บทเรยนส าเรจรปเรอง การบรหารจตและเจรญปญญาตามแนวทางพระพทธศาสนา กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม

ชนมธยมศกษาปท 1

เลมท 3 เรอง เมตตาและการแผเมตตา

โดย...

พชรนทร ประสทธสมบต ต าแหนง คร วทยฐานะ ครช านาญการ โรงเรยนสามรอยยอดวทยาคม

ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 10 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน

2

ขอแนะน าส าหรบการใชบทเรยนส าเรจรป

บทเรยนส าเรจรป เรอง การบรหารจตและเจรญปญญา ตามแนวทางพระพทธ -ศาสนาเรอง เมตตาและการแผเมตตา จดท าขนเพอใชประกอบแผนการจดการเรยนรในกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม สาระการเรยนรท 1 ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม ชนมธยมศกษาปท 1 ในหนวยการเรยนร การบรหารจตและเจรญปญญา มลกษณะเปนนวตกรรมประเภทบทเรยนส าเรจรปชนดเสนตรง (Linear Programmer) ซงมคณลกษณะพเศษทชวยสงเสรมความรความเขาใจและพฒนาความ สามารถของนกเรยน โดยเฉพาะการด าเนนชวตในสงคม ทตองมการฝกฝนใหพงพาตนเอง ใหมาก ตามพทธภาษตทวา “อตตาห อตตโนนาโถ ตนเองเปนทพงแหงตน” รายละเอยดของเนอหาไดอธบายไวในกรอบแตละกรอบ โดยพยามใชถอยค าทงายตอการท าความเขาใจ ชวยเพมพนความรไดกวางขวางขน

ความรพนฐานของผเรยน

ส าหรบผเรยนในระดบชนมธยมศกษาปท 1 หรอผทสนใจ ผเรยนไมจ าเปนตองผานวชาพนฐานใดมากอนกเรยนได

สาระส าคญ เมตตาและการแผ เมตตา เ ปนหลกธรรมและการปฏบต ทส าคญในทางพระพทธศาสนา มอานภาพใหมนษยรวมถงสงคมโลก มความสขขนได ในแงการบรหารจตและเจรญปญญา เมตตาและการแผเมตตายงชวยใหจตสงบออนโยน เกดสมาธไดงายน าไปสการเกดปญญา ชวยใหมนษย ด ารงชวตไดเปนปกตสขทงรางกายและจตใจ

3

จดประสงคการเรยนร จดประสงคปลายทาง ใหนกเรยนมความรความเขาใจตระหนกถงความส าคญ และสามารถปฏบตไดใน หลกธรรมเรองเมตตาและการแผเมตตา รวมทงสามารถเชอมโยงกบการบรหารจตและเจรญปญญา จดประสงคน าทาง 1. อธบายถงความหมายของเมตตาและการแผเมตตา 2. รอานสงสของเมตตาและการกลาวค าแผเมตตา 3. คดวเคราะห ถงเมตตาเปนธรรมพนฐานทส าคญ แกธรรมอนๆ 4. ร พทธศาสนสภาษตทส าคญเรองเมตตา 5. รและเขาใจถงความเชอมโยงของเมตตาและการแผเมตตากบการ บรหารจตและเจรญปญญา

6. น าพทธศาสนสภาษตเรองเมตตาไปใชในชวตประจ าวน 7. แนะน าบคคลอนใหศกษาพทธศาสนสภาษตเรองเมตตา

4

ค าชแจงในการศกษานวตกรรมบทเรยนส าเรจรป

1. นวตกรรมแบบบทเรยนส าเรจรปนมชอเรองวา “การบรหารจตและเจรญปญญา ตามแนวทางพระพทธศาสนา เรอง เมตตาและการแผเมตตา” กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท 1

2. กอนศกษาทานควรท าความเขาใจวา นวตกรรมแบบบทเรยนส าเรจรปนไมใชขอสอบแตเปนการศกษาเพอความรของทานเอง ดงนนจงไมควรเปดดเฉลยค าตอบกอน ทานตองซอสตยตอตนเอง

3. ใหทานท าแบบทดสอบกอนเรยน กอนลงมอศกษาเนอหา 4. นวตกรรมนมเนอหาใหศกษาจ านวน 7 กรอบ ใหทานศกษาดวยตนเองอยางเตม

ความสามารถจะไมมการก าหนดเวลาใหท า 5. ในกรอบเนอหา จะเรยงล าดบเนอหาเปนขนตอน ทานจะตองศกษาแตละกรอบไป

ตามล าดบเมอเขาใจแลวใหท าแบบฝกหด โดยเขยนค าตอบไวในกระดาษทเตรยมไวหามขดเขยนหรอเตมขอความใดบนแบบฝกหด โดยเดดขาด

6. ค าตอบททานตอบ ตรวจไดจากค าตอบทเฉลยไว กรณาเปดเฉพาะค าตอบททานเลอกเทานน

7. ถาทานตรวจค าตอบแลวปรากฏวาไมถกตอง ใหยอนกลบมาอานเนอหาอกครง ถาค าตอบทกขอเมอถกตองแลว จงจะศกษากรอบตอไปได

8. เมอไดศกษาหมดทกกรอบแลว โปรดท าแบบทดสอบหลงเรยนใหมอกครงหนงเพอเปรยบเทยบผลของความกาวหนาในการเรยนร เกณฑการตดสนดจากคะแนนการทดสอบหลงเรยนร ถาท าถง 80%ขนไป กจะผานบทเรยนน

ลงมอปฏบตได ขอใหโชคด

5

แบบทดสอบ เรอง “การบรหารจตและเจรญปญญา ตามแนวทางพระพทธศาสนาเรอง เมตตาและการแผเมตตา”

ค าชแจง 1. แบบทดสอบเปนแบบเลอกตอบ ขอละ 4 ตวเลอก จ านวน 10 ขอ ๆ ละ1 คะแนน 2. ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกทสดเพยงค าตอบเดยว แลวท าเครองหมายกากบาท (X) ลงในกระดาษค าตอบ ตวอยาง (ตองการเลอก ก )

ขอ ก ข ค ง 1 X

3. ถาตองการเปลยนค าตอบใหมใหท าเครองหมาย * ขอทกาไวแลวท า เครองหมายกากบาท (X) ค าตอบทตองการ ตวอยาง ตองการเปลยนค าตอบจากขอ ก เปน ง

ขอ ก ข ค ง 1 X

4. ใหเวลาท าขอทดสอบ 15 นาท 5. เมอท าเสรจแลวใหน าขอสอบและกระดาษค าตอบสงใหกรรมการผคมสอบ 6. หามขดเขยนและท าเครองหมายใดๆ ลงในแบบทดสอบ 7. หามน าแบบทดสอบออกนอกหองสอบ

*

6

แบบทดสอบกอนเรยน

“การบรหารจตและเจรญปญญา ตามแนวทางพระพทธศาสนา เรอง เมตตาและการแผเมตตา” กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท 1 ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย X หนาค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยว ลงในกระดาษค าตอบ

1. เมตตาคออะไร ก. ความสงสาร ความปรารถนาด

2. ถาคนเราไมมความเมตตาตอกน จะเกดผลอะไรขน

ใหผอนพนจากทกข ก. คนขาดความรก ข. ความรก ความปรารถนาให ผอนเปนสข

ข. คนขาดเพอน ค. คนขาดความเชอถอ

ค. การยนดเมอผอนไดรบ ความส าเรจ

ง. สงคมขาดความสงบสข

3. “โลโก ปตถมภกา เมตตา” มความหมายตรงกบขอใด

4. ถาคนในโลกตางมเมตตาธรรมตอกน จะเกดผลดอยางไร

ก. เมตตาอยคโลก ก. สงคมสงบสข ข. อยากใหผอนมความสข ข. ไมมความยากจน ค. คนดตองมความสข ค. ไมตองมรฐบาล ง. เมตตาธรรมค าจนโลก ง. ไมตองมกฎหมาย

7

5. ความรสกเปนมตรตอกนเปนผล ส าคญมาจากขอใด

6. ขอใดเปนการกระท าทปรารถนา ใหผอนมความสข

ก. ความอดทนอดกลน ข. ความเมตตา กรณา

ก. เอาใจชวยใหเพอนหายปวย โดยเรว

ค. ความมสตปญญา ข. พดคยกบเพอนดวยถอยค าสภาพ ง. ความขยนหมนเพยร ค. พาเพอนไปกนขนมทบานบอยๆ ง. ชวนเพอนเลนทกวน

7. ขอใดถอเปนวธของการฝกสมาธ ก. การถวายสงฆทาน ข. การแผเมตตา ค. การฟงเทศน ง. การปลอยนกปลอยปลา

8. ขอใดกลาวถกตอง ก. เมตตาคอความปราถนาใหผอน พนทกข ข. การแผเมตตาเปนการฝกสมาธ

วธหนง ค. เมตตาท าใหดเปนคนออนแอ ง. การแผเมตตาท าเฉพาะ กอนนอน

9. การแผเมตตามวธปฏบตอยางไร ก. แผเมตตาทกครงทใจกงวล ข. แผเมตตาออกไปอยางไมมขอบเขตสนสด ค. แผเมตตาออกมาจากความรสกทวางเปลา ง. สงบใจแลวแผความปรารถนาดสผอนใหมความสข

8

10. “จงเปนสขเปนสขเถด อยาไดมเวรแกกนและกนเลย” ขอความน ตรงกบวรรคใดในบทแผเมตตา ก. สพเพ สตตา อะนฆา โหนต ข. สข อตตานง ปะรหะรนต

ค. สพเพสตตา อพพะยาปชฌา ง. สพเพ สตตา อะเวรา โหนต

9

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน

“การบรหารจตและเจรญปญญา ตามแนวทางพระพทธศาสนา เรอง เมตตาและการแผเมตตา” กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ข. ง. ง. ก. ข. ก. ข. ข. ง. ง.

10

กรอบท 1

เมตตาและการแผเมตตา

เมตตาคออะไร เมตตา คอความปรารถนาใหผอนมความสข คอความรกทบรสทธ มสตและปญญาเปนพนฐานปรารถนาให ผอนมความสข

11

แบบฝกหดกรอบท 1

ค าถาม เมตตาคออะไร

ค าตอบ เมตตา คอ ความปรารถนา ใหผอนมความสข หรอ เมตตา คอความรกทบรสทธ มสตและปญญาเปนพนฐานปรารถนาใหผอนมความสข

12

กรอบท 2

การแผเมตตาหมายถงอะไร การแผเมตตา คอ การสงบใจแลวแผความปรารถนาดสผอนใหมความสข โดยท าออกมาจากความรสกจากใจจรงๆดวยจตบรสทธ จะท าใหจตใจของผแผเมตตามความออนโยน

13

แบบฝกหดกรอบท 2

ค าถาม การแผเมตตาหมายถงอะไร

ค าตอบ การแผเมตตา คอ การสงบใจแลวแผความปรารถนาดสผ อนใหมความสข โดยท าออกมาจากความรสกจากใจจรงๆ ดวยจตบรสทธจะท าใหจตใจของผแผเมตตามความออนโยน

14

กรอบท 3

อานสงสของเมตตา ผมเมตตายอมไดรบอานสงส คอ 1. ท าใหฝกสมาธ จตสงบไดงาย 2. ท าใหมสหนาผองใส 3. เปนทรกของมนษยและอมนษย 4. เทวดาคมครองรกษา 5. ไฟยาพษ ศสตราไมกล ากราย 6. เมอนอนหลบกไมฝนราย 7. เมอตนกเปนสข

15

แบบฝกหดกรอบท 3

ค าถาม อานสงสของเมตตามอะไรบางจงบอกมา 3 อยาง

ค าตอบ 1. ท าใหฝกสมาธ จตสงบไดงาย 2. ท าใหมสหนาผองใส 3. เปนทรกของมนษยและอมนษย

16

กรอบท 4

เมตตากบหลกธรรมทางพระพทธศานาและบทสวดมนต

เมตตาเ ปนหลกธรรมทปรากฏอย เ ปนขอแรกในหลกธรรมทางพระพทธศาสนาและบทสวดมนตหลายเรอง ทส าคญไดแก เบญจธรรม, พรหมวหาร 4 และพทธมนต บทกะระณยะเมตตะปรตร แสดงถงวาเมตตาเปนธรรมพนฐานทส าคญแกธรรมขออนๆ

เบญจธรรม หมายถงธรรมทควรปฏบต 5 ประการ คไปกบเบญจศลไดแก 1. เมตตา กรณา คอความปรารถนาใหผอนมความสข อยากชวยใหผอนพนทกข 2. สมมาอาชวะ คอ การประกอบอาชพในทางสจรต 3. กามสงวร มความส ารวมในกาม 4. สจจะ พดความจรง 5. สต สมปชญญะ ความระลกไดและรตวอยตลอดเวลาวาตนเองก าลงท าอะไร ตงอยในความไมประมาท

17

พรหมวหาร4 หมายถงธรรมประจ าใจอนประเสรฐ เชนคนเปนพอแมกมหลกธรรมนตอบตร จงเปนเหมอนพรหมของบตร ไดแก 1. เมตตา คอ ความรกทบรสทธ มสตปญญาเปนพนฐาน ปรารถนาใหผอน มความสข 2. กรณา คอ ความสงสาร ปรารถนาชวยเหลอผอนใหพนจากความทกข 3. มทตา คอ พลอยยนดเมอผอนประสบความสขหรอพนจากความทกข 4. อเบกขา คอ ความมใจเปนกลาง วางเฉย เมอชวยผอนพนจากทกขไมได เพราะมองเหนเขาใจถงธรรมชนสง เรองไตรลกษณ ซงไดแก อนจจง ทกขง อนตตา

กะระณยะเมตตะปรตร คอพทธมนต เพอความเปนมตรและเมตตาแกเทวดา มนษย และอมนษยทงหลาย ท าใหหลบเปนสข ตนกเปนสข ไมฝนราย เทพพทกษรกษา ไมมภยนตราย จตเปนสมาธงาย ใบหนาผองใส มสรมงคล ไมหลง ขาดสตในเวลาเสยชวต

18

แบบฝกหดกรอบท 4

ค าถาม เมตตาเปนหลกธรรมทปรากฏอยในหลกธรรมใดทางพระพทธศาสนา และในบทสวดมนตใด

ค าตอบ เมตตา เปนหลกธรรมทปรากฏอยในเรองเบญจธรรม, พรหมวหาร 4 และพทธมนต บทกะระณยะเมตตะปรตร

19

กรอบท 5

พทธศาสนสภาษต เรองเมตตา

พทธศาสนสภาษต คอ ถอยค าหรอขอความส นๆ ทพระพทธเจาหรอพระสงฆหรอปราชญผทรงธรรม กลาวไวตามแนวค าสอนของพระพทธเจา

พทธศาสนสภาษต เรองเมตตา กลาวไววา โลโก ปตถมภกา เมตตา เมตตาธรรม ค าจนโลก

เมตตาธรรม คอ หลกธรรมของความเมตตา หมายถงมความรก ความปรารถนาดอยากใหผอนมความสข ถามนษยทกคนในโลกนมเมตตาในจตใจ จะท าใหไมเบยดเบยนไมขมเหงรงแกกน สงคมจะมความสข โลกมความมนคง อานภาพของความเมตตามพลงทยงใหญถงขนาดค าจนโลกนอยสขสงบได ซงพระราชธรรมาภรณ (หลวงพอเงน) วดดอนยายหอม จงหวดนครปฐม ไดกลาวไววา “ความรกกอใหเกดความเมตตา ความเมตตายงทกสงทกอยางใหสถาพร สดชนอยเสมอ”

20

แบบฝกหดกรอบท 5

ค าถาม พทธศาสนสภาษต ทวา “โลโก ปตถมภกา เมตตา” แปลวา อะไร

ค าตอบ โลโก ปตถมภกา เมตตา” แปลวา เมตตาธรรม ค าจนโลก

21

กรอบท 6

เมตตาเกยวของกบการบรหารจต (ฝกสมาธ) และ เจรญปญญาอยางไร

การแผเมตตาเปนวธหนงของการฝกสมาธ ท าโดยการแผความปรารถนาดไปใหผอนมความสข แผออกไปอยางไมมขอบเขต ไมมทสนสดทงเบองบน เบองลาง และเบองขวาง ตวเมตตาเองท าใหผมเมตตาประจ าใจมจตออนโยน จตสงบเกดสมาธไดงาย

22

แบบฝกหดกรอบท 6

ค าถาม เมตตาเกยวของกบการบรหารจต (ฝกสมาธ) และเจรญปญญาอยางไร

ค าตอบ เมตตา เกยวของกบการบรหารจต (ฝกสมาธ) และเจรญปญญาโดยใชการแผเมตตา เปนวธหนงของการบรหารจตใหเกดสมาธ ซงท าโดยการแผความปรารถนาดไปใหผอนมความสขอยางไมมขอบเขต ไมมทสนสดทงเบองบน เบองลาง และเบองขวาง ตวเมตตาเองท าใหผมเมตตาประจ าใจมจตออนโยน จตสงบเกดสมาธไดงาย

23

กรอบท 7

บทสวดแผเมตตา

สพเพ สตตา อะเวรา โหนต สตวทงหลายทเปนเพอนทกข เกดแกเจบตายดวยกนทงสน จงเปนสขเปนสขเถด อยาไดมเวรแก กนและกนเลย สพเพ สตตา อพพยาปชฌา โหนต จงเปนสขเปนสขเถด อยาได เบยดเบยนซงกนและกนเลย สพเพ สตตา อะนฆา โหนต จงเปนสขเปนสขเถด อยาไดม ความทกขกายทกขใจเลย สข อตตานง ปะรหะรนต จงมความสขกาย สขใจ รกษา ตนใหพนจากทกขภยทงสนเทอญ

24

แบบฝกหดกรอบท 7

ค าถาม บทสวดแผเมตตา มวาอยางไร

ค าตอบ สพเพ สตตา อะเวรา โหนต สพเพ สตตา อพพยาปชฌา โหนต สพเพ สตตา อะนฆา โหนต

สข อตตานง ปะรหะรนต

25

แบบทดสอบหลงเรยน

“การบรหารจตและเจรญปญญา ตามแนวทางพระพทธศาสนา เรอง เมตตาและการแผเมตตา” กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท 1 ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย X หนาค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยว ลงในกระดาษค าตอบ

1. เมตตาคออะไร ก. ความสงสาร ความปรารถนาด

2. ถาคนเราไมมความเมตตาตอกน จะเกดผลอะไรขน

ใหผอนพนจากทกข ข. การยนดเมอผอนไดรบ ความส าเรจ ค. ความรก ความปรารถนาให

ก. คนขาดความรก ข. คนขาดเพอน ค. คนขาดความเชอถอ ง. สงคมขาดความสงบสข

ผอนเปนสข ง. การท าใจใหเปนกลาง มล าเอยง 3. “โลโก ปตถมภกา เมตตา” มความหมายตรงกบขอใด

4. ถาคนในโลกตางมเมตตาธรรมตอกน จะเกดผลดอยางไร

ก. เมตตาธรรมค าจนโลก ข. เมตตาอยคโลก

ก. ไมตองมรฐบาล ข. ไมตองมกฎหมาย

ค. อยากใหผอนมความสข ค. ไมมความยากจน ง. คนดตองมความสข ง. สงคมสงบสข

26

5. ความรสกเปนมตรตอกนเปนผล ส าคญมาจากขอใด

6. ขอใดเปนการกระท าทปรารถนา ใหผอนมความสข

ก. ความอดทนอดกลน ก. ชวนเพอนเลนทกวน ข. ความมสตปญญา ข. พดคยกบเพอนดวยถอยค าสภาพ ค. ความเมตตา กรณา ค. พาเพอนไปกนขนมทบานบอยๆ ง. ความขยนหมนเพยร ง. เอาใจชวยใหเพอนหายปวยโดยเรว 7. ขอใดถอเปนวธของการฝกสมาธ ก. การถวายสงฆทาน

8. ขอใดกลาวถกตอง ก. เมตตาคอความปรารถนาใหผ

ข. การปลอยนกปลอยปลา อนพนจากทกข ค. การฟงเทศน ข. เมตตาท าใหดเปนคนออนแอ ง. การแผเมตตา ค. การแผเมตตาเปนการฝกสมาธ ง. การแผเมตตาท าเฉพาะกอน

เขานอน 9. การแผเมตตามวธปฏบตอยางไร ก. แผเมตตาทกครงทใจกงวล

ข. แผเมตตาออกไปอยางไมมขอบเขตสนสด ค. แผเมตตาออกมาจากความรสกทวางเปลา ง. สงบใจแลวแผความปรารถนาดสผอนใหมความสข

27

10. “จงเปนสขเปนสขเถด อยาไดมเวรแกกนและกนเลย” ตรงกบวรรคใด ในบทแผเมตตา ก. สพเพ สตตา อะนฆา โหนต ข. สพเพ สตตา อะเวรา โหนต ค. สพเพสตตา อพพะยาปชฌา โหนต ง. สข อตตานง ปะรหะรนต

28

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

“การบรหารจตและเจรญปญญา ตามแนวทางพระพทธศาสนา เรอง เมตตาและการแผเมตตา” กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ชนมธยมศกษาปท 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ค. ง. ก. ง. ค. ง. ง. ค. ง. ข.

29

บรรณานกรม

กนตสร ภกข มหาสตปฏฐานสตร. กรงเทพฯ: หจก. เอราวณการพมพ, 2547.

กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ. การจดการเรยนรพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว, 2544.

กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ. คมอการจดการเรยนรกลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, 2545.

ช. ทกษณานกล. หลวงพอเงน 2. กรงเทพฯ: รงเรองสาสนการพมพ, 2520.

ชมรมผรกบญ. ค าสอนหลวงปสโลกปจจบน พระมงคลมน (สด จนทสโร) วดปากน า

ภาษเจรญ. กรงเทพฯ: เอส.เอม.เค.พรนตง, 2551.

ธมโม ปทโป. อนสรณศาตราจารยสญญา ธรรมศกด. กรงเทพฯ: กราฟค ดไซนและการ

พมพ จ ากด, 2545.

พระธรรมปฏก. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2546.

พระมหาโพธธรรมาจารย. วงศศากยะ ภกษณโพธสตววรมย กบลสงห. วปสสนา 9 แบบ

(ฉบบสมบรณ). กรงเทพฯ: บรษท มอนง กราฟ จ ากด, 2546.

พระศาสนโสภณ. สวดมนตแปล. กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย, 2538.

วดยางงาม อ. ปากทอ จ. ราชบร. พระปรตร. เอกสารโรเนยว, 2552.

วรยะ663 (นามแฝง). สรางบญ. กรงเทพฯ: บรษท รงเรองวรยาพฒนาโรงพมพ จ ากด

ม.ป.ป.

30

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.). แนวปฏบตการวดและประเมนผลการเรยนร ตาม

หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551. กรงเทพฯ: บรษท

พฒนาคณภาพวชาการ (พว.) จ ากด, 2554.

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก พรหมวหารธรรม.

กรงเทพฯ: หจก. โรงพมพชวนพมพ, 2532.

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก องคท 19. วธสราง

บญบารม. พมพครงท 19 กรงเทพฯ: บรษท พมพสวย จ ากด, 2552.

ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา กระทรวงศกษาธการ. ตวชวดและสาระการเรยนรแกนกลาง กลมสาระการเรยนร สงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2551.

อภสมาจาร. วปสสนาแกกรรม. กรงเทพฯ: Feel good Publishing, 2552.

http://board.palungjit.com/ สบคนเมอ 12 ธ.ค. 51

http://www.dhammahome.com/front/webboard/show.php?id=3558 สบคนเมอ 5 ธ.ค. 51

www.songpak16.com/aticle/metta.html สบคนเมอ 14 ม.ค. 52

http://www.dhammajak.net/dhammabox-2/9.html สบคนเมอ 5 ธ.ค. 51

http://www.watomnoi.co.cc/pheramadta.html สบคนเมอ 3 ธ.ค. 51

http://www.dhammathai.org/webboard/dbview.php?No=1234 สบคนเมอ 13 พ.ย. 51