Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (47) nr 1, 2018

ppłk dr inż. Grzegorz MOTRYCZ - Akademia Sztuki Wojennej, Warszawa

Grzegorz MOTRYCZ

MODERNIZACJA TECHNICZNA KTO ROSOMAK

W CELU ZWIĘKSZENIA BEZPIECZEŃSTWA ZAŁOGI

Streszczenie. W artykule przedstawiono analizę przypadków użycia granatników przeciwpancernych

z udziałem pojazdów kontyngentu Polskich Sił Zbrojnych w Afganistanie. Na podstawie zebranych przypadków

opisano metody ostrzału przez przeciwnika. Omówiono wyniki przeprowadzonych w kraju prac z zakresu

modernizacji zabezpieczenia pojazdu przed wymienionym zagrożeniem. W podsumowaniu odniesiono się do

wprowadzonych działań zapobiegawczych – zmian w konstrukcji i eksploatacji KTO ROSOMAK.

Słowa kluczowe: polski kontyngent wojskowy, ręczny granatnik przeciwpancerny, kołowy

transporter opancerzony, pancerze pasywne.

1. WSTĘP

W obecnych czasach nie grozi nam otwarty konflikt zbrojny, w którym udział bierze

tysiące samolotów, czołgów i żołnierzy, a działania rozciągają się na setkach kilometrów linii

frontu. Grożą nam konflikty regionalne (Czeczenia, Afganistan, Syria) i ataki terrorystyczne

(Liban, Irlandia Północna). W strefie potencjalnego konfliktu głównym niebezpieczeństwem

dla żołnierzy, pojazdów logistycznych czy wozów bojowych jest lekka broń automatyczna,

granatniki przeciwpancerne, pociski fragmentujące, miny, ładunki IED, stanowiące

podstawowe uzbrojenia grup terrorystycznych, dywersyjnych, działających w niewielkich

pododdziałach w trudnym terenie (infrastruktura miejska, tereny górzyste).

Prostota budowy Ręcznych Granatników Przeciwpancernych (RPG) oraz

użytkowania i eksploatacji, sprawia, że są one dość często wykorzystywane przez wszystkie

strony w konfliktach. Dodatkowo ich zaletami są: niskie koszty produkcji, małe wymiary,

znaczna przebijalność sięgająca powyżej 600 mm RHA1.

W artykule przedstawiono doświadczenia z misji Polskiego Kontyngentu

Wojskowego ISAF w zakresie wykorzystania go przez grupy terrorystyczne i wpływu na

modernizację techniczną pojazdu KTO Rosomak.

2. STATYSTYKA STOSOWANIA RĘCZNYCH GRANATNIKÓW

PRZECIWPANCERNYCH NA TEATRZE DZIAŁAŃ W AFGANISTANIE

Według danych zamieszczonych na portalu Operation Enduring

Freedom(www.icasualties.org) [1], siły koalicji ISAF w wyniku użycia ręcznych granatników

przeciwpancernych w latach od 2005 do 2016 poniosły straty bojowe w liczbie 164 żołnierzy,

co stanowiło ogólny procent strat na poziomie 4,65%.

1(ang. rolled homogenous armour – jednolita stal pancerna, ekwiwalentnej wartości przebicia jednolitego

pancerza stalowego, określonej w wyniku prób strzelania).

Grzegorz MOTRYCZ

Rys. 1. Statystyka zgonów sił ISAF w wyniku ataku ręcznymgranatnikiem

przeciwpancernym (opracowanie własne)

Polski Kontyngent PKW ISAF, w wyniku ostrzału ręcznych granatników

przeciwpancernych nie poniósł ofiar śmiertelnych. Jednakże przypadki ostrzału konwojów

i pododdziałów Sił Szybkiego Reagowania miały miejsce. W niniejszym artykule omówiono

niektóre z przypadków, które wystąpiły.

3. ANALIZA

3.1. Zasada działania.

Po wylocie granatu z lufy, brzechwy stabilizatora otwierają się pod działaniem siły

odśrodkowej i oporu powietrza, nadając granatnikowi stateczność – rysunek 2. Po wypaleniu

się opóźniacza zapala się zapłonnik i ładunek silnika rakietowego. Zapalnik zaczyna się

uzbrajać w czasie lotu 2,5-18 m od wylotu lufy. Uzbrojenie zapalnika polega na przesunięciu

przesuwnika do położenia bojowego, powodując tym samym włączenie pobudzacza

elektrycznego w obwód elektryczny.

a)

b)

Rys. 2. a) Wystrzelenie pocisku z granatnika RPG-7

b) Lot głowicy granatnika RPG [7]

Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi

Na rys. 3 przedstawiono moment odpalenia silnika i odrzucenie elementów

pocisku. Należy podkreślić, iż między opracowaniem RPG-7 a Carl Gustafa minęło wiele

czasu, natomiast nie zmieniły się zasady działania urządzenia.

a)

b)

Rys. 3. Wystrzelenie pocisku z działa bezodrzutowego Carl Gustaf kalibru 84 mm

W chwili zetknięcia z przeszkodą element piezoelektryczny zostaje ściśnięty przez

nakrętkę i styk, wskutek czego na jego elektrodach pojawia się ładunek elektryczny. Gdy

między elektrodami elementu piezoelektrycznego wystąpi określona różnica potencjałów,

następuje wyładowanie iskrowe w przerwie iskrowej, powodujące detonację materiału

inicjującego, który wypełnił przerwę iskrową.

3.2. Zdolności przebicia głowic PG-7

Zdolność przebicia głowicy bojowej pocisku PG-7 wynosi od 260 do 600 mm

pancerza RHA, ekwiwalentnej wartości przebicia jednolitego pancerza stalowego, określonej

w wyniku prób strzelania. Jest ona uzależniona od zastosowanej odmiany głowicy oraz

zastosowanego pancerza - jego konstrukcji. Wartości przebijalności głowic PG-7 podano

w tablicy 1.

Tablica 1.Wartości przebijalności głowic PG-7[2], [4]

PG-7W PG-7WM PG-7WŁ PG-7WR

Głowica kumulacyjna kumulacyjna tandem

Średnica [mm] 85 70 93 105

Długość [mm] 925 940 990 1635

Masa naboju [kg] 2,2 2,0 2,6 4,5

Prędkość wylotowa [m/s] 120 140 112 150

Prędkość maksymalna [m/s] 300 300 200 200

Zasięg [m] 500 500 300 200

Przebijalność [mm] 260 300-330 500 ERA+600

3.3. Penetracja pociskiem kumulacyjnym

Nie ma uniwersalnego mechanizmu przebijania przez pocisk pancerza, są tylko

ogólne przesłanki, wynikające z obserwacji zderzenia się pocisku z różnymi pancerzami.

Rozwiązań konstrukcyjnych pancerzy jest bardzo dużo i wynikają one zarówno

z rodzajów i gęstości zastosowanych materiałów, jak i kombinacji warstw i ich grubości.

Parametrem funkcjonalnym jest masa powierzchniowa pancerza. Na rys. 4 przedstawiono

przykładowo schemat penetracji pociskiem kumulacyjnym.

Grzegorz MOTRYCZ

Rys. 4. Schemat poglądowy trafienia pocisku w płytę (opracowanie własne)

Pod wpływem detonacji powstaje fala ciśnienia, która oddziaływując na wkładkę

kumulacyjną tworzy strumień kumulacyjny przykładowo przedstawiony na rysunku 5.

Rys. 5. Widok przejścia strumienia przez ekran z ograniczeniem kąta rozlotu odłamków

wewnątrz pojazdu przez warstwę wykładziny [6]

Masa strumienia kumulacyjnego stanowi ok. 20% masy wkładki, porusza się ona

z prędkością ok 2-3 km/s wzdłuż osi pocisku. Powstaje tylko wówczas gdy gradient prędkości

masowej wzdłuż promienia wkładki jest na tyle mały, że nie powoduje jej rozerwania na

fragmenty, a z drugiej strony na tyle duży, że ukształtuje materiał wkładki w postaci ciała

odpowiednio wydłużonego i aerodynamicznego. Reszta materiału wkładki tworzy tzw. zbitek

poruszający się ze stosunkowo niedużą prędkością.

Strumień kumulacyjny po przebiciu pancerza zachowuje się jak ciecz, co

przedstawiono na rys. 5. W przedziale desantu, w pojeździe po trafieniu następuje gwałtowny

wzrost ciśnienia na poziomie ok. 30 kPa, co skutkuje obrażeniami załogi. Wzrostowi

ciśnienia towarzyszy wzrost temperatury, który może skutkować obrażeniami termicznymi

członków załogi.

3.4. Pancerz KTO ROSOMAK

Pancerz KTO ROSOMAK składa się z dwóch warstw, zasadniczej wykonanej

z 10 mm stali pancernej oraz pancerza zewnętrznego 8 mm, montowanego do warstwy

zasadniczej. Pancerz zewnętrzny może mieć różną odporność, a tym samym i masę

w zależności od potrzeb. Obie warstwy pancerza dzieli kilkunastomilimetrowa pusta

przestrzeń, co umożliwia wypełnienie jej pianką, zwiększającą choćby wyporność wozu.

Podstawową strukturą pancerza bocznego systemu opancerzenia KTO jest układ

przedstawiony w tablicy 2 i wizualnie pokazany na rysunku 7.

Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi

Rys. 6. Powierzchnia boczna – KTO M1 [17]

Tablica 2. Struktura pancerza KTO M-1 (opracowanie własne)

Wydzielona powierzchnia Struktura od strony zewnętrznej Kąt pochylenia

od pionu

Boczna

Armox 500T gr. 10 mm

Przerwa powietrzna gr. 75 mm

Armox 500T gr. 10 mm

Armox 500T gr. 8 mm

9°

Rys. 7. Widok budowy pancerza KTO Rosomak

W zależności od grubości pancerza stosuje się blachy niskostopowe lub stopowe

przeznaczone do niskotemperaturowego odpuszczania (150220C) do grubości ok. 25 mm oraz

blachy stopowe przeznaczone do wysokotemperaturowego odpuszczania (500650C) pancerzy

o grubości do 300 mm.

Przykłady odmian blachy pancernej Armox zastosowanej do budowy pancerza

KTO ROSOMAK z uwzględnieniem tylko najważniejszych pierwiastków chemicznych

oraz właściwości mechanicznych przedstawiono w tablicach 3 i 4.

Tablica 3. Skład chemiczny stali pancernych rodziny Armox [16]

Gatunek stali: Zawartość pierwiastków [%]

C Mn Cr Ni Mo V B Ti

Armox 500S max.

0,30

max.

1,20

max.

1,00

max.

1,00

max.

0,70 -

max.

0,005 -

Armox 560S max.

0,37

max.

1,20

max.

1,50

max.

3,50

max.

0,70 -

max.

0,005 -

Armox 46100 max.

0,32

max.

1,20

max.

1,50

max.

1,80

max.

0,70 -

max.

0,005 -

Grzegorz MOTRYCZ

Tablica 4. Własności mechaniczne blach pancernych Armox [16], [15]

Gatunek stali

Grubość

blachy

[mm]

Rp0,2 [MPa] Rm [MPa] As [%]

Praca

łamania [J]

ISO-V-

40oC

HB

Armox 500T 6, 13 1300 1500-1750 8 20 480-540

Armox 560T do 100 1300 1600-1900 7 15 530-580

Armox 440T do 50 1300 1250-1550 10 30 420-480

Armox 500S 6, 13

> 13

1300

1300

1600

1600 8

10

20

min. 480

min. 450

Armox 560S do 100 1500 1800 8 12 480 590

Armox 46100 do 50 - - - 14 477 534

3.5. Rodzaj zagrożenia

Podstawowym zagrożeniem, z jakim spotykali się żołnierze Polskiego Kontyngentu

Wojskowego w Afganistanie, były zagrożenia spowodowane przez Improwizowane

Urządzenia Wybuchowe [19]. Ładunki takie wymagały ze strony talibów przygotowania

wcześniejszego miejsca zasadzki. Drugim typem zagrożeń były przypadki ostrzału

z wykorzystaniem ręcznych granatników przeciwpancernych. W tym przypadku stosowano

taktykę „strzel i zapomnij”. Zazwyczaj ostrzał był przeprowadzany przez dwóch-trzech ludzi

posiadających środki ucieczki (motocykle).

Jako miejsce wybierano najczęściej obszar dróg, w którym patrol czy konwój

dokonywał manewru zawracania. Zasadzki te były przygotowywane i przeprowadzane

o różnych porach dniach, z przewagą godzin wieczornych (zmierzchu), kiedy to konwoje

musiały już poruszać się z wykorzystaniem systemów noktowizji.

Jako miejsce ukrycia talibowie wykorzystywali otoczenie, skraje zagajników, stare

przepusty, otaczające je mury. Ogień prowadzili z odległości 80-150 m. Wybór tak bliskich

stanowisk spowodowany był słabym wyszkoleniem strzeleckim.

Na rys. 8 i 9, przedstawiono przykłady użycia ręcznych granatników

przeciwpancernych na pojazdy Polskiego Kontyngentu Wojskowego.

Rys. 8. Cougar 4x4 MRAP ostrzelany z granatnika przeciwpancernego

Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi

Rys. 9. Widok penetracji KTO Rosomak pociskiem granatnika ręcznego

(wersja pojazdu przed modyfikacją)

Obrażenia załogi, która spotkała się z atakiem za pomocą ręcznych granatników

przeciwpancernych, skutkowały uszkodzeniem narządów słuchu, wzroku, obrażeniami

ortopedycznymi kończyn dolnych i górnych, poparzeniami termicznymi.

4. METODY PRZECIWDZIAŁANIA

Po wysłaniu kontyngentu do Afganistanu, zaczęły napływać pierwsze informacje

o zagrożeniu spowodowanym przez ręczne granatniki przeciwpancerne, pociski z głowicami

kumulacyjnymi.

Pierwsze zmiany konstrukcyjne wprowadzonew latach 2008 i 2009, polegały na

samoistnym dopancerzeniu przez polski kontyngent ochrony balistycznej, co przedstawiono

na rys. 10. Kolejnym etapem poprawy bezpieczeństwa był etap montażu paneli bocznych, tak

zwanych grilli. Niestety system ten pomimo iż podnosił poziom ochrony sprawiał, że

całkowita masa dopuszczalna pojazdu została przekroczona.

Grzegorz MOTRYCZ

a)

b)

Rys. 10. a) Dopancerzenie wykonane na V zmianie 2009

b) Dopancerzenie typu grill [11]

Na przełomie lat 2009 i 2010 podjęto w kraju działania mające na celu wzmocnienie

ochrony balistycznej pojazdu poprzez wyposażenie pojazdów KTO ROSOMAK w ekrany

przeciwkumulacyjne. Na rysunku 11a przedstawiono rozwiązanie szwajcarskie firmy

RUAG Land Systems AG, a na rys. 11b amerykańskiej firmy Qinetiq.

a)

b)

Rys.11. a) Zmodernizowana wersja KTO Rosomak M1 z ekranami

przeciwkulminacyjnymi LASSO, firmy RUAG

b) KTO Rosomak w wersji M-1 z systemem dodatkowego opancerzenia

i systemem lekkich osłon

Ostatecznie pojazdy KTO Rosomak dopancerzono w osłony amerykańskiej firmy Qinetiq

przedstawione na rys. 11b. Zestaw złożony jest z 10 paneli o sumarycznej masie całkowitej około 350

kilogramów. Panele wykonano w postaci ramy oddalonej od powierzchni bocznej kadłuba o 25 cm.

Mocowanie z kadłubem zapewnia system wsporników przykręcanych do kadłuba,jak przedstawiono na

rysunku 12. Po zamontowaniu dodatkowych osłon nastąpił wzrost szerokości pojazdu o około 70 cm,

lecz nie spowodowało to utrudnień w funkcjonowaniu pojazdu w postaci ograniczenia np. jego

transportowalności transportem lotniczym czy też kolejowym. Spowodowane jest to tym, iż na czas

transportu można zdemontować dodatkowe dopancerzenie w przypadku stosowania mniejszych

samolotów transportowych.

Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi

a)

b)

Rys. 12. Sposób mocowania lekkich osłon w pojeździe KTO Rosomak

System lekkich osłon wzmacnia ochronę przed pociskami ręcznych granatników

przeciwpancernych z głowicami kumulacyjnymi i jest rozwiązaniem o prostej konstrukcji

i wykonaniu. Jego masa oraz brak np. rozwiązań wykorzystujących materiał wybuchowy

powoduje, że jest obecnie szeroko stosowane przez liczne armie świata.

Zasada działania jest taka sama zarówno w pancerzach typu siatkowego

przedstawionych na rysunku 11, jak i pancerzy przedstawionych na rysunku 10 w postaci

grilli, kratownic.

Po dotarciu głowicy do ekranu następuje oddziaływanie pomiędzy elementami

metalowymi i linkami. Dochodzi do uszkodzenia głowicy (pocisku), następuje deformacja

wkładki kumulacyjnej, uszkodzenie obudowy i pokruszenie materiału wybuchowego. W tym

przypadku linki działają jak pręty w klasycznych panelach (grillach).

Rys. 13. Schemat działania ekranu

Na rysunkach 14 i 15 przedstawiono sposób destrukcji pocisku wystrzelonego

z ręcznych granatników przeciwpancernych.

Grzegorz MOTRYCZ

Rys. 14. Moment uderzenia pocisku PG-7W w zwykły ekran przeciwkumulacyjny,

pancerz zasadniczy fot. AmSafe [8]

a)

b)

Rys. 15. a) Początek kontaktu pocisku z pancerzem,

b) Przejście głowicowej części przez pręty [6]

5. WNIOSKI

W pojeździe KTO M1 po wysłaniu na teatr operacyjny zastosowano liczne

modyfikacje, dostosowując go zgodnie z wnioskami płynącymi z Dowództwa Operacyjnego

Rodzajów Sił Zbrojnych oraz z Biura Pełnomocnika Ministra Obrony Narodowej Dyrektora

Programu Wdrażania na Wyposażenie SZ RP Kołowych Transporterów Opancerzonych

i Przeciwpancernych Pocisków Kierowanych.Wprowadzono następujące modyfikacje:

− dopancerzono pojazd pancerzem dodatkowa ochroną (rys. 16);

− zakupiono system ekranów kumulacyjnych (rys. 17);

− wzmocniono ochronę balistyczną włazu kierowcy oraz paneli bocznych wieży

(rys. 18).

Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi

a) b)

Rys. 16. a) Rosomak po testach ostrzału kalibru 14,5 mm

b) Płyta pancerza dodatkowego po detonacji granatu przeciwpancernego PG-7W [11]

Rys. 17. KTO Rosomak M1M [20]

Rys. 18. Przykład zmian dopancerzenia wykonanych przez firmę Cenrex sp. z o.o.

oraz firmę MIKANIT [12]

Należy podkreślić, że wnioski, które wynikały z zaistniałych zdarzeń zostały

poprawnie przeanalizowane i wdrożone w programie Modernizacyjnym Sił Zbrojnych dzięki

staraniu Biura Pełnomocnika Ministra ds. KTOiPPK.

Grzegorz MOTRYCZ

6. LITERATURA

[1] http://icasualties.org/oef/[dostęp: 10.10.2017].

[2] Walentynowicz J.: Problemy pasywnej i aktywnej ochrony wozów bojowych.Zeszyty

Naukowe.Rok 2011, Tom 160, Nr 2. Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im.

gen Tadeusza Kościuszki. Wrocław, 2011.

[3] http://www.js2010.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=230:granatni

k-rpg-7&catid=41:bro-i-amunicja&Itemid=75[dostęp: 10.01.2018]

[4] http://www.wp.mil.pl/wojska/pancerne/panc9.html[dostęp: 10.01.2018].

[5] Łuczak W. „Tajemnice polowania na Abramsy” Raport-WTO - 12/2003.

[6] www.militaryrock.pl[dostęp: 10.01.2018].

[7] Panowicz R., Sybilski K., Gieleta R., Kupidura P., Bazela R., Magier M., Badania

eksperymentalne wybranego typu pancerza prętowego, Biuletyn Naukowy

Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia, Zeszyt 118, nr 2, 2011.

[8] http://www.armia24.pl/na-ladzie/2085-siatkowe-oslony-przeciwkumulacyjne-tarian-i-

quicksafe [dostęp: 10.01.2018].

[9] http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=3566[dostęp: 10.01.2018].

[10] Saving soldiers’ lives: Protection systems by RUAG. RUAG Schweiz AG /RUAG

Defence. Karta informacyjna - www.ruag.com [dostęp: 10.01.2018].

[11] http://www.altair.com.pl/e-report/view?article_id=186 [dostęp: 10.01.2018].

[12] http://cenrex.home.pl/polska/index.php/oslony-balistyczne/52-dopancerzenie

[dostęp: 10.01.2018].

[13] Buszka G., Leśnikowski W., Borowski K., Cieślewicz S., Stańczyk K., Kostrzewski

G., Budzisz W., Reczkowski R., Łysik G., Mrozowski P., Puciato A. „Doświadczenia

z zaangażowania Polski w operacje wojskowe w Islamskiej Republice Afganistanu

w latach 2002–2014”, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych im. gen. broni

Władysława Sikorskiego, Bydgoszcz 2016.

[14] Motrycz G.: Materiały własne, niepublikowane. Wojskowy Instytut Higieny

i Epidemiologii, Warszawa.

[15] http://www.ssab.pl/produkty/marki/armox/armox-500t [dostęp: 10.01.2018].

[16] Starczewski L., Szczęch S., Tudyka D. „Badania stali pancernych w aspekcie ich

skuteczności ochronnej” Prace IMŻ 1 (2010), str. 110-117.

[17] http://isaf.wp.mil.pl/pl/4_110.html [dostęp: 10.01.2018].

[18] Wiśniewski A.: Pancerze, budowa, projektowanie i badanie. WNT, Warszawa.

[19] Motrycz G. „Przypadki użycia improwizowanych urządzeń wybuchowych”

Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (44) nr 2, 2017, str. 29-42.

[20] http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=4217 [dostęp: 10.01.2018].