Download - Zgjidhja Paqesore e Mosmarrveshjeve Nderkombetare

5/27/2018 Zgjidhja Paqesore e Mosmarrveshjeve Nderkombetare

1

Universiteti Mesdhetar Tirane

FAKULTETI:Mardhenie Nderkombetare

DEGA:Mardhenie Nderkombetare

Programi:Cikel i Dyte Master I Shkences

VitiAkademik:2013-2014

LNDA:Negociatat, arbitrazhi dhe Gjykata Ndrkombtare

DETYRKURSI

Tema:ZgjidhjaPaqesoreeMosmarrveshjeveNderkombetare

Punoi:Enio DokaPranoi:MA Q.QIRKO


2

Zgjidhja Paqesore e Mosmarrveshjeve Nderkombetare

Permbajtja

HYRJE ............................................................................................................................................................ 3

I.Konflikti(Mosmarrveshja) ......................................................................................................................... 4

1.1Tipologjiaemosmarrveshjeve............................................................................................................ 4

II.KonventaPerZgjidhjenPaqesoreteMosmarrveshjeveNderkombetare.................................................................................. 5

III.ZgjidhjaeMosmarrveshjes..................................................................................................................... 5

3.1Negocimi............................................................................................................................................ 63.2Ndermjetesimi.................................................................................................................................... 6

3.3Pajtimi.............................................................................................................................................. 83.4KomisioneteHetimit......................................................................................................................... 8

3.5Arbitrazhi.......................................................................................................................................... 8

IV.Konkluzion .......................................................................................................................................... 10

VI.Referenca ............................................................................................................................................ 11

2Punoi:Enio Doka


3


HYRJE

Paqjabotrorenukmundtmbrohetpaprpjekjekreativenproporcionme

rreziqetqekrcnojnat.KontributiqnjEuropeorganizuardheaktive

mundtsjellprqytetriminshtidomosdoshmprruajtjenemarrdhnieve

paqsore...Europanukdotkrijohetmenjherosesipasnjplanitvetm.Ajo

dotndrtohetmeantarritjevekonkretetcilatnradhtpardot

krijojnnjsolidaritetdefacto...(RobertShuman)

MenduamtanisnimmeketeparagraftethenengaShumanpasiqena

duketIdrejtedhepararojeIgjitheaspekteveqe lidhenmepaqennebote.

VetetketutrajtohetEuropasiUnion,porduhettheksuarseEuropa

eshtenjecopezemardhenievenderkombetare,dherrjedhimishtcdo

suksesIsajadabtohetnefamiljenemadhenderkombetare.

QllimiIketijpunimishtqtsigurojnjstudimtprgjithshmt

praktiksmidisShtetevetzgjidhjespaqsoretmosmarrveshjeve

ndrkombtare.Studimireflektonshumllojshmritinstrumentevepr

zgjidhjenpaqsore,dukeprfshirpajtiminmesnegociatavedhe

komisionevete

hetimit.

Kujdesivecanteshttreguarprrndsinearbitrazhitndr-

shtetrornlidhjemeprdoriminegjykatavendrkombtare,ttillasic

janeGjykataNdrkombtareeDrejtsis.Komentimianalitikqedote

bejmeprfshindiskutiminmbitipologjinemosmarrveshjevedhe

meritatkryesoretarbitrazhitdheprocesinegjykimitnGjykatn

Ndrkombtare.Paraprakishtdotenjihemimekonfliktin

(mosmarrveshjen)dhemezgjidhjenetijsidytermakyceqedote

udheheqinketepunim.

3Punoi:Enio Doka


4


Konflikti(Mosmarrveshja)ParaseteshqyrtojmemenyratezgjidhjessekonfliktitnemenyrepaqesoreneteDrejtenNderkombetare,duhettekuptojmesecfareshtekonfliktinderkombetarnevetvete.

Konfliktimundteperkufizohetsinjendryshimneperfundimetearriturateparapelqyeratenjerrethaneperpjekjeshpermarrveshje.1

Konfliktimesshtetevenukeshtenjerrethaneepazakonshme,perkundrazieshtemeseezakonshmedhesigurishtdoekzistojnegjithnje.

Netetillakonflikteteperpjekjevepermarrveshje,shtetetzhvillojneaftesiqeujapinatyremjetendikimipertefituarperfundimemetepershtatshmesesacmundtekishinfituarpaketemjet.

Perzgjidhjenekonfliktitgjithnjejemiperparadyrrugeve.Tezgjidhjessekonfliktitnemenyrepaqesoreosenekundershtimmetepareneshterrugaedyte,lufta.Praktikakatreguarsezgjidhja

ekonfliktevememenyrenepare,prazgjidhjenpaqesoretetyre,eshtekurdohererrugamee

thjeshtemeekonomikedhesirrjedhojemeedrejte.Ndersazgjidhjameluftepershumeautor

nukeshtenjezgjidhje,porthjeshtnjearsyepertenisurnjekonflikt.Perdisatetjerenje

perfundimIkeq.

Keshtu,shkrimtariInjohurromakSeneka,rreth2mijevjetmepareshkruanperluften:Nganjereziteluftesmoskerkonishkakun,porperfundimin2SotkypostulateshteIveshtirepertu

pranuarpasishkencetaretepolitikesgjithnjeemeshumejanenekerkimteshkaqeveteluftes.

Megjithateajoqedotetrajtojmeneeshteekundertaeluftesdheneobjektintonedojenemenyratezgjidhjessekonfliktitnemenyrepaqesore,padhune,paluftemetodekjoe

mirepranuarnderkombetarishtdhenepamjeteparefunksionale.

TipologjiaeMosmarrveshjeveKontestimetterritorialedhekufijtjanenjeshqetsimItdyinteresavematerialqeperfaqesojneshtetetporedhenjepikpyetjendajgjeografissocialedhelidhjevetradicionalerajonale.shtinteresantehartimiinjtipologjietmosmarrveshjeve.

1

2JoshuaS.Goldstein-MarredhenietNderkombetare;ShtepiaBotueseDituria,2003(fq.195)

HerculesFurensSeneca-SenecaTragedies;Vol1;Perkth.NgaF.J.Miller;London,1917

4Punoi:Enio Doka


5


Sigurisht,kontestimetterritorialedhekufijtkankarakteristikatrelativishttveanta.Nradhtpar,atojanepjeseeshtetevefqinjedheprktarsyemundtgjenerojproblemetrendit

publik.Sdyti,procesiizgjidhjespaqsoremundtbhetvetmnjvitosedypasnjkonflikti

tarmatosurnlidhjemenjeshtjeshumtnjjtecilaedhemundtrritetnnjekonflikttarmatosur.NjerastItillekaqeneceshtjanr.9eKamerunitkunderNigerisparaGjykatsNdrkombtaretDrejtsis.

Streti,zonaeprfshirnnjmosmarrveshjekufitaremundtprfshijnpopullsitrajonale

dhelidhjethistorikeetcilavemundtkrcnohen,sinjrezultatidrejtprdrejtiprcaktimit

tkufiritttoks.

KonventaperZgjidhjenPaqesoreteMosmarrveshjeveKjo Konvente eshte formuar ne vitin 1907 dhe ne te kane marre pjese rreth 50 shtete me nje qellimm te

perbashket qer ishte ruajtja e paqes se pergjithshme.Kjo konvente erdhi si nje plotesim qe iu beKonferences se Pare te Paqes per zgjidhjen paqesore te mosmarrveshjeve.

Arsyeja se pse ishte e nevojshme kjo konvente del qe ne nenin e saj te pare ku palet shprehin synimin e

tyre per te shmangur perdorimin e forces ne mardheniet midis shteteve.

Te gjitha aspektet e zgjidhjes paqesore te Mosmarrveshjeve burojne nga kjo konvente dhe ne do ti

shqyrtojme me poshte. Konventa eshte rregullatori me I mire I ndermjetesimit , arbitrazhit, apofunksionimit te Komisioneve Hetimore , dhe kjo nxjerr ne pah rendesine e saj.

Shqiperia aderon ne Konventen PerZgjidhjen Paqesore te MosmarrveshjeveNderkombetareqe prej

vitit 2011, me ligjin Nr. 10 451.

ZgjidhjaeKonfliktit(mosmarrveshjes)ZhvillimidhezbatimiIstrategjivepaqesoreperzgjidhjenekonflikteve,nepermjetperdorimitte

formavetetjeratendikimittendryshmengadhuna,njihetmeterminepergjithshemzgjidhjekonflikti.Kjometodeeshtenekonkurencememetodenedhunespothuajsenetegjithakonfliktet

nderkombetare.

Zgjidhja paqsore sht nj fraz e cila mbulon nj shumllojshmri t konsiderueshme t proceseve

dhe rezultateve. Rastet e mposhtme jan vetm disa shembuj:

1.Zgjidhja,mund te behet sipas ligjit q rezulton nga vendimi gjyqsor ose arbitrimi;5Punoi:Enio Doka


6


2.Zgjidhje q prfshin negociatat midis shteteve dhe kompromisit politik;3. Nje lloj standard i zgjidhjes s mosmarrveshjeve sht i bazuar mbi plqimin e vrtet t palve

te perfshire n mosmarrveshje.

NegocimiMnyraepardheklasikeezgjidhjessemosmarrveshjeveshtnegocimi.Kjoprfshinnjprocestdrejtprdrejtdhebilateral.Negociimimundtprodhojnjzgjidhjenprputhjeme

kriteretligjoreoseneperputhjemekriteretlegaledhepolitike.Ndorast,negocimisht

politikishtmfleksiblsegjykimit.

NjshembullikohvetfunditenjzgjidhjejetnegociuareshteajoqlidhetmefushatnebombardimevetNATO-skundrJugosllavisnvitin1999.M7maj1999,aeroplante

NATO-sbombarduanambasadnkinezenBeograd,dukevrartreshtetasvekinezdheplagosjenerreth20ttjerve.Zyrtartamerikaneprshkroiepisodinsi"njgabimtragjik".

M30korriktvitit1999,ShteteteBashkuararandakordqetipaguaninKinsshumenekatrmillionegjysemdollarprfamiljetetvrarveosetplagosurve3.

Negocimikanjrolnkontekstinmpakdramatiktdelimitimindetar.IreferohemktuMarrveshjesndrmjetPRCdheRepubliksSocialistetVietnamit,tnnshkruarm25dhjetor

2000mbidelimitiminnGulf4.ParagrafiipariMarrveshjesparashikonsimposht:

Paltkanprcaktuarvijnedemarkacionitprdetetterritoriale,zonatekonomikeekskluzive

dheraftetkontinentalettdyvendevenGjirinBeibunprputhjeme1982KonventneKombevetBashkuarambiLigjineDetit,parimetprgjithsishttpranuaratsdrejts

ndrkombtaredhepraktiksndrkombtare,bazuarnkonsiderattplotttgjitha

rrethanaveprkatsetGjiritBeibudhembipariminbarabart,dheprmeskonsultimeve

miqsore.

NdermjetesimiPjesameemadhenezgjidhjenekonflikteveperdorinnjepaletetrete,roliIsecileseshtendermjetesimi, midis dy paleve qe jane ne konflikt.Roli i ndrmjetsuesit konsiston n zgjidhjene pretendimeve t kundrta dhe n zbutjen e paknaqsive q mund t ken lindur mes shteteveq kan mosmarrveshje.

3

4Murphy (ed.), United States Practice in International Law, 19992001 (2002), Fq 99-102

Colson and Smith (eds), International Maritime Boundaries (Vol. V, 2005), 3745.

6Punoi:Enio Doka


7


Nuk ka asnj prkufizim standard i ndrmjetsimit por ajo sht megjithat dallohen zakonishtnga pajtimit. N parim, ndrmjetsimi prfshin sjelljen e drejtprdrejt t negociatave mbi bazn e propozimeve t bra nga ndrmjetsi. Shumica e konflikteve te sotme nderkombetare kane njeosemeshumepalendermjetesueseqepunojnerregullishtpertezgjidhurkonfliktetpadhune.NukekzistonndonjerregullIpandryshueshemIcilitepercaktojesecfarllojpaleshtetreatduhettendermjetesojneketeapoatellojkonflikti..N rast mosmarrveshjeje serioze ose konflikti, para se tidrejtohen gjykats, shtetetkontraktuese bien dakord q kan t drejt, aq sa e lejojn rrethanat, tidrejtohen palve t tretaose ndrmjetsimit t nj ose m shum shteteve mike.Pavarsisht nga kjo e drejt, shtetet kontraktuese konsiderojn t nevojshme dhe t prshtatshmeq nj ose m shum shtete, jo pal n konflikt, duhet, me iniciativn e tyre dhe aq sa e lejojn rrethanat, t ofrojn ndihmn e tyre apo ndrmjetsimin pr shtetet q jan n mosmarrveshje. Shtetet q nuk jan pjes e konfliktit kan t drejt t ofrojn ndihmn e tyre apo t ndrmjetsojn edhe gjat gjendjes s lufts. Ushtrimi i ksaj t drejte nuk mund tkonsiderohet nga asnjra prej palve n mosmarrveshje, si nj akt armiqsor.

NdermjetesuesjameerendesishmeneskenenboteroresoteshteOKB-ja.

Megjithateperdisakonfliktetetjerarajonalekanendermjetesuarorganizatarajonale,sipshBashkimiEuropianoseOrganizataeShteteveAmerikane.Neketorastendermjetesuesmundte

jetenjeshteticaktuaroseedhenjeindividIvecante.

Rastetekesajtefunditkashume,mjaftontekujtojmeish-PresidentineKostaRikes,OskarAria,IcilifitoicmiminNobelperpaqe(1987)perndermjetesiminqeberimidisdisapresidenteveteAmerikesQendrore,ckashenoiedhefundineluftraveteashpraneRajon.

NjepresidenttjetermenjeroltefuqishemnendermjetesimishteedheXhimiKarter,IcilidolisindermjetesuesIkonfliktevenderkombetare.AiarrititebejemarrveshjeneKoreneeVeriutne

lidhjemeperhapjenearmeveberthamore,neHaitinelidhjemetranzicionindemokratik,sidhe

neBosnjeeSudanperarmepushim.Megjithatesecilamarrveshjeukritikua.Sepse,marrveshjaeKoreseseVeriutIdhakoheasajqetezhvillonteprograminberthamor,marrveshjaperHaitin

funksionoivetempershkaktenjekercenimitehapurperperdorimforcashushtarake,ndersaarmpushimineBosnjezgjativetemnjedimerkursidoqofteboraparandaloishume

luftime.Ndermjetesimimundtejeteilarmishmem.

Praktikamoderneprmbannjshembullterndsishmtenjndrmjetsimiefektiv.Kjoishte

NdrmjetsimiiPapsnvitet1978-1984nmestKilitdheArgentines.DyshtetetpranuanzyrtarishtndrmjetsimineSelissShenjtnMarrveshjenennshkruarm8janar1978.NdrmjetsimizgjatipesvjetdherezultoinnjperfundimsiTraktatiiPaqesdheMiqsis,nnshkruarm29nntort1984.

Shembujttjermoderntndrmjetsimitekzistojn.AtoprfshijnndrmjetsimineBashkimitSovjetiknmestIndisdhePakistanitmbiRanineKutcinn1961-67dhe

7Punoi:Enio Doka


8/


ndrmjetsimineAlgjerismesIranitdheShtetevetBashkuaranlidhjemekriznepengjeven1980-1981.

Pajtimi

Lloji tjetr i pals s tret sht zgjidhje mes pajtimit, e cila sht e ngjashme n qllimin pr

ndrmjetsim. Ndryshimi eshte se pajtimi besohet t jet m i strukturuar sesa ndrmjetsimi.

Ka pasur vetm nj numr i vogl i procedurave t pajtimit n koht e fundit, dhe procedura tenton t

shfaqet si m pak trheqs se arbitrazhit. N vitin 1995, Komiteti i Posam n Kartn e Kombeve t

Bashkuara ka propozuar nj version i rishikuar i Rregullave model pr pajtimin e mosmarrveshjeve

midis shteteve, dhe kjo u miratua nga Komiteti Gjasht.

Komisionet e hetimitNj institucion i cili ka dshmuardobishmerine e tij n disa raste sht Komisioni Hetimor. Ky

institucion ka origjinn n Konventat e Hags t 1899 dhe 1907. Qllimi i tij specifik sht t shpjegoj

faktet pas nj mosmarrveshje n mnyr q t lehtsoj nj zgjidhje. Ai nuk ka t bj me zbatimin e

rregullave ligjore.

Qllimi i Komisionit te Hetimit sht i prkohshem dhe politik. Ky Komision synon te arrije iden se

zgjidhja nepermjet nj hetimi ofron nj ngurtesim te perkohshem te rrezikut kundr-masave apo

dmtimin e paqes.

Shembuj t kohve t fundit per komisionet e hetimit ka qene shqetesimi me incidentin e Red Crusader

mes Danimarks dhe Mbretris s Bashkuar (1962),sidhe rastiLetelier Moffitt mes Kilit dhe Shtetevet Bashkuara (1992) .

ArbitrazhiArbitrazhindrkombtarkasiobjektzgjidhjenemosmarrveshjevendrmjetshtetevengagjyqtarttciltizgjedhinvetmbibaznerespektimittligjit.Tidrejtohesharbitrazhitnnkuptonnjangazhimprtpranuarnmirbesimvendiminetij.Nshtjetnatyrsligjoredheveanrishtninterpretiminosezbatiminekonventavendrkombtare,arbitrazhinjihetngashtetetkontraktuesesimefektividhentnjjtnkoh,mjetimidrejtnzgjidhjenemosmarrveshjeveqdiplomaciakadshtuartizgjidh.

8Punoi:Enio Doka


9/


Rrjedhimisht,dotishteeprshtatshmeqnkonflikte,shtetetduhet,nseshtrasti,tidrejtohenarbitrazhit,praqsarrethanatelejojnKonceptiiprgjithshmiarbitrazhitshtilasht,pornpraktiknmoderneshprehetnTraktatineJay-it1794,hartuarndrmjetShtetevetBashkuaradheBritanis.Institucionifitoinjprofilpolitiknpraktiknanglo-amerikaneteshekullittXIX.RastiishtembiPretendimeteAlabamasqeprej1872,metcilnMbretriaeBashkuaruurdhruatpaguajkompensimprShteteteBashkuaramiliondollarpraktetendrhyrjesnanneforcavealeatenLuftnCivile.Tribunaliprbhejnganjnumrtektantarvedhevendimimerrejmeshumicvotash.Tribunalimiratoinjprocedurgjyqsoredhecaktoinjshumetearsyeshme.

a)Gjykata e Prhershme t ArbitrazhitNje instuticin I rendesishem per aplikimin e arbitrazhit eshte edhe Gjykata e Prhershme e Arbitrazhit

krijuar ne 1889..GjykataePrhershmeshtkompetenteprtgjitharastetearbitrazhit,meprjashtimtrastevekurpaltbiendakordtidrejtohennjgjykatetposame.GjykataePrhershmeekaselinnHag.NjzyrndrkombtareshrbensizyrregjistriprGjykatn.AjoshtkanaliprkomunikimetnlidhjemeseancateGjykats;kaprgjegjsiprarkivatdhekryentgjithpunnadministrative.Institucioni prfshin nj panel t arbitrave t emruar nga shtetet kontraktuese t Konvents s Hags.

Deri n vitet 1931,raste t arbitrazhit u dgjuan nn patronazhin e Gjykats s Prhershme.PJESAIVARBITRAZHI NDRKOMBTARKAPITULLII

SISTEMI I ARBITRAZHIT

Arbitrazhi ndrkombtar ka si objekt zgjidhjen e mosmarrveshjeve ndrmjet shtetevenga gjyqtart t cilt i zgjedhin vet mbi bazn e respektimit t ligjit. Tidrejtohesh arbitraz hit nnkupton nj angazhim pr t pranuar n mirbesim vendimin e tij.N shtje t natyrs ligjore dhe veanrisht n interpretimin ose zbatimin ekonventave ndrkombtare, arbitrazhi njihet nga shtetet kontraktuese si m efektivi dhe n tnjjtn koh, mjeti m i drejt n zgjidhjen e mosmarrveshjeve q diplomacia ka dshtuar tizgjidh.Rrjedhimisht, do t ishte e prshtatshme q n konflikte, shtetet duhet, nse sht rasti, tidrejtohen arbitrazhit, pr aq sa rrethanat e lejojn.Neni 39Konventa mbi arbitrazhin sht nnshkruar pr shtjet ekzistuese ose pr ato q mund t

ndodhinntardhmen.Ajo mund t prfshij do mosmarrveshje ose vetm mosmarrveshjet e nj kategorie tcaktuar.Neni 40Pavarsisht traktateve t prgjithshme ose t fshehta, q prcaktojn shprehimisht adresimine arbitrazhit si detyrues pr shtetet kontraktuese, shtetet e prmendura i rezervojn vetes s tyre t drejtn e lidhjes s marrveshjeve t reja, t prgjithshme ose t veanta, me qllim zgjerimine

9Punoi:Enio Doka


1


arbitrazhit t detyrueshme pr t gjitha rastet t cilat ata mund tikonsiderojn t mundshme prtuparashtruar.KAPITULLIIIGJYKATA E PRHERSHME E ARBITRAZHITNeni 41

Me qllim q t lehtsohet e drejta pr tiudrejtuar menjher arbitrazhit prmosmarrveshjet ndrkombtare, t cilat nuk jan arritur t zgjidhen me diplomaci, shtetet kontraktuese marrin prsipr t shfrytzojn Gjykatn e Prhershme t Arbitrazhit, e themeluar nga Konferenca e Par e Paqes, s cils mund tidrej tohesh n do koh, dhe qvepron n prputhje me rregullat e procedurs t prcaktuara n kt Konvent, prve rastevekur prcaktohet ndryshe nga palt.Shtetet kontraktuese angazhohen titransmetojn zyrs, sa m shpejt t jet e mundur, nj kopjet vrtetuar t do marrveshjeje pr arbitrimin t lidhur mes tyre dhe t do vendimi gjyqsor tnxjerr nga nj gjykat e posame, q lidhet me to. Shtetet gjithashtu angazhohen titransmetojn zyrs ligjet, rregulloret dhe dokumentet q tregojn prfundimisht ekzekutimin evendimeve t dhna nga Gjykata.

Neni 44do shtet kontraktues zgjedh jo m shum se katr persona, me njohuri t shquara n shtjet et drejts ndrkombtare, me reputacion t lart moral dhe t predispozuar pr t pranuar detyrat egjyqtarittarbitrazhit.Personat e zgjedhur n kt mnyr regjistrohen si antar t Gjykats n nj list, e cilai njoftohet nga zyra t gjitha shteteve kontraktuese.Zyra u njofton shteteve kontraktuese do ndryshim n listn e gjyqtarve t arbitrazhit.Dy ose m shum shtete mund t bien dakord pr zgjedhjen e prbashkt t nj ose m shumantarve. 4223I njjti person mund t zgjidhet nga shtete t ndryshme. Antart e Gjykats caktohen pr nj periudh gjashtvjeare. Kto emrime jan t rinovueshme.

Nse nj antar i Gjykats vdes ose jep dorheqjen, pr plotsimin e vendit t lir ndiqet e njjtaprocedur q ishte ndjekur pr emrimin e tij. N kt rast emrimi bhet pr nj periudh t reprej gjasht vjetsh.Neni 45Kur sht etet kontraktuese dshirojn tidrejtohen Gjykats s Prhershme pr zgjidhjen enj mosmarrveshjeje q ka lindur mes tyre, gjyqtart e arbitrazhit t thirrur pr t formuargjykatn mejuridiksion pr t vendosur pr kt mosmarrveshje duhet t zgjidhen nga lista e prgjithshmee antarve t Gjykats.Nse nuk arrihet marrveshja e drejtprdrejt e palve n lidhje me prbrjen e Gjykatss Arbitrazhit, ather do t ndiqet rruga e mposhtme:

Secila pal cakton dy gjyqtar arbitrazhi, prej t cilve njri mund t jet shtetas i saj ose

i zgjedhur nga radht e personave t zgjedhur prej saj si antar t Gjykats s Prhershme.Kta gjyqtar arbitrazhi s bashku zgjedhin nj gjyqtar kryesues.Nse votat ndahen n mnyr t barabart, zgjedhja e gjyqtarit kryesues i caktohet nj pale ttret, e zgjedhur nga palt me marrveshje t prbashkt.Nse nuk arrihet nj marrveshje mbi kt shtje, secila pal zgjedh njshtet t ndryshm, dhezgjedhja e gjyqtarit kryesues bhet n marrveshje me shtetet e zgjedhura n kt mnyr.

10Punoi:Enio Doka


1


Nse, brenda dy muajve, kto dy shtete nuk arrijn nj marrveshje, secila prej tyre paraqet dykandidat t marr nga lista e antarve t Gjykats s Prhershme, me prjashtim t antarvetzgjedhur nga palt dhe t mos jet shtetas i tyre. Shorti prcakton se cilt prej kandidatvetparaqiturnktmnyrdotjetgjyqtarkryesues.

Neni 46Kur gjykata ka kt prbrje, palt njoftojn zyrn pr vendosmrin e tyre pr tiudrejtuar gjykats, tekstin e kompromisitt tyre dhe emrat e gjyqtarve.Zyra njofton pa vones do gjyqtar pr kompromisindhe emrat e antarve t tjertGjykats.Gjykata takohet n datn e caktuar nga palt. Zyra bn rregullimet e nevojshme pr takimin.Antart e Gjykats, n ushtrimin e funksioneve t tyre dhe jasht vendit t tyre, gzojn privilegje dhe imunitete diplomatike.Neni 47Zyra autorizohet t vendos zyrat dhe personelin e saj n dispozicion t palve kontraktuese prprdorim t ndonj bordi t veant arbitrazhi.

Juridiksioni i Gjykats s Prhershme, n kuadr t kushteve t prcaktuara n rregullore, mundt shtrihet pr mosmarrveshjet mes shteteve jokontraktuese ose mes shteteve kontraktuese dhejokontraktuese, nse palt kan rn dakord pr tiudrejtua r ksaj Gjykate.Neni 48Shtetet kontraktuese e konsiderojn si detyr t tyre, n rast se nj konflikt i rnd rrezikon tshprthej mes dy ose m shum prej tyre, pr t kujtuar kto t fundit se Gjykata e Prhershmesht e hapur pr ta.Rrjedhimisht, ata deklarojn se rikujtesa e palve n mosmarrveshje pr dispozitat eksaj Konvente, dhe kshilla q u jepet atyre pr tiudrejtuar Gjykats s Prhershme, ninteresin m t lart t paqes, mund t konsiderohen vetm si veprime miqsore. 4224N rast konflikti mes dy shteteve, njri prej tyre mund tidrejtohet gjithmon

Zyrs Ndrkombtare me nj shkres q prmban nj deklarat se sht i gatshm t paraqeskonfliktinpara Gjykats. Zyra duhet t informoj menjher paln tjetr pr deklaratn.Neni 49Kshilli i Prhershm Administrativ, i prbr nga prfaqsues diplomatik t shteteve kontraktuese t akredituara n Hag dhe Ministri i Punve t Jashtme t Holands, i cili do t veproj si kryetar, ngarkohet me drejtimin dhe kontrollin e Zyrs Ndrkombtare. Kshilli prcakton rregullat e procedurs dhe t gjitha rregulloret e tjera t nevojshme. Ai vendosmbi t gjitha shtjet e administrimit, t cilat mund t lindin n lidhje me funksionimin e Gjykats.Ai ka kontroll t plot mbi emrimin, pezullimin ose shkarkimin e zyrtarve dhe t punsuarve t

zyrs.

Ai prcakton pagesat dhe rrogat, dhe kontrollon shpenzimet e prgjithshme.N takimet e kryera sipas rregullit, prania e nnt antarve sht e mjaftueshme pr tibr tvlefshme diskutimet e Kshillit. Vendimet merren me shumic votash. Kshilli i njofton pavones palve kontraktuese rregulloret e miratuara prej tij. Ai u jep atyre nj raport vjetor prpunt e Gjykats, funksionimin e administrats dhe pr shpenzimet. Poashtu, raporti prmban nj prmbledhje t asaj q sht e rndsishme n dokumentet q injoftohen Zyrs nga palt, n baz t nenit 43, paragraft 3 dhe 4.

11Punoi:Enio Doka


1


Neni 50Shpenzimet e Zyrs do t prballohen nga palt kontraktuese n masn e caktuar prZyrn Ndrkombtare t Bashkimit Postar Universal.Shpenzimet q do tungarkohen shteteve aderuese, do t llogariten q prej dats q hyn n fuqiaderimi i tyre.

KAPITULLI IIIPROCEDURA E ARBITRAZHIT

Neni 51Me synimin pr t nxitur zhvillimin e arbritazhit, palt kontraktuese kan rn dakord pr rregullat e mposhtme, t cilat jan t zbatueshme pr procedurn e arbitrazhit, prverasteve kur palt kan rn dakord pr rregulla t tjera.Neni 52Palt, t cilat i drejtohen arbitazhit nnshkruajn nj kompromis,n t cilin prcaktohen qartobjekti i mosmarrveshjes, koha e lejuar pr caktimin e gjyqtarve t arbitrazhit, formulimi, procedura dhe koha n t ciln duhet t bhet njoftimi i prmendur n nenin 63, dhe

vlera e shumsq do pal duhet t depozitoj paraprakisht pr t mbuluar shpenzimet. Kompromisi,gjithashtu, prcakton, nse ka arsye, mnyrn e emrimit t gjyqtarvet arbitrazhit, do kompetenc t posame e cila prfundimisht mund titakoj gjykats, vendinku dozhvillohet seanca, gjuhn q do t prdoret dhe gjuht, prdorimi i t cilave do t autorizohetpara saj, dhe, n prgjithsi, t gjitha kushtet pr t cilat palt kan rn dakord. 4225Neni 53Gjykata e Prhershme sht kompetente pr zgjidhjen e kompromisit,nse palt kanrn dakord tidrejtohen asaj pr kt qllim.Njkohsisht Gjykata sht kompetente edhe nse krkesa sht br vetm nga njra pal, kur t

gjitha prpjekjet pr t arritur nj mirkuptim nprmjet kanaleve diplomatike kan dshtuar, sin rastet kur:1. Nj mosmarrveshje q prfshihet n nj traktat t prgjithshm arbitrazhi, i prfunduar apo i rinovuar, pasi kjo Konvent ka hyr n fuqi, dhe q parashikon nj kompromispr tgjitha mosmarrveshjet, q nuk prjasht on zgjidhjen e kompromisitnga Gjykata, as n mnyrt hapurapo t nnkuptuar. Megjithat, nuk mund t drejtohet shtja n gjykat nse pala tjetr deklaron se sipas mendimit t saj konflikti nuk bn pjes n kategorin e konflikteve t cilat mund tiparaqiten arbitrazhit t detyrueshm, prve rasteve kur traktati mbi arbitrazhin i jep Gjykats sArbitrazhitkompetenc pr t vendosur mbi kt shtje paraprake.

2. Nj mosmarrveshje q lind nga detyrimet kontraktore t pretenduara nga njri shtet

pr shtetin tjetr pr shkak t shtetasve t tij, dhe q pr zgjidhjen e t cilave sht pranuararbitrazhi. Kjo marrveshje nuk zbatohet, nse parashikohet kushti q kompromisiduhet tzgjidhet nndonj mnyr tjetr.Neni 54

12Punoi:Enio Doka


1


N rastet e parashik uara n nenin e msiprm, kompromisido t zgjidhet me nj komision tprbr nga pes antar t zgjedhur n mnyrn e prcaktuar n nenin 45, paragraft 3 deri6. Antari i pest sht kryetari i Komisionit ex officio.Neni 55Funksionet e gjyqtarit t arbitrazhit mund tijepen nj gjyqtari t vetm arbitrazhi ose

disa gjyqtarve arbitrazhi t zgjedhur nga palt sipas dshirs, ose t zgjedhur nga ana e tyre ngaantart e Gjykats s Prhershme t Arbitrazhit t themeluar nga konventa n fjal. Nse nuk arrihet prbrja e trupit gjykues me marrveshje t drejtprdrejt ndrmjetpalve, ndiqet mnyra e prcaktuar n nenin 45, paragraft 3 deri 6.Neni 56Kur nj sovran apo kryetari i nj shteti zgjidhet si Gjyqtar Arbitrazhi, procedura e gjykimit vendoset prej tij.Neni 57Gjyqtari kryesues sht kryetari ex officio i Gjykats.Kur gjykata nuk ka nj gjyqtar kryesues, ajo emron kryetarin e vet.Neni 58

Kur kompromisisht vendosur nga nj komision, si parashikohet n nenin 54, dhen munges t nj marrveshjeje pr t kundrtn, komisioni vet do t formoj Gjykatn eArbitrazhit.Neni 59Nse nj prej Gjyqtarve t Arbitrazhit vdes, del n pension ose bhet i paaft prfardo arsyeje pr kryerjen e funksioneve t tij, pr plotsimin e vendit t lir, ndiqet e njjtaprocedur q ishte ndjekur pr emrimin e tij. 4226Neni 60Gjykata mblidhet n Hag, prve rastit kur palt kan zgjedhur nj vend tjetr. Gjykata mund t mblidhet n territorin e nj shteti t tret vetm me plqimin e ktij t fundit. Pas prcaktimit t vendit t takimit, ai nuk mund t ndryshohet nga gjykata, prvese

me plqimin e palve.Neni 61Nse shtja mbi gjuhn q do t prdoret nuk sht zgjidhur nga kompromisi,kjo dot vendoset nga gjykata.Neni 62Palt kan t drejt t caktojn agjent t posam pr t marr pjes n Gjykat, pr t vepruarsi ndrmjets midis tyre dhe Gjykats.Pr m tepr, ata autorizohen t emrojn vet avokat ose mbrojts pr mbrojtjen e t drejtavedhe interesave t tyre, pr kt qllim para gjykats.Antart e Gjykats s Prhershme nuk mund t veprojn si agjent, avokat apo simbrojts prvese n emr t pals q i ka emruar ata antar t Gjykats.

Neni 63

Si rregull i prgjithshm, procedura e arbitrazhit prbhet nga dy faza t dallueshme: faza e deklaratave dhe e diskutimeve verbale.Deklaratat konsistojn n komunikimin e agjentve prkats me antart e gjykats dhepals kundrshtare pr rrethanat, kundrrrethanat dhe, nse sht e nevojshme, pr prgjigjet;palt prvetsojn pr kt qllim t gjitha shkresat dhe dokumentet e krkuara n kt rast.Ky komunikim do t bhet n mnyr t drejtprdrejt ose nprmjet ndrmjetsimit t Zyrs Ndrkombtare, n mnyrn dhe kohn e caktu ar nga kompromisi.

13Punoi:Enio Doka


1


Koha e caktuar nga kompromisimund t zgjatet me marrveshje nga palt ose nga gjykata, kurkjo e fundit e konsideron t nevojshme me qllim t arritjes s nj vendimi t drejt. Diskutimet konsistojn n debatin verbal t argumenteve t palve para Gjykats. Neni 64Nj kopje e vrtetuar e do dokumenti t prgatitur nga njra pal duhet tikomunikohet pals

tjetr.Neni 65Gjykata nuk mblidhet pr diskutim deri n prfundim t deklaratave, me prjashtim t rastevekurlindinrrethanatveanta.Neni 66Diskutimet jan nn drejtimin e kryetarit. Ato jan t hapura vetm nse kshtu vendoset nga ana e Gjykats, me plqimin e palve.Ato regjistrohen n procesverbale t mbajtura nga sekretart e emruar nga kryetari. Ktoprocesverbale nnshkruhen nga kryetari dhe nga nj prej sekretarve dhe vet kankarakter autentik. 4227Neni 67

Pas mbylljes s deklaratave, Gjykata ka t drejt t refuzoj diskutimin e t gjitha shkresave apo dokumenteve t reja, t cilat nj nga palt mund t dshiroj t paraqes pa plqimin e pals tjetr.Neni 68Gjykata sht e lir t marr n konsiderat shkresa ose dokumente t reja, pr t cilat mund ttrhiqet vmendja nga agjentt apo avokatt e palve.N kt rast, Gjykata ka t drejt t krkoj paraqitjen e ktyre shkresave ose dokumenteve, porsht e detyruar tibj ato t ditura pr paln kundrshtare.Neni 69Ve ksaj, Gjykata mund t krkoj nga agjentt e palve paraqitjen e t gjitha shkresave dheshpjegimet e nevojshme. N rast refuzimi, Gjykata mban shnim kt.

Neni 70Agjentt dhe mbrojtsi i palve jan t autorizuar pr t paraqitur verbalisht n Gjykat t gjithaargumentet q i konsiderojn t prshtatshme n mbrojtjen e shtjes s tyre. Neni 71Ata kan t drejt t paraqesin kundrshtime dhe argumente. Vendimet e Gjykats nkto shtje jan t forms s prer dhe nuk mund t jen objekt i ndonj diskutimi tmvonshm.Neni 72Antart e Gjykats kan t drejt tidrejtojn pyetje agjentve dhe mbroj tsve t palve, dhe tukrkojn atyre shpjegime mbi shtje t dyshimta. As pyetjet, as vrejtjet e bra nga antart e Gjykats gjat diskutimeve, nuk mund t konsiderohen si shprehje e mendimit nga Gjykata n

prgjithsi ose nga antart e saj n veanti.

Neni 73Gjykata sht e autorizuar t deklaroj kompetencn e saj n interpretimin e kompromisit,sidhe t traktateve t tjera, t cilat mund t krkohen, dhe n zbatimin e parimeve t s drejts. Neni 74Gjykata ka t drejt t nxjerr rregullat e procedurs pr administrimin e shtjes, prt vendosur mnyrn, formn dhe kohn n t ciln do pal duhet t prfundoj argumentet e sajdhe pr rregullimin e t gjitha formaliteteve t nevojshme pr trajtimin e provave.

14Punoi:Enio Doka


1


Neni 75Palt marrin prsipr tijapin Gjykats, sa m shum t jet e mundur, t gjith informacionin e krkuar pr vendimin mbi shtjen. 4228Neni 76Pr t gjitha njoftimet q Gjykata duhet tidrgoj n territorin e nj pale t tret kontraktuese,

Gjykata do tik rkoj drejtprdrejt qeveris s atij shteti. I njjti rregull vlen edhe n rastin e hapave q ndrmerren pr t siguruar prova n vend. Krkesat pr kt qllim duhet tekzekutohen pr aq sa e lejon ligji i brendshm i shtetit t cilit i sht br krkesa. Ato nukmund t refuzohen, me prjashtim t rasteve kur shteti n fjal i konsideron t qllimshme pr tdmtuar sovranitetin ose sigurin e tij. Gjykata ka gjithmon t njjtat t drejta pr t vepruarnprmjet shtetit, n territorin e t cilit ajo ndodhet. Neni 77Kur agjentt dhe mbrojtsit e palve kan paraqitur t gjitha shpjegimet dhe provat n mbrojtje t shtjes s tyre, kryetari shpall mbylljen e diskutimeve.Neni 78Gjykata shqyrton vendimet e saj n fshehtsi dhe seancat mbeten t fshehta. T gjitha shtjet

vendosen nga nj shumic e antarve t gjykats.Neni 79Vendimi duhet t prmbaj arsyet mbi t cilat sht bazuar. Ai prmban emrat e gjyqtarve tarbitrazhit; nnshkruhet nga kryetari dhe kryesekretari ose nga sekretari q kryen detyrn ekryesekretarit.Neni 80Vendimi lexohet n seanc publike, ku agjentt dhe mbrojtsit e palve jan t pranishmose jan thirrur sipas rregullit pr t marr pjes.Neni 81Vendimi, i shpallur dhe i njoftuar pr agjentt e palve, zgjidh mosmarrveshjen prfundimishtdhepatdrejtapelimi.

Neni 82do mosmarrveshje q lind mes palve n lidhje me interpretimin dhe zbatimin e vendimit, n munges t nj marrveshjeje pr t kundrtn, do tiparashtrohet Gjykats, e ci la e kashpallurat.Neni 83Palt mund t rezervojn n kompromist drejtn pr t krkuar rishikimin e vendimit. Nkt rast dhe nse nuk ka nj marrveshje pr t kundrtn, krkesa duhet t drgohetn Gjykatn e cila e ka shpallur vendimin. Ajo mund t bhet vetm n baz t zbulimit t ndonj fakti t ri i cili ka ndikim thelbsor mbi vendimin dhe q ka qen i panjohur nga gjykata dhe pala, e cila ka krkuar rishikimin pas mbylljes s diskutimit.Procedurat pr rishikim mund t fillojn me nj vendim t Gjykats, i cili shprehimisht paraqet

ekzistencn e faktit t ri, duke e dalluar at sipas natyrs s prshkruar n paragrafin e msiprm,

dhe duke shpallur pranimin e krkess mbi kt baz. Kompromisicakton periudhn brendas cils duhet t bhet krkesa pr rishikim. 4229Neni 84Vendimi nuk sht detyrues, prvese pr palt n mosmarrveshje.Kur vendimi lidhet me interpretimin e nj Konvente, n t ciln shtetet e tjerat ndryshme nga ato n konflikt jan pal, ato do t njoftojn t gjitha shtetet

15Punoi:Enio Doka


1


nnshkruese n kohn e duhur. Secili nga kto shtete ka t drejt t ndrhyjn kt shtje. Nse nj osem shum prej tyreprfitojn nga kjo e drejt, interpretimi i vendimit sht njlloj detyrues dhe prto.Neni 85SecilapalpaguanshpenzimetesajdhenjpjestbarabarttshpenzimevetGjykats.KAPITULLI IVARBITRAZHI ME PROCEDUR T SHKURTUARNeni 86Me qllim lehtsimin e puns s sistemit t arbitrazhit n konfliktet q pranojnprocedurn e shkurtuar, palt kontraktuese miratojn rregullat e mposhtme, t cilatduhet t zbatohen n munges t marrveshjeve t tjera dhe do tunnshtrohenrezervave t dispozitave t kapitullit III aq koh sa mund t zbatohen.Neni 87Secila nga palt n mosmarrveshje emron nj gjyqtar arbitrazhi. T dy gjyqtarte zgjedhur n kt mnyr zgjedhin nj gjyqtar kryesues arbitrazhi. Nse ata nuk biendakord mbi kt pik, secili prej tyre propozon dy kandidat t marr nga lista eprgjithshme e antarve t Gjykats s Prhershme, prve antarve t emruar ngasecila prej palve dhe t shtetasve t tyre;prcaktohet me short se cili nga kandidatt epropozuar n kt mnyr do t jet gjyqtar. Gjyqtari i zgjedhur kryeson Gjykatn, e cila

jep vendime me shumic votash.Neni 88N munges t ndonj marrveshjeje t mparshme, Gjykata, me tukrijuar, prcaktonkohn brenda s cils t dy palt duhet t paraqesin shtjet e tyre respektive.

Neni 89Secila pal prfaqsohet para Gjykats nga nj agjent, i cili shrben si ndrmjetsndrmjet Gjykats dhe Qeveris q e ka caktuar at.Neni 90Shqyrtimi bhet vetm me shkrim. Megjithat, secila pal ka t drejt t krkoj thirrjene dshmitarve dhe ekspertve. Gjykata, nga ana e saj, ka t drejt t krkojshpjegime verbale nga agjentt e t dyja palve, si dhe nga ekspertt dhe dshmitart,paraqitja e t cilve n Gjykat mund t konsiderohet e dobishme.Konkluzioni

16Punoi:Enio Doka


1


ReferencaArbenPuto-EDrejtaNderkombetarePublike;ShtepiaBotueseDudaj;Tirane,2010

JoshuaS.Goldstein-MarredhenietNderkombetare;ShtepiaBotueseDituria;Perkthyes

ArianeTeutaStarova,2003

KonventaPerZgjidhjenPaqesoreteMosmarrveshjeveNderkombetare;Hage,1907

RevistaEuropa;VolumiIINr.4;InstitutiIStudimeveNderkombetare(AIIS);3Maj2006

HerculesFurensSeneca-SenecaTragedies;Vol1;Perkth.NgaF.J.Miller;London,

1917

Murphy(ed.)-United States Practice in International Law, 19992001 (2002),

.Colson and Smith(eds)-International Maritime Boundaries(Vol. V, 2005)

OxfordJournals,Law&SocialSciences;ChineseJournalofInternationalLaw;Volume8,Issue2;ArtikullingaIanBrownlieThePeacefulSettlementofInternationalDisputesFq.267-283.

17Punoi:Enio Doka
http://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.orghttp://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.orghttp://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.orghttp://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.orghttp://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.orghttp://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/content/8/2.tochttp://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://chinesejil.oxfordjournals.org/http://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.orghttp://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.orghttp://services.oxfordjournals.org/cgi/tslogin?url=http%3A%2F%2Fwww.oxfordjournals.org