastalıkları

Mental Hastalıklar

Tümörler

Cilt Hastalıkları

5

ERGONOMİ

Fizyoloji, psikoloji, antropoloji, diğer tıp ve mühendislik

alanlarının bir karışımı olan yeni bir bilimsel ünitedir

Yunancada ; Ergon: İş Nomos: Yasa

Ergonomi: İş (Çalışma) Yasası (Kuralları)

Yaşamın insana uygun hale getirilmesidir

6

Ergonomi;

Endüstriyel iş ortamındaki

Sistem verimliliği ve

İnsan-makine-çevre uyumunun

temel yasalarını ortaya koymaya çalışan

çok disiplinli bir bilim dalıdır

7

Çalışma ortamında;

Güvenliğini sağlamak,

Verimliliğini artırmak ve

İş koşullarını iyileştirmektir

Ergonominin Temel amacı;

8

İş – İnsan uyumu

Ortam – İnsan uyumu

Donanım – İnsan uyumu

Sistem – İnsan uyumu

İnsan – İnsan uyumu

İşyeri – Çevre uyumu

Ergonominin Temel Amaçları;

9

1- Fiziksel ergonomi 2- Organizasyonel ve yönetimsel ergonomi 3- Bilişsel ergonomi

Ergonominin sınıflandırılması

(1995 Prof. Dr. Ahmet F. Özok)

10

Fiziksel çevrenin tasarımı;

Gürültü

Aydınlatma

Titreşim

Isıtma ve havalandırma

Kimyasal zararlılar

Sağlık ve Güvenlik tasarımı;

Yaralanma riskleri ve kontrol

El ile taşıma

Koruyucu araç gereç

Performans modelleme

Vücut konumunun incelenmesi

Uzanma mesafesi

Mühendislik antropometrisi

Ekran önü çalışmalar

Robotlar ve insanlar

Fiziksel Ergonomi

11

Çalışanların katılımı

Teknoloji yönetimi ve organizasyonel değişim

İş programlama

Performans modelleme

Toplam kalite yönetimi

Sosyo-teknik organizasyon tasarımı

Proje yönetimi

Yönetim değişimi

Bilgisayar destekli yönetim

Bakımda insan öğesi

Yönerge ve standartlar

Katılımcı ergonomi

Makro ergonomi

Organizasyonel ve yönetimsel ergonomi

12

Bilişsel kavramı,

insanın çevresinden çeşitli yollarla aldığı bilgiyi

işlemesi ve bir tepki oluşturması süreci

olarak tanımlanır ve bilişsel eylemler

Düşünme

Sorun çözme

Karar verme fonksiyonlarını içerir

Bilişsel ergonomi:

İnsan-makine sistemlerinde;

Daha etkin

Daha verimli çalışma sağlanabilmesi için

Kullanıcı – Eylem – Sistem etkileşimini

inceler

Bilişsel Ergonomi

13

Ergonominin bileşenleri

Antropometri

Fizyoloji

Psikoloji

Mühendislik

Enformasyon

Organizasyon

İSG

14

• İnsanın vücut ölçüleri ve vücut hareketleri ile bu

hareketlerin frekans ve sınırları gibi vücut

özelliklerini inceler

• «Vücut ölçüleri bilimi» olarak antropometri, insan

vücut ölçü ve hareketleri ile üretim araçları ve

çalışma ortamının uyum içinde olmasını sağlamayı

amaçlar

Antropometri

15

Antropometrik ölçülerin kullanıldığı

temel tasarımlar

Çalışma yeri yüksekliği

Vücut duruşu

Görme açısı

Çalışma alanı genişliği

16

Antropometri

17

50-100 cm 5°

35° 60°

90°

7 2 c

m

( 6 6 - 7

5 )

c m

70 cm

4 2 - 5

3 c

m

1 8 - 2

5 c

m

18

Nötral pozisyon

Yer çekimi olmasaydı,

vücudumuzun alacağı

pozisyon

Tekrarlayıcı baskıların en az

olacağı vücut pozisyonu

Statik pozisyon

Kan dolaşımının

güçleşebildiği ve bir süre

sonra kas güçsüzlüğüne

neden olabilen pozisyonlar

Statik kas kasılması

Kas gerginliği

Kan akımının zayıflaması

Kas beslenmesinde azalma

Atık (laktik asit) seviyesinde

artma

Kas ağrısı/ Güçsüzlük

Yaralanma / Yetersizlik

Occupational Health & Safety Unit

19

Bedensel ve

Zihinsel enerji harcar

(Aslında Zihinsel+Bedensel)

İş kazaları daha çok;

Bedensel ağırlıklı çalışmalarda

ortaya çıkmaktadır

NEDEN?

ERGONOMİK AÇIDAN ÇALIŞAN İNSAN

20

Çalışma sırasında meydana gelen

değişiklikler

O2 gereksinimi artar

Kalp atım hızı artar

Dinlenme sırasında kanın %15-20 si kaslara

giderken, çalışma sırasında %75-80 i kaslara

gider

Beyin ve böbreklere giden kan azalır

Enerji gereksinimi artar

21

Çalışma yöntemi

Çalışma pozisyonu

Çalışma temposu

Alet tasarımları

Enerji tüketimine etki eden faktörler

22

Cinsiyet

Yaş

Antropometrik özellikler

Yetenekler

İşe alışma hareketleri

Çevresel faktörler

Algılama

Güdülenim (motivasyon)

Performansı etkileyen faktörler

23

Birikici travmaya bağlı

bozukluklar

Tekrarlayıcı hareketlere

bağlı bozukluklar

İş ile ilgili Kas – İskelet

hastalıkları

Ergonomik Bozukluklara Bağlı Sağlık

Sorunları

24

İnsan

ölçüleri

Yetenekleri

Kısıtlılıkları

Beklentileri

Mobilya

El araçları

Ekipmanlar

İşin gereklilikleri

İşyeri çevresi

UYUMLULUK

OFİS - İNSAN ARASINDAKİ İLİŞKİ

25

Çalışma alanı ve düzeni uygun olmadığında;

Göz yorulmasına neden olabilir

Kas ve eklem hastalıklarına zemin

hazırlayabilir

Çarpma ve kazalara yol açabilir

Düşme ve kayma nedeni olabilir

26

Ofislerde Çevre Koşulları

Temizlik ve bakım

20 – 22⁰ C civarında sıcaklık

Uygun havalandırma: min. 10 m³/kişi hava düşecek şekilde

düzenleme yapılmalı, uçuşan partiküller için portatif hava

temizleyiciler kullanılmalı

Ofis içi min. 2 m²/ kişi hareket olanağı sağlanacak alan

Personelin vücut ölçülerine göre ayarlanabilir eşyalar seçilmeli

Sürekli kullanılan eşya ve araçlar kol erişim mesafesinde

yerleştirilmeli

27

Ofislerde Çevre Koşulları

Tavan aydınlatmaları çalışma yüzeyi ile 45⁰ açı

yapmalı, direk çalışma noktasına vurmamalı

Genel aydınlatmada ışık kaynakları mümkün olduğu

kadar yükseğe yerleştirilmelidir

Alçak ışık kaynakları yansımayı ve kamaşmayı artırır

Hassas ve gözü yoran işlerde lokal aydınlatma

Açık renkli eşyalar, camlar ve parlak yüzeyler, ışığı yansıttığı

için kamaşmaya sebep olurlar

Böyle bir durumda, aydınlatma azaltılmalı ve mat eşyalar

tercih edilmeli

28

Çalışma Alanı

29

Ofislerde Çevre Koşulları

Ofislerde dikkati dağıtan, sürekli gürültü önlenmeli,

yüksek ses çıkaran cihazlar izole edilmeli

Statik hareketler daha az olmalı ve dinamik

hareketler hedeflenmeli

Dinlenme araları;

1 saatlik çalışma sonunda 5 – 10 dakika

2 saatlik çalışma sonunda 15 – 20 dakika

bu süre ekrandan uzakta, mümkünse dinamik

hareket içeren bir şekilde değerlendirilmelidir

Napo)

30

OFİSTE ÇALIŞMA DÜZENİ

Koltuk ve oturma

İyi bir duruş sağlayan,

ayarlanabilir koltuk

Okuma-yazma düzeyi

dirsekten 5 cm

yukarıda olmalı

İşe uygun kullanım,

depolama, okuma

alanları oluşturulmalı

31

Kalçalar dizden yukarı seviyede

Ayaklardan destek

Bel hizasından destek

Bel dik veya hafifçe eğik

Kollar gevşek ve destekli

Ergonomik oturma

32

33

Monitör

Monitör gözlerden 50-60 cm

uzakta bulunmalıdır

Genel olarak monitörü

mümkün oldukça uzağa

yerleştirmek ve yazı karakteri

boyutunu artırmak tavsiye

edilir

33

34

Klavye ve Fare

Klavye ve fare kullanırken; dirsek dik ve bilek düz olarak

uzanır durumda olmalı

Fare klavye ile aynı seviyede ve kolay ulaşılabilir bir

mesafede olmalı

Klavye ve fare için ayarlanabilir sürgülü yüzeyler

kullanılmalı, bu ek yüzeylerle bacak – masa mesafesi

uygun olmalı

35

Tasarlanacak sistemler;

Antropometrik ölçülere

Anatomik – Fizyolojik özelliklere

Yeteneklere – Becerilere

Kendisini geliştirmeye

Yanlışı telafi etmeye

uygun olmalıdır

Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar;

36

İnsanın meslek hastalığı ve iş kazası riski en az olmalı

Zorlanma düzeyi mesai boyunca sürdürülebilir olmalı

Tehlike sinyallerinin özel bir ayırdedilebilirliği olmalı

Sinyaller; Kolay algılanabilir, anlaşılabilir ve yorumlanabilir olmalı

Birbirleri ile ilgili kumanda elemanları birbirlerine yakın olmalı

Sistem içindeki nesneleri tutma ve taşımak kolay olmalı

Tehlike anında hızla yer değiştirmek olanaklı olmalı

Çevre koşulları ergonomik sınırlar içinde olmalı

Yapılan iş tekdüze olmamalı

Sosyal ve kişisel gereksinimleri karşılamalı

Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar;

37

%90

%5 %5

Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar;

Tasarımlarda antropometrik ölçümlere göre oluşturulan çan

eğrisinde %90’lık dilim dikkate alınır

38

Doğrular ve Yanlışlar

39

Doğrular ve Yanlışlar

40

Doğrular ve Yanlışlar

41

Doğrular ve Yanlışlar

42

Baş yüksekliği

43

Omuz yüksekliği:

Kontrol panelleri insanın beli ile omuz arasında

olmalıdır

Sık kullanılan cisimler ve malzemeler omuz

seviyesinin üstünde olmamalıdır!

44

Kol uzanma mesafesi:

Malzemeler en kısa kolun yetişebileceği uzaklıkta

olmalı ve malzemelere uzanırken eğilme veya bükülme

yapılmamalıdır

Uzun boylular malzemelere ulaşırken aşağıya doğru

eğilmemelidir

Malzemeler vücudun ön kısmına yakın olmalıdır

Doğrular ve Yanlışlar

45

Ergonomik Tasarımlar

46

Doğrular ve Yanlışlar

47

Doğrular ve Yanlışlar

48

Doğrular ve Yanlışlar

49

Ergonomik tasarımlar

50

Ergonomik tasarımlar

Dirsek yüksekliği:

Çalışma yüzeyi yüksekliği yapılan işin niteliğine göre ayarlanarak

masanın altında veya üstünde olmalıdır

51

Doğrular ve Yanlışlar

52

Doğrular ve Yanlışlar

53

Ergonomik tasarımlar

Ayakta çalışma; Olanaklı ise uzun süreli ayakta

çalışma önlenmelidir

Uzun süre ayakta çalışma sırt ağrısına,

ayaklarda şişmelere, kan dolaşım sistemlerinde

problemlere ve kas yorgunluklarına neden olur

Yüz işe dönük olmalı,

Vücut işe yakın olmalı,

Eğer bir tarafa dönülecek ise bel ve omuz bükülerek

değil, ayaklar üzerinde dönülerek sağlanmalı

54

Doğrular ve Yanlışlar

55

Doğrular ve Yanlışlar

56

Doğrular ve Yanlışlar

57

Doğrular ve Yanlışlar

58

Doğrular ve Yanlışlar

59

Doğrular ve Yanlışlar

60

YANLIŞ DOĞRU

Doğrular ve Yanlışlar

61

Doğrular ve Yanlışlar

62

Doğrular ve Yanlışlar

63

ÖZET

64

Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak noktalar;

Meslek hastalığı ve iş kazası riskini azaltmalı

Zorlanma düzeyi mesai boyunca sürdürülebilir

olmalı

Tehlike sinyalleri kolay algılanabilir, anlaşılabilir

ve yorumlanabilir olmalı

Birbirleri ile ilgili kumanda elemanları birbirlerine

yakın olmalı

65

Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak noktalar;

Sistem içindeki nesneleri tutma ve taşımak kolay

olmalı

Tehlike anında hızla yer değiştirmek olanaklı

olmalı

Çevre koşulları ergonomik sınırlar içinde olmalı

Yapılan iş tekdüze olmamalı

Sosyal ve kişisel gereksinimleri karşılamalı

66

Üretim sistemleri tasarımlarında ve işletiminde

ergonomik faktörler dikkate alınmazsa;

Verim azalır

Kayıp zamanlar artar

Devamsızlıklar ve işten ayrılmalar artar

İşle ilgili hatalar artar

İş kalitesi düşer

Çalışanların fiziksel ve psikolojik sorunları artar

İş kazaları – Meslek Hastalıkları artar

67

SORULAR

68

Hangi seçenekte verilen bilgi Ergonomi tanımı için doğru değildir?

A) Ergonomi, sistemler ile onları işleten ve bakımlarını yapan

insanlar arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir uygulamalı

bilimsel/mühendislik disiplinidir

B) İşin insana göre tasarlanmasıdır

C) Ekipman tasarımıyla ilgili insanoğlunun yapabilirliklerini,

sınırlarını ve diğer özelliklerini içeren bilgi bütünüdür

D) İşçilerin uymaları gereken iş güvenliği ilkeleridir.

69

Hangi seçenekte verilen bilgi ergonomi tanımı için doğru değildir?

A) Ergonomi, sistemler ile onları işleten ve bakımlarını yapan

insanlar arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir uygulamalı

bilimsel/mühendislik disiplinidir

B) İşin insana göre tasarlanmasıdır

C) Ekipman tasarımıyla ilgili insanoğlunun yapabilirliklerini,

sınırlarını ve diğer özelliklerini içeren bilgi bütünüdür

D) İşçilerin uymaları gereken iş güvenliği ilkeleridir

70

Aşağıdakilerden hangisi Ergonomi’nin amaçlarından biri değildir?

A) Çalışanların moral ve motivasyonlarını artırmak

B) Verimliliği artırmak

C) Kas ve eklem yakınmalarını azaltmak

D) İşin gerekleri ile çalışanın kapasitesinin uyumunu sağlamak

E) İş akış planını değiştirmek

71

Aşağıdakilerden hangisi Ergonomi’nin amaçlarından biri değildir?

A) Çalışanların moral ve motivasyonlarını artırmak

B) Verimliliği artırmak

C) Kas ve eklem yakınmalarını azaltmak

D) İşin gerekleri ile çalışanın kapasitesinin uyumunu sağlamak

E) İş akış planını değiştirmek

72

Hangisi ergonomik risk faktörlerinden biri değildir?

A) Vücudumuzu dinç ve zinde tutmak için spor yapmak

B) Aşırı tekrarlı hareketler

C) Yüksekliği bele kadar olan yükleri taşımak

D) Belden eğilerek iş yapmak

E) Statik hareketin dinamik hareketten fazla olması

73

Hangisi ergonomik risk faktörlerinden biri değildir?

A) Vücudumuzu dinç ve zinde tutmak için spor yapmak

B) Aşırı tekrarlı hareketler

C) Yüksekliği bele kadar olan yükleri taşımak

D) Belden eğilerek iş yapmak

E) Statik hareketin dinamik hareketten fazla olması

74

Hangi ifade bel yaralanmalarından korunmak için doğrudur?

A) Belden eğilerek yük kaldırmak ve indirmek

B) Bel eğilmeden, dizler üzerinde eğilerek yük kaldırmak

C) Belden yükle birlikte dönüş yapmak

D) Kaldıramayacağınız kadar ağır yükleri taşımak

75

Hangi ifade bel yaralanmalarından korunmak için doğrudur?

A) Belden eğilerek yük kaldırmak ve indirmek

B) Bel eğilmeden, dizler üzerinde eğilerek yük kaldırmak

C) Belden yükle birlikte dönüş yapmak

D) Kaldıramayacağınız kadar ağır yükleri taşımak

E) Yükü taşıma yüksekliğinden daha yükseğe bırakmak

76

Üst beden zorlanmalarında hangi faktörün etkisi yoktur?

A)Duruş

B) Uygulanan güç

C) Biriken eylem

D)Gece çalışmak

E) Tekrar sayısı

77

Üst beden zorlanmalarında hangi faktörün etkisi yoktur?

A)Duruş

B) Uygulanan güç

C) Biriken eylem

D)Gece çalışmak

E) Tekrar sayısı

78

BAŞARILAR….