ANKARA ÜN VERS TES İ İ İSOSYAL B L MLER ENST TÜSÜİ İ İ

SOSYAL B L MLER ÇEVRE ANAB L M DALI İ İ İ İ

ETK NL KLER İ İ İ

Konferans

ANTIOCHEIA AD ORONTES (ANTAKYA) TAR HSEL KENT DOKUSU İ

ve KORUMA PLANLAMASI ÇALI MALARIŞ26 Mart 2001

Prof. Dr. Berna ALPAGUT Doç.Dr.Mehmet TUNÇER

Bu SUNUMUZUN ’nun amacı ;

“Dünya Kültür Mirası” çinde Önemli Bir Yeri İBulunan Antakya Tarihsel Kent Dokusu Ve Kültürel Çevresi’nin Korunması Ve Geli tirilmesi çin ;ş İ

Yapılmakta Olan Güncel Çalı maların şSunulması,

Sosyal Bilimler “Çevre” le “Kent Ve İÇevre” Anabilim Dallarının Kesi me şNoktasında Çözümler Önerilmesidir.

ÇA LAR BOYU ANTAKYAĞ

“..tabiatın yaratıcı gücü bu sevgili kenti zengin su kaynakları ve ya murlarla ğ

beslemektedir..” W.von Oldenburg 1211

YAZILI TAR H ÖNCESİ İ

TA ÇA LARI KÜLTÜRLERŞ Ğ İ

Alt Paleolitik Orta Paleolitik

Üst PaleolitikNeolitik

Kalkolitiklk Tunç Ça ıİ ğ

YAZILI TAR H SONRASIİ

Orta Tunç Ça ığ M.Ö. 1800Hitit-Hurri-Mittani M.Ö. 1595Mısır M.Ö.1490Hitit – Arami M.Ö.1000Asur M.Ö.XI. yyPers M.Ö. 540

A n t i o c h e i a A n t i o c h e i a a d a d O r o n t e sO r o n t e s

Di er Antiochiea’lar :ğ *Antiocheia – ad – Meandrum(Denizli – Nazilli – Menderes Nehri)** Psidia Isparta (Yalvaç)

ANTİK DÖNEM

A n t i o c h e i a a d O r o A n t i o c h e i a a d O r o

n t e sn t e s

Kurulu Tarihi ş 22 Mayıs 300, M.Ö.

Kurucu Seleucus I Nicator

Izgara Tipi Kent

Planı (Hippodamus

Planı)

Tyche Roma DönemiM.Ö. 64 – 396

ANTAKYA’NIN

ALTIN ÇA IĞ

Do unun Kraliçesi : ANT OCHğ İOrientis Apicem

Pulcrum

D.N.Wilber’in Antioch Planı

Drinking Contest

Hatay Arkeo lo j i Müzes i

Bin yıldır zeytin a açlarının altında saklanan ğantik hazinelerin ke fedilmesi (ş 1932-39)

Antik Ça da Biyolojik Çe itlilik ğ ş

arap Tanrısı : ŞDionysos

Trajan Su Kemeri

Semavi Dinlerin Bulu tu u Kent : ş ğANT OCHİ

Kutsal kent : ANT OCHİSt PierreKilisesi

Kutsal Yolda lk Adımlar : İ29 Haziran

2000

İNANÇ TURİZMİ

Bizans Dönemi M.S.396 – 638

Antakya Prensli i ğM.S. 1098 -1268

(Haçlılar Dönemi)

Haçlılar Dönemi Antakya’sı

Osmanlı Dönemi 1516 -1921

“..güzel binaları bulunan Antakya’nın a açları çok ve suları boldur..”ğ bn-i İBatuta Seyahatnamesi 1326

Antakya 1912

20.yy Ba larında ş

Hatay Devleti 2 Eylül 1938 - 29 Haziran 1939

TÜRK YE CUMHUR YETİ İ İ 1939 -

ANTAKYA’DATAR HSEL ÇEVREİ

VE KÜLTÜREL

DE ERLER N Ğ İKORUNMASI

S V L TOPLUM İ İÖRGÜTLER N N İ İ

ÇABALARI

HADDHatay Arkeo loj i Dost lar ı Derne iğ

“Per embe Söyle i l er i”ş ş

Antakya Çevre Koruma Derne i ğÇalı maları ş

YEREL YÖNET MLER N İ İÇABALARI:

HATAY VAL Lİ İĞİ

ve ANTAKYA BELED YESİ İ

ANTAKYA

TAR H KENT DOKUSU ÖZEL İ İPROJE ALANLARI

TAR H İ İKENTMERKEZ İ

ÇEVRE DÜZENLEME PROJES İ

1930’larda Tarihi Kent Merkezi

OSMANLI Döneminde Ahilik ilkelerine göre çalışan, lonca halinde örgütlenmiş bir esnaf teşkilatına, hanlar çevresinde her biri bir meslek grubuna ayrılmış sokakların oluşturduğu işlek bir çarşıya sahipti.

Bu çarşı halen işlevini sürdürmektedir, ancak ana sokaklar dışında bakımsız, sağlıksız durumdadır.

Hanlar, hamamlar ve ticari yapıların olduğu kesimler çöküntü bölgesi niteliğindedir.

“Yeni Merkez – Eski Merkez” ikili yapısı bulunmaktadır.

Yeni merkez, eski merkezden bağımsız, Asi Nehri’nin batısında gelişmiştir.

Ancak, İnönü, İstiklal, Kemalpaşa ve Kurtuluş Caddeleri üzerinde tarihi kent dokusu yeni yapılaşma baskısı altındadır.

Ulucamii ve Hükümet Konağı çevresi eski ve yeninin iç içe düzensiz bir şekilde yer aldığı korunmaya en değer kesimlerdir.

ÖZEL PROJE

ALANLARI

HÜKÜMET KONA I ÇEVRE ĞHÜKÜMET KONA I ÇEVRE ĞDÜZENLEME PROJES İDÜZENLEME PROJES İ

Koruma sorunlarının yoğunlaştığı ancak, koruma ve turizm amaçlı geliştirme projesinin hızlı ve kolay uygulanabileceği bir kesimdir.

İnanç turizmine yönelik, dinlerin kardeşliğini vurgulayan bir kentsel tasarım ve peyzaj düzenleme projesi yapılmalıdır.

Ulucamii ve Çevresi, Protestan ve Ortodoks Kilisesi çevrelerinin bütüncül bir uygulama ile ele alınması ve yayalaştırılması gereklidir.

Hükümet Caddesi, Saray ve Çakmak Caddeleri yayalaştırılarak çevrenin çekiciliği daha da arttırılabilir.

Bu bölgenin semavi dinler için bir kültür, inanç ve dinsel çekim merkezi olduğu göz önünde bulundurularak yapılacak düzenlemelerde dış parasal kaynaklar aranabilir.

ULUCAM ÇEVRE DÜZENLEME PROJES İİ İULUCAM ÇEVRE DÜZENLEME PROJES İİ İ

Çevresi kaçak veya ruhsatlı, tarihsel çevre ile uyumlu olmayan yapılarla dolmuştur. Camiinin mimari yapısı algılanamamaktadır.

Halbuki, bu kesim kentin en canlı, en korunmaya değer kesimlerinden biridir. Yeni Kent ile bağlantı ve geçiş noktasıdır.

UZUNÇAR I Ş olarak bilinen geleneksel çarşı kesim ile entegre edilerek “Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi” hazırlanmalıdır. Cami, Vakıf eseri olduğundan Vakıflar ile eşgüdüm içinde ele alınması gereklidir.

Bu bölgede yer alan geleneksel el sanatlarının korunması ve geliştirilmesi gereklidir.

UZUNÇAR I ve MEYDAN ÇAR ISI (ARASTA Ş ŞUZUNÇAR I ve MEYDAN ÇAR ISI (ARASTA Ş ŞKES M ) DÜZENLEME PROJES İ İ İKES M ) DÜZENLEME PROJES İ İ İ

Antakya içinde en eski ve sayıca çok olan yapılar ticari HANLAR, HAMAMLAR ve ÇAR I’Ş lardır. Geçmişte yaygın olan geleneksel el sanatları teknolojik gelişmeler sonucunda ya terkedilmiş, ya da unutulmuştur.

Tarihi Kent Merkezi’nde kısmen de olsa yaşamakta olan sanat dalları (zanaatlar) aşağıdadır:

Semerciler, Bakırcılar, Dericiler, Fanusçular, Bıçakçılar, Yemeniciler, Tenekeciler, Demirciler, Kalaycılar, Ta çılar, Sedefçiler, pekçiler, ş İplikçiler, Bu day Sapından Tepsi, Sini Yapımcıları, Künefeciler, İ ğBörekçiler, Zeytinya cılar, Sabuncular, Hasırcılar, Baharatçılar, ğZücaciyeciler, Attarlar, Ayakkabıcılar vd..

Büyük kentlerde yok olmuş geleneksel nitelik taşıyan el sanatlarının bir bölümü halen bu kesimlerde süregelmektedir.

Yeni Cami – Katolik Kilisesi ile Ulu Camii üçgeninde arasında yer alan tarihi kent merkezinin bütüncül planlamalarla ele alınmalıdır. Ulaşım, servis, otopark sorunlarının çözülerek korunması ve ağırlıklı olarak yaya bölgesi haline getirilmesi gereklidir.

Göreceli olarak daha yeni kullanımların yer aldığı Kurtuluş Caddesi ile de bu çalışma kapsamında ilişkiler kurulması uygun olacaktır.

Ayrıca, yeni merkez ile görsel, yaya ve fonksiyonel açılardan bağlantı kurulmalıdır.

KURTULU CADDES Ş İDÜZENLEME PROJESİ

Omurga niteliğindeki bu eski sütunlu yol, Askeri Kışladan başlayarak, Katolik Kilisesi, Habibi

Neccar Camii, Yahudi Havrası, yeni Camii ve St.

Piyer Kilisesini birbirine bağlamaktadır.

Bu ana aks üzerinde işletilecek bir tramvay sistemi ile ağırlıklı olarak yaya aksı olarak düzenlenebilir.Her iki cephesi etüd edilerek cephe düzenlemesi çalışmaları yapılmalıdır.

ARKEOLOJ K S T ALANLARI ÖZEL İ İPROJELER İ

Dünyanın en önemli antik kentlerinden biri olan Antakya’nın Arkeolojik Sit Alanları’nın korunması ve geleceğe yönelik olarak özenle planlanması gereklidir.

Özellikle I. ve II. Derece Arkeolojik Sit Alanları öncelikli ve önemlidir. III. Derece Arkeolojik Sit Alanlarında da yapılaşmanın ve temel kazısının denetimi önem taşımaktadır.

Arkeolojik Sit Alanları’nın planlanmasında aşağıdaki konular özel projeler halinde ele alınmalıdır :

Antik kente geliş aksları ve giriş kapılarının düzenlenmesi (ulaşım, servis, otopark, tanıtım, bilgilenme, PTT, yeme-içme-dinlenme tesisi, banka, tuvalet, hediyelik eşya satış üniteleri vb)Antik kent içi düzenlemeler (tur güzergahları, ulaşım sistemi, dinlenme ve bakı noktaları, öncelikli ve önemli anıt eserlerin onarımı ve çevre düzenlemeleri)

SONUÇ ve GÖRÜ LER Ş

Önemli olan çevre, insan ve onun olu turdu u kültür ş ğbütünlü ünü ğkorumaktır...

Planlamanın her aşamasında, Antakya’ya özgünlüğünü, kimliğini veren çevre ve kültürel

değerlerin korunmasını ve geliştirilmesini sağlayan politikalar oluşturulmalı ve bunların

mekana yansıması sağlanmalıdır.

Kent planlaması ve kentsel korumanın en iyi ifade edileceği ölçek; kentsel tasarım kentsel tasarım

ölçeğidirölçeğidir.

“Yaşanabilir Mekanlar” oluşturmanın, çevresel ve kültürel değerleri korumanın ve yaşatmanın

ilkeleri planlamanın en üst ölçeklerinden itibaren ortaya konmalıdır.

Antakya’da önceliklerine göre özel proje alanları belirlenerek uygulamaya yönelik koruma amaçlı tasarımlar yapılmalı ve

uygulanmalıdır.

Kentsel Tasarım, Kent Planlama ve Kentsel Korumanın hedefine varmak için başvurduğu bir

araç niteliğinde karşımıza çıkmaktadır

Kentsel tasarımın disiplinler arası özelliği de bunu desteklemektedir.

Tarihsel Önemi Olan Bir Çok Kentte Koruma Planlarından Önce Yapılan Planlar Genel Olarak Korumayı Değil Yenilemeyi (İmarı)

Öngörmektedir.

Bu da pek çok değerin yok olmasına neden olmuştur.

Antakya’da yürürlükteki tüm planlar sürdürülebilir do al ve tarihsel çevre koruma ğ

ilkeleri do rultusunda yeniden gözden ğgeçirilmelidir.

Antakya Koruma Planları uygulama sorunları irdelenerek ve kentsel tasarım alanları saptanarak ele alınmalıdır.

Koruma Planlaması ve Onama Süreci Çok Uzundur. Planların Onanması Uzun Sürmekte, Planlar Güncelliğini Yitirmektedir.

Bu nedenle; Antakya’da Belediye eliyle bu planlar “Eylem Planı” ve “Yönetim Planı”

eklinde hazırlanmalıdır.ş

Koruma ile ilgili olarak Yerel Yönetimler teknik olarak yetersizdir, bilgi ve deneyim birikimi

oluşamamaktadır,

Yerel Yönetimin halkın planlama ve uygulamaya olumlu katkı ve katılımlarını

sağlamada yaşadığı zorluklar ve yetersizlikler bulunmaktadır,

Yerel Yönetim Politikaları Parti ve Kişiye Göre Değişkendir, Yönetimlerin Sık Sık Değişmesi, Politik Kimlikleri, Parasal Olanaksızlıklar Gibi

Nedenlerden Dolayı Kent Planlamanın Ve Kentsel Tasarımın Önemi Anlaşılamamaktadır.

Yerel Yönetimlerin Uygulama İçin Gerekli Finansman Kaynakları ya Yoktur, ya da Başka

Yerlerde Kullanılmaktadır.

Antakya Belediyesi, uygulama yapabilecek etkin bir birim olu turabilir. ş

Kaynak yaratıcı uygulama modelleri geli tirilmelidir. ş

Tarihi Çevrelerinin Korunabilmesi, Çağdaş Fonksiyonlar Kazandırılarak Yaşatılabilmesi,

Planlamanın Özel Boyutlar İçeren Bir Parçasıdır.

Bu Nedenle Bu Konu; Ülkesel Ölçekte Sürdürülebilir Kültürel, Yönetsel ve Ekonomik

Politikalar, Planlama Teknik ve Stratejiler, Kentsel Büyüme Dinamikleri Bağlamında

İrdelenmelidir

Gerek Planlama, Gerek Kentsel Tasarım Eylemleri Teori İle Pratik, Plan-Proje İle Uygulama

Arasındaki Bağları Kurmakla Sorumludur.

Kentsel Tasarım; “Ya anabilir şKentler” in Üretimini Hedef Olarak

Almalıdır.

Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Eylemi Aslında “Planlama Kararlarının Uygulamaya

Geçirilmesi”, Yani Bizzat Kentin Yapım Sürecidir..

Koruma, Yaşatma, Geliştirme İlkeleri Doğrultusunda, Yapısal ve Mekansal

Bütünleşmeyi Sağlayan Kararlar, Farklı Ölçeklerde İfade Bulacak Mekan ve Hatta Yapı

Tasarımlarına İhtiyaç Göstermektedir .

Koruma Planları, Tasarımdan Önce Gelen ve Onu Kısıtlayan Bir Plandan Çok, Tasarımdan

Sonra Gelen ve Tasarıma Sadece Hukuksal Bir Nitelik Kazandıran Bir Plan Türü Olmalıdır.

ANTAKYA’da Uygulama; Koruma Alanlarının En Korunmaya De er ğNoktasından Ba lamalı ve Etaplar ş

Halinde Yapılmalıdır.

ANTAKYA’da Tasarımın Uygulanmasında, Uygulamadan

Etkilenenlerin Tasarıma ve Uygulamaya Katılımı

Sa lanmalıdır.ğ

Ki ilerin Uygulamaya Katılımları Sa lanırsa ve ş ğOrada Yaratılacak Projeden De er Elde ğ

Edeceklerini ve O De eri Payla acaklarını ğ şBilirlerse; Kültür Politikalarının Yanı Sıra

Koruma Politikalarında da “Demokratikle me” şSa lanmı Olacaktır.ğ ş