XXII
#�����
.�+�%���������� � !+�����%����!����/����
-+�%��������������������
-+�%����������������������
.+�����%���$�������������
-+��+�!+�%��������������
*%����������������%�������
0/%�������%�
"����%������
.+�����%���$�������������
�������.���������������
��������#� �����������
���������-���������������
$������"�������������
III
Auf einen Blick
Ophthalmologische Untersuchung 1Lider (Palpebrae) 2
Tränenorgane 3Bindehaut (Konjunktiva) 4
Hornhaut (Kornea) 5Lederhaut (Sklera) 6
Linse (Lens cristallina) 7Gefäßhaut (Tunica vasculosa bulbi) 8
Pupille (Pupilla) 9Glaukom 10
Glaskörper (Corpus vitreum) 11Netzhaut (Retina) 12
Sehnerv (N. opticus) 13Sehbahn 14
Augenhöhle (Orbita) 15Optik und Refraktionsfehler 16
Bulbusmotilität und Schielen 17Unfallophthalmologie 18
Sehbehinderung und Begutachtung 19Leitsymptome 20
Anhang 21
V
Augenheilkunde
Gerhard K. Lang
unter Mitarbeit von
O. GareisGabriele E. LangDoris ReckerC. W. SpraulP. Wagner
4., überarbeitete Auflage
543 Abbildungen44 Tabellen
Georg Thieme VerlagStuttgart · New York
VI
Bibliografische Information Der DeutschenNationalbibliothek
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnetdiese Publikation in der Deutschen National-bibliografie; detaillierte bibliografische Datensind im Internet über http://dnb.d-nb.de abruf-bar.
1. deutsche Auflage 19981. englische Auflage 20002. deutsche Auflage 20001. türkische Auflage 20011. französische Auflage 20021. spanische Auflage 20023. deutsche Auflage 20042. spanische Auflage 2006
Wichtiger Hinweis: Wie jede Wissenschaft istdie Medizin ständigen Entwicklungen unter-worfen. Forschung und klinische Erfahrung er-weitern unsere Erkenntnisse, insbesondere wasBehandlung und medikamentöse Therapie an-belangt. Soweit in diesem Werk eine Dosierungoder eine Applikation erwähnt wird, darf derLeser zwar darauf vertrauen, dass Autoren, Her-ausgeber und Verlag große Sorgfalt darauf ver-wandt haben, dass diese Angabe dem Wissens-stand bei Fertigstellung des Werkes ent-spricht.
Für Angaben über Dosierungsanweisungenund Applikationsformen kann vom Verlag je-doch keine Gewähr übernommen werden. JederBenutzer ist angehalten, durch sorgfältige Prü-fung der Beipackzettel der verwendeten Präpa-rate und gegebenenfalls nach Konsultation ei-nes Spezialisten festzustellen, ob die dort gege-bene Empfehlung für Dosierungen oder die Be-achtung von Kontraindikationen gegenüber derAngabe in diesem Buch abweicht. Eine solchePrüfung ist besonders wichtig bei selten ver-wendeten Präparaten oder solchen, die neu aufden Markt gebracht worden sind. Jede Dosie-rung oder Applikation erfolgt auf eigene Ge-fahr des Benutzers. Autoren und Verlag appel-lieren an jeden Benutzer, ihm etwa auffallendeUngenauigkeiten dem Verlag mitzuteilen.
� 1998, 2008 Georg Thieme Verlag KGRüdigerstraße 14D-70469 StuttgartUnsere Homepage: http://www.thieme.de
Printed in Germany
Satz: Druckhaus Götz GmbH, Ludwigsburg,gesetzt auf CCS Textline
Druck: Offizin Andersen Nexö, LeipzigZeichnungen: Markus Voll, München
Umschlaggestaltung: Thieme VerlagsgruppeUmschlagabbildung: Digital Vision
ISBN 978-3-13-102834-1 1 2 3 4 5 6
Geschützte Warennamen (Warenzeichen) wer-den nicht besonders kenntlich gemacht. Ausdem Fehlen eines solchen Hinweises kann alsonicht geschlossen werden, dass es sich um einenfreien Warennamen handelt.
Das Werk, einschließlich aller seiner Teile, isturheberrechtlich geschützt. Jede Verwertungaußerhalb der engen Grenzen des Urheber-rechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verla-ges unzulässig und strafbar. Das gilt insbeson-dere für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mi-kroverfilmungen und die Einspeicherung undVerarbeitung in elektronischen Systemen.
VII
Professor Dr. Gerhard K. Lang (*1951) studierte Human-medizin in Erlangen. Nach der Weiterbildung zum Fach-arzt für Augenheilkunde sowie wissenschaftlicher Tätig-keit in Erlangen und am Johns Hopkins Hospital (Balti-more) war er bis 1990 Leitender Oberarzt der Universi-täts-Augenklinik in Erlangen. Seit 1990 ist Gerhard LangDirektor der Universitäts-Augenklinik in Ulm. Der Autorengagiert sich besonders in der europäischen und inter-nationalen Ophthalmologie und hier v. a. in der Lehre.
Vorwort zur 4. Auflage
Das Auge ist sozusagen ein „fächerübergreifendes“ Organ. Zahlreiche Erkrankun-gen spiegeln sich in den Augen wider, denken Sie an Diabetes mellitus oder Blut-hochdruck, um nur zwei der bekanntesten Beispiele zu nennen. Manchmal ist derAugenarzt der Erste, der die Veränderungen richtungweisend deutet und den Pa-tienten zur weiteren Abklärung an einen Internisten überweist. Zudem haben vie-le Medikamente, die ein Patient wegen einer Allgemeinerkrankung einnimmt(z. B. systemische Steroide bei immunologischen Erkrankungen), „Neben“-Wir-kungen auf die Augen. Das Auge ist aber auch ein Organ, das mit zunehmendemLebensalter typische Veränderungen durchmacht. Mit dem Durchschnittsalter derBevölkerung nehmen daher auch die therapiebedürftigen Augenerkrankungen zu,wie z. B. die altersbedingte Makuladegeneration und der Graue Star.
Diese vielfältigen Krankheitsbilder kann man nur dann richtig einordnen und,wenn es darauf ankommt, auch erkennen, wenn man die Zusammenhänge ver-standen hat. Und genau diese Darstellung der Zusammenhänge ist das zentraleAnliegen dieses Lehrbuches. Für diese nun bereits 4. Auflage haben wir den Inhaltauf den aktuellen Stand gebracht, wobei uns zahlreiche Leserzuschriften sehr ge-holfen haben, das Buch noch besser auf die Bedürfnisse seiner Leser abzustimmen.An dieser Stelle mein herzlicher Dank für diese Rückmeldungen, verbunden mitdem Aufruf, uns weiterhin Anregungen und Verbesserungsvorschläge mitzuteilen.
Erneut bedanken möchte ich mich bei den Mitarbeitern des Thieme Verlages,ganz besonders jedoch bei Frau Sabine Bartl, deren Professionalität und uneinge-schränkte Unterstützung stete Motivation war.
Ulm, im August 2008 Gerhard K. Lang
VIII
Autorenverzeichnis
Prof. Dr. med. Gerhard K. LangDirektor der Universitäts-AugenklinikUlmPrittwitzstraße 4389075 Ulm
Dr. med. O. GareisChefarzt der AugenklinikStädt. KlinikumKanzlerstr. 2 – 675175 Pforzheim
Prof. Dr. med. Gabriele E. LangLeiterin der Sektion Konservative Retinologieund Laser-Chirurgieder Universitäts-AugenklinikUlm
Doris ReckerOrthoptistin an der Universitäts-AugenklinikUlm
Prof. Dr. med. C. W. SpraulNiedergelassener AugenarztUlm
Dr. med. P. WagnerLeitender Oberarzt der Universitäts-AugenklinikUlm
IX
Inhaltsverzeichnis
1 Ophthalmologische Untersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1 Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2 Anamnese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.3 Visusprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.4 Motilitätsprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41.5 Prüfung der Augenstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.6 Untersuchung der Lider und Tränenwege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.7 Beurteilung der Bindehaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.8 Untersuchung der Hornhaut (Kornea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81.9 Untersuchung der Vorderkammer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91.10 Untersuchung der Linse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.11 Untersuchung des Augenhintergrundes (Ophthalmoskopie) . . . . . . 111.12 Konfrontationstest (Untersuchung des Gesichtsfeldes) . . . . . . . . . . . . 121.13 Prüfung des Augeninnendrucks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131.14 Verabreichung von Augentropfen und Augensalbe, Anlegen eines
Verbands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2 Lider (Palpebrae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192.3 Fehlbildungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.3.1 Lidkolobom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202.3.2 Epikanthus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212.3.3 Blepharophimose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212.3.4 Ankyloblepharon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.4 Fehlstellungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.4.1 Ptosis palpebrae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.4.2 Entropium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.4.3 Ektropium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272.4.4 Trichiasis (schleifende Wimpern) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292.4.5 Blepharospasmus (Lidkrampf) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.5 Erkrankungen von Lidhaut und Lidkante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302.5.1 Allergische Lidhautentzündung (Kontaktekzem) . . . . . . . . . . . . . 302.5.2 Lidödem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.5.3 Blepharitis squamosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322.5.4 Herpes simplex der Lider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
X
2.5.5 Zoster ophthalmicus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342.5.6 Lidabszess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.5.7 Zeckenbefall (Ixodinae) der Lider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362.5.8 Phthiriasis palpebrarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.6 Erkrankungen der Liddrüsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372.6.1 Hordeolum (Gerstenkorn) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372.6.2 Chalazion (Hagelkorn) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.7 Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.7.1 Benigne Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.7.2 Semimaligne und maligne Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3 Tränenorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.2.1 Untersuchung der Tränenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.2.2 Untersuchung des Tränenabflusses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.3 Erkrankungen der ableitenden Tränenwege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.3.1 Dakryozystitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.3.2 Kanalikulitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583.3.3 Tumoren des Tränensackes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3.4 Störungen der Tränenfunktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583.4.1 Keratoconjunctivitis sicca (trockenes Auge) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583.4.2 Epiphora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.5 Erkrankungen der Tränendrüse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613.5.1 Dacryoadenitis acuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613.5.2 Dacryoadenitis chronica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623.5.3 Tumoren der Tränendrüse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4 Bindehaut (Konjunktiva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 664.3 Degenerationen und Altersveränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
4.3.1 Lidspaltenfleck (Pinguecula) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 664.3.2 Flügelfell (Pterygium) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 674.3.3 Narbenpterygium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694.3.4 Hyposphagma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694.3.5 Kalkinfarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694.3.6 Xerosis conjunctivae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Inhaltsverzeichnis
XI
4.4 Konjunktivitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714.4.1 Allgemeines zu Ursachen, Symptomatik und Diagnostik der
Konjunktivitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714.4.2 Infektiöse Konjunktivitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794.4.3 Nichtinfektiöse Konjunktivitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
4.5 Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934.5.1 Epibulbäres Dermoid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934.5.2 Hämangiom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944.5.3 Epitheliale Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944.5.4 Melanozytäre Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 974.5.5 Bindehautlymphom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1014.5.6 Kaposi-Sarkom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
4.6 Bindehauteinlagerungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
5 Hornhaut (Kornea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1055.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1055.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
5.2.1 Spaltlampenuntersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1085.2.2 Anfärben der Hornhaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1095.2.3 Hornhauttopographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1095.2.4 Feststellen der Hornhautsensibilität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1105.2.5 Messen der Hornhautendothelzelldichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1105.2.6 Messen des Hornhautdurchmessers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1115.2.7 Hornhautdickenmessung (Hornhautpachymetrie) . . . . . . . . . . . . 1115.2.8 Konfokale Hornhautmikroskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
5.3 Fehlbildungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1125.3.1 Wölbungsanomalien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1125.3.2 Größenanomalien der Hornhaut (Mikro- und Megalo-
kornea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1135.4 Infektiöse Keratitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
5.4.1 Schutzmechanismen der Hornhaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1155.4.2 Begünstigende Faktoren, Auslöser und Pathogenese von
Hornhautinfektionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1155.4.3 Allgemeines zur Diagnostik von infektiösen Keratitiden . . . . . 1175.4.4 Bakterielle Keratitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1175.4.5 Virale Keratitiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1205.4.6 Mykotische Keratitis (Pilzkeratitis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1225.4.7 Akanthamöbenkeratitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
5.5 Nicht infektiöse Keratitis, Keratopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1255.5.1 Keratitis punctata superficialis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1265.5.2 Keratitis e lagophthalmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Inhaltsverzeichnis
XII
5.5.3 Keratitis neuroparalytica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1295.5.4 Kontaktlinsentrageprobleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1305.5.5 Bullöse Keratopathie (Endothel-Epithel-Dekompensation) . . 131
5.6 Hornhautablagerungen, -degenerationen und -dystrophien . . . . . . 1325.6.1 Hornhautablagerungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1335.6.2 Hornhautdegenerationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1355.6.3 Hornhautdystrophien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
5.7 Operationen an der Hornhaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385.7.1 Kurative Hornhauteingriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385.7.2 Refraktive Hornhauteingriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
6 Lederhaut (Sklera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496.3 Farbveränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496.4 Staphylome und Ektasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1506.5 Verletzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1506.6 Entzündungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
6.6.1 Episkleritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1516.6.2 Skleritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
7 Linse (Lens cristallina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1577.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1577.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1607.3 Fehlbildungen, Anomalien der Linsenform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1617.4 Trübungen der Linse (Katarakte) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
7.4.1 Erworbene Katarakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1637.4.2 Katarakt bei Allgemeinerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1707.4.3 Katarakt bei Augenerkrankungen (Cataracta) . . . . . . . . . . . . . . . . . 1727.4.4 Katarakt nach intraokularen Eingriffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1737.4.5 Katarakt bei Verletzungen (Cataracta traumatica) . . . . . . . . . . . . 1737.4.6 Medikamentös bedingte Katarakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1747.4.7 Kongenitale Katarakte (bei Geburt vorhanden) . . . . . . . . . . . . . . . 1747.4.8 Therapie der Katarakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
7.5 Lageveränderungen der Linse (Luxatio und Subluxatio lentis) . . . . 189
Inhaltsverzeichnis
XIII
8 Gefäßhaut (Tunica vasculosa bulbi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1918.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
8.1.1 Regenbogenhaut (Iris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1918.1.2 Ziliarkörper (Corpus ciliare) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1938.1.3 Aderhaut (Choroidea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
8.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1938.3 Fehlbildungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
8.3.1 Aniridie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1948.3.2 Kolobome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
8.4 Farbanomalien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1968.4.1 Störungen der Pigmententwicklung, Heterochromie . . . . . . . . . 1968.4.2 Albinismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
8.5 Entzündungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1998.5.1 Akute Iritis und Iridozyklitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1998.5.2 Chronische Iritis und Iridozyklitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2038.5.3 Choroiditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2048.5.4 Sympathische Ophthalmie (Ophthalmia sympathica) . . . . . . . . 205
8.6 Gefäßneubildungen auf der Iris: Rubeosis iridis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2068.7 Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
8.7.1 Maligne Tumoren (malignes Uveamelanom) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2078.7.2 Gutartige Uveatumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
9 Pupille (Pupilla) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2119.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2119.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
9.2.1 Prüfung der Lichtreaktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2139.2.2 Prüfung der Naheinstellungsreaktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
9.3 Medikamentöse Beeinflussung der Pupille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2169.4 Störungen der Pupillomotorik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
9.4.1 Isokorie bei normaler Pupillenweite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2189.4.2 Anisokorie mit erweiterter Pupille am betroffenen Auge . . . . 2199.4.3 Anisokorie mit enger Pupille am betroffenen Auge . . . . . . . . . . . 2219.4.4 Isokorie bei enger Pupille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2229.4.5 Isokorie bei weiter Pupille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Inhaltsverzeichnis
XIV
10 Glaukom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22510.1 Allgemeine Vorbemerkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22510.2 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22510.3 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
10.3.1 Schräge Beleuchtung der Vorderkammer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23010.3.2 Spaltlampenuntersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23010.3.3 Gonioskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23110.3.4 Messung des intraokularen Druckes (IOD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23210.3.5 Ophthalmoskopie der Papille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23710.3.6 Gesichtsfelduntersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23810.3.7 Untersuchung der retinalen Nervenfaserschicht . . . . . . . . . . . . . . 238
10.4 Primäre Glaukome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24210.4.1 Primär chronisches Offenwinkelglaukom (PCOG) . . . . . . . . . . . . . 24210.4.2 Primäres akutes Winkelblockglaukom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
10.5 Sekundäre Glaukome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26410.5.1 Sekundäre Offenwinkelglaukome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26510.5.2 Sekundäre Winkelblockglaukome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
10.6 Kongenitale und infantile Glaukome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
11 Glaskörper (Corpus vitreum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27311.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27311.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27511.3 Altersveränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
11.3.1 Glaskörperverflüssigung (Syneresis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27611.3.2 Glaskörperabhebung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
11.4 Pathologische Glaskörperveränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27811.4.1 Inkomplette Rückbildung von embryonalem Mesenchym
(Entwicklungsstörungen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27811.4.2 Pathologische Glaskörpertrübungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28111.4.3 Glaskörpereinblutung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28211.4.4 Glaskörperentzündung (Vitritis) und Endophthalmitis . . . . . . . 28511.4.5 Vitreoretinale Dystrophien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28711.4.6 Morbus Wagner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
11.5 Die Rolle des Glaskörpers bei verschiedenen okulären Verände-rungen sowie bei der Kataraktoperation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28811.5.1 Netzhautablösung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28811.5.2 Retinale Gefäßproliferationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28811.5.3 Kataraktoperation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
11.6 Operative Therapie: Vitrektomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Inhaltsverzeichnis
XV
12 Netzhaut (Retina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29312.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29312.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
12.2.1 Prüfung der Sehschärfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29812.2.2 Untersuchung des Augenhintergrundes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29812.2.3 Allgemeines zu physiologischen und pathologischen
Fundusbefunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30412.2.4 Farbsinnstörungen und Farbsinnprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30612.2.5 Elektrophysiologische Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . 308
12.3 Gefäßerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31112.3.1 Diabetische Retinopathie (Retinopathia diabetica) . . . . . . . . . . . 31112.3.2 Retinale Venenverschlüsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31712.3.3 Retinale Arterienverschlüsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31912.3.4 Fundus hypertonicus und arterioscleroticus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32212.3.5 Morbus Coats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32512.3.6 Frühgeborenenretinopathie (Retinopathia praematurorum) . 326
12.4 Degenerative Netzhauterkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32812.4.1 Netzhautablösung (Amotio retinae, Ablatio retinae) . . . . . . . . . . 32812.4.2 Altersabhängige Retinoschisis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33312.4.3 Periphere Netzhautdegenerationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33412.4.4 Chorioretinopathia centralis serosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33512.4.5 Altersbezogene Makuladegeneration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33712.4.6 Myopischer Fundus (Fundus myopicus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
12.5 Dystrophische Netzhauterkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34412.5.1 Makuladystrophien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34412.5.2 Retinopathia pigmentosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
12.6 Medikamentös bedingte Retinopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34912.7 Entzündliche Netzhauterkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
12.7.1 Retinale Vaskulitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35112.7.2 Retinochoroiditis toxoplasmotica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35212.7.3 AIDS-bedingte Netzhautveränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35412.7.4 Virusretinitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35612.7.5 Netzhautentzündung infolge einer Borreliose . . . . . . . . . . . . . . . . . 35712.7.6 Parasitär bedingte Netzhautentzündungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
12.8 Tumoren und Hamartome der Netzhaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35812.8.1 Retinoblastom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35812.8.2 Astrozytom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36112.8.3 Hämangiome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Inhaltsverzeichnis
XVI
13 Sehnerv (N. opticus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36513.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
13.1.1 Intrabulbärer Teil des Sehnervs: Die Papille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36513.1.2 Intraorbitaler und intrakranieller Teil des Sehnervs . . . . . . . . . . 368
13.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36813.3 Randunscharfe Papillenveränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
13.3.1 Angeborene randunscharfe Papillenveränderungen . . . . . . . . . . 36913.3.2 Erworbene randunscharfe Papillenveränderungen: Papillen-
ödeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37413.4 Randscharfe Papillenveränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
13.4.1 Optikusatrophie (Sehnervenschwund) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38413.4.2 Grubenpapille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38813.4.3 Kolobom der Papille (Handmann-Anomalie, Morning-glory-
Papille) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38913.5 Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
13.5.1 Intraokulare Sehnerventumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38913.5.2 Retrobulbäre Sehnerventumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
14 Sehbahn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39114.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39114.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39314.3 Erkrankungen der Sehbahn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
14.3.1 Prächiasmale Läsionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39614.3.2 Chiasmale Läsionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39614.3.3 Retrochiasmale Läsionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
15 Augenhöhle (Orbita) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40315.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40315.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40515.3 Fehlbildungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
15.3.1 Kraniofaziale Dysplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40915.3.2 Mandibulofaziale Dysplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41015.3.3 Meningoenzephalozele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41015.3.4 Osteopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
15.4 Orbitabeteiligung bei Autoimmunerkrankung: EndokrineOrbitopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
15.5 Entzündliche Veränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41315.5.1 Orbitaphlegmone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41315.5.2 Sinus-cavernosus-Thrombose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
Inhaltsverzeichnis
XVII
15.5.3 Pseudotumor orbitae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41615.5.4 Myositis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41615.5.5 Periostitis orbitae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41715.5.6 Mukozele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41715.5.7 Mykosen (Mukormykose, Aspergillus-Mykose) . . . . . . . . . . . . . . . 418
15.6 Vaskuläre Veränderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41815.6.1 Pulsierender Exophthalmus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41815.6.2 Intermittierender Exophthalmus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41915.6.3 Orbitahämatom (orbitale Blutung unterschiedlichster
Genese) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42015.7 Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
15.7.1 Orbitatumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42015.7.2 Metastasen und fortgeleitete Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42215.7.3 Sehnervengliome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42215.7.4 Verletzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
15.8 Orbitachirurgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
16 Optik und Refraktionsfehler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42316.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
16.1.1 Sehleistung und Sehschärfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42316.1.2 Refraktion: Emmetropie und Ametropie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42316.1.3 Akkommodation (Naheinstellungsvermögen) . . . . . . . . . . . . . . . . 42516.1.4 Adaptation an unterschiedliche Lichtintensitäten . . . . . . . . . . . . 429
16.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42916.2.1 Refraktionsbestimmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42916.2.2 Prüfung der potenziellen Auflösungskapazität der Netzhaut
bei getrübten optischen Medien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43016.3 Refraktionsanomalien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
16.3.1 Myopie (Kurzsichtigkeit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43216.3.2 Hyperopie (Weitsichtigkeit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43716.3.3 Astigmatismus (Stabsichtigkeit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44016.3.4 Anisometropie (Ungleichsichtigkeit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
16.4 Akkommodationsstörungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44616.4.1 Akkommodationsspasmus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44616.4.2 Akkommodationslähmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
16.5 Korrektur von Refraktionsfehlern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44816.5.1 Brillengläser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44816.5.2 Kontaktlinsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45216.5.3 Prismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45616.5.4 Vergrößernde Sehhilfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
16.6 Abbildungsfehler von Augenlinsen und Brillengläsern . . . . . . . . . . . . . 456
Inhaltsverzeichnis
XVIII
17 Bulbusmotilität und Schielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46117.1 Grundkenntnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46117.2 Begleitschielen (Strabismus concomitans; manifestes Schielen) . . 467
17.2.1 Formen des Begleitschielens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46917.2.2 Diagnostik des Begleitschielens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47417.2.3 Therapie des Begleitschielens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
17.3 Latentes Schielen (Heterophorie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48317.4 Scheinbares Schielen (Pseudostrabismus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48417.5 Augenmuskellähmungen (Ophthalmoplegie) und Lähmungs-
schielen (Strabismus paralyticus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48417.6 Nystagmus (Augenzittern) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496
18 Unfallophthalmologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49918.1 Allgemeine Vorbemerkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49918.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49918.3 Einteilung der Augenverletzungen nach dem Verletzungs-
mechanismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50018.4 Mechanisch bedingte Verletzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
18.4.1 Lidverletzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50118.4.2 Verletzungen der Tränenorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50118.4.3 Bindehautverletzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50318.4.4 Fremdkörper auf Binde- und Hornhaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50518.4.5 Erosio corneae (Epitheldefekt der Hornhaut) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50618.4.6 Stumpfes Bulbustrauma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50818.4.7 Orbitabodenfraktur (Contusio bulbi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50818.4.8 Verletzung mit Bulbusöffnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51318.4.9 Pfählungsverletzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
18.5 Chemisch bedingte Verletzungen: Verätzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51918.6 Physikalisch bedingte Verletzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
18.6.1 Verblitzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52518.6.2 Verbrennungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52618.6.3 Strahlungsverletzungen (ionisierende Strahlen) . . . . . . . . . . . . . . 526
18.7 Indirektes okuläres Trauma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52718.7.1 Angiopathia retinae traumatica (Purtscher) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52718.7.2 Höhenretinopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
Inhaltsverzeichnis
XIX
19 Sehbehinderung und Begutachtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52919.1 Sehbehinderung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
19.1.1 Ursachen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52919.1.2 Funktionseinschränkungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52919.1.3 Rehabilitationsmöglichkeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53119.1.4 Möglichkeiten in Ausbildung und Beruf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531
19.2 Begutachtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53219.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53219.2.2 Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53319.2.3 Ophthalmologische Begutachtung in verschiedenen Rechts-
gebieten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
20 Leitsymptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
21 Anhang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Sachverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
Glossar (siehe letzte Seite)
Inhaltsverzeichnis
Top Related