DEVLETİN BAŞARISIZLIĞININ

ANATOMİSİ

Prof. Dr. Coşkun Can Aktan

I.GİRİŞ

I. Kamu ekonomisinde ortaya çıkan yetersizlikler

II. Kamu sektörünün işleyişinden kaynaklanan sorunlar

II.KAMU EKONOMİSİNDE OPTİMİZASYONUN

SAĞLANAMAMASINDAN KAYNAKLANAN

BAŞARISIZLIKLAR

• A. Siyasal Arz Cephesinden Kaynaklanan

Sorunlar

• B. Siyasal Talep Cephesinden Kaynaklanan

Sorunlar

• C. Siyasal Arz ile Siyasal Talep Arasındaki

İlişkilerden Kaynaklanan Sorunlar

• D. Oylama Sürecinden Kaynaklanan Sorunlar

Siyasal Arz Cephesinden Kaynaklanan Sorunlar

• Politikacıların “Özel Çıkar” Güdüsü

• Siyasal İktidarın Miyopluğu

• Hizmet Kayırmacılığı

• Politik Rekabetin Eksikliği

• Parti İçi Demokrasi Eksikliği

• Bürokratik Etkinsizlikler

• Siyasal Etik Sorunu

• Ortanca Seçmen Teorisi

• Piyasa Başarısızlıklarının Giderilmesindeki Yetersizlikler

• Kamusal Mal ve Hizmet Sunumundaki Etkinliğin Değerlendirilmesindeki Güçlükler

Politikacıların “Özel Çıkar” Güdüsü

• Politikacıların özel çıkar maksimize etmek istemesi

devletin başarısızlığı teorisinin temelini oluşturur.

• Bu modelde politikacılar daha çok özel çıkar elde etmek

peşindedirler.

Siyasal İktidarın Miyopluğu

• Kamu Tercihi İktisatçılarına göre politikacıların amacı

oylarını maksimize etmektir.

• Politikacılar uzun dönemli ekonomik politikaları yerine,

kısa dönemli sonuçlar alınabilecek politikaları tercih

eder buna “politik miyopluk” denir.

Hizmet Kayırmacılığı

• Politikacılar kendi seçmen bölgelerinde daha fazla çıkar

elde etmek için bu bölgelere daha fazla hizmet getirirler

buda kamu kaynaklarının etkinsiz dağıtımını sağlar.

Politik Rekabetin Eksikliği

• Politikanın içinde bulunduğu rekabet ortamı, politikacının

davranışlarını oy kaybı ve kazancı yönünde sürekler.

• Siyasal katılımın sağlanması için “politik rekabet” gereklidir.

Parti İçi Demokrasi Eksikliği

• Partilerdeki genel eğilim güçlü bir lider önderliğindeki parti

içi yönetim yapısıdır.

• Partiler, milletvekili adaylarını objektif kriterlere

dayanmaksızın yapmaktadırlar.

Bürokratik Etkinsizlikler

• Bürokrasi, siyasal süreci uygulamada

önemlidir. 2 temel görüş vardır:

1. Parkinson Kanunu

2. Peter İlkesi

• Gordon Tullock’a göre modern toplumlarda

bürokratlar üstlerinin emirlerinden ziyade

farklı güdülere sahiptir.

Siyasal Etik Sorunu

• Siyasette yada devlette uyulması gereken normlar,değer

yargıları “siyasal etiği” ifade eder.

• Siyasal etiğe aykırı davranışlar “siyasal yozlaşma adını”

alır.

Ortanca Seçmen Teorisi

• Bu teori, partilerin siyasal seçim sürecindeki başarısını “Ortanca Seçmen” grubunun tercihine bağlı olduğunu ifade eder.

• İktidar partisi, ortanca seçme grubunun talep ettiği politikaları üretirse seçimi tekrar kazanabilir.Bu teorinin işlemesi için 2 temel şart vardır:

• 1)Seçmen tercihin tek zirveli olması

• 2)Oylamada basit çoğunluk olması

Piyasa Başarısızlıklarının

Giderilmesindeki Yetersizlikler

• Piyasadaki başarısızlıklarının giderilmesi için

devlet, gerek mal gerekse hizmet üretimi

üstlenerek gerekse elindeki (vergi, teşvikler vs.)

araçlarla müdahale eder. Bu müdahaleler her

zaman pareto -optimal sonuçlar vermez.

Kamusal Mal ve Hizmet Sunumundaki Etkinliğin

Değerlendirilmesindeki Güçlükler

• Piyasadaki firmaların mal ve hizmet sunumundaki

etkinliğini ölçmek için bazı kriterler

bulunmaktadır.(Teknik etkinlik, maliyet etkinliği,

ölçek etkinliği..)

• Kamu sektöründeki faaliyetler daha çok ara

mallar üretmeye yöneliktir.

• Kamusal alanındaki sürekli rekabet eksikliği de

kamusal performansların ölçülmesini zorlaştırır.

B. Siyasal Talep Cephesinden Kaynaklanan

Sorunlar

Seçmenin Eksik Enformasyona Sahip Olması

Seçmenin İlgisizliği

Seçmenin Politik Miyopluğu

Seçmenin Siyasal Talebini

Açıklamaması:Oylama Maliyeti ve Bedavacı

Sorunu

Mali Aldanma

Özel Çıkar Grupları ve Rant Kollama

Seçmenin Eksik Enformasyona Sahip Olması

• Temsili demokrasilerde sahip - vekil

ilişkisinden dolayı seçmenler parti ve adaylar

ile ilgili sınırlı bilgiyle tercih yaparlar.

Seçmenin İlgisizliği

• Toplumda siyasete duyarlı seçmenler karar alma sürecinde

etkili oldukları için önem taşırlar.

Seçmenin Politik Miyopluğu • Seçmenler kısa vadede kendilerine fayda sağlayan ancak

uzun vadede bedelini ödeyecekleri politikaları dikkate

alırlar.

Seçmenin Siyasal Talebini Açıklamaması:Oylama

Maliyeti ve Bedavacı Sorunu

• Seçmenler bazen siyasal taleplerini açıklarken

çekingen davranırlar.Bunun sebepleri, oylama

maliyeti yüksekliği ve bedavacı sorunu dur.

Mali Aldanma

• Mali aldanma, vergi mükellefi olan seçmenlerin

devletin sunduğu mal ve hizmetlerin kendilerine

olan maliyetini tam olarak bilmemeleri nedeniyle

bu mal ve hizmetlere taleplerini sürekli

artırmasıdır.

Özel Çıkar Grupları ve Rant Kollama

• Rant kollama, özel çıkar gruplarının kamu kaynaklarını

kendilerin daha fazla dağıtılacak şekilde kamu kararlarının

alınması ve uygulanması yönelik politikalardır.

C. Siyasal Arz ile Siyasal Talep Arasındaki

İlişkilerden Kaynaklanan Sorunlar Seçmen ile Politikacı Arasındaki Asimetrik Enformasyon Sorunu

Politikacı ile Bürokrasi Arasındaki İlişkiler: Asimetrik Enformasyon ve

Yetki Devri Sorunu

Bürokrasi ile Özel Çıkar Grupları Arasındaki İlişki: Bürokratik Ele

Geçirme

D. Oylama Sürecinden Kaynaklanan Sorunlar

Çoğunluğun Temsili ve Azınlık Oyları Sorunu

• Günümüzde doğrudan demokrasinin imkansızlığı

karşısından temsili demokrasi hakimiyeti vardır.

• Parlamentodaki temsilci çoğunluk halkın iradesi

temsil etmemektedir.

Yasama Organındaki Mübadele:Oy Ticareti

Oy ticareti, partilerin karşılıklı olarak birbirlerinin

yasa tekliflerini desteklemek için anlaşmalarıdır.

III.KAMU SEKTÖRÜNÜN İŞLEYİŞİNDEN

KAYNAKLANAN BAŞARISIZLIKLAR Merkeziyetçi Yönetim Yapısı

İşlem Maliyetlerinin Yüksekliği

Kamu Sektöründeki Performansa Dayalı Ücret ve

Ödüllendirme Mekanizmasını Yetersizliği

Ortak Mülkiyet Trajedisi ve Ortak Mülkiyetten

Kaynaklanan Etkinsizlikler: İsraf ve Savurganlık

Kamu Sektöründeki Saydamlığın Yetersiz Olması

Yetersiz Denetim Yapısı

Kamu Sektöründen Reform Yapma Güçlüğü

Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Gerçekleşmemesinden

Kaynaklanan Başarısızlıklar

Merkeziyetçi Yönetim Yapısı

• Kamu sektöründe genel eğilim merkeziyetçi bir

yönetim yapısıdır.

İşlem Maliyetlerinin Yüksekliği

• Kamu sektörünün mal ve hizmetlerinden

yararlananlar,bir takım maliyetlere(genelde vergi..)

katlanmak durumundadırlar.

Kamu Sektöründeki Tekelci Yapı • Devlet uzun yıllar bazı sebepler ile mal ve hizmet

üretiminde tekel olmuştur bu sebeple üretim

maliyetleri, denetim azlığı, finansman sorunu gibi

sorunlar ortaya çıkmıştır.

Kamu Sektöründeki İçsel Ekonomiler:Politik

Negatif Ölçek Ekonomileri

• Kamu sektöründeki bazı birimlerdeki geniş

ölçekli üretim artan ortalama maliyet, etkinsiz

yönetim,artan kırtasiyecilik gibi sonuçlar

doğurur.

Kamu Sektöründeki Performansa Dayalı Ücret ve

Ödüllendirme Mekanizmasını Yetersizliği

• Kamuda sunulan mal ve hizmetlerin geri

dönüşü ve nitelikleri tanımlamak zor olduğu için

bu örgütlerin performansını ölçmek zordur.

Ortak Mülkiyet Trajedisi ve Ortak Mülkiyetten

Kaynaklanan Etkinsizlikler: İsraf ve Savurganlık

• Kamu mülkiyetinde gerçek sahip yoktur, bu

nedenle kamu kaynakları kullanılırken özel

mülkiyetteki özen gösterilmez.

Kamu Sektöründeki Saydamlığın Yetersiz Olması

• Kamusal yönetimde saydamlık, kamusal alanla ilgili bilgilerin vatandaş ve sivil toplum kuruluşlarına açık olmasıdır.

Yetersiz Denetim Yapısı

Kamu Sektöründen Reform Yapma Güçlüğü

• Kamuda ki en önemli sorunlardan biride etkin ve verimli mal ve hizmet üretmeye yönelik çalışmaların büyük bir dirençle karşılaşmasıdır.

Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Gerçekleşmemesinden Kaynaklanan Başarısızlıklar

IV. SONUÇ

• Devletin başarısızlığı teorisi, siyasal karar alma sürecindeki

ve kamu sektöründeki etkinsizlikleri içeren bir teoridir.

• Bu teori, piyasanın mutlak başarılı olduğu sonucuna

götürmez. Piyasa da devlet gibi “mükemmel” olmaktan

uzaktır.

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org