Ya~amln Kokeni Hakklnda Yeni Bir Yakla~In1:Bilin<;li T a as r 1 m

Darwin'inTiirlerin Kokeniadh kitabmdanbu

yana,biyolojidekitemel kuram, canhlarmdogalseleksiyonuniiriinii olduklanm ongoren evrimkuraml oldu. 20. yiizYlldaDarwinizm'egenetik1~lgmdagetirilenyeni yorum, dogal seleksiyonabir de mutasyonmekanizmasmlekledi.Ancakbuiki mekanizl11amn,yani dogal seleksiyonve mu-tasyonun,canhhgmtek kaynaglolduguyoniinde-ki gelenekselanlaYI~,sonYillardaonemliele~tiri-ler ahyor.Pek\ok bilim adami,canhhgmsadecebu gibi ama\slzve bilin\sizfaktorlerin iiriinii ola-mayacagml,hayatmkokeninde"tasarlaYICIbir bi-lincin"oldugunusavunuyorlar-BuanlaYI~sonYII-lardayenibir teoriyi de beraberindegetirdi: "Bi-1i\1iTasanm"(IntelligentDesign)teorisi.

Bu teori, 1990'h Yillardabir grup Amerikahbilim adamltarafmdanortayaabldl. Teorinin ilkbiiyiik \lkl~I, Pennsylvania'dakiLehighUniversi-tesi'nden biyokimyaprofesorii Michael J. Be-he'nin "Darwin'inKaraKutusu:EvrimeKar~1Bi-yokimyasalBa~kaldlrl"adhkitabl oldu. Behe,ki-tabmdacanhhiicresininDarwinzamanmdai\eri-gi bilinmeyenbir "karakutu" oldugunu,hiicrenindetaylananla~lldlgmdaise,burada\ok kompleksbir "tasanm"bulundugununortaya\Iktlglm anla-tlyordu.Behe'yegore,canhlardakikomplekssis-temlerindogalseleksiyonve mutasyonla,yanibi-lin\siz mekanizmalarlaortaya\Ikmasl Imkanslzdlve bu durumhiicrenin"bilin\1i bir ~ekildetasar-landlglm"gosteriyordu.FranslzfelsefeprofesoriiPetervanInwogen,bu kitabm onemini~oylevur-gulamaktaydl:

"Eger Darwinistlerbilimsel ger\eklerle dolubu kitabl,onemsemeyerek,yanh~anlayarakveyaonagiiliip ge\erekkar~llarlarsa,bu durumbugiinDarwinizm'inbilimselbir teori olmaktan\ok birideoloji olduguyoniindekigitgide yaYllan~iiphe-ler i\in onemlibir kamt olacakbr."

DarwinistlerBehe'yetatminkar bir cevapve-remediler.Ve "bilin\1i tasanm" teorisi giderekdahafazla bilim adamltarafmdansavunulmayaba~landl.Bugiinbu hareketinonemliisimleriara-smdaCaliforniaBerkeleyUniversitesi'ndenPhilipJohnson;MIT, Chicago,Princeton Universitele-ri'nden Willam Dembski;doktorasml Cambrid-ge'de yapml~olan StephenC. Meyer;ChicagoUniversitesi'ndenPaulNelsongibi isimleryer ah-yor. "AccessResearchNetwork"\absl altmdabi-limsel\ah~malaryiiriiten gruba, internet iizerin-denula~makmiimkiin.(www.arn.org)

indirgenemezKompleksllkBilin\1idizaynteorisini savunanlannen \ok

vurgu yaptlklan kavramlardanbiri, "indirgene-mezkomplekslik"(irreduciblecomplexity).

Bu kavram,aslmdaDarwintarafmdanortayakonmu~bir "klstas"adayamyor.Darwin, kenditeorisininnasllyanh~lanabileceginiTiirlerin Ko-keni'nde~oyleifadeetmi~:

"Eger birbirini takip eden \ok saYldakii\iik

BILlM..TEKNIK mKaslm2001

degi~iklikle kompleks bir organm olu~masmmimkanSIZoldugugosterilse,teorim kesinlikleYI-kllml~olacakbr.Ama ben boyle bir organ gore-

. miyorum."Darwin'inburadakikastmliyi incelemekgere-

kiyor. Ba~tabelirttigimiz gibi, Darwinizmcanhla-nn kokenini iki bilin\siz doga mekanizmaslileapkhyor:Dogalseleksiyonve rastlantlsaldegi~ik-likler (yanimutasyonlar).Darwinistteoriyegore,bu iki mekanizma,canhhiicresininkompleksya-plsml, kompleks canhlarm viicut sistemlerini,gozleri,kulaklan,kanatlan,akcigerleri,yarasala-nn sonanmve daha milyonlarcakarma~lktasa-nmh sistemimeydanagetirmi~durumda.

Ancak son derece kompleks yapllara sahipolan bu sistemler,nasll olur da iki bilin\siz do-gal etkenin iiriinii sayrlabilir? i~te bu noktadaDarwinizm'inba~vurdugukavram, "indirgenebi-lirlik" kavraml.Teori, sozkonususistemlerin\okdahabasit hale indirgenebileceklerinive sonrada kademekademegeli~mi~olabilecekleriniid-dia ediyor. Bu kademeler sayesinde, Darwi-nizm'in iddiaslnagore, oncedengozii olmayanbir canhtiirii kusursuzbir gozesahipoluyor,on-ceden u\amayan bir ba~ka tiir de kanatlampu\ar halegeliyor.

Ancakbilin\1itasanmsavunuculan,bu klasikhikayede\ok onemlibir yamlgloldugunusavunu-yorlar. Dikkatedilirse,Darwinistteori, bir nokta-danbir ba~kanoktaya(orneginkanatslzcanhdankanathcanhya)dogru gidena~amalannhepsinintek tek "avantajh" olmaslnl ongoriiyor. A'danZ'ye dogru gidecekbir evrim siirecinde,B, C,D...U, U,V veY gibi tiim "ara" kademelerincan-hyamutlakaavantajsaglamaslgerekiyor.Dogalseleksiyonve mutasyonunbilin\li bir ~ekildeon.

('l,Itln Iht. .uJ't'f/>t)' wnn."I'Iilnd compl.'llmJ:,bouk.-

-1)a.1d 8<'flm..".....thor of A TOUR OF TIlE ('AI.CUI.lJS

MICHAEL J. BE HE

cedenhedef belirlemeleri miimkiin olmadlgmagore, tiim teori canh sistemlerininavantajhkii-\iik kademelere"indirgenebilecegi"varsaYlmlnadayamyor.

i~te Darwinbu nedenle"eger birbirini takipeden\ok saYldakii\iik degi~ikliklekompleksbirorganmolu~masmmimkanslzoldugugosterilse,teorimkesinlikleYlkllml~olacaktlr"demi~ti.

Bilin\1i tasanm savunuculan,i~tebu noktaYIvurguluyorlarve 20. yiizYl1biliminin, Darwinza-mamndayeterincebilinmeyenpek \ok "indirge-nemezkompleks"yapl ortaya\Ikardlgml belirti-yorlar. MichaelBehe'ninkitabmdaindirgenemezkomplekssistemlereverdigi ilgin\ orneklerdenbiri, bakterikam\lsl.

BakterininKam~ISI"Kam\I" olarak Tiirk\e'ye \evrilen "flagella"

isimliorgan,bazlbakterilertarafmdanSIVIbir or-tamdahareketedebilmeki\in kullamhr.Organ,bakterinin hiicre zanna tutturulmu~turve canhritmik bir bi\imde dalgalandlrdlglbu kam\IYIbirpaletgibi kullanarakdiledigiyon ve hlzdayiize-bilir. Bakterilerin kampsl, uzun zamandlrbilin-mektedir.Ancak son 10 YII i\indeki gozlemler,bu kam\lnmdetayhyaplsmlortaya\Ikanncabi-lim diinyasl~a~kmadonmii~tiir.{:iinkii kam\mln,oncedensanlldlglgibi basitbir titre~immekaniz-maslyladegil, \ok karma~lkbir "organik motor"ile \ah~tlglortaya\lkml~tlr.

Bakterininhareketli motoru, elektrik motor-lanylaaymmekanikozeiligesahiptir.iki anabo-liim sozkonusudur:Bir hareketliklslm(rotor)vebir duraganklslm (stator).

Buorganikmotor, mekanikhareketlerolu~tu-ran diger sistemlerdenfarkhdlr. Hiicre, i\indeATPmolekiilleri halindesakhtutulan ham ener-jiyi kullanmaz.Bunun yerine kendineozel birenerjikaynaglvardlr: Bakteri,zarmdangelenbirasit akl~lndanaldlgl enerjiyi kullamr. Motorunkendi i\ yaplsl ise olaganiistii derecedekomp-lekstir. KampYIolu~turanyakla~lk240 ayn pro-teinvardlr. Bunlarkusursuzbir mekaniktasanm-la yerlerineyerle~tiriimi~tir.Bilim adamlankam-\IYI olu~turanbu proteinlerin,motorukapatlpa\acaksinyalleri gonderdiklerini,atomboyutun-da hareketeimkan saglayanmafsallarolu~tur-duklanmya da klrbaClhiicrezannabaglayanpro-teinleri hareketlendirdiklerini belirlemi~lerdir.Motoruni~leyi~inibasitle~tirerekanlatmakama-Clylayapllanmodellemelerbile, sisteminkarma-~Ikhgmmanla~llmasli\in yeterlidir.

Bakterikam\ISlnlkitabmdadetayholarakan-latanMichaelJ. Behe,sadecebu kompleksyap.-51010dahi,evrimi "Ylkmak"i\in yeterlioldugunusavunmaktadlr.{:iinkii kamphi\ bir ~ekildebasi-te indirgenemeyecekbir yapldadlr-KampYIolu~-turan molekiilerpar\alarmtek bir tanesibile 01-masa,ya da kusurluolsa,kam~1\ah~mazve do-laYlslylabakteriyehi\ bir faydaslolmaz.Bakteri

kam~lsmmilk var olduguandanitibaren eksiksizolaraki~lemesigerekmektedir.Buger~ekkar~l-smdaevrimteorisinin"kademekademegeli~im"modelianlamslzla~maktadlr.Nitekim bugiineka-darhi~bir evrimcibiyolog,bakterikam~lsmmko.keninia~lklamaYIdenememi~tirbile-

TasanmNasI!Bellrlenebilir?Bakteri kam~lslku~kusuzbilin~1itasanm sa-

vunuculannmtek ornegi degil. Behe kitabmdadahapek ~ok"indirgenemezkompleks"yapmmorneginiveriyor.SadeceBehe'ninkitabmdade.gil, bilin~1itasanmlsavunanpek ~ok biyolog ta.rafmdanyaymlanankitaplardave bilimsel maka.lelerde,evrimin"kor" mekanizmalannma~lklaya-madlglkomplekstasanmlaradair saYlslzornek.:ar:insangoziiniinanatomisi,retina hiicrelerin-deki karma~lkbiyokimyasaldiizenek,DNArepli.kasyonundagorevyapanenzimler,insanmdiz ek-leminintasanmlveya"tek yonlii ve daimi nefesakl~I"saglayanozgiinku~akcigerigibi.

Bilin~1itasanmsavunuculan,bu yapllann hi~birinin"dogalmekanizmalarla"olu~mu~olamaya-cagml,mutlakabilin~1ibir diizenlemeniniiriiniioldugunusavunuyorlar.Peki bir yapmmtasanm:irunuoldugunasllanla~lhyor?William DembskiTheDesignInference:EliminatingChancethro-ughSmallProbabilities(Dizayn~Ikanml: Kii~iikOlaslhklarYoluyla~ans Faktorunu Elimine Et.mek)adhkitabmdabu soruyucevaphyor.

Dembski'yegore, dogadavar olup da dogalfaktorlerleortayapkma olaslhgla~m derecedeku~ukolanyapdar,bilin~1ibir tasanmmbilimsel"'~Itml olu~turuyor.Orneginfonksiyonelbir pro-- .fi molekiiliiniin,dogadaki20farkhaminoasitinrJstlantlsalbirarayagelmesiyleolu~maihtimali,matematikte"imkanslz"mba~ladlglnoktasaYllanlOSO'del'den bile ~ok~okdaha(trilyarlar keretrilyarlarcakat) kii~iik.Budurum,proteinin rast-lantlsalbir sureciniirunii olmadlgml, "tasarlan-ml~"bir yaploldugunugosteriyor.

Dahakolayanla~lhrbir ornekise~oyle:Balta" -memi~bir ormandabir heykelerastlarsanaz,, ...Jan~Ikardlgmlzsonu~ne olur?Dogalfaktor.,,,rinbu heykeliolu~turmu~olmalanihtimali ~ok~okku~iikoldugu(yaniboylebir alternatif "im-kanslz"oldugu)i~in,heykelintasarlanml~oldugusonucunavanrsmlz.Bilin~1itasanmsavunuculan,canhlann kompleksmekanizmalarmm,bir or.mandabulunanheykelden~ok daha apk birer"tasanmkamtl"oldugunusavunuyorlar.

" .,imi~in Blr DoniimNoktaslml?Ku~kusuzbilin~1itasanmkonusundakibu ~a-

h~malar,onemlibir soruyudaberaberindegetlri.yor:Tasanmcikim?Canhlandizaynedenbilin~,kiniinbilinci?

Bilin~litasanmsavunuculan,bu sorununce-vablnm,biliminalamdl~mdakaldlgmlbelirtiyor-1.1'. Onlaragorebiliminya~ammkokenlhakkm-" varabilecegisonu~,canhhgmtasarlanml~01-. ..,;unutespit etmektenibaret. Yani, bu tasan-mmsahibikim, amacrnedirgibi sorularm,kendialanlanndan~Iklpdininveyafelsefeninilgi alam-na girdigini dii~iiniiyorlar.ProfesorPhilip John-son'agore, "herkesbu sorularakendi inan~lan-na ve dii~iincelerinegore cevaparayabillr, amaonemliolanbilimin,hayatlama~lz blr rastlantl-

lar zinciri"olarakgorenDarwinistteoriyi reddedi-yor olmasl."

Bilin~1itasanmteorisi, hem billm diinyasmlhemdetoplumuderindenetkileyecegebenziyor.AccessResearchNetworktarafmdanyaymlananOriginsandDesigndergisi,olduk~ayiiksekbir ti-rajla bilin~1itasanmkavrammmbilimseltemelle-rini oturtuyor.TeorininBehe,Johnson,Dembskigibi onciileri, ABD'nin saygm iiniversitelerindebilimselkonferanslardasoz ahyor, Darwinistbi-lim adamlanylatartl~malarakatlhyor ve teorininherge~engiin dahafazlayaydmaslI~in~ah~lyor-lar. Ge~igimizgiinlerdeNew YorkTimesgazete-sl, "bilin~1itasanm"teorisini ele alan "Evoluti-onistsBattle NewTheoryon Creation" (Evrimci-

. 1..1

.s 1 g n

of,

t'i NXEti; " :..o;~.~~.: .1..'

{. ;~~'j~

~

.'8J ~~..\ ~ .;..~.'f;

~ ~': .("

.(-.4'

..

~..!:,

ler YeniBir Yaratlh~Teorisiyle~atl~lyor)ba~hkhbir haberyaymladl.NewYork Times'agore bi-Iin~1idizaynDarwinizm'ekar~1gii~lii bir aklm,~unkii somut billmsel temellereve entellektiielyorumlaradayanayor.(TeoriTiirk medyasmdadayankl buldu,bkz- Ertugrul Ozkok, "Her Yol AI-lah'a ml ~Iklyor", Hiirriyet, 16 Nisan2001)

Bilin~1itasanmteorisinin en onemli mesajl,tiim dogaYI"planlanmaml~,ama~lanmaml~birrastlantllarYlgml"olarakgorenortodoksbiyolojianlaYI~mmge~ersizoldugunusavunmasl.Micha-el Behe,bu yeni anlaYI~mbillm diinyasltarafm-dankabullenilmesininkolayolmadlgml,ancakza-ten hi~bir bilimsel devriminkolay ger~ekle~me.digini belirtiyor:

Hayatmiistiin bir akd tarafmdantasarlanml~olduguanlaYI~I,hayatl basit doga kanunlarmmbir sonucuolarak algllamayaah~kmbizlerdebir~oketkisiyaratml~durumda.Amadigeryiizydlarda benzer~oklanya~aml~lardlve ~oklardanka~-maki~inbir nedende yok.

Bilimdiinyaslbu "~ok"ukabullenecekmi, bu-nu zamangosterecek.

sAli Goren

Prof.Dr..AnkaraUniversitesi.TIp FakiiltesiEmekliOl1retimUyesi,AdanaMillet\'ekili

KaynaklarRehe, M., Darwin's Black Box, New York, The Free Press. 1996

Burgess,S.. "Critical Characteristics and the Irreducible Knee Joint",

1999, http://www.trueorI9in.or9/knee.htmDarwin, C., 1M Origin of Species: A Facsimile of the First Edition,

Harvard University Press, 1964

Dembski. W., The Design Inference: Eliminating ChancethroughSmall Probabililies, Cambridge University Press, 1998

Denton, M.. Evolution: A Theory In Crisis. London: Burnett Books.1985

Denton, M., I., Nature's Destiny. Free Press. New York. 1998

Meyer,S., C., "Word Games: DNA, De.ign and Intelligence", Sign. of

Intelligence, (ed. William Dembski Jame. Ku.hiner), 2001,Brazos Press

Johnson. P.. The Wedge of Truth, Splitting the Foundations of

Naturalism, InterVarsity Press. 2000

Kas,m200111 BILIM~TEKNiK

A Y L I K POP U L E R. B i L i M. DERGisi

.J ...a ",

KASIM2001

':'~ S"

A"

y " ,~',1,j. . ' 8 '"~~it ',c' '" L", ',4" 0 'i~t\

1250000 TL.

!II".iI -v

.

EVRIM'ARTI$MALARIIllllJJII!JlIIIIJIJI1!)!JI111111~lli Gozaltlndakiinternet... Niye Giiliiyoruz?... HayvanatBah~eleri...