8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
1/159
1
T.C.
MULA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KTSAT ANABLM DALI
TRKYEDE KADIN GCNN DURUMU:
DENZL TEKSTL SEKTRNDE KADIN GC RNE
YKSEK LSANS TEZ
HAZIRLAYAN
ASLI KARATA
DANIMAN
Do. Dr. CEM MEHMET BAYDUR
HAZRAN - 2006
MULA
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
2/159
2
T.C.
MULA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KTSAT ANABLM DALI
TRKYEDE KADIN GCNN DURUMU:
DENZL TEKSTL SEKTRNDE KADIN GC RNE
Hazrlayan: Asl KARATA
Sosyal Bilimler Enstitsnce
Yksek Lisans
Diplomas Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.
Tezin Enstitye Verildii Tarih :
Tezin Szl Savunma Tarihi :
Tez Danman : Do. Dr. Cem Mehmet Baydur
Jri yesi :
Jri yesi :
Jri yesi :
Enstit Mdr : Prof. Dr. mer GRKAN
HAZRAN - 2006
MULA
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
3/159
3
YEMN
Yksek Lisans Tezi olarak sunduum Trkiyede Kadn gcnn Durumu:
Denizli Tekstil Sektrnde Kadn gc rnei adl almann, tarafmdanbilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurulmakszn
yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu,
bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve bunu onurumla dorularm.
......./....../2006
Asl KARATA
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
4/159
4
YKSEKRETM KURULU DOKMANTASYON MERKEZ
TEZ VER GR FORMU
YAZARIN
Soyad : KARATA
Ad : Asl Kayt No:
TEZN ADI
Trke : Trkiyede Kadn gcnn Durumu: Denizli Tekstil Sektrnde
Kadn gc rnei
Y. Dil : State of the Woman Labor in Turkey: An Example of Woman Labor
in the Textile Sector of Denizli
TEZN TR: Yksek Lisans Doktora Sanatta Yeterlilik
O O O
TEZN KABUL EDLD
niversite : Mula niversitesi
Faklte : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Enstit : Sosyal Bilimler Enstits
Dier Kurulular :
Tarih :
TEZ YAYINLANMISA
Yaynlayan :
Basm Yeri :
Basm Tarihi :
ISBN :
TEZ YNETCSNN
Soyad, Ad : Cem Mehmet Baydur
nvan : Do. Dr.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
5/159
5
TEZN YAZILDII DL : Trke TEZN SAYFA SAYISI:142
TEZN KONUSU (KONULARI ) :1. gc Piyasalarnn Yaps ve leyii
2. Tarihsel Sre inde Kadn gcnn Evrimi
3. Trkiyede gc Piyasalarnn zellikleri
4. Trkiyede Kadn gc Arzn Etkileyen Temel Faktrler
5. Trk malat Sanayinin zellikleri ve stihdam Yaps
6. Denizli Tekstil Sektrnde Kadn gc Kullanmna Ynelik Bir Anket
TRKE ANAHTAR KELMELER :
1. stihdam
2. gc Arz
3. Kadn gc
NGLZCE ANAHTAR KELMELER:
1. Employment2. Labor Supply
3. Female Labor
1. Tezimden fotokopi yaplmasna izin vermiyorum O
2. Tezimden dipnot gsterilmek artyla bir blmnn fotokopisi alnabilir O
3. Kaynak gsterilmek artyla tezimin tamamnn fotokopisi alnabilir O
Yazarn mzas : Tarih : ......./....../..........
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
6/159
6
ZET
gc piyasalar, igcn arz ve talep edenlerin znel koullarndan
etkilenmeye aktr. Emek unsuru her zaman homojen bir yap gstermemektedir.
gc arznn nitelii nemli llerde davransal faktrlerden etkilenir. gc arz
zerinde; alanlarn zevkleri, gelir karsndaki tercihleri, aile iindeki konumlar,
beklentileri ve sahip olduklar meslekler etkilidir.
Ekonomik kalknmann birincil koulu retim faktrlerinin etkin
kullanlmasdr. Bu faktrlerden biri olan igcnn kullanmnda cinsiyet
ayrmclna gidilerek, kadnlara ynelik negatif ayrmclk yaplmas, kadn
igcnn igc piyasasna katlmnda dengesizlie neden olmaktadr. Doal olarak
bu durum igc piyasasnn yaps zerinde olumsuz etkiler yaratacaktr.gc piyasalarnda, kadn igcnn en sk karlat sorunlar; emek-
youn ilerde dk cretle istihdam edilmeleri, enformel sektrde istihdam
edilmeleri ve sosyal gvenceden mahrum kalmalardr. Ayrca, kadnlarn hem
alma yaamna girerken hem de girdikten sonra karlat cinsiyete dayal
ayrmclk da nemli bir sorundur.
Trkiyede kadnlarn igcne katlmnn, ekonomik kalknma iin nemli
olduu kabul edilmekle birlikte, igcne katlm oranlar dktr. lkemizde
kadnlarn alma hayatna istenilen dzeyde katlm salanamam; ada anlamdacretli alma kadnlar iin yaygnlamamtr. Kadnn niteliksel geliimini ve
igc piyasasna giriini salayacak gerekli mekanizmalarn oluamamas bu
olumsuz durumun nedenlerini oluturmaktadr.
Bu almada, igc piyasalarnn ileyii ve kadn igc arznn teorik alt
yaps sunulmaktadr. Bu ereve belirlendikten sonra, kadnlarn igcne katlmn
etkileyen unsurlar incelenmitir. Ayrca, Trkiyedeki igc piyasasnn kendine
zg yaps ierisinde, emek-youn bir sektr olan tekstil sektrnde alan kadnn
ekonomik roln incelemek amalanmtr.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
7/159
7
ABSTRACT
Labor markets are open the effects of specific conditions of the people
demanding and supplying the labor. The factor of labor does not always exhibit a
homogenous structure. The quality of the labor supply is always affected to a great
extent from behavioral factors. Tastes of workers, their choices for income, their
status within the family, their expectations and the professions they have are
influential on the supply of the labor.
The primary condition required for economic development is the effective use
of the production factors. In the use of labor, one of these factors, by making sexual
discrimination, the women are subjected to negative discrimination, and this causes
imbalance in the participation of women labor in general workforce. Naturally, thiscreates negative effects on the structure of the workforce.
The problems encountered by female labor in general labor market are; their
accommodation in labor-intensive sectors with low wages, their employment in
informal sector and their being deprived of social security. Moreover, discrimination
based on gender experienced by women while both entering working life and
functioning there is another important problem.
While the importance of the womens participation in workforce with regards
to economic development is acknowledged in Turkey, the rate of participation is low.In our country, it could not be rendered possible for women to participate in the
business life at the desired level, and in contemporary sense, paid jobs could not be
made common for women. This negative state of women is caused by the lack of
mechanisms required for the qualitative improvement of women and to help them
enter the working life.
In this study, operation of the labor markets and theoretical foundation of
labor supply are presented. After this framework is determined, the factors effecting
womens participation in workforce are investigated. Moreover, within the peculiarstructure of labor market in Turkey, the study aims to look at the economic role of the
woman working in textile sector which is a labor-intensive sector.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
8/159
8
KISALTMALAR LSTES
AB : Avrupa Birlii
ABD : Amerika Birleik Devletleri
AG : Az Gelimi lkeler
AR&GE : Aratrma Gelitirme
ATO : Ankara Ticaret Odas Bakanl
DE : Devlet statistik Enstits
DPT : Devlet Planlama Tekilat
GB : Gmrk Birlii
GO : Gelimekte Olan lkeler
GSMH : Gayri Safi Milli HaslaGSYH : Gayri Safi Yurtii Hasla
KO : gcne Katlma Oran
O : sizlik Oran
KT : Kamu ktisadi Teebbs
KOB : Kk ve Orta Byklkteki letmeler
KOSGEB : Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi
MRS : Marjinal kame Oran
ODT : Orta Dou Teknik niversitesiOECD : Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat
SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu
TCMB : Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas
TB : Tm ktisatlar Birlii
TSK : Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu
TL : Trk Liras
TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TK : Trkiye statistik KurumuTSAD : Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei
FE : retici FiyatlarEndeksi
YTL : Yeni Trk Liras
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
9/159
I
NDEKLER I-III
TABLOLAR LSTES IV-V
EKLLER VE GRAFKLER LSTES VI-VII
GR 1
NDEKLER
BRNC BLM
1 - GC PYASALARI VE KADIN GC 4
1.1- gc Piyasalarnn Yaps ve leyii ........................................................... 4
1.1.1- gc Piyasas Kavram . 5
1.1.2- gc Piyasasnn zellikleri ..... 7
1.1.3- gc Piyasasnda Denge 8
1.2- Tarihsel Sre inde Kadn gcnn Evrimi .. 12
1.3- gc Arznn Teorik Analizi . 19
1.3.1- Klasik ktisat Teorisinde gc Arz 20
1.3.2- Keynesyen ktisat Teorisinde gc Arz . 26
1.3.3- Neo- Klasik ktisat Teorisinde gc Arz 28
1.4- Cinsiyet Ayrmclna Dayanan Yaklamlar . 36
1.4.1- Kadn gcne Ynelik Cinsiyet Ayrmcl ve Neo Klasik
Yaklam 38a) Beeri Sermaye Yaklam 38
b) Duygusal Ayrmclk Teorisi 39
c) Ar Kalabalklama Teorisi 41
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
10/159
II
d) statistiksel Ayrmclk 41
1.4.2- Kadn gcne Ynelik Cinsiyet Ayrmcl ve Kurumcu
Yaklam 42
KNC BLM
2- TRKYEDE GC PYASALARININ YAPISI VE KADIN GC
ARZININ DEERLENDRLMES . 47
2.1- Trkiyede gc Piyasalarnn zellikleri 48
2.1.1- sizliin Temel Nedenleri . 53
2.1.2- stihdamn Sektrel Yaps . 61
2.1.3- stihdamn Cinsiyet tibariyle Dalm .. 62
2.2- Trkiyede Kadn gc Arazn Etkileyen Temel Faktrler ..66
2.2.1- Toplumun Kltrel Yaps 68
2.2.2- Kadnn Eitim Dzeyi .. 72
2.2.3- Kaytd stihdam .. 75
2.2.4- cretsiz Aile ilii ...78
2.2.5- Kadnn Ya, Medeni Durumu ve gc Arz likisi . 80
2.2.6- cret Dzeyi . 81
NC BLM
3. TRKYEDE MALAT SANAYNN YAPISI VE KADIN GC 83
3-1- Trk malat Sanayinin zellikleri ve stihdam Yaps 83
3-1-1. Trkiyede malat Sanayi inde Tekstil Sektrnn Yeri 88
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
11/159
III
3-1-2. Tekstil Sektrnde Kadn gcnn Durumu .. 93
DRDNC BLM
4. GC PYASASINDAK KADIN GC KULLANIMI ...97
4-1. Sanayileme Srecinde Denizli Ekonomisinin Yaps .. 97
4-2. Denizli Tekstil Sektrnde Kadn gc Kullanmna Ynelik
Bir Anket . 100
SONU VE DEERLENDRME 127
KAYNAKA . 132
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
12/159
IV
TABLOLAR LSTES
Tablo No Sayfa No
Tablo 2.1 :gc Durumu, 2004-2005..49
Tablo 2.2 :teki Duruma ve Ekonomik Faaliyetlere Gre stihdam
Edilenler, 2004-2005 51
Tablo 2.3 : OECD lkelerinde stihdamn Sektrel Dalm, 2004 .52
Tablo 2.4 :teki Durum ve Ekonomik Faaliyete Gre stihdam Edilenler,
2004-2005 .............63
Tablo 2.5 : Eitim Durumuna Gre gc Durumu, 2005 65
Tablo 2.6 : stihdam Edilenlerin Sosyal Gvenlik Kurulularna KaytllkDurumu, 2005 ..77
Tablo 4.1 : Kadn gcnn Eitimine Gre Evlenme Yann Dalm105
Tablo 4.2 : Kadn gcnn Eitimine Gre Medeni Durumunun Dalm...106
Tablo 4.3 : Kadn gcnn teki Konumunun Yaa Gre Dalm 111
Tablo 4.4 : Kadn gcnn teki Konumuna ve Eitim Durumuna
Gre Dalm 112
Tablo 4.5 : Kadn gcnn alma ekline ve Eitim Durumuna
Gre Dalm 113Tablo 4.6 : Kadn gcnn Aylk Net crete Gre Dalm 113
Tablo 4.7 : Kadn gcnn Aylk Net cret ve Eitim Durumuna
Gre Dalm 114
Tablo 4.8 : Kadn gcnn Yaptklar in Aldklar Eitime
Uygunluu Hakkndaki Grleri 114
Tablo 4.9 : Kadn gcnn Yaptklar in Kendi Yetenek ve Becerilerine
Uygunluu Hakkndaki Grleri 115
Tablo 4.10 : Kadn gcnn Haneye Giren Toplam Gelire Gre
Dalm . 115
Tablo 4.11 : Kadn gcnn Yapt ten beklentisinin Eitim
Durumuna Gre Dalm 117
Tablo 4.12 : Gelir Kontrolnn Kimin Tarafndan Yapldnn Eitim
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
13/159
V
Durumuna Gre Dalm ..119
Tablo 4.13 : Gelir Kontrolnn Kimin Tarafndan Yapldnn Medeni
Durumuna Gre Dalm ..120
Tablo 4.14 : Gelir Kontrolnn Kimin Tarafndan Yapldnn Kadn
gcnn teki Konumuna Gre Dalm ...121
Tablo 4.15 : alan Kadnn alma Hayatnda Karlat En nemli
Glk ve Sorunun Dalm .122
Tablo 4.16 : alan Kadnn alma Hayatnda Karlat En nemli
Glk ve Sorunun Medeni Duruma Gre Dalm .123
Tablo 4.17 : Kadn alann almasndan Dolay Aile inde ve evrede
Yaad En nemli Sorunun Dalm .125
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
14/159
VI
EKLLER VE GRAFKLER
ekil No Sayfa No
ekil 1.1.(a) : gc Arz Erisi ..10
ekil 1.1.(b) : gc Talep Erisi ...10
ekil 1.2. : gc Piyasasnda Denge 12
ekil 1.3. : Bireysel gc Arz ve cret ..30
ekil 1.4. : cret Art ve gc Arz ...31
ekil 1.5. : gc Arz Erisi ve cret Oranndaki Art ..33
Grafik No
Grafik 4.1 : Kadn gcnn Yaa Gre Dalm .102
Grafik 4.2 : Kadn gcnn Eitim Durumuna Gre Dalm 103
Grafik 4.3 : Kadn gcnn Hanehalk Saysna Gre Dalm ..103
Grafik 4.4 : Kadn gcnn Medeni Duruma Gre Dalm ...104
Grafik 4.5 : Kadn gcnn Evlenme Yana Gre Dalm ...105
Grafik 4.6 : Kadn gcnn Sahip Olduu ocuk SaysnaGre Dalm ..106
Grafik 4.7 : Kadn gcnn Ka Yldr Denizlide kamet
Ettiklerine Gre Dalm 107
Grafik 4.8 : Kadn gcnn Daha nce kamet Ettikleri
Yerleim Birimlerinin Dalm 108
Grafik 4.9 : Kadn gcnn alma Yana Gre Dalm 109
Grafik 4.10 : Kadn gcnn alma Sresine Gre Dalm .109
Grafik 4.11 : Kadn gcnn cret Karl Deiiklii
Yapp Yapmadna Gre Dalm ..110
Grafik 4.12 : Kadn gcnn alt teki Konumuna Gre
Dalm 110
Grafik 4.13 : Kadn gcnn alma ekline Gre Dalm 112
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
15/159
VII
Grafik 4.14 : Kadn gcnn Aylk Net crete Gre Dalm ...113
Grafik 4.15 : Kadn gcnn Yapt ten Beklentisine Gre
Dalm ..116
Grafik 4.16 : Kadn gcnn htiyac Olmasa Yinede alr m?
Sorusuna Gre Dalm ..118
Grafik 4.17 : Kadn gcnn Kazand Gelirin Kontrolnn Dalm ...119
Grafik 4.18 : ocuk Sahibi Olan Kadn gcnn alma Saatlerinde
ocuklarnn Nerede Kaldklarna Gre Dalm ...121
Grafik 4.19 : Kadn gcnn lerini Nasl Bulduklarna Gre Dalm ...124
Grafik 4.20 : Kadn gc ile Erkek igc Arasndaki cret Farkllnn
Dalm ...124
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
16/159
1
GR
Bir lkede istihdamn yaps ve isizliin boyutlar, ekonomik gelime ve
sosyal kalknma dzeyinin nemli gstergeleri arasnda yer almaktadr. Milli
gelirdeki art, istihdam artrd lde anlam kazanr. Bir lkenin ekonomik yaps
veya sistemi ne olursa olsun, zmlemesi gereken temel ekonomik sorunlardan birisi
de isizliktir.
gc piyasalarn, igc arz ve talebinin karlat, belirli bir cretin
olutuu bir yer ve sosyal bir organizasyon olarak tanmlamak mmkndr. Bu
piyasalarn ileyii ve fonksiyonlar Neo-klasik, Marksist ve Keynesyen yorumlara
gre farkllk gstermektedir. Neo-klasik teori gnmz igc piyasasn
aklamada salad aralar nedeni ile ne kmaktadr.
gc piyasalar, igcn arz ve talep edenlerin znel koullarndan
etkilenmeye aktr. gc arz edenler asndan konu sadece gelir elde etmeye
ynelik bir zorunluluk deildir. Emek unsuru her zaman homojen bir yap
gstermemektedir. gc arznn nitelii nemli llerde davransal faktrlerden
etkilenir. gc arz zerinde; alanlarn zevkleri, gelir karsndaki tercihleri, aile
iindeki konumlar, beklentileri ve sahip olduklar meslekler etkilidir. Kadn igc
arzna ynelik teorik almlar birbirinden farkllklar gstermekle beraber kadn
igc arzn belirleyen ortak aklayc deikenler olarak da kadnn elde ettii
creti, einin ald creti, alma saatlerini ve hanehalk gelirini sayabiliriz.
Ekonomik kalknmann birincil koulu retim faktrlerinin etkin
kullanlmasdr. Bu faktrlerden biri olan igcnn kullanmnda cinsiyet
ayrmclna gidilerek, kadnlara ynelik negatif ayrmclk yaplmas, kadn
igcnn igc piyasasna katlmnda dengesizlie neden olmaktadr. Doal olarak
bu durum igc piyasasnn yaps zerinde de olumsuz etkiler yaratacaktr.
Gnmzn tartma konularndan birini oluturan kadn sorununun eski
Yunandan bu yana gndemde olduu sylenebilir. Gzlenen gelimelere karlk,
yinede kadnlarn gelimi ve gelimekte olan tm toplumlarda hak ettikleri konumda
bulunmadklar bir gerektir. lkemizde bu durum daha da belirgindir.
Cumhuriyetin ilanndan bu yana, Trk kadnnn sosyal ve ekonomik hayatta
daha fazla rol ve sorumluluk sahibi olmas konusunda ok nemli gelimeler
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
17/159
2
kaydedilmi olmakla birlikte, kadn igcnden ekonomik kalknma srecinde
yeterince yararlanabildiimiz sylenemez.
Kadnlarn igcne katlm, srdrlebilir kalknmann nemli bir unsuru
olarak kabul edilmekle birlikte, igcne katlm oranlarnn dk olduunu
grmekteyiz. Kanunlardaki eitliki yapya ramen, kadnn niteliksel geliimini ve
igc piyasasna giriini salayacak gerekli mekanizmalarn oluamamas bu
olumsuz durumun nedenlerini oluturmaktadr.
Kadna toplum iinde atfedilen rol, kadnn aile iindeki konumu ve deer
yarglar, kadnlarn igc piyasas iinde etkin bir ekilde yer almalarn
zorlatrmakla birlikte, eitim dzeyindeki yetersizlik ve bilgi-beceri noksanl kadn
istihdamnn nndeki en byk engel olarak karmza kmaktadr. Nitekim
kentlerdeki isizlik sorununu da kadnlar, erkeklere oranla daha youn bir ekildeyaamaktadr.
gc piyasalarnda, kadn igcnn en sk karlat sorunlar; emek-
youn ilerde dk cretle istihdam edilmeleri, enformel sektrde istihdam
edilmeleri ve sosyal gvenceden mahrum kalmalardr. Kadn igcnn igc
piyasalarnda karlat sorunlarn ortadan kaldrlabilmesi ve igc piyasalarna
giriini salayacak mekanizmalarn oluabilmesi iin gerekli olan unsur, ncelikle
kadnn beeri sermayesinin ykseltilmesidir. Kadnn beeri sermayesi ykseldike
igcne katlm olanaklar da artmaktadr.Ayrca, kadnlarn hem alma yaamna girerken hem de girdikten sonra
karlat cinsiyete dayal ayrmclk da nemli bir sorundur. Belli i ve mesleklere
kadnlarn kabul edilmemesi, grev dalmnda adil davranlmamas, ekonomik kriz
dnemlerinde nce kadnlarn iten karlmas, cretlerin dk tutulmas balca
ayrmclk rnekleridir.
Trkiye genelinde baktmzda da istihdama katlan kadnlarn %51,6s
tarm sektrnde, %33,3 ise hizmetler sektrnde, %14,6s sanayi sektrnde
almaktadr. Bugn hala kadn nfusun nemli bir blm, gerek bilgiye ulamgerek ekonomik deer yaratabilme asndan geleneksel sosyo-kltrel yapnn ve
tarmsal faaliyetin belirleyici koullarna tabiidir.
Kadn igcnn en ok istihdam edildii ikinci sektr hizmetler sektrdr.
Bu sektrdeki i alanlarndan bazlar kadnlar iin uygun alanlar olarak toplumsal
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
18/159
3
kabul grmlerdir. nc sektr olan sanayi sektr, zellikle imalat sanayi halen
kadn igcnn olduka snrl olduu bir sektr olma zelliini korumaktadr. Oysa
ayn sektrde tekstil, gda, hazr giyim gibi emek-youn sanayi dallar iin kadnlar
tercih edilen igc konumundadr.
Bu alma ile Trkiyede kadn igcnn mevcut durumu tespit edilmeye
allm, kadn igc arznn niteliksel geliimini ve igc piyasasna giriini
salayacak gerekli mekanizmalarn belirlenmesi amalanmtr. Ayrca, Trkiye
igc piyasasnda kadn igc arz zelde de Denizli ilinde imalat sanayi iinde yer
alan emek-youn sektr olan tekstil sektrnde alan kadnlarn igc arz ve
sosyo-ekonomik durumlar bir alan almas yaplarak incelenmitir.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
19/159
4
1- GC PYASALARI VE KADIN GC
1.1. gc Piyasalarnn Yaps ve leyii
Modern bir ekonomide mevcut bir ok piyasa arasnda igc piyasas en
nemli olandr. Ailelerin ounluu hizmetlerini bu piyasada satarak gelir elde
ederler. Uyank olduklar saatlerin byk bir blmn geirdikleri piyasada budur.
Bir ok birey almad saatlerden kalan zamannn geni bir ksmn bu piyasada
etkin bir icraat gstermek iin gerekli becerileri kazanmak iin harcar. Bireylerin
yaamlar sresince giritikleri eitim ve retim faaliyetleri esas itibariyle onlar
igc piyasasndaki performanslarn arttran becerilerle donatmak zere
tasarlanmtr. Bunun tesinde bireyler igc piyasasndaki faaliyetlerine dayanarak
kendilerine ilikin deerlendirmeleri olutururlar ve sosyal yaamlarnn bir ok
parametresini belirleyen arkadalklar ve balar kurarlar.( Elliott, 1990:3).
Bir ok insan iin i parasal kazan elde etmek iin yaplr. Byk ounluk
asndan alma, belli bir yaam standardn salamak iin gerekli mal ve
hizmetlerin alm iin ihtiya duyulan geliri temin bakmndan zorunludur.
nsanlarn ounluu iin alma asl olarak bir yararszlk kaynadr ve buna
harcadklar zamann tazmin edilmesi iin bir deme talep ederler. gc
piyasasndaki esas ilem bu nedenle almann parayla deitirilmesidir.(Elliott,
1990:3). Faydal bir mal ya da hizmet retmek amacyla sarf edilen her trl insanabas emek faktr iine girer. retimin ana elerinden biri olan emein retimden
ald pay, baka bir deyile emek faktrnn fiyat da crettir.(Dinler,1998:392).
gc piyasasn, igc arz ve talebinin karlat, belirli bir cretin
olutuu bir yer ve sosyal bir organizasyon olarak tanmlamak mmkndr. gc
piyasasnda alma ve cret arasndaki deiimin hangi etkinlikte tamamland,
ekonominin bir btn olarak etkinliinin temel bir belirleyicisidir. Deiimdeki
gecikmeler yoksun kalnan ktnn, baka bir deyile igc bulunsayd
retilebilecek olan ktnn maliyetiyle sonulanmaktadr. Deiimdeki hatalar ya da
deiimin nndeki engeller de ayn ekilde yoksun kalnan ktyla sonulanabilir.
Bu tr durumlar bir lke yurttalarnn yaam standardn desteklemek zere
edinilebilecek mal ve hizmet miktarn azaltaca iin igc piyasasndaki deiimin
etkinlii hepimiz iin hayati nem tamaktadr.(Elliott, 1990:4).
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
20/159
5
1.1.1. gc Piyasas Kavram
gc piyasas bir soyutlamadr; igc satclar ve alclarnn fiyatlar ve
igc hizmetlerinin dalmn belirlemek iin bir araya geldikleri ortam
tanmlamak zere kullanlan analitik bir kurgudur. Herhangi bir piyasada deiiminolabilmesi iin istenilen hizmetin hem satclarnn hem de alclarnn olmas
gerekir. gc piyasas analiz edilirken, karlkl ilemde bulunan iki tarafn
zevkleri, motivasyonlar, zellikleri ve snrllklar zerinde durulmas gerekir.
ktisadi faaliyetleri meydana getiren drt unsur vardr. Bunlar; emek,
teebbs, sermaye ve doal kaynaklardr. Bunlardan emek, iktisadi faaliyetin insan
unsurunu oluturmaktadr. retim unsurlarn bir araya getirecek olan mteebbisler
dier unsurlarla birlikte emek satn alrlar. gc piyasasnda bir ksm insanlar
emeklerini arz ederken, bir ksm da arz edilen emei talep ederler. Arz ve talebin
karlat ve bulutuu alan igc piyasasdr. Buradan hareketle piyasadan bir
karlk elde etmek zere yaplan faaliyetler alma olarak kabul edilmektedir. Daha
kapsaml bir tanmlamaya gre ise alma: insann doal ve toplumsal evresine
dorudan mdahalesi olarak tanmlanmaktadr.(Erkan, 1991:96)
gc piyasas kavram ilevsel olarak hem alma ekonomisi hem de
endstriyel ilikiler sistemi iinde nemli yap talarndan birini oluturur. Bilindii
gibi piyasa kavram genel olarak arz ve talep kanunlarnn geerli olduu bir yeriifade etmektedir. Emek arz bir lkenin nfus yapsyla, yani insan unsuruyla
ilgilidir. Emek talebi ise yeni yatrmlarn yaplmasyla, yeni i sahalarnn
almasyla, dolaysyla lkenin iktisadi yaps ve iktisadi gc ile ilgilidir.(Zaim,
1997:9)
Piyasa kavram iki ekilde tanmlanabilir. Bunlardan birincisinde, alc ve
satclarn fiziki olarak kar karya geldikleri ve alveri ilemlerini dzenledikleri
belli bir yerden sz edilmektedir. kincisinde ise piyasa szc ile fiziki olarak
belirlenen bir yer dnlmemekte, arz ve talebin karlamasna olanak salayan bir
sosyal organizasyon kastedilmektedir.(Lordolu, Trner, 1995:31)
Piyasa kavram, igc dndaki kavramlar da aklamakta kullanlmaktadr:
Mal piyasas, sermaye piyasas gibi. Ancak igc piyasas dier mal ve hizmet
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
21/159
6
piyasalarndan nemli lde ayrlmaktadr. Farkllaan noktalar u ekilde
zetlenebilir:
gc piyasasnn nesnesi olan igc, mal ve hizmetlerden
ayrlmaktadr. gcnn mal gibi alnp satlmas ve piyasakoullarndan fiyatnn belirlenmesi mmkn deildir. gc
piyasasn dier piyasalardan ayran en nemli niteliklerden biri de
igcn etkileyen toplumsal ve kltrel etkenlerdir.
Mal ve hizmetlerin alnp satld piyasalarda belirli standartlar
bulunmaktadr. Buna gre kalite, fiyat ve dier niteliklerin belirgin
ulusal ve uluslararas normlar bulunmaktadr. gc piyasalarnda
yaplabilen tek ayrm igcnn niteliine ilikin olmaktadr. Bu da
igc piyasalarnda berrak bir snflama salamaktan uzaktr.
piyasalarnda belirgin bir standartlama salanamad iin
igcnn ikame imkan da son derece snrl kalmakta, igc yerine
sermaye ancak belirli alanlarda ikame edilebilmektedir.
piyasalarnn nesnesi olan igcnn mobilitesi ( akkanl )
bireylerin znel koullar, iinde bulunduklar toplumun nitelikleri ve
sermayenin ihtiyalar orannda deimektedir. Ancak mal ve sermaye
piyasalarnn gsterdikleri hareketlilie, igc piyasalarnda
rastlanmamaktadr.(Lordolu, zkaplan, 2003:79).
gc piyasasnn genellikle ak bir corafi boyutu sz konusudur.
Buna gre igc piyasas bir kent, bir lke ya da bir blge
olabilir.(Elliott, 1990:5)
Buradan hareketle; igc piyasasn alanlarla altranlarn, bir baka
ifade ile igc arz ve talebinin karlat ve bu karlama sonucunda doan
szleme ilikilerinin yrtld bir yer veya sosyal bir organizasyon olaraktanmlamak mmkndr. Ayrca bu piyasada emek arz ve emek talebinin
karlamas sonucunda cret haddi olumaktadr.(Tuna, Yalnta, 1994:31). Genel
olarak igc piyasalar insan yaamnda almay etkileyen pek ok gcn bir araya
geldii yerler olarak da ifade edilebilir.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
22/159
7
1.1.2. gc Piyasasnn zellikleri
Tam rekabet kurallarnn iledii bir igc piyasas kukusuz gerek igc
piyasasnn koullar deildir. nk bu piyasada sadece gnll (iradi) isizlik
olabilir. gc piyasalar ile mal piyasalar karlkl iletiim iindedir. gcpiyasalarnn deikenleri cret ve emek miktar, mal piyasas deikenleri fiyatlar ve
mal miktardr. Bu iki piyasann birbirleri ile yakn ilikisi bulunmaktadr. nk
igc piyasas iinde yer alan alanlar ayn zamanda mal piyasasnn
tketicileridir.(Lordolu, zkaplan, Trner, 1999:74).
Analitik amalar iin igc piyasasndaki her trl deiimin bir igc
szlemesi ile tanmlandn dnmekte yarar vardr. Bu szlemeler, denecek
fiyat ve satn alnacak igcnn miktar konusunda ak yazl bir biimde
olabilecei gibi zmni, szel bir anlamaya da dayanabilir. Szlemenin artlar bir
sendikayla iveren arasnda yaplan pazarlk sonucu belirlenebilecei gibi, tek bir
alan ve iveren arasnda da belirlenebilir.(Elliott,1990:4)
gc deiimini belirleyen koullardan ancak birka tanesi yazl igc
szlemelerinde aka belirtilebilir. gc hizmetlerinin fiyat zerinde anlalabilir
ama kalitesi ve ou kez miktar belirlenmeden braklr. ilerin sunduu igc
hizmetlerinin kalitesi, onlarn tavrlarna ve eilimlerine baldr. Bu balamda
igc hizmetleri, dier retim faktrleri tarafndan sunulan hizmetlerin miktar vekalitesi bakmndan da ayr bir nem tar.(Elliott, 1990:5)
gc piyasalarnda sata sunulan igc hizmetleri, nemli lde
heterojenlik gsterir. Bireyler, girikenlik ve motivasyonlar asndan , belirli ilere
yatknlklar bakmndan, risk alma istekleri ynnden ve yetenekleri asndan farkl
farkldrlar.(Elliott, 1990:5). Ancak gelimi ve gelimekte olan ekonomilerin igc
piyasalar farkl zellikler gstermektedir. Gelimekte olan lkelerde igcnn ok
byk bir ksmnn tarmsal faaliyetin egemen olduu krsal alanda bulunmas krsal
ve kentsel alan igc piyasalarn ayr ayr ele almay zorunlu klmaktadr. Krsal
alan igc piyasalarnda vasfsz igc ounluk tekil ettiinden burada igc
piyasalar genellikle homojen bir yapya sahiptir.(Lordolu, Trner, 1995:34).
gc piyasalarnn ekonomik rol zellikle i arayan igcne, vasflarna
uygun i bulabilme, iverenlere ise retim srecinde kullanacaklar ihtiya
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
23/159
8
duyduklar vasfta igcn seebilme olana tanmas ile belirginlemektedir. Bu
nedenle igc piyasalar zellikle zgr bir toplumda gerekli i ve igcn bulma
kolayl salayan yerler olmaktadr.
Teorik olarak bakld zaman alt farkl tip igc piyasasndanbahsedilmektedir. Bunlar: deal igc piyasas, Doal igc piyasas, Koruyucu
igc piyasas, Gdml igc piyasas, Esnek igc piyasas ve Kurumsal
igc piyasasdr.(Zaim, 1997:14). Genel olarak, hangi tip igc piyasas iliyor
olursa olsun, igc piyasalarnn balca fonksiyonu; fiyatlardaki dzenlemeler
yoluyla emek arz ve talebinin dengelenmesi ve eitlenmesi olarak tanmlanabilir.
1.1.3. gc Piyasasnda Dengegc piyasasndaki davranlarn yorumu iin gerekli olan analitik ereve,
mikro ekonomik arz ve talep kavramlarndan elde edilmektedir. Bu kavramlarn
igc piyasasnda fiyatn (cretin) ve miktarn (istihdamn) ezamanl
belirlenmesini salamada nasl bir grev stlendikleri nemlidir.
gc arz, retim srecindeki insan girdisini, bireylerin faaliyetleri sonucu
ortaya kan bir retim faktrnn arzn tanmlamak iin kullanlan bir terimdir.
Farkl bir ifade ile igc arz, istihdam edilen (bir ite alan) nfus ile bir ii
olmayp aktif olarak i arayanlarn dier bir deile isizlerin toplam olarak
tanmlanabilir. Bu tanm yetikin nfusa dahil tm bireylerin igc kavram iindekapsanmadn gsterir. Kimi bireyler eitim nedeniyle, kimi bireyler askerlik gibi
zorunlu nedenlerle, kimi bireyler de rnein ev kadnlarnda olduu gibi, almay
u veya bu nedenle tercih etmedikleri iin igcnn dnda kalrlar. Yetikin nfus
ile igc arasndaki bu fark, igc arznn nemli gstergelerinden olan igcne
katlma orann belirler. gcne katlma oran, igcnn alabilir yataki nfusa
oran olarak hesaplanr. alabilir yataki nfus, demografik dinamiklere ve
kurumsal tanmlara bal olarak lkelere gre deimekle birlikte, genel olarak
zorunlu eitimi bitirme ya olan 15 ve daha yukar yataki nfus olarak
tanmlanmaktadr. Baz lkelerde bu tanma, emeklilik yana bal olarak st snr
da konulmaktadr. Nfus, alabilir yataki nfus ve igc arasndaki iliki ksaca:
Nfus (N) = alabilir yataki nfus (N) + 15 yandan kkler
N = gc (G) + gcne dahil olamayanlar
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
24/159
9
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
25/159
10
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
26/159
11
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
27/159
12
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
28/159
13
kadar eskilere dayanmaktadr. Kadnlarn toplumsal ve ekonomik yaama katlmlar
ev iinde olduu kadar ev dndaki alanlarda da varolmutur ve halen srmektedir.
Dnyann hemen her lkesinde nfusun nemli bir ksmn oluturan kadnlarn,
igc piyasalar dnda vazgeilmez bir retim unsuru olmalarna ramen, igc
piyasalarndaki varlklar gerek gemite, gerekse gnmzde erkeklerin gerisinde,
ikincil igc stats ile snrl kalmtr.
Kadnlar tarihin her dneminde dnemlerin koul ve niteliklerine gre deien
biim ve statlerde ekonomik faaliyetlere katlmlardr. Kadnlarn cretli iiler
olarak alma yaamna girii 18.yy.n ikinci yarsndan sonra, yani sanayi devriminin
douu ile gereklemi ve II. Dnya Savandan sonra hz kazanmtr.
Refaha giden yol sanayi devriminden geer. Her neslin kendinden nceki
nesillerden daha yksek bir retim ve tketim seviyesine ulamasn salayan sreklibir ekonomik byme sreci yalnzca sanayilemi lkelere zgdr.(Deane,
1994:18). Sanayileme olgusu, kadn igc zerinde de nemli etkilere neden
olmutur. Sanayileme sreci ile paralel olarak kadn igc cretsiz aile iiliinden
cretliler snfna gemitir. Bir yandan ekonominin igc gereksinimi, te yandan
kadnn alma yaamna katlma eilimi ve zorunluluu nedeniyle giderek daha ok
sayda kadn cretliler arasna katlmaktadr.
Kadn igc istihdamndaki art, tarm sektrnden sanayi ve hizmetler
sektrne igc akmn da beraberinde getirmitir. Kadnlar balangta yetenek vebecerileri dk olduu iin frnda retilen mamuller, et ve st rnleri sat gibi
ilerde istihdam edilmilerdir. Kadn igc istihdamnn bu yaps, daha sonralar
kadn igcnn beeri sermayesinin ykseltilmesi gerektii ynnde dncelerin
arlk kazanmasna neden olmutur. Belirlenmeye allan bu kurgu birden bire
ortaya kmamtr. Bunun temel nedeni ise Sanayi Devrimi ile birlikte Avrupada
bir tarm devriminin de yaanmasdr.(olak, Kl, 2001:31).
Teknolojik gelimenin dinamii teknolojik bululardr. Sanayi devrimi de,
teknolojik bulularn nemli bir ksmna sahip olan ngilterede balam ve uzun birsrede bu lkede devam etmitir.(olak, Kl, 2001:30). Uzun yllardr devam eden,
kadn ve erkek arasnda varolan iblm 1750lerden itibaren ngilterede
sanayilemenin balamas ile deiime uramtr. Sanayi Devrimi olarak
isimlendirilen bu sre ilk olarak krk makinesinin icad ile balam, 1782 ylnda
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
29/159
14
James Wattn yapt buharl makinenin icadndan sonra demir-elik retimi bata
olmak zere dier sektrlere ve lkelere yaylmtr. Bu dnemde Avrupa sanayinde
balayan kitle retimi ile birlikte tarmda da devrim niteliinde gelimeler yaanm,
bota kalan tarmsal kadn igc de kente g ederek emek piyasalarna igc
olarak katlmaya balamtr.(zer, Bierli, 2003:57).
Sanayilemenin bu ilk dneminde kadn igc zellikle tekstil sektrnde
dk cret ve kt alma koullarnda gnde 12 saat altrlmtr. Bu dnemde
ngilterede imalat sanayinde alan kadnlarn oran 1841de %35lerden 1851de
%45e ykselmitir. Ayn dnemde yaanan bir baka gelime de, imalat sanayinin
tarm sektrnde bota kalan kadn igcne yeterli istihdam imkan yaratamamas
nedeniyle, kadn igcnn nemli bir ksmnn (%40) kentlerde hizmet sektrnde
temizliki olarak almaya balamas olmutur. ngilterede balayan sanayileme vekadnn istihdamndaki deiiklik sreci sonradan bata Fransa olmak zere dier
Avrupa lkelerine de yaylmtr. .(zer, Bierli, 2003:57)
Sanayilemenin kadn istihdam zerindeki etkisi sadece kta Avrupas ile
snrl kalmam, Amerika Birleik Devletlerinde de bu alanda nemli deiiklikler
olmutur. Sanayileme ile birlikte niteliksiz igcnn nitelikli igcn daha kolay
ikame edebilir hale gelmesi A.B.D.de nceleri sadece tarm sektrnde cretsiz aile
iisi olarak istihdam imkan bulabilen kadnlarn sanayi sektrnde almalarn
salamtr. A.B.D.nin kuzey dousunda 1820 ylnda sanayide alan kadnlarnoran %9 iken, bu oran 1932 ylnda %33e ykselmitir. Sanayinin gelimesi zaman
iinde firma saysn ve leklerini de bytm, buna bal olarak kadnlar sadece
imalat sanayinde deil; tezgahtarlk, sekreterlik, muhasebecilik gibi hizmet ilerinde
de alma imkan elde etmilerdir.(Costa, 2000:10-11)
Sanayi Devriminin igc piyasas ierisinde kadn igc istihdam zerindeki
birinci etkisi yukarda da belirtildii gibi kadnn cretli igc olarak bu piyasada
yer almasn salamasdr. Yani kapitalizmin 1750li yllardan sonra ivme
kazanmasnn ardndan kadn evden, cretsiz aile iiliinden ve tarmsal alandandar kmtr. kinci etki ise, sanayileme ile birlikte igc piyasasnda igc arz
ve cinsiyet arasndaki iliki n plana kmaya balamtr. Kadnn almas onu aile
ierisinde zgrletirirken alma alanlarnda da cinsiyete uygun yeni ilerin
domasna kaynaklk etmitir.(olak, 2003:20-21)
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
30/159
15
Sanayileme ile birlikte igc piyasas ierisindeki yeri artan kadn igc bir
yandan da bu durumun dezavantajlarn yaamaya balamtr. Ev dnda almaya
balayan kadn geleneksel rolleri ile igc piyasasndaki rol arasnda skmtr.
alan kadn ayn zamanda ev ileri, annelik grevi ve erkein ei olma rollerini de
yrtmek durumunda kald iin verimlilik ynnden erkekten daha ksr bir igc
nitelii tamtr. Ayrca kadn alma yaamna ev dnda katld iin toplumun
kadna bak as nedeniyle cinsiyet ayrmcl ve cinsel taciz gibi olumsuz
davranlara da maruz kalmtr.
18.yy.da balayan ve 19.yy. iine alan sanayi devrimi sadece yeni bulular ve
retimin artmasn salamakla kalmam ayn zamanda kapitalizmin
kurumsallamasn da salamtr. Kapitalizmin 20.yy.daki ilerleyii ok hzl olmu
ve dnya ekonomisi, hibir yzylda grlmemi bir deiimi yaamtr. Bu sreelbette kesintisiz olmam, dnya ekonomisi siyasi veya iktisadi nedenlerden
kaynaklanan kesintilerle kar karya kalmtr. Siyasal kesintilerin en bykleri I.
ve II. Dnya savalar olmutur. ktisadi olgularn neden olduu en nemli kesintiler
ise 1929 bunalm ve 1973de petrol fiyatlarnda art sonras yaanan stagflasyonist
kriz olmutur.(olak, Kl, 2001:32)
Dnya ekonomisini etkileyen II. Dnya sava, bu durumun doal bir sonucu
olarak, kadn igcnn istihdam zerinde de eitli etkilere neden olmutur. Sava
dneminde kadnlarn igcne katlmnn nemli lde artt gzlenmitir. Buartn hem emek arz hem de emek talebi ile ilgili nedenleri vardr. Emek arz
asndan bakldnda; bir ksm kadn igc iin piyasaya giriteki temel gd
vatanseverlik olurken, dierleri iin erkeklerin savaa gitmeleri ile ailelerin gelirinin
dmesi ve kadnn evde yapaca ilerin azalmas etkili olmutur. Emek talebi
asndan ise; erkeklerin savaa gitmeleri ekonomide igc talebini ve cretleri
ykseltmi, bu durum ise kadnlarn igc piyasalarna girilerini tevik etmitir.
Sava srasnda igc piyasalarna giri yapan kadnlarn bir ksm sava sonras
erkeklerin dn ile birlikte eve dn yapsalar da, nemli bir ksm almayadevam etmitir.(zer, Bierli, 2003:58; Elliott, 1990: 114-115).
II.Dnya sava ve sonrasnda yaanan gelimeler, kadnlarn igc
piyasasndaki yerlerini salamlatrmak iin gerekli olan i tecrbesini
kazanmalarn salamakla kalmam ayn zamanda bu dnemde yaanan gelimeler
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
31/159
16
baka pek ok ynden de kadnlarn igcne katlma kararlarn olumlu ynde
etkilemitir. zellikle 1800l yllarn ikinci yarsndan itibaren yaplan icatlar
(1869da mekanik amar makinesi, 1882de elektrikli t icat edilmitir.)
kadnlarn ev iindeki sorumluluklarn hafifletmeyi salam ve kadnn alma
yaamna giriini kolaylatrmtr. 1950 ve 1990 dnemine ait panel veri analizi ile
yaplan ve 128 lkeyi kapsayan bir aratrmada dayankl tketim mallarnn fiyatlar
ile kadn igcne katlma oranlar arasnda negatif bir korelasyonun tespit edilmesi
bunun bir gstergesi olarak kabul edilebilir.(Greenwood, Seshadri, Yrkolu,
2002:6-32).
Ayn dnemde tp alannda meydana gelen gelimelerde kadnlarn igcne
katlmlarn etkilemitir. zellikle doum kontrol yntemlerinin gelimesi ve buna
bal olarak ocuk saysnn dmesi kadnn igcne katlmn etkileyen bir diergelime olmutur.
1950li yllardan itibaren gelimi lke ekonomilerinde yaanan sektrel
dnm kadnlarn igcne katlmlarn arttrmann yan sra, igcnn
kompozisyonunu da deitirmitir. Bu dnemde ekonomilerde tarmn ve sanayinin
hakim olduu yap yerini hizmetler sektrne brakm, bu durum kadnn igcne
katlmn olumlu ynde etkilemitir.(Tokol, 1999:21).
Kadn igcnn bugnk konumunu belirleyen etkenlerden bir dieri de
kreselleme srecinin istihdam yapsnda dourduu sonulardr. Dnya leindezellikle 1970li yllardan itibaren Kapitalizmin kronikleen dnemsel krizleri Bat
lkelerinde retim srelerinde yavalamalara ve imalat sektrnde kapasite
kullanm oranlarnda byk dlere neden olmutur. Arz-talep arasnda yaanan
oransal olmayan gelimeler, petrol fiyatlarnn ykselmesi sonucu girdi
maliyetlerindeki artlar, kar oranlarnda meydana gelen dler ve dier olumsuz
gelimeler dnya ekonomisinde isizliin kitlesel boyutlara ulamas ve yoksullama
ile sonulanmtr. Dnya ekonomisinde yaanan bu gelimeler sonucunda,
ekonominin yeniden yaplandrlmas zorunlu olarak gndeme gelmitir.(Ansal,1997:165).
lk olarak A.B.D.de uygulanmaya balanan ve II.Dnya Sava sonrasnda
nce Avrupaya daha sonrada tm dnya lkelerine ihra edilen fordist retim
biimi, ortalama vasfsz iiyi ve ok iyi belirlenmi i tanmlarn esas almaktayd.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
32/159
17
Bu sistem erevesinde alanlarn ok vasfl olmalarn gerektirmeyen teknolojiler,
i organizasyonunun taylorist formatlar iinde standart tketim maddelerinin retilip
geni ve tek dze pazarlara datmn baar ile salamtr.(Kurtulmu, 1996:181).
Ancak gerek 1970lerin bandan itibaren fordist sistemde verimlilik dlerinin
yaanmas, gerekse kresellemeye bal olarak uluslararas ticaretin genilemesi ve
standart rnlerden ok zellii olan rnlere talebin artmas, sistemin deien
durumlara uyum salayamamas ile sonulanmtr. Bu dnemde zellikle
Japonyada uygulanan esnek retim biiminin baarl sonu vermesi dier lkelerin
de retim sistemlerini deitirmelerine neden olmutur.
Dnya ekonomik sisteminde nemli bir krlma noktas olan 1970 ekonomik
bunalm sonrasnda dnyada izlenen deiimin ilk boyutu, ekonomik byme
dneminin tkanmas ve bu tkankln yaratt bunalm koullarnn stesindengelebilmek iin gelimi lke ekonomilerinin nce retimde yeni teknolojilerden
yararlanarak yeniden yaplanma sreci iine girmeleri, bunun yetersiz kald
alanlarda ise retimin yeniden rgtlenmesi olmutur. Yeni retim rgtlenmesi
beraberinde yeni emek srelerini getirirken, emein ekonomik sistemdeki greli
konumunda nemli deiimler yaanmtr.(Eraydn, 2000:93)
1970 ekonomik bunalm sonrasnda tm dnyada retim yapsnn deitii ve
gndeme gelen retimdeki yapsal dnmn kalc olduu grlmektedir. retim
yaplarnda ortaya kan deimenin temel niteliinin esneklik olduu vekreselleen retim alarnn giderek nemini arttrd bu yeni retim dzeninde
yarabilmek iin yeni retim biimlerinin ortaya kt grlmektedir.(Eraydn,
1998:105). Farkl nitelikte birimlerden olusa da yeni retim yapsnn balca
zellikleri, deien koullara ksa srede yant verebilmesi, deiik boyuttaki
talepleri karlayabilmesi ve bireysel tercihleri ne karmasdr.
Esnek retim veya post-Fordist retim olarak adlandrlan yeni retim sistemi,
u ana balklar zerinde durmaktadr: Ayn tr maln kk leklerde retimi,
standartlam mal retimi yerine deiik rn trlerinde retim, talebinbelirleyicilii, deien isteklere ksa srede yant verilebilmesi, , stoklamaya gerek
olmadan retimin gereklemesi, retim srasnda kalite kontrol ve retimin belirli
aamalarnda uzmanlama, retim srecinin paralanarak deiik birimlerde
yaplmas.(Sayer, 1989: 672).
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
33/159
18
Yeni retim rgtlenmelerinde , retim tekniklerinin ve makinelerin esneklii
kadar, igcnn kullanm ve i tanmlarndaki esneklik de nem kazanmaktadr.
Esnek retim biimi; alma saatlerinde esneklik, retim mekannda farkllama,
cret esneklii ve igc piyasasnda blgelere gre farkllamay beraberinde
getirmektedir. Esnek retim igcnn eski yeri ve rolnn deimesini zorunlu
klmakta ve yeni retim rgtlenmesi, meslek ve beceri gruplarnn gzden
geirilmesini gerektirmektedir.( Eraydn, 2000:97). Esnek retim biiminin igc
piyasasnda yaratt dnm yle sralayabiliriz:
Fordist retimdeki her iinin bir iten sorumlu olmas yerine, ok ite
sorumluluk kabul edilmitir.
cret dzeyi kiisel beceriye ve baarya gre belirlenmektedir. Doal olarak
bunun sunucunda sendikalarn gc zayflamaktadr.alana ynelik grev snrlamalarnda esneklik salanmaktadr.
Hizmetii eitim yaygnlatrlmtr.
Yatay igc rgtlenmesine geilerek retim srecinde kararlarda ibirlii
salanmaktadr.
Beeri sermaye ne kartlarak, i gvencesi alann beceri ve yeteneine
balanmaktadr.
alann iyerine ilikin sorumluluu arttrlmaktadr.(Eraydn, 1992:27-28;
olak, Kl, 2001:35).Kreselleme srecinde, retim biimindeki deimeden kaynaklanan igc
piyasasndaki bu deiim igcne katlm orannda, kadn igc arznda ve cret
dzeyinde ciddi deiikliklere neden olmutur. Nitekim gelimi lkelerde kadn
istihdamndaki arta esnek retim biiminin nemli katks bulunmaktadr.(olak,
Kl, 2001:36)
retimin esneklemesi ile birlikte iletmelerin tam zamanl alan saysn
azaltarak giderek artan oranda yar zamanl (part-time) ve geici personel
istihdamna yneldikleri veya fason alma biimlerine kaydklar grlmektedir.Bu yeni sistem zellikle aile ii sorumluluklar nedeniyle igc piyasasna
katlamayan kadnlara bu konuda nemli bir imkan salam, son dnemlerde
gelimi lkelerdeki kadn igcne katlm buna bal olarak da art trendini
devam ettirmitir.(zer, Bierli, 2003:59).
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
34/159
19
Yar zamanl istihdam ile kadnlar ev ii sorumluluklarndan vazgemeksizin
igc piyasasnda alma imkan bulurlarken, fason retimin yaygnlamas
gelimi lkelerde nemini yitiren eve i verme uygulamasn tekrar gndeme
getirmitir. Bu durum kadnlarn igc piyasasndaki konumuna olumlu katkda
bulunmutur.(Eraydn, 1999:20).
Kreselleme srecinin istihdamda dourduu sonu, beklide srecin kadnlar
zerinde etkisinin en kolay grlebilecei boyuttur. Bu sre ierisinde retim
sisteminin yapsal dnm geirmesi ve yeni sistemin mevcut zelliklerinin kadnn
alma hayatna girmesini kolaylatran biimde ekillenmesi kadnlarn igcne
katlmn arttrmtr.
Dnya ekonomisinde meydana gelen gelimeler paralelinde kadn igc de
tarihsel srete bir evrim geirmitir. Sanayi devriminden gnmz ekonomikdzenine kadar geen sre iinde kadn igcne katlm oranlarnda ciddi bir art
sz konusudur. Ancak, tm olumlu gelimelere ramen kadn igc yine de erkek
igcnn gerisinde kalm ve ikincil igc statsnden kurtulamamtr.
1.3. gc Arznn Teorik Analizi
gc arz, farkl iktisat okullarna mensup bir ok iktisatnn nemle
zerinde durduu ve tartt bir konu olmutur. Teorik adan zerine nemli
tartmalarn yapld igc arzna ilikin analizlerin analitik methodlar ve elde
edilen sonular birbirleri ile byk farklar tamaktadr. Bunun en nemli nedeni de
farkl iktisat okullarna mensup iktisatlarn, teorilerini ortaya koyarken farkl
ideolojileri benimsemi olmalardr.
gc piyasalar asndan, igc arz ile ilgili bir ok tartma blm
sorunu sonucunda ortaya kmaktadr. ktisadi dzeyin analizinin sistematiklemeye
balad ilk gnlerden beri, iktisatnn temel grevlerinden birinin, toplumsal
rnn retime katlan insanlar arasnda nasl blldnn aklanmas olduu
kabul edilir. 18. ve 19.yy.larda, iktisat teorisinin kurucularnn blm olaynincelemek iin kullandklar zgl sorunsala deer teorisi denir. Bu sorunsalda,
retilen mal ve hizmetlerin birbirleri ile mbadele edildikleri oranlar toplumsal
rnn blmn belirler. Mbadele deerinin nicel bykln neyin etkiledii
saptand anda, blm sorunu da zlecektir. Bu bakmdan, mbadele deerini
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
35/159
20
farkl etkenlerle aklayan iki teori de (emek-deer ve fayda-deer), blmn
deer teorisinin bir karsamas olduunda hemfikirdir.(Akat, 1980:62)
gc piyasas irdelenirken igc arz zerinde bu kadar sert tartmalarn
varolmasnn nedeni, igcnn fiyat olan cretin bir maliyet unsuru olmas vebunun da kapitalist giriimcinin kar oran zerinde belirleyici olmasdr. Nitekim bu
olgu birok teorinin igc arzna bakn da etkilemitir.(olak, Kl, 2001:16). Bu
nedenle de igc arznn teorik analizini yapmak iin farkl iktisat okullarnn cret
kavramna bak alarn incelemek gerekir.
1.3.1. Klasik ktisat Teorisinde gc Arz
Klasik iktisat okulunun emek ve emek piyasasna ilikin grleri, emek
arzna dayal ve temelde demografik etkenlere baldr. Klasik iktisadi gr
savunan iktisatlardan emek arz ile ilgili ilk sistemli yaklamlar; A.Smith,
D.Ricardo ve R.Malthus tarafndan gelitirilmitir. Klasik gelenekten olan bu
iktisatlar emek arz teorisini aklarken, emek arznn belirlenmesinde etkili olan
nfus, cret ve cret fonu kavramlarn kullanmlardr. Emek arz zellikle nfus
sorunu ile yakndan ilikilidir. Nfus ve cretler arasndaki ilikinin analizi ayn
zamanda klasik emek arz teorisinin analizi olarak ele alnabilir.
Toplumdaki snflar yanstan retim girdisinden biri olan emek ve bunun
geliri olan cret iin klasik iktisatlarn syledikleri, birbirine yakndr. Buna gre,emek arz nfusa baldr; nfus da, bir isel (endojen) deiken niteliiyle cret
haddine dayanr. Daha sonra F.Lassallein Tun Kanunu diye nitelenecei Klasik
emek arz ve cret teorisi, dk cret hadlerini hakl gstermek gibi bir ama
tar.(Kazgan, 1997:77).
Tutarl bir nfus teorisinin kurularak, Klasik retinin ayrlmaz bir paras
haline gelmesi Malthusuu beklese de, A.Smithde, nfus ve emek arz teorisinin
temellerini bulabiliriz. Bu anlaya gre, cret haddi nfusun bykln belirler;
cret haddi arttka nfus artar, azaldka nfus azalr. Geimlik mallardan oluan
cretin artmas erken evlenmeyi ve ocuk yapmay tevik yoluyla, doum hadlerini
ykseltir; ocuk lmlerini azalt da lm hadlerini azaltr. Bu bakmdan, nfus,
dolaysyla emek arz art, geimlik mallar anlamnda cretin haddindeki arta
baldr. cret hadleri dtnde tersi geerlidir. Ne var ki, fiili cret haddinin
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
36/159
21
altna dmeyecei, bir geimlik cret haddi vardr. Geimlik cret haddi, iilerin
sayca artmak ya da azalmakszn yaamasn salayacak bir fizyolojik asgariyi
gsterir. Eer piyasadaki fiili cret haddi bunun zerine karsa, nfus art ile
sonulanr. Artan nfus, ksa bir sre sonra cret haddini drecektir. Fiili cret
geimlik crete eit olduunda, nfus sabit kalacaktr. Gerekte, nfus, dolaysyla
emek arz ile dier mallarn arz arasnda bir fark yoktur.(Kazgan, 1997:78).
D.Ricardonun emek arz teorisi ile ilgili grleri de temelde A.Smithin
grleri ile ayndr. Fakat, D.Ricardo geimlik ve fiili cret yerine doal ve
piyasa (creti) fiyat diye bir ayrm yapar. Emein doal fiyat; iileri kendi
soylarn beslemeye ve azalp artmadan devam ettirmeye yetecek fiyattr. Emein
piyasa fiyat ise, arz ve talep tarafndan belirlenen fiyattr. D.Ricardoya gre emek,
tpk dier alnp satlan mallar gibidir. Dolaysyla emek miktarnda da artma veazalmalar ortaya kabilir.(Kazgan, 1997:79; Sava, 2000:322).
D.Ricardo, para kymetinde meydana gelen ve dolaysyla parasal creti
etkileyen deimeler dikkate alnmad zaman cretleri etkileyen iki faktr olacan
sylemitir. Bunlardan birincisi ii arz ve talebi ikincisi de emek creti ile satn
alnan mallarn fiyatdr. Toplumun ilerleme aamasnda, emein piyasa fiyat doal
fiyatn zerinde olabilir ve bir sre bu seviyesini koruyabilirdi. Fakat bu durum erken
evlenmelere ve ok ocuklu ailelere neden olur ve ksa zamanda emek arznn
artmasna yol aard. Bu ise, piyasa cretini yeniden doal seviyesine indirirdi. Buna
karn, gerileyen bir toplumda, piyasa creti doal cretin altna decek ve emek
arz; lmler, azalan evlilikler ve kk aileler nedeniyle azalacaktr. Bu durumda ise
piyasa creti, yeniden doal dzeyine ykselecektir. Buna benzer dncelerin
A.Smith tarafndan da ne srldn biliyoruz. Ricardo da bu dnceler daha
ak ve kesin bir ekilde ortaya konduu gibi, ilerleyen bir toplumda cretlerin hangi
koullarda artmaya devam edecei, artan cretin ykselebilecei maksimum
seviyenin ne olaca, tekrar hangi nedenle decei gibi sorulara da cevap
aranmtr.(Sava, 2000:323).
cret gelirleriyle geinenlere denecek toplam gelir cret fonunu oluturur
ve reel kapital arznn ounlukla cretle alnan tketim mallarndan oluan ksmn
ifade eder. Bu nedenle herhangi bir anda ii bana denecek cret; cret fonunun
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
37/159
22
bykl ile, alan ii says tarafndan belirlenir. cret fonunun mevcut
miktarn, kapitalistlerin tasarrufu artmadka arttrmak mmkn deildir. Bunun iin
de ksa dnemde cret fonunda nemli artlar grlmesi olas deildir. Dolaysyla
ksa dnemde ii bana ortalama reel cret, cret fonunun ii saysna oranndan
ibarettir.(Sava, 2000:323).
Ricardonun emek arz teorisi, temelde Smithinkiyle ayn olmakla beraber,
birka noktada bundan ayrlr:
a) Smith, nfus artn geimlik ve fiili cret haddi arasndaki farka doru
orantl olarak balar; Ricardo, sadece, arada bir fonksiyonel iliki kurmakla
yetinir,
b) Smithin geimlik creti bir fizyolojik asgaridir, dolaysyla (azalan
getiriyi de sz konusu etmedii iin) zaman iinde deimez. Oysa,
Ricardonun doal cret (fiyat) haddi, bir tarihsel deikendir. Reel olarak,
sosyo-kltrel evredeki deimeyle birlikte artabilecei gibi, reel olarak ayn
kalsa da, nakden tarmda azalan getirinin etkisi altnda ykselir.
c) Her iki dnr deeri retim maliyetine dayandrsa da, Smith, nfus
deimesinin kapital miktarndaki deimeyi bir gecikmeyle izlediini,
dolaysyla, gelien bir toplumda cretlerin reel olarak geimlik cret
zerinde oluabileceini syler; yani, daha iyimserdir.(Kazgan, 1997:79).
R.Malthus ise, Klasik iktisat retisinin emek arzna ilikin temel grlerine
farkl bir bak as getirmitir. Malthusa gre, nfus art geometrik oranda
artarken geimlik mallarn retimi aritmetik oranda artar. Bu durum Malthusu
zorunlu olarak, nfus artnn baz yntemlerle snrlandrlmas gerektii sonucuna
gtrmtr. Nfus artn snrlandracak etkenler, ahlaki kaytlar, ktlk ve
sefalet olarak zetlenebilir.(Barber, 1997:78-79).
Malthusun nfus teorisinin doal bir sonucu cretlerin belirlenmesikonusunda ortaya kmtr. Eer nfus art, ahlaki snrlamalarla gerei gibi
kontrol altna alnmazsa reel cretler, geim cretine kadar decektir. Malthus, tpk
Smith ve daha sonraki klasikler gibi, cret seviyesinin cret fonu ile ii says
arasndaki oran tarafndan belirleneceini dnmtr. Genellikle cret fonu,
kapital miktarnn belli bir oran olarak dnld iin nfusun dolaysyla
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
38/159
23
igcnn devaml olarak artmas creti, en dk cret olan geim cretine doru
inmeye zorlayacaktr. Kukusuz, cretin bu eilimini, kapital miktarnn, dolaysyla
cret fonunun nfustan daha hzl artmas ile durdurmak mmkndr. Bu nedenle,
Malthus ykselen cret oranlarnn, yksek kapital-emek oran ile birlikte ortaya
kacan, dk cretlerin ise dk kapital-emek oran szkonusu olduunda
grleceini ne srmtr.(Sava, 2000:349-350).
Klasik retiyi benimseyen iktisatlarn emek arzna ilikin grlerini yle
zetleyebiliriz: Onlar, emek arzn aklamak iin nfus ve cret teorilerini analiz
etmilerdir. Dk cret seviyesinin ekonominin genel dengesi iin gerekli olduunu
ileri srmlerdir. nk, iilerin oalma oranlar ile cret oranlar arasndaki
iliki pozitif ynldr. Yani, nfus artnn emek arzn da arttracan, bu durumun
cretleri dreceini ve dk cret dzeyinin gerekliliini ortaya koymayaalmlardr.
K.Marxda klasik gelenek ierisinde yer alan bir iktisatdr. Klasik gelenein
temel nermelerinden yararlanarak kendi teorisini ortaya koymu ve Marksist okulu
kurmutur. Bununla birlikte, Marxn klasik gelenekle ilikisinin eliik olduunu
belirtmek gerekir. Klasik iktisatlarn uyguladklar analitik methodlar ve vardklar
sonular eletirmitir. Bu eletirilere ramen, klasik gelenein analitik erevesinin
byk blmn kendine maletmitir. Ksacas Marx, kendi sisteminin zn klasik
iktisatlardan miras almtr. Klasik gelenein ana akm gibi o da deer sorununa
emek zerinden yaklamtr. Fakat, farkl bir analiz yapm ve doal olarak farkl
sonular elde etmitir.(Barber, 1997:169-170)
Marx, emek arz teorisine Malthusun nfus teorisini reddederek balar.
Marx, bu erevede nfusu dsal bir deiken olarak ele alr ve emek arz analizini
bu ngr ile aklar. Buna karlk, isel olarak, birikimin azaltt emek talebinin
ve emek tasarruf eden retim tekniinin etkisi altnda artan teknolojik isizlik
szkonusudur; bu durum sonucunda da emek arz fazlas ortaya kmaktadr. Toplamsermayenin bymesi ile birlikte, onunla birleen emek miktar da byr fakat bu
daima klen bir oranda gerekleir.(olak, Kl, 2001:18; Barber, 1997:192).
Marxa gre igcnn deeri bizzat emek girdileri tarafndan belirlenir ve
dier mallarn deerini saptayan mekanizma ile ortaya kar. Nasl dier mallarn
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
39/159
24
retilmesinde sarfedilen emek, o mallarn deerini ortaya karyorsa, ayn ey,
emein retilmesi iin sarfedilen emekle ortaya kmaktadr. Emein retilmesi iin
sarfedilen emek, iinin yaamas, hayatna devam, alma gcn tekrar
kazanabilmesi iin tketmek zorunda kald mallarn, gda ve dier geim
maddelerinin retilmesi iin gerekli olan emek sresiyle ortaya kmaktadr.
Ksacas, ona gre emein deeri, alann kendini yeniden retmesi, gelitirmesi ve
gcn muhafaza etmesi iin gerekli olan objelerin deerleri toplamdr. Marx daha
sonra, cret seviyesinin bir alt taban bulunduunu ve bunun, iilerin en az geim
seviyesinde bir hayat art srdrmelerine imkan verecek dzeyde olacan
sylemektedir. Lassellein mehur cretin Tun Kanunu adn verdii bu hal,
kapitalist dzende, ii ile iveren arasndaki farkl pazarlk gcnden
domaktadr.(Yaln, 1983:322-323; Kololu, 1966:180).Marx, cretleri emek-deer teorisi ile aklamtr ve kapitalist retim
artlarnda bir artk deerin ortaya ktn belirtmitir. Artk deerin kayna,
iilerin belli bir dnemde retmeyi baardklar mallarn deeri ile retim ilemi iin
kapitaliste sattklar emek gcnn deeri arasndaki farktr.(Sava, 2000:478).
Kapitalist, emek gcn satn alp retimde kullandnda, bunun kullanma deerine,
yani emein tm rnne sahip kar fakat cret olarak mbadele deerini der.
Emmek gcnn mbadele deeri ile kullanma deeri arasndaki fark art deeri
oluturur. Dier bir deyile, emek, topluma mal olduundan ok daha byk bir rn
yaratmakta, aradaki fark, dier bir snfn gelirini oluturmaktadr. Bugnk deyimle,
emein milli gelirdeki pay, geimlik tketimi dzeyindeki crete gre
belirlenir.(Kazgan, 1997:292-294). Artk deer ne bir sahtekarlk rndr ne de
kapitalistin alm tekeline (monopson) sahip oluunun bir sonucudur; sadece kapitalist
sistemin normal ileyiinin bir parasdr. Bu sistemin ileyii, kapitalistin retim
aralarna sahip olmas nedeniyle, iinin emek gcn satmasn gerektirir. gc
bir maldr ve herhangi bir mal gibi, onunda kymeti; retimi iin kullanlan toplumsal
ynden gerekli emek maliyetidir.(Sava, 2000:479).
Marx, kapitalist hareket yasalarnn art deerin bir ksmnn makine teminine
tahsis edilmesini zorunlu kldn ileri srmtr. Bu durum gerekleince de emee
olan toplam talep kanlmaz olarak azalr. Yksek tekniklerin uygulanmasnn
maliyetlerde dmeye ve hasla miktarnda arta yol aacan Marx elbette tahmin
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
40/159
25
ediyordu. Makineleme, makine reten ve hammadde temin eden endstrilerde
emee bu lde ek talep olabilirdi. Fakat Marx, bu gibi istihdam artlarnn geici
olduuna inanyordu. Marxn ifadesiyle:
Emee olan talep bir btn olarak sermaye miktar tarafndan deil de yalnzca onun deiken bileeni tarafndan belirlendiinden, bu talep, toplam
sermayenin artmasyla birlikte, onunla orantl olarak artmak yerine tedricen azalr.
Toplam sermayenin byklne oranla ve bu byklk arttka daha da artan bir
oranda der. Toplam sermayenin artmasyla birlikte onun deiken bileeni veya
ihtiva ettii emek de artar fakat devaml olarak azalan bir oranda.(Marx,
1978:687).
Ayn zamanda, makinelerin neden olduu iten karmalar isiz saysn
arttrr ve yedek isizler ordusu saflarn iirirdi. Marx, kapitalist retim tarznn
hem istihdam edilmesi mmkn bol miktarda emek arz temin etmek ve hem de
kapitalistlerin kendi iktidarlarn korumak iin asgari geim cretleriyle istihdam
edilmeleri mmkn bol miktarda emek arzn garantiye almak adna buna ihtiya
duyduklarn ileri srmekteydi.(Barber, 1997:190).
Reel cretlerin ileyii ile ilgili klasik aklama, hatrlanaca gibi,
Malthusun nfus postlalar zerine ina edilmiti. Marx, bu konuya getirilen
Malthusyen yaklam ykmaya kararlyd. Marxa gre, asgari geim cretlerininsrekliliinin temel aklamas, kapitalist sistemin ileyiinde yatmaktayd.
Teknolojinin neden olduu iten karmalar ki birikimin kanlmaz sonucuydu bu
isizler yedek ordusu saysnn artmas anlamna gelmekteydi. Bu yedekler
ordusunun varl, reel cretlerin asgari geim dzeyinde seyretmeye meyilli
olduunu aklamaya yeterliydi. Bununla birlikte, bu durum, reel cretlerin daima
asgari geim dzeyinde kalaca anlamna gelmiyordu. Ksa dnemler iin emee
olan olaan st youn talep, cret oranlarnn asgari geim cretini amasna
neden olabilirdi. Bu durumun gerekleebileceini Malthus bile kabul etmiti. GerekMarx gerekse klasik gelenek, bu yndeki bir eilimin ksa zamanda iktisadi sistemin
doasnda mevcut olan gler tarafndan dengeleneceini kabul etmekteydi. Malthus,
dzenlemenin emek piyasasnn arz yannda gerekleeceini dnyordu. Marx
ise, bu ayarlamann emee olan talep ile gerekleeceine inanyordu. Marx,
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
41/159
26
bylece, bir iktisadi gelime dneminde reel cretlerin ileyii ile ilgili klasik yargya
farkl bir yoldan ulam bulunuyordu.(Yaln, 1983:323; Kololu, 1966:182;
Barber, 1997:191-194).
1.3.2. Keynesyen ktisat Teorisinde gc Arz
Keynesyen analiz temelde Klasik retinin zerine ina edilmi olmasna
ramen, teorik adan bir ok farkllk tamaktadr. Keynes, ekonominin
kendiliinden tam istihdam dzeyinde dengede bulunacan reddeden teorisi ile
klasik iktisadn tabulatrd ilkeleri ykarken, iktisatta yeni ufuklar aan bir
gelimenin de kayna olmutur. Bu anlamda, Keynesyen emek arz analizi de Klasik
retinin emek arz analizinden farkldr.(Demir, 1996: 24). Keynesyen emek arz
teorisinde, emek arznn nominal cretin bir fonksiyonu olarak kabul edildii genel
bir kabul grm ise de Keynesyenlerin emek arzn reel cretin bir fonksiyonu
olarak aldklarn da grmekteyiz.(Sava, 1984: 44).
Emek arznn nominal cretin bir fonksiyonu olarak alnmas, iilerin
emeklerini sunarken para aldanmas iinde olduklar ynndeki savdan
kaynaklanmaktadr. Bu sav ileri srenlere gre, iiler nominal cretlerin
drlmesine tepki vermelerine ramen, fiyat artlarna kar tepki
gstermemektedirler. Onlara gre her iki durumda da reel cretler dtnden
dolay iilerin ayn tepkiyi vermeleri gerekmektedir. Dier yandan toplu szlemegrmelerinde ii sendikalarnn gemi yl fiyat dzeyini baz almas cretlerdeki
artlarn fiyatlardaki artlara gecikmeli olarak uyum gstermesi, emek arzn
nominal cretlerin bir fonksiyonu olarak kabul eden Keynesyenlerin savlarn
glendirmektedir. Emek arznn nominal cretlerle ilikilendirilmesi, gayri iradi
isizliin kabul edilmesi demektir.(olak, Kl, 2001: 20).
Keynesyen iktisat teorisinde emek arz analizini incelerken Keynes ve
Keynesyenler ayrmna da dikkat etmek gerekir. nk, Keynesyen emek arz
analizinin Keynesin iktisadna ne kadar bal kald tartmaldr.
Keynesin analizi ksa dnem istihdam analizidir. stihdam dzeyi retim
dzeyi tarafndan belirlenir; retim dzeyi ise efektif talebe baldr. Efektif talep,
toplam arzn toplam talebe eit olduu yerdeki talep hacmidir. Keynes'e gre efektif
talep giriimcilerin retecekleri mallara gelecekte yaplacak tketim ve yatrm
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
42/159
27
harcamalar toplamdr. Bu bakmdan Keynes gelecee dnk tahminlere de byk
deer vermitir. Baka bir ifade ile efektif talep fiili harcama demektir. Toplam
harcama ve toplam satlar farkl bak alarndan ayn eydir. Satlar ise
stoklardaki deimeler bir yana, retim ile ayn eydir. Bylece, retimin neden
efektif talep tarafndan belirlendiini grebiliyoruz.(akl, 1998:81).
Klasik retinin temel ilkeleri, istihdam arttka emein marjinal veriminin
azalmas, reel cretin emein marjinal verimine eit olmas, ii ve iveren arasndaki
nominal cret anlamalarnn ayn zamanda reel creti belirlemesi olarak
zetlenebilir. Bu modelde isizlik nedeni, iilerin, tam istihdamdaki marjinal verime
eit crete raz olmamalar, daha yksek cret talep etmeleridir. cret, emek arz ve
talep erilerinin (her iki eride reel cretin bir fonksiyonudur) kesitii denge
noktasna derse, isizlik ortadan kalkar. Ksacas nominal cretlerin sertlii isizliknedeni, nominal cretlerin drlmesi de isizlii giderme nlemidir.(Kazgan,
1997:207).
Keynese gre ise, nominal cretlerdeki bir d isizlii ortadan kaldracak
bir etkiye sahip deildir. Bunun nedeni de Keynesin cretler ile efektif talep
arasnda kurduu iliki ile aklanabilir. retim teknii veri iken istihdam, emein
marjinal verimini ve reel creti belirleyen etken efektif taleptir. cret anlamas,
sadece nominal creti belirler; nominal cretin dmesi reel creti drmez, reel
cretler ancak efektif talepteki art ile der. Bu bir anlamda Keynesde para
aldanmas olaynn varolmadn da ortaya koymaktadr.(Kazgan, 1997: 207).
Keynesten sonraki Keynesyenler isizliin aklanmasnda Keynesin
iddetle kar kt tekeller, sendikalar, asgari cret v.b. gibi kurumsal nedenlere
geri dnmlerdir. sizliin aklanmasnda bu tr kurumsal nedenlere bavurmak,
eer bu engeller kaldrlrsa sistemin kendiliinden tam istihdama dnleceine
inanldn gsterir. Dolaysyla Keynesyen teori geleneksel piyasalar teorisinin zel
bir haline dnr. Oysa ki Keynesin temel amac bu teorinin temelleriniykmaktr.(Sava, 2000: 801).
Geleneki iktisatta isizlik nedeni, tam rekabet artlarnn aksamasna yol
aan kurumsal nitelikteki etkenlerdir. sizlii giderme yolu da, para arz ve parann
dolanm hz veri iken, ya nominal, dolaysyla, reel cretlerin drlmesi ya da
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
43/159
28
nominal cretler drlemiyorsa ayn etkiyi yaratmak zere para arznn
geniletilmesidir. Keynesin sisteminde de bu gibi sertlikler isizlie neden olabilir.
Fakat Keynesin bu nokta da getirdii yenilik, daha ncede belirtildii gibi, bu
sertlii varsaymas iilerin para aldanmas iinde olmalar deildir. Ona gre, tam
rekabet artlarnda ki bir ekonomide de isizlik bulunabilir, piyasa gleri
ekonominin kendiliinden tam istihdamda dengeye gelmesini salamaya yeterli
deildir. Geleneki iktisatta cret esneklii daima tam istihdam salad halde;
Keynes sisteminde cret esneklii, ekonominin eksik istihdamda da dengeye
gelmesini aklayan bir etkene dnmtr.(Kazgan, 1997: 208).
1.3.3. Neo- Klasik ktisat Teorisinde gc Arz
Neo klasik iktisat teorisi, Klasik teorinin grlerini mikro bazda ele almtr.
Klasik iktisatlar gibi, Neo klasikler de, temel iktisadi sorunlarn zmn dzgn
ileyen bir piyasa mekanizmasnn salayacan belirtmilerdir. Neo klasik iktisat,
sadece gelitirilen teoriler nedeniyle deil, bugnk yerleik iktisadn temel mantk
rgsn yanstmas bakmndan da byk nem tamaktadr. Bu teori, iki temel
aksiyom zerine kurulmutur. Bunlardan birincisi maksimizasyon dieri de
rasyonellik ilkesidir. Doal olarak, Neo klasik igc arz teorisini de bu iki temel
ilke ekillendirmitir.(Demir, 1996:16).
Neo klasik iktisatlar, igc arz teorisini ortaya koyarlarken, analitiknedenlerle ksa ve uzun dnemi birbirinden ayr ele almlardr. Ksa dnem
analizinde ortalama alma sresi, igcne katlm oran, i arama sresi ve reel
cret oran gz nne alnrken; uzun dnemde igcnn sahip olduu beceri ve
yetenekte analiz kapsamna dahil edilmitir. Dier bir ifade ile ksa dnem, alma
andaki nfusun byklnn ve sahip olduu yeteneklerin sabit tutulduu sre;
uzun dnem, bunlarn deimesine izin verildii sredir. Ksa dnem igc arz
analizinde, igcnn nitelii veridir. Bunun nedeni ise, igcnn niteliinde
deiiklik meydana getirecek olan bilgi, beceri, yetenek ve donanmn ksacas beerisermayenin ancak uzun dnemde elde edileceine ynelik yaklamdr.(Elliott,
1990:27; Schultz, 1993:15).
Neo klasik retide de, igc arz, ynetim ve organizasyonla ilgili emek
dahil, cret orannn pozitif fonksiyonu olarak dnlmtr. cret oranlarnn
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
44/159
29
igc arzn nasl etkilediini tespit etmek iin Neo klasik cret teorisini incelemek
gerekir. Neo klasik cret teorisine de, ekonominin kendiliinden tam istihdam
dengesine ulaaca gr hakimdir. Bu teori nermeye dayanr. Birincisi,
emein marjinal prodktivitesinin istihdam miktar arttka azalacan ifade eden
azalan marjinal prodktivite ilkesidir. kincisi emein reel creti emein marjinal
prodktivitesine eit olma eilimindedir ve istihdamn psikolojik zahmetini yanstr
diye ifade edilen nermedir. nc nerme ise, ii ve iveren arasnda yaplan
cret pazarlnn, ayn zamanda reel cretleri de belirleyeceini ne sren grtr.
Neo klasik iktisatlara gre eer ekonomide isizlik varsa bunun sebebi, iilerin
marjinal prodktivitelerine eit bir creti kabul etmemeleridir. Dolaysyla
istihdamda bir art ancak parasal cretlerin, emein marjinal prodktivitesine eit
oluncaya kadar azaltlmas ile mmkn olacaktr. Neo klasik iktisatlar, parasalcretlerin reel crete eit olma eiliminde olacan, reel cretin emein marjinal
istihdam dzeyindeki ruhsal zahmetini gsterdiini ne srerler ve bundan daha
dk parasal cretten teklif edilen i olanaklarn iilerin reddedeceini sylerler.
Neo klasiklere gre bu tr bir isizlik iradi bir isizliktir. nk, iilerin daha
dk bir cretle almay istememelerinden kaynaklanmaktadr.(Sava, 2000:755-
756).
Neo klasik igc arz teorisi, tketici tercihleri yaklamn kullanarak
analizine balamaktadr. Kabul edilen temel varsaymlar unlardr:
1) gc arz ile sadece cret geliri elde edilmektedir. Bireyin piyasada
kazand cret gelirini eitli yollarla azaltan veya destekleyen (vergi,yardm v.b.)
etkenlerin varl kabul edilmemektedir.
2) Bireyin igc arzn aile ii davran biimleri etkilemez. gc arz
aileden bamsz ele alnr.
3) Bireyler igc arz kararn verirlerken zgr iradelerini kullanrlar ve
bireyin tercihlerini kstlayacak herhangi bir kurumsal engel yoktur.
4) Bireyin bo zaman ve alma zaman, zamann alternatif
kullanmlardr.(King, 1990: 45-50).
Neo klasik emek arz; belirli bir piyasada, belirli bir dnemde, cret dndaki
faktrler sabitken, eitli cret dzeyinde iilerin almaya raz olduklar srelerdir.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
45/159
30
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
46/159
31
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
47/159
32
Bireyin cretinde meydana gelen art sonucu, bte dorusu HRodan, HR
konumuna geer. HR bte dorusu bo zamann nispi fiyatnn da artmasna neden
olur. Birey D noktasnda U2 farkszlk erisi zerinde dengeye ular ve faydasn
maksimize etmi olur.
Bireyin cret artlar karsnda alt sreyi deitirmesi, gelir ve ikame
etkileriyle aklanabilir. cretteki artn bir sonucu olarak iki g ibandadr.
Bunlarn ilki, gelir etkisi olarak adlandrlr, cret oranndaki ykselmenin bireyin
reel gelirini arttrmas olgusunun sonucudur. Bireyin gelirindeki potansiyel artn
bykl - ki bu cret oranndaki artn sonucudur - bireyin tam gelirindeki art
tarafndan verilir. Gelirdeki bu art bireyin btn mallardan daha fazla satn
almasna imkan verir ve eer bo zaman normal bir mal ise daha fazla satn
alnacaktr. Eer daha fazla bo zaman satn alnrsa daha az saat allacaktr.Dolaysyla, bo zamann normal bir rn olmasna bal olarak cret artnn gelir
etkisi daha az alma saati ile sonulanr. Ters ynde alan ise ikame etkisidir. Bo
zamann fiyat cret oran olarak ifade edilebilir. Bu nedenle, cret orannda bir art
bo zamann fiyatn yani frsat maliyetini arttrr. Fiyatlar ykselmi olan
rnlerden daha az satn alrz ve cretler arttka daha az bo zaman satn alr, yani
daha fazla alrz. Aktr ki, birbirine kart iki eilime sahibiz ve bu iki eilimin
toplam da bize cretteki artn yaratt fiyat etkisini verir.(Dobson, Maddala,
Miller, 1995: 259-260).
kame etkisi imdi daha fazla saat almaya deer fikrini yanstr ve gelir
etkisi imdi daha fazla saat almak istemiyorum fikrini yanstr .Baka bir ifade
ile ikame etkisi, bireyin gerek gelirini sabit tutarak bo zamann greli fiyatndaki
deiime tepkisini ele alr. cret oranndaki bir art bo zamann fiyat ya da frsat
maliyetinde art anlamna gelir ve sonu olarak deimeyen gerek gelirde, birey
imdi fiyat ykselmi olan mallardan daha az satn alr ve daha fazla alma saati
arz eder. Verilen farkszlk erileri d bkeydir ve bylece cret oranndaki bir art
ile alma saatleri arasnda pozitif bir iliki vardr. Dolaysyla cret artnn ikame
etkisi pozitiftir. Gelir etkisi bireyin cret oranndaki deimenin sonucunda gerek
gelirindeki deiime tepkisini ele alr ve bo zamann greli fiyatndaki deimeyi
sabit tutar. Bu nedenle, gelir etkisi, cret oranndaki art daha az alma saatiyle
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
48/159
33
sonuland iin negatif olarak tanmlanr.(Dobson, Maddala, Miller, 1995:260;
Elliott, 1990:38).
Bireyin bo zaman ve mallar iin zevkleri zaman iinde geliri arttka
deiebilir. Bu zevklerin gelir dzeylerine gre birbirlerinden ayrlan nfusun farklkatmanlar arasnda farkllamas da mmkndr. Bu noktada devreye marjinal
ikame oran (MRS) girer. MRS, bireyin belirli bir fayda dzeyini tutturmak iin mal
ve hizmetleri bo zamanla deitirmek istedii oran yanstr. Bo zamandaki bir
birimlik deiiklii ikame etmek iin gereken mal ve hizmetler daha yksek MRSde
daha fazladr. Eer dk gelir dzeyindeki bireyler dk MRSye sahip iseler,
dk gelir dzeyinde cret orannda bir art alma saatleri arznda arta yol
aabilir. Bununla birlikte, gelir dalmnda yukarya doru gidildiinde MRS
ykselir ve belirli bir dzeyin zerindeki cret oranndaki bir art, almasaatlerinde bir azalma ile sonulanabilir. Dk gelirde ikame etkisi baskn
olabilirken, yksek gelirde gelir etkisi baskn olabilir.(Dinler, 1998:401,
Elliott,1990:40). Bu durumu ekil 1.5.de daha kolay inceleyebiliriz.
cret
S Bo zaman tercihi
(gelir etkisi baskn)
Wo Do
alma tercihi
(ikame etkisi baskn)
0 Hmax alma saati
ekil 1.5. gc Arz Erisi ve cret Oranndaki Art
ekil 1.5de de grld gibi, cretler Wo dzeyine ykselene kadar igc
arz erisinin pozitif eimli olmasnn nedeni, pozitif ikame etkisinin negatif gelir
etkisinden daha byk olmasdr. te yandan Wo cret dzeyinden itibaren cretler
ykseldike igc arz erisinin eiminin negatif olmas, negatif gelir etkisinin
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
49/159
34
pozitif ikame etkisinden byk olmas nedeniyle almak istenilen srenin
azalmasdr. Bu durumda creti ykselen birey bo zaman tercih edecektir.(Dinler,
1998:402; Perloff, 2001:137). Baka bir ifade ile ikame etkisi gelir etkisinden byk
olursa pozitif eimli bir igc arz erisi ortaya kar; ikame etkisi gelir etkisinden
dk olursa geriye eimli bir igc arz erisi ortaya kar. gc arz erisinin
negatif eimli olmas veya bu atipik durumu, alann belirli bir cret haddinin
stnde almamay tercih etmesi ile aklanr. Bu durumda igc piyasasna
sunulan igc miktar cret oranndaki arta ramen azalmaktadr.(Perloff,
2001:138).
Neo klasik iktisat teorisi, z itibariyle gnmz igc piyasalarn
aklamada etkin bir role sahip olmasna ramen ksr kald alanlarda olmutur. Bu
nedenle de, Neo klasik igc arz teorisinde yeni almlar gndeme gelmitir. Neoklasik yaklamn varsaymlarnda baz deiiklikler yaplm ve bu sayede gnmz
igc piyasasnn teorik aklanabilirlilii artmtr. Kuramda yaplan yeni almlar;
cret d gelir elde edilmesi, alma saatleri ile ilgili dzenlemeler ve kstlamalar,
alternatif zaman kullanmlar ve bireyin kararlarna ailenin etkisi olarak
sralanabilir.(olak, Kl, 2001:24; Elliott, 1990:91-95).
Bireyleri almaya iten nedenler aslnda igc arznn da belirleyicileridir.
tici unsur olmad durumda, igc arz kendiliinden ortaya kmaz. Bireyin
igc arz kararn etkileyen faktrlerden biride cret d ek gelir elde etmesidir.
cret d bir ek gelir sz konusu ise igc arz, bireysel tercihleri ortaya
koyar.(Lordolu, zkaplan, 2003:154). gc arz eden bir bireyin cret d bir ek
gelir elde etmeye balamas ya da cret d gelir elde ediyorsa bu gelirin art
gstermesi, bireyin daha az almak istemesine neden olabilir. Bu durumda, bo
zamann marjinal faydasnda bir art ortaya kacaktr. Birey bo zaman ve cret
geliri tercihini bo zaman lehine kullanacak ve doal olarak igc arznda bir
azalma meydana gelecektir. Yine bireyin alternatif zaman dilimlerini kullanmadaki
etkinlii ve bu etkinlikten elde ettii gelir, bireyin igc arz zerinde belirleyici
olmaktadr.(olak, Kl, 2001:24)
alma saatleri ile ilgili dzenlemeler ve kstlamalar da igc arz zerinde
etkiye sahiptir. Bu etki bireyin igc arzn arttrabilecei gibi tam aksi bir davran
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
50/159
35
biimine de neden olabilmektedir. Bir ekonomide alma srelerinin artmakta oluu
igc arznn da artmakta olduunun gstergesidir. Ancak, igc piyasasnda bu
yzyldaki en arpc gelimelerden bir tanesi insanlarn bir yl boyunca altklar
saat saysnn dmesi olmutur. Bu dn iki farkl zellii vardr. Birincisi
haftalk alma srelerinde bir d ve ikincisi bir yl iinde allan hafta
saysnda dtr. Bu srelerin deimesi igc arz asndan bir azalma anlamna
gelmektedir.(Elliott, 1990:96).
Neo klasik igc arz teorisinde ortaya konulan yeni almlar iinde
zerinde zellikle durulmas gereken nokta ise, bireyin igc arzn belirlemede
ailenin(hanehalknn) neden olduu etkidir. Btn toplumlarda bireylerin byk bir
ounluu hane yesidir. gc arz kararlar karlkl bamldr: hanenin her
yesinin igc arz, hanenin btn dier yelerinin piyasa d almas ve igcarz artna baldr. Bu koullarda elerin igc arz kararlar karlkl baml
olmak durumundadr nk, hem elerin zaman belirli metalarn retiminde
birbirinin yerini alabilir eyler olarak deerlendirilebilir ve hem de bir ein
kazanlm geliri dierinin kazanlmam gelirini oluturacaktr.
Ortodoks igc arz modellerinde ailenin bireyin davranlar zerinde etkisi
ekilde ortaya kmaktadr. Bunlardan birincisi, erkein hkmranl modelidir.
Modelde erkein ald kararlara kadn uymak zorundadr. Kadnn igc arz
erkein gelirine bal iken, erkein igc arz kadnn gelirinden bamsz bir
ekilde ortaya kar. Bu model erevesinde erkein cretindeki bir art kadnn
alma saatlerini azaltmasna ya da tamamen almama karar almasna neden
olabilir. kinci model ise ailenin bte kst modelidir. Bu modelin temel nermesi,
aile bireylerinin elde ettii gelir ve bo zamann tek bir havuzda toplanmasna ve tek
bir fayda fonksiyonuna dayanmaktadr. Ele alnan bu modelde tek bir bte kst ve
buna uygun bir igc arz szkonusudur. Kadnn creti ykseldiinde, kocasna
gre bo zamann nisbi maliyeti artm olur. nc model ise, bireysel bte kst
modelidir. Aile iki ayr fayda fonksiyonunu ortak bte kst altnda maksimize
etmeye alr. Bu modelde elerin her ikisinin geliri de, igc arzlarn
etkilemektedir yani elerin igc arzlar karlkl bamldr.(King, 1990:50-54). Bu
modellerin ekillenmesindeki temel gd ise; ailenin gelirini kazanmann erkein
temel grevleri arsnda yer almasdr.
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
51/159
36
1.4. Cinsiyet Ayrmclna Dayanan Yaklamlar
gc piyasasnda eit verimlilie sahip bireylerin eit olmayan davranlarla
kar karya kald durumlar ayrmclk olarak tanmlanmaktadr. Yani eitlere
eitsizlik yaplmakta ve eit verimlilie sahip bireyler farkl cretleralmaktadr.(Elliott, 1990:381). Baka bir tanmla igc piyasasnda ayrmclk,
verimliliin gerektirdiinden daha az kazanlmas olarak ifade edilebilir. Bu durumda
tm bireyler parasal gelirlerini maksimize ettiinde ve btn piyasalar rekabeti
olduunda ayrmclkta ortadan kalkacaktr.
Ayrmclk cretler arasndaki farkn ok tesinde biimler alabilir. gc
piyasasnda baz gruplarn (kadnlar, zenciler v.b.) ite ilerleme imkanlarndan
yoksun braklmas ve baz ilere mahkum edilmesi olarak ortaya kabilir. Burada
nyarg, ayrmc uygulamalarn varl iin nkouldur; ayrmclk bylesi
nyarglarn davurumu, davran dzeyinde gereklemesidir. Fakat her nyarg
ayrmclkla sonulanmayabilir.(Elliott, 1990:381).
gc piyasalarnda zellikle son yllarda cinsiyete ynelik ayrmcla daha
fazla nem verilmitir. Gelimi lkelerde bu konuyla ilgili bir ok teorik ve ampirik
almalar yaplm, genellikle kadnlarn erkeklerden daha az kazandklar ve dk
statl ilerde istihdam edildikleri belirlenmitir.(Flanders, Anderson, 2001:954).
Ortodoks iktisat kuram, insanlarn alma ya da almama kararnverirken, sadece kendi bireysel karlarn dnerek zgr bir seim yaptklarn
varsayar. Oysa, bu bamsz bireyler aile ve cemiyet iinde toplumsal ilikiler
kurarak yaamakta, dolaysyla kendi yaamlaryla ilgili aldklar kararlar da,
toplumsal normlar erevesinde dier bireylerle (e, ocuk, arkada, iveren vb.)
etkileim iinde ekillenmektedir. Toplumsal ilikileri biimlendiren normlar kadna
ve erkee farkl roller yklemektedir; kadnlardan ocuklarna, elerine ve ailelerin
yallarna bakmalar ve onlara duygusal destek vermeleri beklenir. Genelde bu tr
hizmetler kadn ii olarak kabul edildii iin kadnlarn ev ii i ykleri artmakta,
bu nedenle ev dnda istihdama katlmlar zorlamaktadr. Toplumsal normlar
asndan erkeklere atfedilen rol ise farkldr; evin ekmeini kazanan kii roln
stlenen erkein tam zamanl ilerde ykselmeleri, iyerinde baarl olmalar ve para
kazanmalar beklenir. Bu toplumsal rol dalm ve iblm sonucunda erkeklerin
8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu
52/159
37
emei igc piyasasna cret karl sunulurken, kadnlarn ev iinde harcadklar
emein parasal olarak bir karl olmad gibi deeri de bilinmez; iktisadi ve
retken bir faaliyet olarak kabul grmez.(Bulutay, 2000:157).
Ortodoks iktisadn genel erevesini ve varsaymlarn benimseyen ve YeniHane ktisad olarak bilinen yaklam, hane iinde ve dnda, kadn ve erkek
arasndaki iblmnn ekillenme biimini ve nedenlerini inceler.(Schultz,
1974:14). Ailenin sunduu toplam emein, erkeklerin ev dnda retime katlmas
ve kadnlarn ev iinde yeniden retimde bulunmas biiminde dalmnn, erkek ve
kadnn bu iki retim biimine eit olarak katlmndan daha verimli bir sonu
verecei iddia edilir.(Becker, 1981:9). Kadnlarn ailenin yeniden retiminde sahip
olduklar greli stnle karlk, erkeklerin ev dndaki retimde stnle sahip
olduklar varsaylr. Ortodoks iktisat, bir ite uzmanlamann verimlilii arttracanvarsayd iin, kadnlarn doutan veya toplumsallama srecinde edindikleri greli
stnlkleri dorultusunda uzmanlamalar verimliliklerini arttracak, dolaysyla da
kadnlarn ailenin toplam refahna katks daha fazla olacaktr. Bylelikle, bu
yaklam kadnlarn igc piyasasna katlmama nedenlerini aklad gibi, alan
kadnlarn erkeklere gre daha aa konumlarda istihdam edilmeleri ve daha dk
cret almalarnn da doal olduu sunucuna varr; nk onlar uzmanlk
alanlarnn dna kmlardr.(Bulutay, 2000:158).
Buna karlk, kadn bak asnn hakim olduu yaklamlar ocuk, e,
yal bakm ve ileri konusunda kadnn rolnn doal olmadn, bunun
toplumsal olarak biimlendirilmi bir rol olduunu ve deiebileceini
savunmaktadr. Yani, kadn ve erkein cinsiyetleri, biyolojik farkllklar dnda
renilmi, dayatlm rollerle de ekillenmekte ve bu nedenle kadn ve erkek
olmak birer toplumsal cinsiyet kategorisi oluturmaktadr.
Cinsiyete dayal cret - meslek ayrmcln ve neden bunun sreklilik
gsterdiini aklamaya alan belli bal yaklamlar szkonusudur. gcpiyasasnda cinsiyet ayrmcln aklamaya alan teoriler Neo Klasik yaklam
ve Kurumcu Yaklam olarak iki ana balk altnda daha ayr
Top Related