Download - Variasione sabz-واریاسیون سبز

وارياسيون سبز

نادره افشاری

و قصه ها نقدهاطنزها،

www.nadereh-afshari.com

٢

گفتار شي پیبه جا

]اني با مانوك خدابخشيیوگو گفت[

را تن ب ان نوش ودن و از زن ه ی زن ب ان جامع ه یا زن آاگون متول واع گون انش را ان الميحاآم شكیان اس م ت ه رق ل ي از هم

و م یانگن یتر ساده. ستي ن یا دهند، آار ساده یم د، انگ ی آه به ت زننا ایناموس ر ب ستند از می است و اگ د نتوان د، يدان بين ترفن رونت آننه از زاو یها انگ م ـ و البت ا هی الحاد و ارتداد و آفر و شرك را ه ییهرا ی فتواهاشان م ی مهيگر ـ ضم ی دییگر و با بلندگوهاید ا ب د، ت یآنن

م د ی و شرع ین یه د ي ست آردنت توج يسر به ن ند ه ن ی در ا. اشته باشال د س ایچن ه پ شری آ ه ن ن ب شوری م ارج آ ه ی و ایات خ ن اواخر ب

م جرم ینترنتی ایها تیسا اب ه د آت ه چاپ چن ی باز شده است، و البتر ا ه ب ا یچندگان ت، ب وده اس ود ب ار وج ابن اظه ا بازت اگونیه ی گونده رو ش ه ماه روب هیت يام آ المی ای گان ه یگرا ن اس وق را ب د ب ان عه

. گذارد یش می به نمایشنروهی ا اب مجموع دهایا ن آت ا و نق ضا فمی از طنزه یستيني بع

ان برنامه ي با مانوك خدابخش ییوی راد ییگو و من است آه آن را با گفت دهم یها آغاز م ران در شهر فرشته ی ا یو صدا یساز راد آنم؛ تا نشان ب ین ين چنی ایگوها) ١( وا اسالما و انواع یان حكومت اسالم يآه متول

ن زن گز ه از م ه گون ت یچ ت در دس ده و دس دیده ش گر در یكد دهيبرابرمان صف آش ار و ن گفت ی ا. ان و در ت امبر ٢٧خ یگ ٢٠٠٢ دس

ان راد ٢٨در . ضبط شد یتلفن امبر از هم ه . و پخش شد ی دس ی برنامه بررس ٢٠٠٢ دسامبر ٢٩ ی دو ساعته ه . آن گذشت ی مانوك هم ب بتن ا ياس یگفتار آتاب وار شيعنوان پ و را پ و ن گفت ی ون سبز، م اده، ي گ

. ام ل آردهيم و تكميتنظ……

ه حال مصباح ي مانوك خدابخش ا ب ده ی ندینترنت ی ایزدی ان ـ تارك ی، حجت االسالم ینترنتیحجت االسالم ا . میبود نترال پ ه در س آ


٣

وان حجت االسالم رده است یلندن عن د . را آسب آ د تب شده ل یو بعا یاست به حجت االسالم ه فتواه د ی صادر م ینترنت ی ا ی آ حجت . آن

دت یزدی مصباج ینترنت ی ا ی ان؛ نوچه یاالسالم رسول جعفر است ی مدان شكن . آند ی صادر م ینترنتی ا یفتواها ا پاسخ دن ه ب م آ یهر بار ه

ه پاسخگو یروبرو م اره ب ت . زدي خ ی برم ییشود، بالفاصله دوب یراست بازتاب فتوا صادر یست آه در وب سا ي آ ینترنتی ا االسالم ن حجت یاد؟ یم را! آن سانیب ه آ وا می چ د؟ ی فت را یا! ده ا ب اهرا حت یشان ظ

سان زرگ یآ ادر ب شان را از م ه اسالم ه آ ان آموخت د ن هاش وا يان ز فت . دهد یآند و مورد حمله قرارشان م یصادر م

ا است مورد ی آه مدت ید از پژوهشگر ي اجازه بده یخطاب آقا در ا : ميان است، بپرس یرسول جعفر ا چه م ی واقع ذرد؟ ین روزه ! گ

!خواهد؟ ی چه مینترنتیاالسالم ا ن حجتیا !ني نازنی سالم بر شما خانم نادره افشار

شار رض م ی اف الم ع م س ن ه ا ی ـ م ما آق دمت ش نم خ یآ . شمای ان و شنوندگان برنامهيخدابخش

ش خدا شار يبخ انم اف ما از آیان ـ خ ا ای ش ای ب حجت ین آقول جعفر الم رس وط ایان از طریاالس ده ینترنتیق خط نا ش د و یا آش

ه ا یشان آشنا شد یاساسا چرا با ا ه سرشناس ی شان ا ی د؟ چه شد آ ن گون ! خواهد؟ ی چه مینترنتین حجت االسالم ایشدند؟ به نظر شما واقعا ا

د یك یش يدوازده روز پ/با دهی ـ تقر ی افشار تانم از هلن از دوسست الكترونیاز طر هیكيق پ رایا نام تادی ب هیا. م فرس اش شان در نام

ا انی از جر یكینوشته بود آه ومت یه و موضع ي برعل ی راست حك ه ترده استیريگ ایآدرس ا. آ راین وب س م ب ودیت را ه تاده ب . م فرسام رسول جعفر ی معمم یدم آقا ینترنت د یدر مراجعه به ا ) ٢( ه ن ان ی با ا ینی د ی الحاد در اصالح طلب ی دامنه تحت عنوان یادداشتی یط ن ی ب

رار داده یآه اصالح طلبان درون حكومت اسالم ورد خطاب ق را ما ، واژه یت خط اصالح طلب ی در نها یبود، ول داد یه اد و ارت را الح

وان آخر خط اصالح طلب ر یبه آار برده، از من به عن ام ب ود ن . ده ب)٣ (


٤

ورد بی ا ه ين برخ وخیشتر ب م ز ی میك ش ن ه ست، م اد یماند را یج ان ب الح طلب ش اص ام آوش ه تم را آ رفتم؛ چ ظ یاش نگ حفن جماعت، اسالم در حكومت را یا. شان است یت اسالم حكومت يموقعاج آم يهم ط آن را محت د؛ فق ول دارن ست قب ه هست درب ه آ ین گون

ا ها و گفته در نوشته . ددانن یبزك و دوزك م ا رفتاره ضد یهاشان حتد ا سان یرانیزن، ض د ان د ینياهللا خم د روحي سی و ض ه نق م ب را ه

! ن مذهبین و این دیانگزاران ايآشند، چه برسد به نقد بن ینما ربط ان اساس الح طلب ت اص نگر ی حرآ ه روش داردی ب . ن

را یروشنگر ه در اساس ب ور ی آ د تئ ا ی نق د یه ا ی س شده ی تق یی مبنم اسالم ی و ا ینی د یها حكومت ا ه ه است، یت ي موضوع ین روزه افت

د دیفرآ رین نگریا. استیگ ه روش ته ین گون ه در نوش ا هاست آ یهه عصر یروشنگر . ر شده است يان به الحاد تعب ی جعفر یآقا ق ب متعلو ه در ا ین رآس آ ت و ه سین اس ردارد، از زاوين م ام ب ی هیر گ

. شود ین متهم ميمرتجعه پی ا تان ادام ردين داس ه ا. دا آ ر ب د نف دیچن خ دادن . شان پاس

ه منتقد یا م ب د یشان ه واب دادن شان ج خ، ایدر ا. ن شان از ین پاس. نام بردند ] ت آافر یمثال وب سا [ روشنگرانه ینترنتیت ا یدوتا سا /یكی

از پاسخ ا ب ه بی درییه د آ م از ناح ن پاسخیشتر ايافت آردن ا ه ی هيهومتهم ان درون حك ودیان اصالح طلب شان ب ا . و هواداران ن اساس م

شدمیرين درگیوارد ا ا ا. ن هیت ه س ار روز پ/ن آ خ يچه ش پاسده ه یا خوانن تهیكی را ب ا از نوش ا. دمیام د یستيني فمیه ام ییآق ه ن ب

: آرده و نوشته بودیريه من موضع گيامضاء محفوظ بر علست من يحاال معلوم ن [یا ران رفته ی سال است از ا ٤٠/٣٠ تو

ه ی چند ساله هستم آه چهل سال است از ا ا صحبت !! ] ام ران رفت ییهق یآن یها و مردها مطرح م ن زن يض ب يهم آه در رابطه با تبع ، متعل

ه ی در ا . است یگر ی و نسل د یگریبه عصر د ان ب ا زن ران امروز مدرت شرق ـ اند به مقام سفارت در آش توانسته. اند دهياوج رس ور ابر قاء پ یشورو اچف ـ ارتق د ي دوران گرب ا زن یحكومت اسالم . دا آنن م …ان ما زنان هستند وین دانشجویشتريب. آند یر اعزام ميسف


٥

رده ی در ا ین شكل از حكومت اسالم ی خالصه به ا اع آ ران دفود ن ا. ب د یم دان ج م چن تان را ه رفتم؛ از این داس ه ین دی نگ دگاه آا از چه زاو نیا ا هی ه شان م ییه ه واآنش ن د ی و چگون ن يدر هم ! دهن

: ن مضمونیبه ا نوشتم یادداشت آوتاهیرابطه ه خوب ته! چ تان نوش ا داس ایه ه ج ن ب ه ي رسیی م ده است آ

ه یمدت د جبه ر ی است از چن افر در براب ضاد و متن ا باصطالح مت حته ا ن جماعات ی انگار ا ! شود ی م یري ها موضع گ آن م ب افت ین در ی هنفكران از جوان یل ياند آه حرف حساب را خ دهيرس ان و روش ا، زن ه

ا در ا شور ویم اره یران مین آ د و در ب م ی خوانن ت آ آن دسبختیا. شندیاند یم سانین از خوش ه آ ن است آ ول ي از طی م ف رس

ایجعفر د، در وب س هیشیت آزمایان آخون ا روزنام ه حت اب آ ی بازتر يآ اپ ته ان چ تالف ه ضادها و اخ ل ت م چپ و حام ا ان را ه ا ییه ب

ومت ت حك اح راس اده ی میجن ن درافت ا م د، ب د دانن شم ا. ان ن یدر چادره شار جماعت، ن ه در نهای آسی اف یت راه اصالح طلبی است آ

ا یده و الحاد مهلك و مفرط ا ي به الحاد رس ینید ه یینان تا آن ج است آ …رسد ین نمهم به گردشا] مظلوم [یحتا سلمان رشد

شا یستيني آار فم ی نهي در زم ه در یا ین ی د ی مردساالر ی و اف آا جار ی متن جامعه ه هم ی م م ـ وضع ب ه است ي است ـ ه ن ی ا. ن گون

ه ی اساسا ارمغان ا یگونه مردساالر تن جامع ماست؛ ی ن مذهب در مران و نه در عربستان و نه یش از اسالم، نه در ا يچرا آه در دوران پ

. ن گونه با زنان برخورد نشده استی جهان، ای آشورهاگریدن بخش اوتی از ای م ا را در ن تف ان و «ه شونت، زن اب خ آته د شده [!] ن روزها من آنقدر مهم یا. ام دهي بررس »اسالم ا یام آ گر حت

االر درها و پدرس ه پ اتم ب ا ا یاعتراض ه م انین جریه ا را ب دان يهشاند یم صل . آ بختانه ف ام خوش شترك تم تهی م ا دس ن ییه ا م ه ب آ

اده اع از د درافت ا دف د، همان ه در هینیان ت آ ت ي اس ت حكوم ئه دار م یها سنگسار م ابانياش، زنان را در خ یاسالم د و ب شد یآن . آ

ه ی از شهروندانش حق طالق و حضانت ندارند و از ا یمين ا ب شان تنه


٦

وان آلفت و وس تفاده می لهيعن ذت اس ه ان ی ل ود و ن ا یسانش ر ب براب ! ها گر انسانید

ابرابری ا ه با ین ن ت آ ارات ایهاس ن ین و این دید از افتخاگر . ها زنان در دانشگاه ی باشد و نه شرآت گسترده یحكومت اسالم د، از دهيان ـ رس ی ن آقایران امروز ـ به زعم ا ی در ایزنان به درجات انود وهر وج ت و ا یج ان اس وع ربط ی خودش ت ین موض ه حكوم ب

داردیاسالم را. ن دامی حكومت اسالمیب ان اع اآره و هم ران ب دخته ا اوز ب شا یتج دام و رواج فح ل از اع ب قب المیشان در ش و ی اس

شان ی ا یبرا. است ی آاف ی حكومت ی عفاف به عنوان آارنامه یها خانهه خ ت آ ر اس ان را درگیليبهت ات مردم ي خودش و یر اعتراض

…دهد، نكنند یادشان را بر باد مين آه دارد بیستينيفمان روز د ول جعفر ی هم اره رس ه دوب هیدم آ ته یا ان مقال نوش

و در ) ٤( ینی دیها ی نسل سوم خسته از قرائت بازاست تحت عنوان رده است و از ي من پ یك هم برا ین بار دو تا شر ی مطلبش ا یانتها دا آ ی اوج اصالح طلب ی نقطهنه در همان ي و بهرام چوب یان باقر مومن یآقا

!انی من با حضرت رسول جعفریین بود روند آشنایا. نام برده استظاهرا . دمیان را دی رسول جعفریان ـ من مقاالت آقا ي خدابخشم ا ر ه د نف دمالیچن دینترنتی ایشان را نم رده بودن اره یا. آ شان دوبد ته بودن د . نوش ه بودن خ گرفت اره پاس ش…دوب تارها و از نوشی بخ

ان ا گفتم ا یه ا در س ما گاه ا تی ش ه چشم م ینترنت ی ایه ه . خورد ی ب به ی، چه گز یا نظر شما چه مقوله ه ا ي از ادب یا ن ا ی ات شماست آ ین آق

شجیاالسالم رسول جعفر حجت رده، ت ه در يان را نگران آ رده آ ع آد؟ یري ها موضع گ ن رابطه یا ه شما مطرح یسمي نيا فم ی آ! آن است آتهیسمیسكوالرا ید، يآن یم ما در نوش ه ش ت آ رح اس ان مط هات !د؟يآن یم

شر ن ی ـ من در آخر ی افشار ه توسط ن ابم آ ا چاپ شد، ين آت م یفست خشونت از سو يك اعمال شده بر زنان و مان يستماتيخشونت س

ا ی ك ا ی تئور یها نهيانگزار اسالم، و زم يبن ه رفتاره ت ین گون ز ي زن سدها ا آ رآنییرا ب ود ق ج از خ ج ، نه ه و نه شان داده البالغ صاحه ن الف


٧

آغاز شد؛ ] ٢٠٠٢ژوئن [ داستان اما اساسا از تابستان گذشته …بودم . منیها درون حكومت در رابطه با نوشتهیها یريگ موضعیعنی

ی ا سوره ی زنان ی به سوره ینگاه« نوشته بودم به نام ی مطلب ساء ن »ن ه در ژوئ شر٢٠٠٢ آ ری هی در ن دی چاپ امر پ ا چاپ ش . ك

شر م در ن ادا چاپ شد ی هیچند روز بعد ه من در . شهروند چاپ آانساله یا ان، م سار زن وع سنگ ته موض وق پای ن نوش ال ی ارث و حق م

ه ییها زنان را ـ همان داستان ی شده اب را آه هم ان آم م ـ يدان یش م يمودم ي بیا سادهیلي خی قرآن با ترجمهیاز رو رده ب یل يم یدر ا. ان آا آدرس پست الكترون ی هی نشر یآه برا تادم، اتفاق ام یك ي شهروند فرس

د ین آدرس را شهروند ی ا. را هم نوشته بودم رده بودن م چاپ آ ا ه . هد ب چن اپ مطل س از چ س یل دري مین ایپ ه ب ردم آ ت آ ان یارياف ش

ان مطلب را آپ ینترنتیت ا ین سا یچند. ق آننده بود یتشو رده و ی هم آا يدر هم . خودشان قرار داده بودند یها تیدر وب سا ار ت ن رابطه چه

ذ ي م یهم ا ده در یل تك ردم یب آنن ثال . افت آ ود یك یم و را : نوشته ب تود ی د یك ی. ميآن ی م یسلمان رشد ا یي یاگر جرات دار : گر نوشته ب

سابت را برس ا ح ادا ت ای. ميآان شگاه ییك آق تاد دان ودش را اس ه خ آن ی گر از ا یدوارم د ينوشته بود آه ام شهروند ی آرده بود، برا یمعرف

شد . [تان چاپ نشود هیگونه مطالب در نشر م ن شان ی ا!] و البته چاپ هرا . من هم فرستاده بودیاش را برا نامه یآپ ود یل ي من خ یب جالب ب

در عقب ی ا یتواند از لحاظ شعور اجتماع یك استاد دانشگاه م یآه ن قك ي الت آآادمين آقا واقعا تحصیاستم آه يمن البته مطمئن ن . افتاده باشد انم …گری د یكید آرده بود و یشان هم مرا تهد یا. داشته است ی بعد خا ا یا آس ی و یم بروجرد یبه نام مر ود ی ب ه من جواب داده ب . ن اسم بب ا هروند، در یمطل ن در ش ب م د از درج مطل ه بع رد دو هفت ن ف

ه من داش ی راد به نوشته ین فرد چند ا یا. همانجا چاپ شد از یك یت آا از یكی. راد را رفع آردم ین ا یمن ا . رفته بود یها به نظرم پذ آن دو تات ه تاآینك م آ ردم ي را ه ستند آ ود، م رده ب صح. د آ د ت ده و يبع ح شاه پ ی ن مطلب را امسال، حدود ی ا ی ل شده يتكم ا يك م د س ت یش در چنردمینترنتیا شر آ ردیگو. منت انم بروج ای یا خ ان ییا آق ام خ ه ن م ب


٨

اره د ی ا یبروجرد ان ی ن مطلب را دوب دن آن، هم دون خوان ود و ب ده بده در شهروند را ایپاسخ قبل رای چاپ ش ار ب ن وب ی از ایكی ین ب

ا ود تیس تاد ب ا فرس ه ای. ه ر ب ا ا یك نف ه باب ود آ خ داده ب ن یشان پاسایا و از اییراده ه ت هی آ ته گرفت ه ایا ن نوش ال ب ب ی، اص ن مطلاره ا . خورد ینم ه فالن ی دوب ود آ ن ی من ـ ا یعن ی ـ یشان جواب داده ب

م از يشان آوشیت ایدر نها. ح آرده استيمطلب را تصح از ه ده بود به یاش ا یحرف اصل ! ردي بگ یلياسرائ ی بن یرادهاین مطلب ا یا ود آ ن ب

دارد ود ن الم وج ا در اس سار اساس م حكم . سنگ رآن ه ام یدر ق ه ن بود رده ب دارد و اضافه آ ه سنگسار، سنت اعراب سنگسار وجود ن آ

س ی ا البته استدالل . قبل از اسالم است ود يار ضع يشان ب د . ف ب از چن به ا یدار د استخوان ی سندهینو د ی گر ب از آس د . شان پاسخ دادن یگر یب

د و ايوارد م ان در این دایدان ش ایره همچن ه داردین س ام . ت ادام تمه است آه نه دا شدي پی زنیعنی. گردد به موضوع زن یداستان هم برم

ت ین فعل ي و نه با ور رفتن با قوانیبا تهمت و فحاش ز حكومت ي زن سوق نداشته یاسالم ا حق راض ی ، بلكه در رابطه ب ان در اسالم اعت زن

ه یم ورد مراجع اب و سنت م د و اصل آت د ین آقای ای آن ه نق ان را ب ! آشد؟ یم

وان ه عن دون هیرانیك زن ای من ب اي، ب ه معتییچ ادع دم آ قه م یقرآن آتاب ه هم د ی است آ د آن را بخوانن رآن در . توانن دن ق خوان

رآن را ی م یليان اسالم خ يمتول. ستيچ آس ن يتخصص ه ه ق ند آ آوشط ير انجينظ رون وس دها معرف یل در دوران ق ی در تخصص آخوند اب. آنن رآن آت ا ق دن است یام ار آالس یخوان ه چه ر آس آ و ه

ا ن همه ترجمه یا. د آن را بخواند و بفهمد توان یسواد داشته باشد، م یهم در ا ف ه رایمختل اال ب اقي دآوراسیران احتم ا ون ات شیه من و ي ن

ا چاپ نم ی، ییرایپذ م یفارس . شود یا استخاره و تفال حاج آقاه ا ه مه د از حمل ا بع ه ایه ستمر اعراب ب ه فرهنگ و ادبی م ات و يران و ب

. ده است مخلوط شیار با عربيان بسيرانیزبان ارده و ی ه از سوره ین نوشته من چند آ ی در ا ه آ زنان را ترجم

ه در حكومت یا ین ضد زن و ضد انسان يجه گرفته بودم آه قوان ينت آ


٩

ال م یران ی از شهروندان ا یميه ن ي بر عل یاسالم تن ی اعم شود، در موان یامبر تئور يقرآن و سنت و عترت پ ن قصاص و يزه شده است و ق

اب یشود، از ا ی آه بر زنان اعمال م ییها ها و سرآوب تیدمحدو ن آتد، ر آرده ين آتاب را ترجمه و تفس ی آه ا یني متشرع یرهايو از تفس ان

ا با ی م آه د ین همه اصرار دار ین آه ما ا یا. شود یاستخراج م د ی ن حتم . ل استين دلياز حكومت جدا باشد، به هم

ن یها، از ا ین نامه پراآنی شما از ارير و تفسيان ـ تعب ي خدابخشاب ا بازت تناد م ! ست؟ي چینترنتی ایه اره اس ن دوب ر یم ه آخ نم ب ن یآ ین آه اشاره آرده بودند به خستگ ایاالسالم رسول جعفر حجت ی مقاله

از ا ینسل سوم از قرائت ب ه خاطر ا ی آ !ین ی د یه ه نظر شما ب ن ی ا به و ه دارد ی نسل سوم ما و ب ارم آ سل چه ه ژه ن دوان دوان وارد جامع

را انی ا جعفر ی آ! شود؟ ی صادر م ینترنتی ا ین فتواها یشود، ا یم ا ب یهو ار ن ا افك ارزه ب تیمب ا ن و قرائ وییه ه از س كوالرها، ی آ س

شگرها و بیپژوه ا اصالح طل ا مطرح م ا حت وا صادر یه ود، فت شد؟ یم نگریا ایآ! آنن ه ا ین روش ت آ رده یهاس ران آ روه را نگ ن گ

ت؟ ت نیآ! اس ه ايا درس ا از ا نیست آ وم ش یه سل س ه ن فته و ين آ شده است، وادار ی و فرهنگ ید مذهب ی جد یها افكار و قرائت ی فتهیفر

! اند؟ ه شما شدهيبه صدور فتوا بر علا م نی آه ای ـ آار ی افشار د، یه انون طب ی آنن اع یع يك ق ی دف

شان يها مجبورند از موقع نیا. است شان، از حكومت ا ي، از چت ه ییزه آرا ان چیب ردهیده و ردي خودش ا ف آ رآوب، ب ا س د؛ ب اع آنن د، دف ان

دود ا مح سار، و ب ا سنگ دام، ب م اع ا حك شتار، ب ا تیآ ، یاسي سیهاعیفرهنگ رایا ی و اجتم ه ب ردهیان ايرانی ای آ اد آ ه ج ا هم د، ب ی ان

ان اند؛ اما همچ اند و موفق هم نبوده آه تا آنون رفتار آرده ییها وهيش نرارش م د یتك ده یت ايواقع. آنن ود زن ر موج ه ه ت آ ك ی یا ن اس

ه د دارد، ی مرحل را ی تول رگش ف م دوران م د ه د، بع ك دوران رشد یم ه ایزيچ. رس ه ن نی را آ ا متوج ه ا یستند، ايه ت آ ا نین اس ه

ا ا رفتاره ان ب سان یخودش د ان و ی ض شان را جل ان، مرگ شه د انداخت ن در . ان ریكیم انی از آخ ر در ی آاره ه اگ ودم آ ته ب م نوش


١٠

ا یش حاآمان اسالم ي سال پ ١٤٠٠ ا خشونت و ب رن ب د ق ستند چن تواند، ا یمياستفاده از جهل مردم بر ن ن ی از جهان آن دوران حكومت آنن

ا د ا ایروزه ر ب ه پیگ ه سیشرفت و اين هم ا ستمين هم ویه ن در ی نه ا یا ن اجازه يشرفته و مدرن، چن ي پ یايدن ر ي غ. شود ینم شان داده ی ب

ت و ي آردن جان و امن ی ارزش تلق یل ب يها اساسا به دل نین آه ا یاز ا ان یف ير و تخف يژه تحق یمال و سالمت و حقوق مردم و به و ر زن ه ب آ

ه طور اتومات یران روا م یا د، ب د يگ یك پاسخ رفتارشان را م ي آنن . رنع نی ران در ای در رابطه با ا یت حاآمان اسالم ي آه آل یا یاقتيل یب رب

شان داده رن ن د؛ همچن ق ه مكان يان شان ب ن ندادن ا سمين ت ویه ن و ی نك ین یا. شان را باالتر برده است ی ا یمدرن، سرعت سقوط و سرنگون

یگر یسم، آس د ی اگر من ننو . است ی اجتماع ی و منطق یعيقانون طب ستم، از ا. سدینو یم ا چون من زن ه ا. سمینو یه مین زاویمنته یآق

ومن ا هی از زاویم ر می دییه ثال حاآم: سدینو یگ رآن، يم ت در قا … صدر اسالم و یترورها ه از د ي چوب ی آق ا دگاهی ن ا یگر ی د یه و بس . یگرینگاه د ا ارزش ی گر از نو ی د یاريو ب سندگان و روشنگران ب

! شود بست یدهان همه را آه نم. گریده ایلي خ ت آ ب اس المی جال ان اس ام ین حاآم از تمتفاده م ي مدرن یك ي تكن یته، دستاوردها ي مدرن یدستاوردها ه اس د، یت آنن

ه يته بدهند؛ حاضر ن يستند تن به ضوابط مدرن ي حاضر ن یول ن ب ستند ت . بدهندی و روشنگریشیتنوع افكار و دگراند

ه من یروز شديتان پ ن مبارزهیان ـ شما در ا ي خدابخش د، چرا آت دیدر ا اینترن ود در ج رار ب ه ق ا ی زنییدم آ د، ام سار آنن را سنگ

د ه ین خودش یا. نكردن ه، بلك ه ن ام آ ه عقب یك گ زرگ ب ك جهش به ین روشنگر يها، هم ین افشاگر يبه خاطر هم . ها نی ا یاست برا ها آ

وان ه عن ما ب ارز سیش ا ا. ديآن ی مطرح میاسيك زن مب ه م ن یالبت …ميآن یمبارزه را به شما منحصر نم

م ی ی من حتا به اندازه. ستير هم ن ـ منحص ی افشار ك قطره هر ی د یليخ. ر شروع آردم ی د یليچرا آه خ . ام ن رابطه آار نكرده یدر ا ازه بده. دميفهم ن ا یليد خياج اده و روش و ی س . مین موضوع را بگ


١١

اختن و شخصیايا، دنيگر دنید ردن، بت س ازي آدم درست آ یت س با هم، همراه یرانی زنان اان ما ـ تمام يما همه ـ حتا آن روستائ . ستين

سته رسد و آمك آرده ی آه شعورشان م ی از مردان یليبا خ م ی ا اند، توانام آه در قدم بودهیزيالعاده ناچ فوق ی من قطره . میها را بردار ن قدم یا

. آردم خودم بفهممیاول سعش دا بخ ما ا ي خ ن در ش ارزه و تحقیان ـ م ق را ين روح مب

ه د ین احتراميهم. ام دهیشه د يهم ه شما ب ات ی آ د، از ی گذار ید م يگر اسد آه عصر بت يگفت. دی اشاره آرد ی جالب ی به نكته . نقاط مثبت شماست

ن ی دی هیك، بر پایدئولوژی ایها دهيها بر روال عق ی و آدمك ساز یساز …باستین سخن زیچقدر ا. و مذهب گذشته است

ن ی ن آه چرا شما ا یو آن ان پرسشم باشد، ین آخر ید ا ی اما شا ه ورد حمل در م شرهای ای ق رار دار ین ق وخته ق سو یاز ! د؟ی س ك

ك ی از . ینترنت ی ا یها االسالم كسو حجت ی، از یمذهب/یاسي س یها گروه ست؟ ي واقعا جالب است، ن…سو وا اسالما گوها

ا بخش یك جریم یي ـ بگو ی افشار ه تنه ه البت یان وا اسالما گوآاب ي پ یچند. سوخته هستند یها انین جر ی ا اضاز اعتر از یك یش آتد ودمی ن دورهیمجاه رده ب د آ اه را نق رفم ا. ش ما یح ه ش ود آ ن بارغ ريالتحص ف شگاهیالن بهت ا ن دان اگرد ی ایه ا ش ران آن دوران و حتا اول شگاهیه ا خ دان اده بودیليه ه یده بوديچيرپيد، غی س م ب د ه د، بعه یسازن آه مملكت را ب ی ا یجا ان ترور د، هم ام . دیست شد ی ت اصال تم

ه . دی آرد یاسلحه قاچاق م . شد یتان فقط در ترور خالصه م مبارزه بست ی م یت .ان.یلو ت ي آ ١٤خودتان سر و يب الن اف الن پاسبان و ف ا ف د ت را ید و با ترور چه ناآجا آباد يخواست یواقعا چه م . دي را بكش یساواآ

ردم ا ه م ه !د؟یداد ید میران نویب اال آ م ح ت آ ال از آن ٢٥ دس س یحكومت اسالم ! دیا د آه اشتباه آرده یيد بگو یيايدوران گذشته است، ب

ارزات ترور يست، نت ی و ترور ی جان یفعل تاورد مب شما یستی جه و دسادیا. در آن دوره است ا آب راین است آن ناآج ما ب ه ش ا ی آ ردم م م

…دیا درست آرده


١٢

ه ا ی م یسوئد زندگ آتاب آه در ی سندهی نو د، در پاسخ ب ن ی آنه ي در راه عق : ن بود یاش ا ی نوشته بود آه مضمون آل یا نقد، مقاله ده ب

! ستيزندان افتادن بالهت نه چرا، ی به ا یی من جواب بلند باال تم آ شان دادم و همانجا نوش

اگر . ده به زندان افتادن بالهت استيها در راه عق وقت یليمتاسفانه خ ت نيدر راه عق دن باله شته ش ا و يده آ د عط س محم ست، پ

ا ستیترور هیه پتامبر ١١ ی فاجع ه همگ ٢٠٠١ س در راه ی آه دن یشان ا دهيعق ه آتش آش ي ن گون رده يا را ب اامن آ د، آدم ده و ن ا ان یه

دردان ل ق ارز و قاب ستندیا یمب تگاه و . ه ا دس ه اساس تم آ ا نوش همانجط است ورود شما و همراهان و ی هیزاو تفاده . همطرازان شما غل اس

شتار د شونت و آ رور و خ رایاز ت ران ب ل يده و تحميل عقي تحمیگون ه د یهژم ود ب ت ی خ ط اس ران غل ه در . گ ودم آ ه آورده ب نموندان ا زن دان یه د زن ز چن اه، بج ا ش د رض واه، بق ی آزادی محم ی هيخدان ان و تروريزن داران اجنب ستیان را وطنفروش ا و طرف شكیه ل ي ت

ثال ا ی حزب توده یدادند؛ طرفدارها یم دار ی م ه ران، طرف ه لقم ان لقمردن ا ا یآ ضا و هواداره ل اع هیران مث وآرات آذربای فرق ان ی دم ج

ت س ت زعام ر پيتح الم یور شهيد جعف یحی و غ شي ه یان، تجري دانب ا، هم طل ور يه شت ترورینط دي همیعنیست یك م ن و ین مجاهدائ دائيف ق و ف الم و يان خل رتجع ی …ان اس م م شت ه ن و يك م

سگرا هی و منتظرینير خمي نظیانیواپ ه برنام الهم آ ران ی وی و امثردن ا رآوبیآ شتار و س ر یرانی ایران و آ ازه اگ تند؛ ت ا را داش هارزات یها را هم نوآران انگلستان برا نانه آن يخوشب د آردن مب منجم

ه حساب ن يرانی ا ی خواهانهیانه و آزاد یمسالمت جو ا نی ا!! میاوري ان ب هوده یگاه آزاد چيچ آدامشان ه يه ه ب خواه نب د، ن ه ي ان رون از حكومت و ن

روش ی ك مشت ترور یشان در راس هرم حكومت؛ همه ست و وطن ف . بودند

وان ه عن هی ب ازگی ك نمون ر ت ازه اگ ا ی ت ا در س ا تیه یها انین جريد، هميده باشی دینترنتیا ویه ه دو قل ی باصطالح چپ آ

ودهیدمجاه ستند، هم یا ن و ت ا ه دائيه ا و اآثر ین ف ا و یتیه …ه


١٣

ان یستي الي سوس ی شورو یطرفدارها ك بت ی ی مرحوم از صفر قهرمزار یاند و ه درست آرده راش مراسم بزرگداشت برگ پشت سر هم ب

اه خ ! آه بود؟ یمگر صفر قهرمان . آنند یم ه یل يالبته ش رد آ تباه آ اشان ی داشت، ول نگهن بدبخت را تو زندان ی سال ا ٣٠ ك ی ی صفر قهرم

شان به حرف من یا اگر ا ی شاه بودم، یاگر من جا . ران بود یخائن به ا رود در ین یگفتم بابا ا یداد، م یگوش م ارو را ببر دم مرز، ولش آن ب

ه آشورش . آند ی زندگ .K.G.B یستياليبهشت سوس ا را ب د آن ج البرج د یح ميت را. ده دبخت را ی ای چیب ال ٣٠ن ب ه س دان نگ و زن تران دوا ی از ا ی بدبخت چه درد یین روستا ی آردن ا یزندان! ؟یدار یم ! آند؟ یم

یستي الي سوس یران عوض شده، خود شورو ی حاال حكومت ا م پاش م از ه ا یده، وليه را ٣٠ چون آق وده، ب دان ب ك ی ی سال در زن

ا ن دستگاه اس یبه نظر من ا ! ما شده بت یها ی مپ ین چپ یمشت از ا اسه ا ی ی صفر قهرمان یآقا. غلط است ود ی ك خائن ب خواست یم . ران ب

. آن موقعیك تكه از آشور ما را جدا آند، بچسباند به شورویه ا وی البت م بگ ه نباین را ه سیم آ اطر عقید آ ه خ اش دهي را ب

دان ردیزن ه ا ی ایول. آ ائن ب ا خ ودین آق ا با . ران ب ا م ه یواقع د به وان ي برسیا مرحل ه بت شكن يم آ ان را ب ايك چی! ميم تابوهام در ییزه

ه با یذهن و باورها سته شود ی ماست آ ه . د شك ا ـ هم اب م ان ـ آم ش يمسئول ی م آه با یا آرده ییها تیجنا ذ يد م ر عل . میریتش را بپ اصغر یدآت

منتشر آرده بود به نام ی اول انقالب آتاب یها در هفته یدجواديحاج س ا البیدفتره ب ایردر آخ. انق ر ین مطل وان اگ ت عن اب تح ن آتا شكوفه ه مي سیه ند يب ب اال منظور ا[وه برس ا شان شكوفهیاحتم یه

اتو ز ینياهللا خم د روح ي است آه س یبيهمان درخت س ر ی در نوفل لوشادش نو یآن م ا آب ه ناآج ردم را ب ه یط !] داد ید م ی نشست و م یا نام

یومت اسالم ر وقت حك ی بازرگان نخست وز یخطاب به مهندس مهد ها و سمومات مولد كربي م ی دشمنان انقالب، همه ی همه: نوشته است

… شوندنابودن درنگ ید بالفاصله و بدون آمتریفساد و ظلم با


١٤

وان یانقالب دارا : است نوشته ش ین و نظامات خاص خو ي قا م سرعت و شدت . است الب، ب ا دشمنان انق ا كرب ي مبارزه ب ه ییه آ

را یتر ها بزرگ و نفس آن ها وجود آن ات انقالب است، ي ح ین خطر باده یبا س افت ورده و از نف ست خ منان شك ه دش د آ ان باش ی د آن چن

…ات آننديد حیانقالب نتوانند تجدته ه نوش ابرا: است آ ایبن ت آق ان باین دول دس بازرگ د ی مهن

ع ی سر آامل و ی انقالب، نابود یروزي پ ی از عوامل اصل یكیبداند آه …م سابق استی رژیعناصر اصل ین گونه راه و رسم خشونت و آشتار و اعدام را برا یشان ا ی ا

ند آه ما هم یاند بگو امدهيچ گاه هم ن يه. است باز آرده یحاآمان اسالم رون ب ی ن درندگان را از چاه و یم آه ا یما بود . میا اشتباه آرده رون ي ل ق

. ميتم و به جان مردم انداخیديآشان ی عز ید جواد ي دآتر س یآقا: شان گفت ید به ا ی با ز آه در زم

م ت آ الب دس ت٥٥انق ال داش راي س تید، دآت وق داش ضو ي حق د، عهيآم شر در ای ت وق ب ان ياست همیران تحت ری حق دس بازرگ ن مهنه ها و دهه د، سال یبود ا در روزنام م زده بود ي آ ی ه ان قل اب ی ه ا د، آت ه

ال شما بود …د و ینوشته بود را ی شما و امث ه راه را ب ه ی ا ید آ ن همه ا . دیت داديها مشروع نیبه ا . دیآشتار و سرآوب مالها باز آرد ن ی ب

شروعيمقبول اعیاسيت سيت و م شتار و ی و اجتم رآوب و آ سا ـ شعور س ی اگر ما ـ همه . دیخشونت و سنگسار و اعدام داد یاس ي م

ت یم اريم، اوليداش ه مین آ رد ی آ دانی ام،یآ ا زن ه ب ود آ ان ين بس یاسيس اس آنوان ر اس ان ب انيم شور جه و و من شر یون ژن وق ب حق

ا بروبچه . ميرفتار آن ر از م ه بهت ا شما آ ا شور و ب یه شعور آن ی بوان اخبر بود يدوران از ق شر ب وق ب ضو . دین حق ان ع ه خودت ما آ ش

…دیبود[!] ت دفاع از حقوق بشر يجمعا یل ي است آه خییها ها از آن حرف حرفن گونهی متاسفانه ا ه

ا . رنديگ یهاشان را م گوش. جراتش را ندارند، بشنوند یمن به هر جم يب یزنم، م یخ معاصرمان آه دست م یتار ا نم آه پر است از دگ ا . ه م


١٥

ره لی در چنب ا دم رآیه دگي چ م يآن ی مین زن از ه فانه ب م و متاس ! ميآن یتكرارش م. رندیتوانند بپذ یخواهند و نم یها نم یلي است آه خ یتين واقع ی ا

ان عضو ارتش پ یا یی روستا یصفر قهرمان یشه ور ي بود آه آن زمر ين بدبخت ماند و دستگ یشان در رفتند، ا هياتفاقا بق . بود يیحیو غالم

دان ی من البته به عنوان . سال هم زندان بود ٣٠. شد از یاس ي سیك زننم، ول یحقش دفاع م رق م ی ا یآ ا ا ین ف د ب ه از ا ی آن رد بت ی ن آ ن ف

.میبسازد یانی د در بخش پا ی ان ـ بگذار ي خدابخش . مي آن ی بحث جمع بن

ما معتقد ا را با یش ه تابوه ستید آ ر ا. د شك ا ا نیاگ ا را یه ن تابوهد د، اگر جرات آنن د آنن بشكنند، اگر خودشان و عملكردهاشان را نق

لیا ا ن دم رآیه از آي چ د در آن را ب ر بتوانن د، اگ هینن اه ی آی ن ده نگ نا از ذوب شدن نی وحشت ا . شوند یت م ی هو یشوند، ب یآنند، گم م ه

ا جرات نم نیا. خودشان است د از ا یه ا ن خطیآنن ور یه ز عب قرم . آنند

روز ای ا ما ام ه ش ا ین طور بین آ ه ب ا بغض بلك ه ب روا، ن پن خاطر ی د، به ا يوارها را بشكن ین د ین تابوها و ا ید ا يخواه یخروش م

م از الب ما، ه ه ش ت آ سلحانه ياس ارزات م ت مب ور یكی چری رن عبرده م از البیا آ ذهب يد، ه ازمان م ت س دیاسيس/یرن ور ی مجاه ن عبرده وان زن ا یا آ ه عن ه یرانید، ب ا جامع ورد ی ب االر برخ مردساق ران ی بزرگ ا ی د آه در جامعه یا شده ید، بعد وارد حوادث یا داشته اتف

ه یم د جامع اهد رش ا ش د، در اروپ ودهی مترقی افت درن ب د، یا و مهی را در یدموآراس دن دی ك جامع ردم یا دهید، دیا دهی متم ه م د آ

شان را در هیمشكالت صل ی ك جامع ل و ف م ح ا ه دن ب درن و متم مه یخین سرنوشت تاریآنم ا یمن فكر م . آنند یم ه شما را ب شما بود آ ! م؟یگو یدرست نم. ن نقطه رساندیا

ه من ي چیل ي من خیها آنم بچه ی ـ من فكر م ی افشار ا را ب زهدی ه. اد دادن ن از بچ ام خ م ا ي چیليه رفتمیزه ه . اد گ اد یاول از هم

ار است و ه ی فقط یگرفتم آه انسان، انسان است و زندگ چ آس يك ب


١٦

دگ ی آس یا چ بهانه يحق ندارد به ه د ی را از زن رفتم اد ی . محروم آن گق دارد عق سان ح ه ان ق دارد عق يآ د و ح ته باش ر دهيده داش اش را ه

د؛ چون آدم رشد م د یوقت آه خواست، عوض آن ه ی . آن رفتم آ اد گرو ن شم و اب ذهب، چ رد يم ه ارث بب ادرش ب در و م ه آدم از پ . ست آ

رد ي شود مذهب و عق یم ا را ي چیل يشود خ یم . ده را عوض آ اد ی زهسان د یچ انسان ياد گرفتم آه ه ی. گرفت ر ن یگر ی از ان ست و هر ي بهت

ه ی. خودش است یآس خودش مسئول خودش و عملكردها رفتم آ اد گسئول ی مشخص ی مالزمه یآزاد ا م ا را از ي چ یل يمن خ . ت دارد ي ب زهزرگ یليچ دل يه. ام اد گرفته یها بچه ر هستم، از ندارد آه چون من ب ته در دن یت يربل ت ي د به دل ینسل جد . ها بهتر بفهمم ن بچه یا درن یاي آ ما با . دهد یاد میزها را به ما ي چیليشود، خ یم ا ـ از ن بچه ی د از ای م هار . میري اد بگین نسل سوم و چهارم ـ یا ه ب ه آول ه یمن البت از تجرب

ه ين هم يي تب یداشتم، اما برا وختن از ا ن تجرب ه آم ا ب ا ن ن بچه ی ه از ي ه . رمياد بگیداشتم و هنوز جا دارد آه

…یان ـ سپاسگزارم خانم افشاري خدابخش ها سيرنويز ه از ایكی ـ ١ ا انین جری آ ودش را خیه ه خ الما آ م یلي وا اس ه

ه هی تافت دا بافت ر متولی از دیا ج ومتيگ الم حك د، ینما ی میان اس اند ي و س یعتی شر یف نژاد، عل ي حن از محمد ی است آه طرفدار یانیجر

ا یچ یها و رجو یچ ینيق خودش از خم ی را وجه نفر یمحمود طالقان هه یه يرا برعل يان اخ ین جر یا. قرار داده است اب ی ك مقال اه من آت ی آوت

فحه٩٠ رده یا ص شر آ ات منت ام مالحظ ه ن ت ب ارهی اس د ی در ب چنام ی فرد ناشناس ی پرسمان نوشته ود هرمز ی با ن ستعار محم ام م . یا ن

وم است : م ناشر دارد نه نا[!] ن آتاب پرمحتوا ین آه ا یجالب ا ه معل نه آدرس و مشخصات نو ده است و ن شور چاپ ش دام آ سنده و یدر آ

د معرف ی آه م یا ییگر اطالعات ابتدا ید اب ی توان ی سندهی ا نوی ك آتدی اب باش رایگو. ك آت ان عزیا حضرات ب ظ ج ان از دست ی حف زش


١٧

. شوند یاند علن جرات نكرده یت نادره افشار يوزارت اطالعات و امن المت و عاف زت و س ا ع ر ب د عم ، در یرات و مبراتيت و خيخداون

!!!نيآم. بشان آنديها نص همان پشت و پسلهشر ٢ دا در ن اد و در گفت ی هیـ البته بع و و اعتم ه ا ییگ شر ی آ ا هین ن با یر اطالعات حكومت اسالم یوز ه س اب ی داشت، روشن شد آ ت بازت

!ت اسییمتعلق به سپاه پاسداران و شخص محس رضاس یبه طور: ن استیشان ای ای از نوشته یـ قسمت ٣ یاري آه امروزه ب

سان ان یاز آ ه از آن د[ آ ازمان مجاه ده] نیس دا ش شورها ج ی و در آه فعالیغرب اد آوردهی رویاسي و سیت فرهنگي ب ان الح د، در چن ان

ه گردشان یاند آه سلمان رشد فرو رفته یمهلك و مفرط د او ب و ماننم نم د یه هنم. رس ا ون شارییه ادره اف د ن هی مانن انیا […ی از جمل ] ن

ساب ه ح رب ب اد در غ ر و الح ردمداران آف روز از س ه ام د آ بودندیآ یم رآگ. ن م زه ا قل ه و خصمانهین و بيو ب الت ی ادبان ود، حم خد ی را بر ضد اسالم انجام م یتند ا . (دهن ل از س ه نق اب، یب ١٧ت بازت

)١٣٨١آذرماه ١٣٨١اه میخ اول دیـ به تار٤


١٨

!ن محتوايي تعیر شكل، براييتغ

ون یل ي داستان ل یليل(او وم مح ) و مجن ان ی تاز ییط حرمسرا يمحكا آمده و چون زن است، ي آنكه زن به دن یكی. ارياست و جرائمش بس

ر اخت ابياز ه تیار و انتخ روم اس اه د. مح رش زیگن ایگ و ییبدگ ه یطي در محیزن ه ب ا است آ ه محكومي تربیج ردان ب ت يت م

.شوند یزنان متوسل م سعيدی سيرجانی

اث ی من با ا دارد و یرين نظر مخالفم آه شكل، ت وا ن ا ی در محت

ه اط ی اساسا مقول وا از ارتب اهم ته ی شكل و محت ه ب . هستند ی دوطرفوا را در درون خود م یشكل ظرف ا ی رايپ ی است آه محت ه نم ش ید و ب

ذارد یم ه. گ ار آیا خان اس معم نتیه براس درونی س یروني و بی انا جا ی باشد، نم ساخته شده د عموم ان یتوان اه زن اه و منزلگ ه یگ باشد آ

ا د ق رات آنن ضور ج ه ح ود در جامع ه خ م ب را یئ ه، ب صیافت ل ي تحاث ي دل ني هم به. حقوقشان بجنگند ر ی و اساس ین ي عیريل هم شكل، ت ب

د در نها ی نم ـ ییز ـ هر محتوا يمحتوا دارد و محتوا ن شكل یت ب ی تواند ي خودش را آه نماد همان محتواست، پ یعيبماند، و شكل طب دا خواه

.آردع اسالم ان در جوام ا زن ورد ب كل پوشش و برخ از یكی ی ش

ر اساس شكل یگر حكومت ی د یانيبه ب . ن محتواهاست يهم آه زن را بردان تعر ی و موضوع تحر یزنانگ د، نا یف م ی كش از م چار است آن

د ی ن تعری ایآه ظرف وجود ال آن ارا ـ اعم م ـ اجب ن يدر هم . ف را هالم ت اس اهری ای فعلیحكوم كل ظ ا یران، ش ان ـ و حت پوشش زن

. است دهيت رسين وضعیت به ايل از جنسيمردان ـ براساس همان تحلد و یا زنان جامعه : عهيان ش ي در نگرش متول آه حجاب ندارن

ه آارشان ـ یانيشوند، روسپ یف خاك نمیعرن تیدر پوشش ا هستند آردان غر يفقط ـ خواب ه است یدن با م پ ی و آشور ا . ب ه یشان روس ی خان

ه دل ی است آه اهال یبزرگ ودن، يل ش ي آن همه فاسداالخالقند و ب عه نب . استیآار فساد و تبهی آشورشان هم جامعه


١٩

هم آه ی جوامعن جماعت، مردان مسلمانیف ا ی و البد در تعر ار ان آن اجب اب زن ا دي نیحج ر زنیست، ب ا تحریدن ه ك ی مرتب

ندارند، یآار چين آشورها ه ین مردان در ا یگر ا ی د یانيبه ب . شوند یم .ن آه فقط مواظب بند تنبانشان باشندیجز ا

اه ا ش سانیكی رض ه در ی از آ ود آ تی ب را: اف ر در يي تغیبه، تغ ق جامع را در شیراتييعم ون ش ت؛ چ شور الزم اس ط یكل آ

ه طور اتود در آن دوران به او فهمانده ی جهان ی ژهیو ك ي نامی بود آه بده، در نهاييتغ روع ش كل ش ونیر از ش ه دگرگ وا یت ب در محت .انجامد یم

ا سانی ش رید آ دگان فك ل بازمان سنخان ی مث وده و هم حزب تا عهيش ه رض ان ب اه ا ش ه ا يراد بگیش د آ اال و ييتغن یرن رات را از ب

رده ال آ ار اعم ه باالجب ر جامع ا اگ ت؛ ام ران را ی آن روز ای اسرده، ی پ و م آه ارتجاع تا عمق رگيم و درك آن يبشناس وذ آ جامعه نف

ه آن شكل ارتجاع ی متوالیها قرنیملت را باالجبار و ط ر يي تغ ی بم عج ین ضرب و فشار ز ی بود، درك ا شكل داده اد يب و غي اد ه یرع

.به نظر نخواهد آمدال ي آه از مكان یتر امروزه و با شناخت حی صر یاني به ب سم اعماد یعه ـ برا ي شینفوذ رهبر ی در منگنه نگه داشتن مردم ـ به طور م

.ستير چندان هم مشكل نيي تغی وهيم، درك آن شیو ملموس داررا ه از آن صور يي تغ ی به نظر من ب دو ر شكل جامع و یت ب

ار ناختهی وهي، شیاجب ده ش م موجود نیگری دی ش وز ه و . ستي هناگز یاگر آس د، ن ه را از درون متحول آن د جامع ه جنگ ی بخواه یر به است یها لي با فس یاساس تن جامع ن فضوالت ی ا. رسوب شده در م

.توان از متن جامعه پاك آرد یرا جز با چكش و فشار نمرا متاسفانه جنگ رض اه ب آمرنگ آردن نقش مخرب یا ش

ا د ي شیعلم اموفق مان ال ن ه عم تن جامع كل يين تغیو ا. عه در م ر شا ینتوانست در جامعه نهاد ست، حت م نتوان اه ه الطبع رضا ش نه شود؛ ب

ستر آن تن و ب اع در م ه ارتج ه را ـ آ كل جامع شار، ش ال ف ا اعم بد؛ و د يي ان دارد ـ تغ ی جر ر یدی ر ده ه رهب انست پس از عه توي ش یم آ


٢٠

د ه ، در چن اری ده ان ی ویخیك فرصت ت ه هم ه را ب اره جامع ژه دوبشار مضاعف یری د یشكل ارتجاع ده، ف دن ین بازگردان ل م ر آ ت ي را ب

ه دل یآما ا . جامعه وارد آورد وا ي نكه ب ان محت ی جار ی ارتجاع یل هماه از ا روج رضاش س از خ ه، پ تن جامع ول آن ی در م ه ق ران، ب

ه سرش همز، ی عزی فرزان اد داد و يپ ه ب ازل او را ب تآورد ن ن دسا عه با آوشش ي ش یرهبر اع یر موفق شد، شرا ي گ ی پ ییه را یط اجتم

.ن بازگردانديشيت پيمجددا به وضعان تالش زم يي ن تغ ي اما هم ه ير شكل و هم ه یا ن ه اوال ب شد آ

ر يي ن تغ یا ا يد، ثان ی وارد آ ی شكل یا ت علما ضربه يقدرت و تقدس حاآم د یاري شد آه زنان بسیا نهي زم شيشكل پ ـ چه در آن دوران و چه بع

ان تالش ی دیانيبه ب. از آن ـ به متن جامعه آشانده شوند اگر [گر همان یرانی شد آه زن ا یتي وضع ی مقدمه] ميانصاف نباش یب امروز آماآ

است و ینیران د ی ا یآه حكومت فعل نیها با ا ن سال یا. ر آن است يدرگرا افتهی دست ی تمام و آمال به قدرت حكومت علما یاند؛ اما تالششان بال ييتغ ل از آن عم ار و قب ه روال دوران قاج ه ب دد جامع كل مج ر ش

ده اموفق مان ه ا. است ن ه ين دلیب امال واضح آ ت و ير ماهييتغ: ل آد از آن از موضوع زن و حق و یف جد یت جامعه و تعر یض هو یتعو

ـ خود ـ ی اسالمیان جمهوريست و متولينر یپذ گر برگشتیحقوقش دوا ييقشان در تغ يبه عدم توف ا محت ه ب ه آ شان ی ارتجاع یر شكل جامع . باشد، اذعان دارند داشتهیهمخوان

ان ا د توجه داشت آه تالش تك ی البته با صد ی ط یران یتك زنا پ ي سال اخ ا هر اند ير و حت ـ یمت یشه و هر نقطه عز ی ش از آن ـ ب

ار ياه و همچن ين آفن س یدن ا ی در یبرا ا غرب ین ارتباط اجب ه ب جامعناخت تعر وع زن نمیف جدیو ش ت ید از موض ست در مقاوم توان

د سدحجاب را سوراخ یر باشد و نميتاث یجامعه در برابر علماء ب توان . مذهب حاآم ـ منجر نشودیعنین سد ـ یزش ایت به رینكند و در نها

انو يدهد، اول یران خبر م یخ معاصر ا ی تار تا آنجا آه ه یین ب آن س ی ـ ا ی اجتهاد مذهبی رغم داشتن درجهيتوانست ـ عل اه را از ين آف

ردارد و تعر ر ب ازه یس امال ت تن یرانی از زن ایا ف آ ر در م حاض


٢١

ا تي فعال اع یاس ي سیه ره ی و اجتم د، طاهره ق ن ـ يالع دورانش بدهاج قزو نیزر ران ب ین یت ه ي اب ـ از رهب ود آ ه ا ي سال پ ١٥٠ه ب ن ی ش ب

ا آن تعر ي نظ ی ب یطاهره توانست با شجاعت . مهم همت گماشت ف ی ر بانش ي ت سرش را ن ی بجنگد و در نها یرانیآهنه از زن ا ر آرم ر س ز ب

ه یحرآت. بگذارد ه آن انتخاب آزادان ا حاال ب یا آزادی پوشش ی آه مس ن شاه تال یهرچند ناصرالد . میيگو یانتخاب پوشش م ه يش ب رد آ ار آ

انویا ه تعب ین ب شاند و او را ـ ب ه حرمش بك ر خودش ـ ي آزاده را بد و در نها یبانو ان تعر ی حرم گردان سرا ی ت هم را در ییف زن حرم

الطبع بق ا ا ی هي مورد او و ب د؛ ام اء آن ا الق ان م انو ی زن شاعر و ین به یشكن ـ اگر بتوان شرا سنت ر جو جامع اآم ب ش ي سال پ ١٥٠ ی ط ح

م ی داد و در پایشنهاد شاه جواب منف يان را تصور آرد ـ به پ ریا ان هش معلوم يجه از پ ينت. اش گذاشت خواهانهیجانش را در راه آرمان آزاد

.عه خفه آردند و در چاه انداختندي شیاو را به دستور رهبر: بودد ین اصل اصول ی دگر طاهره توانست ا یاني به ب را ثابت آن

ه دون برا: آ دن اب صور تغیفكن كل، ت وا نيين ش اورير در محت یز بد ون انديشتر ني بیآم ر پا شهیست و چ ری هیاش ب هی براب ی همدو امر با یتفر یها ـ ب انسان ود، در ب د آن ی ق زنانه و مردانه ـ استوار ب

ه را نف رد ی میشكل آهن ا از یاز نظر او راه ترق. آ ه الزام ت آ ملان م ییبستر رها ذرد، در ی زن ار ی گ ع حجاب اجب یدن، سوختن و رفود، پ م از پ يب ه ه وبات آهن ا آن رس ادن ب د در افت وم و يام ش معل .ر بودیناگز

دن حجاب از یعن ین تحول ـ ی سال پس از ا ٨٥ حدود برافكنا پ ی چهره ه ي زم شي طاهره ـ و البته ب ا ن ه از سال ییه آغاز ١٣٠٠ آان يي تغ یبرا مستمر ی بود، رضا شاه در تالش شده ه، زن ر شكل جامع

نت دن از شكل س ا ش تن حجاب و ره ه برداش ردان را ب یلي تحمیو ماخت ور س ه مجب ود در جامع املين حرآت در سیا. موج ود یر تك خ

ها ها، پشت پرده یها، اندرون نيرزمی شد آه زنان بتوانند از ز یا نهيزما ی د یو آنسو ذهب ش ی ناش ی مردساالر یواره سلط م رون ي بعه ي از ت

.ر بدهنديي تغیند و شكل جامعه را آمیايب


٢٢

ات غ ام حرآ ن تم ر م ه نظ ا ارگانيرارگاني ب ان يك و حت ك زنه یرانیا ذار از آن مرحل دون گ اری ژهی وی ب اب یخی ت ع حج رفد ینم وثر باش ل و م ست آام ا یا. توان ه تنه م ب ان ه و در آن یین امك

را د یش ن ش اال ممك شار از ب ا ف اص ب س از ایرانین از. ط خ ن ی پرده یوغ مذهب واردات ی ر ی توانست از ز یخی تار ی مرحله رسوب آ

ه ا فقط آم ی در متن جامع ه ی مردساالر م تن جامع ه م ا شود و ب ره .زديل حقوقش به مبارزه برخي تحصی بگذارد و برایپا

ه هم اث ين دلي ب اب ت ع حج دیريل رف ه و ی ج م جامع در فه . و حقوقشان گذاشتی از موضوع آزادبخصوص فهم زنان ما

ری راه د ره یگ وان چه ه بت ود آ ده را از ی ای نب ب مان ران عقره ای چه ان متم ستان طالب ردی افغان ا یا. ز آ ه م ول ب ه ین تح اد داد آ

وان ا یم سگرایرانیت ان ارتجاع و واپ ا همزم د، ام تن یی مان را از مه شست را. جامع ود هیط فعلیدر ش ه وج ذهبيم جامع گ م ین فرهن

در شكل یمردساالر حاآم بر متن جامعه است آه مانع هر نوع تحول ا ی سترون و نازا را متاسفانه با ی جامعه. شود ی جامعه م یو محتوا د ب

صنوعيتلق ه ي و از بیح م ستر جامع ه ب ار ب انی رون و باالجب ی جه .دا آندي پیش راهیان سرنوشت خویابد در جریآشاند؛ تا امكان

را ین ي من هم نظر به ار یك تالش رضا شاه ب خ ی ثبت او در تس وان آ ه عن ه آوش یب شاند و از ید اي آ دن بك اهراه تم ه ش ران را ب

. استی آند، آافیريران جلوگی ایماندگ عقب یهرآس : موافقم آه یرانی من با نظر آن پژوهشگر آوانگارد ا

دل ی را با ه مع ا توجه ب ال و د ب داماتش شناخت اعم اب اق ا . بازت اساسشان در ساختن رون از خانه ينفس آشاندن زنان به ب ا و شرآت دادن ه

اد ین ي طور ع ها به ن روزی آه ایسرنوشت خودشان ـ با شناخت ی و ما ی عه داري مذهب شیاز رهبر ه تنه د و یر م ي دل ش ییم ـ خود ب خواهده زی از عه م برنمی هر ب رد. دیآ ی ه ا م د ی آهن میتنه ا . خواه آم

دیا اه بع ه ش هینك ست در راه آزاد ن ا نتوان وثریتنه دم م ان ق ی زن شد آه پس ییها دن ماموت ي ساز به حكومت رس نهيبردارد آه خود زم

م یبا یافت ـ م ی یاز آن حرآت ـ اگر استمرار م ن ه اد آف ا بحال هفت د ت


٢٣

ه دل . پوسانده باشند ل عدم درك درست از ي در واقع محمد رضا شاه به یط مشخص و تما یل مشخص از شرا يط و تحل یاشر ل روز افزونش ب

اد ي دن بني ساز به قدرت رس نهيشتر برسر آار ماندن، زم ي ب یچند روز د محمدرضا يول: ن ادعا آه یو ا . شد ینید د ی و آپارتا یارتجاع مذهب عه

ه شخص س یشاه پهلو ود، ز ین يد روح اهللا خم ي نه پسرش آ م ی ب اد ه .ستي نیر منطقيغ


٢٤

! شك آردنیآزاد

ز،یدوست عز

… ه در ا ین را می ا م آ و یران نمیفهم ه ت ز از آنچ ود بج شسان ي ب ی سهی سقف مقا . گفت ی، سخن یا نوشته ا در م ن ان ان اشكال ي ه

سلمان ان م ف هم ا است مختل س . ه م آ ر ه ه دوست ي پیاگ ود آ دا شه غ یعشر ی اثنی عهيلزاما ش س آشورش ا ي باشد رئ نداشته بت ي معتقد برا ر ال یآب ب آف د، مرتك م باش ام دوازده ده ی ام ر ش ه در غف ت آ اس

ا یپوشش شعارها د را ییگر ج نفس نم ی ب ه ا ی ی ت د؛ چه برسد ب ه یاب نكم در ح یبخواهد اظهار وجود سرنوشت خودش و آشورش ی طه ي ه

. بكنده ی اما ا ه ا ی انكه چرا من اساسا با ورود ب الفم، ب ن ی ن بحث مخ

ه یگری دیها ران ما انسانیآنم در ا یل است آه فكر م يدل هم هستند آذهب و اند ه م ا شهیب ری دیه دیگ اور دارن سلمان و ش. ب د يم عه متول

سان یم ! ستي عه ماندن تا آخر عمر ن يل بر مسلمان ش يشدن دل شود اند و ق شدهیاش تزر آه به او همراه با خانواده یدر باور است، شك آن

د ی زندگ ی را برا یگری د یاطا روش فكر ياحت در . اش انتخاب آن ا پ مه م يآن یو مادرمان را انتخاب نم ان را آ ا فكرم وان یم؛ ام م انتخاب يت

! ميآنژاد ن ی د ل رنگ پوست و ن ل تغ ي ن و مذهب مث ه قاب ر يي ست آ

ا انسانن يها هم از نظر من ب ی بند مين تقس ینباشد؛ هرچند آه ا ها اساس . ت ندارديموضوع

واع اند ي نكه چرا من وارد بحث تفك ی اما ا ا شهی ك ان ذهب یه ی مه ا ینم] یعيش[ ا اسالم را دين دلیشوم، ب ه اساس ضد ینیل است آ

اب لغت . ام ار شناخته ي و اخت یآزاد ت یزي چ یاگر آت و ی دم دست داشلم و ی شهید آه اسالم از ر ید ی، خواه یندازي به آن ب ی نگاه یتوانست سا ه معن سلیب سل. م استي ت دايت ر خ دگ. م در براب دا در زن یو چون خ


٢٥

اد یني ع یاتي ما ح ی روزمره وق ی، م دارد، م ی و حق سل ی ن م در يشود تده ن یا. غمبر و امام يبرابر پ ز . ستندي شان هم آه چهارده قرن است زن تد م بیمه ود ه ا ایك نظریشتر ي موع ه در یه است ت یاسيات سيحنكد حضور ی در هزاره یملت اد ی سوم بتوان ه ی م ني هم داشته باشد؛ بان حكومت و صاحبان يشوند متول یشان م ینان ا يبان و جانش یل هم نا يدل

ردم ی مختلف تصرف در زندگ یها رده. جان و مال و ناموس مردم مد، ما ی من و تو میآنچه برا . اند م آرده يها تقس را هم از قبل در حوزه ن

ر يتفاوت تنها در تسل ! ستيم نبودن ن يا تسل یم بودن يتسل م بودن در برابه س چ ت ی آ ه! اس اوت ب ي دل ني هم ب ه تف ت آ ود دين سيل اس محم

دالكر ی، مسعود رجو ین ي اهللا خم ، روح یعتی شر ی، عل یطالقان م ی، عبس روش، ح ری عل نيس ران ای و دی منتظ كل ين طیگ ا در ش ف، تنه

ردن ا ت آ ردم است یحكوم ر م ه. شان ب ر در آن ان ی و اگ دعواهاشت ی د ی، خواه یق شو يدق ه حكوم د آه هر آدام فقط خودش را مجاز ب

سل یبر مردم م ر خداشان يداند؛ البته بر همان اساس ت ردم در براب م مغمبر و ين خدا، پ ينكه خودشان را جانش ی ا ی خودشان؛ به بهانه یعنیآه

. دانند یامام مه س یر ا د وافقم آ و م ا ت م ب ن ه ورد م انين م ود طالق ید محم

را . بود یآخوند خوب وع ي تبل یب ذهب یغ ن تبداد م د ی اس ه آن معتق ه ب آرد ینی د ريبود، به زندان رفت، با استبداد غ ارزه آ م مب اه ه دمش . ش

م امروز ي ن یاما آس !!! گرم یام رو یست آه من، حاال و با درك و فه . آنمیگزار هی سرمایعتیان راه او و شري او و مدعی شهیاند

ا ا ا ب ن اساس سل ی م اس ت ه براس رش آ وع نگ م و يم، تعظين نالفم اطاعت بنا شده ا اند . است، مخ ا ب ا شهی من حت ه یگر ی دیه م آ ه

به. باور دارند، مخالفم یستند؛ اما به اصالت رهبر و رهبر ي ن یاسالمان ي دل نيهم ه فهم یل هم از زم رده یام، سع دهي آ یا شهی ام از هر اند آ

سل ك مخرج ی آه به ر اساس ت سور م، اطاعت و خود ي مشترك ب یسان . هاشان نشوم یرم و وارد بازيانجامد، فاصله بگ یم

ردم ش نی ا ط م ه فق ا ن ان وادار يه ه اطاعت از خودش عه را برا یم ه ب د آ دیآنن ه اندی معتق ا شهین ب تور مرتكب ی دیه م دس ر ه گ


٢٦

و م ی سم و آپارتا ي فاش ی آه به نوع یشوند؛ به شكل یم د ید پهل ثال . زن مرد غ ی ك زن مسلمان با ید یچرا نبا د و ري ك م سلمان ازدواج آن ا ی م ا پ

م، ارتباط داشته باشد؟ یرا باالتر بگذار. است یسم مذهب ي فاش یقا نوع ي دق ی هلموت هوفر آلمان ی هي قض

سلمان رد م ا یاگر هر م اط ك ز ی ب سلمان ارتب ن ی داشت، و ا ی م ین مصنه رد د یعنیزن مح صن م ارت و ح ری در اس ه ی نمیگ ود ـ ب ب

شالق خدمتشان زده ی بود ـ حداآتر چند ضربه ازدواج نكردهیعبارتا یم م ن یشد و آق ه اصال مه سلمان آ ا ی باشد یست در حصن زن ي م

ور م د، مجب د ینباش انم ازدواج آن ا خ د ب تان ا. ش ه در ن است یداس آ ی هي انشان، برتر و بهتر از بق يعيها مسلمانان و البته فقط ش نیف ا یتعر

ا هستند، و آس انسان اور د یه ا مذهب و ب ه ب ا یگر ی آ د ب جرات آنر یال م ي مسلمان ـ آه البد خ یزن د از جنس برت اط یآنن است ـ ارتبد یهم با سنگسار واجب است؛ تا د رد، مرگش، آن يبگ گران جرات نكنن

ه س اور ا ب ه در ب را آ د؛ چ سلمان برون ان م ر یراغ زن ردان ب شان، مم م یكیگذارند، پس یر م يباور زنانشان تاث . شود ی از مسلمانان زن آ

ضیاسي پوشش سینيب یم ار بزن ي ق ه آن ه فاش یه را آ ا چ یسمي، ب !؟یشو یروبرو م

وگرا ین متفكر يران ب ی آه در ا ی من البته از جنگ ذهب ین ن ی مذهبیجر و متح ه ین م ا خودم را در ه درگرفت چي است، خوشحالم؛ اما د یها حس نم ن جبهه یآدام ا ا ب نم؛ چون اساس سجم و ی آ اور من ن و بد، مرز دارم یاش م دهيگران را در خدمت عق ی آه د یجزم ن ی ا. خواه

ن ن گ م گ، جن ت ا ! ستيجن گ مل ا ایجن وع در یران ب ه تن ن هماوریاند ذهب و ب م شه، م ا ه دهي است بیجنگ! ستينه ه از یا ن ع آالم از سیا ه اس ردهينك شت آ ود، وح ذف ش ت ح ت و حكوم د اس . ان

را م ب دام ه ات دیهرآ ردم راهی نج ه م د یشنهاد مي را پین و ن . آننتند را یآدامشان هم درد مردم و ملت را ندارند آه اگر م چيه و یداش

ردم ا یخواست ملت برا ه م ا دگنگ ب ه یولوژدئی شان مهم بود و ب حقنه . شان تنها در شكل ماندشان بر سر آار است یدرد ا . آردند ینم و البت .اند دهي الرحمن را هم شنیبو


٢٧

ته و نوش ا ت ری علیه وان یعتی ش اره بخ در يبب! را دوب ن چقرا ریب ر ی اصالت رهب ه می و رهب د یق ه حاش. دران ه سیا هيب د ي آ

ان ود طالق اب تنب یمحم ر آت ه ي ب ا یو تنزه االم وم ن ه مرح ینیيه الملدام ش يبب! است، مراجعه آن نوشته ه از اع ور اهللا خ فضل ين چگون ی ن

ه دست دهی گزیك ارمنیب ا یاست، ب ده ش ه اتفاق د آ ه آن ه توج آن آرل اوضاع را یخ، در مدت آوتاه ياعدام ش ان آنت آه مشروطه خواه

ا دست تند، تنه ر در دست داش بش مشروطه ب ت جن اه یاآورد مثب آوته ی طالقان ین تئور یا ا ی. آردن دست ارتجاع و مذهب از قدرت بود آ

ا زاويب شاد نین علم در گ ديه آنق ه چن شوند ناج ست آ ان ب ان يتاش !د مشروعهي مشروطه و شهی شان هم اعدامیكیمشروطه و

ا م ی اگر ا ی طالقان ی دهي به عق م نشست ین علم ا ه نشستند و به توافق ت یگذاشتند، م یم ا وانستند ب وع س ییه ر سر ن ردم ي ب ر م ادت ب

ند وب . برس ه خ ه ا ی میاو ب د آ سلك نیدان تالف م م اخ ا ه ا ب و یهد یا شهیاند ان ی ه و اساس د ی پا. ندارن ه ـ از هم م ـ هم شان ه ن و مذهب .م استي تسلی سلم و به معنای شهیر

ثال خی ا دگنیآن یال ميا م ردم را ب را در ادارات م گ چار یم وا از اجب د نم ه چیدارن د، و ب امال خصوصیزي بخوانن ه آ ی آ

ه ح هياست و ب وط است، وارد می ط ردم مرب اور م وند؟ وقت ی ب یشرد ردم را وادار آ د، روزه بگ یم از بخوانن د، و ي نم اب …رن حج

ار د؛ یاجب ادت دادهی ایعنی بگذارن ون یا شان را ع دون چ را و ب چد ت آنن ه ر یا. اطاع ت آ ان ن اس اس هم ر اس م ب شان ه وش حكومت

.مي سلم و تسلی شهی است؛ از همان ریفهمشان از انسان و رهبرم م ن ه ه م ه در ا ی البت م آ روز نم یدان ود چن یران ام ن يش

ا حرف ردییه نوم و م یم. را مطرح آ ر دادن یش ا س ه حت وانم آ خارزات ضد استعمار ی به هوادار یشعار ردم ا ی از رهبر مب ن، رای مشان از خطرناك يآند، و همگ یرا ترش م [!] ن جماعت نوگرا ی ا یرو

ردم یسم ـ به باورها یسم و فروهريالت ـ مصدق ین تمایبودن ورود ا مه اپوز یحتا ا . رانند یسخن م دم آ سلمان با يسی ن را هم معتق د در ی ون م

ا پل ن آن يرد و نگذارد ب ين دو جناح قرار بگ یان ا يم ا ! زده شود یه ام


٢٨

ه دعوا ي ها ب یبازن یا ب ی زن و شوهر یشتر ب ه صبح ي ش ا ه است آ هر م د و شب یقه ت آنن ا آش ابرا. یه دیبن ان ج ه قهرش ه ین ن است و ن

!یه گزاریدعواشان قابل سرماا ین شوخی تو هم بهتر است ا زه را ز ي بیه یري نگیاد جد ی م

! یاد قائل نباشینقدر زی اینها تفاوتین ايو بن ی آزاد ر م ه ی آزادیعنی از نظ ه هم ردن؛ ب ك آ ز و ي چ ش

اور، یاند دگر ی همه آس، همه یو آزاد . آس همه ارغ از هر ب شان؛ فرا ی ا یعنی یآزاد. یدئولوژیشه، مذهب و ا یاند ر، ب ات براب یجاد امكانژاد، رنگ يت، جنس يشه، قوم یهراس از اند ی شهروندان، ب ی همه ت، ن

ستند نیاگر ا . ها ن انسان ي ب ی آمد یها قیگر تفر ی د …پوست و ا توان ها ي توانند ـ آن وقت ب ی نمیدان یها را باور آنند ـ آه خوب م ن حداقلیا

!ميشتر صحبت آنيها ب ن قصهی ای با هم درباره دارید ديبه ام

١٣٧٦دوم خرداد ك ماه پس از ی


٢٩

!ست سال بعدي خرداد، ب٣٠ ی الهیآمد

ق، در شهر ی آه سازمان مجاهد یند زمان یگو ی م اه ین خل ور م

ال الم موجود١٣٤٤س د ی اع دس مه رد، مهن ان آن را یت آ بازرگا موجود ي شده و مارآس ی دانست از اسالم دستكار یا ملغمه . سم واقع

ه ی ن جر ی ت در ا ین سازمان شرط عضو یانگزاران ا يبن زام ب ان را التا خط مش ی بودن شرا یا ك و حرفه یدئولوژی، ا یمخف ارزه ب قهر یط مب

شك سلحانه در ت دي آهنیالتيم رار داده بودن ن ی ای آلیابیارز. ن قازمان از ش ا وهيس ارزه ا ی دیه ر مب ارزات ی گ ه دوران مب ود آ ن ب

انون ه، پارلمانتار ، اصالحیق سالمتی حزب،یستیطلبان ه یجو و م ه ب انت و ش يان رسیپا ا ی وهيده اس سلحانه، ارتق ا آن روشیفي آی م یه ی هم دوران جنگ سرد و دو قطب ین تئور ی ساز ا نهيزم. است یسنت

ود ان آن دوران ب ودن جه ن یل ايتحل. ب ود از بط ه خ ازمان آ ن سانون ان مسالمت یجر ذهب یجو و معتقد به مبارزات ق ید آزای نهضت م

ن ه ب ارزات يبست رس متولد شده بود، ب ه یدن مب وع جبه و ی مل ی از نضت آزاد ودینه ان ب دس بازرگ د از ا٥. مهن ال بع ان، ین جری س

ازمان مارآس ا كی چریستيمائوئ/یستيس دایه ق در سیی ف اهكل، ي خلا ییروستا سلحانه ي ك عمل ی در شمال آشور ب ه قصد ی ات م اموفق ب ن

اطق ي ب از رفتار انقال یبردار یآپ ا و آزاد آردن من از آشور یون آوبد . ت آرد یاعالم موجود ا سال یاما سازمان مجاه ه ١٣٥٠ن ت وز ب هن

. ك و مطالعه مشغول بودیآار تئورب ي س ی داستان قصبه ر انهياهكل در خوش ن برداشت سازمان یت

ا كی چری دان آرد؛ تا از قافلهين را با عجله وارد می مجاهد یمذهب یهد ق در اییاف شجوی خل ا تاس یران و دان ه ب شور آ ارج از آ ه یان خ ب

ا گر نهضت ین و انقالب آوبا و د ي چ یانقالب فرهنگ یستي مارآس یهر یون چون د ين مذهب یا. دان آمده بودند، عقب نمانند يآن دوران به م رت

م م ر ه د، زودت ده بودن را یآم ه ب را آ د؛ چ تند برون ان یخواس خودشر ی پر رنگ یدن خط دفاع يآش: ئل بودند قا یا ت دوگانه يمسئول در براب


٣٠

ه ادی حمل نگرها ي مارآسی اعتق ه س ان آن دوران؛ ی ذهنیسم ب جوان . ی به رسوبات مذهبیم اعتراضين آلوده آردن مفاهيچن هم

ه را ین جری ا ستر جامع ر ب اآم ب ت ح ون باف ذهبان چ یمرا ی میابیارز رد، ب انس و حق بیآ ودش ش ش در جایشتري خ ینين

لطنت ام س ود ینظ ل ب نت . قائ ازار س ان دوران در ب ران و یدر هم تهاين وزهي پیروه ون ح ا رام رادي علمیه ه آم یه اف د آ ه ی بودن م ب هدیستياليانسيستی و اگزیستيات مارآسيادب ده بودن وده ش ن یاز ا. آل

سان ریر علي نظیجماعت آ ضیعتی ش ری، مرت دمحمود ي، سی مطها بخش ییف، از سو ي ن ط یگران ا یدر و د ص ی، ابوالحسن بن یطالقان به ي و انجمن حجت ی اسالم ی ئت موتلفه ير ه ي نظ ی مذهب یكال و سنت یرادو ینيان خميرامونيو پ د، از س اط بودن ازمان یی در ارتب م از س ه

د ق حمایمجاه د یت مین خل س . آردن ث تق دها باع ه بع ه آ ن یم ايآنچر مشخص شد، موضوع ره ی ا سه دسته یانات به دو یجر بش و یب جن

ود انین جر یت ا يف بر آل ي هر ط یاعمال هژمون . ها و بالطبع آشور با اینيخم م ب د نی ه ه مجاه ه دیآ د، از ین در نجف ب ه بودن دارش رفترد؛ فقط تلو یت بخصوص ی شان حما یا ه بخش ی نك ا اجازه داد آ از یح

. ارشان بگذارنديسهم امام را در اختون شعاب خ تان ان الي داس ازمان ١٣٥٤ ن س در درون س

د ازمان مارآس یمجاه د س ه تول ه ب ار انجامي پیستين آ هيك ی د، وزنذهبیحما ديت م نگیون از مجاه رد نين را س ر آ وربختانه . ت [!] ش

یاو خود ادعا . خته شود ی ر یب آس ي حاضر نبود در ج یمسعود رجو ره یو ا . جنبش را داشت یرهبر م ی آور ی ن، تنها گ وز ه ه هن ود آ ب

ا گذشت ا ری اب ال و ب ه س دن این هم ه ش ر دو یخت ون از ه ه خ ن هما . مانده است یدسته و الزاما مردم آماآان حل ناشده باق م ت اال ه احتم

. افتین دعوا ادامه خواهد یكال ای از دو طرف رادیكیحذف اه یاس يان س ي زندان ین سر ی آه آخر ١٣٥٧ماه ی در د دوران ش

. مانده بودندی نفر مذهب١٦ط ن، فقیآزاد شدند، از مجاهدضا اب اوای ف ور و الته تی ش الب، فرص ی طالیل انق رای ی با ین يب بود آه خودآم یمسعود رجو ا ن ییه ه در رابطه ب ا ي را آ یروه


٣١

ا یین خودنما ی ا ی هیسرما. داشت، به سرعت جبران آند یستيمارآس هون شته ی طلبیو هژم ا آ ا ه سوب ب ییه ازمان من ه س ود آ ه او در ب

ا ين، ح يشي نظام پ یروهاي با ن یريدرگ ام تروره دان ی ن انج ا ا در زن هود د. داده ب ازمان مجاه ا در آن دوران، س ردم ام ط یم ق را فق ن خل

. آردند ی میابیران ارزی حاآم بر ایتر آخوندها بخش جوان در دو ی مسعود رجو ٦٠ خرداد ٣٠ تا ٥٧ بهمن ی در فاصله

واز ط م و، یخ ا خمییاز س شتیني ب خص به می و ش ی و هاشم ییزد؛ از سو ی از قدرت چانه م یافت سهمی دری برا یرفسنجان هوع نگ يتي می هوادار و برگزاریها دان آشاندن توده يبا به م ه ن ا ب یه

ه ب . آرد ی م یینما و قدرت یاش رجز خوان یدر برابر پدر معنو یاني با ن یتر دهيچي از پ یكین دوران یگر ا ید را در ی مسعود رجو یرفتاره

ذ ی مینيد اگر خمیشا. گذارد یش میداخل آشور به نما ثال یپ ه م رفت آد یر دولت فعل ينظ ا مجاه ان ب ار ی آلم د، ت تالف آن ر يران مس ی خ ا ین ائار یاما برا . موديپ ی را م یگرید تالف و همك در ی داشتن فرهنگ ائ

و عصر یب صنعت ر فرانسه، انقال ير انقالب آب ي نظ یا قدرت، پشتوانه نگر تیروش فانه نم. الزم اس ار یمتاس وان ت ر . خ را دور زدیت ه

وغ یها ناچار است از تمام دوران ینيجن ه بل ا ب رشد خود عبور آند تود عج یاما ا . برسد ه در ا بي ن موج ه دل ی الخلق ه زاده نی ل ا ي ران ب ی آ كیت یتا به والیه بود، نهايت فقین دو نفر از موضوع وال ی ا یعيفهم ش

. شد یست م يد با تمام قوا سر به ن ی هم با ینفر بعد . داد یت م یتن رضا ولیو ا ه يت فقی والین دو مت اآم مطلق المی ه و دو ح دام ی اس ر آ ه . ز برداشته بودندي قدرت خی و تصاحب انحصاریگری حذف دیبرا

ن دو ی ایف ي و آی جدیی ن رو در روي اول١٣٦٠ خرداد ی س پس ی ـ دو سال و اند یخ مسعود رجوي و شینياهللا خم حد رويامام ـ س

شده است یا ییرو در رو . ر حكومت بود يياز تغ ام ن م تم . آه هنوز ههينت هی ای ج درت را موازن وا و می ن جنگ ق شان یزان خشونت اي قيتع د ین مي ده. آن م از پ ی بازن ه ي دور اول ه را آ ود؛ چ وم ب ش معل

رم ده، اه ا برن درت بیه تي در اخت رایشتري ق اين. ار داش یروهتفاده از مشروع . را هم به خدمت گرفته بود یشتريب ا اس م ب یتيبعد ه


٣٢

ا و جنگ ا یاشغال سفارت امر [آه در دو سرفصل مشخص ران و ی كر رق ي خودش تراش یبرا] عراق ود، خوردن س سازمان یعن یب ي ده با ي و م یستيالی ضدامپر یا ن را به مبارزه یمجاهد . ء داد هن پرستانه ارتقديو پ م ش و. روز ه سعود رج الیم م در ح هی ه ه هم اي نی آ یروه

ه شعارها رده ب ور سرآوب رژ ي ر ت ی ش را ز یاعتماد آ یم اسالم ی غ ت . ختیرها آرده بود، جانش را برداشت و از معرآه گر

وده ی در ا زب ت اموزون، ح وازن ن م در ی ای ن ت ك یران هو یاس يشطرنج س رادر دوقل د یقبل ی موفق ب سازمان یعن ین ـ ی مجاه

ا را بعد هم آن. ش و بعد مات آردي خلق ـ را اول آ یی فدایها كیچر هد راحت وم مانن رو بلع ی لذیالحلق ارزات ی دیاز سو . دي ذ ف وق مب گر ب

ام ا يالی امام ضد امپر یستيالیضد امپر ه ی ست جماران، تم ن حزب را بب بخش ين ترت یه ا ب. ل داد ي تقل ینيان نظام و پاسداران شخص خم يحامف او ي و طینياهللا خم د روحي س یان در دستگاه گوارش ین جر ی ا یاساس . ل رفتيتحل

عارها و ش ستگان آن مح وده و واب زب ت ر ح ا اگ د ی ام ضا پاسداران خم يالی امام ضد امپر یستيالیامپر ین يست جماران، همراه ب

د و م ین بیمجاه در را ل د، ن یپ ايدادن ضتي نظییروه و ی آزادر نهم محو شعارها ي نظ ی انهي م یها انیگر جر ید ه ی گرا ی مل یر ه [!!] ی انرا ی در جرینياهللا خم د روحيس راق ب ا ع گ ب ا یروزي پیان جن یه

ن جماعت يهم. شدند یه مرتكب م ي پاسداران او شعار و اطالع یمقطعه در جریفي طیعنی املی آ ام اصالح یان تك ود ن ود یطلب خ ر خ ب

و یران ین جنگ ضد ا یت ا يش را بر آل یها هم چشم زمان گذاشت، هم دها ین ي خم ین سادگ يبه هم . از آن فرو بست ی ناش یسرآوب ی و آخون

ه ی باز ی ف، همه ين ط یگران ا یمان او و د يهم پ د جبه م ی را در چن ه . زمان بردند

س از ه پ ه آ رداد ٣٠ آنچ د ١٣٦٠ خ ازمان مجاه ن ی از سها بود و ها و اعدام یريآشته شدگان درگ ست آلفت يك ل ی ماند، یبرجا

ه اري از خیا آارنام وان همك ه عن گ ب ت در جن تیان ا ی و همدس ب


٣٣

ام دشمن ا ٨ آه یآشور ه آشور ارز ی سال تم یابی ران و متجاوز ب .شد یم

د ی آنچه هم آه بعد از ا ر سر سازمان مجاه د، ین باخت ب ن آمود ن نب رد. دور از ذه ایم ا ادع ری ب ر ی ی رهب ر س بش ب ك جن

ه یك باز ین حق ملت، در یتر ییابتدا پاسور سور خورد و از معرآد ذف ش ا. ح دیپزه ات ی ای بع طالح آلترن دين باص ت یو و ب ل حكوم

یخی تار ی ك تجربه یل ي بود آه به دل یگری د ی، حكومت اسالم یاسالمود را در آارنامه یك، از قبل مهر رفوزگ ینزد جنگ . اش ثبت آرده ب

. چنان ادامه دارد همقدرت اما اق یران از ا ی مردم ا ی آنچه برا درت ب د ین جنگ ق د، چن ن ی مان

د ود، و چن ازه ب دان ت تان جمعیزن د قبرس در یر جمعي و غین و چنز ی دراز نان و نفت و مرگ و گر یها آشور و صف یشتر شهرها يب

م یی از آشورها ی آزاد یا ذره یی گدا یاز آشور برا وز ه ه خود هن آشت ناز ا و نئوناز ستیدر م ا ستیه ر م یه وع پرپ د ی ممن در . زنن

م ینها ل يسیك اپوزیت ه ه در داخ ه ن اده آ كل افت ده و از ش ون پراآنشور عرضه ارج از آ ه در خ شور و ن ر سر ی ای آ ه ب دارد آ ن را ن

ثال تفك/یكی اده، م داقل س ت، حكومت عرفیك ديدو ح ، ین از حكوموق برا ی مبتن یقانون اساس ر حق ر شهروند ب ا د یب ه توافق یگر ی ب ب

اره . برسد ا ی هر آس نق د یالحق خودش را م ان ه ين م ی و در ا . آوب انه میا ینگران ایبا ی آ ر آن پ درت ید ب الء ق شرد، خ ه در ی ف است آه در نها ي ممكن آشور پ یفردا د آ ا ی ش خواهد آم م ش ه ي فقید ول یت ه ! از نویو باز هم روز از نو و روز. را به قدرت برساندیگرید

ر ا انیل، از جرين تحلی در آخ ه دییه ود ب ه خ اتوری آ یكتا د، تمن ه ی، دموآراس ی آزاد یباورهاشان اذعان دارن دن ی و جامع ی م

ه ي رساندن به تكرار همان س یاریداشتن تنها ار ی كل آهن خ است و ی تاره تادن دوب اه فرس ه قربانگ ا ب ه دل ی ی لزوم ت؛ ب شناختن يك مل ل ن

اتوریت ديماه ه و یكت ا و ب اتوریژه دیه ا یكت ذهبیه ای م ی و باوره . یجزم


٣٤

سان یخی تار ی ن همه نمونه ی اگر هنوز و با وجود ا ی، هستند آاح ه جن ه ب رايعي از شیآ رداب فعل یان ب ت از گ رون رف شور ی ب آ

ستهيران امیا د، د ب وز ویان اتوری دیژگیا هن ا یكت ذهبیه و ی مآشكار و نهان با سردمداران یا در همدست یاند، ك را نشناخته یدئولوژیا

ا یآه مردم را بارد نی آشور، از ا یمذهب تند، اب اه بفرس ییگر به قربانگت نیها و ا از دادن يگونه امت نیل به ا ي دل ني هم به. ندارند ه همدس ا یگون هسل د یچ عنوان نبايبه ه ا ن ران را ی از ملت ا یگر ید امكان تنفس داد ت

ه ر یب ی در منگن اریخب شناحتن ماهی از ت اتوریت ديخ، ن ا یكت یهادان ی آزما روشنفكرانش، به موش یشیاند و ساده یمذهب هاشان یشگاه ن

سازند دل ن را. ب ستن زنجیب رهم زدن یر دي گس ت، ب ن در حكومومت ين و س ی د ی آهنه ی رابطه و ی مل یاست و استقرار و استحكام حك

ه ساالر و جامع درن، متم یا مردم دن م ر یدن، م ه براب د ب ی و متعهسان ی همه یحقوق اور، اند ان ارغ از هر ب ا ف س ی ه ذهب، جن ت، يشه، م .از نداردي نیسميچ دگماتيران فردا به هیت، ايقوم

١٣٨٠خرداد


٣٥

!رانيام ا م من هم رفتهيال آنيخ

و آ ه ایيجل ا. ام ستادهین ستمتنه دد ن چيه. ه س در ص ست يآ

شر ه و ن د مجل د؛ بجز چن م بزن ه از داخل آشور یآرامشم را بر ه ه آشر . شود یبرام پست م ا هین ه ی خارج د یه شان در رفت . است گر رمق

ا را م ن مجله ی ا یوقت ه وطن ي خوانم، در خ یه از م یالم ب ه ی ب ردم آ گ یآباد شمال ديآپارتمان آوچكم در جمش . ام ختهیهفده سال است از آن گر

آنم هنوز یال ميخ. ها هینگ و همسا ي جاست؛ با همان پارآ هنوز همان ه ی ون رژ ی زیتلو/ ویدر راد ا چادر و مقنع ارم؛ ب ر آ د ی ز. م س اد در بن

ار نم یوقت. ستمين مزخرفات ن یا ام ژرژت است یروم روسر ی سر آه یآرا. كي و خنك و ش یو جورابم نازك، مانتوم آتان دارم یا ش دختران

تاده ی از شما از پار یكید ی آه شا یو عطر رام فرس ر یوقت . دی ا س ب سار م ه یآ فت م روم، مقنع وردن ن یام را س ان خ ه از ن دم آ تم يبن . ف

ه . روم همه محرمند؛ مرد و زن ندارد ی آه م یهمانيم یك يشان پ با همنم ی م ی باز یزنم و ورق یم م هم ی موز. آ راه است ي ك ه هرآس . شه ب

ه خا م ب ه مه تیآ ین رم اس راین و اید. د مح د ب ان بمان ان و ي خیم اب .گذارند ی نجابتم آنتور می آه براییها یابانيخ

ا همان نجابت . آشوب است یا اساسنامه یها دلم از نجابت ییها تنبان برادر آه به بند ه یه ه و ملت شه جبه . د داده وصل است ي رفت

م یست شده، از مردي ن ر بهشش در جنگ سیانگار هرآه قوم و خو هاقط است؛ ه تهی نبایچ احساسيس د د داش شم د زنیبا! باش ه چ ا را ب ه

ه فقط ین ین د یآند ا ی م ی مضحك یچه شوخ ! ش نگاه آند یها رهيهمش آا، آ ن نجابت یحاال هم ا . مواظب بند تنبان مردم است ي ه ه ی یا ن نام

نامه دهیا و اساس د ش ه. ان ا گزم م یه ذهب ه ایدر تو م ار یوتاه چه .نمك منند یشان، نمك نجابت ب نفره

واهم ب یم گ یاي خ ال . م فرن وز ح ه م ي ام ن یهن ود یست آ شد ا یم . ختیگر ا و ذره یشود آم ده یا نج ه مان ر را در ي هی سفره ی ت تل

رد؛ ییتلر ـ گدا ين همزاد هی ـ ا ینياهللا خم د روحيز از سیآشاآش گر آ


٣٦

ا و نئوناز ستي آه هنوز هم در مشت فاش را ی آزاد یا ذره ا ستی ه یه . زند یممنوع پرپر م

ه ینم . است لچك لك زده ی دامن آوتاه و سر ب یدلم برا م آ دانه نیا م همخان ا ه وای ج رام يدن و نوشي، پوشیی رس ن ح ر م دن را به زن ا یم د آ ه چ یرانیآن ر خودش هم ه از يام، و ب ز حالل است آ

سال خودش را ١٤٠٠ است آه قبل از مرگش یمان آخوند ه ی ساللهردهيدر او تكث ای است؛ حت ر آ ا پ تن ب ه ی زنی ور رف ثال ب ه م را آ

. است ما آمدهیهمانيماب ا ي نیآفت وانم در گرم ه بت رای آن دلیست آ ن ی ب وطادم یاد وطن م ی شتر ياگر آفتاب بود ب . بسوزانم اور آن ! شتري ب. افت د ي ب

ل عشق یشانس د از خوش ی شا !شتريب اب مث من است آه در غرب، آفت .اب استي همه آم نیا

ونك ا دهیآل ه ب سط / را آ دن و ق ان آن ال ج دهی خریدوازده س است یمستاجرم حزب الله . نجایم ا یايدهم آه با پولش ب یبودم، رهن م یب يرد؛ ع يست نزول بدهد و بگ يحاضر ن . است كا آمده یو از ناف امر

. پردازد یندارد؛ حداقل پول دارد و هرچه بخواهم مذهب یمرد بنگاه ذهب . است ی م ه . و چاق یم ه ي ال آن ي خ ن د آ

امالت یچون مذهب ار مع ه، آ رده ی است، چاق است، ن . است چاقش آ ف دارند؟یحاج آقا آجا تشر: رديگ یال را مياول از همه سراغ ع

.آند خودش را به من بمالد ی میبعد هم تو راهرو سع ا فقط یا. نه واهللا . ترسم ین جور مردها نم یمن از ا : ديدان یم نهد چه آ . اندازند یام م به خنده ه رفت وآم ا آن هم و راهرو ب یف يآخر ت

ته یم ان داش د براش د توان ه زن ا. باش ا آ تیآنج ه ارزان اس . ن همن را نم جواز د ! نه تر از جواز مرگ، نه ارزان و یف م، خود مرگ یگر و ي جهل و تحق ی مرگ ارزان است و زن هم در چنبره . میگو یرا م

دان ی ی؛ به ارزان یر مذهب ي حق یباورها ه ی ك نمك سته ب دادتراش؛ ب ا م .ا نباشدین آه روشنفكر باشد یا


٣٧

ده ه آم زد آن آ د، بجز م ود از مرز ردم آن ه ی ب د گرفت ه نق آد دو/ یكی. داد یت نم یاف رضا بود، به آمتر از زف ا . تا هم آه نبودن آنج

.آند یان را گرم می آقا نی و مبارز لحاف ایهم زن فرارود نيزندان هم هم ه خوشش ی از هر زن یالجورد . طور ب آ

ه یشد؛ نه فقط الجورد یآمد ضامنش م یم ه ی ، هم ا آفتاب . نی او یدارهر ینم دام خ اال آ م ح ایدان وردی ج سته نی الج ه اهم! است ش یتيچ

دارد؟و اویوقت ن ی ت ن زن[ن از م ان ] م ا هم د، ب ش آم ٧٢خوش

ه . ام آرد غهي ص ینيتومان امام حس ه خان را ب د م رد یا بع ل از آن . ب قبحامله آه . ام بود رهيشو ج یك ر ی ینماز ی، ب ییدر زندان در هر بازجو

ا بچه د؛ ام دم، سقطش نكردن دن ش ه ب ويام آ د ف ه نیرا آم ستش ي سر بد د حرام. آردن تیكی. زاده است گفتن افق است، بچهی بچه: گف ی من

ا، نید یب ریكیه ر بهت د، م پس. آمت زرگ ش ه ب ردا آ ل ی ف ود مث ش .تین ولدالزناها دشمن والی ای همه

ه یبعد هم الجورد ه خان را ب رد م ه . اش ب ان خان ه هم ه یا ن آه سه/دو. زن اولش بود ه تا خان و ولنجك و آن و سولوقون داشت آ ت

ود ین زهرمار ي هم یبرا ا پاسدار م . هاش ب د سراغم یب پاسدارها . آمار یآاشت دم در، م یرا م د زهرم رد و م یاش را م یآم ا یآ ت؛ ت رفود ن طور زندان جزو برنامهی ایچهار ماه /سه. گری د ی هفته د . ام ب بع

د یتر د ترگل ورگلیك زندانیآه دلش را زدم؛ بعد آه را برگردان د، موده . به بند م دست از آثافت . ام گفت آه خراب ب ا ه ستر آق ار در ب یآ

ا . ستميت معتقد ن یبه وال . ام برنداشته راه ب م هم د ه ده ی بع گر ی د ی ك عم ت . ريدان ت يمرا آاشت تو م دانست یم . ر خالص را زد ي خودش ه

درم ت د، پ ر آزادم آن ه اگ د زديآ در پ. ر خالص را خواه رم را از يپش ردیآدمك اف آ ا آورد . مع ه ج در زن را ب ق پ وب. ح اد خ ه دام یچه ين پ ی هست آه شمرده باشد ا یا آس یآ. ین الجورد یاست ا ا ب رد ت رم

! است؟ حال چند بار داماد شده


٣٨

. رمي روم پاسپورت بگ یآنجا آه م . رانیام ا م آه رفته يال آن يخ ه م ا آ ا ي را پیك یروم یآنج نم ت وانم هی شوهر عار دا آ ه بت ام شود؛ آ .رم، همه به فكر داماد شدن هستندي سفر بگی ازش اجازه

ا ی رنگ و د آه من آب يال آن ينه خ ست سال ي د اگر ب ی دارم؛ شر د یشد نگاهم آرد، حاال د یش م يپ ا ا ی گر پ ن ی ان ای ن آقای ر است؛ ام

ات حال وهر دريزن ب. ستيشان نيتعارف ه، وه، زن ش وهر رفت شدان دامیزن وهر اع ر، پی، ش ال ب ي، دخت ه م ر، هم صاحبند و یر دختس زیبيس دان ای گ واران همیر دن ه ی وایا. یشگين حرامخ چگون !ن مملكت در رفت، بدون رشوه؟یشود از ا یم

ده ی میا هیمحضردار از شوهر عار ه چرا وال د آ ا ی پرس آقد م ی رود و ز یفرستد؟ م ی را به فرنگ م یمصطف . شود یر سرش بلن

ار خودشان یی اهدایها پول. درسش را روان است یا هیشوهر عار آه، ا يسك: اند را آرده و ی نه رفت رده ت اش را آ م پ ه من ی ن ه ك آفش، آ

.نه عقب بمانميد از سكینبارد، ی هم با من م یا آقامنشانه یدعوا آند آه محضردار شك نبه ینممحضردار . ستيال من ن يطرف ع د آ ست، ي ارو شوهرم ن ی فهم

تن ممكن است ع یفقط شستش خبردار م ر خارجه رف ه س ال ي شود آه يهمش: چسباند یمرا طالق بدهد؛ تا تنور داغ است م ان ب ره اگر آارت

.آنم یات م غهيخودم ص! د، نگران نباشيطالق آشه یاش م ر چادر حواله یانگشت شستم از ز م ی ا: شود آ ا ه ن ج

!د؟یديد و جنبیدی مونث دی صاحب بالقوه یك بی یابعالجنود نيها هم هم آن وقت ودم اسمم را در انجمن . طور ب ه ب رفت

م پشت ستادهیتو صف ا. سمیبنو كایران و امریا د جوانك ه بودم و چن .سرم تو صف

ال پ د س ويچن را : دي ازم پرسی فرنگیس زنیش در س چانزده سال یها را انگولك م ابان زن ير خ د یرانی ا یمردها د؟ من پ آنن

.ام بود رهيها ج ن انگولكیران بودم و هر روز ایاا یرانیران و ا ی از ا س یها فقط آزاره ان ي خی جن ادش ی شان یاب

.بود


٣٩

بعد از ظهر نادر را فرستادم . اورميدر صف نتوانستم طاقت ب د زن دانم ینم. سدیآه اسمم را بنو ك آردن م انگول ها و دخترها او را ه

!!ره ومواجب من بود؟ من زن؟يشدن فقط ج یا دستمالی


٤٠

! دم دستیها طالق، در تجربه

ز، سالمی عزمابت قدخسرو ـ ثل دانش آموز ه ینقد تو را درست مث ه آارنام ه آ اش را گرفت

ره اال نم وبی است و احتم شان ی خ ر ن د نف ه چن شاء دارد، ب م در ان هده یرا د ] ٢٠٠١ اوت ١٥ [٨٦٩ ی هان شماره ي دو نفر هم آ یكی. دادم

. مبارآه خبرم آردندی بودند و از ستون چاپارخانهسان یار در ابتدا بگو بگذ ه گوشه یم آه من با آ ه ی چشم ی آ بنم ی م یك یم دارند، احساس نزد یآارها ه شما را یچه اشكال . آ دارد آ

نم شانه ين ش ی ا ا ی آ. تو خطاب آ ا و ت توافق ی بعض ی وه ن م يي ه بن و فهم ادم هست من ی آه ییست؟ تا جا يك از مسائل ن ینزد سل ام ت ه ی وین

. ام دهتو را خوانده و لذت بر … از طالقی داستانیآه خواسته بود اما چنان اق تن یطالق، اتف د، مدرسه رف صادف، تول ل ت ه ی است مث ا ن

وزه شدن در مدرسه یشا. رفوزه شدن د هم فصل مشترك طالق و رفا م . ستندينه ن يش زم يآدام بدون پ چين است آه ه یا وان طالق را یحت ت

ا كی از . ه آرد ي تولد هم تشب یبه نوع ه یی ج سته م نطف ا یاش ب شود، ته دن . شود یرسد و آامل م ی آه م یوقت م ب د ه ه ی آ یا م ي بع د و آدم را ب

اه م ضر و دادگ شاند یمح م از چيهم. آ ايشه ه روع یزه ك ش آوچود یم ثال از . ش و گوشیم ر ميا تحقی، یك ت انير در براب ا، هم ا یه

ل از ان یل حجاب اجبار يتحم الب اسالم ، چند سال قب اهللا د روح ي س یق !!ینيخم

ا م شكه ی حت د از الس خ ا توان ا زني عیه ه ب ا ال مربوط یها از شعار دادن و عمل ی. ها ا از آتك زدن بچه ی. ل هم شروع شود يفام

ردن ایلياز خ. نك م م ی دی جاه ر ه ود یگ روع ش د ش ه. توان ی تجرب . هاست هین ماي من در همیشخص

چار ياز ل. سوخت ی پدر و مادرم م یدلم برا . دميترس ی اولش م سا ي فام یها بافتن م م یل و در و هم ه ب ی از ا. دميترس یه ه یاقتي ل ین آ


٤١

تم يترس یر آنند، م يال مربوطه را گناه من تعب يع ه، وحشت داش . دم، ندارد . نداشت یر خوب یزن طالق گرفته تصو د زن . البد هنوز هم ن چن

الق گ يفام ا ط ه اتفاق وك ل آ وع ج د، موض ه بودن ا رفت ه و یه مردان . آوچك و بزرگمان بودندیها یهمانين وحوش در می عرق ای مزهتم، شجاع ر شدم از آشور آه در رف م د . ت اب ه یل يگر دل یجنرا اری مخفیب جاعیا. اش نداشت ی آ م ش ود شان ه ده ب ر ش یليخ. ت

ود شجاع ر شده ب االخره . ت ا بچه را ب ك روز سه ی ب تم ت تم و رف . رداشا . ك شب قبل از رفتن خبرش آردم یالبته د ت ردا شب چن حضرتش، ف

ك ا از جوان ه یه ز تجرب را ج ه اآث شجو را ـ آ ا دان ده در ییه پراآنر ان برت ا زن شاند یگر ی د یرابطه ب ه آ ه خان تند ـ ب ر خودش نداش . ب

گر ید. شتر شده بود ي؟ البته من هم زورم ب یرو ی؟ چرا م یرو یآجا م ا را رو بچه . دادم ی نمیتيهاش اهم امدنيب نبه ش زرگم یه تخخواب با یم ان فرنگ یخواباندم تا مجبور نباشم عطره و ی رنگارنگ زن را ت

ر ... و الكه و ی و رز یصوف. رختخوابم تحمل آنم ه یچند نف د آ بودنم ان دوران اس ان را غ هم ستقيهاش ن یم ميرم ه یبعض. دميش م ب را ه . شناختم یما مي جناب مستقیبل قیها خانه عنوان صاحب

را یل يها حتما دل هرآدام ما زن دا ی ب ان دار یی ج ه . می م ا بهان هه دل یمن زن . ستنديدوتا ن / یكیهم معموال ل ي را سراغ ندارم آه تنها ب

شانده باشد یبد دهن ه محضر آ ر . همسرش او را ب آنچه در فرنگ بدا ی آه بر سر د نبود یتر از آن پر رنگ یليسر من آمد، خ ان ج گر زن

د ده آم ا ب . ش ه ب دم آ تهم ش ه م هییايح یاول از هم ا را ب بچ در یه پا . متهم شدم یم به بدآارگ يرمستقيبعد هم غ . ام آرده الم را ییرفق ه ح آه واژه یتر نيده بودند، اتهامات سنگ يپرس تند آ ا داش ر جاآش ي نظییه

. ن اتهامات بودینقل و نبات انم یرف نمكطی از ادرم را ناراحت آ در و م تم پ ا آن. خواس هدانی تندیك زن گ ا ی. داش م در جن ود ه راقیك مفق ان . ران و ع هم

ه چارهيب. دردها بسشان بود ه ی شان ا ها گردش ماهان ود آ شنبه ین ب ی كدر و ا پ اول هر ماه، پشت در زندان دستگرد اصفهان جمع شوند و ب


٤٢

وع تفر یران از ایهم در ا من . گر گپ بزنند ی د یها مادر بچه حات ین ن !داشتمرد يك آم ی در یهمانيال با چند روز م ي ع ته بساطش را جمع آ

د فرنگ ن آم ل از م ال قب ار س را. و چه م ب هیاز فرنگ ه اش بچ هدر بچه . د حق داشت یشا. آرد ی م یدلتنگ ا را ب آدم در غربت ق شتر ي هه ی د هم در خلوت خودش از ا یشا. فهمد یم سربچه ی ن آ اله ٥ ی ك پ س

اراحت يرا آنقدر زده بود تا مثال ترب رد ی م یتش آند، احساس ن ا . آ امد، یها آه مسائلشان را با آتك حل م ن جور آدم یا. اشتباه آردم . نه آننا ن ظرافت را ندارند آه در مورد روش یا د نظر ی شان تجد یت ي تربیه

ه ب یدا نمي را پ ین آه در فرنگ آس یاحتماال از ا . آنند حساب یآنند آشند ده بك رش عرب اب س شان را رویو آت وت دست ورتش یا ق ص

. ستميگو ن بيمن آه غ. دانم یچه م. خارد یامتحان آنند، دستشان م ی ال مربوطه ي عینات تلفنيچاره در اثر تلقيب. گفتم ی از پدرم م

رد ع آ ن قط ا م اطش را ب ع، ارتب ه : آن موق سوز و خان ه ب زن خان ! ات یبرگرد سر خانه و زندگ. یا شدهیندازبرا

ود ر ب ادرم بهت ه نظر منطق . رفتار م ر م یب د یت ا ا . آم ه نی ب آتم یانتظار را . هم از او نداش رد یال م ي خ. سوخت ی من م یدلش ب آ

ا باالسر احت يسانسيك زن لی ه آق اج ي ه در فرنگ ـ حتا با سه تا بچه ـ با. دارد نیپ ب تلف ساله مرت سرك ده ه پ ت یام م ب ان : گف مواظب مامرده ي بی و بچه !یا ن خانهیگر تو مرد ایحاال د! باش ه آ چاره را دوگاندرت مچش را یبعدها ناخودآگاه پسرك مسئول بدش نم . بود ه ق آمد آهیرو ای گون د، ی خواهره ان آن وچكش امتح دا ی آ م ص یا دست آ

. بدهدیاش را ورز یخروس جنگج شده بودند آه ي همه بس یرانی و ا ین فرنگ، از فرنگ يهم در ه نظرشان بچه . دا آنند يد برام پ یك آقا باالسر جد ی ا احت ب در ي ه ه پ اج ب

ه . داشتند اه یاشكال ! حاال پدر نه، شوهر نن ا گ ه مرده م نداشت آ ی ه . زنند یگر می دیا جاهای به خمره یا دمی یسر … را پادشاهوثي دند مرد زن خوب فرمانبر پارسا، آ

! دي غلط نوشتم؟ ببخش…ی وای ا


٤٣

دلیدی د ودب و معت ر م م دخت دان ه ن چن ه م ان آ ی خسرو جد چه یايگران خوششان ب یچه د . آشم ید، داد م یايآنجا آه دردم ب . ستمينا را یدست آم بعض . ستياما بد هم ن. هم دارم یا نكره یصدا. دیاين هل ٢٠٠: دارد آه به قول تو یر وا م به فك یآم ل مث سال ٢٠٠ سال قب

… سال قبل٢٠٠ سال بعد، مثل ٢٠٠نه نه، برعكس، . بعد فكر نكننده ا یال نم ي، خ یدان ی م ه ي ن ط ی آنم آ ا آل م ف مرده ار ه شان آا . آند یم ذهب یمن البته از مرده ازار ی حاج ی م ا ی ی ب ب ییا ماله ه ي شه زنش م آ ی منتظر یعل نيخ حس يش انواده ی گو یه ب ا حرف ی د خ ی مال ي زنم آه زنش را ع ی هم حرف نم یاز امثال مسعود رجو . زنم ینم

ا . آند یصدا م دع یاز مرده ده و م یاس ي و س ی باصطالح درس خوانم یحرف م ر س. زن ه اگ ه حرافیاسيالبت ودن ب دبازی ب د، ی و بن باش

ود یاس ي هم سیليخ. بودیاسيسابق من س اليع وع س نی ا. ب ون ياس ي ند زم یگران سرشان را م ی باشند، درست جلو د یاگر مذهب ن و يگذارن

وا م شان را ه د یآون م مارآس. آنن ر ه ه چياگ ند، رو ب ن و يست باشد یگر احرام می دیها مسكو و آوبا و جهنم دره ا ه . بندن دام ا چيام ن ی آ

ه م . ندارد یشان نقش ی خانوادگ یشعارها در زندگ و خان كی شوند یت :غمبرشانينوع زندانبان و به قول پ

ه زن ی مردم من ا ی ا ا نك راجع ب نم ی شما صحبت م یه …آجز [ وارد بستر شما شود ین است آه نگذارند شخص یها ا آن ی فهيوظ

ما ود ش سان] خ ما ن یو آ ت ش ورد محب ه م ه راه ي را آ ه خان ستند، به ا اگر آن . ندهند ا ی ها ب د، خداو ین وظ ه شما اجازه ف عمل نكردن د ب ن

ستر ه در ب ت آ تراحت آن یداده اس ه اس ك د، و آني جداگان ا را آت هدتید، وليبزن ه ش ه ب ون آن… ن ه چ ا در خان ما ی ه وس ی ش ك محب

یاريك محبوس آه از خود اخت ی ندارند و با یاريهستند و از خود اخت .رفتار آرد[!] د با محبتیندارد، با

)گری دی جاهایلي و خیخ طبرین هشام، تار ابی رهي محمد، سی الفصاحه نهج(

ه خینيب یم ایلي آ ا از ای از مرده ازهی م ان ی ن اج خداشتفاده نم م اس دان ه د یچن ا. آنن م بیش اريد ه رب ي اومانیم ل ج سم مث

انو هوس نوش . شان را گرفتار آرده است ی از ا یبعض ثال اگر ب دن يم


٤٤

وه دیا قه ته باش تانش داش اران و دوس ا همك شان ی، رو ب اخوش ن ناه رفت . دهند ینم ا گ ام ي و آمدش را تضم حت م م ين و ت د ین ه ا ی . آنن

ا ی را بار م یزیچاره من آوفته تبر يمثل پدر ب ا دختره انو ب ا ب گذارد تروند و بانو را یگاه تا دم در حمام هم م. شان بازگردد یاز حمام هفتگ

.آنند ی میاریها در حمل بار و مواظبت از بچهو ی راست م ان، دنییگ ب عقب مي خسرو ج ن . رود یا عق مده یند ان آتك ١٨ك عروس ی یا ده بودم آه مرد گن اله را چن د ی س بزن

ا آه تا مدت ا ج د ی دست نحسش رو یه رك بمان ده ی ند. صورت دخت !! دارندیگری دی مزهی عملیها تجربه. بودمام حس ینم. می بگذر از يخواهم ام ه را ي درآورم و اشك بق ین بدازم يراه ب م از ا . ن از ه دگ یاگر شد، ب ـ یران ی زن این تحول در زن

. دست آم در غربت ـ خواهم نوشت ن آرزویبا بهتر


٤٥

!یم حكومت اسالیها نهيش زميپ

یعل نيرامون خاطرات حس ي آه پ یگر از جنجال ین روزها د ی اته است ی در ابتدا یمنتظر ود، گذش گر یحاال د . انتشارش برپا شده ب

ا ی نشر آن اسناد ویاهو براي همه ه شود بدور از آن یم ژه در رابطه بدان ی آشتار دگراند ردم ا يشان، زن اب یران، آم ی ان و م ه خود آت م ب ه

ت ا ا . پرداخ ه ب ه در رابط ن البت ز هم یم اب، بج ثين آت ا ن بح یهال ناد ضم ي پیجنج ون اس اب چی مهيرام ایزي آت دهیی در ج . ام نخوان

ا یا یا بررس یاگر هم نقد شر یی ج اال در ن یاتی چاپ شده است، احتمه آن ا دسترس بوده است آه ب ت یه ه هر صورت ا . ام ه نداش اب ی ب ن آت

ه در آن یسند با ارزش ه ی، آس یك عامل حكومت اسالم ی است آ آر را یعم ردن چن ی را ب ا آ ر پ ومت ي ب ت، ین حك رده اس الش آ ت

. گذارد یش میش را به نمایها و آارآردها دگاهیدر یخ، مبن ي خود ش ی آتاب در ابتدا با سند مهر و امضا شده ب

آه از یشگفتاريبعد هم در پ . شود یش آغاز م یها بت نبودن صح یجعله از حوزه چند تن از شاگردان معظم یسو ار ی هي علم ی ل م، در به ق

دع ی شده است، ا بر آتاب نگاشته ١٣٧٩ ه شده ین شاگردان م د آ : انشر ا اب ین ه آت را ن گون ا ب سلیه ا ن ان و ب ی آیه ده، از زب ان ين

دگان و پد دگان آن یگردانن ه ي نیزيچ] یومت اسالمحك[د آورن ست آا در شرا یده باشد؛ به و ي پوش یخردمندچ يت آن بر ه ياهم ط یژه اگر م

ه ه باشیا و زمان رار گرفت ه برخي ق الشیم آ وه ت ه جل ر واژگون ا ب ها یدادن، به فراموش ر حق ادن ب ار ی سپردن و سرپوش نه سلم ت یخیق م

ار یحقا […متمرآز باشد ه یا یخیق مسلم ت اه ی جا و نقش برجسته ] آ گاز فق ضرت يممت وم ح د و مظل ر…ه مجاه كلی منتظ و یريگ در ش

الم یدايپ الب اس داوم انق ت ی ایش و ت ته اس ه تعب. ران داش ن یر ايبت ا ار یجماع به ت ه ش ار خین گون اآت ینگ د ت ا ض را یكيه ت ب ی اس

وگ دفهمیريجل ا ی و آژخوانی از ب اري مغرضیه ا ت خ ین در رابطه ب ! به خود گرفتیالمئت اسي آه بعدها ه٥٧انقالب


٤٦

ه م ب توج اب جل ام آت ه در تم ار ی آنچ ل ت د، نق ا خیآن یهان ش ار يگوناگون فوت و موت استادان و همكاران و همراه ه ت خ یخ ب

ر ریهج ا ش ی عربی قم ت؛ ام اري اس ال یخ ت دش را س ١٣٠١خ تولس ت یشم ات دوران حكوم ا اتفاق ه ب د در رابط ا بتوان ته است ت نگاش !ر بكشدی را به تصوی وحشتناك و بدمنظریها نمونه اول یپهلو

د یاد میدو مال /یكیخ از همان آغاز شرح خاطراتش از ي ش آنتعداد ی ران، هرجا بچه ی ا یآه در روستاها ا اس د ی را آشف م ی ب آنن

كارهایا را ین ش تعداد را ب ا اس رویوير و صالح دني خی ب ی و اخه حوزه یت طلبگ ي ترب ی برا ینعی شكار ی خودشان و آل خانواده ا ب ه

س ی ا ی چارهيپدران ب . آشانند یم م ب ا، ه ه عموم ان آ ذهب ين آودآ یار مود ش در خ ون پ م، همچ ستند و ه ايخ رعيه ه ج تادن یت، ب فرس

ا ی آن زمان ـ زمان رضا شاه ـ ا یآودآانشان به مدارس عرف شان را بآنند تا ی م اصفهان و قم و نجفیر، راهيچند قرص نان و چند تكه پن

ه تعداد بچ وزش اس ر آم د در اث دها بتوانن رود و بع رز ن ان ه ا هاش یها را از لحاظ آ ت حوزه ي، لشكر پر آم ی حوزو ی ژهیو یت اسالم ي فيهادران ا ! ز ارتقاء بدهند ين ه م ا در شرا ی و البت م اساس ان ه یطین آودآ ! آموزش فرزندانشان باشدی چگونگی برایستند آه نظرشان شرطين

د روزي خود ش ا چن ه اتفاق م آ ه یخ ه هی ب ول ی ك مدرس ه ق ب ی ه شده و از مدرسه ي اش تنب یل بد خط ي رفته است، به دل یخودش مل

ه هم ! زاري بیعرف ه ين دليب م مدرس ار ی و دولتی ملی ل ه را آنه رو ي گذارد و دوباره به عهد عت یم ا ی م یق و مكتب خان ییآورد؛ ج

د یمه هم یها شهر آه به طلبه ه محاسبه . دهن خ درست از ي ش ی بدبختانان یآ یآب درنم ه آس هر ی نمید و ب ود ش هیش ن ي مدرسی ه را از هما گرفت حوزه ا یل يخ. ه را یا هیا شهر ی جاه ه ی ب ار بچه طلب ا در آ ه

ا س يحضرت ش . آم است یليا خ یست و ين ا ب ت يخ ام ه از یاس جالب آتا ی ساله زدهيك آودك س ی س حوزه را در ي، رئ دی نما ید م ي بع یی روس

افلگ یصحن حمام عموم ا ي غ رده، ب شان ی از اییك امتحان سرپا ی ر آه یمبلغ. آند یافت م یده تومان به اقساط در ه گفت خ در ي خود ش ی آه ب


٤٧

دارس عرف ! پول بوده است یليآن زمان خ ا بجز یدر م آن دوران ام ! نبوده است؟یگریآتك خبر د

د شی در صحنه راي بع ال یف مخ اعت ه در س د آ ا آن ن ي بیها ١٣١٤ وزه١٣٢٠ ت ا ح المیه اریاسي سی اس د و آ ه ی نبودن م ب ه

ود و س . است نداشتند يس ه ب یوطيتمام هم و غمشان خواندن شرح لمعن یه و وجوهات هم بدون ا یشهر. ن دست ی از ا ییها ها و جزوه و آتاب

شهر ساآن ی رفاه حال رقبا ی اصفهان خرج شود، برا ی آه در حوزه . شده است ی خارج از آشور مینجف، راه

ن زمان ـ یران تا ایآه مردم ا نی دارد به ایا خ اشارهي بعد هم شات د ه دادن وجوه اه ـ ب ا ش ا دوران رض د ینیت ادت ندارن ا . ع ام

دها ا رایآخون ان ینیات دي دادن وجوهات و پرداخت مالیشان را ب شد یت ميترب ه بكن! آنن ر توج هياگ پرم آ اه پس از س دن ی رضا ش ش

ه حكومت دست ار ب رور قاج ه است، میدوران مال پ وان یافت ه يت م بن انيابی دریروش ه روح ا در دوران ايم آ ا یون حت ان عموم ن ترآ

س یمرتجع، با ا از گذاشته یارين آه دست آخوندها را در ب ا ب د، جاه انا یسنت/ی مذهب ی اند پرداخت وجوهات را در متن جامعه اما نتوانسته م

ن زمان به بعد است آه یاز ا ] افت وجوهات یدر[ن مهم یا. نه آنند ینهادن ی ا. شود یت بدل م ي از درآمد آالن روحان یابد و به بخش ی یت م ينيع

ه ی است آه م یا یدي آل یها سرفصل از همان سرفصل یا تواند به گونن ير شود؛ اول يران تعب ی حاآم بر ا ی فعل یبه نطفه بستن حكومت اسالم

ا ا یت مردم ي آردن حكومت، ترب ینی د یها گام ه ی است آه ت ان ب ن زمد ادت ندارن ات ع ا مكان. پرداخت وجوه ه ب ت ين تربی ا سميدر رابط

خ ي آه اتفاقا بر گردن ش ینقدر آه آخوند يم؛ هم یگو ی نم ی سخن یاسالمه صبح یها م یجات ها دارد، حتا از اداره حق د آ تن خواه ل از رف ا قب ه

ان ه محل آارش ساعت را در محضر آقاي نب راج یم د و مع ان بگذرانند ن گونه بحث یالسعاده و انموذج و ا ا را بخوانن ه . ه د هم م ندارن ا ه بن

د م . را مجتهد آنند د ن ي ليمگر مملكت به چن ن يهم ! از دارد؟ ي ون مجتهد ا ه بتوانن المیآ ون اس ا را در رگین خ ه تزری عرفیه ق ی جامع

ه ینياهللا خم د روح ي س ی به عهده یفتح بعد . اند آنند، موفق شده است آ


٤٨

ده ي ب ی ئت فرشته يدر ه ه ا ی د ی رون آنن د پرداخت ی و، ب م خواه ! ن مهام وظ هيتم ت، ترب نی ای ف تا ي جماع ردم در راس از یت م اده س ی آم

ذرها نی و ا . است یل حكومت اسالم ي تشك ی نهيزم ه ب ه است آ ییگونه ا ت در زمیرا آ اهين جماع ار زدهین ناآگ ت قاج ا و ی مل م

د، همچن یانش میشوايپ ا وجيپاش ردنين ب اخه ن آ ا و حذف ش ا ه یها ن [!] ی مدعیاضاف دائ یضربت /ی اله یروي ـ ب الهم ـ ي ف ان اسالم و امث ! رود یش مي لحظه به لحظه پیوار حكومت اسالم سرطانیآودتا

اس خوشش ياز حاج ش ] یحجج[خ احمد ي مرحوم حاج ش خ عبود ده ب ا . آم ه لط شود يالح فیب ه ب ه طلب فهان آ در . ل او را آورد اصشو یگشت و اشخاص را به طلبگ یدهات م رد یق م ی ت ود یم . آ : فرم

رم درس طلبگ ین اشخاص را م یمن ا د یب م ن ي مق. بخوانن ه ي د ه ستم آد یمردم فقط مجتهد نم . مجتهد شوند ] و[ها همه بمانند نیا ه . خواهن بلكد، ی فارس ی ك رساله یا سه سال آه بمانند، یها دو نیا را هم آه بخواننا نی ا. ار موثر استين بسي هم …رندياد بگ یالسعاده هم آه ك معراج ی ه

را یروند و ا یدر دهاتشان م سائل را ب ردم م ین م د یگو ی م و سطح . نردم [!] ن در رشد ی د و ا ی آ ی مردم باال م ینیاطالعات و معلومات د م

.موثر است] اريبس[بابا صبح : گفت یآرد، م یها هم سفارش م ی به ادارشان حتا ی ا

م برو . دي د درس بخوان یي ايم ساعت ب يبه صبح ن د ه ار و ی بع د سراغ آ )١. (تان یزندگ

ضر ا ی از ایكی ه در مح ت آ بح زود ین آقاین جماع ان صارش م یدرس م ه آ د ب د و بع در لطف یخوان ت، پ یثمياهللا م پرداخه ی با ا یثميم. است شجو ن آ ه نوشته ی مهندس یدان ود و ب خودش ی ب

ا نهضت ی مذهب یها تي از فعال یليشاگرد اول دانشكده، در خ همراه با تي گر فعال ی دانشگاه و د ی و انجمن اسالم یآزاد ذهب یه دها ی م و بع

د شكل مجاه م در ت ش یه ق نق ت یدي آلین خل ته اس ود او در . داش خاطراتش م ور: سدینو یخ ه ط نیب ه ش درم دهي آ داد زام پ یادی تع

اب ا آت ذهبیه ا حوزو ی م ه داشت ی و حت دا در مدرسه . در خان ی ابتدر وزه[ص فهانی هي علمی ح ه یدرس م] اص د از آن ب د و بع خوان


٤٩

ار م ر آ ازار و س ت؛ یب ازار یعنیرف ه ب ر چ سائل ی اگ ا م ود، ام ب )٢. (ت داشتيش اهمی هم برایاسالم

د حججي ش زار ای پایخ احم اب من رفتیه گ خ يل شيار بر ا : یمنتظ رعكس س انیب دگير روح شریون، زن و یروني و بیفاتی تم در . نداشت یاندرون ه یك یو تا آخر ه ا از خان د یه اد یمی ق نجف آبدام در . آرد ی م یزندگ ه هر آ م داشت آ ا زن ه دگ ی دوت اق زن یك ات ) ٣. (آردند یم

ا گر ض یزی ب ه ق وم م ی هي ب ف معل ه در ی خل ود آ ان ش همرا ی ها با ا زمان وز ب ردم هن ه م شده ي پرداخت وجوهات ترب ین آ ت ن

ا اآثر د، ام ان یت قریبودن اق روح ه اتف دگيب ب شریون زن و یفاتی تتثناها یخ احمد حجج ياما ش . اند داشته یروني و ب یاندرون ود یی از اس ب

شر م از لحاظ ت ر خودش سخت م یفاتیآه ه داد ی ب م در تع ت، ه گرفا ی، حجج یف منتظر یبه تعر . االتيع ان ی چندان هم سنخ س ون ير روح

شر درون یرون ي، بیفاتیت ت ی و ان سترده نداش داد ع . گ االتش در ي تعشان را در ه هر آدام ره آ ان دو فق ود، خالصه یهم ده ب اق چپان ك ات

. شد یمد حجج ي ش تاد ش ي اولیخ احم سين اس رین عليخ ح ی منتظ

ور ری دیتئ دگ یگ ا زن ه ب م دارد آ وب یفاتیشر تی ه ه خ دها ب ی آخونه ی اصال : شان معتقد است یا. دارد یهمخوان ده ی ك طلب [!] درس خوانرود در یرا نم ه ب رد آ ور آ ود مجب دیش تا بمان وال . ك روس معما م . روند بمانند ینم ست یاگر م ار يتوان تا چه ر را /م از هر روس نج نف پا دو نیم، ایآورد یم ال درس م/ه ه س د م یس د، بع د در ر یخواندن فتن

سائل و ی م یآردند، دآاندار ی م یروستا آشاورز د، در ضمن م آردن ) همانجا. ( بودیا ستهیار شايگفتند، آار بس ی مردم میاحكام را هم براتراتژ ه در زمينيب یخ را مي شی اس ه چه هنرمندان ايد آ ر ین ب

ی ن شجره ین جماعت را به انتظار محصول ا یپاشد و ا یجامعه دانه م دانم چرا در ینم! آشاند؟ ی م یاسي س ی و مبارزه یآار به ادامه یاسالم

اله ياد داستان آن پ ی آتاب، به یجا نیا اد س رد هفت ه درخت رم ادم آ افتاقر ی آه امثال امام محمد غزال یآاشت؛ درخت یگردو م د ب و مال محم


٥٠

م م مام، ی خوردماگران آاشتند و ی و دیمجلس ار ی ه ا د یآ گران ـ یم تسنجان و سيش ان و يدان خميوخ رف شان ـ ین و خراس زد و همدستان

! بخورندالم جل يگر استادان ش ی از د در ي خ ع ام آ یل الق ه ن اهللا تی است ب

ام یرازي آقا ش یرزا عل يحاج م وم و تم ام عل ار تبحر در تم ه در آن آه م نكش اخالق محسنه، در خان رق ه ود ياش ب ه ا ی . ده ب شان یك روز ب

من خودم یست؛ ول يبرق حرام ن : د؟ فرمود يآش یقا چرا برق نم آ: گفتمد و ي آوب یر مي مردم تی وار خانهی دی داشت رویدم مامور شهردار ید

احبخانه م ت یص ن راض : گف ه. ستمي نیم رار ی خان اه ق را دزدگ م دستور دارم اگر یمن از طرف شهردار : گفت یمامور م . یده یموبم و ا ر را ي تخم چشم تو هم هست ت یرو ه ا ی بك رق آ ین جور ی ن ب )٤. (آنم ید، من در استفاده از آن شبهه میآ یم

م ش ا مشكالت ي بعد ه یل طلبگ يتحص ] دوران[خ در رابطه بان ی غرض ا : دیفرما یم ا زم ان م ه زم بحران حكومت رضاخان ن آ

دند یها م مزاحم طلبه . داشتند یها را برم عمامه. بود ه . ش ا آ وز [م ] هنتعمام شت آنیم، وليه نداش رس و وح تند، در ت ه داش ه عمام ا آ ه )٥ (… شدند و رفتند به دهاتیها هم آاله از آنیليخ. بودند

ناخت يتر از ش جوان یلي پرسشگر آه انگار خ م یخ است و ش هان : پرسد یخ ندارد، مي شیاز اوضاع و احوال دوران طلبگ در آن زم

شكالتیآ ر راه تحص یا م ر س ت، و آ لي ب ود داش ما وج ر از يا غی شه م یگری د یها ، آتاب ی درس یها آتاب خ يد؟ و ش ی آرد ی را هم مطالع

یم و نه آس يعرض آردم، در آن زمان ما نه آتاب داشت : در پاسخ آه ا ا را راهنم اب را بخوان ی مییم الن آت ه ف رد آ اب. ديآ ا آت یه

ه اپ م یا متفرق ه چ د از آن ی آ الع پ ش ا اط رد یدا نميه ا . میآ به ت روزنام ار نداش رو آ م س ا ه ودیراد. ميه ان نب ه آن زم م آ . و ه

! بود و بسی حوزویها فقط درس) همانجا( در رابطه با آشف حجاب و رفع یار مفصل ي آتاب با شرح بس

شارها ی عمامه ا و ف و ی علم ر ط ی دوران پهل ه داران ي اول ب ف عماما تعمار در حوزه عمال اسیابد و با ضربات اساس ی یادامه م ه ي علمیه


٥١

را ی یتداوم م ا یابد آه ب وم نم دن مظل ا یی خوان ه ي ش یه ر است ب خ بهت .خود آتاب مراجعه شود

اب یاد م یخ از آن ي آه ش یا ی اساس یها از ضربه یكی یآند، آتخ يف الكتاب آه ش یالتحر یالخطاب ف به نام فصل ی نور یاست از حاج

ر عل یجنا در رابطه با یدر شرح آشاف ه اسالم و ي ات عمال استعمار ب : دیفرما یقرآن و علما م

ش تی آ ت ی یاهللا مرع ن گف ه م ت ب تانی: ك وق ت ی برایك داسشده است و ا يم آه ه یبگو ا نوشته ن شما . است ین داستان مهم ی چ جه[د يدان یم ابیكی] آ ا از آت شییه الم ت ه ع ه ب اب ي آ ع ضربه زد آت

صل اج ف وریالخطاب ح ودی ن اب روایدر ا. ب ه یفيات ضعین آت آه تحر ع ب اب یراج رآن[ف آت ع آور ] ق ت جم ا ا یاس ده، ب ه ی ش ن آ

ا ای دهيعق ر ی م رآن آ ه ق ت آ شده ایم تحرین اس ات يروا. تسف نا . اهل سنت یها عه آمده، هم در آتاب ي ش یها ف هم در آتاب يتحر حت

اريدر صح ر تحری هست مبنیاتي روایح بخ ابي ب ه آی وقت.ف آتاه ی شده، به مناسبت آ ینازل م ) ص(امبر اآرم يات بر پ یآ ات یه گ اوق

آردند و یان م ي ب یه، مطلب یآن حضرت به عنوان شرح و شان نزول آ م جزو آ ی ا] آه[آردند یال م يدند، خ يشن یها آه م امكان دارد آن ه ی ن ه

ه ا ی نورین آه مرحوم حاجی منظور ا …است ات را جمع ی ن روای آش يم به ش آرد، راه اتها ه ت رد و ب ه زد يعه را باز آ ا، (…ع لطم همانج

)٣٠ تا ٢٩ص تان را ا ي ش ه م نیخ داس ه ادام د یگون د يك روز سی : ده

ا دست رو ] و[ نشست ی نور یش حاج ي آمد پ یالقدر جالل رد ب ا آ یبنا تیپ دم عل: خود زدن و گف ه ج دا ب ردیخ م آ وری حاج… ظل ی ن

رد؟ گ یعنی: گفت م آ دا ظل ومن يآخه جد من موال ام : فت چه خ ن يرالمه ین همه در خانه نشست، با آن همه سوابق ید، ا یبت د ين همه مص یا آ

داآار . در اسالم داشت دا اسم عل . یبا آن همه ف رآن یاگر خ را در قه یبه ا . شد ین شكل حقش غصب نم یگر به ا یآورده بود، د ن شكل خان

)همانجا (…شد ین نمينش


٥٢

ور ی حاج ر ی ن سك یا ب در م لي د جلين آن س ي ت ه ی فرما یالق : د آن همه یاسمش در قرآن آمده، ا ) ع (ینه، خدا به جد تو ظلم نكرده، عل

ه م…میات داریروا ان آ ا آن د ی منته د، آمدن تند خالفت آنن ] و[خواسور ی بعد هم حاج …ف آردند یقرآن را تحر ه راجع یاتی روای ن را آ

ا . ( آردیف قرآن است، جمع آوریبه تحر م س ) همانج د ه ل ي د جليبعدر هر روز خدمت حاج وریالق ع آوری د و روايرس ی م ی ن یات جم

ل ي د جل ين س يبعد هم . آرد یف قرآن جمع م ی تحر یشده را در چگونگ در سخه از ایالق تین یك ن ا ادداش اجیه وری ح ران ی ن ه ته را ب

تاد یم ه عمل م …فرس دها آاشف ب ه س ی آ ی و خالصه بع ل ي د جل يد آ …سين سفارت انگلی ازرق است و از ماموریك فرنگیالقدر

ه هین علماست، ای آنچه باعث تاسف ا شان چين است آ آداماورند، فقط ي ب یف قرآن و نقد آتاب حاج ی بر عدم تحر یليتوانند دل ینم

ه شدت نگران ی ات باعث ا ین روا ین آه ا یاز ا ن جنجال شده است، باج یم وند و ح ه آل ي بیش اره را آ م در ایچ راغ ی ه ه دود چ ن رابط

خوانند و آتاب یك شده م یق و پژوهش آرده است، تحر يخورده و تحق ی را از مستندات مغرضان و دشمنان اسالم معرف ی حاج ی چاپ شده

رآن تحر . ندیفرما یم شود ق ه چ ی چرا آه اگر بنا ب ز ي ف شده باشد، هموحشت شان را به ی است آه ا یزين درست همان چ یو ا . زدیر یفرو م

دازد یم س. ان وزه یآ درس ح ا م دارد در یا هي علمی ـ حت ازه ن ـ اجر خالف یقيامبر آن و امامان تحق يخ اسالم و پ یرابطه با قرآن و تار ب

د يآنچه بر اساس منافع متول ن خط ی از ا . ان اسالم شده است، انجام ده !د عبور آندیچ آس نبايسرخ ه

ها سير نويز ی هی ، ژانو ١٣٧٩ماه ی در اروپا، چاپ دوم، د یرانیتحاد ناشران ا ، ا یـ خاطرات منتظر ١

١٨، ص ٢٠٠١ه، سال ی، جلد اول، نشر صمدیثمياهللا م ن، خاطرات لطفی تا مجاهدی ـ از نهضت آزاد ٢

٣، ص١٣٧٩ ١٩، ص ی ـ خاطرات منتظر٣ ٢١ ـ همانجا، ص ٤ ٢٥ ـ همانجا، ص ٥


٥٣

!زاد یر مرغ تا جان آدمياز ش

ه در آن از ش ي بخوانید آتابيخواه ی اگر م ا جان يد آ ر مرغ ت

د بهروز خرم یآدم اب جالل و آل آحم زاد نوشته شده باشد؛ حتما آتاب ی ا! ديرا بخوان د و یا صفحه ٥١٤ن آت ا عكس جالل آل احم ه ب آ

ه ییاست، از آن شاهكارهان شده يدش تزئ يش سف یپدر مال و ر است آار ه آ د د ی م یبه درد هم ا دگاهی خورد، بجز نق د یه ا ی جالل آل احم

آش درهم جوشش را ی هیآه ادو نی ا یسنده حتا برا ینو. جالل آل احمد د را ی زتر آند، از نام آن مرحوم مغفور آلمه يتند و ت جالل و آل احمابش آل یرو د آت ال ي جل ا از اس ت ت رده اس ستگیم زدگشه آ ی و واب . ارائه آندی پسندتری مشتری آل احمد به آل احمد چهرهیفكر

ه نم ن البت م نو ی م ه اس م آ اختگ سندهیدان را ی س ت و ب ی اسه . استیقيا حقینش انتخاب شده است، يحفاظت از جان نازن تا آنجا آ

ا ی با ا یا دانم شخصا نوشته یم ام را در ج ده یین ن ] اهيروم س [ام نخوانات یگر را بهتر م ی سابق همد یها یا البته توده یشناسند و مشكل اطالع

! آنند یما خوانندگان فضول را حل ماب ه از ی به هر صورت جالل و آل احمد آت ر مالت آ است پ

ان، . شود یافت می در آن یهمه رقم جنس نه داستان آوتاه است، نه رمد …یسی، نه خاطره نو ی نگار خینه مقاله، نه تار ا نق ا ی و نه حت ه ب آ

ام رو دهین ه ذهن خوانن اب ب د آت دبخت سرازی جل در . شود یر می بام فحه٥١٤تم اال ی ص ت ب اب دس فحه١٠ آت م ی ص د و ه آن در نقد است یه بعض ين توج يچن یه افاضات ي بق. نقطه نظرات جالل آل احم

٢٨شروطه و و انقالب م یان رژ ی از جر یخ نگار یه به تار ياست شب ا ي چ یلي و خ ٤٢مرداد و خرداد ا د ی د یزه ه ب ی ژهی دگاه و ی گر، و البت

ود نو ار آزاد. سندهیخ م از به اب ه ش آت د بخ ن يران بی ایدر چنسنده یست چرا نو يمعلوم هم ن . اد شده است ی ١٣٣٢ و ١٣٢٠ یها سال

ومت ا حك ه ایب ار آزادی آ دارك دین به م یده است ـ ی را ت ا دست آ


٥٤

سته آ ائ نتوان ه پ د ـ آن ين را ب دل آن تبداد ب ه ه ز اس یك دشمن یستري گون !ورزد؟ یم

ار ان در به ن آلم روغ در آل شر ف اب را ن شر ١٣٨٠ آت منترده است ط یعنی. آ ال كی داغ داغ است و فق اری س شر آن ی از ت خ ن

م در یرسد آه ا یبه هر حال به نظر م . گذرد یم ه مالت دست آ ن همه م ی دردسر نو یز سفر ب سال و پس ا ٥مدت [!] یهن اسالم يسنده ب

ان ا و راندن در اتوب ان تی آ یه ور ي و ش یاهللا آاش ه یخ فضل اهللا ن و به آاغذ ژه بزرگراه جالل یو د ب امپ ی ا صفحه ی آل احم ر یوتر سراز ي آ

. شده استو يسنده آه در حی نو ده گ ا یین افاضاتش ـ خود ـ از پراآن ش یه

یاش ربط آند آه نوشته ید م ي از آتاب تاآ ی، در بخش جا خورده است ار دارد یخ نگار یبه ت ود داده است . ن ا رهنم سان : حت ال یآ ه دنب ه ب آ

ژوهش ا پ اریه اب یخی ت ه آت ت ب ر اس ستند بهت ا ه اص ایه ن ی خان معلوم ين م یمت گران آتاب هم در ا يف ق يتكل! ها مراجعه آنند نهيزم ! شود ینم

ه ب . ستي پرداختن به آل آتاب ن[!] نقد ن ی قصدم در ا شتر ي بلكه نو / دویرو اص آ ور خ ه مح آن زوم ینش را رويسنده دوربیس

رف دارم ت، ح رده اس عی ایكی. آ ه وض ورو ين آ ار ش یت اسف بد از لن وم بع تاليمرح ر ين و اس شد؛ ه روع ن چف ش ا خروش ن و ب

دازه مترق یا شهیاند ر ان شور ی ـ ه ه آ ر ب اده وی ـ اگ ب افت ا عق بنفكران ادهیروش ب افت راز عق ر س ود، نتیت هير ش ر از ایا ج ن ی بهت

ت د داش د یسم فرآياليسم و سوسيمارآس. نخواه املین د تك یك رونا ایغرب/ییاروپ سه، انقالب ي انقالب آبیفي آی و حاصل ارتق ر فرانه عنصر یت، حقوق شهروند ي، مدن یصنعت ، اصالت و ارزش دادن ب

ه ن ا ی انسان، جدا آردن دست د حكومت و بخصوص فاصله ی ز حلقود ین یر د ي و غ ین ی د یها ی و امام ساز یت پرست يگرفتن از شخص . ب

ا اند یا شهی ن اندياگر چن ا شهی ـ و حت ر ی مترق یه اده ي ـ پ یت ش از آما تودهی عنصر مشخص آگاهیعنی آن یني و عی ذهنیها نهيبودن زم ه

وره وت ش ه بره نفكران آن ب زاری هير روسي نظی زار و روش ی ت


٥٥

ه ر از ا یا پرتاب شود، آارنام د داشت نی بهت ـ ین درخت يچن . نخواهو ده ـ در آ اداب و زن م ش در ه ر چق اهیه تبداد یر ناآگ و اس

تبداد یمذهب/یاسيس ه اس تن آشور شوراها، ب ر م اآم ب و .K.G.B حتال ی رهبر پرست یها قربان وني و مل یبري س یها دگاهيتبع تا ي و اس یین س

د بال ت سوس اگ! ديخواه وان حكوم ست ی ایستيالير عن شور توان ن آ سم در آن شوره ياليل آن بود آه سوس ياورد؛ نه به دل يهفتاد سال دوام ب

دد انك ه م ا ب ه تنه ت، بلك ا گرف ا ونيسیزيزار پ طا یه رون وس یی قتال اب آوردینياس شورها. ت آن ی هيران و روسیف اي از طییدر آ

ه ا نفكرانين دلیدوران، ب ا روش ه م تهي از طیل آ ر نداش ا یا ف ولت م تذهب را در آل اديم اریت اعتق ز یخی و ت شند، هرگ د بك ه نق آن ب

ران ی ای سرنوشت حزب توده. ميبر بزن انيخ را میم راه تار يتوانست ینم و مردم یفروش ه وطن ي توج یسنده برا ی آه نو یا یـ با تمام ماستمال [!]

ا ش در سر فصل یها یفروش ار یه ران ی معاصر ا خ ی سرنوشت ساز ته هم تين دليدارد ـ ب ه امیحزب. ل اس ه آن هم ه ي آ د را در آن هم

حزب یدتي عق/یتيز امن ي ناچ ی ت به بدنه یخته بود، در نها يجوان برانگ ورو يآمون ر ش اآم ب زرگ یست ح رادر ب وم و ب د مرح ر تب دیت . ل شهيت وظینها ر ین جری ای ف اآم ب افع حزب ح م در حفاظت از من ان ه

ا آشور شوراه ه به ا ب افع مل یا حت ه من ران ی آشور ا ی ضربه زدن بود ده ب ايط. خالصه ش نفكر اروپ تگ ییف روش ان گذش ا از ج ه ب ی آ

ا یاسي و س ی توانست دو دست استبداد مذهب یرينظ یب ی حاآم بر اروپك زده ی اش آوتاه آند، در ا یت سنت يآن دوران را از حاآم ا ی ران فل م

ه یي را زا یا یمذهب[!] فكران و حتا پس از انقالب مشروطه، روشن د آه ی د ی بر هم خورده ی ت داشتند رابطه یمامور اره ب ن و دولت را دوب

ذهب اع م ود ارتج دیس امان بدهن سان. س حابي از طیآ ا و یف س ها تالش یعتیشر ه ب د آ ان و جالل آل احم سرطان وار و یها و بازرگ

ران ی ایرف مدت هفتاد سال ـ توانستند حكومت ع یلحظه به لحظه ـ ط ا ی فضل الله خي و وارثان همان ش ی اسالم یرا با حكومت وحش جابج

وار د نعش آن بزرگ ه حضرت جالل آل احم د آ اال[!] آنن ر ب یرا بشانه تی دار ن ر ای غرب زدگیالي اس ودیابیران ارزی ب رده ب ه . آ ب


٥٦

م د شم ه شروطه را در نهایدیچ الب م ه انق سانیم آ ه میت آ راث ي بد ه از آزادبردن هیآ هي قبی ، آلم د و از ی را درك می آزادی ح آردنه یبرابر سان ی حقوق هم ا، تبع ان س ین یض د يه وم ی و جن را و ی و ق

انون، سنگسار و قطع ضربدر ا و شالق و یاز حكومت ق دست و پدرت ي ب ی خشكه با ابرقدرتان برا یها و چپاول و الس یدزد شتر در ق

! م؟یماندن و از حقوق زنان، چه بگون در ا ساب فرآ ی م د دارم ح ته عم د اند ین نوش د رش ی شهین

ردار ی در اروپا را با آپ یستياليسوس ا یب یاي از آن در آس انهي ناش یهنم دا آ اده ج ب افت ه ا. عق سين دلیب ه ايل ب ه آپ یار روش آ ین گون

نفكرانش ـ ی فرهنگیها یل آاستيها ـ به دل یبردار ملت روس و روششوریهادر ن رایت آ ه می را ب هروندانش ب ر ي ش ه ه راث گذاشت آ

ه از بحران ه بحران یلحظ ر فروم ی دی ب د یگ شور. غلط ه در یآ آك ی ین دخترانش برا یباتریاش، ز یستيالي دوران شكوهمند سوس یانتها

لوار ج ن فروش يش ه ت ه هرگون ن م یا ین ب د ی ت نفكر ! دادن روشت ا ی بیزيس ال رفتاره ه، اعم ات اطالیوقف دگ یع ت در زن ی و دخال

ا ، حرف، نوشته شهی اند ی مردم تا فرا تر از مرزها یخصوص و حتواب ت خ هروندان، سرنوش ر ازای ش د ین نمی بهت ته باش ست داش . تواند مل ي مشخص ژوزف استال ی آارنامه ه چن ان ي ن آ را یون شهروند جه

ر ي، عدم تمك یی بورژوا یها شی، گرا ی خواه یل آزاد يبه دل ین به رهبن عدم درك يد آرد و به آشتارگاه فرستاد، از هم ي تبع یبريشوا به س يپ

ت و یند آگاه یفرآ . شده است ی ناش ی غرب یاس يس/ین ی د یزياستبداد سار وگمندانه ت هیس زار یبي عجی خ نمون د ه د ص م از سرنوشت چن ه

عارهایا یرانیا ه ش وچ انترناسی دارد آ ارگريونالي پ ی دایسم آ یتالژوزف [وسف ی د] نياس رده بودن اور آ زار . را ب د صد ه از آن چن

نفكر و تحص وان و روش ردهيج زار /ش از دوي بیرانی ای ل آ ه ه ستانه ان در آس الب ی نفرش ه ا٥٧ انق شتندی ب از نگ ا در ی یهمگ. ران ب

اور ي استال یها دگاهيا در تبع یغربت مردند، هاشان را ین، تقاص زودبرادر ن اگر ا . زشان پرداختند یبا جان عز نم ب ا يشتباه نك م از يوش یم ج ه

. ف بودين طيهم


٥٧

س رم ب شخص دست يار آوشي خ صل م د سرف ده است در چنوده را از خ ه دل یانتي حزب ت ه ب د دارم ا یل وطن فروش ي آ ن ی ـ عم

ت رم ـ و همدس ار بب ه آ اع یواژه را ب ا ارتج ر یاش ب ب یت ن و عقاده ر افت ریت ذهبین بخش رهب اك آنی ای م ام یرد. دران پ ردن ن ف آد انت ين در آنار هم و خ ين و لن ياستال ه بع ا را ب ا یه سبت ی ا یه شان ن

وده یدادن از همان د ان ی م یا یستي نياستال/یا دگاه ت ا همچن ه م راود آ تاب ی برا یسرنوشت فرج سرآوه . ميگرفتارش هست اس و ی نوشتن آت

ش شكر آ ای ایداس و ل ایستي آمونین آل عب زی در اروپ ر ی مرآ ب . ل استين دلين آتاب به همیضد ا

ه صول جامع د مح الل آل احم ك زدهی ج ه یا فل ه ب ود آ بذهبیدئولوژیسمان ایر حاب ی م ان و س ال بازرگ درن امث ثال م ا ی م هسر [ها یعتیو شر ] پدر و پسر [ ود، در هم ی آو] پدر و پ تا يزان ب ن راس

ضد یترسي در ه یعيت ش ي ن بخش روحان یتر یت از ارتجاع یدر حما د مدرنیستيمارآس د آزاد ي و ض ه و ض واه یت ر م یخ ال . زد ی پرپ م

ان آل ین رابطه نقش یبودن پدر آل احمد هم در ا دارد یدي آنچن نقش . ندن یديآل وع م ا از موض دم درك م واهیت، آزادي را ع ، ی خ

وق شهروند یدموآراس ر ـ دارد ی، حق ه رهب سان ـ و ن . و اصالت انودان اهللا آج ر ماش د دني فهمین عوضی از ای برخیدآت ا را در ص ه

ابش مشروطه ي اخ ی ساله ه يش زمي و پ یران ی ا ی ر در آت ا ن ت ی والیه . ده استي بررسیه به روشنيفق

ات مثبت ه نك اب البت م دارد و آن بررسی آت وضع حزب ی هتان خ شان و داس تيزحمتك ا ان ایه ر بق ه میی مظف م در يدان ی است آ

ازرات ضد یاش، بعد از ا ینرای ضد ا ی فهيتداوم وظ ر مب ه رهب ن آه ب هم با تداوم همان یگریران نارو زد، در سرفصل د ی ملت ا یاستعمار

ه، يت فقیخ واليدن مي آوبی را برایا عمامهی بیها، مال یوطن فروش شت یتر و ارتجاع حتا راست ال به ر از امث سنجان ی و مطهر یت ی و رف

ه م تاد يب ان فرس س خبرگ ش ح یبررس. دان مجل د يز سيرت انگينقتبداد یران ین نقش ضد ا ی ت در مجلس خبرگان، تداوم ا یحسن آ و اس

. دهد ی نشان میاش ـ را به خوب یطلب ـ آن هم از نوع مذهب


٥٨

دگاه جالل آل ی د یستي ني مثبت آتاب، نقد فم یها گر بخش ی از د د ن ا ا ي احمد نسبت به زنان است آه ب ه دو فاآ ی ست و ب ا ب ه تنه ت ن آ

اه شخص نظرگ ا م اده یه ب افت ل ارزش ی عق ا قاب ر دارد، ام او نظ . استیگذار

ام ی آه همچون دوست عز یان به آنان ی در پا ز من با خواندن تمد، ی خواهد بگو یدند آه باالخره خرم چه م يجالل و آل احمد نفهم آتاب

د يسی ن تئوری با ایی آشنایآنم برا یشنهاد م يپ جالل آل [تي جاهلن عهد ه] احم ه فصل نام اوه ی ب ماره[ آ ا ش د و ] ٩٣ و ٩٢یه ه آنن مراجع

خنیغرب زدگ اروا و نظری، س ر یا هی ن م دآت ز آشوب را از قل مغ ! بخوانندیمنوچهر تهران


٥٩

! هم در باره شجاعتیآم

شر ن یرا در اياخ اب یران، ن رد ی آت اپ آ ام چ ه ن ت ب ه اس، عضو سابق سازمان ینيج، خاطرات محسن نجات حس يبرفراز خل

ه از سال یمجاهد ا ١٣٤٦ن خلق آ ا ا ١٣٥٥ ت ار ی ب ین سازمان همكته است ا قلم . داش ا ب ه اتفاق اب آ تن آت وا ي شیم ده، س ته ش یوا نوشاطرات نو ریخ ا یسنده، ذوق هن ه نم م ب ذارد یش می او را ه د . گ چن

ه آن ی آتاب، رنگی نهاي در میر نقاشیتصو م ـ چاپ شده است آ ا ه هكل ه ش ر ـ از ذوق نو ی دیب ا دارد تیسنده حكایگ ن ی از ایبرخ. هصاو ت، برخ یر از ایت شهد اس م از دورانیران و م ا ه ف یه مختلاتیعضو س ت نج دینيح ازمان مجاه ق؛ در همی در س تا ين خل ن راسر یریتصو . ی عرب یها بودنش در زندان یزندان م از پ ران و ی چم ا ه

:س شده استیرنویگونه ز نی آه ایا شمع و گل و پروانهه اد آني ب ه پروان ا آ ه ه وی وار در هال شوق خ شق مع ش ی عد ی سرشت اران پاك یاد آن يب. سوختند نم آب يآسمان م . آه جان باختن یه

ف یها است به رنگ ینش گلزار ياست و زم در . (دي سبز و سرخ و س ) آتابی انهيم

نوشته شده است، یسی و خاطره نو ی خط ی آتاب آه به شكل اه م گریگ ار یزی ه ه ت ه ب ر روی هنرمندان د یخ زده، ب ور نق دو مح یها ن سازمان، در سرفصل یرندگان ا يگ مي رفتار تصم یخ و بررس یتار

ف آوش ج يمختل ا و آ اس ـ آمبوده ت ـ از اس ا یرو ده اس ن ی ایه . گزاران آن نسبت دهد اني بنیوگانه و التقاطدگاه دیسازمان را به دد [ شناخت ی درون سازمان ی جزوه ق یسازمان مجاه ه ] ن خل آ

ا یاء بود، تالش م ي، تكامل و راه انب ی متدولوژ یها شامل بخش رد ت آه ی را، منطبق بر اصول علم ی مذهب یدئولوژیا ل ي و تحل یشناس جامع

ار اس من یت ذهب، لب ه م د و ب شان ده اندخ ن ه یا. طق بپوش زوه آ ن ج بود آه ی همان آاری سازمان بود، ادامه یكیدئولوژین اثر ا یتر نيسنگ

د ان و تاح دس بازرگ بال مهن ان تی آیق روع ي، پیاهللا طالق ش از آن ش


٦٠

ی اصول اعتقادی آن بود تا همه یبازرگان، در پ ] یمهد. [آرده بودند تورات فقه ه و] یا [یو دس ه آنیرا آ ا عق ب ر ده ديه وار ب ت، س اش

شرها یمنطق علم د ی، به ق ه بقبوالن نفكر جامع را ! روش ار، ی ا یب ن آول علم یو تاوردهای اص شمندان روز را در زمی و دس هي دان ا ن یهار مينامیك و ترمودیزي، فیست شناسیز ه آ ا حقان یك ب ت ت ت يگرف

و ادات خ الم[ش یاعتق د ] اس ت آن من ا. را ثاب ان در نیض ه بازرگ آا رژ ي گ ی پ ی مبارزه نفكر ی رش ب شر جوان و روش ام بخش ق اه اله م شه ود ـ و ا ی جامع ا ب وفقی م رایتين م مار می وی ب ه ش ا ی ب د ـ ام آم

سانس علم ذهب/یرن دان موفقیم وديت آمي او چن ات يتوج. ز نب ه و اثبسالهيحقان ه شی ت م ارت در فق ه یعه از طري طه شبث ب ق ت

تآوردها رب شناسي میدس ه میك اهرا ب ه ظ ه آن روز، گرچ دان ب عتقات حقان ی لهيتوانست وس یداد؛ اما هرگز نم ی م یمسائل دلگرم ت ي اثب

سائل فقه . باشد ین و خداشناس ید ا اصول علم یتطابق م ، اگر در ی با اییج ایی خوان سی داشت، در جاه ریار دي ب وديبرانگ سوالیگ . ز بان تیآ ر یاهللا طالق حابی و دآت م در چن یداهللا س هين زمي ه الش یا ن تا م آن. آردند یم س يآوش یه ا تف ا ب ه سبك ی ر آيدند ت رآن ب د، ی جدیات قتاوردها یرامون آفر يدگاه قرآن پ ید ا دس ان را ب وم ینش انسان و جه علد يد تطبی جد د و ب ا هیله پاين وس یق دهن رآن را در ب یه ه ق اد ب ن ي اعتق

) آتاب٤١٦ص . (ندیت نمایآرده تقو ليقشر تحصس ات ح صو ي آوشییو از سینينج ت ت م از یریده اس هه ي ه و بني اولیاعضا ري نظ ی بیها شجاعت د آ انگزاران سازمان بده

اور ا ی از راندمان باال یبه زعم او ناش ادات ی عشق و ب ه اعتق شان بوده است یاسالم ه یا و مد ي اتوپ. ب را ی ا ی فاضله ی ن م ب ین جماعت هاآم ی فعلیالمهن اسين ميه به هم ي است البد شب یزيل آن نظام چ یبد ح

! گری دیا ی با عنوان اسالمین حكومتيه به چني شبیزيا چیران یبر اات ین جری نفرت ا وحشتناك موجود در یان را از اختالف طبق

د و حس ین آتاب به روشن ی ا ی جا یتوان در جا ین م يشينظام پ خواند يمتول. آرد ه زعم نجات یان سازمان مجاه ] [!ی، شجاعان ینيحس ن ب

ستن ا ب اه ب ه گ شان و جاساز ي آ ١٤هستند آ ه بدن واد منفجره ب و م یل


٦١

دانیآل ه چم ات در ت ان م مهم اه یهاش ند از فرودگ ا آوش مختلف یهرور رج ت ره را خ واد منفج وند و م شور ش رده، وارد آ ور آ عب

ردمداران رژ ل امرین يشيم پیس ا یا عوام دیدر ا ك ود . ران بكنن خصادفا در اولینو م ت ا چنيسنده ه رددش ب هين گنجين ت ات یا ن از مهم

تگ ده، تقريدس ار س یر ش ر آ ام عم ا تم شك/ یاسيب اش را در یالتيتد یه و عراق م ی، لبنان، سور ی، ابوطب ی دوب یها زندان ن ی در ا . گذران

ا يك هواپ یانه هم داستان يم ا رب اده از دوب خارق ییم ه یالع داد ب ه بغ ب . استیر خواندناي خود بسیشود آه در جا یده مير آشيتفسرا ن نوشته يسنده چن ی نو ی معرف ی ناشر در پشت جلد آتاب، ب :است

پس . در مشهد متولد شد ١٣٢٣ در سال یني محسن نجات حس ی وارد دانشكده ١٣٤٤ و متوسطه در سال ییالت ابتدا يان تحص یاز پا یقالب و انیاسي سیالتيت تشكی زمان هم به عضو تهران شد و هم یفن

د یمخف ازمان مجاه ام س دها ن ه بع د آ ق ای درآم ود رانین خل ه خ با درجه ١٣٤٩در سال . گرفت وق ل ی ب ی مهندس ی سانس در رشته ي ف

ارغیميش ا مامور يالتحص ف ال ب ان س ستان هم د و در تاب ت از یل شد یسو را ی سازمان مجاه ق ب دن دوره ین خل یك یات چري عمل ی گذران

ور غ ه ط انونيب شور یرق ارج گرد از آ س. دیخ ه ير رسيدر م دن بن ی شدن وی رخ داد آه به زندان ی حوادث یني فلسط یها گاهیپا د ت و چن

به ی از دب ییماربايان هواپ یز به جر ين و ن ی سازمان مجاهد یاز اعضا . ديبغداد انجام

دن دوره س از گذران در یكیات چري عملی آموزشی پر و يروت دستگ ي ران در ب ی ه ا ، هنگام بازگشت ب یني فلسط یها گاهیپا

ن ی در بخش خارج از آشور سازمان مجاهد یپس از آزاد . شد یزندانون تين فعال یا. ت پرداخت يبه فعال ام دگرگ ا یها تا هنگ ك یدئولوژی ا یه

ه ازمان ادام تیدر س ال یو. اف د١٣٥٥ در س ازمان مجاه ن ی از ست گز وئد اقام ت و در س اره گرف س . دیآن ات ح ون رینينج س يئ اآن

تكهلم است یا هسته یك مرآز پزشك یك در یزيبخش ف پشت . ( در اس )جلد آتاب


٦٢

دن ی آنچه اما در ا ام ین آتاب خوان را دو شب تم ر است ـ و م تاده يب اده یانگار دار نگاه داشت ـ س ا، س ه تعب یشی اند ه ا، ب گر ی دیري ه

ت ا حماق ران ایه ر ین جری رهب ه در آمت ت آ ه یان اس ان ب ن زما تمام خانه ی گسترده یريدستگ ن سازمان منجر ی ا یم ي و ت ی مخف یه

ده، تقر ریش ه و رهب ام بدن ا تم ابودیب ه ن شاندی سازمان را ب ا. آ د یشد، سرنوشت ا یش نم یاند گونه ساده نیان ا ین جر یاگر رهبران ا ن ی بودن

ه ا يان چنیجر ست؛ ب ون ه ه اآن ود آ سين دلین نب ه يل ب اده آ ار سوربختانه ب ضايش شجوی ای هي اولیشتر اع ازمان، دان ان ین س

ارغ ی، برخ ی فن یها دانشكده تاد يالتحص ف اه اس ا گ شگاه، حت ار یالن دانابقه یلي هم خ ییازسو. اند دانشگاه بوده ستمر س ی هاشان س ار م یاس ي آضت ذهب[در نه ا یآزاد] یم شر حق انون ن المی و آ دتقیق اس ی محم

ر تهیعتیش اده را داش د؛ س ار ان ا یا یانگ ه تنه ده آ تائیا از ع ی روسه از جر یمطالعه و ب یسواد، ب یب ل انتظار است، ن ا یانی شناخت قاب ب

ا ریادع بش و در نهای ی رهب شور یك جن ر آ ت ب ه یت حكوم ب . رانی ایگستردگ

س ی ن جر ی البته ا ه ا يار آوش يان، ب اده ی ده است ب ا یانگار ن س هه را ی جام انده، ب دس پوش وا و تق شی ای تق تهیاه ین خودآ یجمع دس

ود ب ش رود مرتك عار و س ود. ش سخ ات ح م در پیني نج ار شي ه گفتم نط یت و فداآار يها را صفا و خلوص ن یانگار ن ساده یآتابش ا ر ي آ

آرده آه به زعم او در خور یابیارز مبارزهیآنان و جسارتشان برا !ش و احترام استیستاده ین راستا جري در هم سازمان یعن ی از آن دوران ـ ان بازمان

د اآن عراق ـ روز ین فعلیمجاه وع٤ س ه ن سرفصل ی خرداد را بد؛ روز ی م یابی ران ارز ی ن ا یخ نو یتار ه سران ا یآن ان در ی ن جر ی آ

اده ینگر استمرار همان ساده ا و س دام یهاشان دسته جمع یشی اند ه اع . اند شده

ال ي ن نی ن حرف ای ایمعن دام مخ ه اع ك نظام ـ هر ی ن يفست آالف ی م ی است و هر نظام ی ـ آار خوب ینظام د مخ ا هر يتوان نش را ب

اده دازه س دان و میشیاند ان ه زن ا داني ب شاندي تیه ا . ر بك ا ب من اساس


٦٣

دام ه اع الف یهرگون دام مخ الفم و اع ام ي مخ ر نظ یژگی را وین هر یآنم آه چون بر خواست ملت ی م یابی ارز یكتاتوری د یها نظام ه ب آ

د روزه یه ندارند، برايرانند، تك یآن حكم م شان ی استمرار چن حكومته ی م ین را هم به خوب یا. هستند یاتین جنا ير به انجام چن یناگز م آ دانتا ي در همییها وهيها و ش وهين شي مجبورند با هم ییها ن نظام يچن ن راس

د ي همیبرا. به حكومتشان تداوم ببخشند د ین هم هر ترفن ه بتوانن را آر ار ي ب یرند تا چند روز يگ یبه آار م ه یشتر ب اق ی ك درت ب د؛ ی ق بمانن

ثال [یانی ژه آه جریبه و سلحانه، دسته جمع یدئولوژی ا] م ا یك و م و بذ،آل دستگاهش ی لذیالحلقوم ، درست مثل راحت یانگار ن همه ساده یا

ن پل اواآش بيرا در دام دازديس و س م ا . ن د ه ا را تین خریبع هجاعت ا یرده، پس از گذشت س آیابیارز ش ال از آن دوران، ب س

ا ی آردن ا یابی ارز شهادت و اسطوره ه فج ع، هر سال و هر ین گونه از ا ه ن ی ده ان وطن ب ار ا ی یك ين جوان رده، از رفت را ی اد آ یشان ب

. رديزه بگي همانند انگییها ارتكاب شجاعتدست ها فین گونه جعل و تحریتواند به ا ی م یانی البته هر جر

ا اگر در آن دوران یخ را نم یبزند، اما سر تار شود آاله گذاشت؛ حتفانه یدساز ي و شهیدبازيشه وده باشد، متاس د ب ار م م یخ گردش یت ه

ـ اسقاط و مستعمل یـ به نوع راییها وهين شيدارد و در گذر زمان چنا انی ن جر یگر ا یآن گاه د . آند ی م یابیو از دور خارج شده ارز ا تنه ه

ن یخورند آه نانشان را از راه آند وآاو در ا ی م ی درد باستانشناسان به . آورند ین نبش قبرها به دست می مرده و با ایها انیجرشوند آه از یدا مي پی ـ آسان ی هم ـ البد آامال تصادف ی اما گاه ا مالت خوب یا ه رفتاره را ین گون ار یابی ارز ی ب رد ا ی ت ن ی خ و عملك

ان ش یدا م ي انگار پ ش و ساده یاند انات ساده یجر د و از هم ا وهيآنن یهد دولیتق ده، ج ایدگيچيرپي و غی از آهنگیس ش ه نم ش ی را بشتر در حرآت ي ب یدگي چيا هر روز به سمت پ يگذارند؛ چرا آه دن یم

اده ی حماقت م یلي آه به هر دل یاست و آسان اوان س د ت د، مجبورن آنن . رابر ـ بپردازندن بیهاشان را ـ گاه حتا چند یانگار


٦٤

رد و تار روب س ستانیك ی در غ صور یك روز زم ، منان ضایكیبازرگ ازمان ی از اع ال [ س ه در س ا ١٣٦٧آ راه ب هم

شته شد یات موسوم به فروغ جاو يهمسرش در عمل راد ] دان آ ا اهللا م بان وده یدلف زب ت ابق ح ضو س رف م ع وهي در دو ط ه ز قه در یا خانال ته تهران نشس ی هیريام د و در ح ه گرم یان ا استكان ی آ ا یه را ی چ

د، خاطرات دوره یش احساس م یدر دستان خو ه ی آنن دان را ب اد ی زنه سر یش از آن مدت يآن دو چند سال پ . آورند یم را با هم در زندان ب

و اهللا مراد به اتهام یت در نهضت آزاد يمنصور به جرم فعال . اند بردهرا ی هيته لحه ب ازمان آی اس هيم س تگی انقالبی ت د ي دس ده بودن . ر ش

ا در ا ی سازمان مامور یمنصور از سو دار از وضع ی ن د ی ت داشت تان یفعل دگ ی دلف ار و زن اخبر شود یاس يت سي ز فعالي او و ن ی، آ . اش ب

ان یها بر اساس گفته ه ی صاحب ی، و ی دلف ر سنگ ی ك آارخان در یبحزب توده را سران ] یاهللا مراد دلفان [یو … آرمانشاه استیكینزد

سائل س یداند و چنان وانمود م یخائن م ه م یاس يآند آه مانند گذشته ب را به یتيت مسائل امن ين مالقات، اهم ی در ا یدلفان] حتا[عالقمند است

اط ی با یاسيفرد س : آند آه ید م يشود و تاآ یادآور م یمنصور د در ارتب !ار محتاط باشديگران، بسیبا د

ان ورد اطم ی باالخره دلف ان منصور و از آن طر ي م ورد ی ن ق مرار م ازمان ق اد س ان …رديگ یاعتم وده [ی دلف ه ] یا ت اهر ب ا تظ ب

ه حضرت عل ی و به و یاعتقادات مذهب راز ارادت خاص ب ) ع(یژه اباد و یآه به ناصر صادق م ] یا[یتي امن یها هيز توص يو ن د، اعتم یآن .دینما یز آامال جلب ميرا ن

ش ي اسلحه را پ ی هي ته ی مساله] صادق[ ناصر یم روز سرانجاه او یگو یم [!] ی تامل با مهارت خاصی پس از آمیدلفان. آشد یم د آ

ا ی مخف یاسيك گروه س یوابسته به ا آادره دون مشورت ب ی است و بار حساس ی آن گروه نم یباال ل ته یتواند به آ ردازد ی هي مث . اسلحه بپ

)٢٩٤ تا ٢٩٣همانجا، صص (ون ی اسلحه، دلفان ی البته بعد از طرح مساله شده ی دچار دگرگ

حبت ا و ص وز و غیه ل اطميش مرم ر م يرقاب ه نظ ان ب ا ین د، ب رس


٦٥

د رف نیا ه ناصر و چن انيهم ار دلف ازمان، رفت سئول در س ا یق م را بد ی قرار م یر مورد بررس يتوجه به مشاهدات اخ ا صص . (دهن همانج

) ٢٩٥ تا ٢٩٤ان یك ی [یحتا عل ا دلف ه ب رار داده ی از اعضاء آ اط ق در ارتب

رد یآند آه هربار آه با دلفان یاحساس م ] شده است ا ی همراه است، فال م گر آن ی د ی هي نقل ی لهيك وس ی توسط یافراد ا را دنب د یه ه …آنن بدر ایج علیت سي از تعقیی نموده ا در م ت را حت ار يب و مراقب ر آ

شود و از او یك می نزدی به علیك روز مردی …نديب یاش م روزانها ن صحنه ی ای عل …رديگ یعكس م رده، ی تلق ی مرموز را جد یه آ

شاهدات ی اش همه یالتيرساند و با مسئول تشك یخود را به تهران م مود را ب وءظن خ ديو س ر ج سالهیان و ب ودن م شاریتي امنی ب ی پاف

د یم ا. [آن ازمان، آنیاز د] ام سئوالن س ود، د م اده ب اق افت ه اتف چ ) همانجا. ( با ساواك باشدی ارتباط دلفانیتوانست به معنا ینم

ه ایان راهی در پا شتارگاه نی آ ه آ ازمان را ب ه س گونه سخن ی سازمان از یخ نگار یفرستد، نهاد تار یم و رفت ك سازمان لراتش یگو یم ه نف ایكی[د آ ا یی از رض ال ] ه اواك را ق اموران س مام ت یك ی. خورد یانور م يگرشان س ی د یكی. گذارد یم اران ي در هنگ رب

د یسرود م اواآ یك ی. خوان ه وسط س ا نارنجك ب ا م یشان ب رود و یها ا ه ن ی خودش را همراه ب د و سر یست م ي شان سر ب ن ی از ایالیآن

اده یها ذهن ید برا یها آه شا شجاعت د سال پ ي ب ی س ا يست و چن ش مار یگر در دگرگون ید، اما حاال د بو یرفتنیا پذ یر یدلپذ یدگي چيخ و پ ی تا وهيش ه و یه ارزه ـ ب الشی مب را ژه ت ناختن جری ب ا انی ش ام یه اله

دارد ی ـ بازار چندان یدتيعق/ی نظامیها ن گونه تشكلی ای دهنده ن ی ا. نا د سیروزه ر آ ه دلیگ جاعتيل چني را ب ا ن ش اران ییه دال ب م

. آنند ینمر نو ری سندهیاگ ر ف ردهيج بياز خل ب ه آ اده شتر از آنچ ت، س اسه خرج میشیاند ا ا ی ب ا در ل نیداد، حتم هدايروزه ازمان یست ش س

د [!] پرافتخار ق عراق، گوشه یمجاه ار ی ن خل ا یكی ب ك عكس ی را ب


٦٦

ان عكس اب آل یشش در چهار محو ـ همانند هم د آت ه پشت جل شه ي آ . آرد یشده است ـ اشغال م

اع /یت يط ترب ي و مح ی با آودآ یا صفحه ٤٥٦ن آتاب ی ا یاجتما هيشود و با تصف ی آغاز م ینينجات حس شكل ی ای درون گروه یه ن ت

ا در سال یدتيعق/ینظام ه پا ٥٥ و ٥٤ یه ه تصو . رسد یان م ی ب ر یبش ذهب/یفرهنگ/یتيط تربيدن محيآ س یم ات ح سن نج از یني محا . آتاب است یها ن بخش یتر ن و جذاب یباتریز ه نج ییج ینيات حس آ

ورد لطف ي س ی مذهبی قرآن در مدرسهیدر نقش قار روس مشهد، مال دیم رار م ی م ه ق صو. رديگ یر مدرس ه او از یریبخصوص ت آ

ار ا ذهبیرفت ذهبين م ان م ا زن هیون ب س یران می ای جامع د، ب ار يده : استیدري حیناظم مدرسه آقا. استیخواندن

اه آشف حجای وقت ان رضا ش ا در زم در آق ود، پ ده ب یب شا زن ی در دست م یا ترآه یدريح ازار، هرج یگرفت و در آوچه و ب

دري در حياش ح د، با ترآهید یا با چادر و بدون مقنعه میحجاب یرا برده : گفت یبد و م یآو یان بر سر آن زن م یگو داز ي خال را ب ی پ ه ! ن به حيهم ه ب انواده آ اطر آن خ ود، در ی شهرت یدرين خ ه ب شهد افت م ) ١٧ص . ( بودیار گرامي بسیار معروف و در محافل مذهبيبس

شگاه و عضو ی پس از ا ه دان د ورود ب ت در ین بخش از روند ازمان مجاه خن م یس ستان [رود ین س م از ] ١٣٤٤تاب د ه بع

شك ي فيك درون سازمان، آ ی تئور یها آموزش ه يت ت ا الت خان یم ي تیهه دب ین جریا فر ب رایان، س ای ب وزش تم تح و آم ازمان الف ا س س ب

ی برون مرزیها تي و فعال ی آادر رهبر بحران. شود ی بحث م ینظامن حال ين و در ع یتر اما پرآشش . آتاب است ی بعد یها سازمان بخش ر الش ا یدردآورت اب، چ ال یدئولوژین بخش آت ه ١٣٥٤ك س ت آ اس

ش صف یبخ ه ت ا هي از آن ب ونیه صاص ین درون گروهي خ ه ی اخت افته نو ی ش از همه باعث تاسف است، ا ينچه ب آ. است ا ی ن است آ سنده ب

ان دن مك دیكيجداش ازمان مجاه ذهبی از س سعود ین م ه م دها ب ه بع آو ه ارث رس یرج ابش را در درون اي ب لطه ید، آت ت س ی ران و تح

ذهب ی همان جر ه عق یا یان م ه ب انده است آ ه چاپ رس او فقط ی دهي ب


٦٧

ذهب د و انگیم ارزهیراشان بی ای زهي صرف بودن اه نا مب ا ش اب ی ب !!بود

ال نو ر ح ه ه صی سندهی ب ذهب ي تح رده و م ر یل آ اب، اگ آتقه نم ازمان ش ال یس د و در آن س ر ش ه رهب ا ب ذهبیه ا ی م یه

ده از طيمارآس انيست ش راب حق شناس و تقیف حسن روح ی و ترام آرام هرام و به صف ش ه ت ا هيب ت، ی نمی درون گروهیه پرداخ

ه ی م ینصر موحد مجاهد خلق باق همچنان ع د و در حلق ان ی نزد ی مان كو سعود رج ارزه یم وع مب ان ن ه هم ه م ب اد یا. داد یاش ادام ن اعتق

ا ینو ا یسنده را درج اب م ی ج وان د ی آت ا ا . د و تاسف خورد ی ت ن ی بدن یج آتابيهمه برفراز خل رخالف نوشته ی است خوان ا ، و ب یل ي خیه

دنش ن، خ یگر از جدا شدگان مجاهد ید ه خوان ه ب ا آشش آ وش قلم و بشگاه ینينجات حس ر یتصو. ارزد یم ا از دان اه ی ا یه ران در دوران ش

ه زم ت رس يآ ه حكوم از ب ه س الم ين ام اس ت یدن نظ ه راس د، ب ی ش . استی و واقعیخواندن

ه م د آمك ی آنچ دگان چن یتوان ه خوانن ابي ب ا ن آت د، ییه بكندن آن د د خوان ا نق ا ب ورا یه ه، عاش تانه، خرابكاران رگ پرس دگاه م

ن ی ا مخالفت ین دقت در چگونگ يچن مد روز آن دوران، هم یها یبازذهب انیجر ا ـ م ازندگ یني و لنیه رم و س ه رف ا هرگون تن ی ـ ب در م

ه ت ی جامع از آن دوران اس سبتا ب ار و روسين بيچ. ن ی هيمتال ه و نياس ب امریوار، ب تیژه ت ا س ان آن ك چنیستري هیزيك ان جوان

ا را ب رايدوران م ه ب رده است آ ار آ ان ایم ارين بی درم هیم ی آهنه ا ی دست پخت ا ی جامع ه آاره ا ـ ب ه م س ییشان ـ و البت س ي ب ار يار ب

ده یشتر و اساس يب اآنون شده است، ن تر و روشن آنن ر از آنچه ت از ي ت !نيهم! است


٦٨

! شجاعتی هم در بارهی دوم آمی هيحاش

د تن نق س از نوش راز خل ی پ اب برف ر آت سن ي ب دس مح ج مهن

اره ی تحت عنوان آم ینينجات حس م در ب د ی ه ه در چن ن ی شجاعت آشر شد، ینترنت یت ای و از جمله چند وب سا ی برون مرز ی هینشر منتان مواضع یشان لطف آردند و اعتراض یا بر نقد من نوشتند و از هم

ه ازمان م آهن ا س ه ب ان در رابط دش اع ين و بنیجاه انگزاران آن دفد راض ایا. آردن شرین اعت مارهی هیشان در ن دن ي آ٩٢٠ ی ش ان لن ه

تا یپاسخ. چاپ شد را ی روشنگر ی را آه من در راس شار ی و ب ی پافرا یها دگاهیبر د ودم، ب ا ا ي آ یم نوشته ب تادم؛ ام دن فرس ان چاپ لن ن ی هشر ه دل ین اال ب ه ي ه ـ احتم ین خوددار آی ل حجم مطلب ـ از درج همرد ت . آ ب فرص اقص مطل ه درج ن راض ب ون اعت د و ی میچ خواهه تصح ین نشر ی الزم است تا ا یزمان ادگ ی ح ايه ب د، ین افت ادرت آن مب

ذا ضرور د را در ایدم ای دیل اب بین نق ا اين آت ه ين امیاورم، ب د آ .ابندی ی مطلب آگاهی ق از همهین طریشان از ایا

ینيات حس مهندس محسن نجی برایادداشتي ز،ی عزیني نجات حسیآقا

دم ی پاسخ شما را به نقد ودم، خوان ان نوشته ب در . آه بر آتابترا يابتدا اجازه بده ه ید از شما ب ه آن را بالهت و حماقت و یا آلم آ

قصدم از آوردن آن واژه آه . د، پوزش بخواهم یا ترجمه آرده یوانگیدار يبه رنجش شما راه برده است، نه توه شان دادن رفت ه ن ن به شما آ

ان ی همتا ان ظرف زم ان شما ـ در هم ان یان آن زم دادها ـ ی روی و مك . بوده است

رآورده ي تاس یسنت/ی اجتماع ی نهي سازمان شما در زم ی سش، فه یطیشرا ا امروز و پس از تجرب ی حكومت اسالم ی است آه اگر م


٦٩

ر ا اآم ب رایح شناسیران آن ش اهم و همچنيط را ن ا و یان از آن ناآگ هذهب ی مذهب یرهايها در تفس شجاعت آن ین ي و لن ی آن در هر دو شق مه يم و چه نخواه يم، چه بخواه يدفاع آن اع از هر گون ه موضع دف م ب . م افتادي خواهیزيعقل ست

ا دان ي در راه عق [ادداشت شما ی سخنم را در رابطه ب ه زن ده بت ن ادن باله خن !] ستيافت ا س د یب اب چن سكوب از آت اهرخ م از ش

گ ا ار در فرهن اهیگفت د فارس یران، نگ عر متعه ه ش ام ب در ی ناتمه : خودش ی آه به گفته یآنم؛ آس ی و چهل آغاز م ی س ی دهه ا ی هم م . ميآن یم و میا آرده ها را تجربه یدئولوژیا] نیا[ش يآماب

و ی م گ، ز یيگ ستر تن ذ [یاسي سیدئولوژیرا ایم ب ] یهبو م یرد و آدم ي گ یده م ی انسان را ناد ی و آل ی وجود یها از جنبه یاريبس

ه ح ط یاسيوان سيرا ب م فق وع سی، آن ه زل م يك ن د و یاست تن دهاره ريم ی سخت ولی سپس راه چ رایان ب ان تقری ب هی درم ا هم ی ب

ا پ ايدرده ذارد یش میش پ ذ…گ ه ای پ ل ب ، یدئولوژین ایرش و عماره تن در ب رودن و نوش ای س ه یی ره ه ضد طبق ق و ب اآم و ی خل ح

ر آردن ه خط تبداد، البت ر آن در دوران اس ه نیمظه ود آ ه ي ب از بجاعت و ش ا از س ت؛ ام ر ای دی داش م یگ ل قل جاعت، اه ل [ن ش و اه

ر بزرگ ی را از مهلكه ] استيس دنيشي خطر اند داد؛ از ی نجات م یتد ا زدن، از یتر، نو به نو دل به در بزرگ یو در قبال تعهد خطر تعه

...در قبال خود و جهانارزه يگر ه یل د يل و هزارها دل ين دل ي به هم ه خود یا چ مب ی ب

. نداردیخود اعتبار و ارزشذ ی شما را م ین تئور ی من البته ا ه یپ ه چ : رم آ ا ياز جمل ییزه

وب ه خ مار میآ ه ش داآار ی ب رایرود، ف ارزه ب ه یابی دستی و مب به یخ جهان و تاریاما تار. هاست انسان یر و براب یآزاد ا ب خ معاصر مان ی ژه نشان داده است آه همه یو دع ی آن ه م ا رژ ی آ ارزه ب ا می مب یه

تبداد تثمارگر میاس سته و اس ا آزاد ی و واب وند، الزام واه، یش خاف يغ تثمار ن یروابسته و ن دان . ستندي اس ا در زن ا یم سلطنت ی رژیه ، م

داد انگشت شمار ان، جر یآزاددر آنار تع شان، ی از آزادیانی خواه آ


٧٠

ه آردن ا یسرآوبگران، وابستگان به اجنب ران ی و طرفداران لقمه لقمتهیعز ان را داش را.میا زم دام از ایب تهی هرآ راد و دس م ن اف ا ه ه

ه ا نمون سیه ت یاري ب ت اس تا م یدر ا. در دس وان از س ین راس د يتورد ینياهللا خم روح داهللا الج دی، اس ان ي، و حامیانورين آی، نورال

شيپ ردن بخ وروی از ایشكش آ ه ش وم ـ یستيالي سوسیران ب مرح . ان ـ نام بردي دانشيیحی و غالم یور شهيد جعفر پيوابستگان دولت س

ه در راه عق ی من در ا دان ي ن جا برخالف نظر شما آ ه زن ده بتناد ي آن ی م یابی ارز ی و از جان گذشتگ یافتادن را فداآار ا اس ه د، ب ب

ه ین سمت و سو یآنم آه ا ید م يخ معاصرمان تاآ یتار ارزه است آ مبرا یانی جر. بخشد یت م یت فرد مبارز هو یبه مبارزه و در نها ه ب ی آ

شاندن ست آ ن ب ه ب ت عرفیب رایك حكوم شاندن ی و ب را آ ه قهق بدان م ی مبارزه میآشور و حاآم آردن ارتجاع مذهب رود یآند، به زن

م م شته ه ا آ افعش یو حت ون من ا یود؛ چ ا ب ه در نظر دارد، اساس آافع عال شوری هيمن هروندان آ ه اختالف زاو١٨٠ ش ه ی درج ه دارد، ن

ا ا ت را نمایتنه دگین مل ه ا ی نمین ائن ب ه خ د آ م ارزیآن یابیشان هد ییها انین جر ي چن یراه آارها . شود یم م ی آه سازمان مجاه ن ه

را آ ی برا یاز سردستگان آن است، نه آوشش ه ب ت؛ آ اه آردن مل یگوده یآشاندن ا دان ب دام و زن رور و اع ه دور باطل خشونت و ت شان ب

و ي آردن چند آیجاساز. نداردیچ ارزشيل هم هين دلياست و به هم لدان ستن مواد منفجره در ته چم ان و ب و ت ي آ ١٤هات ه دور یت .ان.یل ب

ا ا ور ب ان و عب ا یآمرت ات از مرزه ه مهم واین هم یني و زمیی ها یك امریا یا افسر ارتش و یآشور به قصد ترور پاسبان سرگذر، ییك

ا يرا در ه ه یچ آج شر ی جامع دن ب د ی نم یابی ، ارزش ارز ی متم . آننر ی آزاد ین حرآات نه تنها مبارزه برا یا ه نها ي ن ی و براب ا یست، بلك ت

. استی و ضد ملی، ضد انسانیستی تروریرفتاردع ی سازمان دا ي هست آن ی آه شما م ان ابت سش ي تاسید، از هم

ط یاگر شما در آن شرا . همه جانبه همت گماشت یت آادرها يبه ترب ه دل وانيو ب اهیل ج اریخبر ی و بی و ناآگ ان از ت ان یخ ایت ران و جه

ا یا دانسته ینم ار یید آه آادر همه جانبه چه معن ن ی ن ا يخ خون ی دارد، ت


٧١

ار ي سال، همچن ٢٥ شان داده ن سازمان شم ين هم يخ خون ین ت ا عمال نه یاست آه ا وم ی ن واژه ترجم ان مفه ا امروز آن را ی هم ه م است آ

د ينش شخص س یم آه شكل نماد يشناس یه م ي فق ی ت مطلقه یبا عنوان وال البته ممكن . است یا خامنه ید عل ين روزها هم س ی و ا ینيروح اهللا خم

ذهب ییاست شما پس از جدا د ی از سازمان م ١٣٥٦ن در سال ی مجاهرده باش ي ان را تعق ی ن جر ی ا ییگر روند تكامل قهقرا ید د يب نك ا ب د، اما ي ست بدان ين ا به ه ملت م را یني سنگ ید آ ناختن ا ی را ب ان ی ن جر ی ش

. ست پرداخته استیترورالب راع انق ا اخت و یدئولوژی ای در پی پیه سعود رج یك مردن ا ي سازمان و تحل یت آردن از اعضا ی سلب هو یبرا در شان ی ل ب

ا ا خلق یزيتواند چ ی سازمان اساسا نم یرهبر ه ی الساعه باشد؛ آم ن آه حكومت رس د یز نمي نینياهللا خم د روحيدن سيب د رون دون یتوان ب

د يشيپ وده باش ام . نه ب ه تم ا آگان ه ن ه و چ ه آگاهان ما چ ازمان ش یس یروزيش را پل پ یروهاي و ن ی دانشگاه یها ، عنوان هیتخصص، سرما در ه ق زار ب اندن سو اب تینيد روح اهللا خميت رس رده اس ن . آ ممك

ازهم برنج ي ن تحل یاست شما از ا ار ي ل من ب ر ت ا س خ معاصر و ید، امه یني، ملموس، ع ی ماد یها سر تجربه ران امروز را ی ا ی شده و تجرب

ا ینم وم نم ا مظل اله گذاشت و ب ود آ هییش ازي و ش صر ید س ر عن ب . دي رنگ پاشیآگاهفانه ب اهیا متاس ه، گ ه بل نم آ دمتتان عرض آ م در راه ید خ هادن بالهت ي عق دان افت ه زن ه و ده ب ان ی است؛ ب ا یژه زم سان حت ه ان آ

ر و ول ي شتاز و پي اش را به پ شهیل آرده، افسار اند يتحص یشوا و رهبن راستا خود یض آند و در اید و آادر همه جانبه تفو يه و مرجع تقل يفق

ه عنصر اجرا دن رها آريشیرا از عذاب اند صرف و عضو یی ده، ب . سقوط آندیالتيتشك

اري واقع ور ی ایخیت ت ارزه و تئ ه مب ت آ ا ین اس یهد ي بن را یانگزاران سازمان مجاه اه شما ـ ب رخالف نظرگ ق ـ ب ین خل

ریآزاد رای و براب ت ا ی و ب وق مل اق حق ت ی احق وده اس . ران نبشان یسازمان مجاهد ه تخت ن م ب ان ه ان زم از یه ي فق یدن ول ن از هم


٧٢

وان حكومت ی و مسعود رجو ین يد روح اهللا خم ينوع س را تحت عنالم ته است یاس ه داش ردهيه. در برنام ر آ اگرد یا چ فك ما ش ه ش د آا اول شگاهیه ه حضور س ی دان ار در نجف اشرف ب د ب را چن د ي چك و ینياهللا خم روح ده، دست آم شرف ش ویاری م ه س او دراز ی برا یگریل د ي، دل یدتي و عق ی فكر ییهمسومگر جز ! د؟یا آرده ن ی ا ی بم ید ـ یا دانسته ین پرانتز آه حتما میبا ا! د؟یا ها داشته یابيشرف ا دست آ

ا ه یآادره ه جانب سته ی سازمان شما م ی هم ه مخالفت س دان د ـ آ د يانف ینياهللا خم روح ا انقالب س ه از د ١٣٤١د سال ي ب و ی مترق یدگاهی نه از ز یآزاد ه آ سیا هیواخواهان سي ب اعيار ب ب یار ارتج ر و عق ته زعم شما ـ كتاتور و شكنجهیتر از همان شاه د مانده سته ـ ب گر و واب

وده است ه . ب را ب دارم م دی اد واژهیدوست ن م س ی آم ا ه ه ب د ي همه م و شعار مسخرهینياهللا خم روح د ب یتر شاه برود، هر آ د، ی ايخواه

! دیندازيبسته یانگزاران سازمان شما م يد حتما بن يدان ی اگر شما نم د دان ان

ه ی ضد استبداد یا با شاه نه مبارزه یني مخالفت خم یآه محور اصل آران ی از ملت ا یم ين حقوق نیتر یی محدود آردن ابتدا ی برا یاعتراض

وده استیعن ی ا ب ان م ما نم. زن سته یاگر ش ا بنیا دان انگزاران يد حتمارز و شه داآار، مب ما م دان يف سته یجان برآف سازمان ش ه دان د آ ان

ا ین آردن سوگند به آتاب آسمان يجانش ه ج را ی ب رآن ب ه ق ی سوگند به ی نزد یك برا يار ن ي بس یا وهيگر ش یان د یباورمندان به اد ك ی ك شدن ب

معتقدان ین حذف سوگند به قرآن برايو هم . بوده است ی مل ییهمگرادان د ا یو باورمن وطن م ر هم ر ازی دیكیگ اگ ی اساسی محوره

ان . با محمد رضا شاه بوده است ینياهللا خم د روح يمخالفت س ه نظرت بن و مذهب یاند و د عه نبوده ي آه مسلمان و ش یرسد آه آسان ی نم یآمد

ه قرآن خ مجبور بوده ین تار یاند، تا ا داشته یگریو باور د ه یاند ب ه ب آد؟ هم نداشته یآن اعتقاد ا ي اجازه بده ! اند، سوگند بخورن د در رابطه ب

!! میي نگوی زنان سخنی به حق رایني خمیاعتراض اساساه از خود پرس ي ه یني نجات حس ی آقا ی راست ه از ی ا دهيچ گ د آ

سازمان ی اصل ی خرداد تا تشرف اعضا ١٥ ی و بلوا ٤٢ و ٤١سال


٧٣

ی چه انقالب ٥٠ و ٤٩ یها در سال ینياهللا خم د روح يشما به حضور س ه سازمان ی دار ا در رفتار و آر ود آ ده ب ه وجود آم ده ب ن سنگ خزن ! با او آشاند؟ی مبارزاتییشما را به همسو

را ی ف شما دانسته ين آه شما و ط ی ا سته ب درت و یا نادان ه ق بذهب ر ا یحكومت رساندن ارتجاع م اآم ب ، جان برآف، یران فعل ی ح

دان ه زن ه و ش ا رفت ا داده ديه د یمر نيي را تغیزيد، چیا ه ا . ده ما ب شرون وسطا ین جر ی آه با ا ییها ییتان و با همسو مبارزه ادون ق ییان مدرت رس ی ا داشته ه ق اده صاف آن ب ر یدن حكومت فعل يد، ج اآم ب ح

ك یهاتان هم به دهان گرگ انداختن ت تمام آن تالش ینها. دیا ران شده یارا ! شتري بوده است و نه ب یونيلي م ٣٥ملت د یو البته ب د ي ن آل ی ام ی تقا تي و موفق ی شخص یان هم از زندگ ین جر ی به ا ییطال ان ی شغل یه ت

اد یع ي طب ید، زندگ یا دهيچشم پوش انواده ی و ع ان و خ ر خودت ان را ب ته ید، اما هر نامیا د، آشته هم شدهیا د، به زندان رفته یا حرام آرده ه ب آ

ارزهي آن بده ش د، مب ان آوش ری در راه آزادیت هروندانی و براب شوده است ي دگاه و قومی ن همه تنوع در باور و دی ـ با ا یرانیا و . ت ـ نب است آه پژوهشگر ارزنده، شاهرخ مسكوب آن یا ین همان دشوار یا

!ده استيدن ناميشیرا خطر اندومت دارك حك م درت از ه ان آغ ما از هم ازمان ش ما و س ی ش

الم وآرات یاس وع دم ثال از ن راي م شیكش ب تیني جان ی عرف حكومه یین مبارزه با هر بها یا. دیا بوده یسلطنت ه و چه ناآگاهان ، چه آگاهان

ان ما در ظرف زم ول ش ه ق ه ب انیو چ ه یانتيدادها، خی روی و مك بافع عال د. ران استی ملت ای هيمن ازمانتان صد و ان ما و س سال یشارزه راین ملت اي خونی مب اعی آزادیران را ب دالت اجتم دا ی، ع ، جستگ ي از حكومت، مدرن نیآردن د انون و عدم واب ه یته و حكومت ق ب

ان ییها یید نماي و شه ییمظلوم نما . دیا بن بست آشانده ه در بحثت هم آم ي ن دل يبه هم . آاهد یان شما نم یزان جرم جر يد، از م یا دهيش آش يپ ل ه

ك یشان ی بودن ا یل زندان ي خودتان با نلسون ماندال، تنها به دل ی سهیمقارا . ستي شتر ن ي الفارق ب اس مع يق دال ب را ی آزاد یمان ژاد ی، ب حذف ن

وب یقایان افر ي احقاق حقوق بوم ی و برا یپرست ارزه م ی جن رد ی مب . آ


٧٤

رور ي او ه ی در آارنامه شده است یچ ت ه حكومت . ثبت ن ان ب در زمه ی حاآمان قبل ی دنش هم همه يرس را به عنوان شهروندان آشورش ب

م دت يرس ه ش شونت ب ناخت و از خ ردي پرهت ش ه . ز آ ما چ ا ش اماه، ی اد پشت بام مدرسه ی بحث فقط شما را به ینجایدر ا ! د؟یا آرده رف

از حاآم الم يدر آغ ان اس شتاریت حاآم ما ـ ی و آ ازمان ش ه س آا ا راه ب صدا و هم ان جنایهم دان ین حاآم ار ـ از زن آن یاسيان سيتك

. اندازم یآرد، م یدوران مه تار . ميتر حرف بزن رو راست تهم ب را م و یشی ك اند ی شما م

. نداردیاشكال. دیا ـ آرده یدفاع از مصالح حاآمان وقت ـ نظام سلطنت ما در ا ازمان ش الیس د س شاین چن ه اف ن ب ه م ا سمي مكانی آ ضد یه

را روابط و ضوابطش پرداخته یانسان ام و انگ ب د ي م تولیام، آنقدر اتهگر یمن امروز د . ده است آلفت ش یگر پوستم حساب یآرده است آه د

را ي ن یچارگانياز آن دسته ب ه ب ا ی جوان یستم آ رده ییه ه آ ه آ د و ب انل و بيدل رس ني، همچنیسواديل جه تن دنيشي از اند ت ا داش ا ب ـ حت

ه یا یا عمدی ی ـ اشتباهات سهو یك دانشگاهی درجه یها عنوان را آدانم آه ی م یوبن را هم به خ یا. ل بتراشم یه و تاو ياند، توج مرتكب شده

شگاه و اگرد اول دان شگاه و ش تاد دان شجو و اس دوختن و دان ش ان دانره یشاگرد اول تمام تار ام آ سماوات و االرض ن و آل ي زم ی خ و تم ال

ا ـ ه نفكر یت مشخص يچ سنخ يشدن هم ـ الزام ا روش اه ی ب و ی و آگا مكان ییط مشخص و آشنا یل مشخص از شرا يتحل ا سمي ب ر یه اآم ب ح . عه نداردك جامی

را ی روشنفكر آس ه ب ا ی است آ وق ی، آزادیی ره اق حق ، احقر ردم، براب ه یم وق هم سانی حق اع ان اه اجتم ا، رف ا ی، آزادیه یه

م بخش . آند ی هموطنانش مبارزه م یفرهنگ/یاجتماع/یاسيس یدست آان ی با یك ملت م ی یشگي هم یها از خواست داز آرم ك ی ید در چشم ان

. بزندروشنفكر آورسو ما در ا ازمان ش ما و س ا ش ردهين میام ه آ ن یا اید؟ آیا ان چدا يدرست ن ان ابت ه سازمان شما از هم را یري شكل گ یست آ یاش ب

ذهب یدئولوژیك حكومت ا یحاآم آردن ا یك م ه محوره اش ی اساس ی آ


٧٥

شتار دگراند رور و آ ان، نفیشان، تحدیت وق زن ا ی آزادید حق یهدیدتيعق د ی، ض ا م ه م يت و مدرنينت ب ت، ب ه اس ت؟ يت ده اس ! دان آم

ام ا ه امروز ـ ١٣٤٤ سال ـ از سال ٣٧ن ی سازمان شما در تم ا ب توان یثابت آرده است آه م ام عن ا شود آدم تم شگاه یه ه یا ی دان را آ

ما رد ردهیش رایا ف آ د، ب ته باش رود، دهي عقید، داش دان ب م زن اش هدال شه شود، م م ب شته ه هيآ ان و ش ردن یجاود يد قهرم ه گ م ب د را ه

اتش ب ا یاوي عكسش و وارث ا روشنفكر زد، ام نفكر . نباشد الزام یروششگاه ي با تحصیادیت زي است آه خوشبختانه سنخ یا دهیپد و یالت دان

: آنم ید م يتاآ. د، ندارد ياش هست ی آه شما مدع ی دهان پرآن یها عنوانس نفكر آ را یروش ه ب ت آ رای آزادی اس دالت و ب ستن ی و ع گس

ا ی عدالتی استبداد و ب یرهايجزن ه ی از دست و پ وم جامع ه مفه اش، بل گرايراس هیونال و عق ارزه م ی ان ه ا ی آن مب د؛ ن ه زنجیآن ر ين آریوال ا یت قه ت و پ ر دس د را ب هی آخون م بپ جامع دياش محك . چ

ازمان ه م یس ا ب رور پ ا ت دش ب دو تول ان ب ه از هم ذارد، یدان مي آ گه دچار ی باشد؛ مگر ا ی و عدالت طلب یخواهی آزاد یتواند مدع ینم ن آ . دن شده باشديشی اندی دشواریماريب

ورم در ا ه ی منظ م هم ما و ه ازمان ش م س سانی ن بحث ه ی آه شونت، هم و خ ردن ج اال ب ا ب ه ب ستند آ انونی ه ارزات ق و ی مب

سالمت هیجو م د و يرانی ای ان ه آردن ه خف ه در نطف ان را در آن برهوزاندند ال ير همينظ. س ا در س ه را م س از تحم١٣٦٧ن تجرب ل ي پ

ه س ر ندار . می ا داشته ین ياهللا خم د روح يآتش بس ب ه ی اگر شما خب د، برا یتان م یآگاه ه سازمان شما ب انم آ رهم زدن م یرس ارزه ي ب ی ز مبا یطلبانه ملت ا و اصالح یقانون غم یران، با بوق و آرنهیزيانگ روغ جاوی فاجع ه. دیدان را آفری ف ه نتیا فاجع هي آ اش ج

دان س ی آشتار وحشتناك قر وزده هزار زن ه ن د یاس يب ب ش در ی دگرانگر به قربانگاه فرستادن ی د ی بود و از سو ی حكومت اسالم یها زندان

. ن سازمان شماي همی تن از اعضا و آادرها١٨٠٠دست آم د، سازمانتان ید و چه از باور به آن طفره برو ي شما چه بخواه

ام جنا المیدر تم ت اس ری ای فعلیات حكوم تیران ش ام . ك اس تم


٧٦

ارزات تاورد مب رور یدس اه، ت د رضا ش ما در دوران محم ازمان ش ست به آشتن دادن ی و در نها ییكای و آمر یچند پاسبان و افسر و ساواآ

اگرد اول ان ش ا هم ه اند یه ود آ شگاه ب از یشان محلیدن برايشی دانا یانی ا جر یبه نظر شما آ . اعراب نداشت ا عملكرده ه ب ك ملت ی ش ی آ

صه ه مخم ت پلی را ب ام/یسي حكوم دازد، در نها ی مینظ م یان ت هتيحاآم ال تحویني در سیت را دو دس ینيد روح اهللا خميل سی طام جنا ی و مرادش قلمداد م یدهد، او را پدر معنو یم اتش، ی آند، در تم

ه سفارت یستیترور ی تا حمله یاسيان س ياز آشتار زندان ه ب ك ی ی خانارج شور خ رآت م یآ ه ش د، آزاد ی فعاالن ب یآن دالت طل واه و ع خ

ود؟ آ یف میتعر را یش ردن ب اف آ اده ص اندن یا ج درت رس ه ق بومت رایحك ه از اساس ب ت ای آ وق مل لب حق ه می س ده يران ب دان آم

داقل ی و برابری آزادیاست، مبارزه برا وق ح ی است؛ سلب همان حقتاو ه دس ارزه يرد بآ ال مب د س لی ش از ص شور ـ از یگرا عق ان آ

ه ا وده است ی نهضت مشروطه ب را ی آ! ن سو ـ ب ارزه ب یا تالش و مبوق اقلیتحد ا تيد حق ذهبیه ان، فرهنگ ی م تن زن ، دست دوم انگاش ! است؟ی و عدالت طلبیخواهی، آزادی و نسل آشیآشضاي بن ا یانگزاران و اع وان ع ر عن ما ه ازمان ش یل سوغ یليتحص ند، هر نب ند، در ی آه داشته باش رده باش ه صادر آ م آ هاده صاف آن حاآم ینها ا ا ی ای فعل یت حكومت اسالم ي ت ج ن ی ران ب

ه ده استی آارنام ورم نكن. درخشان ش مارهيمجب گر از ی دیا د در شه ی ا ی هان لندن در باره ين آ يهم دهم یحي درخشان توض ی ن آارنام !! ب

ه هم د آ تيهرچن المن حكوم ا هم ی اس هي و ب شان، ی ن آارنام درخانده و در خارج از ه چاپ رس آتاب خاطرات شما را در حكومتش ب

رور، در م رور آ م آ شور ه اجر پخش یديان تبعيرانیان ايآ و مهت رده اس ار ا ! آ ال و عط ر بق ان ه انیرانیدر دآ ارج از ی و افغ خ

اب شور، آت ه راحت آ ما را ب تان ش ما و دوس وان ته ی می ش رديت . ه آ ! خود دارندیها آه جا یآتابفروش

رده ٣٧م شما ید بگو ی متاسفانه با ارزه آ ا زنج ی ا سال مب ر ي د تت ايموميق ردن مل ر گ میت و صغارت را ب ال ٣٧. دي آن ران محك س


٧٧

ا ید آزاد ی تحد یبرا اع یه را ی موجود در حكومت سلطنت ی اجتم ی، بویتعر وریف ن هی والین از تئ راه، ي فقی ت مطلق وق ی تحدیب د حق

اور و اند یشهروندان ا دوازده ی عهي بجز ش یگر ی د ی شهی ران با هر بان و ی در مبارزه یتيخود شما چه سنخ . دیا مبارزه آرده یامام خودت

ارزه دال م ی سازمانتان با مب سون مان ه ! د؟ي نيب ی نل سازمان شما اگر ب القاعده یستی ترور/یان اسالم ی ه به جر يشتر شب يه باشد، ب ي شب یانیجر

ر عل ت و ب ده اس رور زن ا ت ا ب ه اساس ت آ دنياس ، یت، آزاديه مهیدموآراس ر هم وق براب سانی ، حق ا و مدرن ان ه ميه ه ب ده يت دان آم

ا ید خالد اسالمبول ي سازمان شما از سنخ شه یشهدا. است د عط ، محما ستیگر تروریو د ستندی اسالمیه ه دار. ه ا توج د یحتم ه محم د آ

ا و بق ا ستیر تروی هيعط هیه ه ١١ ی فاجع م، هم پتامبر ه س ٢٠٠١ سپتامبر ١١ یها ستیمگر ترور . غرب بودند یها لكردهيتحص

شان را در راه عق ر شهروند ی هی شان، فد دهي جان د هزار نف شتار چن آرده ملت ی گناه از همه يب د؟ ها نك ن سازمان شما از آغاز يمگر هم ! ان

ه صحنه سلحانه ی ایاسي سی ورود ب تراتژران جنگ م م اس م یه ، ها ك و عروه یدئولوژی ك را چسب ا يتاآت رده یالوثق هر حرآت خود نك

! است؟در نظر . ام ه به بحث نشسته یك زاو ی من آتاب شما را تنها از

، مهندس نفت ی فن ی ا آتاب شاگرد اول دانشكده ین آتاب يداشتم آه هم ادن، لطف اب یثمياهللا م و مع ان آن دوران گر از همراهی دیكی و آت

ه بررس یدتي و عقیدگاهی دی هی شما ـ احمد احمد ـ را هم از زاو ی بش ان نداديبن ه ام ورم آردینم آ اه ید و مجب سته و آوت ا شك د دست و په خاطرات یافتخار دارم به آگاه . سمیتان بنو ی برا یپاسخ تان برسانم آه ارزان ا هين توجی ای هم شونت و مب دگان خ رایدئولوژیآنن هیك ب بر حما ی ن ملت، در ز یدن ا ير آش يزنج اآم یت حكومت اسالم ی ر چت ح !! شود یران چاپ و پخش میبر اات یفهمم آه جوان ین را م ی البته من هم ا ه ی الزام ی دارد و هم

ك باره ـ بدون ی آه تازه از بند ناف مادرمان جدا شده و یما در دورانسترد یا ـ به جامعه یچ گونه شناختيه ه گ ران آن دوران یگ ب شهر ته


٧٨

اه يل نشناختن پ يم، به دل یا پرتاب شده ان، نداشتن آگ و نداشتن یرامونمتباهات یل مشخص از شرا يتحل ه اگر ی ا شده یط مشخص مرتكب اش م آ

وان س از یم اينت ا پ تباهات را ـ حت ش ٢٥ن اش د بك ه نق ال ـ ب م، ي ست ه اس س معرآ ان پ و. آالهم ت پهل ا از یدر دوران حكوم دوم م

ودی بیاسي سیزادآ ره ب ا آزادی به ا یم، ام اعیه ی فراوانی اجتموق یليما زنان در انتخاب نوع پوشش، انتخاب همسر و خ . ميداشت حقرید ا گ ویمرزه ه ینی ن ارزه ی را ب ن مب ر ينيشي پی م شت س انمان پ

ود ته ب وان. میگذاش دنيق وقین م سی و حق روز ب ه ام سبت ب سي ن ار يار بسانیمترق ودی و ان س را در خچ يه. ب الق يآ ت ش ه تخ ان ب ابستند ینم ام سنگسار نم يه . ب د یچ آس را در مالء ع اال . آردن ر ب یبازهي پیليچ جرثقيه ر ت انی ی ك ت دیك قرب رگ ینی حكوم رقص مرد ینم ه ح . آ ت ب هيحكوم دگی ط صوصی زن رك ي هی خ س س چ آان ي است، جز در م ی اسالم یازدواج موقت آه همان فحشا . ديآش ینم

سم ی و ترور یترور حكومت . رواج نداشت ینيف خم ي از ط یونيروحانچ ي ه ی شهی در اندیا رهي زنجیها قتل. ت نداشت ي اساسا موضوع یدولترد يه . دي گنج ی نم یانسان دون اجازه ی نم یچ م همسرش، ی توانست با خانه. ار آنند ي اخت یگریزن د ود ی دولت یه ار نب م در آ اف ه ا . عف م

ست یم هيتوان ا رشتهی م در هم ری، فرهنگی ورزشیه و ی، فنی، هنوان يتوانست یم. مي شرآت آن یدانشگاه ه ل یم به هر مقام و عن اقت ي آ

الح تيو ص ت پيتش را داش تاوردهايم و هميدا آنيم، دس ین دسارزه اله ی مب س یر اي اخی صد س سيران ب ود يار ب را. ار ارزشمند ب یب

تخدام در ادارات دولت ع دي هیاس سینیچ من وی و جن ود یم و ق وجس. نداشت سلمان، ش ی میحيم ار م ست در آن نيتوان ار س ، یعه در آن

در آنار هموطنانش یا یرانی و هر ای و زردشتیی در آنار بها یهودی . به آار و تالش بپردازد

ذهب ازمان م دی س ارزهی مجاه ا مب ا هم ن ب ه تنه ن ياش ندا ي ما ب یز را برا ي ناچ یدستاوردها ا ح ه تنه رد، ن ا یقل آزاد مه نك یه

را یاسيس م ب ان ن ی را ه ه ارمغ ا ب ت م ه در نهاي مل ت یاورد آا یآزاد اعیه رد ی اجتم دودتر آ دودتر و مح م مح ا را ه س از . م پ


٧٩

ذهب ارزات م دیمب ازمان مجاه ازمانی س ا ن و س ا یه شابه و حت م، جالل آل یعتی شر یف عل ي هم فكر سازمان شما از ط یها تيشخص

ه ا یماندگان ا بازرگان و باز یاحمد و مهد ه زنج ی شان است آ ر ي ن هما ت و پ ر دس تمد ی ایب ت س ت ین مل ده اس سته ش ه ا. ده ب ن یبدبختان

اش هزار رانهی است آه در هر و یا ت، سرنوشت ملت فلك زده يوضعرا يشوا و زع يم و پ يك رهبر و ق یو ار ب راد و زهرم ه خفت یم و م ب

. شه در حال توطئه آردننديآشاندنش هما ه تاآيزه بده اج ه يد در ادام نم آ سان: د آ ت و یآ ه حكوم آ

ا ی ام مسلحانه و مبارزه يقدرت را با ضرب اسلحه و با ق سلحانه و ب م تداوم حكومتشان از یآورند، مجبورند برا یترور و آشتار به دست م

ا بیا د ين ابزاره تفاده آنن ستمرتر اس را. شتر و م ا ه یب ارزه ب چ ي مبرد ی همان د یابزارهاتوان از ی نم یكتاتورید تفاده آ اتور اس د . كت یمه

دس ترمود ی ل آرده يبازرگان تحص ك و عضو ي نامی اروپا و دآتر مهنسه، ی از سو یان اعزام ین گروه دانشجو ياول ه فران اه ب دولت رضا ش

رد ي خدمت به آشور، اول یبه جا م آ شگاه عل اگر . ن مسجد را در دانتن دا یمسجد خوب است و م وان آن را در م شگاه و پا ت اه اساس ین یگ

سا يشه و جستجو و پژوهش آاشت، چرا آل ی و آاوش و اند ییعقل گرا شد؟ يو آن شگاه ساخته ن شكده در دان ان، ی ا ا ی آ! سه و آت ار بازرگ ن رفت

شجو ي و اس یجز سد آردن راه آزاد ف شما در ي از طیانیر آردن دانه ن در حكومت آه در انقالب مشروطه از حكومت جدا شد ی د ی چنبره

د، ی ايافت خوشتان ب ین در یچه شما از ا ! هم دارد؟ یگریف د یبود، تعر واه تلخ ید، تار يگر از من برنج یو چه بار د ا گ ر بالهت خ یخ م یل ي ب

اده دهي است آه در راه عق یاز آسان دان افت ه زن د ب د . ان د و ب خوش آمد یخ را عوض نم یآمد من و شما هم تار س . آن ه از یريشما هر تف آ

دن ی د، ا يران داشته باش یاصر ا خ مع یتار ه را يت و مدرن يران در راه م تذهب وم ارتجاع م ه حلق ردهی سرازیب ر . دیا ر آ م ب وز ه ه هن و بدبختانا تباهاتتان پ ان اش شار ی میهم ه هم. دیف م باين دليب ر یل ه د در براب

ت ا تیمل را یران و از سرنوش ه ب م زده ی ای آ ت رق ل یا ن مل د، خج ! ديباش


٨٠

شگاه /مهندس/دآتر نيهم ا و شاگرد پروفسورها و استادان دان ها اول شگاهیه ه دلی دان ه ب د آ ذهب زدگي بودن ان، در نها یل م ت یش

ت س اعیاسيمنزل ار اجتم دا ی و اعتب ان را ف رعي تكلیش ان یف ش ش .آردند

دن ین است آه د یت ا ي واقع ت، ضد ين در حكومت اساسا ضد مش، وق انسان حق ی، ضد برابر یروشنگر م و دان ها، ضد زن، ضد عل

اه د آگ د آزادیض شتار ی، ض ان آ كنجه و خواه دار ش ، طرفاف یدگراند تثمارگران و ن دار اس ت یشان، طرف گ اس دع. فرهن ان يم

ذهب و د ر م ذهب ـ ه ه م سلح ب ا نم ینیم دع ی ـ اساس د م یتواننداآار ی ا. باشند ی و عدالت طلب یخواه یآزاد ه ف ا و دست از ین گون ه

ا يت زنج یها در نها جان شستن ا یشتري ب یره ر دست و پ ملت ی را باه یم د و آگ ان رش دد و از امك ازندگی و ترقیبن شان ی ا ی و س

. آند ی میريجلوگرده ي ه ی راست د چرا سازمان شما در ی ا چ گاه از خود سوال آ

اه از يه! ستاد؟ی ا یران و عراق در آنار مهاجم خارج ین ا يجنگ ب چ گا هي همان تصف ید چرا سازمان شما در راستا یا دهي پرس خود ن ي خون یه

اش را دسته دسته به احمقانه یها استين به س ي، معترض یدرون گروه ! فروشد؟ ی ـ میران ـ حكومت اسالمیزندانبانان ا خود شما در آتابتان، در همان یگر به ادعا ی د ی ك نمونه ی در

ازمان يشيدوران حكومت پ ردن، س ما ف ایش ان آادره ه ی از هم همه دل هي فقیت ول ي دانشگاه تربیجانبه و دانشجو ه یل عشق ي را ب ه ب آ

ت . اش داشت، آنار گذاشت خانواده در یچرا آه محبت و عشق و دوست یا رام اس ازمان ح اه . ن س ه آگ رم ب روز مفتخ ن ام م یم ما و ه شتا يط ه در راس ارزات ي هم یفان شما برسانم آ گزاران اني بن ین عمل مب

ا خانواده ی تمام یسازمان شما، مسعود رجو د یه ین را متالش ی مجاهان ا ام آودآ ت، تم رده اس انوادهیآ در ن خ ادر و پ ان م ا را از دام ه

ان تبع اط جه ه ي محروم و به اقصا نق رده و هم ان و شوهران ی د آ زنالق ه ط ور ب ا را مجب ته جمع یه اری دس ت ی و اجب رده اس ن یا. آ . داردیسمين مكانين، چنی مجاهدی اعضایروزها چك سرسپردگ


٨١

وان ه عن هی ب دان دور از ذهن و ی ك نمون ه چن ه ن ازه و البت تا جر یی نشان دادن همسو یبرا القاعده یستی ان ترور ی سازمان شما ب

ان م یبه آگاه د یت ه سازمان مجاه انم آ ان یرس ن ساآن عراق و وارثشتار ترور انگزاران سازمان شما، پس از ا يبرحق بن یستی طالع از آ

پتامبر ١١ ادمان٢٠٠١ س س ی ش از و دهل فراوانیاري ب د و س ی آردنراز پ ر ف ايب دهی متالشیكره هیان اي قربانی ش یستی تروری ن فاجعاره سرود يدل ی بیزين غرب ستین جماعت، در ا یا. نواختند لشان، دوب

ا امر رد ب ه بینب ا را آ ود در آرشيك ال ب ازمانیوهايست س اك خی ساگر . ها و بلندگوهاشان به صدا درآوردند گل دسته یخورد، بر باال یمادمانیا تاین ش ای در راس ان تروره ان در دوران یيكای امری هم

د یعضو را ي ن ن یت شما در سازمان مجاه ا ب د ي ح بدهيم توض یست، لطف ! است؟ییآه در چه راستا

ر از رحمي خ ب یز، تار ی عز یني نجات حس ی به هر صورت آقا تان را نوشته . ميآن ی از ما تصور م یآن است آه برخ ا ی ا اگر آتابت د ت

ه ا از تجرب دان م سل فرزن ا و ن سل م رت بگ ن ان عب رايهات د و ب یرندن، از ترور و خشونت يبهبود وضع هموطنانمان و حتا به قدرت رس

خشونت و از خود یها ید و زشتیا ارائه داده یند، آار خوب یدست بشو رده ی به خوب یدتيك روال عق یها را در انسان شدن یته . دی ا روشن آ

ت ی اگر هدفتان از نوشتن ا . دستتان درد نكند شان دادن زش اب، ن ین آتا راس یی و واپسگرا یزی گر ی و زندگ یمرگ پرست سم ي ونالي و جنگ بسم شست يد مكانیا د و توانستهیا بوده است، موفق بودهییو عقل گرا

و زیو ش سانی مغ رمای نایاه ان ا هیاب و س ه ی ملیه شور را ب آشان بده یخوب د ي ن دفتان تق ا اگر ه دگ ید؛ ام شتار و زن رور و آ یس تشونت طلبیزیگر ت، زی و خ رده ی اس ان ب ه آرم ت . دیا ره ب حكوم

الم ارتر از ا یاس ود قه رفی خ د از ن ح ه بخواه ت آ هاسه يش شما و هم طي سال پ ٤٠/٣٠ یها یشیاند ساده ان شما درس تجرب فالمیدر نها. اموزديب ان اس هیت حاآم ت از آارنام ن اس ی ممك

ارزات تا یمب ا در راس ما تنه شونتي توجی ش ا و ه خ ا و تروره ه . اتشان استفاده آنندیجنا


٨٢

ودم ي ام ازمان و از آن ٢٥دوار ب رفتن از آن س سال فاصله گ و ی اسالم ی خونبار جمهور ی ژه تجربه یز، به و ي غم انگ ی همه تجربه

. تان داشته باشدی برای، دستاورد بهتریدتين ناآجاآباد عقیا

ـ اروپا١٣٨١ور ماه ی شهر٣٠ ـ ین آرزوها ـ نادره افشاری با بهتر


٨٣

!بيحس غر

ز، یدوست عز

»!ك مرغ مهاجر داردی است آه یبی حس غریزندگ«

ه خاطر دار یسهراب سپهر ن شعر یدانم ا ی نم ه؟ ی ی را ب ا نه یا ا ترجم ن، ب عر را م ودم یا ن ش ال خ ه از آن دارم، وصف ح آم یم وان واژه . دان ثال اگر بت ان مرغ ی م ه هم ده ـ آ ه پرن مرغ را ـ ن

اجرت را احساس رد، و مه ه آ ذآر ترجم ر خروس م ث در براب مونسان م ی آه ا یی، در هر جا ییتنها ه ان د؛ آ ین حس را ب ن ی ن وقت ا ده

ی ام، حتا در خانه به بوده ی جا غر از من است آه در همه یفیشعر تعر ن ینجا و در ا ی آه من، خودم را ا ید باور نكن یو شا . حتا با همسر . پدر

ر غر /شانزده ه یهفده سال آمت ه یب ا . ام افت م ش از ه ب ي ت عج ی د برا یو برا /ی آه اگر من س ی بشنو یباشد وقت انم از یچهل درصد ب نجات ج

ه یران گری ا را خت دش را ب نجات از آن سنت و فرهنگ و یام، دو چن .سمینو ی است آه آن را مین بارين اولیام و ا ختهیعرف و مذهب گرس غر سی و ح هیب، ح ه از لحظ ه زن تزری آ د ب ق ی تول

ود یم س از ا . ش ادر، پ ه م یم سر ن ینك د پ پش یستيفهم ه ت ش ب ، دلد یم ا زایآ. افت و،یيا ب ه دن ت د داد؟ چگون ت خواه ردش را از دس م

د؟ ايسرش را پ د آن ه آس نیش سر و همسر بلن ر زایآ ه دخت ده یي آسا . اجاقش آور است سرآ یا هیو حس حسادت مادر، به هم ه پ ه ی آ ب

ل خواست ي دل آه به ] ها ل تصادف اسپرم يالبد نه به دل [ا آورده است يدنادر، و ا یا دشمن ی خدا ا م ذرها نی اش ب ه ن ه، یانش را نپذ ی پا ی ب یآ رفتن ی از ا یالی و سر …داستان وحشتش از هوو . مادر ید هم بدشانس یشا

رس ان لحظه ت ه در هم ا آ و تزری ه رد ت ه جسم آوچك و ت ق ی اول ب . شود یم

را اخم و تخم ا ب ل آش یه و و آ را دني ت ا ب سرك یه د آن پ تول ی و چه فاصله ! با تو دارد یبيداند چه تفاوت عج ی آه خود نم یآوچك


٨٤

حس «ن یو ا . ن مادر تو و مادر او، در چشم پدرهاتان ي است ب یشگفتي آه قابل تب ین عوامل یتر فی ظر ی در چنبره » بیغر م ن ي ا ي ن ه ست، ب

. دیآ یا ميتو به دنها هم با من متولد از ممنوعه یا بعدها همراه با تولدم مجموعه

ا، ا ن ممنوعه ی ای ر مجموعهیو من، در ز . شوند یم ب ی ن حس غر ی ه . آنم یل میام تبد ی زندگی اصلی نهيرا به زم

سا سرك هم ادر پ دا م ان ابت ازده ی از هم سر و ش اش را ه، گل په صندوق یدر برابر همه باز و بسته م را ب ارا م ادر اجب ه آند و م خان

بهتر مال ی بهتر، حرف بهتر، اتاق بهتر، فضا یجا. د آرده است يتبعودن طب آن ا ی از آن آلت تفر یع ي شازده است، و من، با محروم ب ق، ب

د خود ی آه با یام آه تا ابد با من است؛ گناه را متولد آرده یخود گناه .شه از آن شرمساري آن بدانم و همیرا باعث و بانب حتما سخت ین حس غر یدن ا ي، فهم یك مرد ی آه یی تو ی برا پس از تولد؛ یاين از دني آه تصور جن ر ممكن ي قدر هم غ است؛ همان ه هم ن فم ين دليو ب ه م ردان را بينيل است آ ودن م ك یشتر يست ب

. رمياش بگ یآه بتوانم جد نیدانم تا ا یآمد م تعارف و خوشو م ت ن حق دارم و ه م م ر دو از دو دن! ه ا ه اوتیايم ی متف

دگ یكدیم آه ظاهرا در آنار يهست ان در م؛ ا يآن ی م یگر زن ا هر دوم م . میديتمان تبعي جنسیايدن

د م رم متول ساس ش ا اح ان اول ب ن، از هم وم ی م ن . ش ه م باه یم ه گن د آ ای، جرمیفهمانن ه یتی، جن ود دارد آ ن وج ن م در ت

ن و . خجالت آور است در، صد جور عكس لخت جورواجور از ت پو من، . آند یماش ینت بخش آلبوم خانوادگ یدارد و ز یبدن برادر برم

ت یبا د، آس ن بلن شاد، دام اس گ ميد لب د بپوش رادرم م. ن بلن ا یب د ب توانك جاسوس مفت ی من هزار و ید؛ اما برا یايدوستانش راحت برود و ب

. آند یر مي اجیو مجانه من حامل گنج ی همه م د آ ه در ع یدانن ه ی ن ا ي هستم آ ن آ

ت س خجال ت، ب م استیمتيار قيآور اس سو . ه ه آ ق ب ه یتعل دارد آا ا يداند آ ی نم یهنوز آس د ت نج ق ی ست؛ اما همه در تدارآن را یمت ين گ


٨٥

توانم بكنم ـ سالم یاش هم نم یعه در دستان من است ـ و آار یآه به ودل اب و صاحب اص ه دست ارب ورده ب انم یو دست نخ ر . اش برس اگ

ه ین بخورم مادر، محكم تو سرش م يزم د آ ر خاك ب …ی وا یا: آوب ! ب آرده باشديام ع نكند بچه…سرم

ن ی آه در اییها ی جدا ساز … دخترانه، حجاب زنانه ی مدرسه یاند همواره در رگ و پ دا آردهي پ یا ست و چند سال نمود اساسنامه يب

ی در حكومت اسالم یجدا ساز نهمه یچرا از ا . اند فهم ما وجود داشته رده ین جدا ساز یا خود اشه بي؟ ما هم یآن یتعجب م ا را حمل آ م؛ ی ا ه

. اند اش آرده ینها فقط قانونیازرگ م ه ب انطور آ و ی هم س غری ایش و ین ح ب را در ت

ست و ي ن جا ن ی آه مال ا یهمان، آس يك م یب یحس غر . آنند یت م یتقوسانه یآ ی باشد آه م ید منتظر آس یبا نج اف سفت . است یا د و فاتح آن گ

یبیو چه داستان غر . ی حفاظت آن ید از امانت سرور بعد یو محكم با ه نم یدن بار امانت آس ياست حمل و آش را ي آیدان ی آ چه یست و ب ؟!در دستان توست

رامونت تحملت ي پ ی مردها یشو یتر م طور آه بزرگ ني و هم د ینم در و دا محرم . آنن ل پ ا ـ مث و رو یی ه و ـ از ت رادر و عم ی و بد یبرم ه زدن س . گردانن ه نهيجوان د یشان م هات آالف ا ا . آن و ب ن ی و ت

د میحس غر ا. یآن یب رش ه جن و ی مرتكب میتیچ ه ی، وقتیش آدون ا نهيس ات ـ ب ته باشیه ه خواس ا از ز ینك شادت ی ـ حت اس گ ر لب

ا م ه رخ آنه شند یخودشان را ب و ا. آ ام ین حس غریو ت ب را در تم . یرلحظات رشد تنت با خود دا

و . یشو ین آفر مطلق م ي ع ه ت ادوگر را ب ان ج احساس آن زنل م د، و یمنتق ار آنن ه خود ـ گناهك و ـ خود ب اه ی ت رده ی؛ چه گن آ

اده یگناه هم حتما در معنا . آند ی هم نم یفرق. و چه نه یباش اش جا افته ين نیا رد ممنوع ا م ه ب و ی حرف زده باشیا ست آ ود ت س وج ، نف

ا توست ین حس غر یو ا . گناهكار است ه لحظه ب ه . ب لحظه ب ادر آ ما يخود ن ه ج د شده است، ب اه متول ه حام ی ایز با همان حس گن ات ینك

ز در ي مهاجم مردان حفاظت آند، خود نی لهيباشد و از تو در مقابل قب


٨٦

چ آس يه . ده است يآورش به اردوگاه دشمن رخت آش شرم یسیدگردد یس حرف تو را نم آ چيه. ستيبا تو ن د ي آس ن چيه . فهم ه بدان ست آه ن ايچ و بییروه ودآ یدار مي در ت و را از آ ه ت وند آ وغ یش ه بل ب

انند اين. برس ه هرییروه ود ـ دل ی آ كفتگ یليك ـ خ ر ش ود ی ب وجد م یدخترآ ه دارد رش ت آ د ی اس ه دن . آن ا ب هیايدارد پ یا مردان

یعي متعادل، طب یت انسان توانس ین نبود، او هم م يگذارد آه اگر چن یمه ز ی باشد؛ اما تفر یو واقع سان بودنت ب و را از ان ت، ت ر ی ق آن دو آل

االتر یا همان پسرك همسا یآشد و برادرت، یم ه را از انسان بودنش بستاخ یبا تو گناه متولد م . برد یم درت و شجاعت و گ یشود و با او ق

دام ه چي ه آه در به وجود آوردنش، ییزهايو غرور؛ از داشتن چ چ يآش تهینق سان نیو ا. دیا نداش ه ان ه است آ دا از گون ان ابت ا را از هم هدی دا م یك د یگر ج نگرها . آنن شت س ه پ ر دو را ب ت یو ه جهالشانند یم ا د ییسنگرها . آ ردان ـ ب ه م ر ی آ شان ـ ي عجی جو ین برت بش مهر يخا و از پیشه، تاريروز آن هستند و زنان، هم يشه طرف پ يهم

! مغلوب آنشده، طرفرادر ي ب یجنگ. آنند ی نگاهت م یگریها طور د بهی غر ن پدر، ب

ه است یو د شده ـ درگرفت ادر ين می در ا. گر مردان ـ اعالم ن م م ه ه انردان د . پدر است ی پشت جبهه در، م سان یدر چشم فهم پ ه آ یگر، هم

ه م ستند آ وهر ق یه د آن گ وده، یمتيخواهن تش رب و را از دس تن جنگ ی هاست؛ اما در ا همان ی لهينكه از قب یپدر، با ا . ارش آنند د لكه

ر عل ] نه در آنار تو [ و، در ع ي آه ب ه ي ن حال برعل يه ت ردان ی ه هم مه ید د جبه اطع ـ در جنگ است ی گر ـ در چن ه هم . متق م ي ن دليب ل ه

. تاب است ین همه بی شوهر دادنت ایبراه دست صاحب اصلی وقت و را ب اند، از جنگ در ا ی ت ت رس

شد ی م ی به راحت ینفس. هر دو جبهه خالص شده است ا ا . آ ه ی ب ن همار ین حس غر یاو هم ا رد یكیب را در ت ه م ه ی غر ی وجودش دارد آ ب

ن ي هم یبرا. را خودش با دست خودش به بستر ناموسش آشانده است ه . آند یهم بعد از ازدواج تحملت نم د یاش م و تو، چه در خان و یمان


٨٧

ه نی ا یعن ین یو ا . یحاال آه خود به شوهرت داده است گناهكار چه آ !یآن ی و چه میست آه آجا هستيمهم هم ن. یتو خود نفس گناه

سان یگر نه تو هست ی حاال د الطبع آ ه با ی و نه ب ه خاطر ی آ د بل شوهرت ي شوهر و فامی جنگ به خانه ی جبهه. ديجنگ یها م تو با آن

ل زن بودنت ـ يجا هم ـ به دل نیو جرم مضاعف تو، ا. منتقل شده استر است ن جا حتا سخت یا. ر توست يدامنگ . مهر برداشته شده است . ت

ه وزش گرفت و آم ار ید. یا ت ه آ ت ب سخره در بكارت ت م ر آن عالم گم يل است آه قفل و زنجين دليو به هم. دیآ ینم ر م رها محك شود، و یت

ندوق شت ص شت، پ شت پ ه پ و ب ه ت ت و ید ميبعخان ن حس یو ا. یش ! ر توستيبانگیچنان گر ن جا هم همین حس وحشتناك ایب، ایغر

ن از چی دوست عز ايز، م ه ی حرف مییزه ه تجرب م آ ی زندگ ی لحظه لحظه وده است ی زن ه خوب ی ا. ام ب م ب ه ی م ین را ه م آ دان

وان ی ن حس غر ی توانست مرا و ا ینخواه ه عن را ب ك زن حس ی ب ما دن داستان يد خواندن و شن یا شا ؛ ام یآن دگ ییه ه ی از زن و را آ ا، ت م

ه ی آم یا متولد شده ی عوض یا اساسا در جبهه ق فاجع م عم ه فه م ب ه !نيهم. تر آند كینزد

١٣٧٧دار ـ بهار ید ديبه ام


٨٨

آنم یت ميثاق شاهزاده حمايمن از م

ه سر م یا ژهی ط وی در شرا ر ی ب ه ی دو قطب یاي دن. میب دو ده

م پيپ ت يچيش در ه ده اس ورو. ده ش ه دلیستيالي سوسیش دم ي ب ل عسان ا همچون باورش به حقوق ان وا ی ك مجسمه ی ه رو ر یی مق ه ی ف خت

ت ام جر. اس ا انیتم وان یدگاهیت ديه مقبول آییه ان را از ت شن بست گرفته ی حاآمان آشور شوراها م یاسيس/ینظام ه ب د، خود ب اند دهيرس داختن استين آمونيچ. ان ال پوست ان عارها و . ست در ح شان ا ی ا یها یتئور داوم خواست اساس یدئولوژی ن دسته حاآم یك، در ت

سان را ان ا ب ورداریه و ی، دموآراسیت، آزادي از امنی برخا انی تمام جر . بازد یشتر رنگ م ي روز به روز ب یساالر مردم ه ییه آدع وعیم وان یدئولوژی و ایدتي حكومت عقی ن اب و ت ستند، از ت ك هد ی جز تحد یزي چ .K.G.B حكومت ی هفتاد ساله ی آارنامه. اند افتادهر ن حكومت ی ا. د شهروندان آشورهاشان نبوده است یو تهد ا در براب ه

وك پ خواست شهرو م گس یستي الين شرق سوس يشي ندان بل خته و ي از هوان در ی را نم یچ ملت يگر ه ید. اند ها رشد آرده ملت. اند شده یمتالش تره تی چنب ا حكوم ت، ي امنیاتيك، از حق حیدئولوژی و ایدتي عقیهوق ی، برابر یآزاد ه ي ب ی حق م ی ن هم ه مه اه شهروندان و از هم ر رف ت

. محروم آردشت ر وا ط ت عقییس المیدتي حكوم اده ي نی اس ام افت ز از ب

ره یشد ملت ی آه م یدوران. است ا ی فری را در چنب رفتن یاری ب، ب گزم، ی عز ین يا خم ید گردد یر اعدام با ي نظ ییشان، با شعارها یاز جهل ا

ته است ي زم، به م یبگو تا خون بر شاند، گذش سال حكومت ٢٥. دان آران از مرگ یملت ا . ده است يرس به بن بست ی اسالم یسم دولت یترور

شتار و دان و آ دام و زن سار و اع عار و سنگ وار و ش گ و ه و جنا ی ران از ا ی ملت ا . شكنجه به ستوه آمده است ه باوره اش، ین ی د ین آ

ان دجال شيت روحانيدآ اس د يت ت ت، در اس ه اس رار گرفت ن و یع قاله ٢٥حكومت . است مذهبش هم به شك افتاده ه ت ي ن روحانی ای س ب


٨٩

ت ا ام دنیمل ا يران و تم شت ادع ه به ت آ شان داده اس ن ی اییا نان ي ن دن ی حكومتگران نه در ا اد جه ا آب ه در ناآج ه ا ی د یا آ شان ی گر ب

شت . شود ید داده م ینو شاها یآ ستان ی شعارها و ان د يدنت س ی پرز ی دبه گل ی حكومت اسالم ی و طرح اصالحات از باال یمحمد خاتم م ب ه

ا د . نشسته است ان م ه یرزن ه در حكومت افت د آ ا ان ـ چه ی اسالم یهرا یچ چشم اندازيمدرن و چه از مد افتاده ـ ه ه رسم ی ب ناخته ي ب ت ش

د شان ندارن دن حقوق هی دریرانیشان ایدگراند. ش ه در افت د آ انت ا حكوم المیه و ی اس ده از س ده داده ش ا في طی وع اگون یه گونذهب اق یمل/یم ه دو ب هروند درج ان ش د مای همچن د خواهن ان يرانیا. نهیدر الم افت ان اس ه حاآم د آ شان مبنی دی در اصول اساسیان ر ین ب

ابرابر ا ین وقیه المی حق هروندان نم ي بی اس تكار ین ش د دس یتواننه ی در یران یهنرمندان ا . آنند ا وجود چن افت ه ب د آ ا انی ن جر يان در ییهان از ب يحاآم ه ي ت، همچن د شهی اند ی ان آزادان اني رانیا. هاشان ممنوعنك آشور، ی یك مذهب در قانون اساس یت دادن به ياند آه رسم افتهیدرابرابر ي ب یمبنا ا یشتر ن ه ز ییه ر شهروندان ی ر ا ی است آ وان ب ن عن

ه یران در ی ملت ا . شود یل م يآشورشان تحم سط افت ا فل ه ب زه يني است آان آشورشان، دولت يآردن س ا است حاآم ا ی یك اسالم یدئولوژی ا یهره یارینند از توا ی نم یستيآمون ه چنب ر ی ترور ی رساندن ب اآم ب سم حه آزاد افتهیران دریملت ا. ندیايانه آوتاه بي خاورم یفضا ا ی است آ یه

اع ه ياش از قب یاجتم ق آزادان اب پوشش و آوشش ی ل ح ا انتخ ش یهرا ت یب داقل ی دس ه ح ا افتن ب وق یه سان ی حق صر ی ان ده در ی ت ح ش همواره یدتي گونه حاآمان عق نی ا ی حقوق بشر، از سو ی جهان ی هيانيب

ه ز یران در یملت ا . شود یسرآوب م ر ی افته است آ ك حكومت ی ر چتشه و ي اش هم یدتي عق/یاسيس/یت اجتماعيفش ـ امن ي ـ از هر ط یدتيعق

اراج م ه ت ان ا. رود یهر لحظه ب هیران دریزن ه ز افت د آ وان یان ر عنه غه و م يص [ی اسالم ی، تعدد زوجات، فحشا ی اسالم یها حكومت ] تع

ار سال، شكنجه یازدواج اجب ردان آالن ا م الغ ب ان ناب ان و ی آودآ زنه ان و ب دران و همسران همچن ردان، پ ق م آودآان به عنوان ملك طل

ه سترش ی فزایا گون ده گ ه و حماین انونیافت ود ی م یت ق ان يرانیا. ش


٩٠

هیدر ه آزاد افت د آ ساني هیان ه دلیبا ی را نمیچ ان یاش نف دهيل عقيد بوان ینيرزمی ز یها اند آه ثروت افتهیان در يرانیا. آرد شان یك ي تكن و ت

ان وس الم ی لهيهمچن ان اس ت حاآم رای دس دور تروری ب سم و ی ص یرانیت جوانان ا یو در نها . است ی در جهان متمدن آنون یجاد ناامن یا

ه ی دست ی برایچ چشم اندازي، هیدتي عقیها در تداوم حكومت افتن ب . ت ندارنديو امنش ی، رفاه، آسایآزاد

شار یل د يل و هزارها نمونه و دل ین دال ی بد ادره اف یگر، من، نا ی رضا پهلو یشنهاديثاق پ ياز م وان مبن افتن ی ن دست ي نخست ی به عن

ه آزاد ریب وقی، براب هي بی حق ومتی ن هم تن حك هروندان و داش ی شنم یت م ی حما یك و عرف یدئولوژیر ا يغ ا ا . آ ه در ی ب ز آ ان ي م ن پرانت

را یانی چ جر يران ه ی ا یاسي س ی موجود در صحنه یها انیپالتفرم جر وق شهروند یام آه با ا افتهين ام ا ین صراحت بر حق ارغ ي رانی تم ان ـ ف

س اور ـ تاآ ي ت و قومياز جن دع ی چ جريه . د داشته باشد ي ت و ب یان مد دهی را ند ی حكومت اسالم ینيجانش ه ب ه ب ر یهیام آ از یم ين حق ن یتت ا ته و از ایعنیان، ریمل اور داش ا ب ان م رای زن دست ین نقطه ب

ه ی ا زی و عرفیمردم/یك حكومت ملیافتن ب ری ب اخت براب یر سا ا یل ي آه به هر دل یتمام آسان . ها حرآت آند انسان ی همه اق ين می ب ث

ت م وع یمخالف ه ن ود ب د، خ دعیآنن وعی م ادی ن ت اعتق و ی حكومستندیدئولوژیا ه ا يه. ك ه س را ب رد یچ آ د ف ه فرزن ه آ ن بهان

م ی است، نم یبخصوص انش يم توان از حق شرآت در سرنوشت ه هن . محروم آرد

و ی از نظر من دوران پادشاه ر ، درخشان ی دو پهل ن دوران یتار ه حكومت ین مقایا. ران استیخ معاصر ایت ه ب ا توج ن ب سه را م

اآم یها و حكومت اسالم یش از حكومت پهلو يحاآمان قاجار در پ حر ا س از ایب ام م یران پ م یشان انج وان . ده ه عن ن ب هروند یم ك ش

ام آزادیرانیا ا ی ازتم اعیه ود اجتم ال حما٥٨ن ی در ای موج ت ی سنم یم ه. آ رفتن از تجرب ا درس گ المی ب ت اس وروی حكوم ی و ش

رایستياليسوس ام آزادی دست ی، ب ه تم ا یافتن ب صریه ده در ی ت ح شانی هيانيب وق بی جه رد حق واهم آ الش خ ان ت م همچن ه ا. شر ه ن یب


٩١

ه ی گفته اور دارم آ ا عمق جان ب م ت یك وقت ی زيدر ف : ماآس پالنك هه می جدی هیك نظری ان ید عرض وال مخالف ود، معم ا یش دارد؛ ام

ان ا یابد، نه به ا ی یه قبول عام م ین نظر یسرانجام ا ن ی ن سبب آه مخالف !اند ر شده و مردهيان پاند؛ بلكه به آن سبب آه آن ه مجاب شدهینظر

ـ اروپا) ٢٠٠٣ه ی فور١٠(١٣٨١ بهمن ماه ٢١ ـ ی نادره افشار


٩٢

! اآبر آقا

ا یها برا ی فرج زندان بود و ما خارج آشور تش سر هر ی حم

ستان . ش بود ي سال پ ٥درست . میآرد ی بر پا م ی بساط یگذر . ٩٧تابا ی از چربیآم. من تازه موهامو آوتاه آرده بودم ر شكم و یه دور ب

لوار ي پوش یا بلوز خوشقواره . آمرم فاآتور گرفته بودم ودم و ش یده بوش ترآ ش خ ا ایبيو آف ز آل ی، و ب ساس ش ین دك و پ یكي اح

ل بعض یدلم نم . آردم یم و تظاهرات مث ان سوم یخواست ت ا ی جه ها ی جامبارزه به. ب جلوه آنم يبدترآ ه ج م ب خود؛ ی خود، اعتراض هاس و آرایول ش ی لب االخره بخ م ب ت، یش ه گ ماس د یا بای از فرهن

و یراستش من هم مثل فرانسو ! باشد ه ب دم آ ا معتق شانه آدمیه ا ن یا هبلش ییبو از فرهنگشان است و آن روز عطر خوش را آه چند روز ق

ار ردنم پاشیاز پ ل و گ ه گ ودم، ب ودم، يس آورده ب ار ده ب ا در آن ته خ یري اث ین بو یآشم، ا ی فرج م ی آه برا ییادهایفر م ب ان و ي را ه اب

. بپاشمیپل معروف آندود اهرات را رویازده صبح و انجمنی. صبح ب ه تظ ل ی آ پ

ر يدانم از آجا گ ید را نم ي برپا آرده بود، چند صندوق آبوتر سف یآندود و چ ان رويآورده ب لاده رو آي پیده بودش ار پ ه. ن ا در ادام ی و م

را ییادهایفر رج م ی آزاد ی آه ب ف ی زد ی ف وتر س دام آب را یديم، هر آا م ی ا یو من چقدر دلم برا . میداد یهم پرواز م ه ین آبوتره سوخت آ

ه خ ان ب ا قفس آورده بودندش ا نمايب ان ت رایشیاب ا ی آزادی ب ان برپ شادآنك . آنند م ب د دستمان ت یدو هفته قبلش ه را یا گل سرخ داده بودن

! مشان هوايم و با هم بفرستيبه بند آن گره بزنود نبه ب ه . ش ا بچ ود ت نبه ب ب ش ار و آاس ا آ میه ته ی رس نداش

شان م ین قدم يباشند و در ح د، ی آه با خانواده و دوستان م یادی زنن هانند ییاش صدا ی آزاد یاز فرج بكنند و برا ه گوش آر غرب برس . ب

یس جمهور ينه رئ . بشود ینه قرار بود انقالب . نبود یا ژهی و ی برنامهيتع د ین مي سرت. ش ه آن ه فرنگ ین ه گوج ود، ن ده ب ا ش ر پ م ی ب و تخ


٩٣

اغ آس ی پرتاب م ی به سر و گردن آس یمرغ شكست ی م یشد، نه دمت ی دوستانه می دوستانه! ی بار آس یراهيو نه حتا بد و ب اد ی م فريخواس

م، يهمان شما هستين جا میران ـ آه ا یم ا به نایم آه ما ـ از آشور يبزن . هاست از آنیكیم آه فرج هم ی داری اسالمیها ر در زنداني اسیآل

د یام گپ م ییداشتم با خانم پهلو ا آم ر آق ه اآب ر را . زدم آ اآبال ود م س ا ب ناختم یه ا. ش فیموه ور ي س د ج ش را و چن دش را، زنا بچه ه از زن یه ا ش را آ . اش داشت ی و وطن ی فرنگ جورواجور یهد خانه تند ف ین م یاش پاتوق ما بود و گاه آه مجاه د، یل يخواس وا آنن هد چند خوابه یالیو تاد مجاه د ین م یاش را بدل به س ه در آن . آردن هم

ا پخش م هي اطالع. میشد یجمع م ان ج ا را از هم رد یه ان . میآ از همم یشد ی می دسته بنداز همان جا. ميگرفت ی با سر پل تماس م یخانه تلفن را اهرات یو ب رداد ٣٠ تظ راغ ا خ ا یرانیس ه يرفت ی مییه م آ

ا . آردند یرونمان م يهاشان ب شترشان با دگنگ از در خانه يب ازهمان ج ی هی دیي تای ر داشت، وعدهيشان گ ی آه هنوز آار پناهندگ ییها یليبه خ

د م د در ص ار . میداد یص ه پ ا ب ان ج ا در ميرفت یس میاز هم تس جمهور دولت يم قجر عضدانلو، رئ ی بانو مر ی صنار یها یهمانيم عالمانهیها بعد از بازگشت هم ـ بر اساس رهنمود . ميال شرآت آنيخ

ه ر ی و خانمان واهر م ود خ ه ی خ ساط ي همی م ـ در خان ا ب ر آق ن اآبفره ضل و روضهی س لی ابوالف ن ميالبن ام رد ین په ا زنیآ ا م، ت یهه ي ساآن غرب را با هم ینرای ا ی ساده ه خان د ب ه ی ن ترفن ا و ب ر آق اآب

ا نشست ازمانیه شانی س سازیاهيشان سیم و از اي بك شكر ب ا . می ل حتا یها آه راهشان دورتر بود، همانجا اطراق م از بچه یبعض د ت آردن

را یشتري آرده باشند و فرصت ب ییدر وقت صرفه جو مزاحمت ی باب ش ي م. مردم داشته باشند ا و نبهز آت نبه ٥ه م ـ اگر چ ش ا را ه ده ي ه

رد یس میشد ـ اآبر راست و ر یم نبه . آ ا آن ش دت ی ام ی بخصوص مودم یان بر ین جر ی ا ی گر از همه یبود آه من د ال . ده ب شد و ی م یدو س

بلش از من شكا . خورد یالبد اآبر خون خونش را م رده یسال ق ت آه ام گفته. ام د به قتلش آرده ی تهد یبود آه تلفن را یا د ی آ است ی ر یگر بانواده یگو یان م يا به فالح ی یآن یغ نم ي تبل ی خانم رجو یجمهور ات م خ


٩٤

ار میرا در ا ه چ شنديران ب م يپل. خ بك هیس ه رام ی ك نام اال ب د ب بلنه فالن ود آ ته ب زی ا ادارهي بینوش راي پلی مرآ شار یس و ب تحت ف

ده درآ ! گذاشتن مردم جواب ب تند وطرف یخب، چون م ق نداش ـ طبا ی خودش ـ فقط حدس زده بود آه صدا ی گفته من یاش، صدا یی ادع

رده ییوگو ن گفت ي تلفن هم چن ی است و تازه اداره را ثبت و ضبط نكساب ود، ح دی ی سنگ رویب المیطيخ. خ ش م ع ط ی ه ن فق دارد و م

ه جرم تهمت ب ي تعق ی ن آه حوصله ی ا یبرا ر را ب تم، یب اآب ا نداش جان خ ه ام ردم ب ا هر غلط ولش آ ه دلش م یدا ت د، ی آ ر ی خواه ا رهب

سته ی دمق بود و از ا یالبد حساب . د، بكند یگو یاش م یدتيعق ه نتوان ن آرا د و ب انو ی ا یبود فرمان مسعود را اجرا آن اده ین ب اپوش [!] پراف پ

. بدوزد، پكر بودف یا درست همان لحظه ا گل ي آه داشتم آبوتر س راه ب دم را همره یوا پرتاب م به ه یسرخ ل ا آردم، با بنز شش نف . ستادی اش وسط پ

ديپ ان . اده ش ه زب ش دادن ب ه فح رد ب روع آ رد و ش ن آ ه م رو با نیا ا ییج ده، ش: ه وراخ، جن ون س و بلی شهيآ ه، آونم س و در ي آهن

…مزدور، خائن، جاسوس: آهیادامه هم به فارسا ا ه همانج اهجو آ ك پن د جوان ان ستاده بودنیچن د گم د و الب

ه ی هستیبا آ : آردند اآبر با من باشد، گارد گرفتند آه ینم جاآش؟ آانم ! س جمهور مقاومت ياآبر آقا سوار بنزش شد و زد به چاك رئ یخ

شنگ پ یآه آنارم ا تم از رنگ ق راهن ي ستاده بود و با همو بود آه داشستان هیتاب رف م دآلت ت یاش ح ده گف ا خن شیا: زدم، ب ه ن فح ا هم هوده است یك یرمرد حتما با ياند و پ مردانه ا . از شماها ب تم ش د یمن گف

ض ت و ق ست اس تماليم ردمیه را ماس و . آ ك پهل تییجوان ن : گف م. شناسم یكه را هم اصال نم ين مرت یا. ام ران آمده یست روز است از ا يبا هم ! گفت؟ ید به من چ یدید ود، ب ه ب ام جرش ن دست ياگر در نرفت هتیكیآن . دادم یم و هم : گف ن ت د روز ايم شین چن ا را ن فح اد یه

! ها بود د با خانمیشا! گفت جنده؟ یاصال چرا به ما م. ام گرفتهود ال زده ب ه خ ر ب تا یت فحاشیمامور. اآب یاش را در راس

سئول ا تيم ود یت ي امنیه ام داده ب ه حاال در م . اش انج ود آ ده ب ان يمان


٩٥

م آون . م را هم ببرد یال خودش آبرو يها به خ یرانیا ودم، ه ده ب هم جنبعد هم همانطور آه رسم . هم مزدور و جاسوس و خائن …سوراخ و تاد مرآز ين است، از همان اتومب یمجاهد ه یلش با س : تماس گرفت آ

واهر ه خ ائن را دادمیب اي ترت …بعل ا . ن جاسوس و خ واهر ب و خا تبر ي آش یغي ج یخوشحال ا . ت گفت ي ك و تهنی د و به اآبر آق م ب د ه بع

ا ترت : فاآس به بغداد خبر دادند آه /تلفن ر آق رادر، اآب ادره، ا ي ب ن ی ب ن . ده استي حسابش را رسیاره را داده و سر پل آنديمزدور خائن پتد دست تبل ی رهبر د از چن ه بع ه از آل ي آ د طبق ق چن غ و تمل

ت ي ات موفق ي ن عمل ی ا ی ماجرا خبردار شده بود، دستور داد به شكرانه ا نوش یز آه ا يآم ته، ب خواهر ی دن از سرچشمه ين برادر از جان گذشا ش بچه ی م انجام داده است، همه یمر د و در عراق ینیريه ر بخورن ت

ان را تعط ه آارهاش م هم رادر يه شب ب ه ام ند آ اده باش د و آم ل آننزار مینشست و تند یژه برگ م گذاش م نشست را ه د و اس ست : آن نش

!یعبور از پل آندد واهر مجاه سئول ایخ ه م تای آ ود، در راس ه ب ین منطقزار آردن شامگاه و دادن گزارش یاجرا فرمان مسعود، بعد از برگ

اعضا و هواداران حاضر در صحنه و خبردار آردن اعضا ی به همه ان واداران خارج از صحنه، از هم ارهیو ه ان اج یا ك وجب آپارتم

را ینیريش د ی آشته شده، دستور خر یها بچه ر ب . عصرانه را داد ی تا طمان يبعد هم خودش با افتخار سر م ه در ي ز عصرانه حاضر شد و ب

د زمخت یحال ه بچه ی آه لبخن ر لب داشت، ب ه امشب ب ر داد آ ا خب هرانس تلفن یساعت ده ه خود خواهر مر ی دار یك آار آنف م در آن یم آ

. شبد تايها آارهاتان را زودتر بكن بچه. شرآت خواهند آردد یها را با چا یا ها نان خامه بچه د و لبخن قند پهلوشان خوردن

اب ا د و در ب دیدئولوژین شجاعت ایزدن ار یر. ك داد سخن دادن تم آود ه ب اال رفت گ ب تاد فرن ه ا . س ه ب ود آ ن ب رف یتلف رف و آنط ن ط

د یم ه یم. ش تند هم را ی خواس شتم را ب رخ ه واداران چ ه ي توجی هتند یخب، بعض . دعوت آنند یندات پل آ يعمل ه یبعض . آار داش بهان

د ض. آوردن تند یبع ار داش دش آ م روز بع سعود را . ه ان م ا فرم ام


٩٦

آغاز ی در مبارزات خارج آشور ینیانگار فاز نو . شد انجام نداد ینم . افتندی ید همه در آن حضور میشده بود و با

ا روز م تيك عملیام ق داش م فيات موف ه م و آن ه حش دادن بد ی رو ی فرج سرآوه ی آزاد ی بود آه داشت برا یزن ل آن وتر ی پ آبد یري گ یامروز جشن م . میبه خال زد . داد ی را پرواز م یرياس م و بع

دگ ا ذوب ش ه ب د در رابط تند و بع ست گذاش ال ی اینش صر فع ن عنوادار آل دیه ر رفتن و . منب سعود رج ا آن شب م وب یلي خیحتم خ

.دی در تهران دیاست جمهوری از آاخ ریریپذ دلیها د و خوابيخوابه اه ی پای در هم اه گ ا و قرارگ ا در ه ان ـ حت ا در سراسر جه ه

اب آوب ه ـ بچه يپاآستان و ترآ ا چلوآب ه اتفاق ود، ي ها شامشان را آ ده برا ر ب الن را زودت ا س د ت د خوردن د و تن زاریتن ژه ی نشست وی برگ

د ذا خور . آماده آنن الن غ د را میس د صندل . رتب آردن تاشو را یچند يف پشت سر هم چ یف به رد یرد شانه یزي م. دن ه ن اال ب م آن ب ی را ه

ه ی هي بق. گاه گذاشتندیمنبر مسئول پا ان خام م چ یا ن ا را ه د رو يه یدناقیزيم ان ات ار هم ا. در آن ساط چ دیب م آردن م عل و درست . را ه

ه یساعت ده شب مسئول هر پا ه و دبدب اق ی گاه با آبكب ه ات معمولش با یدر بعض . ها از جاشان بلند شدند بچه. ف فرما شد ینشست تشر جاه

ه ه بچ ا ا آ د، همگ كیدئولوژیه ر بودن د یت ت زدن م دس ا ه م . ب ا ه به . خواندند یبعد هم سرود قسم را دسته جمع . دندیخند دند آ سم ش هم ق

ان ا ج ره یت دن و قط ون در رگیا در ب ا ا خ د، ب ان دارن ن یهاشرادر مسعود را ی دجال بجنگند و دل خواهر مر ینيان خم مزدور م و ب . شاد آنند

به خون جوانان و پاآان قسم ران قسميبه رزم آوران و دل … انقالبی به مهر فروزنده

ها توده »یبدبخت«آه تا صبح …مان، قسمیم با خون و ايبجنگ

ا اآبر آقا آه از همان بعد از ظهر به ستاد دعوت شده ود، ب ب


٩٧

ا یبعض. تكان دادند یها براش سر بچه. تبختر فراوان وارد اتاق شد ه . اش زدند و خالصه نشست شروع شد به شانهیدست

ا حاال آن یگاهیزهرا از همان پا ا در ه آه اآبر آق ك ی ئت يجد ود، لبخن انده ب م رس ه ه شده حضور ب لش ی تحو یفاتح جنگ اعالم ن

ه خود خواهر ی گزارش اصل معلوم بود اآبر . داد را قبل از نشست با . زهرا داده است و ـ ش ه م و ب م م را ه ا آم یزه م ب از داغ و ي پید ه

. س خبر را منتقل آرده بودینعنا داغ ـ به بغداد و پاردیهمگ ه یگر همگیحاال د. خوشحال بودن د آ ئن بودن مطم

ر واهر م ه هم یم، ایخ ان را ب ر تاب ا ین زودين مه ه ی روه ت ب دسرد د ب ران خواهن ا داغ ايآشك و پ. ته اضافه ین طوریاز داغ و نعن

ر : شده بود آه ار ي فاصله بگ یهر آس از رهب د، یرد، هر آ ه بكن آه جیدر نها د رینيب خميت ب دها خواه زدور ـ یا. ختی و آخون ن م

ادره ـ و بق ه صورتی مزدورانی هين ه ب كلی آ ا رژی ش ینيم خمی با آل . رد گم آردن است یبراشوند، یر م يدرگ درك یواال م ند و م ساك صالح یعن ی. میدار راه [ آ سئول آم یم ذاآر ياب ت و ي ون امن يسي م

ه ا یآل] سمیترور ا همگ نی مدرك دارد آ ن يشان و مخصوصا هم یهه يگ یم آخوندها مواجب م یاره، از وزارت اطالعات رژ يپت ی رند و هم

ران، خ اف ته ان از ن لطنت يآارهاش ان س اد، وزارت امناب ت و يآبد ي سف یدهند برا یها دستور م نیها به ا همان. شود یت م یاطالعات هدا

ت از ی اما در نها . م شرآت آنند یآردن خودشان در تظاهرات ضد رژ ا ا یبا. برند ینوشند و سر مقاومت را م ی ما م یخون رهبر ا نی د ب ا ب ه

ر يقاطع رادر اآب ه ب انطور آ رد و هم ر هم یعن ی[ت برخورد آ ان اآبا انیآق ا د] خودم رده است، هر ج شاشان آنیدیآ شان، اف ر . ميم و اگ

ست ا آنیكیزيم فيتوان ورد آن ب ا برخ و خيه رايم و ت ان ب رو ی بیاب آبزن شان داد ب زدوریترور: ميآردن ند … ست، م م هر س د ه ه یبع آ

وان یم ر عليت اه يم ب ه دادگ شان ب ا ه ه آن یه ه اي فرنگ ارائ ا یم آ ن هد و از ول می رژمزدورن تايگ یم پ د و خالصه در راس ت، یرن مقاوم

شا و ب ان آن یاف ان آن يآبروش وردن يم و ناآارش ان خ م و از نشانیندازيب م در غرب ب. م ان آن یه دگيآبروش ه پناهن ان ز یم آ ر یش


٩٨

م در م رود، ه وال ب شاشان آن یرانیان ايعالمت س ا اف ه ديه گر یم آشود یها نزد به آن یآس ه . ك ن شر اگر در روزنام ه یا هی و ن تند، ب نوش

زدوران رسوا ی م آه چرا مطالب ا يسیم، نامه بنو يروزنامه تلفن آن ن ماپ م شان را در آتابفرش! د؟يآن یرا چ ر آتاب ا یدی دیا یاگ م، ب

اب ا يآتابفروش برخورد آن زدوران را م ی م آه چرا آت ؟ یفروش ین مشر ابفروش و ن ه آت م ب د ه دیبع ود ج روش رهنم دهیه ف هي ب نیا: م آ

م با ی خود ا ! د آتش زد یها را با آتاب زدوران را ه ن ی ا! د آتش زد ی ن مم بایآتابفروش ش زدی را ه ماره ! د آت ا در ش ا م شر یه دد ن ی هی متع

د، و اتحاد ورا و جمعیمجاه …ن ويران زمیت داد و ايه و شماره شر٥٩٩ ی مخصوصا در ش هی هی ن د هم شا نی ای مجاه ا را اف ه

رده ال . میا آ ا هم دهین بريم از هیكیاص ال ب ت س ه هف ا آ نيهال /دهیبر ت س د از هف ورده و بع ك خ ان و نم ا ن به یمزدوره ك ش

واب ه خ خ ده و ب ا ش شان پينم ما در ایانت ت، رس رده اس ماره ی ب ن شا اگر ی رياد بگ یها نید از ا یبرو. شان را رسوا آرده است همه ه حت د آ

سته م ارزه خ ان از مب وند و د یخودش ریش لهگ اني بی حوص ا اب یه به تنگ ییبرهوت و خاك و خل عراق را ندارند و از عزوبت و تنها

ا د ی ا یند، باز هم به رهبر یآ یم د و ت ان دارن افع ی م نش حاضرند از من ! د سرمشق شما باشندیها هستند آه با نیا. ت آنندی حمایرهبر

ضا ك و ب یاع ا لچ شان را م ی ب واردار لب ك ه د ی لچ . گزناه ا نگ م م یبرادره ه ه د ی ب د م یكی. آنن و ی بلن از ن ود و از ف ن یش

یعنیها به سر ما ن خائن یا: بافد آه یچار م ي ل یمبارزات خارج آشور د ی ضربه م یرهبر ر . زنن ار رهب ه اعتب ه م یب د ی لطم پاسداران . زننم يتوان یاما ما م. ب برسانندي ما آسی توانند به بدنه ی دست باال م ینيخمرا يتوان یم. مي آن یدنه را باز ساز ن ب یا ی محل ضربه یم به سرعت ب

ه نیم، اما ا ين صادر آن يبدنه جانش ا را هدف گرفت د ها سر م ار . ان اعتبه یت رهبر يثيو ح رادر را هدف گرفت د و ب را . ان م ا ي هم یب ا نی ن ه ه …م آخوندها هستندیتر از رژ خطرناكیلي خیليخ

اب وز اصغر دارد در ب رهن ارات رهب د ي افاضات تولی اعتبن زنگ م یم ه تلف د آ د یآن س. زن سه یاز آن طرف آ ان فران ه زب ب


٩٩

د صدا . دی گو ی م یزيچ ه ي خواهر فه یبع ش ی اروان ی م ن خواهر ي جان :شود یده ميم از پشت خط شنیمر

ن؟یها چطور خوالصه بچه ؟ یاآبر تو خوالصه خوب

. بله خواهر به مرحمت شما ! اآبر آقایخوالصه گول آاشت

…شود یده ميم شنی خواهر مریبعد صداه اهی پای هم ه ا گ ا ب اط یه ط ارتب ام دنین خ ل ي در تم ا وص

م م : دی گو یم م یمر. فقط عراق مانده است . اند شده د ی آ یاالن مسعود هطیرو ه. خ ه بچ شن گرفت م ج اه ه ا در قرارگ د ه رادر خ. ان از یليب

ر یآارت راض شااهللا . است، اآب دگ ان ضاد مرگ و زن م حل ی ت را ههیآن یم پار یت را میها ، زن و بچ ه یس م ب ودت را ه ا، خ ه م ب

. شود یبعد خط عراق هم وصل م. عراقیرو ی و میرهبر . شود یده ميشن] یچ شمی ابریمهد[ف ی شریاول صدا

!د؟يها خوب بچه د؟ يم شما هم خوبیخواهر مر

؟ی؟ خوالصه خوبیمه تو چطوريفهه حوصله یها ین احوالپرس یبعد از ا راد ی وقت تلف آن آ اف

راه یك را سر م یدئولوژیر ا يغ رد، اب ات را ي گزارش عمل یم ذاآر يبرایاز رو ذ ب ه می آاغ د ی هم م حوصله. خوان ه او ه ر آ اش سر اآب

ه نی آند آه چند تا فحش ناقابل ا یرفته است و البد با خودش فكر م همدآآش و واآش ن را ی میدارد، لبخن د و ب ر ایزن د س ك یدئولوژی چن

:دهد ی تكان میا آلهار اه ي ت٢٨خ ی در ت را ١٣٧٦رم ه ب ل حادث رب ـ مح ی در غ

ین ي مزدوران خمی احتمالیها ی از برادر اآبر از نفوذ یتيحفاظت امن ه یبرادر اآبر ـ ب در . شود یـ فعال اعالم نم از یك یك تهاجم موفق ب

د ی از مزدوران رژ یكی و یني خم ین خارج آشور مزدورا و یم آخونداران سیكی اریاسي از پاس ا چه ه ی فرنگ .R.P.G ماله و سه . [ك آرد ي شل ی وطن یج.یپ.آر اظ محترمان ی ژهی و ی منظور همان الف


١٠٠

ه رو یرانیهموطنان ا ] است یرهبر د ی حاضر در صحنه آ ل آن ی پگر تظاهرات بر پا آنند، ی د یاسيك پاسدار س ی یجمع شده بودند تا برا

ا ا ق را د یت د خل د مجاه صر موح ش ین عن ورا آ راش ه د، ب دند و يدند، ا یهمگ م شعار دادن ا ه ان ی ا ی، رجو یران رجو ی ب ق جه ران، خل

و د رج ر ماست، مقاومت ایبدان ريران پی رهب ر یروز است، م م مه .مت به تهرانیبر یتابان، م

ان ا دگان قهرم د پناهن ا را رو اآبیرانی بع د یر آق ت بلن دسد، پس ی ت ا ی در نها . چرخاندند ی پل آند یآردند و رو رادر مجاه ن ب .گاه خودش بازگشتیز سالم به پايت آميات موفقين عملیاز انجام ام و بچه ی شروع آرد به سخنران یبعد هم مسعود رجو ها با ه

:دندياز همه جا براش هورا آشان ا به نام خدا و به ام شه ی نام خلق قهرم ام تم ه ن دان يران و ب

روغ ی به خون خفته ام ف ام تم ه ن ق و ب ا خل ه در عمل ییه روغ ي آ ات ف …ست شدنديدان سر به نیجاو

…ای قضای و باق… و الجهاد دهيات عقيان الح


١٠١

!يیك آربالي ی برایادداشتي

ا ا، ابروه ه ت ا ب ان چشمان ت زك ی قرب ده و ب رده، شكم برآم آا دهیموه گ ش ردم ی همای رن ت گ ان یاز وقت. ون ه ام ما را ب ه ش آسیپرز شيدنت صدام ح م را آ رده و راه ه ول آ رم دهين مدظل ام و مه

ه در ا ي ال آن ينه خ . گذرد ی م یام، چند سال حالل، جانم آزاد گفته ن ی د آال ا دم س ر و خیه ودهي از فك ل ب ران غاف ا بهت ما از م ه ام ال ش ا، ن هه یهر شكر . ام ام و نه فراموشتان آرده نه از شما دل آنده ! واهللا م آ ه

ن جانب یاب ايتان و البته در غ ال مربوطه ي همراه با اهل و ع یجنابعالص يد، حقيفرمائ یل ميم راپا تق ه ير س اره ب لم در ياد فیر را دوب

تان داء [هندوس ا ف ه آل یانداز یم] ارواحن وبید و خالص ار چ ام یآا دست یآار البته چوب . ديآن یم ه ب ا ن ان، یه وم پرورت ارك و مظل مب

ه رو ي نازن ی قلم یآه با همان چوبدست ان آ الن نشست ینت ا سن س یهد ی ما ی ، به همه یرهبر شانش م یاران ق ابلو ید و روی داد یمتان ن ی ت : دیفرمود ید و میديآوب یتان م هی چند الیولدا

!خوام یخوام، خوبم م یشو م خوام، همه یخوام، م ی م البته بنده هم ملتفت شده بودم آه منظورتان از آن چند خط آج

وج رو شه یو مع ابلو و آن نق گ جغراف ی ت د رن سبیاي چن ه ي چ ده برید د مت ه یوار سن چن ان گرب ان، هم اری ت ه ی زهرم درت است آ ق

ه ی آه در همه یل و قال يفارغ از ق ر سرش برپاست پهن ا ب ن ی ، در اهازن یكور یچند سال شمالو ي شده و آون ن داد، ین پ ه سمت بغ ش را ب

. آشد یازه مي خودش خمی است و برا محل اقامت سرآار آردهه یدست آم وقت . سوزد یتان م ی برا یليدلم خ . سوزد ی دلم م آ

اس نظام يدر بارگاه حضرتتان، گاه در ه اه در لب و یئت سر آشپز، گم در ه یس. یآ. ی بنكف ويآالش اه ه ت، و گ ه دس انوم ي ب ت خ ئرام یمعلم ر اساس ف ا ب ه الزام م پشت دست ي بد اخالق آ ن شما محكه ا بچ ر و یه وس و نن زهيخ و بی ل ائنی م دي خ وب ی مین بع زدم، خن ی ا ی د آه همه یان بود یر در جر يدانستم و البته جنابتان بهتر از حق یم


١٠٢

د و من محو ی باباهاشان هم خواهند بر ننه و . دیها بعدها خواهند بر بچهال یجمال ب ه حضور ذهن و پ ی مثال جنابع و ي، از آن هم ا و ییش گ ه

. ام مشغول بودم ف محولهیتان، به انجام وظا خردمندانهیها ینيش بيپه نی ا ان را ب ا جنابت ردم ت ا را عرض آ ا ی ه وصل یاد روزه

ه يب د حب دازم و قن ا ی را در دل بیا ن ه یوف را ب ه چ نم آ ودم آب آ خ .م شدميدم و از درگاهتان جيدوران فصل رس

ن ی به ایليها ـ جسارت است ـ خ د آه همان اولیآ یادم می مثال ه چرا ی فرمود ی م یه . شد یتان م ی حسود ی نالوط یها طلب سلطنت د آ

رقص یچرا مردم برا. دی دارند و جنابتان ندار ین همه مشتر یها ا نیاسرت یم و قر آمر و آواز روحوض بابا آر ا در آن ن جماعات، ی ا یه

ه یشكنند و از جلسات شعر و شعار ین همه سر و دست م یا وابسته به رده شما آه هم شته اش از م ا و آ ه ن ه ا و سر ب ا حرف ست شده ي ه ه

شان نم ت، خوش ه تجربیخوب . دیآ یاس ست آ ا آدم يادم ه د ت ات چنده و شعرا يازگل، نظ ست یهن يم/ی مل یر بن ار ب ه آ ان را ب یل يد و خ يت

ان راه ی فرمود یسع سرت و ساز و آواز و آرشه و مزق ساط آن د آه با ا. دیندازيب ه ایام ل آ در ا ی دل غاف ناس، ق در ناش ت ق ه ین مل ن هم

ا ا یها ها و پشت پا به اصول زدن یفداآار ان را ندانست و ب ن ی جنابترا ا را ب ال م ه ـ امث ما ـ فداآاران ه ش ربن ی وصل ایآ ا و مط ه

ه ي چیها هنرمندان به شورا یها و به قول غرب رقاص ه خان ان، ب ا زت هد، اما الحق و االنصاف یفرمود یشان اعزام م یآش اكی تر یها و پاتوق ه ه گزاريآ شكر و سپاس الیا یچ ت شدی از جنابع ه ن شد آ واهللا، . نا یالبد ا ! دانم ینم ا خواهره شناس ت ا آن ین ملت نمك ن ا را ب د م مجاه

ا ها و لباس لچك ان يت ی ت یه شاهده م ي اسالمیش مام ه یشان م د آ آردنداء ا ف د ارواحن ان خداون ق فرم ا : طب یصف در صف در راهروه

را یگاردهایروند و نقش باد یها مانور م ی صندل ی انهيم ی مونث را بان خوردن ی م یز باز ین عز یعموم مدعو رقص و تك د و از ت ا آنن یه

د، ی م یري شماره دارشان جلوگ یدل صن ی حضرات در رو یاحتمال آننسرتي از خیكی یكی ا ر آن المیه ما يدموآرات/ی اس اب ش ك جند یح م يگذشتند و فرار را بر قرار ترج یم ا م . دادن ه بل ی د یحت طيدم آ


١٠٣

سرتیا ه زور در اخت ن آن ا را ب رار يرانیار ايه شور ق ارج آ ان خا آم یداد یم م اداید ت واه ی آزادی ه ل و ی و دموآراسیخ تحم

ا ا یشان را در آور یدگراند ه ی د؛ ام ا نقطه پس از تجرب د ت ی ن ملت چنن ی د ی بیها ، دوباره به همان آنسرت ی جنابعال یگاردی باد یها آنسرت

انیو ا از م یشگي همیم ان ب حنه یش شتند و ص ارزات ی گ مبانون سرت/یق وري رئیآن المي دموآراتیس جمه الیك اس ی را خ

. گذاشتند یمود و نم يد حق يآن ی م الي خ ان ا ی د یر آور ب ه جنابت ه ی د آ ن هم

م م ! دیريگ ی عكس م ی جهيد؛ اما نت يآن ی م یاز خود گذشتگ . سوزد یدلن سلطنت ي گول زدن هم یدم آه برا ید ی م یسوزد وقت یهنوز هم دلم م

دست « آن ینشناس، به جا ن ملت نمك ی پرچم سه رنگ ا یها رو طلبد ي رانی ا ییتراي م زي، آرم آفرآم یانقالب» بز رده ي م را آل یان ق د و ی ا شه آ

د و ی ن آرم را سفارش فرمود يران با هم ی پرچم ا ین مدال بدل یحتا چند ن ت و دام لوارها و آ ت و ش ه آ ا ب ضاتان یه وق اع د ب دل عه م

ه یچسباند م بعل ا ه ا در ! د آه مثال م در شناس ی غ از ی ام ا . یك ذره ق حته در هم ی آ یادم م ی ا خواهر ه يد آ ازن ن اروپ ره ياجر ن نج هزار فق ن پ

دال ش س ناشير و خورشيم ه از ب د آ فارش داده بودن شان س ید نشر رچم ا یت تند، پ شاهیف داش ا راه [!] یران شاهن ا را ب ی عوضیه

رچم ا ی النها. سفارش فرموده بودند ود، پ ا شده ب رچم م ا آرم ي تالیه پ ا بدا ا . ید طاغوت ير و خورش يش ه خ دار نی شما را ب ا دل سوختن ن ! د؟ه

در ل ید و اي صدر نداشت ی ن همه سعه یاگر شما ا ه الال یل ین ق ن ی ای باز ی و ا . نداشتم ید، بنده حرف يگذاشت یسلطنت طلبان چند تا نقطه نم ن ف

وان ه عن و ی را هم ب از ن د یك ف ل بق یمین سوخته و ق ا ی هي ، مث ی فازهار زو ت اده، ج د افت وخته و از م شناسیس داآار و یخ باستان ازمان ف س

ه حسابش م یرگر مجاهد ثایا ا گو ین خلق عراق ب ان ی آوردم؛ ام ا جنابترا . دی دها دار ي ران ام ی ن ملت نمك نشناس ا یهمچنان به ا م ي هم یب ن ه

هيوظ المی ف ازمان/یانقالب/ی اس ه مافیدئولوژیا/یس ود ییايك و البت خته است ن حرفیز دلم، آار از ا یعز: آنم یادآوریدانم آه یم . ها گذش

ما سع ر ش ديآن یاگ ازمان مجاه ان س و یست و انقالبین ترورید هم


١٠٤

م استراتژ ی و طرفدار جنگ مسلحانه یاسالم م تاآت ی ه ك را راه ي ، هرایببر روید، ب تهی آب ر است نداش ان بهت ا . ت ه را حتم تان آالغ داس

تن آبك را ید آه م یا فراموش نفرموده ا ي اد بگ ی خواست راه رف رد، امم ه مع. ادش رفت ی راه رفتن خودش ه ه من البت نم آ ترضه عرض آ

تان و یا لطنت دوس ان و س لطنت خواه ان و س لطنت طلب ن سانم الل ـ یق و بيبرال و رقي و لی افراطیها ستيوناليناس نمك را ـ زب

شب ی خوشمزه ی اصال به آبك، آن پرنده نم یه نم ي خوش خرام ت در . آشه ن ل مناق ا گويمث الیست؛ ام دتان نمیا جنابع ه ن روزهید ایآ ی ب ا آ

سلحانه يدآان عمل ه شكار هم ات م ه شده است، ب ان تخت ا ن آبك يت یهدها ـ گوش ش ی خوشمرام برو زم يد و بع ا طان آر ـ در ب شاهانه و یه

ه و نخست وزيرئ ه و رئیس جمهوران ورايران دهیس ش یانه و فرمانام شانه ارتش آزادیكیدئولوژی و اینظ ان ـ ا بخ كیت ا ن آب خوش یه

رام را وش خ رام و خ المم ح اس ایي بفرمای ذب دل، پ ت ید و ع تخدرتتان، از همگ سق بگيق دان صد. دیريشان از دم ن قش یانقالب فرزن

ه با خوش مزهیها ن آبكیبار هم ا نیا ایخورد و گو یرا م د آ د سر ی انرا . ده شوند يخ آش ي به س ی جنابعال یز همبستگ يز چ يم ا ب ذآر ی یام ك ت

ه ن به باال خدمتتان عرض يآوتاه و از پائ ان را دست : آنم آ ه خودت نا از من و شما در راه چ یل يخ. ن جماعت را ی د، و نه ا یريآم بگ ز ي ه

ستگ شتهیهمب ا آارآ ه ج د و راه ب ر بودن دییت مواظب پوست . نبردناز . ستي ن یاده عرض ی ز. دي مبارآتان باش یها ر آفش یها در ز خربزه

ازمان رف س الف ع ر خ ه ب ان را ـ البت ا یدور صورت ماهت چ ـ م . آنم یم

ی افشار قربانتان ـ نادره


١٠٥

! ابتریها موني آتاب من و می هيقض

د ی ندارند و د ی درست ی آه سواد اسالم ی آنان ی برا نشان را ماننرده رنگ چشم و ابروشان از م ه ارث ب د، ادر و پدرشان ب ا ی ان ا اساس

ند، یران را نم یژه اسالم در ایخ اسالم و به ویران و تار یخ ا یتار شناسوبكر صد يار غار اول ی عرض آنم آه اصطالح ه اب ار ب ن يق اول ین ب

امبر اطالق شد آه نه تنها تمام اموالش را در ي پ ی ن انتخاب شده يجانشه در شرا يار پ ياخت ه جان او ن یطیامبر گذاشت آ ود، ي آ ز در خطر ب

ه گر ا او از مك راه ب اریهم ا او مخف یخت و در غ راه ب د و ی هم ش !ای قضای هيبق

ه آس ی ما ی و حتا عرف یات مذهب ي در ادب د یگو ی م یار غار ب نخت ه در س ر آ رایت تش م ین ش ك دوس ه آم دا یط ب ا از ف تابد و حت ش

گر در ی دیاز سو . داردغ ن ی محبوب دریز برا يآردن سر و جانش ن ه یگر یر د ی ما داستان دلپذ یات عرف ين ادب يهم ه هم م هست آ ا ی ه م

ه خرسه، خرس . ميشناس ی خاله خرسه میآن را با عنوان دوست یخاله دوست آدم ی فراوان ی است آه عالقه را . زادش دارد ي ب ا یب ش و ی آس

ام م یآرامش او هم هر آار د انج د ی آه بتوان تا يدر هم . ده ك ی ن راسه م یروز آ نگ یميار و دوست ص الش س ر ب ر ب ار او س اش در آن

شمه را م ل آب چ ود و غلغ ته ب ن یگذاش ذت ميش ا ید و ل رد، و ب ب خاله خرسه به خواب ناز بعد از ظهر ی ژهی ویها نان از مراقبت ياطم

ت ی نش را بر سر ا يفرو رفته بود، جان نازن ه، . گذاشت ین دوس چگون .آنم یحاال عرض م

داآار ين طی ازای شوخمندانه برخ شان یف ف ا و جانف ه یه ا ـ ب هه ی ار غار ی موجود در متن وجود یل حماقت ذاتيدل ه خرسه ـ ن ا خال

شته نم یا یاریتنها ه ب ی به محبوب بخت برگ اند آ ط يچاره را خ يرس را ینيرعي و غیني شاهدان عی اسباب تمسخر و خندهیط آرده، آل يخ


١٠٦

وب آم آورد؛ یفراهم م ل خود محب ازه اگر عق د و از ا یت ار آن ن ی آ !ردي خفقان نگیادیهمه محبت ز

وب ی از ا یكی ی من اگر جا دن رد ن محب ا خوان ودم، ب ا ب ی هی هه خرسه ني از هم یكی اب خال ر آت ا ب م » الي زن در دولت خ «ه محكه ي آوب یار غار م ی ن ی سر ا یتو ت : دم آ ا دوس ه خرسه یباب را ات خالنيتعط ان آف زدن! ل آ ش هم ورا آ ا و ه وار زدن دنيه ا و ه ت یها هاف اع آن ینم . استیآ ده دف د از بن ر. یخواه ا داشتن یرهب یارانی ب

. نداردیازيگر به دشمن نیمثل تو، دهی از ایكی ه خرس رم ب ن خال ه نظ ه ب ا آ ه يه و خرس شتر عم

ا ی آ یم ه خرسه ی د ت ر یا هی ؛ رد ی واقع ی ك خال اب ي عل ب زن در «ه آتت خ ب قلم ی ا»اليدول ام ع ین جان صداق تم ه م ت آ رده اس ار ي آ . است آه خدمتتان عرض آردمیا همان خاله خرسهیدوست

ش يام و سه سال پ ش نوشته ي در آن آتاب آه آن را شش سال پ د هم چاپش آرده ان در سازمان مجاه ه زن ودم آ ن از هر یام، نوشته بر . محرومند یبگونه حق انتخا ن دم و دستگاه ی اینوشته بودم آه رهب

سان یهاست م سال د ان سان آوش ا را از عنصر ان تیه ی عشق و دوسديتخل ام ا. ه آن سان یتم د ان ال ض ه ین اعم م در مرحل د و ی را ه ص

اردهم الب ا[!] چه ار یك و زیدئولوژیانق وان اجب القیر عن ا ط یه …زه آرده است و یئورت تي و حل تضاد جنسی و دسته جمعیاجبار

زوم آرده ینی خانواده و همسرگز ینم را رو ي بخصوص دورب ان در ا ه زن ودم آ تگاه، وسیب ر یا لهين دم و دس ت رهب ی در دس

را ازمان ب شویس ستند و بقیه اعضايق و تنبی ت ازمان ه رد س ی هي م …ایقضا

صافا ا ه ان ه آ ه خرس ا حضرت خال ف ياش از ط هین ردی اما یمگس آش همان سنگ معروف ه ج ه ب مگس، صورت ی است آ

ه ده است، در مقاله يمحبوب را نشانه رفته و محكم بر فرقش آوب اش بخوانم و ی اشاره آرده است آه بنده چند روز است آن را م یموضوع

. خندم یدور از جان شما هرهر و آرآر م


١٠٧

اش را در قالب انه جان ی اهمال، دوست ی خاله خرسه البته با آم : ان آرده استين گونه بی ایخیك داستان تاری

ا، بعله بچه ود یك یه ود یك ی. ب ه یك حسن صباح ی . نب ود آ بوه و آ ود ت ه ب ا رفت هیه وت و واس ساطی الم ودش ب ش ی خ و ارت

اده . درست آرده بود یبخش یآزاد ه ی چند تا جوانك صاف و س از همه يجا ب ه بهان م ب ا يه و چی دي تائی خبر را ه ب ییزه ه هم ي ش ا ين چيه ب زه

ود یرش ا یشرط اولش هم در بخش پذ . الموت ی آشانده بود به قلعه ن بن يار پائ يد اخت یشود، عندالزوم با ی اشرف وارد م ی آه هر آس به قلعه

غ ناست دو سوسمار طرف را ياش را به حسن جان بدهد و آقا با ت تنها معاف فرما تي فعال یاز بعض ه شما باش . دی ه انوم آ ن، يخوالصه، خهیدر ا هی ن قلع وت هم وراخ ی الم دن از س ل از رد ش ضاء قب اع

وزن ورود ازمان، تیس اري س دند؛ ع ی میغ آ الميش و غ ا اهيس نه یهفه رفت و ين آه بتوانند در اندرون خلی ا ی آه برا ی عباس یدربار خلفا ه م ی باشند، با آمد داشته ا از د ید اخت دند ت االت مخدرات و دن جم ی ش

سران و آن ا غهيزان و صيهم ضرات خلف ات ح المیج ت ی اس دام !شان نشود ی طور…برآاته

ضا ه، از ق ون بگ ونم برات ار ی ج ین اعضای از ایكی روزگا ت ی د قلعهي ـ ببخش ییئت اجرايه وازش شدن ب غ ناست ي الموت ـ از ن

شان م ه جناب تند آ وده، اذعان داش د درست یدو سوسمار ابا فرم تواننه ين فرقه باشند، اما اختی و سالم عضو ایعيزاد طب یك آدم یمثل ار هم

د ان باش ا خودش م ب ان ه ر. جاش س از آل یرهب ستی پ ا نش یهطرار شكریاض شوری و ل ا ی و آ رف ب ه ط د آ ت فرمودن موافق

د اخت یت خودش م يمسئول ائ ي توان ه نياردار پ ال . اش باشد تن عضو فعه ! ديببخش . شد ن هم با یسازمان مجاهد رم است یام آم آل ه ی اد. گ ت آ !!آنم یآردم درستش م

ا مي ورود به ت ی برا ییها بعد از گذراندن دوره : گفتم آه ی م یهوان یا و جهنم دره ی و آشور ی و دهات یك شهر یچر ، جناب را به عنا در یات مقدس انتحار يعمل تادند ت ه داخل آشور فرس ات ي ك عمل ی ب


١٠٨

سلحانه ه ی ، یقالب انی م ه درج رده، ب ار آ زدور را ناآ ع ي رفی ك م . ها ترورش آند ی ا به زبان امروزیشهادت برساند؛

ك دل ی د و ی را د یكر گردن بلور ي عدل زد و طرف دلبر مه پ : با خودش نشست گذاشتیاولش آل. خاطر خواهش شدنه صد دل ه ی چه خاآ یدی چه بدهم؟ د م را ی بابا، جواب خواهر مر ی ا ب

ك پاسدار ی نگاه آنم؟ حاال من از یسرم شد؟ چطور تو صورت رهبر دترمینيخم م ب سیدید. ه ضاد جن ستم ت نم؟ دي نتوان ؟ یدیت را حل آ

! اقت نمك نشناسي لیخاك بر سر من پست ب! خاك بر سرمچرا خر شدم؟ چرا . ستميگر عنصر موحد مجاهد خلق ن ی من د

ردم؟ وا نگذا ت آ را مقاوم تم؟ چ اآ یش ه خ اال چ دا، ح رم ی خ ه س ب ! آردم هایزم؟ عجب غلطیبر

ا وقت وری ام ری آن ح اره د ی پ ام یوش را دگرب د، تما و نشست یدئولوژیا ا ه ریه وای رهب ه ه ت ب د و رف راش دود ش ! ب

ه ط یدئولوژی انقالب ا ی زده مرحله ياصال تمام س زده ين س ی ایك را آ . دن بانو، فس، تلنگشان در رفتیاش با د گذرانده بود، همهسال نحس

ا نكفيآالش [ها ن، آالش ي جونم براتون بگه، آقا آه شما باش ] هاش خواستگار ره را از باب رد و درست یرا خاك آرد و رفت دخت آ

ب ان ش ه یهم ه حجل ب ب ب و دولوم ا داالم ود ب رار ب ه ق اف ی آ زفغ ي نش را با ت يد و گردن نازن ي سر رس ی بعد یتايم عمل ير شود، ت یسراز

. ترش جدا آرد نيناست دو سوسمار از تن نازنا ا ای ت ا آم ین ج ه ب ده ـ البت تان را بن ل و ی داس ك و فلف نم

ردم ی هی ـ از همان رد یزردچوبه و پودرآار ل آ ه نق م . معروف د ه بع : آهجه گرفته بودياش نت یخیحضرت خاله خرسه از داستان تار

بعله، ی شورا یبانان و اعضا ي ما اعضا و هواداران و پشت ی بر همه

واضح و مبرهن است ی همبستگ ی مقاومت و جبهه ی و شورا یرهبرو م يد ع ی از دم، با یآه اوال اعضا، همگ ر ينه ند و از رهب یمون باش

ه جاشان را در يار همه چ يا اخت يثان. د آنند ياطاعت و تقل بست ز و همسپارند ی غ ناست دو سوسمار نشان ا ي و ت یبه رهبر خوشبختانه . شان ب


١٠٩

ه ا ییها دالك ام م ی آ م را انج د، از ط ین مه سر ي دهن ن و یف خواهر نشته و ول و خواهر معصومه و خواهر به اجر و خواهر بت خواهر ه

ضای هيبق ورای اع ری ش ان همگ ی رهب هی از ای، خودش ی ن مرحلد، در ه سرافراز شده عبور آرده و ین انقالب ینو ام يان اطران انج ئت قد یفه نما يوظ ال !! ن م اه ه از ا یاگر ه ه ی قلع ا درس نگ ن تجرب د و يه رنند و پ یا ه باش د و دو گان ا یدگي چين تناقض را با خودشان حمل آنن یه

م بگ ی روند مبارزه د، ي مسلحانه را دست آ رام ی رن ه ف ن يا خوالصه بر سپارند، ه یرهب ان ن وش ج تبعي گ ه روزیادچ اس دارد آ ی نر سر ا یروزگار ن ی آار دست خودشان بدهند و جان مبارآشان را ب

! بگذارندی را سرافكنده و خجل باقیمهم بگذارند و رهبر : جه گرفته بود آهياش نت هیان ردی بعد هم جناب در پا

ست، ي نیچ خبري الموت از حق انتخاب هی ـ بعله، در قلعه ١ .یا تنه نينتخابات پائبخصوص ا

ل انتخاب آردن ي نین دستگاه اصال حق ی ـ در ا ٢ ه قاب ست آ . باشد

ه ٣ ر ی ـ هم تص رهب وق مخ ق و حق د ی ح از مجاه ن ی پاآب . است

ن دوران ی ـ در امن یعنین بانو ـ ین آه ای ـ از همه مهمتر ا ٤ ستگ ضادها دامن نی ، چرا ا یپرشكوه وحدت و اتحاد و همب ه ت ه ب هم

!زند؟ یمضا ٥ ه بای ـ اع ر روز، روزی قلع ان ید ه ه ج ار ب د ب ص

ر ویرهب ه ای انقالب ن د آ ا آنن از است و ین دع داآار و پاآب ه ف ن همغ ناست دو سوسمار به بهشت ين جماعت را درسته، با ت یخواهد ا یم . دیر فرماین سرازیبر

… اقص ید رهبر د خو ی اما شا ا و ن ا و ابتره ه قاطره د آ م ندان ه

ه اگر وجود داشته باشد ـ راه نم ه بهشت ـ البت د یالعضوها را ب . دهنا شت ج سانیبه ه ی آ ا آل ه ب ت آ ر م اس ان فك د یش ا بن ه ب د، ن آنن !!! تنبانشان


١١٠

را ه ی ای ب هین آ اری ك نمون رش یخی ت م، از ف م آورده باش هایفروش ام آق ه ن ه در هم یاد میـ د ع ی ب نم آ شورهايآ ین آاطر ساز ی درون سازمان یها و در فاز اخته آردن یناویاسكاند ی و ق

ك همسر از گل ین و ي نازن ی ، با داشتن شش بچه ی اجبار یها و طالق ازن ر فرنگ نين شیت ش را آ ت داد تخم ارش ي، رف ار ناآ دند و از آد ه . آردن ات مرحل ب الزام الب ایا خ اب م ی انق رد یج رف آ ه ط آ

د از . ندازديخودش را از آار آردن ب جونم براتون بگه آه طرف ـ بعمارستان يرونش انداخت ـ آارش به ت يال مربوطه از خانه بين آه عیا

را . ديآش ه یهر روز صد من چرت و پرت ب ه ی هم الم و از جمل ع ی بعالوه ی مسعود رجو یعنیآرد آه بعله انقالب ین جانب پست م یا

…شخانوم گوگووود بست يكا تو بلوار هال یران جلس امر ی بعد هم رفته بود در ا

ود سته ب ه با . نش ود آ رده ب صاب آ ثال اعت و یم سعود رج ود م ید خ …ن جا تا من اعتصابم را بشكنمیند ایايهمراه با خانوم گوگوش ب

ت یگو ین م ی به ا د دوس ه خرسه و حما ین ر ی خال ا یت از رهب ب ! تمام وجود

اد و رد ي باور آن و ی د اگر من چند نق ن دست ی گر از ا یس دیه ن !!! است سكهیدا آنم، آارم حسابيپ


١١١

!آنه یتا صرف نم ، آمتر از پنجاهیحاج

دس ج ضرت مهن ستطاب ح اب م سال جن س از ده ه پ ت آاآت ییجدا د یكي ت ه دل ی از سازمان مجاه ق عراق، ب تب ی ل ي ن خل اه ك اش

را ی چاقو آش یعنی، یكیاستراتژ ی و عرف ی و رسم یال شرع ي ع ی بوان رخالف ق شان ب اهيحضرت ا ن قصاص دادگ االر اسالمیه ، ی پدرس

د صباح یآامال اتفاق د، و چن وا ی به زندان افتاده بودن خنك ی را در هرج ی و انتظار از ا یاستغناء به آب خنك خور ه آن ستون ف ن ستون ب

ر آردند، ن ی میاست، سپر ان رهب ا فرم ن ی ال از اي دولت خ یاگهان با بيافتند آه جی یی نه تنها رها ی حقوق یتنگنا ر از یه م پ مبارآشان ه

ا اسكناس ار غرب ی رنگارنگ آشورها یه تا . شد ی آف ن ی ا یدر راسته يعمل ان فرش ش، ناگه ات بخ مان تفتیا ات نج ر ی دهي از آس داد ب بغاه يزم واری زده خین فرودگ شور دوست و همج ه [ آ ارك مدظل ] دانم

ست هزار فقره اسكناس پشت سبز يفرود آمد و جناب را با پرداخت ب ایامر ذاب دن یك انخوار، از ع ار آن ي جه ت آف ه دس رت ب ا و آخ

رزم فوف آهن يالین امپريس ه ص ات داد و ب واداران يست نج ن هرد ی سازمان مجاهد ی خارج از آشور یاطالعات . ن خلق عراق وارد آ

د از ین آه اسم شر ي مستضعف ین منج یو ا نجات ی ن فرشته یا شان، بع فاب ين حق یر بر ا ي سراپا تقص ی ن بنده یتماس با ا ه جن ر مشخص شد، ب

دس قالب د برخ یمهن ر بتوانن ه اگ د آ وده بودن ر از ی دی فرم گد یند، م یب نما ي در خط عراق ترغ یمزدورها را به مزدور دهیبر توانن

. ها ببرند مه استفادهي ضمیای و البته از مزایدرصد از پورسانت پنجاهه ا ی طبق اطالعات ه ب فانه ي م ین جانب ا ی آ ل شده است، متاس

رده و حضرت ی پنجاه درصدیرهاين ت ی از ا یكی به هدف اصابت نكرده ی زی حسابی اول یست هزارتا يمهندس آه ب زه آ ود، ر زبانشان م ب

وارد د ه چك م ر ب ا درازت ال یدست از پ را ی و یگر م استمرار یژه، ب . اند دهیازی محوله دست یها تیمامور


١١٢

ه تین ماموری از ایكی در دس ج ـ ت آ ضرت مهن ا، ح هده یندی ا یی اروپا ی همراه با خبرنگار مجله یزمان پندت به حضور بند هز ياب شده بودند و اخت يشرف ه یارا مجبور شده بودن ا ی ن ك ي و آ ی چ

ا یزي ناپره ی نهیهمراه با هز ر را، يگارد گردن آلفت حق یچهار باد یهوآس ی ن جانب و خودشان و آن خبرنگار مربوطه را در ی ا ل ل ك هت

د، موظف شده ١٩٩٦ در سال ییاروپا د د بپردازن ا ا یان اره ب ن ی گر به عضو يحق م ب ده را ه ستگ ي ت در چیر تماس گرفته و بن ر ی زیز همب

ر حما صوص از آلفتيت چیچت د و بخ وت آنن ت دع یز مقاومد یها نقل فرما ر داستان ي حق ی برا ییكای خوش برآت امر یها ساسكنا . ن

ه حق بنده قائل شدهیاز را هم براين امتیحتا جناب، ا د آ د یر م ي ان توانا ستيتمام ب دون مال یهزارت ل را ب وده و در ي ناقاب افت یات تصرف نم

سم حضرت یت و ترور يون امن يسيپورسانت حضرت مهندس را به آم ! دیله نما حوایم ذاآريابراه

ر ی اما، اولندش آه با ه ید خدمت رهب نم آ م عرض آ جان دلدا یوقت صل و ج سال ف س از ده دس ج ـ ت پ ضرت مهن از یی ح

شمه ری سرچ واهر م شمه و عی خ ان سرچ ه هم اره ب ان يم، دوب ال همتند یا ژهی ط و ی وصل شدند، شرا یرهبر ه ا ی ا یك ی. داش شان در ی ن آ

ا حق گ ی غرب یها زندان، به جرم د، ام ده ي رفتار بودن ر سل و مل و گن . در بنده منزل اقامت دارد

را یشان به جرم چاقوآش ی دومندش آه ا ال مربوطه در ي ع ی ب از یا چ چند تا نقطه ينجانب هنوز به ه یزندان آفار گرفتار بودند، اما ا

ه گل نازك ر نگفت ان شاعر مل ت ه هم ا ب ا نقطه یهن يم/یام؛ حت د ت ی چن !زي چی ملیالحال عضو شورا ممعلو

ق فرما ه طب ومندش آ شی س ريشات جان ه دلین رهب ل ي و بت و ويتبع ه ویا ژهیض مضاعف و مثب ف است، ي جنس لطی ژهی آرخ تع یر را بايحق ر ن ه دو براب يد ب راي ده ب ز يت در چی عضوین ش

. خجالت بدهندیهمبستگدس ج ه مهن دش آ اب چهارمن د، و یت اصال آت ته بودن ننوش

ر ير سراپا تقص ي هم نبودند؛ اما حق یاسي و س یاصال دنبال آار فرهنگ


١١٣

د يتا هم شر شده و شصت جل اب دشمن شكن منت د آت ن االن شش جله شده در حافظ شر ن ن منت ر فك اب رهب امپی آت م، ي آ ت دوم وتر دس

. دارمیريگ نسقی آمادهرا ه ب ست ي ت در چ ی عضو ی پنجمندش آ ن ي، بجز هم یگز همب

ا ك قلم پنجاه ی ال ییت ه بخش م د ی مل ی شورا ی آ مقاومت عراق خواهلف ان يس د آوازه خوان ان و بقي از طید ـ همانن د یه ـ با يف عمادجهيماه رایا ان م ب ساب ی ای ه ه ح ده و ب رر ش دارك و مق ب ت ن جان

ماره انك ٤١٧٣٨٨٥٠٥ ی ش د ب ا آ ام ٣٧٠١٠٠٥٠ ی ب ام ن ه ن ی و بستگ ي شود؛ تا بنده بتوانم اسمم را در چزیر و وار یر سراز يحق یز همب

ر اپوز ا درازت ت از پ دان دس م هنرمن ار اس ایون رديسیآن . میف نمه ید آه ا يفرمائ یمالحظه م ن بار برخالف دوران گشاد آردن شورا آ

ر از ا ني پائ یلي خ یلي خ یبا ارقام ام م ی ت ه یشد، ین ارق د آوازه ی ق چنك زده و ب وان فل ان را گ یخ ه چ خانم ت و ب راز يرف ورا س ر و یز ش

ار چ یا. شورا را گشاد آرد، گذشته است ستگ ي ن ب ك خورده ی یز همبستگ ين چ ی تدارك ا ید برا یشتر خرج دارد و حضرات با يب ك ی یز همب . ه بگذارندی مایشتري بییزهايچ

را ی به هرحال عز دگ یز دلم ب شاد آردن سوراخ وامان در ی گستگيچ ا وی ایز همب س از ان روزه ابقهی پ شان، راه ی ن س درخرید لفیگ ا دني بجز س الن نیه شت . ستي آ انت واگ ه بجز پورس البت

!! از ما گفتن! ها خورده


١١٤

!من و مرد و درخت

ودمی ا تم دور. ستاده ب اه م داش رم را نگ ردم یو ب س. آ در یآ

ا برگ یآرد آه رو ی را زمزمه م ییها آوا دست دور ن من یه بز ت سا تمام برگ . آورد یجانم م يشكست و به ه یم رده یه از آ م را ب رد دل ت

نم یبودم تا دست ه آسمان دراز آ تم را یآهنگ . شد ینم . ب ردار دس الآا ی، تنم را به موج آهنگش م ییشد آه تنها یگاه م . لرزاند یم سپردم ت

ا م را در گرم ش دل داینق نم ی ص م آ ا. ش گ ذابم م ییتنه از . داد ی ع یگر یاگر گاه با درخت د . شه تنها بودم ياصال هم . شه تنهاتر بودم يهم

ود یآردم، برا ی م یكي عل و سالم یگفت زن ی نم یآس . حفظ ظاهر با، سال ده تنه ا، هف ام، در آمرآش ا ه ن آوچه، درست پشت ی سال تم

، هر شب یروانير ش ی، ز ییآ یرون م يها ب آه از پارك بچه ییجا همانا سقف ی ئت ي آپارتمانش، خودش را در ه بالكن یرو ا ت ك درخت تنه

اال میروشن ا س ی ب شد، ت ا تنهاستي از آسمان بچیبيآ د، ام ا. ن یتنها س نم چيه. تنه ا یآ ت زن تنه د غرب ه ییتوان ا در خان ه حت ی را آ

د اور آن شد، ب یدرونش خودش را م . خودش هم تنهاست، ب رونش ي آ . البد مردم را

ن ه جه د ب ه مردمن د؟ هم . م آ ن دارن ار م ه آ ار ب ه يچك ن آشان م شت یتحمل نم و از پ ام خ آ ايب ه پ رت نمیيالم ب وند، با ین پ د یش

! ديخوشحال باش! خوشحال باشندوت ی دارد؟ یت يد؟ چه اهم يستيد؟ ن ي هست ك مشت ساس و عنكب

ار چيه . دي چرخ ید آه دور خودتان م یا و بزمجه م نم یآ هر . دي آن ی هه وقت چند د ب م راه م چن ال ي افت ی وقت ه ك مال ی یعن یك مال؛ ی د دنباز آن به تا یها آه چشم یتان، ب افتد جلو، شما هم، همه یم ان را ب د، ي تا ت

. دیا د انقالب آردهيآن یال هم ميخ. ديافت ین آخوند جعلق راه میدنبال اا ن هم ش یم؟ آخر ا یگو یخدا راست نم شما را به ه آدم ب ار آ د آ

ا یها ی بدبخت ی مخالف باشد، همه یا دهیپد د، ام ا بدان ش را هم از همانج شود؟ یفتد؟ نمي افتاده راه ب باز هم دنبال همان فنومن آهنه و از مد


١١٥

رم خب، من اگر درخت باشم راحت د ی نم یگر آس ید. ت توانوتر قراضه ي آامپنياگر هم! سمینو ی میستيرآل قدر سور نید چرا ا یبگو

ینگ بغل ين پارآيا همیماند؟ یم میگر چه برای، دیريرا هم از من بگ و آن یا م یروم، یها ور م ن دگمه یا با ا یباور آن تمام وقت ! را روم ت

! همشكل آنجا را تماشا آنمیها ، درختینگ بغليپارآد د یال م ي جهنم آه خ كبار گفتم به ی ه یآنن ه چهل ن يهم . ام وان آ

دل خان یي ن و آن را پا ی ا یها سال حرف ق م و و دم و خودم را طب عمیدا ان آن ی س ن ج ردم، ب ادره آ و ايآ اال ت م یست؟ ح ت، دل ن غربد یم ه خودم برسم ی خواه ه شده ب م آ ن ی ن راهش ا ياول . ك خورده ه

ار ه آ د یگو یه چه م ي باشم بق نداشته یاست آ د یبگو. ن ه درك . ن ه . ب به . گذارند ی صفحه م جهنم آه پشت سرم بگذار آنقدر صفحه بگذارند آ

! دیجان از هرچه نابدترشان درآبعد . موهات یچد تو يپ ی، باد م یشكل درخت آه باش ! یدان ی م

د نم یرود مردآ یادت م ی و ی آه جواز داشت بهت تجاوز آن گذاشت تاده ر ی ج مال روس ار ی ش ت زهرم ادر آلف از آن ی و چ و یات را بوا و تا سر یبگذار م ه ا یب . بخورد ییگردنت ه اموس موه زشتش ین

اد م را بلند آرده ود و ب و ي چيپ ی ب ان ی . موهاش ید ت د تنب یك آهنگ بنم گذاشته یآغاس ود و صفا م را ه ن، من با ی ب ا م رد؛ ام د لچك و ی آ

. دميچيپ یچادر را سفت دور سرم مود دتر ب ن بلن دش از م م،. ق و گوش ه زد ت ودم اولش آ دور خ

ود . تخم سگ : گفتم بعد بهش . دميچرخ م ی؟ چه م یگفت ی نم یتو ب ! داناره زد . تخم سگ : من آه گفتم . یگفت ی م یآرد تو چ ی هم نم یفرق دوب

ب، من . همانجا با خودم شرط آردم آه حسابش را برسم . تو گوشم خود اه یعن ی. قدم آوتاه ب ودم از اون آوت ر ب را . ت م ني هم یب اب ك ی ه آت

دن ه خوان ردم ب تم و شروع آ و دس رفتم ت د روسر . شعر را گ از یبعا آن وقت روسر یاصال نم . سرم باز شد د یدانم چرا ت ود؟ بع سرم ب

ا بعد لب . بودم داغ شده . نیي سر خورد و آمد پا یروسر داغش را یهو لب لب . برگشتم. هام حس آردم شانه یرو ام ت م شد ه تم . هاش گ : گف


١١٦

ه رف ين واسه س یا! ريحاال بگ ود يما آ ا داره . قت ب وز حاال حاال ج . هن . تازه اول آاره

هي س ود ما را گرفت ه م. ب م، ص یچ ردهيدان ود غه آ ودش . ب خت ت، ص : گف ت را نداش م آلف ر حك دم ی می علی غهياگ د. ش د ش . البه یم ن گفت ه م ت ب د خواس ت. باش ن. گف ن م م ش ه یول. دمي ه ن آ مس ینم ستم آ نميرا ص یتوان وهردار نم یم. غه آ د زن ش د یگفتن توانرد ی نم یچ زن يه . غه آند ي را ص یمرد د م د ي را ص یتوان یول . غه آن

د يتواند هر چندتا آه دلش خواست ص یم. تواند یدار م مرد زن . غه آننم ی م غهي را ص یآرد آس ی هم نم ی من فرق یالبته برا ه ی آ ن يهم . ا ن

. خوب بودیليخ. آوردم خوب بود یآه جزش را در مط اتش ی فق تم مالق ار رف رد س یال مي، خیدان یم. كب یاسيآ

ا قاچاق ا ب م یچ است؛ ام ا ه ا و دزده ود ه د ب ان. بن و ینم! ميخودم م یگود یاسيس ود . نب ه حراف یاس ياگر س . ب ودن ب یاس ي س یل ي باشد، خ ی بباشد، ی سوختگ و پدر ی و باند باز ی باز بودن به بند یاسياگر س . بودا دهيخواست آش ی بود؛ اما من دلم م یاسي هم س یليخ. بود یاسيس ییه

یك ی یكی بود، حاال تا زده صد. آنمی بودم تالف خورده یخوديرا آه ب . گرفت یپس م

انگار . داشت یگرفتم؟ مگر دست از سرم برم ی؟ طالق م ی چنم؟ یبچه م . ارث باباش بودم تم چه آ م ز ! خواس ود یادی خودش ه . ب

ده ت ش كل درخ ه ش اال آ ار ح ر آ د م یام، ه م بخواه نم ی دل ط . آ فقا خ وقت آن یآن یال م ي خ. توانم جابجا شوم ینم ا م یل يه شدم؟ ی جابج

! ولش آنه آیدان ی نم ریفي چ ك تگ م ی را روی دارد آدم، آب خن زخ

م خنك م ! زد و خنك شود یدلش بر ه هر . شد یدل ل حاال آ درست مثت د، وق رمم ش ت، م یگ م گرف ا یروم ز یا دل تی هیر س ا درخ یه

. آشم یستم و نفس میا ی مینگ بغليخوشگل پارآد؟ خ ید م ي ك تول ي ها گاز آربن درخت بود شب گفته ی آ ال ي آنن

افنگی ایآن یم ار مین م رد؟ شب ی چك ارش تول و آ ازي روز آ د گ . ك بوديآربن


١١٧

د، ! آن از همان اول، نگاه ا آخون د، مشروطه ب ا آخون تنباآو بد ب، اگر ! پانزده خرداد با آخوند، انقالب با آخوند، حاال هم با آخون خ

ه ا را م نی ا ی به من باشد، هم ن آب یه تم لج ا را تم فرس د ي روه . ز آننال ان یاق و عمرش ار ت سابیك ب ار درست و ح ردهیك آ د آ ه ید. ان گ

. آنند ید نميك تولي آربن قدر گاز نیادارد ی ای اله ك ن ه نم شكند آ تم ب ده. ن دس ه ش ود و چالق آ ب

ره م افتاده اق نع ود وسط ات ده يآش ی ب م م . ام گرفت د، خن خواست یدله آن در یا: گفتم یزدم تو گوشش و م یم شد یول ! ن ب م ن . ن د يدل ا . ام ام

آه تو دلم نيهم. بودم دهيز را هم به تنم مال ي چ همه یپ. شد یدلم خنك م . خوب بودیليخ. گفتم تخم سگ، خوب بود یبهش م

اول آه زد تو گوشم، فكر آردم سرعت و قدرت دستش چقدر ردد نی بود ـ قبل از ا توانستهیا با چه سرعتیبود؟ م ـ برگ آه من بفهم

ود . و تو گوشم بزند؟ راستش آن موقع فكر نكردم د، وقت . وقت نب یبعادم ينشتیاد ا یدم، يسيل ی بودم و زخمم را م ق افتاده آه پشت در اتا . ن افت

ا ا یبه نظرت اشكال ه م ا را بررس ن ضربه ی دارد آ ه ي آن یه ا آ م؟ مت وردن اس ك خ ان آت ا. آارم ورید ایش سینط ان را واآ نه ي خودم

ه . میآرد ه ب افنگ ي اگر پ . میخور ی حال م هر ضربه را آ م یر و م هند، زخم ت م یباش ه ت ی به د آ سوز زنن د ب وختم یم. یا اب ه . س البت

ه ینم ود ب ت ي دل نی ا ش ه درخ ا زن ل آ ا ب ش ه ان وح ار يهاش انه رفت . ستندينمود ن تك. نمودند آنند، فكر آرد آه تك ینم

نم ی م ینم، احساس خوب يب ی م یها آه رختخواب را خال شب . آشم ی دراز م یعرض . تخت یآشم به پهنا یدستم را م ونم . آ د آ را بع

ا یم ذارم همانج ه سرش را مییگ از ! في پ…گذاشت و ی آ راش گ بنم یك صادر م يآربن ه ب . آ ن ياگر هم . رسد ین نم ی شتر از ا ي زورم آ

ه هزار د هزار سال، ده ی، شا یها را جمع آن اعتراض د ب ك ی سال بعار ستی سال و دو صد یدان یم. میدي رس ییجا ه در چشم ت خ، ی سال آم زده نیما آه ا . تر است هم آم زدن بهم ك چشم یاز م و ی ا همه چشم بهرده یچ غلط يه. فتاده است ي ن یچ اتفاق يه م نك ر . می ا ه ه بهت دتر شده آ ب

شده ا. ن افیش ا. ستي نید آ شمید بایش ان را م د چ ست یهام ازيب م و گ


١١٨

ا را ز نیك ايآربن بیه رد ی رد میلير س ه م! میآ م یچ ود؟ ینم! دان ش شود؟ ی نمیاشاگر درخت هم ب! جهنم به

ا ی حاال مثال من رو یآن ی فكر م ا ستادهی خودم ا ی پ ه باب ! ام؟ نا یفتم؛ وگرنه آن تو گوش يام آه از پا ن ر آونم زده یچند تا داربست ز ه

چه . خورده پوست آلفت بودم كیخب، من . اندازد یل را هم از پا م يفازه عروس هجده ی ، ین گندگی بودم مرد به ا دهیدانم؟ من آه ند یم ك ت

د؛ چون دلش م ین طور یساله را ا خواست، چون لچكش ی آتك بزنود ا مثال خنده تو صورتش پهن شده ی بود عقب، رفته ه . ب ا االن هم امشت یا. ك درخت ی ام شكل شده. ز روبراه است يچ سب ين م ن ت را در ين ه

ا د ی م یعن ی. شوم یر هم نم يپ. سرعت تنم آاشته است ر یشوم؛ ام . رتنم یورزش م نا م . آ نم یش ك م . آ ذارم یماس امیو. گ ورم ین ميت . خم وقت . روم یماساژ م رد چشم ی م یماساژ را ه ه آن م رو و روم آ ابشك د فرنگ یم د بلن را روی ق تش می، م ه دست ی تخ د، ب ا خوابان یه

ا گردن ماساژ م یون م ينرمش لوس شتم را ت د پ د یزند، بع ردنم . ده گ تنم یها بعد انگار آه تمام عضله . شوم یم گرم م خودم ه . شود یگرم م

ن زده د را روغ س م . رونيم بیآ یم. ان شم ینف س یوقت. آ وا اآ ده ي هاز زهوار دریك مافنگی ور دلت، یوقت. نباشد ر از گ وا را پ رفته، هف ي و آ یگر هم درخت بمان ی چند سال د یتوان ی باشد، م ك نكرده يآربن .یا را بكنيدن

ودت م یا ب ر موضع خ ه س ر . یستادیا ید محتاطان دم یاگ ك قو یآردند مصاحبه آن یمجبورت م . ، آارت تمام بود یآمد یآوتاه م ، ت

.یر خالص بزنيها ت بچهی هي، به بقییايون بیزیتلوود ی خورده د كی فقط . بود ی خوب ی تجربه اور نم . ر ب رد یب آبهش . اند ر پام نشسته یگفت ز یم. خواست بفهمد ینم. ام آه عوض شده

م بگذار ی اگر : گفتم و یك سگ را ه تكش ی ی ت ك قفس و هر روز آتم . دينفهم. رديگ یك روز گازت م ی، باالخره یبزن د گف . تخم سگ : بع

تش نم ا یراس ه باب تم ب هیزيرش چي پیخواس م گفت ر یول. باش مگ پدرش نبود؟ ی آاشته


١١٩

. تر بود بزرگ یاول. زدهير س ده ضرب د . تا بودند ی صد و س ه . بودند امتحان آاشته ی را برا ین اول یانگار ا . تناورتر هم بود بعد آ

ود، صد و ب ، مثبت شده شیجواب آزما ا ي ب ه ت د یست و ن م ی بع را ه دهي آش ینشان را هم طور ي ب یها ابانيخ. بودند ف آاشته یف به رد یرد

ربدر م ض ه ه د آ ست ی میبودن شان ي از بیتوان ور آنن م یعب ، ه . یعمود/ یافق

رق م درخت ی هيهاشان هم با بق رنگ برگ ا ف رد یه یوقت . آن ی اشكالش ا . رفت یادم م ی هام درخت یگرفت، به هوا یگوشم درد م

ال ي حاال خ . دميشن یها را هم نم پرنده یصدا. دميشن یبود آه درست نم م ن ی دارد؟ ز یدني حرف شن یليخ مردانه یاين دن ی ا یآن یم . ستي اد مه

م ن . آور است یك ی آر است، یكیخب، م ا . ستي مه ه ی مه ن است آتن را يو من، چهل سال طول آش ! نه یی بگو یجرات آن ه گف اد ی د تا نه یها بودم، هورمون از بس آتك خورده . گرفتم ار نم زنان رد یام آ . آ

رد م م ال ه ا س ال ت ر س الم را نمیاگ ورد، يپرس ی ح د یام نم یط . ش . تر هم بودم راحت

ر االن ازش بپرس د اگ ت : ی الب تش نداش ه دوس و آ را یت ، چدان یبش را آه از ب ي؟ دهن بدترآ یداد یطالقش نم دلت را آشوب یدن

ود . زنم بود: دیگو یآند و م یآند آج م یم رد . مال خودم ب د و یم گفتنسه /فقط دو . بابا نه! آردم؟ ید چكارش م ی با ییگو ی م یعنی، خب، یزن

ه حرفم گوش يهم تقص آن. سه دفعه /فقط دو . دفعه ر خودش بود، اگر بصبان یم ر ع دا ب یام نم یداد، اگ در خ ه پ ر ب رد، اگ د يآ امرزم بنار ینم رد، آ تم یآ ا با . اش نداش االخره مرده ب، ب ا د از زنیخ ه

!ا نه؟یمواظبت آنند د ك آشورم آه ی انگار من ه را؟ ی ا ین يب یم . تصرفم آنن ن آلم

ار صد سال پ را آه عرب یهمان احساس ا هزار و چه تند، يه ش داشافنگیا م داردین م ودت ه. ه و خ دگ چيت صرف ش ت احساس ت ی وق

د، ينكه به تو شب ی؟ احساس ا یا داشته وع آنن د، زبانت را ممن خون بزنناب د، یت را در آب بریها آت امیزن ون حم ان را شش ا ت اه، هاش كیم

اب ش آت ا آت ال، ب ا س دیه رم آنن و گ تهی. ت ه آاش ر چ د و یا ا ه ببرن


١٢٠

ره ه، به ره مالكان ه، مضاربه، مرابحه، ی اسمش را بگذارند به ظالمانات عرب ی ا ی هي ه، خمس، زآات، و بق یجز ا دو . ین مزخرف منتهاش م

ا ی عز یها عرب. میشو یبار تصرف م ز هم آنچنان در تن و جانمان جرده ه خ خوش آ د آ د ي ان ه آشورشان برگردن د ب و، . ال ندارن و من و ت

سب یشو ی تصرف م یه انون ن شناس يم؛ چه ق شناس يت را ب . ميم و چه نه ه آل ال ب اه نم اص د، یات نگ ت ش یآنن د ال یرجه ميك راس یرون

ور . هات لنگ و مجب ده ی ه یو ت ده ی، ه ی ب ه خ ی، ب ی ب ال دادن ي آنكد م يگ یازت م . یداشته باش د و بع د داد یگو یرن را . ن م من ني هم یب ه

. ام حاال درخت شدهتیدان ی م ده ؟ درخ ا ب ستان ا/ه وریب دینط اد، . ندارن اه ب گ

و اگر دوست داشته باش یها را در هوا م گرده ادگ یپراآند و ت ات ی مه درون م ینگ ین نری و تن زرد ا یآن یرا باز م ه ی، ب یآش ی را ب آنك

رد ی احساس خوب یآن یال م يد خ یشا. ی باش تصرف شده ه م است آل از ا ی را تصرف آن ی و زن یباش ه نظرش را بپرس نی ، قب ی؟ ب یآ

ن هم من اگر عضو ي هم یبرد؟ برا ی او هم از تن تو لذت م یآنكه بدان باور . اندازم هوا ینم باشم، آالهم را صد بار م ي از جنگل نازن یآوچك !آن

االخره با نی تا برسم به ا دميها را چ ن مقدمه ی ا ی همه د ی جا آه ب ! آند؟ ی میچه فرق. شروع آردیی جا كیاز

و، یعنی ی آزاد ه ت و ا ی آ شنگ را ت وس یك زن ق ستگاه اتوبرو. ینيبب د ب ویبع راغش و بگ ه، سیت داریآبر: یی س گار يد؟ نم نم . ام دهي تا حاال نكش یعنیآشم، ینم ان ه ه یمردت و خان شد؟ ت ا ی آ مه ي ف، ح ي ح. دي هست ییبایشما چه زن ز . آشد یگار نم يآس س چيه ف آ

رده و . دیا ازدواج آ ودت بگ ا خ و، ب ا فهمییو ت د از یدي از آج ؟ بعد يزم بش را ب . ن و آسمان حرف بزن د ل و ي بع تم . اورد جل آخ، چرا نگف

ستم ا ه وي ترسیاز چ. تنه د ب وشي پیدم؟ بع راه پ خ عطرش را همه زه یا بوس د، مزم و بپاش ه ت ه آزاد . یش آنا ب سوزد آ ت ب د دل یبع

ست ا یم ه نزدیتوان و ل ین هم د و ت تهيك باش ادر . یا افتش را نداش م .روم ی عقب م عقبیو من، ه. بزرگم حوا از من آزادتر بود


١٢١

گل دارش به آت ی قهيجل. روشن بودیا آت و شلوارش قهوه ر یهم ز آه هنوز یپي پ یبش و بو يآفش خوش ترآ . آمد یو شلوارش م . ديبعد مرا بوس . دیا متاسفم آه ازدواج آرده : گفت. آشد یدماغم نفس م

را یدیگفتم د . ج همانجا سر جام ماندم یج و و يو من، گ خوشبخت ی؟ بل حوا . اش یني و بچ ید بپر یبا. د عرضه داشت یشدن هم با . درست مث

ه راحت چي سیدید دا و بق يب را چ ه خ ود آ م نب ه تخمش ه ه يد؟ به ان م چ ود یش ا! ش ستییآج پاني ه انی؟ ییايد؟ اس هیون تم ن ان . ؟ گف آهتم آزاد . ايپرش . دي هست یرانیا ه ه ی ا یعن ی. نی ا یعن ی یگف چ آس ين آ

شود و ه ر از چيمزاحمت ن و اگ ذارد و ت شت سرت صفحه نگ آس پو ین يب بچ يك س ی و مثل ی خوشت آمد، برو یآس پ ي گس پ یاش و ب

وش ش را رو خ بیطعم ا ل شنهیه از ت ه اهم. ی آنیات جاس یتيچد شد يحاال ب . ازش خوشم آمده بود ! دارد؟ د چه خواه ! ا فكر آن آه بعوه یچه م م قه ا ه شود؟ ب د ب ا . مينوش ی م یا خواه م شراب یش د . ید ه بعر م كی نزد ییپ جادو ين پ ی ا یبو د آزاد . شود یت ا عمق تنت یبع را ت

ا یمگر ا ! آارت یبرو پ . یآن یعشق را تجربه م . یآن یحس م زن نجه ب ط است آ د و یايقح د ین ور بزنن اله را ت ل س و اصال . ك زن چه تان شوهر اآب . شود یاحساس سرت نم ا هم رو ب رو، ب ساز یري ب . ات ب

. ن استياقتت هميل. خود هم طالق طالق نكنيبرد . یستگاه اتوبوس نشسته باش ی ا ینكه تو ی ا یعنیت ي امن بعد م

یید؟ و تو بگویت دارید، آبري ببخشد، خانمید و بگویاي ب یا افهيخوش ق ه م . آشم یگار نم ينه متاسفم، من هنوز س رود، بب یو او آ د ب د يخواه ن

ردد . آه به خال زده م نم . بعد برگ ان ه ان محو یمردت و چن شد؟ و ت آشم ا چ ده باش یه بزش ش ت، ی س ه رف د آ ه بع ا یايادت بی آ ه حت د آ

شنگ يح: دید جلوتر و بگویايبعد ب. یا جوابش را هم نداده یف آه زن قرده است د بگو . مثل شما ازدواج آ اجازه دارم شما را ببوسم؟ : دی بع

دون ا د ب ب نیبع د، ل ت باش ه منتظر جواب ا آ ویه ه ب ون یش را آ توتران وتر ب ی م یمت يق گ د جل د بپرسد . اوردي ده ا : بع ان ي هست ییآج د؟ آه

ودم ی د من سال هفتاد و نه ا يدان یم! رانیا و . ران ب ار ك شرآت ی یت آردم یم ردم يهواپ. آ ود برگ ا نب ا یا. م ه ج وس آ وبیستگاه اتوب ی خ


١٢٢

وه یست، دوست دار ين م قه ده بگو ی بخور یا د با ه د رانن یآبج : دی م؟ بعتم . برو عقب اتوبوس ه من بگو ي آن یچطور جرات م : گف ا یي د ب د آج

ام . شاه رفته. شه ی گرم بلند میفه، نفست از جا يضع: گفت! نم؟يبنش امد هر . دی رون رود، فرشته درآ يچو ب و ید. اومده د ز یبع ده ی بزن . ر خن

ه ي هم پ خب، من وه ی اده شدم و باهاش ب تم ك قه ه رف ه رد . خان م آ از قود و ه يك آ ی. آمد باال یم اون پاسداره م یشد یم ه جان یسه دستش ب ب

سربازان یروزي پی خودتان و برای سالمتیبرا: آرد یامامش دعا م ه ا : پدر گفت . د و آل محمد محم ی عل یاسالم اللهم صل ومن ب ن ی صد ت

هاشان مسافرها با غرغر دست . جاآش بده تا دست از سرمان بردارد د؟ ین يب یم. نی ایعنیت يبعد گفت امن. بشان آردند ي ج یرا تو چه خرن

. د؟ آرده بودمیا ازدواج آرده. د؟ هفده سالیي جا نیشما چند سال است ا زدم آه دختر ید حدس میبا. رميگ ی م ید؟ نه، هنوز نه، ول يطالق گرفت

رد . ماند ین نم ي مثل تو زم یخوشگل ام ی سرباز یحتا صبر نك من تم؟ نه یحامله شده بود . مجبور شدم . د جان، دست من نبود ينه مج . شودنم یخور ی م یبا قهوه چ . بابا ه . د؟ اجازه دارم شما را تو صدا آ چرا آ ! نه

ردم یت مي احساس امن ردم ی میزاداحساس آ. آ آس چيه. آا گذاشتن، ا یجاسوس . دیي پا یمرا نم ا خرج دارد ی و بپ ه . نج استخر آ

ه ر يداشت. یآمد جاسوس یرفتم م یم ا صدا یدی خند یشش م ی م ب ه ب یم آار م یا: گفت یاش م یرياآب ه ا ي آن ین گوشه چك زن دوست . رانی د؟ بل

م دارد یدست پخت خوب . است یرانیمن هم ا د بی من آشپز یول . ه لا خانم. ديتعارف نكن . ستمين ه یران ی ا یه د هم روم ی با. شان هنرمندن . د ب

نبه . د؟ نه ی دار ید شما را برسانم؟ آار بخصوص یدوست دار امروز شت رو. اس و س يم سیب ن ت ه، م ه ن ساس امنينما؟ ن نم یت نمينما اح . آ

د ی خاطره . نجا اروپاست ی ا یول. ترسم یم ع . دارم ی ب ان موق ن، هم مودم يش . دمران بو یهم ا دم . راز ب ار . خبرش را خوان ع چك شما آن موقا یآرد یم ا روزه ا، تنه ساس امن یید؟ آه، آن روزه ه اح ود آ ت ي بردم یم رم م. آ ادرم را س ه و یچ و آوچ ا شب، ت ردم و از صبح ت آان نم . دميآش یابان هوار م يخ اس ینم . دی آ یبهت ا آن لب وانم شما را ب ت


١٢٣

ا نیشما با ا. اه زشت تصور آنم يس شنگ یل ي خی شراب ی موه د . دي ق چنن ی ا. دي هنوز هم جوان . دی جوان بود یلياوه، خ . سالتان بود؟ هجده سال

ا چشم م چشم ي دان یم ... ه ا د زن دوست من ه شنگ یه یوقت . دارد ی قان شوهر داشت ود آلم م بچه داشت . آمده ب ا ه : ك روز گفت ی . دو ت

رد یگر دستت را رو یك دفعه د یاگر ت یروم شكا ی، م ی من دراز آرد . صورتش آه باد آرد . آنم یم ه . فرار آ ان ی رفت خان دوست . زن

دند . آرد یمن هم آنجا آار م ه آتك . اول با هم دوست ش شهادت داد آد . خورده است ا ی بع ا ج ه ت صورتش ی دست مردك رو یادش داد آ

س بگ ست عك بخت است . رديه م خوش اال ه ده یآل. ح اق ش م چ . هرو یران ین ا ك رستورا ی د به یدوست دار را ی م، ی ب ك روز ی یا باشد ب

رید ه روزیك روز دی. گ ر؟ چ نبهیگ دی ؟ ش ا؟ . بع د؟ آج اعت چن س جا؟ نيهم

یی ز زرد و طال یي آشور شما قشنگند؟ من پا یها چقدر درخت ارنج ما را خیو ن ت دارمیلي ش تيح. دوس ار اس اال به ه ح . ف آ

ان م . رسد یز هم م يد، پائ ينگران نباش رو یدلت ا ب د آج ا یخواه م؟ هرجم منی خانه. خواهم با شما باشم یمن فقط م . ديشما دوست داشته باش ه

د ن د. ستيب در نی ایعنی. نی ایعنیت ي؟ امنیج ه پ ه ن ه . هستیآ نوهر اج. یش ه و خانب ه خال اریا ین ر آ و ه ت خواست ی، و ت ه دل آ

. یبكنو ا ی ا یبرا! ی آزاد ی معلوم است، برا ه ت وس، سی ن آ تگاه اتوب

دارد یگر ی د یچ معن ي ه ی، آزاد یدان ی؟ م !ی را ماچ آن یكی یآزاد. ناه بپوش ی ایعنی ن آوت ه دام ه . ین آ ر آاف و ه ت خواست یا ت ه دل آ

ش راب بنوش . ینيبن و د. یش صیت رو . یسكو برق تخر ب ونا . یاس سرو ش. یب ا دلت خواست بن وس، هر ج و قطار و اتوب در . ینيت هرچق

اتو رنگ آن . یعطر بزن . یش آن یادلت خواست خودتو آر ا . یموه بر آ ت خواست حرف بزن یه ار. ی دل ر آ ت خواست بكنیه . ی دلن، پ. یسی دلت خواست بنویهرچ ريآخ، صبر آ م ب ا ه . میاده شو با ی ا ی آورد یدی ران را بر ی تو ا یدان یران؟ م یا! آجا در هر . نج گور پ !هي سانسور و سانسور چیچ


١٢٤

حظه تن به تن و لحظه به لیجنگ

ز،یدوست عز

ضمن سپاس از . ام خواندم یادداشتت را در نقد دو مطلب قبل ی ز در رابطه ي م آه من ن ید بگو ید، با یا ن نوع آار داشته ی آه به ا یتوجه

. معتقدمیلانم، به اصويبا نوع با یستيني آار فم ی طهي به باور من در ح ارزه ب رم مب ، شكل و ف

ه ید اوت آ گر پهن ا تف ارزه . داردیف يه وز یستي ني فمی مب ه هن ه البت ـ آار يزود است من خود را درگ ات یر آن تصور آنم ـ آ ی است فراطبق

هنگ ها، آه با تمام تار و پود عرف و مذهب و فر نهي زم ی و در همه سانيو شخص ورده است ت ان ره خ ا گ ارزه. ه ه یستيني فمی مب ك ی، ن یا یك از اشكال مبارزاتیچ ي است و نه با ه ی مشخص طبقات ی مبارزه

ل مقا ته است قاب ود داش ون وج ا آن ه ت ه يرس. سه استیآ ان ب دن زنردان ی فتح جای آه بتوانند برایا نقطه گاه انسان بودنشان ـ آه توسط م

ازه است ی آامال جدی ك مبارزهی است ـ بجنگند، به غارت رفته . د و ت . رسد ی آن به پنجاه سال هم نمی و مطرح شدهیعمر رسم

ه خود را شا ي برس یا م به نقطه ينكه بتوان ی ا ی ما برا ی ستهی م آسان یداشتن حق برابر با د دان گر ان ا ب ان الزم داشته یم، آل يه م؛ ی ا زمسم ي ن مدرني ب یوسته در جنگ زرگر ي آه پ یرانیبخصوص ما زنان ا

نت یگرا و س ذهبی عرفی كلی و م ه ش ا ، ب ف از جایه اه ی مختل گده یعيطب ع ش ان دف ر دو شكل ا. میا م نتين مدرنیه یگرا سم و س ـ یر داشتهیواری در چپاندن ما به پشت دی ـ سع یك به نوعیهر ه ب اند آده استیرو ته ش ط زن: آن نوش ا فق الطبع د! ميم تگاه و ب ان دس ر همر و ي تحقیها ما را به نوع دگاهین نوع د یهرآدام از ا . میشو یف م یتعررده استیتحد ه. د آ ا حرف هم ان ام ان نیا. استیكیش ا زن ه م یآس ی د در پشت د یم آه با يهست دان يوار جن م؛ حاال در هر ي باش یتمان زن

ودن یان به حساب نم ين م یآنچه در ا . شكلش سان ب ده است، حق ان آما، آزاد ر یم ا و براب سان ی م ا ان ا ب وق م ا حق ری دیه ه یگ ت آ اس


١٢٥

وع ك جان و آزاد یخودشان را به ن ا تصور ی صاحب و مال ن م و ت .اند آرده یم

ردان، ی جنگ ما جنگ ا م ه لحظه، ب است تن به تن و لحظه بدگو دهيگر رخت آش ی آه به اردوگاه د یحتا با زنان د و بلن ی مردان یان

ان ا ه خواسته هستند آ ان ب یهاشان را از ده د یان م ي ن ان . آنن ار زن رفت .آند یتر م لير را تكمین تصوی، ایمجلس اسالم

ر م ا فك ط یآن ی واقع ا فق گ م ه جن گ سی آ ا یاسيك جن بذهب تبداد م ردهي است؟ هیاس ذهبی چرا ایا چ فكر آ تبداد م در ین اس

دارد؟ ه وع ن ان وق ان امك ریدان یچ ميآلم ا اگ ع م ردان در جوام مار ه آ د ب ل یبخواهن ا ح د، ب دم یكی دست بزنن ط مق ه خ ضاد ب دو ت

ان نقطه یم دگ ی آغاز ی رسند، و ما از بدو تولد، از هم ر ي ، درگین زنم آه به تن و بدن ترد ما ـ توسط عرف و شرع ي هستیا جنگ مغلوبه

ا را آنند م ی میچقدر سع. شود یل ميق و تحمیو مذهب و سنت ـ تزر ه خ یدان یل آنند و خوب م یبه ستون پنجم دشمن تبد ا خود یل ي آ از م

…م ویشو یل میگر تبدیبه زندانبانان زنان دا جنگ ام ی جنگ م ا تم ه، ب ه لحظ ه ب ن و لحظ ه ت ن ب است ت

ه ا ی مردم یفهم خ، حكومت و آج یتار شان یفهم ن آج ی آ ه ذهن در توان ما اگر ب. رسوب آرده و خشك شده است ه ا یم آم يت م نا ی ب ل ی ن فه

و ا یش ه ادع ته باش ی مبنییم آ ان داش سان بودنم ر ان واع ي ب ا ان م، به ي ل نجابت و عفت و ح ي ها ازقب چماق رام ب ا و شرم و خجالت و احت

.میشو یرون رانده ميخواست بزرگترها از صحنه بم ا ن ه ه م را ین را می البت ه ب م آ ه در شرایفهم و آ ا ی ت ط م

ه لحظه ی ، دشوار است آه نوع مبارزه یا نبوده ا را درك ی لحظه ب م .یحق هم دار. استیواقع. یآن

م م ی ا ط زن ا ین را ه ه فق م آ ه درچن ي نیرانیفهم ن يست آه تیا منگن ار اس د م. گرفت واه ینكن ه اصل عمومیخ شار، ي ب ت فرا ی و از اساس، مبارزه ی زنان برس یرو ن حق تنفسشا ی زنان را بان !ی آن ینف شار است ی؟ البته آه زن افغ م در ف ات ی از جر یل يخ. ه انارزه وقت یشان مبارزه م ی ا ی آزاد ی برا یستينيفم ی واقع یآنند؛ اما مب


١٢٦

ستق ی عناصر ذ ی است آه همه ع در آن شرآت م ند، آن م داشته ينف باش . جامعه بكشانندی را عام آنند و به صحنه

و را یا آن جمله ه ت اره آ ود در ب ده ب در رمان آن پزشك، ی آنقه ن تعری نمون هی روش ا؛ حت ی ف جامع نفكر و ی م شر روش قا ـ نی ف ای زن در تعر. از زن است ما،ی لكردهيتحص ا خود ـ اساس ه

اه است س گن م نم. نف اوت ه ه یتف ه بچ د آ شروعی آن د ی نام را متولن يبه هم. ودش یاز اساس وجود زن با گناه متولد م . ريا خ یآرده است

ارزه يدل ن مب ه م ت آ ضی ل اس را ستيني فمی بع ه ب ا را آ ق یه حارزه م یخودفروش ان مب وع ی زن د ن انتزیآنن ارزه تلق ی ف ی در مب

نم یم وار یا. آ م دش در از فه ا یشان آنق هیه ه ی جامع د آ ا بدورن مت در یم وان گف د م یت الء دارن د یك خ م ن. جنگن ه يمه ه چ ست آه در نها ن است یند، مهم ا یگو یم دفهم یت، ای آ ه ب ان ینگون هاشان، هم

ان فم ه م ينيزن سلمان را آ ند در یست م ت جدیآوش الم یدیاف از اسد، میرسم د، و نها ی بدهن هیرمان ا جبه ع نظام زن ی ای ت ه نف شان را ب .آند ی میز حاآم خاليست

ه در آن سع یجنگ . جنگ ما در خانه است ی بخش عمده ی آدرن یفت و پرستار و در تعر م از آل يآن یم ش ف م ا من ودن یتره ه ی ب آ

ا تحم ه م له بگ یل ميب ود، فاص ا زیا. میريش گ، اساس ر ین جنه ی است آه ما در د ی جنگ ی مجموعه ا گر پهن اع یاس ي سیه و ی، اجتم

ا گر جنگ ی د ی ر مجموعه ی است آه ز یجنگ. میمان دار یشغل ا، یه مد نی ل ا ي تحم یما برا . است ی هست ی در آل پهنه ، ی، واقع یهی اصل ب

ولینيع ه پی و اساسی، اص ان م ي ب سان يم؛ تحميجنگ یرامونم ل انگر یم، د يرامونمان بدل آن ين اصل را به باور پ یم ا ياگر بتوان . بودنمان

ق آزاد ضانت و ح ق ح الق، ح ق ط ش در پ یح اب پوش آن ی انتخه هم د، و ب د آم ه ا ين دليخواه راف ب ه از اعت م جامع ا یل ه ق ت ن ح

.آند ی میرود و شانه خال یند طفره متوا یمه ودآ ی خان ه در دوران آ ن ـ چ ان ی م ه زم ود ی و چ ه خ آ

انواده تم ـ هم یا خ ا یشه محل تالق ي داش افع م ا [ من وده ] من و مرده بردم یل م ي د خودم را تحم یمن همه جا با . است ه ید م ی با. آ دم آ فهمان


١٢٧

ه ا یانسان بودن، ذات ه ی وجود من است، ن را ی ا نك شان از سر لطف مسان یت ين واقعيل چن ي بالطبع تحم. آدم حساب آنند ه آ ه خود ن ی ب ز ي آج سل آ ه و ب یفهم در تسل ج و آول سان، آ وع ان واره ی از موض ق

ده س بارآم د، ب ت؛ موضوع جنگ يان شكل اس ه، یار م ه جانب ت هم اس .یلحظه به لحظه و آهنه نشدن

ه خ نی ا ا یليآ ان در اروپ ه ازدواج ی و امر از زن ن ب ا ت كد، ناش ینم تي از همیدهن د یشان نمیا. ن حس اس د در چن ن یخواهن

ه درگ ند و نيجبه د ير باش در بدهن ان را ه را . روهاش الش ب ان ت یهمه ب ی است اساس یل خود و حق داشتن آار، جنگ يتحم یروي شتر ن ي آد زنج یح م يل هم ترج ين دل يبه هم . بلعد یشان را م یا را ر ازدواج ي دهن

. رنديآمتر به گردن بگه در ا اوت ب ی البت ا يران تف ان اروپ ا زن ا ب ان م م زن یین فه

دارد ي در ماه یر است؛ اما خود جنگ، تفاوت يگ چشم ا . ت ن اوت، تنه تفا ا سالح یم، يآن ی است آه ما انتخاب م ییدر ابزارها ه در ییه است آ

ان ابزارها و سالح م و يما هم متعلق به جهان سوم . میدسترس دار هام. ، آهنه و زنگ زده است یهم مثل درك و فهممان از موضوع برابر

تن روسر يبا چند سانت ان هوار م یمتر عقب رف ه هورا يآش یهام ! م آ !!یآزاد

ر رو ی به نام استبداد مذهب یم آه چرا بختك ين آن ييم تب یياي ب ی بان ن بختك در یآشور ما افتاده است، و مثال چرا ا سه امك آشور فران

ه پ دارد؟ چ وع ن هيزم شيوق ا ن ذهب ییه نت و م م، س ه، فه در جامعد ی ن الشه یماست آه ا ر بگو ی متعفن را امكان تول د یا بهت ان تول م امك

ازهم يآن یم تحملش م یست و چند سال است دار يدهد؟ ب ی م یدولت م و ب !ميم تحملش آنیمجبور

ت م و ی راس ا نيسیتئور! ییگ ام پ یه د و یايد بین بايشينظ نسل اخ یبگو م دو سه ن ا ز ي ند آه چه بر سر فرهنگ و فه وا ی ر م یر ل

!م؟یا افتادهین دامياند آه ما به چن آوردهیخبري و بیزيسانسور و ممار من ورد روش آ شناس ن . و اما در م ه . ستمي من روان جامع

م ن ناس ه ابرايش دن در ایستم؛ بن هين حین وارد ش ا ط سانه ه آ ی را ب


١٢٨

ه در ا یوام ذارم آ هين زمیگ د ن ا صاحب نظرن را. ه ا ب ناختن یام شا ار، اول باي بیدرده تیم را. د درد را گف م با یب ناختن درد ه د ی ش

ار را يب ردیعنیم ت آ ه را لخ ت. جامع ت لخ ر . لخ ا یه ك از موان یم اريم بيت ان را در ا یم شخیانین عریهام دهي ت م . ميص ب د ه بع

ذار مي ب ی جامعه ه متخصص یار را واگ د، رگ و يم آ ن پوستش را بكننه آزما روده د و ب سپارندیاش را درآورن ار یو ا. شگاهش ب ار، آ ن آ

م ن ي امروز و فردا ن و ه ار من و ت ار . ستي ست، آ ستمر، یآ است ماه ه، آگ ه لحظ ه ب زرگ یلحظ ترگ و ب ا، در ا. بخش، س ه م ن یهرچ

ا . میا ن را باالتر برده م، سرعت آارما ي داشته باش یشتريار ب یراستا امضاعت ی ا یاران اصل ی ا هر ب ان هستند؛ ب ود زن ارزه خ ردان . ین مب مه، آمك یم ا توانند به عنوان پشت جبه د یكي لجست یه ا . بكنن ان، ام زن

. رندي بخششان درگی جنگ آزادی خود در خط مقدم جبههده یفین وظا یتر ی از اساس یكی ه عه ه ب ست ن ا ی ماست، ا ی آان ه زن ه یآ ه جبه ه ب من گری را آ هی دش عف و خت ر ض د و در اث اندفهم ود رضایب ه وضع موج وراخ ت دادهی ب د، از س ان ب ان رون يهاش . مي آنیادآوریشان یم و حق و حقوقشان را به ايبكش

ه يد آنم آه ب ياما دوست دارم تاآ . شد یام طوالن نامه ان درد، باريشناخت ب وثر یم د ی می آمك م ا اگر رگ. آن ا در یه عصب م

ابرابر ر ن ر ه نش طب یبراب د واآ ا یعي بتوان د، حتم شان بده اش را نه یستيني فمی مبارزه. توان با آمك دآتر به درمان راه برد یم از آهن ف

م . ن ندارد یو نو ان ه ا زن د م ان در چن ه ی زم . میري جنگ درگ ی ن جبهه هم ارزه ين دليب م مب كال یستيني فمی ل ه ف و تعر اش ف یمختل

وار جهل، ی به د ی است آه هر سنگ یتين هم واقع یاما ا . دارد یا دهيچيپ !! استیمتي، غنیمذهب و مردساالر


١٢٩

!دانيدروغ جاو

ه را آورده د هم ت یبرخ. بودن ا آ ل را ب لوار از مح و ش

رد و موجش م یو مارش پخش م ی راد. بودند آارشان آورده اد یآ افت . گرفتند یها آه با مسعود تماس م بچهی تمپو موجیرو

تح یرفتند برا یم. بود شان آرده بود و بدرقه تا دم مرز آمده فو ی صلح م یبو. ات فتح تهران يعمل. تهران د، ب د یبس م آتش یآم . آم

اده ود راه افت رق، آم ی ب مت ش ه س ا یم ب د، ب رف آرن ه ط االتر، ب ب . دو نفرهیستون

تی راد دا یا: و گف ت، ص ران اس ا ته ورینج المی جمه ی اسها مردم مسجد. دانستند یاز همان اول م . مارش آمد یبعد صدا . رانیا

. فرستادند غرب یون ميآردند و با آام یرا جمع م . ر آرمانشاه غوغا بودي مس

ود ا در راه ب وارهیاده، آمي پیآم. می م كاول . س ار آاس چهد عل . ميم و رفت يمان را آنار جاده آاشت قراضه ه یمحم ه، مرحل از هم

ه ه ف ب ت یلم مي مرحل ه. گرف ا م بچ دیخند یه ارش پخش یراد. دن و مرد یم ا نشسته . آ ود م و ی ب ا، آالش ی آ یم ت ود ف ا را گذاشته ب م وسط یه

. میزد یپامان و چرت مود . میده بود ي روز بود نخواب چند د روز ب ود چن دارك ب . می در تاال م ش م یراد. ميرفت یو ح ارش پخ رد یو م سجد. آ ردم را م ا م ه

تادند غرب یون، و م ي آام یچپاندند تو یم اده . فرس زو ی ج ه ی ق ن غلغله ود و غلغل ر م ب د یت ام . ش ردم، نظ ود و م دان ب ، ی و شخصیراه بن

. دشتی بودند تو خته شدهیرا چشم . آمد سمت غرب یه م آرد، مرد بود آ ی تا چشم آار م ت

و یبعض. م سمت شرق يرفت یآرد زن و مرد بود آه م یآار م ا ی آ ی ت فود د و آوازآ ی میخ د ی میجنباندن د م. خواندن رايرفت یالب تح یم ب ف . تهران


١٣٠

ن رام ی م ادم، به ادر افت از یاد م در، ماهن واهر و یاد پ اد خ. مشان یدیهاست ند م و سال ی آه دوستشان دار ییاد آنها یمان با هم همه . مي بكنیم تا آاريرفت یم

اله اس سبز و آ ود از لب ر ب رك دشت پ ا خود، و دخت ه ییه آد یم تند مملكت را نجات بدهن ست ینم. خواس ه ميدان ود یم چ ه . ش هم

ود حال ب ا یبعض. میخوش ادهیه ترو افت د اد آاس م یبعض. بودن اد ی ها . نيلن ان سال شد ید مملكت را م یش ل هم ا ـ مث ا ـ ب د ك چشم ی ه یبن

. گرفت . بود جنگ تمام شده

ان روز سال. ها بود آنجا بودند سال د یها بود منتظر چن . بودنه م ا داد، شب یمسعود، همان آه فرمان حمل ل س یه یصد عروس ي قب

ه ر راه انداخت ود، و دخت رد ب ا و م ا ه دییه ه هم گر را ی را آو یی هوا ی غهيك ص یتند؛ با شناخ ینم ود ت اق و اجازه ی ی چپانده ب ك اتدگ یاير زبانشان ب ی ز ی زندگ ی بود مزه داده ه زن ن یري ش ید، تا بدانند آ

ند زه داشته ي بجنگند و انگ ی زندگ یاست و برا ند و خوشحال باش باشم عروس یست و م ي آه جنگ، فقط مرگ و عزا ن شود در جنگ، ه

. مه را به آشتن داد آه دادشد و هم داماد، و بعد هادر . سبز دشت پر بود از لباس ا را آورده م د ه ار يب. بودن ا م ه

د را آورده ا را آوردهيپ. بودن د ره ه. بودن ه آورده بچ ا را از مدرس هود ها و سال و مسعود ماه . بودند ران ب تح ته دارك ف ا در ت رج در ی ا. ه

سه، حم هراب در فران ان، س هره در امريانگلد در يآلم ا و یس، ش كه یز در افریعز ردم را راه انداخت ا م ه ق د آ رو: بودن رایب تح یم ب ف

!تهرانود یز مخف ي چ چيه. بودند ها خبر شده ني خبرچ واب . نب ا را ت ه

زات يبدون تجه . رفتند ی هم م سر پشت. بودند ج آرده ي مقدم بس در خط .ارانشانی شدن؛ به دست آشته آشتن و یرفتند برا یم. رفتند یم

ا م د م ی هرآدام ت اده . زد یتوانست ترفن ه آم د هم حزب . بودن و دو یادشان آمد آه سال س یشان یبعض. بود باش داده توده هم آماده

د و حاال م ادشان رفته ی ود بجنبن د يجنب ی ب ه . دن س ی هم شان را ب ج ي توان


١٣١

ا بگ یطرف نی را از دست ا خواستند مملكت یالبد م . بودند آرده د يه رن ! ها یطرف وبدهند دست آنه البی معامل ودی ج د . ب اپو بودن ه در تك م م . هم ا ه م يرفت یم

رد یال م يفقط خ . میآرد یال م ينطور خ یم؛ ا ي بكن یآار مسعود در . میآود ان ب هیامن یب. ام ه هم ا را گرفت ود ج ه م. ب و . میديترس یهم

. مصرف شاه را مصرف آرد ی بیها سلحه ای روز همهيهوانف ي گ دشت، پر بود از عرق ا دير س ه در ییه ر ي ورش اول گی آ

ود هاشان را گرفته بودند، بعد ما اسلحه افتاده اس ی ب هاشان را در م و لب . می بود آورده و رهاشان آرده

.ميم حرامشان آنيفشنگ هم نداشت. ر گرفتن نبودي وقت اسو . ميم حرامشان بكن یفشنگ هم ندار . ستير گرفتن ن ي وقت اس

د، و ی ن فرداست يحاال، هم اره مسلح شوند و برگردن ه دوب ا امشب آشتند و دهی قاچاق خر ی بار هر چه اسلحه نیا د و برگ ان آنن د خرجم ان

ان ده م وقت نداشتند لباس بپوشند و مثل هم ا عرب ین يدند و خميآش یه . تندگف یرهبر م

ود ن افتادهيما در آم. ختندی هر چه داشتند بر سرمان ر از . می بش ميزم مان آت اس . دیبار ین و آس ش زاپ راق آت سعود از ع متاد یم رار م . فرس ات ف ردم از ده د یم ده. آردن ه آواره ش د هم . بودن

م آتش سه/ آه فقط دوییها دشت پر بود از آواره ود طع بس را روز ب بس ز به ما نارو زد، و جرات نكرد آتش یبعد صدام عز . بودند دهيچش

وان یبعد ما ماند . را نقض آند ه يم و ه ان ز روز، و هم ش ی م اران آت ر با و دا رادران و عموه دران و ب یپ سا ی ا و هم شهر هیه ا و هم ا و یه ه

! گرانیو د گرانیهمكارها و دوز م ه. ميرفت ی هن وارا و لن چ ايگ دهن در م زرگ ش د ب . بودن

ش ان را جان صل ايخودم ا يرفت یم. میدید یشان مین بالف ا ب ك یم تشم د چ هیبن شت ی هم د پ ان بودن ود منتظرم سال ب ه ده ردم را آ م

م و يرفت یم . ميام آن ي ها ق م تا با سالح توده يرفت یم. ميف آن یسرمان رد . است م و آب هم از آب تكان نخوردهیرو یهنوز هم م


١٣٢

نش را ي رم و دورب يلم بگ يتوانم ف یگر نم یمن د : گفت یعل محمد داخت، آر رق و یج یپ ان مت ش ه س شت ب ت و برگ … را برداش

. دي ترآیموشكناراحت . باشد یآرد جنگ، جد یال نم يخ. بود دهي اصغر ترس

د . ستيجنگ، آار ما ن : بود عراق بود آه چرا آمده اد ی بع اد زنش افترد . اروپا تنگ شد یاش و دلش برا یه و تاآس اد خان یو د شروع آ بع

.ه آردنیبه گررود یال م يحسن خ . بود دهیها بود آه بر رضا مدت آرد اگر ب

ه ن ي بیات، و اگر اتفاقيعمل اد ـ وز يفتد ـ آ د ي ر و وآی فت و . شد ل خواهر . دیبار ی پست و عنوان، قبر بود آه از آسمان م ینجا به جا یحاال ا قب

ود م نب ازه. ه ا رو جن ده یه ار ش م تلنب د ه ه ترس . بودن د دهيهم . بودنعارها ریش دهی رهب ه دود ش ود و رفت وا ب ود ه عار و ه. ب ا ش اهو يب

د جنگ ینم ن جنگ. ديش وديف ود يدر آن ب. دن الزم ب ه ب ر چ ان ه اب . درآار نبودیتخصص

ار ه آ ل م متخصص را ب ر را و ی گ تند، دآت تند یامگماش داشه آشپز دس را ب د، مهن ر آن ه شعارها یچاله بكند و پ ا ب ر ی؛ ت ی رهب

. پاك شوندیاورند؛ تا از اخالق بورژوازيمان بیاه گ دهي هم د ج ش ه. بودن وخي چ هم ود یز ش ست. ب ا و نش ه

ود جوك شده ی رهبر یشعارها ا دسته بچه . ب ر م ه دند ی دسته پرپ . شدن ی دسته درو م دسته اده . دش ه افت و تل ود ت و آم . می ب اده يت ود ن افت . می ب

ود وس ب ر از جاس ت، پ وس. دش د جاس ه بع ه جبه ا ب ان ی ه خودش .بعد مردم از دهات فرار آردند. ختندیگر

ا باور آه پست چند دخترك خوش د یه ر ی آم اور ی رهب را برده د، س آ الیلوهاي بودن دم را خ ا بی گن د ت ردم تقسي آردن شين م ان مبعد همان . میديبعد ما شاش. میبعد ما آشته شد . بعد مردم دررفتند . آنند

! ی و عجب جهنم بعد و بعد. میديمان را دوباره نوش شاش آف آردها رو ی ملخ هل د يچرخ ی سرمان م یآوپتره ا م . دن م یدي خواب یم

رد یزان م ي ها م ملخ ینكف رو ين و با آالش ي زم یرو ا هر . میآ د ب بعد . میشد یچند صد نفر دود م . شدند یچرخش ملخ چند ده نفر دود م بع


١٣٣

عقب یبعض . می زد ی سوخته پرپر م یها هزار هزار در نسل فرصت و قطع شده . می بود مانده ا جل اط ب ود ارتب ا عقب قطع شده . ب اط ب ارتبر م بچه. زد یآاك صالح تو سرش م . بود دند یها پرپ ه بچه . ش ه ل ا ل ه .ميرفت ی چنان م ما همو . زدند یم

داند چند نفر یآس نم چيه. خواهر، همه را آشتند : اصغر گفت ار يه. آشته شدند ت یچ آم اه . مي نداش ا خوابگ ه د ییه ود آ گر درشان ی ب .آس دوباره آنجا نرفت چي بود آه هییها قسمت. باز نشد

شته م پدرها و مادرها دسته : صابر گفت دند ی دسته آ ا ش و ماتر اجرا م يگرفت یها جشن م بچه ین جنگ برا يح رد یم و تئ ه یآ م و ب

.میداد یها آادو م بچهه ی بد یبو. بودند دهین همه محبت ند یا. بودند دهيها ترس بچه ب

شان م ورد یدماغ ور م . خ شان ش ذا نم . زد یدل د یغ . خوردندند یخوشحال نم . دنديرقص ینم د . ش مادرشان را سراغ . نگران بودنزرگ . گرفتند یم رادر ب ر سراغ پدرشان را و سراغ خواهر و ب را یت

.اتي بودند عمل آه از مدرسه برده شدهشته م یك ی یكی مادرها دند ی آ دند ی تجاوز م یك ی یك ی. ش . ش

همه تو . ديترس ی م یا خامنه. دیلرز ی م یرفسنجان. زد ی قهقهه م ینيخم …دند يچرخ ی خودشان مهمه دور. زدند یسرشان مد مالقات را قطع آرده . بودند وها را از زندان برده ی راد . بودنود قطع شده یهواخور. آمد یروزنامه نم ده . ب ه مان ه چه هم د آ بودن

ر است؟ ه ست ی آس نم چيخب ست یز نمي چ چي آس، ه چيه. دان . دانصل شكار . ست شد ين به ل سر يتحل یل زنده بود ب يحلت آه به یزندان ف

ا دسته بچه . فصل شكار اوج گرفت . شروع شد الن دار ه دسته در سه دار آویزن هی ب دند خت رم در ماش . ش رم گ د گ ت يبع ل گوش ن حم

سنجان دند قي و رفیرف د ش ت منجم ازه. دوس ا جن ا در میه ا داني م هد ي ما در م یها یزخم. ماندند ا مان د و م سل خ ی م و یدان ماندن انت يك ن …شده

زرگ ن یها لتيهرجا به فض : برتولت برشت گفت از باشد، ي با ی ار م یك ج شه …لنگد ی آ ود نق د ب ده بل ت ی اگر فرمان رای درس ی ب


١٣٤

شد، د گ بك ر احتیجن ربازها یاجيگ ه س اني دلی ب ته ر و از ج گذشود ینداشت، سرباز معمول ده آدم احمق ي فرض آن … بسش ب یم فرماند شجاع باشد یآن وقت سرباز با . تله یاندازد تو یباشد، سربازها را م .تا بلكه جان بدر ببرد

ده آدم خس ا م یسي اگر فرمان د در سربازگ ی باشد و ت یريتوانرفه و ص ربازها با یی ج د، س ر، زور ی آن ا آخ ر اول ت ه، از نف د هم

. باشند هرآول داشتهاز نباشد، آن وقت باشد و در فكر سرب یدي اگر فرمانده آدم الق

ده . مار باشد یرآی و ز ی ندارند آه به زرنگ یا سرباز چاره اگر فرمانات ب ا توقع د یب ه ستوهش ب و ح ود ب ه ني حصر خ ط ب یروياورد، فق

ك ی است آه در یلینها فضا ی ا ی همه. اوردي ممكن است تاب ب یوفادارس ده، آ م و قاع ا نظ ت ب ه آن احتیمملك دارد؛ زیاجي ب كیرا در ی ن

شك اد يت وب، خصال متوسط و ع ه آدمیالت خ ا چ ت؛ حت س اس ا ب هه یتياهم زدل ی شان احمق باشد، یك ی دارد آ االتر بگذارم، ب ا را ب ا پ ؟ …باشد

ض ه ف ا ب ر ج ا لتي و ه زرگ نیه سادي ب د ف ار یاز باش در آ .ديلنگ یو م. لنگد ی آار می جا و چند. لنگد ی آار می جا كیاست و

مرگ، آرمان شده . بود خشونت، مد شده . ديلنگ ی جاها م یلي خه صالبه آش یهرآه جان بدر م . بود رد، ب ه یده م يب ده : شد آ چرا زن ؟یا مانده

ازه ه جن سعود ب ا م ا نیه تي م ار . از داش ا ت صرفمان یم خ مر ی ا یبرا. میكبار مصرف بود یما . بود گذشته ه رهب اال ین آ سن ی ب .میشد یو آشته م. میشد ید آشته میاق شود، بیتشو

رد یهر آه اعتراض م . شد ی بود مزدور م هرآه زنده مانده آد یاره ميپت ديادب. ش د ی دوره میات آخون ا زن. ش ا م ا و مرده یها یب ودییبه ردم ب . می ب ان م ود یج اچمه . ارزش ب ا تفنگ س د ی بایا ب

اب یها م و سال یآورد ید تاب م ی با یبا وفادار . میآرد یانقالب م سال ت .میآورد


١٣٥

. بود شدهیانقالب. شكست یبست م ن آه راه را بسته بود، بن ی در شده راوات، راهب ود آخوند با آ ا سد شده راه. ب د ه ر، ي رآبيام. بودن

اك درآورده ر از خ رده س اد آ ود، ب ده ب اق ش ود، چ ود ب د . ب و سسد . می بود اخت، به سد خو آرده س ی م یا هر روز سد تازه . ساخت یم

ر يرآبيو روح ام . ميسد را باور داشت . ميرا دوست داشت ر در جسم اآب . بود حلول آردهیگوشت

ا را م ش ی عب رمانیدند رويآ ردم را م. س ار یم تند آن گذاش . وار آه نظم برقرار آنندید

د را م ه دوران ب ی هنرمن شند آ ر یآ تیهن ده را يعق. اسه دوران ب یم شند آ ه دار مینو. است ینظر یآ ه یسنده را ب شند آ آ

.آشند یو همه را م. آشتند یهمه را م. قلم، قلم آنندت در گف د : پ تت درد نكن رد . دس الب آ رمان یانق ه س ه ب آ

؟ یبشاش م؟یمگر فقط ما بود: مادر گفت

ر . آرد نمیبعد نفر . آنم ینت م ینفر: پدر گفت م نف ادر را ه ن یم . آرد

ر هر نف ردهی ش ود نم آ ن. ب ر م هر نف م در ش دهی ه ی، هیا ن شاره م . هام گرگ بودند بچه. دمیيزا یم د یمردم را پ چشمشان را . آردناه، ز . دندينوش یبستند و خونم را م یم ا و ر دست ی گ ا بچه ی پ ه ییه آ …مه رايشه فهيدر را و همدم و گاه ماید ی بودم، پدر را م دهیيزا

ود سال از خانه رفته بود و سه پدر قهر آرده تم ید. ب گر دوسد آم پدر را برده . بودند پدر را لو داده . نداشت ه ي بودن ه ی مرآز ی ت آ

دش ی بود و م ی مل ی دور، مجلس شورا یلي خ یلي خ یها آن زمان . زدندر تف م رد یپ رد ی میق. آ تفراغ م. آ ون اس رد یخ م. آ ان و ه چن

رد ین م ینفر تم نداشت یحاال د . آ تم یگر نم ید. گر دوس توانست دوسته د داش د یگر نمید. باش ته باش تم داش ا، در . خواست دوس ن، تنه و م

تم و ی سوخته، با سالح حماقت به جنگ اژدها م یها چنگ فرصت رف ؟ !یریچه تصو


١٣٦

!ك اتفاق سادهي

ساده یليك اتفاق خیك اتفاق ساده ـ یشود در تكرار یچگونه م

ف ی مردارخواران است، تعر یزی ـ شكاف عفونت را آه محل تخم ر آرد؟

د، همانجا آه يداستان همانجا اتفاق افتاد، همان جا آه شما هست ستان ن يران نی ا ستان ن يست، عرب م ست، همانج يست، افغان ه عل ا آ

سمه ه ی آزادی مج ا یا اش، حوال ن و ماه ه م ه ب ه یی رندان ت آ اس .ميآن ی میالمان در غرب زندگيبخ

شجوست . كاستیشود آه امر ی م ین پنج سال يحس ال . دان یدوسه . است دهیاش را ند شود آه خانواده یهم م در را، ن ه پ ادر را، ن ه م نواهر و دو دو هي ن خ رادرش را م ا نیا. ب سان ییج ه آ ا ب واهر و یه خ

رادر م ه یگو یب د آ ته ین ادر داش ند ك م ساب . باش ه ح دان ب در چن پ .دیآ ینم

راه دوست امريحس این هم شجو ییك م دان ه او ه ارا آ یاش سه یمهندس ت، ب توران ش ی اس را . رود ی میرانیك ايك رس ش ب یدله بز قورم دهیس ادر تنگ ش ا. است م وانیش ا بت ادر یادی د آنج از م .آرد

د یگو یدو دوست م . هاست قصه ی هي داستان مثل بق ینجایتا ا نه لحظات یو م سان یخندند و خبر ندارند آ د آ ات م ی بع د ی را مالق آنن

رده يآه خودشان را تحص د و از مزا ی فرنگ م ی ل آ دگ یای دانن ی زن …و! مند در فرنگ بهره

ا ید داستان ایيايب اده ن ن اتف م س دان ه ه چن اده را ـ آ ست ـ ي ق س !ميان آنيشنامه، بیك نمایئت يدر ه .كایك در ناف امري شیرستوران: صحنه


١٣٧

ارا يحس: ها نقش ن رستوران . ن و س انواده . گارس د خ ه یران ی ا ی چن آ زنان ی آه دارند در باره یرانیچند جوان ا . خورند یدارند چلوآباب م

.ندیگو ی جوك مییكایامر

توران م الن رس وند یوارد س توران ش. ش مت يك و گرانقيرسرد. است التویم ان را می پ مارهيم. رديگ ی هردوش ه ی ز ش شش ب

ا . ردي گ ی دوستش را م ین صندل يحس. شود یشان تعارف م یا ه یقیدق بهر دو . گذرد یت م يكاگيرامون فالن استاد و فوتبال و مون ي وگو پ گفت . توجه ندارندیگری دآس چيه به. خندند یم

.دیآ ی مادر می قورمه سبزینجا بویا: ني حس .خورم ی، من هم میهرچه تو بخور: سارا

را ارا ب شوئی س ه دست تن ب ذرخواهی رف د ی می ع گارسن . آنان هميعق ه غذاهاش را يده دارد آ ت؛ ب ازه اس دتي همیشه ت م م ین ه

.آشد تا آماده شود یطول مس ا م يح ه تنه شم ین آ ود چ الن م یش د ی در س د . چرخان چن

د نشسته یز آنار يجوانك در م ان . ان تن و هم د از جوك گف ه دارن ا آ ه .ترآند یدن میخند

ه؟ين آیا: پرسد یشان م یكی نامزدم

اش؟ یري بگیخواه ی م . استی دختر خوب

ت؟ چند سالش اس .ك سالی و ستي ب

است؟ هم داشتهی قبل از تو دوست پسر . معلوم است

است؟ دهي با آنها هم خواب ! حتما، چرا آه نه؟

اش؟ یري بگیخواه ی و تو م .ستياش به من مربوط ن گذشته


١٣٨

!رتيغ ی بر حس انكبعد جو د و ین برم يها با آمدن سارا دست از س دارن

روع م ه فارس یش د ب دامن یآنن ارت و پاآ الت بك درباب اص ی ان . آردن پراآندن و مسخره سخن

: ابدی ین را در فكر ميسارا حس باشد؟ تواند شده یقه چه ميسه دق/ ن دوی در ا

. است آردهی را زخمنيرت حسيغ ی بی زخم واژه ا صدا جوانك ا ب ان در غرب سخن یه ازار آزاد زن د از ب بلن

ادر شوهر، یرانند و از واردات زنان پست یم ق سفارش م اآره، طب ب .بدون آاغذ

م صحبت از غ ه حس یرت يبعد ه دارد و خودشان ي است آ ن ن .همضحك… نازند و یدارند و البته آه به خود م

س هین ديح ر قورم بز گ د ی نمی س را. خواه ه یب رام ب احتد یدوستش ساآت م هید. مان دهی گر از چهچ ری خن ی دو دوست خب

.ستين د؟یها بگو ن جوانكیتواند به ا ین چه ميحس : رسد یها به گوش م جوانكی صدا

تگار ه خواس ادر اصغر رفت سال م رك یلميف. ی ام م از دخت هد امر فرستاده ا یان انزده . ك اله است طرف ش دا . س نج ابت ا پ ده ییت خوان ! ازدواجی خوبند، تجربه دارند؛ اما نه براییكای امریدخترها. است

.رت استي غی ن واژهيين در ذهنش دنبال تبيحس :تيروبه جمع م یدار ی را آه دوست م یست آه آس ين ن یرت ا ي غ م، باورش ه

او یها را ب انسان ست آهين نیرت ايغ. مي باش داشته دگ یآنجك ی در زنته ذ گذش ان بپ رين نیرت ايغ. میریش ه ح ه ب هیست آ سی م ممنوع ی آ

ش رك نك س ين نیرت ايغ. ميس ر آ ه اگ وایست آ نفس یی ه ه ت را آونش باش یم رد، ممن سمت آ ا ق ا م د ب ال پديغ. ميآن یا دهیرت اص

روز انی ا ویام له. ستي نین جه اق یا وص ه از اعم اجور آ است نرده وب آ ه رس تن جامع رون در م ت ق و. اس ن آهنگ یو ب و ی لج


١٣٩

دگ وع وام یمان ه ته سان را ب م ان رب ه سان. دارد یاش در غ ا ان ا ب ه .شوند ی میابیهاشان ارز یتعداد همخوابگ

! انسانیهاست از بها ن آن جوانكيين تبیا .آند ی خط مادر درددل مین پايحس هنگام ترك . ی ساآت بمان یا دانم آه نتوانسته یم: مادر با خنده

؟یسالن به آنها چه گفتده ا خن ئن باش : ب ان يمطم را ید زن ه ب شوند، ی شما پست م ی آ

!!اند یا هيهاشان بخ یليخ !ده بودیها پر جوانكی و رنگ از رو


١٤٠

...شوديم

ل یشود امروز روز ی م ار كی باشد مث ثال سه یخی روز ت ، مه م ی شنبه، سوم اآتبر، روز وصل دو تك ه ه ان ب و یم . آلم ه ت شود آ

ه یا ، و به آافه یهم اتفاقا از آار گل معاف باش ار ی باش رفت ا ت یكی ت یشود آس یم . یآن آوچك را روشن ی ن دهكده ی ا ی گورستان یليتعط

ده و آم ا ت م ب وز نفهم ه ه هن د آ را همیا دهي باش ا توست و از ي چ شه ب هزار و چهار صد یها یخواهد؛ تا طبق معمول با حراف یجانت چه م

. اش سرت را بخورد سالهتر دو چشم سبز نشسته باشد آه از ز آنطرفيك م یشود در ی م

ا م . ندپر بز و بوسه لب یتمام وجودش شاداب د ن یحت مرخ نشسته يتوان را یتواند آس یم. شده باشد رهينما به چشمان ترسان تو خ باشد و تمام

اه ی تو زی دهیپر رنگی هم همراه آورده باشد آه در خاطره رق نگ ر با ر یم . ل رفته باشد ياش تحل یتمام نشدن د حت م اصالح ی توان شش را هان يرش تو را به م دا تواند با دو چشم تب ی باشد و م نكرده دوست یهم

ه آه سال نی ا یداشتن دعوت آند، و تو فقط برا ه گرو رفت ، یا هاست ب . یهمان آني می را به لبخندی بارانین نگاه آبی ایجرات نكن

ات د ری اتفاق م میگ د ب ی ه ديتوان ثال ا. فت ه ا نیم ه ن رد یآ ن ماره ه آن زن اج د، و ن سته باش ار دستت نش وم یمزاحمدار آن ه معل آ

ا ! نشسته است ییز طال يست چرا سر آن م ين ار یش ه چه شود آ م ب د هه دن د آ ره بخورن م گ در در ه شنه آنق شم ت ان زيچ ر آب یا درنظرش

ا ن چشم ی ا یشود آه هر دو یحتا م . برود اران یه یا منتظر لحظه ی ب . بزنندی بنوشند و گپیا باشند تا با هم قهوه

رد اجاره د هم بشود آ ی شا ثال شوهرت نگاهت را ی دار ه م ا مور نباش يتعق و مجب د و ت ادر یب نكن ات ن شم ی در لحظ ه آن دو چ آه را دور ی دوزد، محوطه ی چشم در چشمت م یباران و آاف راس جل ت ؟ی گفتیچ: یعنی آه یبزن


١٤١

بت آن دو ي پر در آورد و در غ یشود آه آن نگاه باران ی حتا م و خوشم م : دی د و بگو ی ايزت ب يس سر م چشم لوچ و جاسو و . دی آياز ت

م؟ينيگر را ببی همدیوقت دار: ییتو هم بگود یمثال م . فتديتواند ب ی هم م یگری اتفاقات د د، بع شود روز بع

رو ه ب ان آاف ه هم ا یازآار گل، تنها ب اران یی و همانج اه ب ه آن نگ ی آش بش را گذاشته يترآ من خوش ينش د از ب و یني بود، بن ار ي بع ست و چه

شود آه او هم همانجا یحتا م . یساعت حرارت تنش را به درون بكش ه حرف زدن داشته یازي آن آه حتا ن ی نشسته باشد، و ب یمزاحم یب ب

ه در یهمانت آند، يباشد، به چشمانش م د آ د حرف بزن ا آنقدر تند و تنو شود یم. دیايادت ن یهاش ك آلمه از حرف یات ی بعد ییتنها ا ب یحت

ه ي ن ب يك تو پائ یاش را تا نزد یعطر تن باران ا گون ات را ببوسد اورد ت ی نشئهی و تا قرار بعدیز را در تنت فرو بكش ي سحرآم ین بو یو تو ا

. یرش باشی دلپذی حهیرا آن زن یا جمعه شب، ساعت هشت شب به بهانه ید برا یا شا ی

شهر آه حاال یمی قدینماي در س مزاحم را دست به سر آند و با تو دم شود آه تو هم یم. بگذارد ی شهر است، قرار یمیفقط پاتوق عشاق قد

شق بوس ه ع ه را ب ام جمع ارانيتم شم ب ا و كي بوتیدن آن دو چ هلمان ا یس هر یه ا م. یات را دور بزن زده خی ش ردك یحت ه م ود آ شاره ه اج رت یرون آنيات ب دار را از خان یرا رو وآزاد آزاد سانه ذار ش ا خود یاش بگ ابی و ت شور آفت ان، آ دش صفا یون محل تول . یآن

ادرش ی م واهرش، م راهش، خ ه زن هم ود آ ثال یش ا مس ه آ د و ن ارش باش م در خیهمك ه او ه ارانیالش اي آ اه ب را ین نگ

. است احتكار آردها ی حتا م ام قرارداده ه تم رارد ي دن یشود آ ثال ق د و ی اد خر ا، مسان روش ان ده ف و ش ا لغ د و زن ه د ب باش ا بتوانن ران یه ه نگ آن آ

ه درست روز يو هم . را دوست بدارند یهاشان باشند، آس ترس ن هفتدا سه اه سال ج م رس ییشنبه آه دو آلمان پس از پنج ه ه م ي ب و ه دند، ت

ا آن و مرگ ینشدن تمام یها ن قرارداد یخودت را از ا و فقط یآور ره


١٤٢

د يباور عشق پ با اران . یمان ببن م آن دو چشم ب د ه ار یبع را در احتكن دو چشم جذاب ی ای و تن باران یعشق تا امتداد عشق از آن خود آن

.یها به درون بكش را در تمام لحظهاال م دانشكده یها آه از پله یشود وقت ی م ، خودش یرو یات ب

د و یپارك ساع آالس رفتن به یرا به تو برساند و به جا دعوتت آنتن ی ن بوسه يات اول گرفته در فقدان پاسدار، حتا در ذهن مه را ی خواس

.یتجربه آنثال م . شود یگر هم م ی د یزهاي چ یلي خ ه حوصله یم ی شود آ

ه یشوهر اجبار ا ات سر رفت ه ج ش نی ای باشد و ب ه ور دلت بن ند و يآلند رفته باشد تا انتقام برودتت یاار غار به ت یبه جانت نق بزند، با چند

ب تور يرا بگ وش وزارت جل ودش را در آغ شور یرد و خ ست آن آ . نفت از راه سكس هالك آند یب

ا فرهای ش ه س شود آ م ب هي مخفید ه اری ان ثال آ اش از راه ی م عمرش را ی باشد آه تتمه دچارش آرده یلند به مرض یسنگاپور به تا

ل ي تحلین مرض خوشگذران یتر ست، از ناشناخته يهم دراز ن آه چندان .برود

ا م ه رف ی حت ود آ هيش رده ق وابش آ ده اش ج ور ش د و مجب باش . ه آندی بود، به تو هد دهیاش خر معشوقهی را آه برایبند باشد دستاق ی م الگ یشود آه آامال اتف لمان ی در یري زن ف ه یك س ی زنان

د برگشت ب ، راز دستیران یا را ن ا در ی خورده را ب د؛ ام اش آن و ف ته ا د آ م نباش و مه الگیچشم ت ت زن ر دستين زن ف بال دس دت را ق بن

. است دهی هم دیگرید لب رودخانه یا آه در آافهی هنگام یا مثال آن دو چشم باران ی ه ن ی، ب ی جاودانه آن ی آاغذ ی تا نگاهش را برو یا نشسته یازي آن آ

ه پرس تش را رو ديب د، دس ته باش انهین داش ه ش د ب ذارد و بع ات بگ ین شرابخوار یتواند حتا ا یم. همانت آند ي و چشمانش م یشراب سرخ اران سرم و سرنگ آن یدار ز باشد آه مردك اجاره یدرست زمان ر ب . باشد ل رفتهي تحلیمرض واردات


١٤٣

یردن آشور سرما و س ی گر درا ی برسد آه د ید هم زمان ی شا یا گانهي با زبان ب ی و مجبور نباش ی نباش ین حكومت ی د یديها تبع انسان

ره خورده یاش هم با مارش نظام شاعرانه یها آه حتا ترانه است، گ .دوستت دارم: ییبگو

ه د هم بشود آه مرد اجاره ی شا دار، صبح، ساعت هفت صبح ب و راهش یقفل آن در خانه را یخانه برنگردد و تو عرضه داشته باش

ف ی و پدر ینده ن س ا آف د ي هم نباشد آه مجبورت آند، مردك را فقط ب . یترك آن

ه ب نی ا ی به جا یتوان ی م رو يآه ب ه یمارستان ب ا و نال ام یه تمشدن وچ را دوره آن ین ردك ل ب ی، در ی م ستان داغ و ت دار، ك تاب

ه یكش دراز ب ی ساحل یها شن یها رو مزاحم ساعت یترس و ب یب و باران شم ب ن داغ آن دو چ ر آن یت ا م . ی فك ور نباش یحت ود مجب یش

ب واب بزن ش ه خ ودت را ب ا خ ت یه ا فرص رای ت ه يشی اندی ب دن ببخت تهیخوش ن خ. ی باش داش اور آ ات دیليب م م ی اتفاق ر ه د یگ توان

ه ی غر یها مجبور نشده باش میشود آه همان قد یمثال م . فتديب ه یا ب را بدر ار پ ود عشق، چشمت ی و م یدك بكش ی ضرب اجب ه در نب شود آ

. عاشق پرپر نزندیشه دنبال چشمانيهم و ی نشسته باش ی خاآستر ی شود آه دوباره در آن آافه ی حتا م

اران شم ب ایآن دو چ ه ج د و یز بغلي می، ب سته باش و نش ار ت آنا دست ا دست ی گرمش را رو یه ذارد و صدا یه و بگ ده ی ت ا خن یهشود آه دستش یحتا م . همانان آافه را برگرداند ي م ی ن سر همه شادابتاهیرا ز و ر چان ه س و را ب ذارد و ت ب یات بگ شد و ل ودش بك خیطال بياش را در م ی ا ان ل شنهیه د ی ت م آن و گ ه . ت م، هم د ه ی بعه خ آه آنجا نشستهییها آن د ب ه دو نی ال اي اند، دست بزنن ا ی آ د یار ـ ش

.اند دهيبه هم رس ـ ییها جدا پس از قرنا م زي چیلي خ ا یه شود، ام د ب ود ی نم…توان ط با. ش ه یفق د ب

.مارستان بروميب

٢٠٠٠سوم اآتبر سال


١٤٤

!نيرالدي مثل تئاتر مالنصیزيچ

.دهي، بهمن، نادره، زبی، مهدیم، هادیآر: نقش یب اجرايشگان بدون ترتيهنرپ

د دی تلفنی مه ه مجاه دمیران بی گفت آ ا و از ي چن ار علن ن به . اند د آرده یشان ما را به قتل تهد هیق نشر یطر بعد هم با خنده گفت آرگ یعنی[شگان يهنرپ ه م وم ب ا محك ه ترت] ه رايب ا یب اج ش م نق . ها را آه در باال نوشتم م؛ همانيهست

: بود فحش نامه را آه فرستاد، پشتش نوشتهی آپم آپی ا شرین ه دی هی ن ورد. مجاه د، ! ؟یخ آدم زن باش

د، اينيفم ره یست باش ه او نم د ب د، بع ال باش ه فع دی ن هم ر بدهن ! آخرده ی بجنب تا د شده و قطار حرآت نك ار ی با! ر ن م ینم ! ی آن ید آ دان

ار ور، آ ه د یچط ودت را ب ه خ ن آ ران ی آ ذآر یعنی[گ رات م ] نف .یبرسان

را یا د به ترور بهانه ین تهد ی ا د ی شنامهی ن نما ی ا یشد ب . ی آم

و شنامهیك نمای از یا شنامهینما ه ی ن ه در هم اتور آ هي زمی س آم ا ن هت اتور اس ار. آم دهیانگ ردن و در زن ت و م اتور اس م آم ودن ه ب

رو برداشته ی ن رهبر شوخ طبع ز يماندنش به فرام داد ی ر اب ساآن بغ ! داردیبستگ

ا ی در چهارگوشه . چهاردر شش اتاق شش در : صحنه . اروپا از آن یك ی. زنند ی تلفن بگوش دارند با هم حرف م یهفت نفر گوش ه

دگو یبيضبط ج ار بلن ته آن ن و دارد ضبط میاش را گذاش د ی تلف . آناد ار م یه ودش را آن ان اول خ شد ی از هم ه . آ ت آ د اس او معتقا را باید ا اطالعیا شهید ریكتاتوره شان یه طوريانيه و بي زد، ب .شود ینم


١٤٥

ام ل ن ه اص ا هم دت یه ون م د، چ ه ان و رفت ت ل د هاس چ يه. ان . اسم مستعار نداردیا شهيهنرپ

د مطلب جد یشه جز م يم هم ی آر را یدی زن شر ی ب دا ي اش پ هی ند راین تهدیا. آن ل ب ه قت رید ب تاوی آ ب جدی ی هيز تهیم دس د یك مطلد، یاي به دستش ب ین آه گوش یز ا قبل ا . زند یاد م یم جر هم ز یآر. است

: د آهیگو یمادرش م .یهمانيم رفته می دخترجان، آر

د یست و پسرش جواب تلفن را م يچ وقت ن ي ه ی مهد ا . ده حتم . خورد ی جوش م و شتر حرصي از همه بیمهد. آند یدارد آار گل م

رد یشه خونسرد است و با پنبه سرم ي بهمن مثل هم ن . ب او تلفت ه دست از ایدس اق می ب ه آن ات اق ب اه. رود ین ات م سریگ ه ی ه ب

ا صدا یپسرش مرتبا دستش را م . زند یبالكن م شد و ب ه یزی ریآ آ !ا نگاه آنيب. بابا فوتبال داره: دیگو یست، ميچندان واضح هم ن

ی زنگ یصدا . سوزد ی اجاق م ی من رو یمروي وسط تماس ن ان ی سوختگ ی است آه از بو ی آن طرف ی هید از همسا یشنو یآه م خفق . است گرفته

د من فم یال مي بهمن خ راينيآن پز ني همیستم؛ ب م آش د یه بل . ستمين

تلفنش . نترنت مشغول بودی با ای قبل از تماس چند ساعت ی مهد .زد یمرتب اشغال م

م او . ار اشر ی سردسته. م مرآز خبر است ی آر ازده سال ی حك . شده دهیاست بر

رادر را یك بكند؛ با ا ی دوست دارد آار تئور ی هاد د ب ه بن ن هما یمن هم گوش . دهد ی آب م یبدجور ان مرده ر فرم ه دست منتظ ی بنم هینشر ار آ درت تصم فهيضع ! ام آه چه آ ه ق ا آ د یري م گ يه . ندارند یی ها فقط عامل اجرا فهيضع ر . ان اال رهب ر . سرماست یب ا در رهب م ! مياقتش را داشته باشيم؛ البته اگر لیشو یم ذوب


١٤٦

د ه در دن ی بای مه د آ هیايد بدان ا زن ی مردان ا م ط آنه ا فق هوان یم ت آن يت ا اطاع ه . ميم از مرده ه ب ت آ ت محض اس در اطاع

.میشو یم[!] رهبر منصوبینيجانشد یفكرها د نكن ب م، مهر ی دست مر یشود رو ی نم گر ید! دي ب

د شد و انقالب ا رد یدئولوژی تابان بلن ازه ی با. ك آ ار ت رد یا د آ ن ی ا. آاده د افت اس دادن از م م پ ه ه وهر ب ور زن و ش اال یبا. ج قف ب د س

ستراح یبا! جاد آردی در فدا ا یبلندتر ا اگر سقف م د سقف شكست؛ حت !باشد

را یها آنفرانس آار تلفن بچه: نادره شر ی، ب د، یه، آر ی چاپ در ن م هلن . آلمانی هلند، بهمن آلمان، مهدیهاد

حاضر حاضر حاضر

بیغا آند؟ ی گفت مصاحبه نمیآ: نادرهاز ین قرت ی ا ی من حوصله . من بودم : یهاد دارم ی ب ا را ن ق، . [ه و ت .]گذارد ی تلفن را میگوش

.رميگ ی را می هادی دوباره شماره بله؟: یهاد اند؟ د به قتل آردهین ترا تهدی مجاهد آهیدان یم: نادره !خواهند بكنند ی میبگذار هر غلط: یهاد

.گذارد ی را میو دوباره گوش ؟ی بگیخواست ی میچ! ولش آن: م یآر .اند را در هامبورگ آتك زدهید شاهسونديسع: یمهد

؟یخب آه چ: بهمن .اند ن بار دادهي چندمی هم حكم قتل ما را برایآتب: نادره

گه چه خبر؟یخب د. بابایا: میرآ


١٤٧

ا یكا زنگ زده آه شاهسوند ی از امر یكی: نادره بعد از آتك خوردن ب .آنجلس مصاحبه آرده و لسیراد د؟یآ یزنند، صداش آنجا در م ین جا میآتكش را ا: بهمن !ميم محكومش آنيه بدهياطالع: یمهد را؟ید شاهسوندي را؟ سعیآ: میآر

. استیدنيم شنی آری آذری لهجه .ممكن است ما را هم بزنند: یمهد . ندارندیها آار به زن: بهمن .رون و زدنشيدنش بين آشياز ماش: نادره .اش بوده با زن و بچه: یمهد ا آن را؟ین را یم؟ اي؟ باالخره آه را محكوم آنیخوب آه چ: میآرد ادره: یمه ه! ن ودم ا گفت ای ب ه پروپ در ب ا نپی اینق ار! چينه االخره آ ب

.یدستمان دادد؟ اطالع ی بابا چكار م یا: میآر د بكنن محكومشان . ميده یه م ي خواهن .ميآن یم

ا قبل از آتك خوردن؟یبعد از آتك خوردن : نادره .شود آرد یت آه نمیقصاص قبل از جنا: بهمن .اند د به قتل آردهیتهد: یمهد .زنند یاد میها ز ن حرفیه؟ از ایآجا؟ در آدام نشر: میآر .ه را بترساننديخواهند بق یم: نبهم .مارستانيم بیرو یفوقش م! بابایا: میآر م ها؟ی آردیريعجب گ: یمهده پل ي د؟ اطالع ي آن یآار م باالخره چه : نادره از ی س؟ يه؟ اطالع ب یا گ ب؟ي جی تویزيچ خبر؟ گه چهیخوب د! بابا ولش آنیا: میآر .م آلنیآ یمن هم م: یمهد .رندشتيتو آلن آه ب: بهمن

!مي آنیبند ها جمع بچه: نادره خبر؟ گه چهیخوب د. ميم آه جمع آنی پهن نكردیزي را؟ چیچ: میآر


١٤٨

د من حرف بزنم؟یگذار یچرا نم: دهيزب .اسم تو آه نبود! گه حرف نزنیتو د: بهمن ؟یني اسم مرا ببیچشم نداشت: دهيزب

.ده مخالف بودميمن از اول با استخدام زب: بهمن . هم با استخدام تو مخالف بودممن: دهيزب را استخدام آرده؟ی، آیآ: یمهد .م مرا استخدام آردهیآر: دهيزب ؟یريگ یپول هم م: یمهد ؟یر مسئول دخالت نكنیشه تو آار مد یم: میآر ؟یريگ ی میواشكیها را پول: یمهد …تا آور شود: دهيزب ست؟ي نیگه چه خبر؟ خبر مبریها د خوب بچه: میآر ست؟ي خبر، خبر ن ن همهیا: یمهد گه چه خبر؟یها د خوب بچه: میآر

.ده مخالف بودميمن از اول با استخدام زب: بهمن .من هم با استخدام تو مخالف بودم: دهيزب را استخدام آرده؟ی، آیچ معلوم هست آيه: یمهد .ده را استخدام آردهيم، زبیآر: نادره رد؟يگ یحاال چقدر م: یمهد !وقوف میفضول: میآر .دهم یمن استعفا م: یمهد .رود یسر خودت آاله م: بهمن ؟یچه آاله: نادره .یآاله نمد: میآر

.قیق هرچه الیخال: بهمن ؟یق چی، الیآ: نادره !ق آتكی الید شاهسونديسع: میآر ؟یآن یت میچرا از ترور حما: یمهد .كي هم تاآتیجنگ مسلحانه هم استراتژ: نادره


١٤٩

…تو هامبورگ: بهمن رسه؟ یه به ما فقط فحش میاز نشر: یمهد .یسقف فدا را شكست: میآر .بم هم شكستهيسقف ج: یمهد .، گشاد گشادیه تنگ است، در خروجی نشریدر ورود: میآر ؟ی چیعنی: یمهد ! بفرمایعنی: بهمن د؟یآ ی با من میاگر انشعاب آنم آ: یمهد .م، منتها از راه آبي انشعابیما همه مدع: نادره

١٣٧٧تابستان


١٥٠

!ميديخند یما م

ه س يدست آش . ستادمی نه ا یيجلو آ ه شكم، ب ا نهيدم ب دم ت ا، آم هائ یموها را باز آردم، خرمائ . گردن د، خرم ائ ی بودن ا چشم . ی خرم ه

. درآوردم یشكلك . دميها را آش چشم ی گوشهبا انگشت . را تنگ آردم .میدی خندییبعد دوتاد یفر اه آن نش را آوت ود دام ده ب ود، زرد . ده آم نش زرد ب دام

ويل ه. ییم م خر پارچ ا ه ودیاش را ب ازهیده ب سرك ی م؛ از مغ آن پ .شد یافتاد، سرخ م ی نگاهش به ما می آه وقتیهودی

و م . م تو يترف یم و م یدیخند یم ه پارچه را ول رد یچند طاق م یآ : میدیخند یباز م. میدید یلرزش دستش را م. اش شخوان مغازهي پیرو

آد؟ ین به من می ا ن چطور؟ی ا

ا را ب پارچه و م ي ه رد یشتر ول ه شما خ ی ا: میآ . دی آ ی م یل ين ب .میدی خری دامنی ك قواره پارچهیبعد . بود ده را نشان دادهیفر

الم وعل ادرش س ود يم د ب شان را بل زاز. ك و ب ه رد یاز جل آرد ی بلغور م یم جود یشد یم ا م صبح . میآ لوار و آت . مشیدی د یه شه یراهن يپ. ديپوش یم رد یاش م قه آهاردارش خف م صبح، ي ن و هفت . آ

.میدیخند یما م. اش باز بود در مغازهود نهيس فت ب ام س فت. ه فت س ر لباسیاز ز. س زد ی میر ه

!گرید ديبس آن: دم به تنمي آشیدست م. رونيب : تر بود ده آوچكی فری نهيس

.آاش مال منم مث تو بود. ها نهين سی ای رن واسهيم ی پسرا م .میدیخند یباز م ا یموها. ك بود یآمرش بار د خرم رد یاش را رنگ م یی بلن آهرشب . مل داشت یشه ر ي خوش حالتش هم یها چشم. تر شود تا روشن

.م سر آالسيرفت ی تافت میم و با بویديچيپ یسرمان را م


١٥١

ا ادریدختره دی آالس چ ا آن. بودن ل ییه د، ام ه نبودن م آ ه .میدیخند یم و ميگفت یم؛ اما ميگفت یها امل م دانم چرا به آن ینم. بودند

. زد ید م ی دانگ همه را د آمد، شش ی آه م ییمعلم هندسه فضا !نديم، تا جوراب نازآمان را ببیديآش یروپوش ارمكمان را باال م

رو ی وسط س ی سلطان یآقا ودل ب ر ت گرمش یرازي ش یتا دختد یم رق م. ش رد یع ه ی هيخواست قض یم. آ اس در نقط ی خط مم

ه م . شد ی است را ثابت آند، نم تماس بر شعاع عمود پنجره . شد یخف .میدیخند یباز م ما. آرد یرا باز م

دان ـ در م ی زنگ آه م و . رفت یخورد ـ انگار آه از زن یتو ی م یكی. میآرد یاش م راهرو مدرسه، دوره و یل يخ. رفت جل از . جل

ش م ب هل و س یداد یعق ا دبی نهيم ت د. ري آق از . ميرفت یدرم بع ب .میدیخند یم

سرها یبرا ان اسم گذاشته ي خی پ ود اب سرها . می ب ی مدرسه یپد د محم گل بودن اه خوش ا ش ا. رض ود یكی یپ ازانبر ب ل گ ان مث . ش

ه خوشگل . مون بود يشان شكل م یكی ود محمد از هم ر ب م . ت مغرور ه. ستاد سر راه یا یم. گفت یمتلك هم نم . افتاد یدنبال دخترها راه نم . بودان م . داد یه م ي تك یواریبه د رد ینگاهم ه او م . آ ه . میدی خند یب ه هم بد يم؛ به قوان یدیخند یز م يچ ه از آوچه م ین آم در آ در ی پ ه پ آورد؛ ب

.خواست یدانست چه م یآه دوستمان داشت؛ به پدر آه نم

و آ د یيجل ه در زدن ودم آ ه ب ت ید میده بایفر. ن ادرش . رف مدن گناه زن یيزا: ده بود و باز هم حامله بودیي تا زا تهف. شد ینگران م .آند یرا پاك م .دیيزا ی می هم ه ني همیبرا رد اآب يدانم آن پ ینم ز ی مردن یري رم ه بن ا ی آن هم ن را از آج

!آورد؟ یمت سر نداش ا دوست پ ا. ميم ادریرازي شیدختره دام ی چ هرآت امیدوس ایلي، ف سیمزد، ن تندی، آ س . را داش ر آ سر یاگ ت پ دوس

.ف آندیه تعري بقی نداشت برایزيچ. شد ینداشت، بد م


١٥٢

نج م ان غ ك یدلم شت آوچ ه انگ شتمان را ب سر یزد انگ ك پو سعد یم؛ ی بخور ی بستن یم آافه آاپر یم و برو يخوشگل گره بزن یا ت

زن دم ب ا نميق د یم؛ ام د. ش ه جاسوس بودن ه. هم رچ ی هم الم خب ن يع !شد یمعلوم نبود پدر از آجا خبردار م. بودند

ه سر عم امزد پ رور ن ود س م م. اش ب ا ه ه یب د دم مدرس . آمدند د یگر را میانگشت آوچك هم رور سرش را م. گرفتن داخت یس ان

ائ . شد یسرخ م . نيپائ ه را ي د، بق ی د ین م يپسر عمه تا سر سرور را پ .ميگفت یبه سرور م. زد ید مید

ا بق يآش یچادرش را سرش م . شد یگر منتظرش نم ید ه ي د و با یراه م ود عربه مت گ اد س م م . افت ا ه وس يرفت یم ا اتوب د ت م زن .دیايمان ب مدرسه

: گفت ی میكی. میآرد یسرور را دوره م ن آجا؟يگفت دست پسر عمه را زنبور زده، اگه

!نمايتو س: گفت یم یكیآن ن پستونام چقدر گنده شدن؟ آخه يدون یبچه ها نم : گفت یفتانه م … ماساژ…پسر عمها . رفت ین و م يانداخت پائ یسرش را م . شد یسرور سرخ م م

ب . میدی خند یوار م ی به سوراخ د . میدیخند یم ه س اه نداشت، یليب ه ش آ .میدیخند یم

. خرمقدس بود . بود شده ینیمات د ي معلم تعل یتشو رخ ی ستاره شت را م و ح یط وض، ت ب ح ت ل ارش را يگذاش ابون گلن اط، ص

تيمال یم ه رخ ا د ب گ م ی یه ده، چن ه مان ره. زد یك هفت ادر ی گ چدا را خوش نم : آرد یگلدارش را محكم م اه داره، خ ! ادي خانم، واهللا گن

!رونيره ب یجوراب م ی بیبده فرشته با پا !جوونن، ولشون آن: افتاد یهاش م یاد جوانیمادر شت دست پ ه يستاره، پ سته ن از م ب نم . گرفت یاش را گ از جه

.میدیخند یما م. گفت یمرون يشد لخت ب ی بود مثل دزفول آه زمستان هم م ییجهنم جا .رفت


١٥٣

.ده بودندیو هاتو جهنم گوگوش . میديترس یاز جهنم نم ا يرفت یروز عاشورا م . آمد یاز آخوند بدش م . دسته یم تماشاه ادر مینگ ه م رد ی ب د. آ م : گفت یزد و م ی میلبخن انم، اون عل خ !بزرگه

رخ م ادر س د یم ادرش را م . دیخند یم. ش ش یچ د رو يآ .خندد ینند آه ميصورتش تا نب

ه ه خان د ب ودورود آخون وع ب د . ممن ه آخون ه ب شمش آ چ دهی انگار جن د . گفت یداد، بسم اهللا م یآرد، آفاره م یافتاد، تف م یم

ود ت . ب ازه نداش رو ياج فره ب ه و س م یدر. میم روض تخر ه ا و اس .رفت یمان سر م هم حوصله ني همیبرا. ميرفت ینم

را ا اربعی سالمتی ب ذر داشت ني م ا ن له. ه . پخت ی زرد م ش .آرد ی میآشپز

ازده ا ش ادر ام ود م انم ب د یشان میخواهرهاش حسود. خ : ش . د پسريوه بوده، مجيال بيسه

.آرد ی همه را اطو میها پدر لباساك م ي شست، ش ی ستاره ظرف م رد، جارو م یشه پ رد یآ . آ

.شست ی بچه می آهنه. شست یرخت ممواظب . گرفت ی م یشد، مرخص یك م یمان مادر آه نزد یزا

.ميتش نكنیبود آه اذ !د را جادو آردهيال، مجيسه: سوختند ی میه از حسوديبق ه جادو خاله دعا گرفته ود آ د ی ب ادر را باطل آن جادو را . م

. اتاق خواب مادری درگاهی بود پا آاشتهیواشكی .داد یگر به خانه راهش نمیمادر د ه از . اسی یها پر از گل . خانه پر از گل سرخ بود عصرها آ

اش را ی ترآمن ی چهيقال. آرد ی م یاط را آبپاش يگشت، ح یسر آار برم : وانی ایآرد تو یپهن م

؟یده ی به بابا میك چای .ختمیر ی میخواند آه چا یدلكش م رسون ترسونت


١٥٤

پرسون پرسون ه اد سر تلمب ا فره سابقه م ب ت ی زدن م ر یحوض با. ميگذاش د پ

.شد یمم یافتاد یشد، راه م یخنك آه م . تابستان آارمان بود ی عصرها

هر و ش انم ش يم پيرفت یم. ت هیرازيش خ ری ، خان ه ی فخ ه تخم ؛ ب .دنیشكستن و خند

ادر خوشش د ی نمم ود، ع. آم در نب اطر پ ه خ ر ب ه ياگ م ب د هد نظرش يترس یم . ديترس یدشان، م ید یهروقت م . رفت یدنشان نم ید

د واهرش پ یوقت. بزنن ال م ي خ ت، از فام یش رم ه يرف وهر چ ل ش داشت؟یانتظار

رد یده، هنوز احساس گناه م یمادر فر ه یدلش غنج م . آ زد آ .دیم بزاباز ه

زيپ وز بن رد، هن تیرم اه زن د. ن داش اال گن ریح را یگد ی ائسهیك یشد خودش را حرام ینم. شست یم اده آن ار افت دا . از آ خ

! تو آارش بودیحتما حكمت. خودش خواسته بود

. دیخند ی نم یگر آس ید. بود علم معروف گردن پدر را شكسته د یمادر را اطو آند؛ آس نبود آه لباس یگر آس ید ه بمان ه خان ود آ نب

. نثارش آندی نبود عشق و شادیتش نكنند؛ آسیتا اذ .ر خاكی بود ز خنده با پدر رفته تان را ادر راه قبرس هیم ود اد گرفت م . ب دان را ه اد یراه زنه ود گرفت ه م. ب اه آ ا یگ ه، پ د خان رد یش را دراز میآم اه. آ ه ینگ ب

ه انداخت؛ به عكس خاك یقچه م تا ه بوسه ی گرفت در، ب ه ی پ دان هم خن .می بود آه دورش را گرفته

ادو نم ید ر از ج رده . ديترس یگ ال آ ادو چ ا ج ه ج اال هم حه استخاره . آردند یهمه سرآتاب باز م . نوشتند یهمه دعا م . بودند هم

.آردند یم …جادو


١٥٥

د یده د یر و محمد و فر مون و گازانب يم ژن ي ال و ب ی ژ. گر نبودن .رستم و سهراب هم نبودند. ن هم نبودندیريو فرهاد و ش

د م ا ق ش یماره شان م. دنديآ ز، . ساخت یخون و لجن به مغ .زدند یدور آمرها چنبره م. بودند دهيقد آش. آورد یحالشان را جا م

.زيز تيشد؛ ت یز ميششان تين ا . دمیخند یمن هنوز م ه وز ی سلطان یبه آق ل شده ي ر و وآ ی آ

سرك خوشگل ه پ ود یبود؛ ب دان یه ه زن ازه شده ی آ ه آن مغ ود؛ ب ی ب . بودند آه درش را گل گرفتهیبزاز

رده ي زرد پی پارچه یا اش تكه پاسدارها در خانه ه دا آ د آ بودن .مشی بود دهیآه باهم خرده ی بود؛ از جنس دامن فر قابش آرده

: اش شخوان مغازهيم رو پیآرد یها را پهن م پارچه د؟یآ ین به من می ا .دیآ یشتر مين به شما بی ا پدر در قاب عكس ی خنده. دید ی مادر را نمی خندهیگر آس ید

ی خنده. زد ی م مادر لب تاقچه پرپر ی خنده. بود وار خاك شده ی د یرو . بود محو شدهیهودیپسرك

ده م ش ن گ ده م م ش رداب گ ه م ودم؛ ت وز ب ا هن ودم؛ ام ب …به عشق. دمیخند یم

در فر زیپ وز بن ز. ن داشتیده هن ام نمیبن د ینش تم سجد . ش م …زن… ین مجانیداد؛ بنز ین میمحل بنز


١٥٦

!نازن

: ها را باال انداخت شانه. آفش نداشت. به پاهاش آردینگاه .ش هم منيكی. اند ا پابرهنهيهمه آدم تو دن نی ا : اد صادق قطب زاده افتادی. اش گرفت خنده …ها پابرهنهیخواست برا یم. چاره صادقي بگ تاآس يچشمش تو پارآ ه س ین ا ب ا يه امك پشت يس . دامك افت

. خم آردی خواندن آگهی فرمان سرش را به بهانه ؟یريگ یل هم نمیگه تحویا، حاال دي آقا س

.دمتی نه واهللا آق رضا، جون شوما ند !ینالوط: ن و رفتي سرش را انداخت پائ

…یچه پوست. اد فرشته افتادی …زرشك پلو با. بود ز آمادهيچرفت همه یخانه آه م

! نازن .ز خراب شدي چ بختك آه آمد همه ائ یا لباس سورمه ا پ اال ت ود ن جر داده ي فرشته را از ب فقط . ب

…دهيك آشی سرم آنم؟ی توخانه هم روسر

… برادرهام !د؟ي فهمی نازن نم

: بود بود مشهد نذر آرده رفته. بودش دهیگاه دتو دانش ! نازن

سرم را م م پ س یاس ذارم ح ره را ليگ م لين، دخت ه اس ال يال، ب …خالد

! نازن یرفت در دآان مهرگان

هان اومده؟ي جعفر آقا آ ! نازن


١٥٧

راش . بودند دت آرده دنش عا یهمه به د . گذاشت رفت شان ب دل .سوخت یدلشان براش نم. سوخت یم

…آنقدر زنك را زد: گفتیكی .كم آق رضا، مخلصمي سام عل !رآوردنيها، آدامس گ ی نالوط

بود؟ نوشته آدوم مجله ! نازن

؟ی برنج دار !آه برنجش باشد؟اش آجا بود خانه ر ا ت س ه فرق. ستادیا. ستگاهیرف رد؟ وقت ی میچ دفیآ ی ه

!یآن یست از آجا شروع مي مهم نیندار !له، آس شعري هدف، وس

ان؟ ها آجا رو گرفته ین نالوطی اخواست چه آند؟ یآفش م. آفش نداشت. بش بوديدستاش تو ج

…ی دارد، چراغیآه خانه دارد، زندگ است یآفش مال آس ! نازن

ود وانه شده یاز دست زنش د . بود ز را خراب آرده يهمه چ . ب . بودند رش آردهيم زنجیچند ماه تو مرها. گفتند ینطور میا

!پخت یگه غذا هم نمید! خوبش شد !س بخوريگه برو سوس ی نازن، م

. ها خوب بود چقدر آن اول . بود دهيش چقدر رقص يعروسشب …خارجه. چقدر با هم خوب بودند

! جاآشهین پریر سر ای همش زار دار و زن چك هی بگ ودی ؟ دفع ه نب ش آ خودش خوب . اول

!توچه به. شد یم ! نازن

. بود پسرش بزرگ شده !ی، با من طرفیه مامانو زدگیك دفعه دی اگر

!نامرد


١٥٨

»!ستيگه شانزده سالمه، به شما مربوط نی بابا من د …جا، مادرش گفت آواز دهل ماند همان یآاش م

! نازن . بودند س آوردهيها پل هیهمسا

! بهشان نسپرده بودی اگر پر . آردیا خنده. نيدستش را گذاشت رو زم. تسرپا نشس

م؟ي خوب حاال جناق بشكن !، با من با من بابا

! نازن ...نيچراغ قدرت، تمك. ها خاموش بود چراغی همه

…د، بلوريد، چشم، سفیهاش، مروار دندان . انگار مادر حق داشت

!!!؟ی بدادم برسیی آجا مادرود نيشلوار از آمرش پائ . نينشست رو زم ر ب س فرشته . ت نف .گرم گرم. گرمش شد. صورتش حس آردیرا رو

!داد، نا زن یها راه نم ین آخری ا .توانست خودش را آنترل آند ینم. بود گرمش شدهیليخ رفت یك ی. شد، دماغش را گرفت ی آه از آنجا رد م یرزنيپ

. س خبر آنديپل .می مرها .گه نزدمشید، رفته، دي ولم آن

. آردیق اضطراریك تزریآمبوالنس .هاش افتاد روهم چشم شكده، آم یها یجعفر بود و محمد رضا، همكالس حرف ی دان

.كيك پی، یاسيس !م صفای بر

!زن زنه. ، درس خونده آه خوندهید ی بهش رو میادی ز د؟یگه رو دی دیكیاگر ! نذار بره آار آنه

! نازن


١٥٩

گذاشت درس یده، نم يجعفر چهار تا خواهر داشت، همه ترش .آردند یك هم نميسالم و عل. آمدند دم در یبا چادر م. بخوانند ید خودشو پایچرا با. دخترها عاشقشنی همه. پسرم خوشگله

ه زن حروم آنه؟ی .نجابت فقط برا زناست! مادر جان

دتا زن يپرس] یعل[ از آقا ا چن …یك ی فقط …دن، چرا مردهود آوردهیلگن دام زن… ب ا هرآ ه شیه اال با…ريك آاس ر يد شی ح

…خودشان راود؟ عل ر چه شده ي پر ش یها آاسه. ادش نبود یاش هيبق چه ی ب د زنها را زد؟ی بود؟ چرا با آرده

!مادر: دي داد آشود، ب يب تان ب ه، ب يمارس ه ن تان آ تان روان يمارس ودیمارس . ب .ها را باز آرد چشم. هاش را بسته بودند به تخت دست

ده ی آه شده زهر چشم هم یخوديها ب وقت ی بعض شونش ب ! ن !هم واسه خودت خوبه، هم برا اون

ود ده ب ادتش ش ك زدن ع ش م یاوا. آت وخت یل دل ش . س بغل .آرد یبعدها مست م. خواست یآرد، عذر م یم

…ها، چادر، خانه ران، زنیا! بودم آاش مانده !ال مدرسه بروديگذاشت ل یآاش نم را بحص ش ب ر بخ شت، دآت اعت ه ا، س ه م ی معایه د ین . آم

تارها هم . بود یشان هفتگ نهی آه حالشان بهتر بود معا ییها آن شه ي پرس .شان هم مرد بودند همه. بودند آماده

ا . میرفت مرها ی اولش نبود آه م ی دفعه بخش را آرامیداروهر م . شد یآردند، حالش بهتر م یق م یآه تزر ته را یبهت توانست گذش

.زد یاورد؛ اما حرف نمياد بیبه :ه آالمش شده بوديتك

! نازن !ی نالوط ! نامرد


١٦٠

؟یی مادر آجا .ستندي ما نی ها لقمه نیا: مادر حق داشت د اد گرفته ی. ماند یست روز يب ا ولش آنن د، ت ود حرف نزن . ب

ه م ورد یولش آ ان نداشت بخ د، ن ا. آردن ه یپ هر پرس و ش ه ت برهنا، راه آهن یستگاه تاآس ی شتر، تو ا يب. زد یم م خودش یك وقت ی . ه ه

. داشتیتاآس …ها میم ندی اون قد ! نازن

ود گر عادت آرده ید. اباني بودند تو خ ولش آرده بش را ي ج. بر م رد و از ب یپ ت دم ا یم. رونيزد ب یتان ممارسيآ ستگاه یرف !ها ینالوط: نديها را بب یها، نالوط یتاآس

؟یريگ یل هم نمیگه تحویا حاال دي آقا س گفت؟ ید میوانه چه بایك دیبه . گفت یامك آفر ميس

.نيتون مثل هم همه .تون همه

.نی خونه دار .داد یگر راه نمین اواخر دی ا .نيدوباره نشست زم ه . بدهد یدیرفته بود به دختره درس تجد ود دستش را انداخت ب

.دور گردنش .نيباز نشست زم. دوباره گرمش شد .میدوباره مرها .رانیخواستند بفرستندش ا یم. آرد یگر قبولش نمیمه ديب

؟یل داري وآ لش آجا بود؟يوآ د ست را گذاشته يل. آمد بردش یكی. به سفارت خبر دادند بودن

.سدیها را بنو جلوش تا اسمر : نوشت ازن، پ ا ین ال، اصغر، ين، ل يم، حس ی، جاآش، مره

.نازن


١٦١

.دوباره گرمش شد و گ ی با روسر یزن رد شي از ت ب . ه نگاش آ در ش ه فرشته يچق

.بازهم گرمش شد. یبا همان روسر. بود


١٦٢


١٦٣