TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
MÜLTECİ HAKLARI ALT KOMİSYONU
GÖÇ VE UYUM RAPORU
Uluslararası Koruma
Geçici Koruma
Suriyeli Sığınmacılar
26. Dönem 3. Yasama Yılı
Mart 2018
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
1
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
2
İÇİNDEKİLER
I-BAŞLANGIÇ ....................................................................................................................................... 6
II-ÖNERGE ............................................................................................................................................. 6
III-ALT KOMİSYONUN KURULUŞ AMACI ..................................................................................... 8
IV-İNCELEMEDE UYGULANAN YÖNTEM ..................................................................................... 8
V-TERMİNOLOJİ SORUNU ............................................................................................................... 16
I-KONU İLE İLGİLİ HUKUKİ DÜZENLEMELER ...................................................................... 18
I.1-ULUSLARARASI HUKUKTA YER ALAN DÜZENLEMELER ............................................ 18
I.1.1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ............................................................................ 18
I.1.2. Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme (Cenevre Sözleşmesi) ........................ 18
I.1.3. Mültecilerin Hukuk Statüsüne İlişkin 1967 Protokolü .................................................. 24
I.1.4. Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası
Sözleşme ........................................................................................................................................ 24
I.2. TÜRKİYE’NİN TARAFI OLDUĞU ANLAŞMALAR ...................................................... 27
I.2.1. Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında 18 Mart 2016 Tarihinde Varılan Mutabakat ....... 27
I.3. ULUSAL HUKUKTA YER ALAN DÜZENLEMELER .......................................................... 31
I.3.1. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ................................................................. 31
I.3.2. Uluslararası İşgücü Kanunu ................................................................................................. 40
I.3.3. Geçici Koruma Yönetmeliği ................................................................................................ 48
I.3.4. Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik ...................... 56
I.3.5. Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin
Çalışmasına Dair Yönetmelik ........................................................................................................ 59
II. KONU İLE İLGİLİ KİŞİ VE KURUMLARDAN BİLGİ ALINMASI .................................... 65
II.1.1. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü .................................................................... 65
II.1.2.Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı .......................................................... 75
II.1.3. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı .................................................................................. 78
II.1.4. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ....................................................................................... 81
II.1.5. Milli Eğitim Bakanlığı ............................................................................................................ 86
II.1.6.Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi Müdürü Doç. Dr. Murat
ERDOĞAN ....................................................................................................................................... 89
II.1.7.Uluslararası Göç Örgütü Türkiye Misyon Şefi Lado GVİLAVA ........................................... 97
II.1.8. Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği Koordinatörü İbrahim Vurgun KAVLAK
......................................................................................................................................................... 102
II.1.9. İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi Başkanı Metin ÇORABATIR ..................................... 107
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
3
II.1.10. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İbrahim KAYA .............. 113
II.1.11. Suriye Dostluk Derneği ...................................................................................................... 120
II.1.12. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Türkiye Misyon Şefi Pascale MOREAU
......................................................................................................................................................... 125
II.1.13. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkan Yardımcısı Dr. Mehmet Ali TORUNOĞLU ........ 133
II.1.14. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürü Ahmet SARICAN ............. 136
II.1.15. Yükseköğretim Kurulu Başkan Vekili Prof. Dr. Hasan MANDAL ................................... 138
II.1.16. Türk Kızılayı Göç ve Mülteci Hizmetleri Müdürü Bayram SELVİ ................................... 145
II.1.17. Suriye Türkmen Meclisi Başkanı Dr. Emin BOZOĞLAN ve Türkmenevi eski Başkanı Dr.
Davut KARATAŞ ........................................................................................................................... 149
III. İNCELEME ZİYARETLERİ .................................................................................................... 155
III.1.1.Yabancılar İletişim Merkezinde Gerçekleştirilen İnceleme ................................................. 155
III.1.2. Mardin’in Midyat İlçesinde Bulunan Geçici Barınma Merkezi İncelemesi ........................ 158
III.1.3.Gaziantep’in Nizip İlçesinde Bulunan Geçici Barınma Merkezinde Gerçekleştirilen İnceleme
......................................................................................................................................................... 163
III.1.4.Osmaniye’nin Cevdetiye Beldesinde Bulunan Geçici Barınma Merkezi İncelemesi .......... 167
III.1.5.Almanya’nın Başkenti Berlin’de Gerçekleştirilen İncelemeler ve Yapılan Görüşmeler ..... 172
III.1.6.Ankara’nın Altındağ İlçesinde Gerçekleştirilen İnceleme ................................................... 208
III.1.7.İzmir Ve Aydın Geri Gönderme Merkezleri İncelemesi .................................................. 212
IV. KİLİS’İN NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜNE ADAY GÖSTERİLMESİ TEKLİFİ ................. 237
V. DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER .................................................................................... 240
V.1.1.Göç Olgusuna Genel Bakış: .................................................................................................. 240
V.1.2.Türkiye’de Göç: ..................................................................................................................... 241
V.1.3.Tarihimizde Göç Hareketleri: ................................................................................................ 242
V.1.4.Suriyelilerin Göçü: ................................................................................................................ 243
V.1.5.Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu: ........................................................................ 245
V.1.6.Geçici Koruma Statüsü: ......................................................................................................... 246
V.1.7.Göç Politikaları Kurulu: ........................................................................................................ 249
V.1.8.Yabancılar İletişim Merkezi: ................................................................................................. 250
V.1.9.Düzensiz Göç ve Göçmen Kaçakçılığı: ................................................................................. 251
V.1.10.Geri Gönderme Merkezleri:................................................................................................. 252
V.1.11.Uyum: .................................................................................................................................. 252
V.1.12.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Eğitime Erişimi: .................................................... 254
V.1.13.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Sağlığa Erişimi: ..................................................... 257
V.1.14.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin İş Gücü Piyasasına Erişimi: .................................. 258
V.1.15.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilere Yönelik Sosyal Destek ve Sosyal Hizmetler: ......... 260
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
4
V.1.16.Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler ve Yerel Yönetimler: ................................................ 262
V.1.17.Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler ve Vatandaşlık: ......................................................... 264
V.1.18.Medyanın ve Siyasi Aktörlerin Göç Dili, Sevgi ve Nefret: ................................................. 266
V.1.19.Suriyeli Mültecilerle İlgili Doğru Bilinen Yanlışlar: ........................................................... 268
V.1.20.Maliyetlendirme: ................................................................................................................. 269
V.1.21.Avrupa’nın Sığınmacılarla İmtihanı: ................................................................................... 272
V.1.22.Nobele Aday Şehir Kilis: ..................................................................................................... 276
V.1.23.Cenevre Yerine Anadolu Sözleşmesi: ................................................................................. 277
V.1.24.Milletin Başarısı: ................................................................................................................. 280
VI. ANKARA MİLLETVEKİLİ ŞENAL SARIHAN’IN RAPORA İLİŞKİN
DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLERİ .......................................................................................... 283
VII. DİYARBAKIR MİLLETVEKİLİ SİBEL YİĞİTALP’İN RAPORA İLİŞKİN
MUHALEFET ŞERHİ ...................................................................................................................... 287
VIII. OSMANİYE MİLLETVEKİLİ RUHİ ERSOY’UN RAPORA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ . 296
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
5
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
6
I-BAŞLANGIÇ
TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun 26’ncı Yasama Dönemi 1’inci
Yasama Yılının 17 Aralık 2015 tarihli 2’nci toplantısında, “Türkiye’de bulunan Suriyeli
sığınmacıların sorunlarının incelenmesi” amacıyla Antalya Milletvekili Atay USLU, Isparta
Milletvekili Sait YÜCE, İzmir Milletvekili Zeynep ALTIOK, Kars Milletvekili Ayhan
BİLGEN, Konya Milletvekili Leyla ŞAHİN USTA, Osmaniye Milletvekili Ruhi ERSOY ve
Sakarya Milletvekili Ali İhsan YAVUZ’dan oluşan bir Alt Komisyon kurulması
kararlaştırmıştır.
TBMM Mülteci Hakları Alt Komisyon 6 Ocak 2016 tarihli ilk toplantısında Antalya
Milletvekili Atay USLU’yu Başkan seçmiş ve çalışmalarına başlamıştır.
II-ÖNERGE
TBMM İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU BAŞKANLIĞINA
26’ncı Yasama Dönemi’nde İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bünyesinde, mülteci,
sığınmacı, göçmenler ve düzensiz göçmenler ile ilgili araştırmalarda ve incelemelerde
bulunmak üzere bir alt komisyonun kurulması için gereğinin yapılmasını saygılarımla arz
ederim.
Atay USLU Sait YÜCE Leyla ŞAHİN USTA
Antalya Milletvekili Isparta Milletvekili Konya Milletvekili
Ali İhsan YAVUZ Mustafa YENEROĞLU Jülide SARIEROĞLU
Sakarya Milletvekili İstanbul Milletvekili Ankara Milletvekili
GEREKÇE:
İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu’nun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b)
bendi uyarınca, Türkiye'nin insan hakları alanında taraf olduğu uluslararası anlaşmalarla T.C.
Anayasası ve diğer milli mevzuat ve uygulamalar arasında uyum sağlamak amacıyla yapılması
gereken değişiklikleri tespit etmek ve bu amaçla yasal düzenlemeler önermek; aynı maddenin
(d) bendi uyarınca, Türkiye'nin insan hakları uygulamalarının, taraf olduğu uluslararası
andlaşmalara, Anayasa ve Kanunlara uygunluğunu incelemek ve bu amaçla, araştırmalar
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
7
yapmak, bu konularda iyileştirmeler, çözümler önermek, Komisyonun görevleri arasında yer
almaktadır.
Suriye iç savaşı sonrasında ortaya çıkan mülteci krizi başta olmak üzere, savaşlardan,
insan hakları ihlallerinden kaçan milyonlarca insanın ülke değiştirmeye çalışmasından kaynaklı
sorunlar, küresel ölçekte çözülmeyi bekleyen temel gündem maddelerindendir. Türkiye ise
coğrafi konumundan kaynaklanan nedenlerden dolayı başta Suriyeli sığınmacılar olmak üzere,
çeşitli ülkelerden gelen sığınmacıların hem geçiş güzergahı hem de hedef ülkesi konumunda
bulunmaktadır. Türkiye’de bulunan sığınmacıların sorunlarının tespit edilmesi, konuya dair
hukuki altyapıdaki eksikliklerin ortaya konulması ve sığınmacıların topluma uyumunun
sağlanmasında karşılaşılan problemlerin belirlenmesi önem ve aciliyet arz etmektedir.
Komisyonumuz 23. ve 24. Yasama Döneminde Türkiye’de bulunan mülteci, sığınmacı,
göçmenler ve düzensiz göçmenlere ilişkin alt komisyon oluşturmuş; konu hakkında hem yasal
altyapıya hem de sahadaki problemlere dair tespit ve çözüm önerilerinde bulunmuştur.
Sorunun güncelliği ve önemine binaen, 26. Yasama Döneminde de Komisyonun bu konuda bir
alt komisyon kurarak inceleme başlatması yerinde olacaktır.
Alt Komisyon, Türkiye’de mültecilere ve sığınmacılara yönelik mevzuat ve
uygulamaların taraf olunan uluslararası antlaşmalara ve Anayasaya uygunluğunun incelenmesi
ve uygulamalar örneğinden hareketle iyileştirmeler, çözümler, yasal düzenlemeler önerilmesini
planlamalıdır.
Alt Komisyon aşağıda sıralanan alt başlıklar doğrultusunda çalışmalarını gerçekleştirebilir:
1- Mültecilerin/sığınmacıların hukuki statüsü,
2- Mültecilerin barınma şartları; mülteci kamplarının durumu ve imkânları,
3- Mültecilerin topluma uyumu hususunda karşılaşılan karşılıklı problemler (sosyal ve kültürel
boyut),
4- Mültecilerin çalışma hakkı kapsamında işgücüne katılımı,
5- Toplumsal güvenlik,
6- Sığınmacıların başka ülkelere geçişleri sırasında karşılaşılan problemler,
7- Uluslararası toplumun ve AB ülkelerinin konuya sınırlı katkısı sorunu gibi konular
çerçevesinde Suriyelilerin ülkemizde çalışma, oturma ve sağlık sigortası izinlerine dair
problemler,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
8
8- Başta Avrupa Birliği üyesi ülke uygulamaları olmak üzere, mülteci haklarına ve Cenevre
sözleşmesine aykırı uygulamaların araştırılması,
9- Suriyeli kadınların ve çocukların durumu: Suriyeli kadınların toplumsal hayatta maruz
kaldıkları ayrımcılıklar, kadınlara karşı şiddeti azaltmak için uygulanan tedbir veya
programların etkililiği, kamp içi ve dışı Suriyeli kadınlara yönelik yapılan çalışmalar,
10- Suriyeli vatandaşlar için uygulanan Geçici Koruma Statüsü ve hak ile yükümlülükler
konusunda iyi uygulamaların incelenmesi,
11-Geçici Koruma Statüsü ile Türkiye’de bulunanlar için, topluma uyum konusunda, eğitim,
sağlık ve işgücü piyasasına erişim gibi alanlarda yapılması gerekenler ve entegrasyon/uyum
yasaları konusunda yol gösterici çalışmalar hazırlanması,
12-Uluslararası Koruma Statüsü ile kalanlar için mevcut uygulamalardaki zayıf ve kuvvetli
yanların tespiti,
13- Düzenli göç için ikamet şartlarında düzenleme yapılması, turkuaz kart çalışmalarının
hazırlanması, 6458 sayılı Kanunda bu minvalde kolaylaştırılmaların düzenlenmesi konusunda
görüş bildirmek üzere incelemeler yapılması (64. Hükümet Programı'nın önemli reform
tekliflerindendir).
III-ALT KOMİSYONUN KURULUŞ AMACI
Alt Komisyonun kuruluş amacı; ülkelerinde çıkan iç savaş sonrasında Türkiye’ye
sığınan Suriyeli sığınmacıların ülkemizdeki hukuki durumlarının tespit edilmesi, sığınmacılara
verilen hizmetlerde yaşanılan aksaklıkların neler olduğunun ortaya konulması, geçici barınma
merkezlerinde bulunan Suriyelilerin sorunlarının tespitinin yapılaması ve nihai olarak Suriyeli
sığınmacıların hukuk alanında ve gündelik hayatta karşılaştıkları sorunların çözülmesi için
nelerin yapılması gerektiğini belirlemek ve alınması gereken tedbirleri ortaya koymaktır.
IV-İNCELEMEDE UYGULANAN YÖNTEM
Alt Komisyon incelemesinde;
a) Konuyla ilgili ulusal ve uluslararası mevzuatın incelenmesi,
b) Komisyon toplantı salonunda, konuyla ilgili,
i) İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü yetkilileri
ii) Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı yetkilileri
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
9
iii) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü yetkilileri
iv) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel
Müdürlüğü yetkilileri
v) Milli Eğitim Bakanlığı yetkilileri
vi) Üniversite (Hacettepe ve İstanbul Üniversitesi) öğretim üyeleri
vii) Ulusal ( Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği, İltica ve Göç
Araştırmaları Merkezi, Suriye Dostluk Derneği, Suriye Türkmen Meclisi,
Türkmenevi Derneği) sivil toplum kuruluşları
viii) Uluslararası (Uluslararası Göç Örgütü, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserliği) kuruluşlar
ix) Türkiye Halk Sağlığı Kurumu
x) İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü
xi) Yükseköğretim Kurulu
xii) Türk Kızılayı
ile görüşmeler yapmak,
c)
(i)Yabancılar Çağrı Merkezinde
(ii) Mardin/Midyat Geçici Barınma Merkezinde
(iii)Gaziantep/Nizip Geçici Barınma Merkezinde
(iv)Osmaniye/Cevdetiye Geçici Barınma Merkezinde
(v) Ankara’nın Altındağ ilçesinde
yerinde incelemelerde bulunmak, Suriyeli sığınmacılarla görüşmeler gerçekleştirmek ve
yetkililerden bilgi almak,
d) Federal Almanya Cumhuriyetinin Başkenti Berlin’de bulunan Almanya
parlamentosunda, kamu kurumlarında, düşünce kuruluşlarında görüşmeler
gerçekleştirmek ve mülteci yurtlarında
incelemelerde bulunmak,
yöntemini uygulamıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
10
Komisyonun Çalışmalarına İlişkin Tablo:
Sayı/Tarih Çalışma Konusu Çalışmaya Katılan Üyeler
1
06.01.2016
Çalışma Usul ve Esaslarının
Belirlenmesi ve Alt
Komisyon Başkanının
Seçimine Dair Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Zeynep ALTIOK
Ayhan BİLGEN
2
13.01.2016
İçişleri Bakanlığı Göç
İdaresi Genel Müdürü Atilla
Toros'un Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
3
21.01.2016
Başbakanlık Afet ve Acil
Yönetimi Başkanı Dr. Fuat
Oktay'ın Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Ali İhsan YAVUZ
Zeynep ALTIOK
Ruhi ERSOY
4
27.01.2016
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı Çalışma Genel
Müdürü Nurcan Önder'in
Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Ruhi ERSOY
5
10.02.2016
Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı Aile ve Toplum
Hizmetleri Genel Müdürü
İnci Sezer Becel’in
Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
6
24.02.2016
Millî Eğitim Bakanlığı
Müsteşar Yardımcısı Yusuf
Büyük’ün Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
11
7
03.03.2016
Hacettepe Üniversitesi Göç
ve Siyaset Araştırmaları
Merkezi Müdürü Doç. Dr.
Murat Erdoğan'ın Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
8
31.03.2016
Uluslararası Göç Örgütü
Türkiye Misyon Şefi Lado
Gvilava’nın Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
9
07.04.2016
Ankara’da bulunan İçişleri
Bakanlığı Göç İdaresi Genel
Müdürlüğü Yabancılar Çağrı
Merkezine Gerçekleştirilen
(YİMER-Alo 157) İnceleme
Ziyareti
Mustafa YENEROĞLU
Atay USLU
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
10
14.04.2016
Sığınmacılar ve
Göçmenlerle Dayanışma
Derneği Koordinatörü
İbrahim Vurgun Kavlak’ın
Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
11
20.04.2016
İltica ve Göç Araştırmaları
Merkezi Başkanı Metin
Çorabatır’ın Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Ali İhsan YAVUZ
Zeynep ALTIOK
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
12
12
29.04.2016
30.04.2016
Mardin’in Midyat İlçesinde
Bulunan Geçici Barınma
Merkezine Gerçekleştirilen
İnceleme Ziyareti
Atay USLU
Leyla ŞAHİN USTA
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
13
25.05.2016
Gaziantep Valisi Ali
Yerlikaya ile toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Şenal SARIHAN
Ayşe ACAR BAŞARAN
14
25.05.2016
Gaziantep’in Nizip İlçesinde
Bulunan Geçici Barınma
Merkezine Gerçekleştirilen
İnceleme Ziyareti
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Şenal SARIHAN
Ayşe ACAR BAŞARAN
15
01.06.2016
İstanbul Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Öğretim Üyesi
Prof. Dr. İbrahim Kaya'nın
Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
16
10.06.2016
Osmaniye Valisi Kerem Al
İle Gerçekleştirilen Görüşme
Atay USLU
Jülide SARIEROĞLU
Zeynep ALTIOK
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
17
10.06.2016
Cevdetiye Belediye
Başkanıyla Gerçekleşen
Görüşme
Atay USLU
Jülide SARIEROĞLU
Zeynep ALTIOK
Ruhi ERSOY
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
13
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
18
10.06.2016
Cevdetiye Geçici Barınma
Merkezinde Yapılan
İnceleme
Atay USLU
Jülide SARIEROĞLU
Zeynep ALTIOK
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
19
15.06.2016
Suriye Dostluk Derneği
Temsilcilerinin Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
20
23.06.2016
Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek
Komiserliği Türkiye Misyon
Şefi Pascale Moreau’nun
Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
Şenal SARIHAN
21
03.11.2016
Türkiye Halk Sağlığı
Kurumu Başkan Yardımcısı
Dr. Mehmet Ali
Torunoğlu’nun Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
Ayhan BİLGEN
22
27-30.11.2016
Almanya’nın Başkenti
Berlin’e Gerçekleştirilen
İnceleme Ziyareti
Atay USLU
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
23
10.05.2017
İçişleri Bakanlığı Nüfus ve
Vatandaşlık İşleri Genel
Atay USLU
Sait YÜCE
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
14
Müdürü Dr. Ahmet
Sarıcan'ın Dinlendiği
Toplantı
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
Mustafa Hilmi DÜLGER
24
11.05.2017
Yükseköğretim Kurulu
Başkan Vekili Prof. Dr.
Hasan Mandal'ın Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Ruhi ERSOY
25
30.05.2017
Türk Kızılayı Göç ve
Mülteci Hizmetleri Müdürü
Bayram Selvi'nin Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
26
31.05.2017
Ankara Altındağ
Kaymakamı Erol
KARAÖMERLİOĞLU ile
Gerçekleştirilen Toplantı
Atay USLU
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
27
31.05.2017
Ankara Altındağ Belediye
Başkanı Dr.Veysel Tiryaki
ile Gerçekleştirilen Toplantı
Atay USLU
Ali İhsan YAVUZ
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
28
31.05.2017
Ankara Altındağ Ulubey
Mahallesinde
Gerçekleştirilen İnceleme
Atay USLU
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
29
15.06.2017
Suriye Türkmen Meclisi
Başkanı Dr. Emin
Bozoğlan’ın Dinlendiği
Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ruhi ERSOY
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
15
30
15.06.2017
Türkmenevi Eski Başkanı
Dr. Davut Karataş'ın
Dinlendiği Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ruhi ERSOY
31
24.10.2017
İzmir Valisi Erol Ayyıldız
ile Gerçekleştirilen Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
32
24.10.2017
İzmir Büyükşehir Belediye
Başkanı Aziz Kocaoğlu ile
Gerçekleştirilen Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
33
24.10.2017
İzmir Harmandalı Geri
Gönderme Merkezinde
Gerçekleştirilen İnceleme
Atay USLU
Sait YÜCE
Leyla ŞAHİN USTA
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
34
25.10.2017
Aydın Valisi Selim Köşger
ile Gerçekleştirilen Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
35
25.10.2017
Aydın Büyükşehir Belediye
Başkanı Özlem Çerçioğlu ile
Gerçekleştirilen Toplantı
Atay USLU
Sait YÜCE
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
36
25.10.2017
Aydın Geri Gönderme
Merkezinde Gerçekleştirilen
İnceleme
Atay USLU
Sait YÜCE
Ruhi ERSOY
Şenal SARIHAN
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
16
V-TERMİNOLOJİ SORUNU
Mülteci Hakları Alt Komisyonun çalışmaları esnasında kamu kurumlarının, sivil toplum
örgütlerinin temsilcileri ve akademisyenler dinlenmiştir. Alt Komisyonun çalışma konusunu
ağırlıklı olarak iç savaştan kaçarak ülkemize gelen Suriye vatandaşları oluşturmaktadır. Ancak
konuya ilişkin olarak yapılan sunumlarda karşılaşılan temel problem terminoloji konusunda bir
birliğin olmayışıdır. Ülkemizde bulunan Suriye vatandaşlarının statüleriyle ilgili olarak en fazla
kullanılan terimler, ‘Suriyeli mülteciler’ ve ‘Suriyeli sığınmacılar’ şeklindedir. Uluslararası
hukuk terminolojisi ve 1951 Cenevre Sözleşmesi açısından ve Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanunu açısından Türkiye’de yaşayan Suriyeliler mülteci statüsüne sahip değillerdir.
Cenevre Sözleşmesi uyarınca mülteci, “Irkı, dini, tabiiyeti, belirli bir sosyal gruba mensubiyeti
ve siyasi görüşleri yüzünden haklı bir zulüm korkusu nedeniyle vatandaşı olduğu ülkenin
dışında bulunan ve söz konusu korku yüzünden, ilgili ülkenin korumasından yararlanmak
istemeyen kişi” şeklinde tanımlanmaktadır.
Geçici Koruma Yönetmeliği tarafından ilga edilmiş olan Türkiye’ye İltica Eden veya
Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar
ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus
Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uzun yıllar yürürlükte
kaldığı ve adı geçen yönetmelikle mülteci statüsüne sahip olamayacaklar için ‘sığınmacı’
statüsü verildiği için, sığınmacı kelimesinin kullanımına sıklıkla rastlanmaktadır.
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve bu kanuna dayanılarak
çıkarılan ve 22 Ekim 2014 tarihinde yürürlüğe giren Geçici Koruma Yönetmeliği uyarınca
ülkemizde bulunan Suriye vatandaşlarının hukuki statüsü ‘geçici korunan’dır. Adı geçen
yönetmeliğe dayanılarak, ‘geçici koruma altında olanlar’ tabiri de kullanılmaktadır.
Raporda, Komisyonca dinlenilen kişilerin kullandıkları terminolojiye sadık kalınmaya
çalışılmıştır. Son olarak söylenebilir ki, raporda geçen Suriyeli mülteci, Suriyeli sığınmacı ve
Suriyeli geçici korunan tabirleri aynı statüye tekabül etmektedirler.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
17
BİRİNCİ BÖLÜM
KONU İLE İLGİLİ HUKUKİ DÜZENLEMELER
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
18
BİRİNCİ BÖLÜM
I-KONU İLE İLGİLİ HUKUKİ DÜZENLEMELER
I.1-ULUSLARARASI HUKUKTA YER ALAN DÜZENLEMELER
I.1.1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
Madde 1- Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana
sahiptirler, birbirlerine karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.
Madde 3 -Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.
Madde 14 -1. Herkesin zulüm altında başka ülkelere sığınma ve sığınma olanaklarından
yararlanma hakkı vardır.
2. Gerçekten siyasal nitelik taşımayan suçlardan veya Birleşmiş Milletlerin amaç ve
ülkelerine aykırı eylemlerden doğan kovuşturma durumunda bu haktan yararlanılamaz.
I.1.2. Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme (Cenevre
Sözleşmesi)
Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 14
Aralık 1950 tarih ve 429 (V) sayılı Kararıyla toplanan Konferansta kabul edilmiş, 28
Temmuz 1951 tarihinde Cenevre'de imzalanmış ve 43’üncü Maddeye uygun olarak 22
Nisan 1954 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye Sözleşmeyi 24 Ağustos 1951 tarihinde
imzalamış ve 29 Ağustos 1961 tarihinde Sözleşmenin 42’nci Maddesinde tanınan haktan
yararlanarak ihtirazi kayıtla ve ilişik deklarasyonla onaylamıştır. 359 Sayılı Onay Kanunu
5 Eylül 1961 gün ve 10898 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır.
Türkiye’nin sözleşmeye ilişkin koyduğu ihtirazi kayıt:
"Bu sözleşmenin hiçbir hükmü, mülteciye Türkiye’de Türk uyruklu kimselerin haklarından
fazlasını sağladığı şeklinde yorumlanamaz" şeklindedir.
Türkiye Sözleşmeyi, Sözleşmede coğrafi sınırlama getirilebileceğine ilişkin hüküm
doğrultusunda, ek bir deklarasyonla beraber onaylamıştır. Bahsi geçen deklarasyonun (B)
fıkrası aşağıdaki şekildedir:
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
19
“İşbu Sözleşmenin tahmil ettiği vecibeler bakımından Cumhuriyet Hükümeti, 1 inci
Maddenin (B) fıkrasındaki «1 Ocak 1951’den evvel cereyan eden hâdiseler» ibaresini, «1
Ocak 1951’den önce Avrupa'da cereyan eden hâdiseler» şeklinde anlamaktadır.”
Madde 1- A. İşbu Sözleşme'nin amaçları bakımından "mülteci" kavramı:
1 Ocak 1951'den önce meydana gelen olaylar sonucunda ve ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir
toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri yüzünden, zulme uğrayacağından
haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin
korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle, yararlanmak istemeyen;
yahut tabiiyeti yoksa ve bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında
bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen her şahsa
uygulanacaktır.
B. (1) İşbu Sözleşme’nin amaçları bakımından kısım A, Madde 1’deki "1 Ocak
1951'den önce meydana gelen olaylar" ifadesi ya,
(a) "1 Ocak 1951'den önce Avrupa'da meydana gelen olaylar" veya
(b) "1 Ocak 1951'den önce Avrupa'da veya başka bir yerde meydana gelen olaylar"
anlamında anlaşılacak ve her Taraf Devlet bu Sözleşme'yi imzaladığı, tasdik ettiği veya ona
katıldığı sırada bu Sözleşme'ye göre taahhüt ettiği yükümlülükler bakımından bu ifadenin
kapsamını belirten bir beyanda bulunacaktır.
(2) (a) şıkkını kabul eden her Taraf Devlet, herhangi bir zamanda Birleşmiş Milletler
Genel Sekreteri'ne göndereceği bir notla, (b) şıkkını kabul ettiğini duyurarak
yükümlülüklerini genişletebilir.
C. Yukarıdaki kısım A'da belirtilen hükümlerin kapsamına giren her kişi eğer:
(1) Vatandaşı olduğu ülkenin korumasından kendi isteği ile tekrar yararlanırsa veya
(2) Vatandaşlığını kaybettikten sonra kendi arzusu ile tekrar kazanırsa veya
(3) Yeni bir vatandaşlık kazanmışsa ve vatandaşlığını yeni kazandığı ülkenin himayesinden
yararlanıyorsa veya
(4) Kendi arzusu ile terk ettiği veya zulüm korkusu ile dışında bulunduğu ülkeye kendi
arzusu ile tekrar yerleşmek üzere dönmüşse veya
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
20
(5) Mülteci tanınmasını sağlayan koşullar ortadan kalktığı için vatandaşı olduğu ülkenin
korumasından yararlanmaktan sakınmaya artık devam edemezse;
İşbu fıkra, vatandaşı olduğu ülkenin himayesinden yararlanmayı reddetmek için önceden
geçerli zulme ait haklı sebepler ileri sürebilen, bu Maddenin A 1 Kısmının kapsamına giren
bir mülteciye tatbik olunmayacaktır;
(6) Tabiiyetsiz olup da, mülteci tanınmasını yol açan koşullar ortadan kalktığı için, normal
ikametgâhının bulunduğu ülkeye dönebilecek durumda ise; Ancak işbu fıkra, normal
ikametgâhının bulunduğu ülkeye dönmeyi reddetmek için önceden maruz kaldığı zulme
bağlı haklı sebepler ileri sürebilen, bu Maddenin A 1 kısmının kapsamına giren bir
mülteciye uygulanmayacaktır.
Bu kişiye, işbu Sözleşme’nin uygulanması sona erecektir.
D. Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği dışında, diğer bir
Birleşmiş Milletler organı veya örgütünden halen koruma veya yardım gören kimselere
uygulanmayacaktır.
Durumları, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun konuyla ilgili uygun kararları
çerçevesinde kesin olarak halledilmeden, yararlandıkları Sözleşme'den tamamen
yararlanırlar.
E. Bu Sözleşme, ikamet ettiği ülkenin yetkili makamlarınca o ülke vatandaşlığına sahip
olanların sahip bulundukları hak ve yükümlülüklere sahip sayılan bir kişiye
uygulanmayacaktır.
F. Bu Sözleşme hükümleri:
a) barışa karşı suç, savaş suçu veya insanlığa karşı suç gibi suçlar için hükümler koyan
uluslararası belgelerde tanımlanan bir suç işlediğine;
b) mülteci sıfatıyla kabul edildiği ülkeye sığınmadan önce, sığındığı ülkenin dışında ağır
bir siyasi olmayan suç işlediğine;
c) Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkelerine aykırı fiillerden suçlu olduğuna; dair hakkında
ciddi kanaat mevcut olan bir kişi hakkında uygulanmayacaktır.
Madde 2- Her mültecinin, bulunduğu ülkeye karşı, özellikle yasalara, yönetmeliklere ve
kamu düzeni için alınan önlemlere uymayı öngören yükümlülükleri vardır.
Madde 3- Taraf Devletler, bu Sözleşme hükümlerini mültecilere, ırk, din veya geldikleri
ülke bakımından ayırım yapmadan uygulayacaklardır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
21
Madde 4- Taraf Devletler, ülkelerindeki mültecilere, dini vecibelerini yerine getirme
hürriyeti ve çocuklarının dini eğitim hürriyeti bakımından, en az vatandaşlara uyguladıkları
muamele kadar uygun muamele uygulayacaklarıdır.
Madde 7 -1. Bu Sözleşme'nin daha uygun hükümler içerdiği durumlar hariç tutulmak
koşuluyla, her Taraf Devlet, mültecilere genel olarak yabancılara uyguladığı muameleyi
uygulayacaktır.
Madde 12- Hukuki Statü
1. Her mültecinin bireysel statüsü, daimi ikametgâhının bulunduğu ülkenin yasalarına veya
eğer daimi ikametgâhı yoksa bulunduğu ülkenin yasalarına tabidir.
(…..)
(….) Mülteci, bir başka Taraf Devletin toprağındayken, bu ülkede, sürekli ikametgahının
bulunduğu ülkenin vatandaşlarına sağlanan korumadan yararlanacaktır.
Madde 16 -1. Her mülteci, bütün Taraf Devletlerin toprakları üzerindeki hukuk
mahkemelerine serbestçe ve kolayca başvurabilecektir.
2. Her mülteci, sürekli ikametgâhının bulunduğu Taraf Devlette, adli yardım ve teminat
akçesinden muafiyet dâhil, mahkemelere müracaat bakımından vatandaş gibi muamele
görecektir.
Madde 17- Gelir Getirici İşler
1. Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden her mülteciye, ücretli bir meslekte
çalışmak hakkı bakımından, aynı şartlar içinde yabancı bir memleketin vatandaşına
uyguladıkları en müsait muameleyi uygulayacaklardır.
3. Taraf Devletler, ücretli mesleklerde çalışmak bakımından bütün mültecilerin ve özellikle
ülkelerine, bir işçi bulma programına yahut göçmen getirme planına göre girmiş olan
mültecilerin haklarını, vatandaşlarına tanıdıkları çalışma haklarıyla aynı noktaya getirme
konusuna sıcak bakacaklardır.
Madde 18- Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden mültecilere, tarım, sanayi,
küçük sanatlar ile ticaret sahalarında kendi işyerlerini açmak ve sanayi, ticari şirketler
kurmak haklarıyla ilgili olarak, mümkün olduğu kadar müsait ve her halde genel olarak aynı
şartlardaki yabancılara tanıdıklarından daha az müsait olmayan muameleyi
uygulayacaklardır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
22
Madde 19 -1. Her Taraf Devlet, ülkesinde yasal olarak ikamet eden ve bu Devletin yetkili
makamlarınca tanınan diplomalara sahip olup bir ihtisas mesleğini icra etmek isteyen
mültecilere, mümkün olduğu kadar müsait ve her halde aynı şartlar içindeki tüm yabancılara
sağlanandan daha az müsait olmayan şekilde muamele uygulayacaktır.
Madde 21- Taraf Devletler, konut edinme bakımından, bu konu yasalar ve yönetmeliklerle
düzenlendiği ya da kamu makamlarının kontrolüne tabi olduğu oranda, ülkelerinde yasal
olarak ikamet eden mültecilere, her halde genel olarak aynı şartlar altındaki yabancılara
uygulanandan daha az olmayacak biçimde, mümkün olduğu kadar müsait bir muamele
sağlayacaklardır.
Madde 22- 1. Taraf Devletler, mültecilere, temel eğitim konusunda, vatandaşlarına
uyguladıkları muamelenin aynısını uygulayacaklardır.
Madde 23- Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden mültecilere, sosyal yardım
ve iane konularında vatandaşlarına uyguladıkları muamelenin aynısını uygulayacaklardır.
Madde 24 - 1. Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden mültecilere, aşağıdaki
konularda, vatandaşlarına uyguladıkları muamelenin aynısını uygulayacaklardır:
(a) Yasalarla düzenlendiği veya idari makamların yetkisine tabi oldukları ölçüde: maaşın
bir parçası olduğu durumlarda aile yardımları, çalışma saatine göre başı ücret, fazla mesai
ödemeleri, ücretli tatiller, eve iş götürmeye sınırlamalar, en az çalışma yaşı, çıraklık ve
mesleki eğitim, kadınların ve gençlerin çalışması ve toplu ücret görüşmelerinden
yararlanma;
Madde 26- Her Taraf Devlet, ülkesinde yasal olarak ikamet eden mültecilere, genel olarak
aynı koşullardaki yabancılara yönetmeliklerce sağlanan, toprakları üzerinde ikamet edeceği
yeri seçme ve özgürce seyahat etme hakkını tanıyacaktır.
Madde 27- Taraf Devletler, ülkelerinde bulunan ve geçerli bir seyahat belgesine sahip
olmayan her mülteciye kimlik kartı çıkartacaklardır.
Madde 28– 1. Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden mültecilere, ulusal
güvenlikleri veya kamu düzenleri ile ilgili engelleyici ciddi sebepler bulunmadıkça, kendi
toprakları dışında seyahatlerini temin edecek seyahat belgeleri vereceklerdir.
(…..)
Taraf Devletler, bu tür bir belgeyi, ülkelerinde bulunan her hangi bir mülteciye verebilirler;
kendi topraklarında bulunan ve yasal olarak ikamet ettikleri ülkeden bir seyahat belgesi
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
23
almak imkânından mahrum olan mültecilere bu tür bir belge vermeye özellikle sıcak
bakacaklardır.
Madde 29 -1. Taraf Devletler, mültecilere, her ne isimle olursa olsun, benzer koşullarda
vatandaşlarına uyguladıklarından veya uygulayabileceklerinden farklı ya da daha yüksek
resim, harç ve vergi uygulamayacaklardır.
2. Yukarıdaki fıkra hükümleri, kimlik kartları da dâhil, yabancılara verilecek idari belgeler
hakkındaki harçlara ait yasa ve yönetmelik hükümlerinin mültecilere uygulanmasına engel
değildir.
Madde 32 -1. Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak bulunan bir mülteciyi, ulusal
güvenlik veya kamu düzeni ile ilgili sebepler dışında sınır dışı edemeyeceklerdir.
2. Böyle bir mültecinin sınır dışı edilmesi, ancak ilgili yasal sürece göre alınmış bir karara
uygun olabilir. Zorunlu ulusal güvenlik nedenlerinin, aksine bir uygulamayı gerekli kıldığı
haller dışında, mültecinin, durumunu açıklaması için delil sunmasına, temyiz etmesine, bu
amaçla yetkili bir makamın ya da, yetkili makamın özel olarak atayacağı bir kişinin veya
kişilerin önünde temsil edilmesine izin verilecektir.
3. Taraf Devletler bu gibi bir mülteciye, diğer bir ülkeye yasal olarak kabulünü
sağlayabilmesi için makul bir süre tanıyacaklardır. Taraf Devletler, bu süre içinde, gerekli
gördükleri içişleriyle ilgili her hangi bir önlemi alma hakkını saklı tutarlar.
Madde 33 -1. Hiçbir Taraf Devlet, bir mülteciyi, ırkı, dini, tâbiiyeti, belli bir sosyal gruba
mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatı ya da özgürlüğü tehdit altında olacak
ülkelerin sınırlarına, her ne şekilde olursa olsun geri göndermeyecek veya iade
etmeyecektir.
2. Bununla beraber, bulunduğu ülkenin güvenliği için tehlikeli sayılması yolunda ciddi
sebepler bulunan veya özellikle ciddi bir adi suçtan dolayı kesinleşmiş bir hükümle mahkûm
olduğu için söz konusu ülkenin halkı açısından bir tehlike oluşturmaya devam eden bir
mülteci, işbu hükümden yararlanmayı talep edemez.
Madde 34- Taraf Devletler, mültecileri özümlemeyi ve vatandaşlığa almayı her türlü imkân
ölçüsünde kolaylaştıracaklardır. Vatandaşlığa alma işlemlerini çabuklaştırmaya ve bu
işlemlerin masraf ve resimlerini her türlü imkân ölçüsünde azaltmaya özel çaba
göstereceklerdir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
24
I.1.3. Mültecilerin Hukuk Statüsüne İlişkin 1967 Protokolü
Mültecilerin Hukuk Statüsüne İlişkin 1967 Protokolü 31 Ocak 1967 tarihinde imzaya
açılmış, 4 Ekim 1967 tarihinde ise yürürlüğe girmiştir. Türkiye, 1 Temmuz 1968 tarihli ve
6/10266 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı'yla, Protokole katılmıştır.
Protokol, kişilerin herhangi bir coğrafi veya zamansal sınırlama olmaksızın, mülteci
statüsüne dahil edilmeleri düşüncesinin etkisiyle ortaya çıkmıştır. Zira 1951 tarihli Cenevre
Sözleşmesi 1 Ocak 1951 tarihinden önce meydana gelen olaylar sonucunda mülteci olanlara
ilişkin düzenlemeler içermektedir. Ayrıca Cenevre Sözleşmesi uyarınca coğrafi sınırlama
getirmek mümkündür. 1967 Protokolü ile ise bu coğrafi ve tarihe ilişkin sınırlamaları
kaldırma amacı gütmektedir.
Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesi’ne taraf olan devletlere, coğrafi sınırlama beyanlarını
1967 Protokolü bakımından da geçerli kılma hakkı veren Protokolünün 1’inci Maddesinin
3’üncü fıkrası uyarınca, coğrafi alandaki sınırlamayı kendisi açısından devam ettirmiştir.
Sonuç olarak, Türkiye tarihsel sınırlamanın kaldırılmasına yönelik olarak Protokolü
onaylamış, ancak coğrafi çekince şartını devam ettirmiştir.
I.1.4. Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının
Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme
4662 sayılı Tüm Göçmen İşçilerin Ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair
Uluslararası Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunmasına Dair Kanun 26/04/2001
tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde yasalaştıktan sonra, 09/05/2001 tarihli ve 24397
sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Madde 2- 1. "Göçmen İşçi" kavramı, vatandaşlık bağı ile bağlı olmadığı bir Devlette ücret
ödenen bir faaliyette çalıştırılacak, çalıştırılmakta olan veya çalıştırılmış olan bir kişiye
atıfta bulunur.
Madde 4- Bu Sözleşmenin amaçları doğrultusunda "aile fertleri" kavramı, göçmen işçilerle
evli kişilere veya onlarla yürürlükte olan mevzuat uyarınca evlenmeye eşit neticeler
doğuran bir ilişki içinde bulunan kişilere, kendilerine bağımlı çocuklarına ve yürürlükteki
kanunlar veya ilgili Devletler arasında akdedilmiş ikili veya çok taraflı anlaşmalar uyarınca
aile ferdi sayılan diğer bağımlı kişilere atıfta bulunur.
Madde 7- Taraf Devletler, insan hakları ile ilgili uluslararası sözleşmeler uyarınca, kendi
ülkeleri içinde yaşayan veya yasal yetki alanına giren tüm göçmen işçilere ve aile fertlerine,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
25
cinsiyet, ırk, renk, dil, din veya inanç, siyasal veya diğer görüşler, millî, etnik veya sosyal
köken, vatandaşlık, yaş, ekonomik durum, mülkiyet, medenî durum, doğum veya diğer
statüler gibi nedenlerle hiçbir ayırımcılık yapmaksızın bu Sözleşmede öngörülen haklara
saygı göstermeyi ve uygulamayı taahhüt ederler.
Sözleşme;
- Göçmen işçilerin ve aile fertlerinin yaşam hakkı kanunla korunmasına,
- Hiçbir göçmen işçi veya aile ferdi işkenceye veya zalimane, insanlık dışı veya
aşağılayıcı muamele veya cezaya maruz bırakılmamasına,
- Hiçbir göçmen işçi veya aile ferdinin esarete veya zorbalıkla çalıştırılmaya tabi
tutulmamasına,
- Hiçbir göçmen işçi veya aile ferdinden güç kullanılarak veya zorla çalışma talebinde
bulunulmamasına,
- Göçmen işçiler ve aile fertlerinin düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahip olmasına,
- Göçmen işçiler ve aile fertlerinin ifade hürriyetine sahip olmasına; bu hakkın, her türlü
bilgiyi ve düşünceyi, sınır tanımaksızın, sözlü, yazılı veya basılı olarak, sanat şeklinde
veya kendi seçecekleri bir araç vasıtasıyla, araştırmak, almak ve yaymak hürriyetini de
kapsamasına,
- Hiçbir göçmen işçinin veya aile ferdinin özel hayatına, ailesine, konutuna,
mektuplaşmasına veya diğer şekilde haberleşmesine keyfî ve gayrî kanunî
müdahalelerde bulunulmaması; şeref ve haysiyetlerine gayrî kanunî saldırılar
yapılamamasına,
- Göçmen işçiler ve aile fertlerinin özgürlük ve kişi güvenliği hakkına sahip olacakları;
ister kamu görevlilerinden ister özel kişiler, gruplar veya kuruluşlardan kaynaklansın,
şiddet, fiziksel incinme, tehdit ve korkutma gibi eylemlere karşı Devlet tarafından etkili
biçimde korunacaklarına;
- Göçmen işçiler ve aile fertlerinin, yargı organları önünde, ilgili devletin vatandaşlarının
sahip oldukları haklara eşit şekilde sahip olacaklarına; kendilerine yöneltilen cezaî
iddiaların veya bir dava ile ilgili hak ve yükümlülüklerinin tespitinde, kanunlar uyarınca
oluşturulmuş yetkili, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme önünde adil ve kamuya açık
biçimde haklarını savunma imkânına sahip olacaklarına,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
26
- Hiçbir göçmen işçi veya aile ferdinin, işlendiği zamanda, ulusal veya uluslararası hukuk
bakımından cezaî hüküm gerektiren bir suç teşkil etmeyen herhangi bir fiil veya ihmal
dolayısıyla, cezaî hüküm gerektiren bir suç ile suçlanamayacağı ve onlara suçun
işlendiği anda yürürlükte olan yasaların öngördüğü cezadan daha ağır bir ceza
verilemeyeceğine,
- Hiçbir göçmen işçi veya aile ferdine, herhangi bir sözleşmeden doğan yükümlülüklerini
yerine getirmemiş olmaları nedeniyle hapis cezası verilemeyeceğine; hiçbir göçmen işçi
veya aile ferdinin sadece iş sözleşmesinden kaynaklanan bir yükümlülüğü yerine
getirmemiş olması dolayısıyla, söz konusu yükümlülük ikamet veya çalışma
müsaadesinin bir şartını teşkil etmedikçe, ikamet veya çalışma izninden mahrum
bırakılamamasına veya sınır dışı edilememesine,
- Göçmen işçiler ve aileleri fertlerinin toplu sınır dışı edilme tedbirlerine maruz
bırakılamamasına; her bir sınır dışı edilme durumu bireysel olarak incelenmesine ve
karara bağlanmasına,
- Göçmen işçilerin, ücretler, fazla mesai, çalışma saatleri, hafta sonu tatili, ücretli tatil,
güvenlik, sağlık, iş ilişkisinin sona erdirilmesi ve iş ilişkisinin sona erdirilmesi konuları
açısından devletinin vatandaşlarına uygulanan muamelelerden daha olumsuzuna maruz
kalmayacaklarına,
- Göçmen işçiler ve aile fertlerinin, sosyal güvenlik konusunda, İstihdam Devletinin
yasaları ile ikili anlaşmalar ve uluslararası anlaşmalarda yer alan ilgili şartları yerine
getirdikleri sürece, çalıştıkları devletin vatandaşlarıyla aynı muameleyi göreceklerine,
- Göçmen işçiler ve aile fertlerinin, yaşamlarının korunması veya sağlık yönünden
düzeltilmesi mümkün olmayan bir zararın önlenmesi için gerekli olan her türlü tıbbi
bakım görme hakkına, ilgili Devletin vatandaşlarına yapılan uygulamaya eşit olarak
sahip olmalarına,
- Göçmen işçinin her çocuğu isim, doğum kaydı ve vatandaşlık hakkına sahip olmasına,
- Göçmen işçinin her çocuğunun, ilgili Devletin vatandaşlarıyla eşit muamele ilkesi
çerçevesinde eğitim alma temel hakkına sahip olmasına,
ilişkin düzenlemeler içermektedir.
Türkiye sözleşmeyi bazı çekincelerle kabul etmiştir. Buna göre,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
27
- Yabancıların ülkemizde gayrimenkul edinmeleri hakkında yasalarda öngörülen
kısıtlamalar geçerliliğini koruyacaktır.
- Sendikalar Kanunu uyarınca, sendika kurabilmek için Türk vatandaşı olmak gerektiği
için Maddeye çekince konulmuştur.
- Göçmen işçilerin çocuklarına anadillerinin öğretilmesi için devletin gayret
göstermesine ilişkin hükme çekince konulmuştur.
I.2. TÜRKİYE’NİN TARAFI OLDUĞU ANLAŞMALAR
I.2.1. Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında 18 Mart 2016 Tarihinde
Varılan Mutabakat
“Ülkemizin 7 Mart’ta tamamen insani mülahazalarla sunduğu öneriyle Ege’de göçmen
ölümlerinin önlenmesi, insan kaçakçılığı zincirinin kırılması ve yasadışı göçün yasal göçle
ikame edilmesi amaçlanmıştır. Brüksel’de 18 Mart’ta yapılan Üçüncü Türkiye-AB Zirvesi’nde
önerinin hayata geçirilmesi kararlaştırılmıştır. Mutabakatın etkin şekilde uygulanması halinde,
ülkemizin özellikle 2015 yılında doruk noktaya ulaşan, AB’ye yönelik yasadışı geçişlerdeki
“transit” konumu ortadan kalkacaktır. Öte yandan, mutabakat sonucunda Ege’de düzensiz
göçün kontrol altına alınmasıyla bu güzergâh insan kaçakçıları bakımından caydırıcı olacaktır.
Dolayısıyla, mutabakat çerçevesinde ülkemizdeki mülteci sayısının artması mümkün değildir.
Aksine, yasadışı yollardan AB’ye ulaşmak üzere ülkemize yapılan geçişler kayda değer ölçüde
azalacaktır.
Mutabakatın bir unsuru da “1’e 1” formülü uyarınca, Yunan adalarından 4 Nisan itibariyle
alınacak her bir Suriyeli için, yine 4 Nisan’da başlamak üzere ülkemizde geçici koruma
altındaki bir Suriyelinin AB ülkelerine yerleştirilmesidir. Bu mekanizma da, ülkemizin mülteci
deposuna dönüşmesini önleyici bir unsur olacaktır.
18 Mart mutabakatının en önemli unsurlardan birini Yunan adalarından 4 Nisan itibariyle
alınacak her bir Suriyeli için, yine 4 Nisan’da başlamak üzere ülkemizde geçici koruma
altındaki bir Suriyelinin AB ülkelerine yerleştirilmesi şeklinde özetlenebilecek “1’e 1” formülü
teşkil etmektedir. Ülkemizden alınacak Suriyeliler BM Kırılganlık Kriterleri çerçevesinde BM
Mülteciler Yüksek Komiserliğiyle işbirliği halinde belirlenecektir. Bu mekanizma ülkemizin
öteden beri savunduğu AB’yle yük ve sorumluluk paylaşımının hayata geçirilmesi bakımından
önem taşımaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
28
Ayrıca AB, “1’e 1” formülü tecrübesi ışığında, Gönüllü İnsani Yeniden Yerleştirme
Programını başlatarak, çeşitli kotalar belirlemek suretiyle ülkemizden Suriyelilerin üye ülkelere
yeniden yerleştirilmesini sürdürecektir. Bu Program yasal göçün önemli bir bileşenidir.
AB tarafından açıklanan 72.000 sayısı, AB Konseyince “yeniden yerleştirme” ve “yer
değiştirme” kotalarına ilişkin olarak 20 Temmuz 2015 ve 22 Eylül 2015 tarihlerinde üye
ülkelerin taahhütleri ışığında alınan kararları yansıtmaktadır. 18 Mart mutabakatı çerçevesinde
ülkemizce Yunan adalarından alınacak düzensiz göçmenler arasında Suriyelilerin toplam
sayısının 72.000’i geçmesi halinde, AB tarafından yeni kararlar alınarak sayılar
belirlenebilecektir. Dolayısıyla, 72.000 AB tarafından taahhüt edilen nihai bir sayı olmayıp,
alımlar muvacehesinde bu sayı gözden geçirilecektir. Öte yandan, “1’e 1” formülü kapsamında
ülkemizden Suriyeli almaya niyeti bulunan üye ülkelerle ikili bazda anlaşmalar yapılması da
mümkündür.
AB’ye yeniden yerleştirilecek Suriyeliler BM Kırılganlık Kriterleri çerçevesinde
belirlenecektir. Bu kriterler, engelli, bakıma ve tedaviye muhtaç kişiler ile risk altındaki kadın
ve kız çocukları gibi gruplara öncelik vermektedir. “Yeniden yerleştirme” sırasında keyfi seçim
kıstasları kesinlikle kabul edilmeyecek, taraflar BM kriterlerine riayet edeceklerdir. Bu süreçte,
BM Mülteciler Yüksek Komiserliğiyle de işbirliği yapılacaktır.”1
Türkiye ile Avrupa Birliği arasında varılan 18 Mart 2016 tarihli Mutabakatın imzalandığı
Türkiye-Avrupa Birliği Ortak Zirvesinde ise, Mutabakat uyarınca gerçekleşecek geri kabullere
ilişkin aşağıda belirtilen ilave hususlarda mutabakata varılmıştır:
“1) 20 Mart 2016 tarihi itibarıyla Türkiye'den Yunan adalarına geçen tüm yeni düzensiz
göçmenler Türkiye'ye iade edilecektir. İade işlemi, AB hukukuna ve uluslararası hukuka tam
olarak uygun şekilde gerçekleştirilecek; hiçbir surette toplu sınır dışı etme işlemi olmayacaktır.
Tüm göçmenler, ilgili uluslararası standartlar uyarınca ve geri göndermeme ilkesine uygun
olarak korunacaktır. Bu uygulama, insani mağduriyetlere son verilmesi ve kamu düzeninin
yeniden tesis edilmesi için gerekli olan geçici ve olağanüstü bir tedbir olacaktır. Yunan
adalarına ulaşan göçmenler, usulüne uygun olarak kayıt altına alınacak ve her sığınma
başvurusu, Yunan yetkililer tarafından, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği
(BMMYK) ile işbirliği içinde, Sığınma Usulleri Direktifi uyarınca bireysel olarak işleme
1 http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ab-arasinda-18-mart ta-varilan-mutabakata-iliskin-soru-cevaplar.tr.mfa
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
29
konulacaktır. Sığınma başvurusunda bulunmayan veya başvuruları, bahse konu Direktif
uyarınca dayanaktan yoksun ya da kabul edilemez bulunanlar, Türkiye'ye iade edilecektir.
Türkiye ve Yunanistan, AB kurumlarının ve ajanslarının da desteğiyle, irtibatın sağlanması ve
ikili düzenlemelerin sorunsuz bir şekilde işleyişinin kolaylaştırılması amacıyla, 20 Mart 2016
tarihi itibarıyla, Türk görevlilerin Yunan adalarında, Yunan görevlilerin de Türkiye'de
bulunmalarını da kapsayan gerekli tüm ikili düzenlemeleri kabul edecek ve gerekli adımları
atacaktır. Düzensiz göçmenlerin iade işlemlerine ilişkin masraflar, AB tarafından
karşılanacaktır.
2) Korunmaya muhtaç gruplara yönelik BM Kriterleri dikkate alınmak suretiyle, Yunan
adalarından Türkiye'ye iade edilen her bir Suriyeli için, Türkiye'den bir diğer Suriyeli AB'ye
yerleştirilecektir. BMMYK'nın yanı sıra Komisyonun, AB ajanslarının ve diğer üye devletlerin
desteği ile geri dönüşlerin başladığı ilk günden itibaren bu ilkenin uygulanmasının
sağlanmasına yönelik bir mekanizma tesis edilecektir. Daha önce düzensiz bir şekilde AB'ye
girmemiş ya da girmeye teşebbüs etmemiş göçmenlere öncelik verilecektir. AB tarafında ise bu
mekanizma çerçevesinde yeniden yerleştirme, ilk etapta, 20 Temmuz 2015 tarihinde üye
devletlerin hükümet temsilcilerinin katıldığı AB Adalet ve İçişleri Konseyi toplantısı
kararlarında yer alan taahhütlerden kalan 18 bin kişinin yerleştirilmesi şeklinde olacaktır. Daha
fazla yeniden yerleştirme ise, ilave en fazla 54.000 kişiye kadar gönüllülük esasına dayanan
benzer bir düzenleme aracılığıyla gerçekleştirilecektir. AB Zirvesine katılan liderler
Komisyonun, 22 Eylül 2015 tarihli AB içerisinde yeniden yerleştirme kararında, bu düzenleme
çerçevesinde üstlenilmiş olan üçüncü bir ülkeden AB ülkesine herhangi bir yerleştirme
yapılması taahhüdünün, bahse konu Karar kapsamında tahsis edilmemiş yerlerden
dengelenmesine imkan verecek şekilde bir değişiklik önerisinde bulunma niyetini
memnuniyetle karşılamaktadır. Bu düzenlemelerin, düzensiz göçe son verme amacını
karşılamaması ve iade sayısının yukarıda belirtilen sayılara yaklaşması halinde bu mekanizma
yeniden gözden geçirilecektir. İade sayısının yukarıda belirtilen sayıları aşması halinde
mekanizma devam ettirilmeyecektir.
3) Türkiye, Türkiye'den AB'ye yasadışı göçe yönelik yeni deniz ve kara güzergahlarını
önlemek için gerekli her türlü tedbiri alacaktır ve bu amaç doğrultusunda AB'nin yanı sıra
komşu devletlerle de işbirliği yapacaktır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
30
4) Türkiye ve AB arasındaki düzensiz geçişler sona erdiğinde ya da en azından büyük
ölçüde ve sürdürülebilir şekilde azaltıldığında Gönüllü İnsani Kabul Planı uygulamaya
koyulacaktır. AB üye devletleri bu plana gönüllülük esasında katkıda bulunacaktır.
5) Tüm beklentilerin karşılanması kaydıyla, en geç Haziran 2016 sonuna kadar Türk
vatandaşlarına yönelik vize gerekliliklerinin kaldırılması amacıyla, Vize Serbestisi Yol
Haritasının katılan tüm üye devletler bakımından yerine getirilmesine hız verilecektir. Bu
amaçla Türkiye, Komisyonun yükümlülüklerin yerine getirilmesiyle ilgili gerekli
değerlendirmesinin ardından, Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyinin verecekleri nihai karara
temel teşkil edecek uygun öneriyi Nisan sonuna kadar, sunmasını sağlamak üzere, kalan
yükümlülükleri yerine getirmek için gerekli adımları atacaktır.
6) AB, Türkiye ile yakın işbirliği içerisinde, Türkiye için Sığınmacı Mali İmkanı
kapsamında başlangıç olarak tahsis edilen 3 milyar avronun ödenmesini hızlandıracak ve Mart
ayı sonundan önce, Türkiye'nin sağlayacağı hızlı bildirimler ile tespit edilecek geçici koruma
altındaki kişilere yönelik daha çok sayıda projenin finansmanını sağlayacaktır. Başta sağlık,
eğitim, altyapı, gıda ve diğer yaşam giderleri gibi Sığınmacı Mali İmkanı'ndan hızlı bir şekilde
finanse edilebilecek alanlarda olmak üzere, sığınmacılara yönelik somut projelere ilişkin bir ilk
liste müşterek olarak bir hafta içerisinde oluşturulacaktır. Bu kaynaklar tamamıyla kullanılması
aşamasına yaklaşıldığında ve yukarıdaki yükümlülükler karşılandığında, AB, Sığınmacı Mali
İmkanı çerçevesinde 2018'in sonuna kadar 3 milyar avroluk ilave bir fonu devreye sokacaktır.
7) Türkiye ve AB, Gümrük Birliği'nin iyileştirilmesi konusunda devam etmekte olan
çalışmaları memnuniyetle karşılamıştır.
8) Türkiye ve AB, 29 Kasım 2015 tarihli ortak açıklamalarında belirtildiği şekilde müzakere
sürecini yeniden canlandırmaya yönelik kararlılıklarını tekrar teyit etmişlerdir. Türkiye ve AB,
14 Aralık 2015 tarihinde 17. Faslın müzakereye açılmış olmasını memnuniyetle
karşılamışlardır ve bir sonraki adım olarak Hollanda Dönem Başkanlığında 33. Faslın
açılmasına karar vermişlerdir. Komisyonun Nisan ayında bu amaca yönelik bir öneri sunacak
olmasını memnuniyetle karşılamışlardır. Diğer fasılların açılmasına yönelik hazırlık
çalışmaları, mevcut kurallar çerçevesinde üye devletlerin tutumlarına halel getirmeksizin hız
kazandırılmış şekilde devam edecektir.
9) AB ve AB'ye üye devletler, özellikle Türkiye sınırına yakın belirli alanlarda Suriye
içindeki insani koşulların iyileştirilmesine yönelik olarak ve yerel nüfusun ve mültecilerin daha
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
31
güvenli olacak alanlarda yaşamasını sağlamak üzere Türkiye ile her türlü ortak çabayı
gösterecektir.
Tüm bu hususlar, eş zamanlı olarak ilerletilecek ve aylık olarak müştereken izlenecektir.
AB ve Türkiye, 29 Kasım 2015 tarihli ortak açıklama uyarınca gerekli olduğu takdirde
tekrar bir araya gelmeye karar vermiştir.”2
I.3. ULUSAL HUKUKTA YER ALAN DÜZENLEMELER
I.3.1. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu
6458 sayılı Yabancılar Ve Uluslararası Koruma Kanunu 4/4/2013 tarihinde Türkiye
Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilmiş ve 11/4/2013 günü 28615 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Kanuna neden ihtiyaç duyulduğu genel gerekçesinde belirtilmektedir. Buna göre:
- Türkiye, coğrafî, stratejik, kültürel ve siyasî konumu nedeniyle, tarih içinde önemli göç
akınlarıyla karşı karşıya kalmıştır. Türkiye’nin artan ekonomik gücü ülkemize yönelik
göç hareketleri için bir çekim unsuru oluştururken, yer aldığı coğrafî bölgede devam
eden siyasî istikrarsızlıklar, Türkiye’ye yönelik göçü teşvik eden bir diğer unsur olarak
karşımıza çıkmaktadır. Son döneme kadar göç hareketleri açısından Türkiye daha çok
“geçiş ülkesi” konumunda iken, yabancılar tarafından ülkemizin artan ekonomik gücü
ve istikrarıyla giderek bir “hedef ülke” olarak görüldüğü ve bu bağlamda ülkemize
yönelik göçün artarak devam ettiği de bir gerçektir.
- Uluslararası koruma dışında kalan yabancıların ülkeye girişini, ülkede kalışını, ülkeden
çıkışını, vize ve ikamet izni işlemlerini, sınır dışı edilmelerini ve Türkiye’de
bulundukları sürece sahip oldukları hak ve yükümlülüklerini düzenleyen 5682 sayılı
Pasaport Kanunu ile 5683 sayılı Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri
Hakkında Kanun, 1950 tarihli olup, güncel sorunlar ve gelişmeler karşısında yetersiz
kalmaktadır. Bunun yanında, uluslararası koruma alanında kanun düzeyinde temel bir
düzenleme bulunmamakta, uygulamalar idarî düzenlemeler doğrultusunda
yürütülmektedir.
2 http://www.ab.gov.tr/index.php?p=50241
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
32
- Göç alanı, ulusal ve uluslararası düzeyde işbirliği ve koordinasyon gerektiren, çok
boyutlu, Türkiye’nin ekonomik, sosyo-kültürel ve demografik yapısını, kamu düzeni ve
güvenliğini derinden ilgilendiren dinamik bir konudur. Buna rağmen, ülkemizde
münhasıran göç alanında uzmanlaşmış bir kamu kurumu bulunmamaktadır. Göç
sorunlarının etkin yönetimi açısından, dünyadaki örnekleri gibi, görev alanına yönelik
strateji ve güncel politikaları geliştirip uygulayan, insan hakları odaklı, nitelikli personel
ve sağlam bir maddî alt yapıyla donanmış, yetkin bir kurumsal yapılanmaya ihtiyaç
duyulmaktadır.
- “2003 tarihli Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal
Programı” doğrultusunda hazırlanan İltica ve Göç Ulusal Eylem Planı, Avrupa
Birliğine(AB) katılım müzakereleri süresince, Türkiye’nin göç mevzuatı ve sisteminin
AB müktesebatıyla uyumlu hâle getirilmesi için yürürlüğe konması gereken hukukî
düzenlemeleri, idarî yapılanma ve fizikî alt yapının tamamlanması için alınması gereken
tedbirleri ve yatırım projelerini içermektedir.
- Uluslararası korumayla ilgili hususlarda dağınık ve güncelliğini kaybetmiş bir kanun
dahi bulunmamakta; insan haklarını, millî güvenliği ve uluslararası ilişkileri doğrudan
etkileyen bu son derece önemli konu, idarî düzenlemeler aracılığıyla yürütülmeye
çalışılmaktadır. Tasarı ile uygulamadaki söz konusu eksiklik giderilmektedir.
- Kanun, özgürlük ve güvenlik ilkeleri noktasında önemli sonuçları olan sınır dışı etme
uygulamasına yönelik olarak da berrak bir hukukî çerçeve oluşturmakta; kimler
hakkında sınır dışı etme kararı alınacağı, sınır dışı etme kararının hangi durumlarda
uygulanamayacağı, alınan kararın nasıl yerine getirileceği hususlarını sağlam bir temele
oturtmaktadır.
- Uluslararası koruma başvurusunun şartları ve prosedürleri, başvuru sahiplerine sağlanan
barınma imkânları, idarî gözetim, başvurunun incelenme kriterleri, incelemede dikkat
edilecek usûller, mülakat, karar ve itiraz aşamaları özenle düzenlenerek, bir uluslararası
koruma vak’asının muhtemel tüm aşamaları açık kurallara bağlanmıştır. Başvuru
sahiplerinin durumları ve takip edebilecekleri idarî ve hukukî yollar hakkında her
aşamada bilgilendirilmesi esas alınmış, başvuru sürecinde hiçbir mağduriyetin
yaşanmaması için gerekli çerçeve çizilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
33
- Türk toplumu ve yabancılar arasında iletişimi mümkün kılan ve ilk kez mevzuatımıza
girecek olan “uyum” konusundaki düzenlemelerdir. Bununla, yabancıların ve
uluslararası koruma başvurusu ve statüsü sahibi kişilerin toplumla uyumu, toplumun da
yabancılarla uyum içinde bulunabilmesi için yapılacak çalışmalara imkân tanınmakta,
her şeyden önce bu sürecin önü açılmaktadır.
Madde 1 – Amaç
Bu Kanunun amacı; yabancıların Türkiye’ye girişleri, Türkiye’de kalışları ve Türkiye’den
çıkışları ile Türkiye’den koruma talep eden yabancılara sağlanacak korumanın kapsamına
ve uygulanmasına ilişkin usul ve esasları ve İçişleri Bakanlığına bağlı Göç İdaresi Genel
Müdürlüğünün kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Madde 2 – Kapsam
1) Bu Kanun, yabancılarla ilgili iş ve işlemleri; sınırlarda, sınır kapılarında ya da Türkiye
içinde yabancıların münferit koruma talepleri üzerine sağlanacak uluslararası korumayı,
ayrılmaya zorlandıkları ülkeye geri dönemeyen ve kitlesel olarak Türkiye’ye gelen
yabancılara acil olarak sağlanacak geçici korumayı, Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün
kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını kapsar.
2) Bu Kanunun uygulanmasında, Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası anlaşmalar ile özel
kanunlardaki hükümler saklıdır.
Madde 3 – Tanımlar
Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Aile üyeleri: Başvuru sahibinin veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişinin eşini,
ergin olmayan çocuğu ile bağımlı ergin çocuğunu,
b) Avrupa ülkeleri: Avrupa Konseyi üyesi olan ülkeler ile Bakanlar Kurulunca belirlenecek
diğer ülkeleri,
c) Bakan: İçişleri Bakanını,
ç) Bakanlık: İçişleri Bakanlığını,
d) Başvuru sahibi: Uluslararası koruma talebinde bulunan ve henüz başvurusu hakkında son
karar verilmemiş olan kişiyi,
e) Çocuk: Henüz on sekiz yaşını doldurmamış ve ergin olmamış kişiyi,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
34
f) Destekleyici: Aile birliği amacıyla Türkiye’ye gelecek yabancıların masraflarını üstlenen
ve ikamet izni talebinde bulunanlar tarafından başvuruya dayanak gösterilen Türk
vatandaşını veya Türkiye’de yasal olarak bulunan yabancıyı,
g) Genel Müdür: Göç İdaresi Genel Müdürünü,
ğ) Genel Müdürlük: Göç İdaresi Genel Müdürlüğünü,
h) Giriş ve çıkış kontrolü: Sınır kapılarındaki kontrol işlemlerini,
ı) Göç: Yabancıların, yasal yollarla Türkiye’ye girişini, Türkiye’de kalışını ve Türkiye’den
çıkışını ifade eden düzenli göç ile yabancıların yasa dışı yollarla Türkiye’ye girişini,
Türkiye’de kalışını, Türkiye’den çıkışını ve Türkiye’de izinsiz çalışmasını ifade eden
düzensiz göçü ve uluslararası korumayı,
i) İkamet adresi: Türkiye’de adres kayıt sisteminde kayıtlı olunan yeri,
j) İkamet izni: Türkiye’de kalmak üzere verilen izin belgesini,
k) Konsolosluk: Türkiye Cumhuriyeti başkonsolosluklarını, konsolosluklarını veya
büyükelçilik konsolosluk şubelerini,
l) Özel ihtiyaç sahibi: Başvuru sahibi ile uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerden;
refakatsiz çocuk, engelli, yaşlı, hamile, beraberinde çocuğu olan yalnız anne ya da baba
veya işkence, cinsel saldırı ya da diğer ciddi psikolojik, bedensel ya da cinsel şiddete
maruz kalmış kişiyi,
m) Refakatsiz çocuk: Sorumlu bir kişinin etkin bakımına alınmadığı sürece, kanunen ya da
örf ve adet gereği kendisinden sorumlu bir yetişkinin refakati bulunmaksızın Türkiye’ye
gelen veya Türkiye’ye giriş yaptıktan sonra refakatsiz kalan çocuğu,
n) Seyahat belgesi: Pasaport yerine geçen belgeyi,
o) Sınır kapısı: Bakanlar Kurulu kararıyla Türkiye’ye giriş ve Türkiye’den çıkış için
belirlenen sınır geçiş noktasını,
ö) Son karar: Başvuru sahibinin başvurusuyla veya uluslararası koruma statüsü sahibi
kişinin statüsüyle ilgili kararlardan; idari itirazda bulunulmaması ve yargıya
başvurulmaması hâlinde Genel Müdürlük tarafından verilen kararı veya yargıya
başvurulması sonucunda temyiz edilmesi mümkün olmayan kararı,
p) Sözleşme: Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair 1967 Protokolüyle değişik 28/7/1951
tarihli Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmeyi,
r) Uluslararası koruma: Mülteci, şartlı mülteci veya ikincil koruma statüsünü,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
35
s) Vatandaşı olduğu ülke: Yabancının vatandaşı olduğu ülkeyi veya yabancının birden fazla
vatandaşlığının bulunduğu durumlarda, vatandaşlığında olduğu ülkelerden her birini,
ş) Vatansız kişi: Hiçbir devlete vatandaşlık bağıyla bağlı bulunmayan ve yabancı sayılan
kişiyi,
t) Vize: Türkiye’de en fazla doksan güne kadar kalma hakkı tanıyan ya da transit geçişi
sağlayan izni,
u) Vize muafiyeti: Vize alma gerekliliğini kaldıran düzenlemeyi,
ü) Yabancı: Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişiyi,
v) Yabancı kimlik numarası: 25/4/2006 tarihli ve 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu
uyarınca yabancılara verilen kimlik numarasını,
ifade eder.
Madde 4 – Geri Gönderme Yasağı
Bu Kanun kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya
muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti
veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere
gönderilemez.
Madde 52 – Sınır dışı etme
(1) Yabancılar, sınır dışı etme kararıyla, menşe ülkesine veya transit gideceği ülkeye ya da
üçüncü bir ülkeye sınır dışı edilebilir.
Madde 53 – Sınır dışı etme kararı
(1) Sınır dışı etme kararı, Genel Müdürlüğün talimatı üzerine veya resen valiliklerce alınır.
(2) Karar, gerekçeleriyle birlikte hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıya veya yasal
temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancı, bir
avukat tarafından temsil edilmiyorsa kendisi veya yasal temsilcisi, kararın sonucu, itiraz
usulleri ve süreleri hakkında bilgilendirilir.
(3) Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı, sınır dışı etme kararına karşı, kararın
tebliğinden itibaren on beş gün içinde idare mahkemesine başvurabilir. Mahkemeye
başvuran kişi, sınır dışı etme kararını veren makama da başvurusunu bildirir. Mahkemeye
yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır. Mahkemenin bu konuda vermiş
olduğu karar kesindir. Yabancının rızası saklı kalmak kaydıyla, dava açma süresi içinde
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
36
veya yargı yoluna başvurulması hâlinde yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı
edilmez.
Madde 55 – Sınır dışı etme kararı alınmayacaklar
(1) 54 üncü Madde kapsamında olsalar dahi, aşağıdaki yabancılar hakkında sınır dışı etme
kararı alınmaz:
a) Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza
veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar
Madde 61 – Mülteci
(1) Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir
toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından
haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin
korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen
yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan,
oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü
belirleme işlemleri sonrasında mülteci statüsü verilir.
Madde 62 – Şartlı mülteci
(1) Avrupa ülkeleri dışında meydana gelen olaylar sebebiyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir
toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından
haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin
korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen
yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan,
oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü
belirleme işlemleri sonrasında şartlı mülteci statüsü verilir. Üçüncü ülkeye yerleştirilinceye
kadar, şartlı mültecinin Türkiye’de kalmasına izin verilir.
Madde 63 – İkincil koruma
(1) Mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilemeyen, ancak menşe ülkesine veya ikamet
ülkesine geri gönderildiği takdirde;
a) Ölüm cezasına mahkûm olacak veya ölüm cezası infaz edilecek,
b) İşkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacak,
c) Uluslararası veya ülke genelindeki silahlı çatışma durumlarında, ayrım gözetmeyen
şiddet hareketleri nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
37
olması nedeniyle menşe ülkesinin veya ikamet ülkesinin korumasından yararlanamayan
veya söz konusu tehdit nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancı ya da vatansız kişiye,
statü belirleme işlemleri sonrasında ikincil koruma statüsü verilir.
Madde 91 – Geçici koruma
(1) Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma
bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara
geçici koruma sağlanabilir.
(2) Bu kişilerin Türkiye’ye kabulü, Türkiye’de kalışı, hak ve yükümlülükleri, Türkiye’den
çıkışlarında yapılacak işlemler, kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirlerle ulusal ve
uluslararası kurum ve kuruluşlar arasındaki iş birliği ve koordinasyon, merkez ve taşrada
görev alacak kurum ve kuruluşların görev ve yetkilerinin belirlenmesi, Bakanlar Kurulu
tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Madde 96 – Uyum
(1) Genel Müdürlük, ülkenin ekonomik ve mali imkânları ölçüsünde, yabancı ile başvuru
sahibinin veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerin ülkemizde toplumla olan
karşılıklı uyumlarını kolaylaştırmak ve ülkemizde, yeniden yerleştirildikleri ülkede veya
geri döndüklerinde ülkelerinde sosyal hayatın tüm alanlarında üçüncü kişilerin aracılığı
olmadan bağımsız hareket edebilmelerini kolaylaştıracak bilgi ve beceriler kazandırmak
amacıyla, kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları,
üniversiteler ile uluslararası kuruluşların öneri ve katkılarından da faydalanarak uyum
faaliyetleri planlayabilir.
(2) Yabancılar, ülkenin siyasi yapısı, dili, hukuki sistemi, kültürü ve tarihi ile hak ve
yükümlülüklerinin temel düzeyde anlatıldığı kurslara katılabilir.
(3) Kamusal ve özel mal ve hizmetlerden yararlanma, eğitime ve ekonomik faaliyetlere
erişim, sosyal ve kültürel iletişim, temel sağlık hizmeti alma gibi konularda kurslar, uzaktan
eğitim ve benzeri sistemlerle tanıtım ve bilgilendirme etkinlikleri Genel Müdürlükçe kamu
kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarıyla da iş birliği yapılarak yaygınlaştırılır.
Madde 99 – Kişisel veriler
(1) Yabancılara, başvuru ve uluslararası koruma statüsü sahiplerine ait kişisel veriler, Genel
Müdürlükçe veya valiliklerce ilgili mevzuata ve taraf olunan uluslararası anlaşmalara uygun
olarak alınır, korunur, saklanır ve kullanılır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
38
Madde 103 – Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün Kuruluşu
(1)Göç alanına ilişkin politika ve stratejileri uygulamak, bu konularla ilgili kurum ve
kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak, yabancıların Türkiye’ye giriş ve Türkiye’de
kalışları, Türkiye’den çıkışları ve sınır dışı edilmeleri, uluslararası koruma, geçici koruma
ve insan ticareti mağdurlarının korunmasıyla ilgili iş ve işlemleri yürütmek üzere İçişleri
Bakanlığına bağlı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Madde 104 – Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün Görev ve Yetkileri
(1) Genel Müdürlüğün görev ve yetkileri şunlardır:
a) Göç alanına ilişkin, mevzuatın ve idari kapasitenin geliştirilmesi, politika ve stratejilerin
belirlenmesi konularında çalışmalar yürütmek ve Bakanlar Kurulunca belirlenen politika ve
stratejilerin uygulanmasını izlemek ve koordine etmek
b) Göç Politikaları Kurulunun sekretarya hizmetlerini yürütmek, Kurul kararlarının
uygulanmasını takip etmek
c) Göçle ilgili iş ve işlemleri yürütmek
ç) 19/9/2006 tarihli ve 5543 sayılı İskân Kanununda Bakanlığa verilen görevleri yürütmek
d) İnsan ticareti mağdurlarının korunmasına ilişkin iş ve işlemleri yürütmek
e) Türkiye’de bulunan vatansız kişileri tespit etmek ve bu kişilerle ilgili iş ve işlemleri
yürütmek
f) Uyum süreçlerine ilişkin iş ve işlemleri yürütmek
g) Geçici korumaya ilişkin iş ve işlemleri yürütmek
ğ) Düzensiz göçle mücadele edilebilmesi amacıyla kolluk birimleri ve ilgili kamu kurum ve
kuruluşları arasında koordinasyonu sağlamak, tedbirler geliştirmek, alınan tedbirlerin
uygulanmasını takip etmek
h) Kamu kurum ve kuruluşlarının göç alanına yönelik faaliyetlerinin programlanmasına ve
projelendirilmesine yardımcı olmak, proje tekliflerini değerlendirmek ve onaylamak,
yürütülen çalışma ve projeleri izlemek, bu çalışma ve projelerin uluslararası standartlara
uygun şekilde yürütülmesine destek vermek
ı) Mevzuatla verilen diğer görevleri yürütmek
(2) Genel Müdürlük, görevleriyle ilgili konularda kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler,
yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği
ve koordinasyonu sağlamakla yetkilidir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
39
(3) Genel Müdürlüğün bu Kanun kapsamındaki her tür bilgi ve belge talebi, ilgili kurum ve
kuruluşlar tarafından geciktirilmeden yerine getirilir.
Madde 105 – Göç Politikaları Kurulu ve Görevleri
(1) Göç Politikaları Kurulu, İçişleri Bakanının başkanlığında, Aile ve Sosyal Politikalar,
Avrupa Birliği, Çalışma ve Sosyal Güvenlik, Dışişleri, İçişleri, Kültür ve Turizm, Maliye,
Millî Eğitim, Sağlık ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme bakanlıkları müsteşarları ile
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanı ve Göç İdaresi Genel Müdüründen oluşur.
Toplantı gündemine göre, konuyla ilgili bakanlık, ulusal veya uluslararası diğer kurum ve
kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri toplantıya davet edilebilir.
(2) Kurul, Kurul Başkanının çağrısı üzerine her yıl en az bir kez toplanır. Gerekli görüldüğü
hâllerde Kurul Başkanının çağrısıyla olağanüstü toplanabilir. Toplantı gündemi, üyelerin
görüşü alınarak Başkan tarafından belirlenir. Kurulun sekretarya hizmetleri, Genel
Müdürlük tarafından yerine getirilir.
(3) Kurulun görevleri şunlardır:
a) Türkiye’nin göç politika ve stratejilerini belirlemek, uygulanmasını takip etmek
b) Göç alanında strateji belgeleri ile program ve uygulama belgelerini hazırlamak
c) Kitlesel akın durumunda uygulanacak yöntem ve tedbirleri belirlemek
ç) İnsani mülahazalarla toplu hâlde Türkiye’ye kabul edilecek yabancılar ile bu yabancıların
ülkeye giriş ve ülkede kalışlarıyla ilgili usul ve esasları belirlemek
d) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının önerileri çerçevesinde, Türkiye’nin ihtiyaç
duyduğu yabancı iş gücü ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının da görüşleri
doğrultusunda tarım alanlarındaki mevsimlik işler için gelecek yabancılara ilişkin esasları
belirlemek
e) Yabancılara verilecek uzun dönem ikamet iznine ilişkin şartları belirlemek
f) Göç alanında yabancı ülkeler ve uluslararası kuruluşlarla etkin iş birliği ve bu alandaki
çalışmaların çerçevesini belirlemek
g) Göç alanında görev yapan kamu kurum ve kuruluşları arasında koordinasyonun
sağlanmasına yönelik kararlar almak
Madde 124 – Yürürlükten Kaldırılan Mevzuat
(1) 15/7/1950 tarihli ve 5683 sayılı Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri
Hakkında Kanun ile 15/7/1950 tarihli ve 5682 sayılı Pasaport Kanununun 4 üncü, 6 ncı,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
40
7 nci, 8 inci, 9 uncu, 10 uncu, 11 inci, 24 üncü, 25 inci, 26 ncı, 28 inci, 29 uncu, 32 nci,
33 üncü, 35 inci, 36 ncı, 38 inci ve ek 5 inci Maddeleri, 5 inci Maddesinin birinci ve
ikinci fıkraları ile 34 üncü Maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesi yürürlükten
kaldırılmıştır.
I.3.2. Uluslararası İşgücü Kanunu
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu 28/7/2016 tarihinde Türkiye Büyük Millet
Meclisi tarafından kabul edilmiş ve 13/8/2016 günü 29800 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Kanuna neden ihtiyaç duyulduğu genel gerekçesinde belirtilmektedir. Buna göre:
- Türkiye'nin göç süreçleri incelendiğinde, 1960'lı yıllarda göç veren, kaynak ülke
durumunda iken, 1980'lerden sonra coğrafi konumu açısından önce transit ülke olduğu,
son yıllarda ise kendisine yakın ya da komşu ülkelerden gelenler için cazibe merkezi
olma özelliğini ortaya çıkardığı ve hedef ülke haline geldiği görülmektedir. Ülkemizin
bulunduğu coğrafyada artan savaşlar, ekonomik darboğazlar, göç veren ülkelerin
işsizlik sorunu ya da düşük gelir politikaları gibi daha çok ekonomik nedenler,
ülkemizin cazibe merkezi haline gelmesine önemli katkıda bulunmuştur.
- Görüldüğü üzere, Türkiye göç hareketlerinin hemen her biçiminden etkilenen bir
coğrafyada bulunmanın sonuçları ile karşı karşıya kalmış; bu süreçte gerek göç veren
ülke olması dolayısıyla gerekse kaçak göçmenlerin ülkede kayıt dışı çalışması nedeniyle
yabancı çalışanlar, hükümetlerin öncelikli olarak üzerinde durdukları konulardan biri
olmuştur.
- 2003 yılından itibaren ülkemize çalışmak için gelenlerin sayısında ciddi anlamda
artışlar yaşanmış; yabancıların çalışma izni başvuru sayıları 2009 yılında yaklaşık
olarak onbin iken, 2015 yılı sonunda bu sayı seksenbine yaklaşmıştır. Yabancılara
verilen çalışma izinleri, meslek ve uyruk çeşitliliği açısından değerlendirildiğinde
onlarca farklı meslekten ve toplam yüzaltmışbeş farklı uyruktan yabancı tarafından
başvuru yapıldığı tespit edilmiştir. Yabancılara verilen çalışma izinleri son on yıl
kapsamında incelendiğinde, 2000'li yılların başlarında ülkemize yasal yollardan giren
yabancıların daha çok ikincil işgücü piyasalarında, düşük vasıflı işlere yöneldikleri
görülmektedir. 4817 sayılı Kanunun, yabancının niteliği ile çalıştığı sektör açısından
farklı uygulamalara izin vermeyen ve esneklik sağlamayan yapısı, ev hizmetleri gibi
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
41
düşük vasıflı işlerde çalışanlar bağlamında, niteliği gereği kayıtdışılık sorununu da
beraberinde getirmektedir.
- Ayrıca, son dönem istatistiklere bakıldığında, ülkemize yapılan göçün klasik göç
kuramlarının dışında bir görünüş arz ettiği, yüksek vasıflı işgücü için ortaya çıkan
küresel işgücü piyasasından Türkiye'nin de nasibini aldığı, birincil İşgücü piyasasında
çalışan nitelikli, vasıf düzeyi yüksek yabancı çalışanların istihdamında artış olduğu
görülmektedir. Yabancı şirketlerin ülkemizde yatırım yapmaları için verilen teşvikler
ve bu alanda kolaylık sağlayan mevzuat düzenlemeleri, ülkemizde yabancı yönetici ve
vasıflı teknik eleman sayısında ciddi anlamda artış sağlamış, bu husus yabancıların
çalışma izinleri üzerinde dikkatle durulmasını ve yeni düzenlemeler yapılmasını zorunlu
hale getirmiştir.
- Türkiye'de özellikle son on dört yılda ekonomi politikaları açısından yakalanan istikrar,
ülkeyi yabancı yatırımcılar için cazibe merkezi haline getirmiştir. Dolayısıyla, söz
konusu gelişmelerin gerisinde kalan 4817 sayılı Kanun ve ilgili yönetmeliklerinin
gözden geçirilmesi gereği ortaya çıkmıştır.
- Dinamik ve sürekli değişen bir olgu olan göç yönetimi konusunda yeni ihtiyaçların
ortaya çıktığı ve mevcut düzenlemelerle bu ihtiyaçların karşılanmasında sorunlarla
karşılaşıldığı görülmektedir. Dolayısıyla, yabancı istihdamı ve işgücü göçü yönetimi
kapsamında konuya ilişkin politikaların oluşturulması, bu politikaların uygulanması,
uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi, ilgili kurumlarla ortak çalışmalar yapılması,
uluslararası işgücüne ilişkin gerekli verilerin toplanması, analiz edilmesi ve göç
politikasının ana unsurlarından biri olan uluslararası işgücü politikasıın oluşturulması
ihtiyacını gidermek amacıyla yeni bir düzenleme yapılması gereksinimi duyulmuştur.
- Bu kapsamda, bu Tasarı hazırlanırken özellikle son zamanlarda önemli ölçüde dikkat
çeken uluslararası işgücü potansiyeli hareketliliği ile ülkelerin nitelikli işgücünü çekme
rekabeti izlenerek ülkemizin uluslararası alanda rekabete dahil olabilme kabiliyetinin
artırılması ile hem yabancıların kayıt dışı çalışmalarının önlenmesine yönelik
politikaların geliştirilmesi, hem de nitelikli yabancı çalışanların birincil işgücü
piyasasına girişinin önündeki engellerin kaldırılması ve oluşturulan politikaların
uluslararası göç politikaları ile uyumlu olması hedeflenmiş, başta çalışma izinleri ve
muafiyetler olmak üzere, yabancıların çalışmasına ilişkin yürütülecek tüm iş ve
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
42
işlemlerde yaşanan sorunların giderilmesi ve kurumlar arası koordinasyonun
sağlanması amaçlanmıştır.
- Gelişen bölgesel farklılıklar ile ekonomik ve politik alanda ülkemizin rekabet
üstünlüğüne sahip olması açısından uluslararası işgücü potansiyelinin ve
hareketliliğinin takip edilmesi ve değerlendirilmesi oldukça önem arz etmektedir. Bu
amaçla eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ile stratejik önemi
haiz herhangi bir alanda öne çıkmış yüksek nitelikli insan gücünün ülkemize
kazandırılması için kolaylaştırılmış yeni bir çalışma izni sistemi olan Turkuaz Kart
sistemi oluşturulmaktadır. Turkuaz Kart sistemi ile uluslararası işgücünün Türkiye'nin
ekonomisine ve kalkınmasına olumlu etkisinin en üst düzeye çıkarılması
hedeflenmektedir.
- Tasarı, Türkiye'nin ihtiyaç duyacağı yeni iş alanları ve sektörlerde ortaya çıkacak işgücü
açığının öncelikle yerli işgücü ile karşılanmasına yönelik geliştirilecek politikaların
yanında ulusal istihdam politikalarının sürdürülebilirliğini bozmadan, yerli-yabancı
işgücü dengesinin kurularak, nitelikli yabancı işgücünden de yararlanılmasını
desteklemektedir.
Madde 1- Amaç
Bu Kanunun amacı; uluslararası işgücüne ilişkin politikaların belirlenmesi, uygulanması,
izlenmesi ile yabancılara verilecek çalışma izni ve çalışma izni muafiyetlerine dair iş ve
işlemlerde izlenecek usul ve esasları, yetki ve sorumlulukları ve uluslararası işgücü
alanındaki hak ve yükümlülükleri düzenlemektir.
Madde 2- Kapsam
(1) Bu Kanun; Türkiye’de çalışmak için başvuruda bulunan veya çalışan, bir işveren
yanında mesleki eğitim görmek üzere başvuruda bulunan veya görmekte olan, staj yapmak
üzere başvuruda bulunan veya staj yapan yabancılar ile Türkiye’de geçici nitelikte hizmet
sunumu amacıyla bulunan sınır ötesi hizmet sunucusu yabancıları ve yabancı çalıştıran veya
çalıştırmak üzere başvuruda bulunan gerçek ve tüzel kişileri kapsar.
(2) Çalışma izni almaktan muaf tutulan yabancıların iş ve işlemleri bu Kanun hükümlerine
göre yürütülür.
(3) Bu Kanunun uygulanmasında, Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalar
ile uluslararası sözleşme hükümleri saklıdır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
43
Madde 3- Tanımlar
(1) Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Bağımsız çalışma izni: Yabancıya Türkiye’de kendi ad ve hesabına çalışma hakkı veren
çalışma iznini,
b) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
c) Çalışma izni: Bakanlıkça resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde
yabancıya Türkiye’de çalışma ve ikamet hakkı veren izni,
ç) Çalışma izni muafiyeti: Bakanlıkça resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik
süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma izni almaksızın çalışma ve ikamet hakkı veren
muafiyeti,
d) Genel Müdürlük: Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğünü,
e) Kanuni çalışma izni süresi: Yabancının, kanuni yükümlülüklerinin yerine getirilmesi
suretiyle çalışma izniyle çalıştığı süreyi,
f) Sınır ötesi hizmet sunucusu: Türkiye’de geçici nitelikte olmak üzere ve herhangi bir
hizmet sunumu amacıyla bulunan ve ücretini Türkiye’deki ya da Türkiye dışındaki bir
kaynaktan alan yabancıyı,
g) Süresiz çalışma izni: Yabancıya, Türkiye’de süresiz çalışma hakkı veren çalışma iznini,
ğ) Turkuaz Kart: Yabancıya, Türkiye’de süresiz çalışma hakkı, mevzuat hükümlerine göre
eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına ise ikamet hakkı veren belgeyi,
h) Uzun dönem ikamet izni: 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanununun 42 nci Maddesi uyarınca verilen ikamet iznini,
ı) Yabancı: Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişiyi,
i) Yetkili aracı kurum: Nitelikleri ve görev çerçevesi yönetmelikle belirlenen ve Bakanlık
tarafından yetkilendirilen kurum veya kuruluşu,
ifade eder.
Madde 4- Uluslararası işgücü politikasının belirlenmesi
(1) Bakanlık, Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu kararlarını dikkate alarak
uluslararası işgücüne ilişkin politika belirlemeye ve belirlenen politikayı uygulamaya
yönelik ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyette bulunmaya yetkilidir.
(4) Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı
başkanlığında, Bakanlık Müsteşarı, Avrupa Birliği, Dışişleri, Ekonomi, İçişleri, Kalkınma,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
44
Kültür ve Turizm bakanlıklarının müsteşarları ile Uluslararası İşgücü Genel Müdüründen
oluşur.
(5) Toplantı gündemine göre, konuyla ilgili kamu kurumları, kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşları ile Ekonomik ve Sosyal Konseyde temsil edilen işçi ve işveren
konfederasyonlarının temsilcileri Kurul üyesi olarak toplantıya davet edilir.
Madde 6- Çalışma izninde yetki ve yükümlülük
(1) Çalışma izni, 4 üncü Maddeye göre belirlenen uluslararası işgücü politikası esas alınarak
Bakanlıkça verilir.
(2) Bu Kanun kapsamında yer alan yabancıların çalışma izni olmaksızın Türkiye’de
çalışmaları veya çalıştırılmaları yasaktır.
(3) Diğer kanunlarda ya da Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalar veya
uluslararası sözleşmelerde çalışma izni almadan çalışabileceği belirtilen yabancılar, bu
Kanuna göre çalışma izni almadan çalışabilir veya çalıştırılabilirler.
(4) 29/5/2009 tarihli ve 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 28 inci Maddesi
kapsamında olanların çalışma hakkı saklıdır.
Madde 10- Çalışma izni türleri
(1) Başvurunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin
süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna
ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak
şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli çalışma izni verilir.
(2) Bu Kanunun 7 nci Maddesine göre yapılacak uzatma başvurusunun olumlu
değerlendirilmesi hâlinde yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en
çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilir.
Ancak, farklı bir işveren yanında çalışmak üzere yapılan başvurular bu Maddenin birinci
fıkrası kapsamında değerlendirilir.
(3) Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olan
yabancılar süresiz çalışma iznine başvurabilir. Ancak, yabancının başvuru şartlarını
taşıması yabancıya mutlak hak sağlamaz.
(4) Süresiz çalışma izni olan yabancı, uzun dönem ikamet izninin sağladığı tüm haklardan
yararlanır. Süresiz çalışma izni olan yabancı, özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal
güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
45
hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanır. Süresiz
çalışma izni olan yabancının seçme, seçilme ve kamu görevlerine girme hakkı ile askerlik
hizmeti yapma yükümlülüğü yoktur.
(5) 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre kurulmuş olan;
a) Limited şirketlerin şirket ortağı olan müdürü,
b) Anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyesi,
c) Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortağı,
olan yabancılar çalışma izni alarak çalışabilirler.
(6) Profesyonel meslek mensubu yabancılara, diğer kanunlarda belirtilen özel şartların
sağlanması kaydıyla bağımsız çalışma izni verilebilir.
(7) Bağımsız çalışma izninin uluslararası işgücü politikası doğrultusunda
değerlendirilmesinde, yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye
katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi,
yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu
önerileri doğrultusunda Bakanlıkça belirlenecek diğer hususlar dikkate alınır.
(8) Bağımsız çalışma izni, bu Maddede yer alan süre sınırlamalarına tabi olmaksızın süreli
olarak düzenlenir.
Madde 11- Turkuaz Kart
(1) Uluslararası işgücü politikası doğrultusunda; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve
teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve
istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Bakanlıkça
belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara Turkuaz Kart verilir.
(2) Turkuaz Kart, ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilir. Bakanlık, geçiş süresi içinde
işveren veya yabancıdan yürütülen faaliyetlere ilişkin bilgi ve belge talep edebilir. Geçiş
süresi içinde 15 inci madde uyarınca iptal edilmeyen Turkuaz Kartta yer alan geçiş süresi
kaydı, yabancının başvurusu hâlinde kaldırılır ve süresiz Turkuaz Kart verilir. Bu başvuru,
geçiş süresinin dolmasına yüz seksen gün kalmasından itibaren, her durumda geçiş süresi
dolmadan yapılır. Bu süre dolduktan sonra geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin
yapılan başvuru reddedilir ve Turkuaz Kart geçersiz hale gelir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
46
(3) Turkuaz Kart sahibi yabancının, mevzuat hükümlerine göre eş ve bakmakla yükümlü
olduğu çocuklarına Turkuaz Kart sahibi yakını olduğunu gösteren ve ikamet izni yerine
geçen belge verilir.
(4) Turkuaz Kart sahibi yabancı bu Kanunda düzenlenen süresiz çalışma izninin sağladığı
haklardan yararlanır.
(5) Turkuaz Kart uygulamasında; akademik alanda uluslararası kabul görmüş çalışmaları
bulunanlar ile bilim, sanayi ve teknolojide ülkemiz bakımından stratejik kabul edilen bir
alanda öne çıkmış olanlar ya da ihracat, istihdam veya yatırım kapasitesi olarak ulusal
ekonomiye önemli katkı sağlayan ya da sağlaması öngörülenler nitelikli yabancı olarak
değerlendirilir.
(6) Geçici koruma sağlanan yabancılara bu Madde hükümleri uygulanmaz.
Madde 12- Çalışma izninin mahiyeti
(1) Bu Kanuna göre verilen çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti, 6458 sayılı Kanunun
27 nci Maddesi uyarınca ikamet izni yerine geçer. Ancak, 6458 sayılı Kanunda tanımlanan
mülteci ya da ikincil koruma statüsü dışında yabancının herhangi bir nedenle ikamet izni
olması yabancıya çalışma hakkı vermez.
(2) Yurt dışından yapılan başvuruya istinaden çalışma izni verilen yabancı, çalışma izninin
geçerliliğinin başladığı tarihten itibaren altı ay içinde Türkiye’ye gelmek zorundadır. Bu
süre içinde Türkiye’ye gelmeyen yabancının çalışma izni iptal edilir.
(3) Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı sözleşmelerle sağlanan haklar saklı
kalmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde çalışma izinleri; iş piyasasındaki durum
ve çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür
koşullarının gerekli kıldığı hâllerde, belirli bir süre için tarım, sanayi veya hizmet sektörleri,
belirli bir meslek, işkolu veya mülki ve coğrafi alan itibarıyla sınırlandırılabilir.
Madde 16- Çalışma izninin istisnai olarak verilebileceği yabancılar
(1) Bakanlıkça belirlenen uluslararası işgücü politikasına uygun olarak;
a) Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri
özellikleri itibarıyla nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,
b) Bilim ve teknolojiye katkısı, yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın
büyüklüğü ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
47
c) Belirli bir süre için işvereni tarafından Türkiye’de gerçekleştirilen bir projede istihdam
edilen,
ç) İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığı tarafından Türk soylu olduğu bildirilen,
d) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı,
e) Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşı,
f) 6458 sayılı Kanun uyarınca uluslararası koruma başvurusu sahibi, şartlı mülteci, geçici
koruma sağlanan veya vatansız ya da mağdur destek sürecinden yararlanan insan ticareti
mağduru,
g) Bir Türk vatandaşı ile evli ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan,
ğ) Yabancı devletlerin ve uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde
diplomatik dokunulmazlığı olmadan çalışan,
h) Alanındaki başarısı ile uluslararası düzeyde temayüz etmiş olarak bilimsel, kültürel,
sanatsal veya sportif amaçla Türkiye’ye gelen,
ı) Sınırötesi hizmet sunucusu,
yabancılara bu Kanunun 7 nci, 9 uncu ve 10 uncu Maddelerinin uygulanmasına ilişkin
istisnalar tanınabilir.
Madde 17- Uluslararası koruma kapsamında olan yabancılar
(1) 6458 sayılı Kanun uyarınca uluslararası koruma talebinde bulunan ve henüz başvurusu
hakkında son karar verilmemiş veya şartlı mülteci yabancılar; uluslararası koruma
başvurusu tarihinden, geçici koruma sağlanan yabancılar ise geçici koruma kimlik
belgesinin düzenlendiği tarihten altı ay sonra çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti almak
için başvurabilirler.
(2) Birinci fıkra kapsamında çalışma izni veya çalışma izni muafiyetine başvuru hakkı
tanınan yabancılara çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti verilmesinde İçişleri
Bakanlığının olumlu görüşü aranır.
(3) Geçerli çalışma izni veya çalışma izni muafiyetine sahip olunması bu yabancılara
Türkiye’de mutlak kalış hakkı sağlamaz.
Madde 22- Bildirim ve sosyal güvenlik yükümlülüğü
(2) Çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti alan yabancılar ile yabancı çalıştıran işverenler,
sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerini kanuni süresi içinde
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
48
31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
hükümlerine göre yerine getirirler.
(3) Türkiye’nin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklıdır.
I.3.3. Geçici Koruma Yönetmeliği
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 91’inci Maddesine dayanılarak
hazırlanan 2014/6883 sayılı Geçici Koruma Yönetmeliği 22/10/2014 tarihinde yürürlüğe
girmiştir.
Madde 1- Amaç ve kapsam
(1) Bu Yönetmeliğin amacı; ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri
dönemeyen, acil ve geçici koruma amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya
sınırlarımızı geçen yabancılardan, 4⁄4⁄2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanununun 91’inci Maddesi çerçevesinde, uluslararası koruma talebi bireysel
olarak değerlendirmeye alınamayanlara sağlanabilecek geçici koruma işlemlerinin usul ve
esasları ile bu kişilerin Türkiye'ye kabulü, Türkiye'de kalışı, hak ve yükümlülükleri,
Türkiye'den çıkışlarında yapılacak işlemleri, kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirleri ve
ulusal ve uluslararası kuruluşlar arasındaki işbirliğiyle ilgili hususları düzenlemektir.
Madde 2- Dayanak
(1) Bu Yönetmelik, 4⁄4⁄2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma
Kanununun 91 inci Maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Madde 3- Tanımlar
(1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında;
a) AFAD: Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığını,
b) Aile üyeleri: Yabancının eşini, ergin olmayan çocuğu ile bağımlı ergin çocuğunu,
c) Bakan: İçişleri Bakanını,
ç) Bakanlık: İçişleri Bakanlığını,
d) Çocuk: Henüz on sekiz yaşını doldurmamış ve ergin olmamış kişiyi.
c) Geçici barınma merkezi: Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancıların toplu olarak
barınma ve iaşelerinin sağlanması amacıyla kurulan merkezleri,
f) Geçici koruma: Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil
ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak veya bu kitlesel akın döneminde bireysel
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
49
olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen ve uluslararası koruma talebi bireysel
olarak değerlendirmeye alınamayan yabancılara sağlanan korumayı,
g) Geçici korunan: Geçici koruma sağlanan yabancıyı,
ğ) Genel Müdür: Göç İdaresi Genel Müdürünü,
h) Genel Müdürlük: Göç İdaresi Genel Müdürlüğünü,
ı) İkamet adresi: Türkiye'de adres kayıt sisteminde kayıtlı olunan yerleşim yerini,
i) Kanun: 4⁄4⁄2013 tarihi i ve 645 8 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununu,
j)Kitlesel akın: Aynı ülkeden veya coğrafi bölgeden kısa bir süre içerisinde ve yüksek
sayılarda gerçekleşen ve söz konusu sayılar nedeniyle bireysel olarak uluslararası koruma
statüsü belirleme işlemlerinin usulen uygulanabilir olmadığı durumları,
k) Kurul: Kanunun 105 inci Maddesi uyarınca oluşturulan Göç Politikaları Kurulunu,
l) Özel ihtiyaç sahibi: Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılardan, refakatsiz çocuk,
engelli, yaşlı, hamile, beraberinde çocuğu olan yalnız anne ya da baba veya işkence, cinsel
saldırı ya da diğer ciddi psikolojik, bedensel ya da cinsel şiddete maruz kalmış kişiyi,
m) Refakatsiz çocuk: Sorumlu bir kişinin etkin bakımına alınmadığı sürece, kanunen ya da
örf ve adet gereği kendisinden sorumlu bir yetişkinin refakati bulunmaksızın Türkiye'ye
gelen veya Türkiye'ye giriş yaptıktan sonra refakatsiz kalan çocuğu,
n) Sevk merkezi: Geçici koruma amacıyla ülkemize gelen yabancıların, geçici barınma
merkezlerine sevk edilinceye veya geçici barınma merkezi dışında kalacaklarsa
ikametlerine yönlendirilinceye kadar kayıt ve diğer işlemler için geçici olarak
bekletildikleri yerleri,
o) Seyahat belgesi: Pasaport yerine geçen belgeyi,
ö) Uluslararası koruma: Mülteci, şartlı mülteci veya ikincil koruma statüsünü,
p) Yabancı: Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişiyi,
ifade eder.
Madde 6- Geri gönderme yasağı
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza
veya muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba
mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında
bulunacağı bir yere gönderilemez.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
50
(2) Genel Müdürlük, ilgili mevzuata göre ülkemizden gönderilmesi gerektiği halde, birinci
fıkra kapsamında ülkemizden gönderilemeyecek yabancılar hakkında idari tedbirler
alabilir.
Madde 7- Geçici koruma sağlanacak yabancılar
(1) Geçici koruma; ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil
ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel veya bu kitlesel akın döneminde bireysel olarak
sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılardan haklarında bireysel olarak
uluslararası koruma statüsü belirleme işlemi yapılamayan yabancılara uygulanır.
(2)Geçici koruma, Bakanlar Kurulu tarafından aksi kararlaştırılmadıkça, geçici koruma
ilanının geçerliliğinden önce, geçici koruma ilanına esas teşkil eden olayların olduğu
ülkeden veya bölgeden ülkemize gelmiş olanları kapsamaz.
(3)Geçici korunanlar, Kanuna göre belirlenen uluslararası koruma statülerinden herhangi
birini doğrudan elde etmiş sayılmaz.
Madde 9- Geçici koruma kararının alınması
(1) Geçici koruma karan, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından alınır.
Madde 10- Geçici koruma kararının içeriği
(1) Bakanlar Kurulu geçici koruma kararında;
a) Geçici koruma kapsamına alınacakları,
b) Geçici korumanın başlangıç tarihini ve gerekli görülmesi halinde süresini,
c) Geçici koruma süresinin uzatılması veya sona erme koşullarını,
ç)Geçici korumanın ülke genelinde veya belirli bir bölgede uygulanıp uygulanmayacağını,
d) Kanunun 105 inci Maddesi kapsamında Kurul tarafından karar alınabilecek ve takip
edilebilecek hususları,
e) 15 inci Maddeye istinaden alman geçici koruma kapsamında ülkemize
kabul işlemlerinin sınırlandırılması veya durdurulmasıyla ilgili hususları,
f) Gerekli görülen diğer hususları,
belirlemeye yetkilidir.
Madde 11- Geçici koruma uygulamasının sona ermesi
(1) Bakanlık, geçici korumanın sona erdirilmesi için Bakanlar Kuruluna teklifte
bulunabilir. Geçici koruma, Bakanlar Kurulu kararıyla sonlandırılır.
(2) Bakanlar Kurulu, sonlandırma kararıyla birlikte;
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
51
a) Geçici korumayı tamamen durdurarak geçici korunanların ülkelerine dönmesine,
b) Geçici korunanlara, koşullarını taşıdıkları statünün toplu olarak verilmesine ya da
uluslararası koruma başvurusunda bulunanların başvuruların bireysel olarak
değerlendirilmesine,
c) Geçici korunanların, Kanun kapsamında belirlenecek koşullarda Türkiye'de kalmalarına
izin verilmesine,
karar verebilir.
Madde 16- Uluslararası koruma başvuruları
(1) Geçici korumanın uygulandığı süre içinde, bu Yönetmelik kapsamındaki yabancıların
bireysel uluslararası koruma başvuruları, geçici koruma tedbirlerinin etkin şekilde
uygulanabilmesi amacıyla işleme konulmaz.
Madde 22- Geçici koruma kimlik belgesi
(1) Kayıt işlemleri tamamlananlara, valilikler tarafından geçici koruma kimlik belgesi
düzenlenir. 8 inci Maddenin birinci fıkrası kapsamına girenlere geçici koruma kimlik
belgesi verilmez, verilmişse iptal edilir.
(2)Geçici koruma kimlik belgesi verilenlere 25⁄4⁄2006 tarihli ve 5490 sayılı Nüfus
Hizmetleri Kanunu kapsamında yabancı kimlik numarası da verilir.
(3)Geçici koruma kimlik belgesinin şekli ve içeriği Genel Müdürlük tarafından belirlenir,
bu belge süreli veya süresiz olarak hiçbir ücrete tabi olmaksızın düzenlenir.
(4)Geçici koruma kimlik belgesinin yıpranması ya da kaybedilmesi durumunda ilgiliden
açıklama istenir ve bu durum kayıt altına alınır. Belgenin yıpranması halinde belge iptal
edilir. Yıpranan ya da kaybedilen belgenin yerine yenisi düzenlenir.
(5)Geçici korumanın sona ermesi halinde geçici koruma kimlik belgesi geçerliliğini
kaybeder ve yabancıdan geri alınır.
Madde 23- Geçici barınma merkezlerine sevk işlemleri
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılar, AFAD tarafından bildirilecek kapasite bilgisi
de göz önünde bulundurularak, sevk merkezinden doğrudan veya illere yerleştirildikten
sonra, valiliklerle eşgüdüm içerisinde Genel Müdürlükçe uygun görülecek geçici barınma
merkezine en kısa sürede yönlendirilir. Sevk işleminin kolluk refakatinde veya refakatsiz
olarak yapılmasına ilişkin değerlendirme valilik tarafından yapılır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
52
(2)Genel Müdürlük tarafından belirlenen geçici barınma merkezine sevk yapılırken
yabancının talebi, ailevi durumu ve özel ihtiyaç sahibi olup olmadığı gibi hususlar
gözönünde bulundurulur.
(3)Genel Müdürlük veya valilik tarafından belirlenen özel ihtiyaç sahiplerinin geçici
barınma merkezlerinde barındırılmasına öncelik verilir.
(4)Refakatsiz çocuklar, esas olarak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı koordinesinde
barındırılır. Ancak uygun koşullar sağlandığında refakatsiz çocuklar, geçici barınma
merkezlerinin ayrı bir bölümünde, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının kontrol ve
sorumluluğunda AFAD ile işbirliği halinde barındırılabilir.
Madde 24- Geçici korunanlara illerde kalma hakkı verilmesi
(1)Kamu düzeni, kamu güvenliği ya da kamu sağlığı yönüyle herhangi bir sakınca
görülmediği hallerde geçici korunanların, Genel Müdürlükçe belirlenen illerde kalmalarına
izin verilebilir. Buna ilişkin usul ve esaslar Genel Müdürlükçe belirlenir.
(2) Geçici barınma merkezi dışında kalan geçici korunanlardan ihtiyaç sahibi olanlar,
imkânlar ölçüsünde, valilikler tarafından belirlenecek yerlerde de barındırılabilir.
Madde 25- Ülkede kalış hakkı
(1) Geçici koruma kimlik belgesi, Türkiye'de kalış hakkı sağlar. Ancak bu belge Kanunda
düzenlenen ikamet izni veya ikamet izni yerine geçen belgelere eşdeğer sayılmaz, uzun
dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanımaz, süresi ikamet izni toplamında dikkate
alınmaz ve sahibine Türk vatandaşlığına başvuru hakkı sağlamaz.
Madde 26- Geçici Korunanlara Sağlanacak Hizmetler
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılara; sağlık, eğitim, iş piyasasına erişim, sosyal
yardım ve hizmetler ile tercümanlık ve benzeri hizmetler sağlanabilir.
(3)Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılar, geçici koruma kimlik belgeleriyle elektronik
haberleşme hizmeti dâhil diğer hizmetler için abonelik sözleşmesi yapabilir.
(4)Bu Yönetmelik kapsamında ilgili bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşları tarafından
verilen hizmetler AFAD koordinasyonunda yürütülür.
Madde 27- Sağlık hizmetleri
(1) Aşağıda belirtilen sağlık hizmetleri geçici barınma merkezlerinin içinde ve dışında
Sağlık Bakanlığının kontrolü ve sorumluluğunda yapılır veya yaptırılır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
53
a) Sağlık hizmetlerini yürütmek üzere sürekli faaliyet gösterecek sağlık merkezleri
kurulabilir. Sağlık merkezinin bulunması halinde, yeterli sayıda ambulans ve sağlık
personeli bulundurulur.
b) Temel ve acil sağlık hizmetleri ile bu kapsamdaki tedavi ve ilaçlardan hasta katılım payı
alınmaz.
ç) Sunulan sağlık hizmeti bedeli, Sağlık Bakanlığı kontrolünde, Sosyal Güvenlik Kurumu
Başkanlığı tarafından genel sağlık sigortalıları için belirlenmiş olan sağlık uygulama
tebliğindeki bedeli geçmeyecek şekilde AFAD tarafından ödenir.
d) Geçici korunanlar acil ve zorunlu haller dışında, özel sağlık kuruluşlarına doğrudan
başvuramazlar.
Madde 28- Eğitim hizmetleri
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancıların eğitim faaliyetleri, geçici barınma
merkezlerinin içinde ve dışında Millî Eğitim Bakanlığının kontrolünde ve sorumluluğunda
yürütülür. Bu kapsamda;
a) 54-66 aylık çocuklar öncelikli olmak üzere okul öncesi eğitim çağındaki 36-66 aylık
çocuklara, okul öncesi eğitim hizmeti verilebilir.
b) İlköğretim ve ortaöğretim çağındakilerin eğitim ve öğretim faaliyetleri, Millî Eğitim
Bakanlığının ilgili mevzuatı çerçevesinde yürütülür.
(2) Geçici korunanların ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimleriyle ilgili usul
ve esaslar Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından belirlenir.
Madde 29- İş piyasasına erişim hizmetleri
(1) Geçici korunanların çalışmalarına ilişkin usul ve esaslar, Bakanlığın görüşü alınarak
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca belirlenir,
(2) Geçici koruma kimlik belgesine sahip olanlar, Bakanlar Kurulunca belirlenecek
sektörlerde, iş kollarında ve coğrafi alanlarda (il, ilçe veya köylerde) çalışma izni almak için
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvurabilir.
(5)Geçici korunanlara verilen çalışma izni, Kanunda düzenlenen ikamet izinleri yerine
geçmez.
Madde 30- Sosyal yardım ve hizmetler
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılardan ihtiyaç sahibi olanlar, 29⁄5⁄1986 tarihli ve
3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanununun 3 üncü Maddesinde
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
54
belirtilen Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Kurulunun belirleyeceği usul
ve esaslar çerçevesinde anılan Kanun kapsamındaki sosyal yardımlardan yararlandırılabilir.
(2) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılardan ihtiyaç sahibi olanların, sosyal hizmetlere
erişimleri Bakanlık ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından belirlenen usul ve
esaslara göre sağlanır.
Madde 31- Tercümanlık hizmetleri
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki iş ve işlemlerde, yabancıyla tercüman olmaksızın
istenilen düzeyde iletişim kurulamadığında tercümanlık hizmetleri ücretsiz olarak sağlanır.
Madde 37- Geçici barınma merkezlerinin kurulması, yönetimi ve işletilmesi
(1) AFAD, Bakanlık ve ilgili diğer kamu kurum ve kuruluşlarının görüşlerini alarak,
valiliklerle eşgüdüm içinde geçici barınma merkezlerinin kurulmasına veya kullanımına son
verilmesine ya da kapatılmasına karar verir.
(2) Geçici barınma merkezleri, valilikler tarafından işletilir veya işlettirilir.
(3) Geçici barınma merkezlerinin yönetimi, işletilmesi ve güvenliğinin sağlanması ile geçici
barınma merkezlerinde barındırılanların tabi olacağı diğer hükümlere ilişkin usul
ve esaslar, ilgili kamu kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak Genel Müdürlük ve AFAD
tarafından müştereken belirlenir.
Madde 38- Geçici barınma merkezlerinde sağlanacak hizmetler
(1) Geçici barınma merkezlerinde bulunanlara beslenme, barınma, sağlık, sosyal yardım,
eğitim ve benzeri hizmetler imkânlar ölçüsünde sağlanır.
(2) Geçici barınma merkezlerinin dışında kalan geçici korunanlar, bu merkezlerdeki
hizmetlerden imkânlar ölçüsünde yararlandırılabilir.
(3)Geçici barınma merkezlerinde aileler ve özel ihtiyaç sahipleri için yer tahsis edilmesi
amacıyla gerekli düzenlemeler yapılır.
Madde 44- Üçüncü ülkeye çıkış ve yerleştirme
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancıların, geçici veya daimi olarak üçüncü ülkeye
çıkışları Genel Müdürlüğün iznine tabidir.
(2) Genel Müdürlük, bu Yönetmelik kapsamındaki yabancıların geçici veya daimi olarak
üçüncü ülkeye yerleştirilmeleri amacıyla uluslararası kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları ve
ülkelerle işbirliği yapabilir, proje ve programlar geliştirebilir ve uygulayabilir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
55
Madde 48- Özel ihtiyaç sahipleri
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılardan özel ihtiyaç sahibi olanlara sağlanacak
başta sağlık hizmetleri, psiko-sosyal destek, rehabilitasyon olmak üzere, her tür yardım ve
destek imkânlar ölçüsünde öncelikli ve bedelsiz olarak sağlanır.
(2) Çocuklarla ilgili tüm işlemlerde çocuğun yüksek yararı gözetilerek ilgili mevzuat
hükümleri uygulanır.
(3) 8⁄3⁄2012 tarihli ve 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine
Dair Kanun ve ilgili Yönetmelik kapsamında şiddet mağduru olduğu değerlendirilen
yabancılar hakkında derhal önleyici ve koruyucu tedbirler alınır.
(4)Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılardan insan ticareti mağduru olabileceği
değerlendirilenler hakkında ilgili mevzuat kapsamında gerekli tedbirler derhal alınır.
Madde 53- Avukatlık hizmetleri
(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki yabancılar, ücretleri kendilerince karşılanmak kaydıyla
idari işlemler sırasında avukat tarafından temsil edilebilir. 19⁄3⁄1969 tarihli ve 1136 sayılı
Avukatlık Kanununun adli yardıma ilişkin hükümleri saklıdır.
Madde 61- Yürürlükten kaldırılan mevzuat
(1) 14⁄9⁄1994 tarihli ve 94⁄6169 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan
Türkiye'ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye'den İkamet İzni
Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen
Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.
Geçici Madde 1- Geçiş hükümleri
(1) 28⁄4⁄2011 tarihinden itibaren Suriye Arap Cumhuriyeti'nde meydana gelen olaylar
sebebiyle geçici koruma amacıyla Suriye Arap Cumhuriyeti'nden kitlesel veya bireysel
olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen Suriye Arap Cumhuriyeti vatandaşları
ile vatansızlar ve mülteciler, uluslararası koruma başvurusunda bulunmuş olsalar dahi
geçici koruma altına alınırlar. Geçici korumanın uygulandığı süre içinde, bireysel
uluslararası koruma başvuruları işleme konulmaz.
(2) Birinci fıkrada belirtilen yabancılardan 28⁄4⁄2011 tarihinden önce uluslararası koruma
başvurusunda bulunanlar, talepleri halinde geçici koruma altına alınırlar.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
56
I.3.4. Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair
Yönetmelik
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 91’inci Maddesine dayanılarak
hazırlanan 2016/8375 sayılı Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair
Yönetmelik 15/01/2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Madde 1- Amaç ve kapsam
(1) Bu Yönetmeliğin amacı, 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanununun 91’inci Maddesi uyarınca geçici koruma sağlanan yabancıların
çalışmalarına ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.
Madde 2- Dayanak
(1) Bu Yönetmelik, 6458 sayılı Kanunun 91’inciinci Maddesi ile 13/10/2014 tarihli ve
2014/6883 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Geçici Koruma
Yönetmeliğinin 29’uncu Maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Madde 3- Tanımlar
(1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında;
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Eğitim meslek mensubu: 14/6/1973 tarihli ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununda
tanımlanan öğretmen, uzman ve usta öğreticiler ile 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı
Yükseköğretim Kanununda tanımlanan öğretim elemanlarını,
c) Sağlık meslek mensubu: Tabipler ve tıpta uzmanlık mevzuatına göre uzman olanlar,
hemşire, ebe ve optisyenler ile 11/4/1928 tarihli ve 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı
San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun ek 13 üncü Maddesinde tanımlanan diğer meslek
mensuplarını,
ç) Yabancı kimlik numarası: 27/9/2006 tarihli ve 2006/11057 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
ile yürürlüğe konulan Türkiyede Oturan Yabancıların Nüfus Kayıtlarının Tutulması
Hakkında Yönetmeliğin 5 inci Maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında, kurumlar ile diğer
gerçek ve tüzel kişilerin her türlü işlem ve kayıtlarında esas alınan numarayı,
ifade eder.
Madde 4- Çalışma izni alma zorunluluğu
(1) Geçici koruma sağlanan yabancılar, çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışamaz veya
çalıştırılamaz.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
57
(2) Çalışma izni olmaksızın çalışan geçici koruma sağlanan yabancılar ile bunları
çalıştıranlar hakkında 27/2/2003 tarihli ve 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri
Hakkında Kanunun ilgili hükümleri uygulanır.
Madde 5- Çalışma izni ve çalışma izni muafiyeti başvurusu
(1) Geçici koruma sağlanan yabancılar, geçici koruma kayıt tarihinden altı ay sonra çalışma
izni almak için Bakanlığa başvuruda bulunabilir.
(2) Çalışma izni başvuruları, geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştıracak işveren
tarafından e-Devlet Kapısı üzerinden yapılır.
(3) Bağımsız çalışma iznine başvurma hakkı olan geçici koruma sağlanan yabancılar kendi
adına başvuru yapar.
(4) Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan
yabancılar, çalışma izni muafiyeti kapsamındadır. Çalışma izni muafiyeti başvuruları,
geçici koruma sağlanan il valiliğine yapılır. Bu başvurular, ilgili valilik tarafından
Bakanlığa bildirilir.
(5) Bakanlıkça, mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma
sağlanan yabancılara ilişkin il ve kota sınırlaması getirilebilir.
Madde 6- Değerlendirme
(1) Çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde, 29/8/2003 tarihli ve 25214 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama
Yönetmeliğinin 13 üncü Maddesi uyarınca Bakanlıkça değerlendirme kriterleri belirlenir.
(2) Kanunlarda yalnızca Türk vatandaşları tarafından icrasına izin verilen iş ve meslekler
için yapılan başvurular değerlendirme yapılmaksızın işlemden kaldırılır.
(3)Bakanlığa çalışma izin başvurusu için; sağlık meslek mensuplarının Sağlık
Bakanlığından, eğitim meslek mensuplarının ise Milli Eğitim Bakanlığından veya
Yükseköğretim Kurulu Başkanlığından ön izin almaları gerekir. Ön izin belgesi olmayan
başvurular değerlendirme yapılmaksızın işlemden kaldırılır.
Madde 7- Çalışma izni verilebilecek iller
(1) Geçici koruma sağlanan yabancılara çalışma iznine başvuru hakkı verilmesinde, Geçici
Koruma Yönetmeliğinin 24 üncü Maddesi uyarınca yabancının kalmasına izin verilen iller
esas alınır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
58
(2) Kamu düzeni, kamu güvenliği ya da kamu sağlığı yönüyle çalışma izni verilmesinde
sakınca görüldüğünün İçişleri Bakanlığınca bildirildiği illerde çalışma izni verilmesi,
Bakanlıkça durdurulur. Bu illerde, verilmiş çalışma izinleri uzatılmaz. Ancak, yabancının
bu ilde kalma hakkı devam ediyorsa, önceden verilen ve geçerliliği devam eden çalışma
izinleri, sona erdiği tarihe kadar kullandırılır.
Madde 8- İstihdam kotası
(1) Çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde, işyerinde çalışan Türk vatandaşı
sayısı üzerinden sektör ve illere göre açık iş ve işe yerleştirmeler dikkate alınarak
Bakanlıkça, geçici koruma sağlanan yabancı istihdamı kotası değişen oranlarda
uygulanabilir. Üçüncü fıkra hükmü saklı kalmak üzere, çalışma iznine başvurulan işyerinde
çalışan geçici koruma sağlanan yabancı sayısı, işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının
yüzde onunu geçemez.
(2) Toplam çalışan sayısı ondan az olan işyerlerinde, en fazla bir geçici koruma sağlanan
yabancının çalışmasına izin verilebilir.
(3)İşveren tarafından; işyerinin kayıtlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünden,
çalışma izni başvurusu tarihinden önceki dört haftalık süre içerisinde yabancının
çalıştırılacağı işi yapacak aynı nitelikte Türk vatandaşı bulunamadığının belgelendirildiği
başvurularda istihdam kotası uygulanmayabilir.
Madde 9- Çalışma izni verilmesi ve bildirim
(1) Başvurusu olumlu değerlendirilen yabancılara Bakanlık tarafından çalışma izni verilir
ve bu durum İçişleri Bakanlığı ile işverene bildirilir.
(2) Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışması uygun görülen geçici koruma
sağlanan yabancılara verilen çalışma izni muafiyetleri ilgili valiliğe bildirilir.
Ücret Madde 10- (1) Geçici koruma sağlanan yabancılara asgari ücretin altında ücret
ödenemez.
Madde 11- Dernek, vakıf ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda çalışma
(1) 4/11/2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu uyarınca kamu yararına çalışan
dernek statüsüne sahip dernekler ile 30/7/2003 tarihli ve 4962 sayılı Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılması ve Vakıflara Vergi Muafiyeti Tanınması Hakkında Kanun uyarınca
vergi muafiyeti tanınan vakıflar, insani yardım hizmeti faaliyetlerinde geçici koruma
sağlanan yabancıları çalıştırmak üzere Bakanlığa başvurabilir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
59
(2) Birinci fıkra kapsamında yer almayan dernekler, dernek şube veya temsilcilikleri,
federasyonlar, konfederasyonlar ve yabancı dernekler ile merkezleri yurt dışında bulunan
dernek ve vakıf dışındaki kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’deki şube veya
temsilcilikleri geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştırmak üzere Bakanlığa başvurabilir.
Ancak, başvuru yapan kuruluşa ilişkin İçişleri Bakanlığının uygun görüşü aranır. Uygun
görüş alınamayan kuruluşlara ait başvurular değerlendirme yapılmaksızın işlemden
kaldırılır.
Madde 12- Mesleki eğitim
(1) Türkiye İş Kurumu tarafından aktif işgücü hizmetleri kapsamında düzenlenen kurs ve
programlar kapsamında bir işyerinde mesleki eğitim ve işbaşı eğitimi görecekler ile bu
kişilerin eğitim süresinin sonunda aynı işyerinde çalıştırılması için Bakanlığa başvuruda
bulunulabilir.
(2) Bu Madde kapsamında yapılacak başvurularda, Bakanlıkça işyeri istihdam kotası farklı
uygulanabilir.
Madde 13- Çeşitli hükümler
(1) Geçici koruma sağlanan yabancıların ve işverenlerin çalışma ve sosyal güvenlik
mevzuatından kaynaklanan hak ve yükümlülükleri saklıdır.
(2) Geçici koruma sağlanan yabancıların çalışmalarına ilişkin bu Yönetmelikte
düzenlenmeyen konularda, 4817 sayılı Kanun hükümleri ile Yabancıların Çalışma İzinleri
Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği hükümleri uygulanır.
(3) Geçici Koruma Yönetmeliği kapsamında geçici koruması sonlandırılan veya iptal edilen
yabancıların almış olduğu çalışma izinleri iptal edilir.
I.3.5. Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Ve Uluslararası
Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair
Yönetmelik
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan Uluslararası Koruma
Başvuru Sahibi Ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair
Yönetmelik 26 Nisan 2016 tarihinde 29695 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
60
Madde 1 – Amaç ve kapsam
(1) Bu Yönetmeliğin amacı, 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanunu uyarınca başvuru sahibi, mülteci, şartlı mülteci, ikincil koruma statüsü
sahibi sayılan yabancıların Türkiye’de çalışmalarına ilişkin usul ve esasları
belirlemektir.
Madde 3 – Tanımlar
(1) Bu Yönetmelikte geçen;
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Başvuru sahibi: Uluslararası koruma talebinde bulunan ve henüz başvurusu hakkında son
karar verilmemiş olan kişiyi,
c) İkincil koruma statü sahibi: 6458 sayılı Kanunun 63 üncü Maddesinde tanımlanan
yabancıyı,
ç) Kanun: 27/2/2003 tarihli ve 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunu,
d) Kimlik belgesi: Başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi olan yabancılar
adına 6458 sayılı Kanunun 69 uncu, 76 ncı ve 83 üncü Maddeleri uyarınca tanzim edilen
belgeyi,
e) Mülteci: 6458 sayılı Kanunun 61 inci Maddesinde tanımlanan yabancıyı,
f) Şartlı mülteci: 6458 sayılı Kanunun 62 nci Maddesinde tanımlanan yabancıyı,
g) Uluslararası koruma statüsü: 6458 sayılı Kanuna göre verilen mülteci statüsü, şartlı
mülteci statüsü veya ikincil koruma statüsünü,
ğ) Yabancı: Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişiyi,
ifade eder.
Madde 4 – Mülteci ve ikincil koruma statüsü sahibi kişilerin çalışması
(1) Mülteci veya ikincil koruma statüsü sahibi kişiler statü almasından itibaren bağımlı veya
bağımsız olarak çalışabilir.
(2) Mülteci veya ikincil koruma statüsü sahibinin kimlik belgesi, çalışma izni yerine geçer
ve bu durum kimlik belgesine yazılır.
(3) Statülerin herhangi bir nedenle sona ermesini veya kimlik belgelerinin iptalini
gerektirecek nedenler, yabancının çalışma hakkını da sona erdirir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
61
(4) Mülteci veya ikincil koruma statüsü sahibi kişilerin; çalıştığı il, meslek, sektör ile
bağımlı veya bağımsız çalışma durumuna ait güncel bilgiler İçişleri Bakanlığınca Bakanlığa
bildirilir.
Madde 5 – Başvuru sahibi ve şartlı mülteci statüsü sahibi kişilerin çalışması
(1) Başvuru sahibi ve şartlı mülteci statüsü sahibi kişiler çalışmaya başlamadan önce
çalışma izni almakla yükümlüdür. Bu kişilerden başvurusu uygun görülenlere çalışma izni
Bakanlık tarafından verilir.
(2) Geçerli çalışma iznine sahip olmak, başvuru sahibi ve şartlı mülteci sayılan yabancılara
Türkiye’de mutlak kalış hakkı sağlamaz.
Madde 6 – Çalışma izni başvuru şartları
(1) Başvuru sahibi ile şartlı mülteci yetkili makamlardan alacakları başvurusunu veya
statülerini gösteren kimlik belgeleri ile çalışma iznine başvurabilirler.
(2) Geçerli kimlik belgesi olmadıkça, başvuru sahibi veya şartlı mülteci statüsü sahibi
kişinin geçerli çalışma izninin olması, farklı bir işveren yanında veya bağımsız olarak
çalışma izni başvurusu yapma hakkı vermez.
(3) Çalışma izni başvurusu uluslararası koruma başvurusu tarihinden altı ay sonra
yapılabilir.
(4) Belirli bir ilde ikamet etme yükümlülüğü getirilen başvuru sahibi ve şartlı mültecinin,
bu il sınırları dışında çalışma izni almak için yaptığı başvurular, İçişleri Bakanlığının görüşü
alınarak sonuçlandırılır.
Madde 7 – Çalışma izni başvuru usulü
(1) Çalışma izni başvuruları e-Devlet Kapısı üzerinden Bakanlığa yapılır.
(2) Başvuruda talep edilen belgelerin taranarak yabancıların çalışma izinleri otomasyon
sistemine yüklenmesi ve yabancıya ve işverene ait bilgilerin girilmesi, istenilen belgelerin
Bakanlığa ulaştırılması gereklidir.
Madde 9 – Çalışma izni muafiyeti başvurusu
(1) Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak başvuru sahibi ve şartlı mülteci
statüsü sahibi yabancılar, çalışma izni muafiyeti kapsamındadır. Çalışma izni muafiyeti
başvuruları, uluslararası koruma sağlanan ildeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne
yapılır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
62
(2) Bakanlıkça, mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak başvuru sahibi ve
şartlı mülteci statüsü sahibi yabancılara ilişkin il ve kota sınırlaması getirilebilir.
Madde 11 – Çalışma izni başvurularının reddi
(1) Çalışma izni başvurularının reddinde, Kanunun 14 üncü Maddesi hükümleri yanında;
a) Uluslararası koruma başvuru tarihi üzerinden altı ay geçmediğinin,
b) Bakanlığa gerekli belgelerin teslimi dâhil başvuru tamamlandığında, kimlik belgesinin
geçerlilik süresinin otuz günden az kaldığının,
c) 6458 sayılı Kanun uyarınca kesinleşmiş sınır dışı kararı alındığının,
ç) Belirli bir ilde ikamet etme yükümlülüğü getirilen başvuru sahibi ve şartlı mültecinin bu
il sınırları dışında çalışma izni almak için yaptığı başvurularda İçişleri Bakanlığınca
olumsuz görüş bildirildiğinin,
tespiti halinde çalışma izni veya çalışma izni uzatma başvurusu reddedilir.
Madde 14 – Harç alımı
(1) Başvuruları olumlu değerlendirilen başvuru sahibinden veya şartlı mülteciden ya da
bunların işverenlerinden 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanunu hükümleri gereğince
çalışma izni harcı tahsil edilir.
Madde 15 – Çalışma izni süresi
(1) Çalışma izni, 4817 sayılı Kanunun 5’inci Maddesinde belirtilen sürelerle verilebilir.
(2) Başvuru sahibi veya şartlı mülteci adına düzenlenen çalışma izni süresinin kimlik
belgesi süresinden uzun olması halinde İl Göç İdaresi Müdürlüğünce çalışma izni süresi
esas alınarak yeni bir kimlik belgesi düzenlenir.
Madde 16 – Çalışma izni verilmesi ve bildirim
(1) Başvuru sahibi veya şartlı mülteci adına Bakanlıkça çalışma izin belgesi veya muafiyet
belgesi düzenlenir ve bu durum İçişleri Bakanlığı ile varsa işverene bildirilir.
(2) Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışması uygun görülen başvuru sahibi
veya şartlı mülteciye çalışma izni muafiyet belgesi verilir.
(3) Başvuru sahibi veya şartlı mülteci adına düzenlenen çalışma izni veya çalışma izni
muafiyet belgeleri 6458 sayılı Kanunda düzenlenen ikamet izinleri yerine geçmez.
Madde 17 – Ücret
(1) Başvuru sahibi veya şartlı mülteciye asgari ücretin altında ücret ödenemez.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
63
Madde 18 – Çalışmanın sınırlandırılması
(1) Başvuru sahibi veya şartlı mülteciye çalışma izni verilmesi; izin türü, süre, meslek,
sektör, işkolu, mülki ve coğrafi alan bakımından Bakanlıkça sınırlandırılabilir. Ancak,
Türkiye’de üç yıl ikamet eden veya Türk vatandaşıyla evli olan ya da Türk vatandaşı çocuğu
olan mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri için bu sınırlamalar uygulanmaz.
Madde 21 – Dernek, vakıf ve kar amacı gütmeyen kuruluşlarda çalışma
(1) 4/11/2014 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu uyarınca kamu yararına çalışan
dernek statüsüne sahip dernekler ile 30/7/2003 tarihli ve 4962 sayılı Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılması ve Vakıflara Vergi Muafiyeti Tanınması Hakkında Kanun
uyarınca vergi muafiyeti tanınan vakıflar, insani yardım hizmeti faaliyetlerinde
uluslararası koruma başvuru veya statü sahibi yabancıları çalıştırmak üzere Bakanlığa
başvurabilir.
Madde 23 – Sosyal güvenlik yükümlülüğü
(1) Çalışma izni alan yabancılar ile yabancı çalıştıran işverenler, sosyal güvenlik
mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirirler. Bu yükümlüğü yerine
getirmeyenler hakkında 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık
Sigortası Kanunu hükümleri uyarınca idari yaptırım uygulanır.
Madde 26 – Yürütme
(1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
64
İKİNCİ BÖLÜM
KONU İLE İLGİLİ KİŞİ VE KURUMLARDAN BİLGİ
ALINMASI
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
65
İKİNCİ BÖLÜM
II. KONU İLE İLGİLİ KİŞİ VE KURUMLARDAN BİLGİ
ALINMASI
II.1.1. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 13/01/2016’da gerçekleştirdiği toplantısında İçişleri
Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürü Atilla TOROS ve beraberindeki heyeti dinlemiştir.
Kurum yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
11.04.2013 tarih ve 28615 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6458 Sayılı Yabancılar
ve Uluslararası Koruma Kanununda (YUKK) öncesinde Türkiye göç yönetimini, 1950 yılında
yapılan 5682 sayılı Pasaport Kanunu, 5683 sayılı Yabancıların Türkiye'de İkamet ve
Seyahatleri Hakkındaki Kanun’un çok sınırlı sayıdaki hükümlerine dayanarak yapmaya
çalışmış; yasal mevzuatın eksik olmasından kaynaklı olarak genelgeler ve diğer idari
düzenlemelerle sorunlar aşılmaya çalışılmıştır.
YUKK’un hazırlanmasında, konjontürel ve ekonomik değişiklikler doğrultusunda göç
politika ve stratejilerini geliştirmesi gereken mekanizmalara duyulan ihtiyaç; yasal, idari ve
fiziksel kapasitenin geliştirilmesinin gerekliliği; Türkiye’nin bölgedeki konumu; Avrupa
Birliğine katılım sürecinde yerine getirilmesi gereken yükümlülükler, önde gelen sebepleri
oluşturmaktadır.
YUKK, tüm ilgili ulusal ve uluslararası kuruluşların, Avrupa Birliği, Uluslararası Göç
Örgütü, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği gibi uluslararası paydaşların yanı
sıra ulusal ve uluslararası akademisyenler ve konu hakkında çalışma yapan sivil toplum
örgütlerinin ortak çalışmasıyla hazırlanmış bir yasal düzenlemedir.
YUKK ile oluşturulan Göç Politikaları Kurulu sayesinde, Türkiye’nin uzun ve kısa
dönemli göç politika ve stratejilerinin belirlenmesine mümkün olacaktır. Bu kurulun yapısı
dünya örneklerine uygun bir şekilde oluşturulmuştur.
YUKK’un yürürlüğe girmesinden Avrupa Birliği İlerleme Raporlarında övgüyle
bahsedilmektedir. 2013 yılı Avrupa Birliği İlerleme Raporu’nda “Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanunu göç ve iltica konusunda tutarlı bir yasal çerçeve sağlamaktadır.” ibaresi yer
almaktadır. 2014 yılı Avrupa Birliği İlerleme Raporu’nda “Yabancılar ve Uluslararası Koruma
Kanunu’nun ve ilgili uygulama mevzuatının yürürlüğe girmesiyle mülteciler ve sığınmacılarla
ilgili yasal çerçeve hususunda kayda değer bir ilerleme sağlanmıştır.” saptaması bulunmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
66
YUKK üç ana bölümden oluşmaktadır. Kanunun birinci kısmını ‘Yabancılar’a ilişkin
düzenlemeler oluşturmakta; burada yer alan hükümlerde yabancıların Türkiye'ye girişleri ve
giriş yasakları, düzenli göç, vize ve ikamet konuları, düzensiz göç, sınır dışı etme ve idari
gözetim konuları yer almaktadır. Kanunun ikinci kısmında ‘Uluslararası Koruma’
düzenlenmektedir. Bu kısımda mülteci olma, şartlı mülteci olma, ikincil koruma ve geçici
koruma konuları düzenlenmektedir. Bu kısımda yapılan düzenlemeler Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek Komiserliğinin standartlarına uygun ve Avrupa Birliği müktesebatıyla tam
bir uyum içerisindedir. Kanunun üçüncü kısmında ise Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün teşkilat
yapısı ve görevleri düzenlenmektedir.
Düzenli göç, diğer bir ifadeyle yasal göç, Türkiye’ye turizm, çalışma, öğrenim, ikamet,
yerleşme ve aile birleşimi kapsamında yasal olarak gelenlerin statüleri, onlara yönelik
prosedürler, bunlardan uzun süreli kalacakların toplumla bütünleşmelerini; vize konularını,
ikamet konularını, yabancıların ülkemize yasal olarak gelişlerini ve yasal olarak gidişlerini
düzenleyen, buna ilişkin hükümler ihtiva eden bölümün adıdır. Bu bölümde, vize ve vize
muafiyetiyle sınır kapılarından geçerli pasaport veya pasaport yerine geçen belgelerle kimlerin
Türkiye'ye giriş yapacağıyla ilgili kurallar düzenlenmektedir.
YUKK’nda, yabancıların ikametine ilişkin ayrıntılı düzenlemeler bulunmaktadır. Bu
kısımda aile ikamet izni, öğrenci ikamet izni, uzun dönem ikamet izni, insani ikamet izni, insan
ticareti mağduru ikamet izni düzenlenmektedir. YUKK’yla yabancıların Türkiye’ye kolay bir
şekilde giriş ve çıkışlarının önü açılmış; yasal göç teşvik edilirken, yasa dışı göçün önüne
geçecek bir strateji geliştirilmiştir. Türkiye’ye 2015 yılında 35 milyon yabancı giriş yapmıştır.
Bunların büyük kısmını turistler oluşturmaktadır. Türkiye’de yasal ikamet izni sayısı 380 bin
civarındadır ve ikamet iznine başvurular artma eğilimindedir. Yasal göçün teşvik edilmesi
amacıyla e-ikamet sistemine geçiş yapılmıştır. Bu kapsamda, ilk defa ikamet izni alacaklar için
başvurular elektronik sistem üzerinden yapılıp, belirlenen gün ve saatte Göç İdaresi il
müdürlüğüne mülakata gidilmekte; daha önce ikamet alıp, ikamet süresini uzatmak isteyenler
için ise sadece e-ikamet sistemi üzerinden başvuru yeterli olmaktadır. İkamete ilişkin harçların
tamamı internet ortamında ödenebilmektedir.
Düzensiz göç, başka bir deyişle yasadışı göç, bir yabancının ülkeye yasa dışı yollarla
girmesi, yasa dışı yollarla ülkeden çıkmaya çalışması, ülkeye giriş yasal yollarla olmuş olsa bile
kişinin sonrasında yasa dışı duruma düşmüş olması durumunu ifade etmektedir. Yabancıların,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
67
vize ihlali, ikamet ihlali ve kaçak çalışmalarının tamamı düzensiz göç kapsamında
değerlendirilmektedir. Düzensiz göçün nedenleri arasında, Türkiye’nin coğrafi konumu
itibariyle doğal bir köprü konumunda olması; bölgedeki siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar;
Türkiye’nin doğusunda ekonomik olarak az gelişmiş, batısında ise gelişmiş ülkelerin bulunması
ve Ege ile Akdeniz sahillerinin coğrafi yapısı itibariyle yasadışı geçişlere uygun olması yer
almaktadır. Türkiye açısından düzensiz göçe kaynaklık eden ülkelerin başında Afganistan, Irak,
Myanmar (Burma), Pakistan, Gürcistan, İran, Eritre ve Somali gelmektedir. Geçtiğimiz yıla
kadar yılda ortalama 50.000 düzensiz göçmen yakalanırken, 2015 yılında yakalanan düzensiz
göçmen sayısı 146.000’e ulaşmıştır. Sahil Güvenlik Komutanlığının 2015 yılında yakaladığı
düzensiz göçmen sayısı 91.000’e ulaşmışken, karasularımızda hayatını kaybeden düzensiz
göçmen sayısı 279’dur. Uluslararası kuruluşların raporlarına göre, 2014’te bütün Akdeniz
havzasında 3.279, 2015’te 3.771 düzensiz göçmenin hayatını kaybetmiştir. 2015 yılında Sahil
Güvenlik Komutanlığı tarafından düzensiz göçe aracılık eden 190 organizatör yakalanmıştır.
2015 yılında ülke genelinde kolluk birimler tarafından yakalanan göçmen kaçakçısı sayısı ile
3694’e ulaşmıştır.3
Düzensiz göçle mücadele için YUKK kapsamında kurulan Düzensiz Göçle Mücadele
Koordinasyon Kurulu Koordinasyon Kurulu 2015 yılında toplanmış şu kararları almıştır: i)
Türkiye’nin Strateji Belgesi ve Düzensiz Göç Ulusal Eylem Planı ve Avrupa Birliği-Türkiye
Geri Kabul Anlaşması’nın yürütülmesine yönelik Ulusal Eylem Planı için izleme
mekanizmasının oluşturulması, (ii) Düzensiz göç veri tabanının oluşturulması, (iii) İzleme ve
değerlendirme mekanizmasının oluşturulması.
Düzensiz göçle mücadelenin bir aracı olarak ülkeler arasında geri kabul anlaşmaları
imzalanmaktadır. Geri kabul anlaşmaları: tarafların birbirlerinin topraklarında yasadışı olarak
ikamet eden vatandaşlarını ve/veya kendi toprakları üzerinden diğerine yasadışı olarak geçen
üçüncü ülke vatandaşlarını geri kabul etme yükümlülüğü altına girdikleri anlaşmalar olarak
tanımlanmaktadır.
3 Sığınmacıların önemli bir kısmı göçmen ticareti mağduru konumundadır. Göçmen ticareti ile insan ticareti farklı kavramlar olmakla beraber birbirleriyle sıklıkla karıştırılmaktadırlar. Göçmen kaçakçılığı yabancının kendi rızasıyla göçmen tacirlerine ulaşması, insan ticareti ise kişinin zorla alıkoyulması, tehdit, baskı ve şiddet gibi unsurların devreye girmesiyle başka ülkeye götürülmesi ya da çalışmaya zorlanmasıdır. 2015 yılında insan ticareti mağduru olarak tespit edilen yabancı sayısı 108 iken, insan taciri olarak 109 kişi tespit edilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
68
Türkiye’nin imzalamış olduğu ve yürürlükte olan geri kabul anlaşmaları aşağıda
gösterilmektedir:
Anlaşmanın İmzalandığı
Ülke
İmzalanma Tarihi Anlaşmanın Resmi
Gazetede Yayımlandığı
Tarih
Suriye 10 Eylül 2001 23 Haziran 2003
Yunanistan 8 Kasım 2001 24 Nisan 2002
Kırgızistan 06 Mayıs 2003 17 Şubat 2004
Romanya 19 Ocak 2004 27 Ekim 2004
Ukrayna 07 Haziran 2005 4 Temmuz 2008
Rusya 18 Ocak 2011 12 Mart 2011
Belarus 29 Mart 2013 5 Aralık 2013
Moldova 1 Kasım 2012 24 Ocak 2014
Avrupa Birliği 16 Aralık 2013 28 Haziran 2014
Türkiye’nin imzaladığı ve yürürlüğe girmeyi bekleyen geri kabul anlaşmaları ise aşağıdaki
tabloda gösterilmektedir:
Anlaşmanın İmzalandığı Ülke İmzalanma Tarihi
Pakistan 07 Aralık 2010
Nijerya 02 Şubat 2011
Bosna-Hersek 16 Şubat 2012
Yemen 20 Ekim 2012
Montenegro 18 Nisan 2013
YUKK uyarınca, Avrupa Birliği-Türkiye Geri Kabul Anlaşması dâhil olmak üzere
Türkiye’nin imzaladığı geri kabul anlaşmaların tamamını uygulama yükümlülüğü Göç İdaresi
Genel Müdürlüğüne verilmiştir. Avrupa Birliği-Türkiye Geri Kabul Anlaşmasının nasıl
uygulanacağına ilişkin olarak Göç İdaresi Genel Müdürlüğünce uygulama planı hazırlanmıştır.
Adı geçen uygulama planı dört öncelik üzerine inşa edilmiştir. Bunlar; (i) Yasal kapasiteyi
güçlendirmek, (ii) Kurumsal ve idari kapasiteyi güçlendirmek, (iii) Teknik kapasiteyi
güçlendirmek (iv) İnsan kaynakları kapasitesini güçlendirmek, şeklindedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
69
YUKK’nda uluslararası koruma ayrı bir bölümde düzenlenmiştir. Uluslararası koruma
YUKK’nun 3’üncü maddesi uyarınca mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statülerini
kapsamaktadır. Bunların kapsamları aşağıda açıklanmaktadır.
YUKK’nun 61’inci maddesinde ‘mülteci’ şu şekilde tanımlanmaktadır:
Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal
gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle
korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından
yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu
tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya
söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri
sonrasında mülteci statüsü verilir.
Türkiye 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi’ni
coğrafi çekince şartıyla imzalamıştır. Bu nedenle, Türkiye sadece Avrupa Konseyi üyesi ülke
vatandaşlarına mülteci statüsü verebilmektedir. Ancak Avrupa dışından gelen ve zulme
uğrama tehlikesiyle karşı karşıya olanlar için, YUKK’nun 62’nci maddesinde ‘şartlı mülteci’
düzenlemesi adı altında koruma getirilmiştir. Bahsi geçen madde uyarınca:
Avrupa ülkeleri dışında meydana gelen olaylar sebebiyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal
gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle
korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından
yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu
tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya
söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri
sonrasında şartlı mülteci statüsü verilir. Üçüncü ülkeye yerleştirilinceye kadar, şartlı
mültecinin Türkiye’de kalmasına izin verilir.
Yukarıda belirtilen mülteci yahut şartlı mülteci koşullarını sağlamayan ancak insani
koruma ihtiyacı olanlar için YUKK’nun 63’üncü maddesi ile ‘ikincil koruma’ statüsü
getirilmiştir. madde uyarınca:
Mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilemeyen, ancak menşe ülkesine veya ikamet
ülkesine geri gönderildiği takdirde;
a) Ölüm cezasına mahkûm olacak veya ölüm cezası infaz edilecek,
b) İşkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacak,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
70
c) Uluslararası veya ülke genelindeki silahlı çatışma durumlarında, ayrım gözetmeyen şiddet
hareketleri nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak,
olması nedeniyle menşe ülkesinin veya ikamet ülkesinin korumasından yararlanamayan veya
söz konusu tehdit nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancı ya da vatansız kişiye, statü
belirleme işlemleri sonrasında ikincil koruma statüsü verilir.
2005 ve 2015 yılları arasında Türkiye’de uluslararası koruma başvurusu yapan kişi
sayısının düzenli olarak arttığı görülmektedir. 2005 yılında 2935 kişi uluslararası koruma
başvurusu yapmışken, 2015 yılında bu sayı 62.856 rakamına ulaşmıştır. Çevre ülkelerde
meydana gelen herhangi bir istikrarsızlığın ülkemize olan uluslararası koruma başvurusunu
belirgin bir şeklide arttırdığı gözlemlenmektedir.4 YUKK’nun 91’inci maddesinde ‘geçici
koruma’ düzenlemektedir. Maddeye göre, ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye
geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya
sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir. Aynı maddenin ikinci fıkrasında,
bu kişilerin Türkiye’ye kabulü, Türkiye’de kalışı, hak ve yükümlülükleri, Türkiye’den
çıkışlarında yapılacak işlemler, kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirlerle ulusal ve
uluslararası kurum ve kuruluşlar arasındaki iş birliği ve koordinasyon, merkez ve taşrada
görev alacak kurum ve kuruluşların görev ve yetkilerinin belirlenmesi, Bakanlar Kurulu
tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir, hükmü yer almaktadır. Geçici koruma
uluslararası korumadan farklı bir kavramdır. Geçici koruma, kitlesel akınla gelen mültecilerin
uluslararası koruma başvurularının bireysel olarak değerlendirilme imkanı olmadığı için,
kendilerine sağlanan statüdür. Geçici koruma statüsüne sahip olunmasını sağlayan koşulların
ortadan kalkması durumunda, geçmişte bu statüye sahip olan kişilerin uluslararası koruma
talebinde bulunması mümkün olacaktır.
Kanun uyarınca ilgili Bakanlar Kurulu yönetmeliği 22 Ekim 2014 tarihinde Geçici
Koruma Yönetmeliği adıyla Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Türkiye’de bulunan Suriyeli
sığınmacılar bu yönetmelik kapsamında alınan Bakanlar Kurulu kararı doğrultusunda geçici
koruma statüsüne sahip olmuşlardır. Geçici koruma statüsünün herhangi bir süresi olmayıp,
siyasi iradenin öngördüğü zamanda kaldırılması mümkündür. Bu statü yabancıların vatandaşlık
haklarına sahip olmasını sağlamamakta; ikamet yerine geçmemekte, oy kullanma yahut
4 2017 yılı itibariyle uluslararası koruma başvurusu yapan kişi sayısı 66.167 rakamına ulaşmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
71
vatandaşlığa başvurma gibi haklar doğurmamakta; Türkiye’de gerektiği kadar kalma hakkını
temin etmektedir.
Geçici Koruma Yönetmeliğinde geçici korumaya sahip kimselerin faydalanabileceği
hizmetler düzenlenmiş ve bu konuda farklı bakanlıklar görevlendirilmiştir. Bu kapsamda
ülkemizde bulunan Suriyeli sığınmacılar, Sağlık Bakanlığının kontrolü ve sorumluluğunda
sağlık hizmetlerinden, Milli Eğitim Bakanlığının kontrolü ve sorumluluğu altında eğitim
hizmetlerinden faydalanabilmekte; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından belirlenen
esaslar çerçevesinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonundan destek
alabilmektedirler. Suriyeli sığınmacılar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının teklifi
üzerine Bakanlar Kurulunca çıkarılmış olan yönetmelik çerçevesinde iş piyasasına erişim
hakkına sahiptirler. Suriyeli sığınmacıların geçici barınma merkezlerinden faydalanmaları ise
Başbakanlık Afet ve Acil Durum Başkanlığının koordinatörlüğünde valilikler tarafından yerine
getirilmektedir. Suriyeli sığınmacıların, yukarıda sayılan hizmetlerden ne şekilde
faydalandıkları raporun ilerleyen bölümlerinde ayrıntılarıyla açıklanacaktır.
Geçici Koruma Yönetmeliği uyarınca, sınırlardan kitlesel halde gelenler için öncelikle
silahtan arındırma ve sivillerden ayrı tutma işlemi yapılmakta, acil sağlık hizmetine ihtiyaç
duyanlara hemen müdahale edilmektedir. Sonrasında kimlik tespiti ve biyometrik kayıt
yapılmakta, devamında ise ilgili yabancıya geçici koruma kimlik belgesi düzenlenmektedir.
Geçici koruma kimlik belgesi herhangi bir harca tabi olmayıp, söz konusu yabancıya
Türkiye’de yasal kalış hakkı sağlamaktadır. Bu kimlikler yabancı kimlik numarası
taşımaktadırlar. Geçici koruma kimlik belgesi alanlara adres kayıt sistemine kayıt yaptırma
zorunluluğu getirilmiş; elektronik haberleşme hizmeti dahil olmak üzere, temel hizmetlerden
faydalanmak isteyenler için abonelik sözleşmesi yapabilme imkanı sağlanmıştır. Geçici koruma
altına alınanlardan eğitim durumlarına, medeni hallerine ilişkin bilgiler toplanmakta ve fakat
bu veriler kişisel bilgi olduğu için saklı tutulmakta ve paylaşılmamaktadır.
Geçici korumaya ilişkin olarak Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün görev alanına giren
temel konular şunlardır: yabancıların geçici koruma kapsamında olup olmadıklarının
değerlendirilmesi; kayıt işlemleri, biometrik verilerin alınması; ülkelerine gönüllü geri dönüş
işlemleri; “Yabancı Kimlik Numarası” tahsisi işlemleri; ikamet ili değişiklik taleplerinin
değerlendirilmesi ve üçüncü ülkelere çıkış işlemlerini gerçekleştirmek. Göç İdaresi Genel
Müdürlüğü tarafından Suriyelileri kayıt işlemleri konusunda teşvik etmek, hak ve
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
72
yükümlülükleri konusunda bilgilendirmek amacıyla Türkçe, Arapça ve İngilizce olarak
hazırlanmış 400.000 bilgilendirme broşürü dağıtılmıştır.
Şu anda ülkemizde kayıtlı Suriyeli sığınmacı sayısı, bugün itibarıyla, 2 milyon 733 bin
784 kişidir.5. Sığınmacıların 279 bini kamplarda (geçici barınma merkezleri), geri kalanları
kamp dışında yaşamaktadır.6 Yani sığınmacıların yüzde 10’u kamplarda kalırken, geriye kalan
yüzde 90 kamp dışında hayatını sürdürmektedir. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserliğinin verdiği rakamlara göre, Avrupa ülkelerinde yaşayan Suriyeli sığınmacı sayısı
ise 813.599 kişidir.
Dünya genelinde gelişmiş ülkelerin 2014 ve 2015 yılları için açıkladıkları sığınmacıları
yeniden yerleştirme kotaları aşağıda belirtildiği gibidir:
2014 yılı için:
ÜLKE ÜLKENİN AÇIKLADIĞI KOTA
Genel Toplam 4.923
Amerika Birleşik Devletleri 4000
Avustralya 130
Avusturya 30
Belçika 70
Birleşik Krallık 25
Fransa 1
Hollanda 0
İsveç 150
İzlanda 15
Kanada 50
Lihtenştayn 20
Lüksemburg 32
Norveç 400
5 2017 yılı itibariyle ülkemizde geçici koruma statüsü altında kayıtlı 3.251.997 Suriyeli bulunmaktadır. 6 2017 yılı itibariyle geçici barınma merkezlerinde kalanların sayısı 228.454 kişidir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
73
2015 yılı için:
ÜLKE ÜLKENİN AÇIKLADIĞI KOTA
Genel Toplam 15540
Amerika Birleşik Devletleri 7000
Norveç 200
Avustralya 400
İsveç 40
Birleşik Krallık 400
Kanada 7500
2016 yılı için:
ÜLKE ÜLKENİN AÇIKLADIĞI KOTA
Toplam 15100
Amerika Birleşik Devletleri 8000
Norveç 600
Avustralya 500
Birleşik Krallık 1000
Kanada 5000
YUKK’nun 91’inci maddesinde yabancıların ülkemize uyumunu sağlamak üzere Göç
İdaresi Genel Müdürlüğüne yetki verilmiştir. Bu kapsamda Genel Müdürlük bünyesinde Uyum
Dairesi Başkanlığı bünyesinde Yabancı İletişim Merkezi (YİMER) kurulmuştur. Türkçe,
İngilizce, Rusça ve Arapça olarak hizmet veren merkeze günün her saatinde ulaşmak mümkün
olup, zamanla personel sayısının ve dil sayısının arttırılması planlanmaktadır. Merkez açıldığı
20 Ağustos 2015 tarihinden bu yana 250 binin üzerinde çağrı almıştır. YİMER’e gelen çağrılar
üzerine botları batmakta olan 2595 kişinin hayatı Sahil Güvenlik Komutanlığı işbirliği ile
kurtarılmıştır.
Yabancıların Türkiye’ye uyumunu sağlamak üzere Göç İdaresi Genel Müdürlüğünce 81
ilde Türkçe kursu açılmış olup, Türkiye’nin sosyal ve kültürel yapısını anlatan eğitimler
verilmekte, resim ve müzik yarışmaları organize edilmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
74
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü İçişleri Bakanlığına bağlı olup, 12 daire başkanlığı ve 3
sürekli kurul ve bünyesindeki komisyonlar eliyle kendisine verilen görevleri yerine
getirmektedir. 81 ilde taşra teşkilatına sahip olan Genel Müdürlüğün yurt dışı teşkilatlanma
çalışmaları ise devam etmektedir. Genel Müdürlük bünyesinde kurulmuş olan Göç
Araştırmaları Merkezi aracılığı ile göç konusunda literatürde ve uygulamadaki yeni gelişmeler
takip edilmekte, üniversiteler ve kamu kurumları ile sürekli olarak bilgi alışverişinde
bulunulmaktadır.
Genel Müdürlük bünyesinde kurulmuş olan sürekli kurullardan Göç Danışma Kurulu,
kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, akademisyenler ve uluslararası kuruluşlarla beraber
çalışmak üzere kurulmuş olup, göç konusunda ortak hareket etmeyi sağlayacak bir platform
oluşturmayı hedeflemektedir.
Ülkemizin göç politikasını belirlemek üzere kurulmuş olan Göç Politikaları Kurulu ilgili
bakanlıkların müsteşarlarından oluşmakta ve çalışmalarını İçişleri Bakanlığı bünyesinde
yürütmektedir. Kurulun görevleri arasında, Türkiye’nin göç politika ve stratejilerini belirlemek,
konu hakkında çalışan bakanlıklar ve kamu kurumları arasında koordinasyonu sağlamak,
kitlesel akın durumunda alınacak önlemleri belirlemek, yasal göç kotalarını belirlemek ve uzun
süreli ikamet izni koşullarını belirlemek vardır.
ÖZET
11.04.2013 tarih ve 28615 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6458 Sayılı Yabancılar ve
Uluslararası Koruma Kanunuyla (YUKK) yabancılar ve uluslararası koruma alanlarındaki
mevzuat tek bir kanunda toplanmış ve uluslararası gelişmelere uygun hale getirilmiştir.
YUKK ile Türkiye’ye giriş, çıkış, düzenli göç, düzensiz göç, ikamet, sınır dışı etme, idari
gözetim, uluslararası koruma konuları ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. YUKK uyarınca,
Avrupa Birliği-Türkiye Geri Kabul Anlaşması dâhil olmak üzere Türkiye’nin imzaladığı geri
kabul anlaşmaların tamamını uygulama yükümlülüğü Göç İdaresi Genel Müdürlüğüne
verilmiştir.
2017 yılı itibariyle ülkemizde geçici koruma statüsü altında kayıtlı 3.251.997 Suriyeli
bulunmaktadır. Suriyelilerin %10 kadarı geçici barınma merkezlerinde kalmaktayken, geri
kalanı illere dağılmış durumdadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
75
II.1.2.Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 21/01/2016’da gerçekleştirdiği toplantısında
Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanı Dr. Fuat OKTAY ve beraberindeki heyeti
dinlemiştir. Kurum yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
Suriye iç savaşının başlamasıyla birlikte 2011 yılının Nisan ayının sonu itibariyle ilk
olarak 252 kişi sığınmacı olarak Suriye’den Türkiye’ye gelmiştir. Çatışmaların artmasıyla
birlikte Türkiye’ye sığınan Suriyeli sayısı katlanarak artmış; kitlesel bir akın başlamıştır.
Türkiye, uyguladığı “Açık Kapı Politikası” çerçevesinde giriş yapan hiçbir Suriyeliyi geri
göndermemiş, gelenlere “Geçici Koruma Statüsü” verilmiştir. Gelen ilk sığınmacılar Hatay
Yayladağı sınır kapısından giriş yapmışlardır. Altınözü ve Boynuyoğun’da kurulan geçici
barınma merkezlerinin hızla dolması ve kitlesel akının devam etmesi üzerine daha kapsamlı
merkezler kurulması yoluna gidilmiş ve Kilis Öncüpınar geçici barınma merkezi kurulmuştur.
Bugün sınır bölgelerinde 10 ilde toplam 25 geçici barınma merkezi bulunmakta olup,
280.000’in üzerinde Suriyeli bu merkezlerde yaşamaktadır.7 Geçici barınma merkezlerine gelip
incelemelerde bulunan uluslararası örgütlerin ortak görüşü, bu merkezlerde verilen hizmetin
dünya standartlarının çok üzerinde olduğu yönündedir.
Geçici barınma merkezlerinde sadece barınma ve beslenme hizmeti verilmemektedir.
Merkezlerde bunların yanında sağlık, güvenlik, sosyal aktivite, eğitim, ibadet, tercümanlık,
haberleşme, bankacılık, market, ısınma, altyapı, haberleşme, itfaiye, psiko-sosyal destek
hizmetleri verilmektedir. Geçici barınma merkezlerinde verilen ‘Gıda Kartı’ sayesinde Suriye
vatandaşları marketlerde alışverişlerini yaparak gıda ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. AFAD
tarafından geliştirilen Elektronik Yardım Dağıtım Sistemi (EYDAS) ile yardıma ihtiyacı
olanlar ile yardım etmek isteyenler aynı havuzda toplanmaktadır. Buna göre arz ve talep
eşleştirmesi yapılmak suretiyle yardımların en optimum şekilde dağıtımı gerçekleştirilmektedir.
Sistem sayesinde mükerrer yardımların önüne geçilmesi, yardımların en muhtaç olandan
başlayarak dağıtımının sağlanması ve mümkün olduğunca tüm ihtiyaç sahiplerine ulaşılması
hedeflenmektedir.
Geçici barınma merkezlerinde kalanlar kendi bölgeleri için muhtarlar seçmekte ve bu
muhtarlar arasından da merkez yönetimine katılacak temsilciler seçilmektedir. Dolayısıyla bu
7 2017 Kasım ayı itibariyle geçici barınma merkezlerinde toplam 227.997 Suriyeli bulunmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
76
merkezler sadece insani ve sosyal ihtiyaçları karşılamakla kalmayıp, misafirlerimizin de
yönetimine katıldıkları birer yaşam alanı haline gelmişlerdir.
Geçici barınma merkezlerinde bulunan yaklaşık 80.000 öğrencinin tamamı merkez
içinde kurulmuş olan okullarda eğitim almaktadırlar. 3000’in üzerinde öğretmen eğitimde
görev almakta olup; bunların önemli bir kısmı Milli Eğitim Bakanlığı akreditasyonuna sahip
Suriye asıllı öğretmenlerdir. Yetişkinler için 300’e yakın meslek edindirme kursu açılmıştır. Bu
kurslarda kuaförlük, halıcılık, dikiş, bilgisayar ve daha birçok mesleğin eğitimi verilmektedir.
Suriyeli sığınmacıların sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere merkezlerde dinlenme alanları,
çocuk ve oyun parkları, televizyon odaları bulunmakta ve internet hizmeti sağlanmaktadır.
Geçici barınma merkezlerinde verilen sağlık hizmeti tamamıyla ücretsizdir. Sağlık
hizmetlerine ilişkin olarak Sağlık Bakanlığıyla yapılan protokol çerçevesinde,
vatandaşlarımızın faydalandığı hizmete eş sağlık hizmeti sığınmacılara sağlanmaktadır. Sosyal
Güvenlik Kurumuyla yapılan protokol çerçevesinde, sığınmacılar vatandaşlarımızla aynı
şekilde ilaca ulaşabilmektedirler.
Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi (AFAD), geçici barınma merkezlerinde
verilmekte olan hizmetler için bir koordinasyon kurumu görevini görmektedir. Suriyeli
sığınmacıların tüm ihtiyaçları, AFAD’ın koordinasyonunda; İçişleri, Dışişleri, Sağlık, Milli
Eğitim, Gıda Tarım ve Hayvancılık, Ulaştırma ve Maliye Bakanlıkları, Genelkurmay
Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Gümrük Müsteşarlığı ve Kızılay’ın ortak çalışmalarıyla
yürütülmektedir. Bütün geçici barınma merkezlerinde verilen hizmetlerin aynı standartta ve
benzer sistematik içinde olması için çalışılmaktadır.
Geçici barınma merkezlerinde bulunan çocuklara verilen eğitim için uluslararası
camiadan yeterli yardım alınamamakta; UNICEF’in yapımını üstlendiği toplam 33 prefabrik
okul ihtiyacın küçük bir kısmını karşılamaktadır. Türkiye Suriyeli sığınmacılar için toplamda
10 milyar dolar para harcamışken, uluslararası yardım toplamda 455 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir. Bu rakama Birleşmiş Milletlerin bütün organlarının yaptıkları yardımlar da
dahildir.
Bugün için yeni geçici barınma merkezleri açılmamakta, onun yerine var olan
merkezlerin standartlarının yükseltilmesi için çalışılmaktadır. Bu kapsamda Hatay’da bulunan
merkezler yenilenmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
77
Geçici barınma merkezlerine yerleşmek gönüllülük esası üzerinden yürümektedir.
Gelen müracaatlar arasında öncelik sıralaması yapılmakta; öncelikle kimsesizlerin, yaşlıların,
hastaların, kadınların ve ailelerin yerleştirilmesi sağlanmaktadır. Yeni geçici barınma merkezi
yapılması yahut yapıldığına dair haberlerin çıkması yeni göç dalgalarını tetiklediği için, bu tür
bilgiler kamuoyu ile paylaşılmamaktadır. Merkezlerin dışında yaşayan Suriyelilerin önemli bir
kısmının dilencilik yaptığı algısı karşısında, yapılan araştırma neticesinde toplamda 3000
civarında kişinin bunu sürdürdüğü tespit edilmiş ve bu kişiler de gönüllülük esasına dayanarak
ve teşvikler kullanılarak geçici barınma merkezlerine yönlendirilmişlerdir.
AFAD sadece Türkiye içerisindeki geçici barınma merkezlerinde hizmet sağlamamakta,
Suriye sınırları içerisindeki kamplara da yardım götürülmesini organize etmektedir. Kilis ve
Hatay’da tam sınır noktasında kurulan merkezler sayesinde, sınırın diğer tarafındaki ihtiyaç
sahiplerine yardım ulaştırılmaktadır. Bu sisteme ‘sıfır noktası yardımlar’ denilmektedir ve
Birleşmiş Milletler tarafından da kabul edilen yeni bir yardım sistemidir. Ancak çatışmaların
yoğunlaşması ve ani bir kitlesel akın ihtimaline karşı bu bölgelerde Türkiye sınırları dahilinde
hazır merkezler de bulundurulmaktadır.
Geçici barınma merkezlerinde hizmet vermek isteyen sivil toplum örgütlerinin
yönlendirilmesi AFAD üzerinden yapılmaktadır. Hangi merkezde ne tür ihtiyacın olduğu
sistematik olarak tespit edilmekte ve başta Kızılay olmak üzere, sivil toplum örgütleri ilgili
merkezlere yönlendirilmektedirler.
Geçici barınma merkezlerinde kalan kişi sayısına ilişkin son veriler şu şekildedir8:
-Hatay’da 5 çadır kent ve 1 konteyner kentte toplamda 18.041 kişi barınmaktadır.
-Gaziantep’te 4 çadır kent ve 1 konteyner kentte toplamda 49.644 kişi barınmaktadır.
-Şanlıurfa’da 4 çadır kent ve 1 konteyner kentte toplamda 110.715 kişi barınmaktadır.
-Kilis’te 2 konteyner kentte toplamda 33.583 kişi barınmaktadır.
-Mardin’de 3 çadır kentte toplamda 13.057 kişi barınmaktadır.
-Kahramanmaraş’ta 1 çadır kentte 18.497 kişi barınmaktadır.
-Osmaniye’de 1 çadır kentte 9.487 kişi barınmaktadır.
-Adıyaman’da 1 çadır kentte 9.619 kişi barınmaktadır.
-Adana’da 1 çadır kentte 10.586 kişi barınmaktadır.
8 Bu rakamlar 2017 yılı itibariyle Hatay 18.024; Gaziantep 24.796; Şanlıurfa 76.631; Kilis 27.158; Mardin 4.179; Kahramanmaraş 22.848; Osmaniye 15.273; Adıyaman 8.824; Adana 27.750 ve Malatya ili için 9.467 kişi şeklindedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
78
-Malatya’da 1 konteyner kentte 8000 kişi barınmaktadır.
ÖZET
Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi (AFAD), geçici barınma merkezlerinde
verilmekte olan hizmetler için koordinasyon kurumu görevini görmektedir. 2011 yılında
başlayan Suriye iç savaşı sonrasında, Suriye’den Türkiye’ye kitlesel bir göç dalgası
başlamıştır. Türkiye, uyguladığı “Açık Kapı Politikası” çerçevesinde giriş yapan hiçbir
Suriyeliyi geri göndermemiş, gelenlere “Geçici Koruma Statüsü” verilmiştir. Bugün
ülkemizde 10 ilde toplam 25 geçici barınma merkezi bulunmakta olup, 227.997 Suriyeli bu
merkezlerde yaşamaktadır. Geçici barınma merkezlerine gelip incelemelerde bulunan
uluslararası örgütlerin ortak görüşü, bu merkezlerde verilen hizmetin dünya standartlarının
çok üzerinde olduğu yönündedir. Bu merkezlerde verilen sağlık hizmeti ve ilaçlar tamamıyla
ücretsizdir.
Merkezlerde barınma, beslenme sağlık, güvenlik, sosyal aktivite, eğitim, ibadet, tercümanlık,
haberleşme, bankacılık, market, ısınma, altyapı, haberleşme, itfaiye, psiko-sosyal destek
hizmetleri verilmektedir. Geçici barınma merkezlerinde verilen ‘Gıda Kartı’ sayesinde
Suriye vatandaşları marketlerde alışverişlerini yaparak gıda ihtiyaçlarını
karşılayabilmektedir.
II.1.3. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 27/01/2016’da gerçekleştirdiği toplantısında Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü Nurcan ÖNDER ve beraberindeki heyeti
dinlemiştir. Kurum yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
Çalışma Genel Müdürlüğü Suriyeli sığınmacıların ve ülkemizde çeşitli statülerde
çalışan bütün yabancıların çalışma izinlerinden sorumlu olarak görev yapmaktadır. Suriyeli
sığınmacıların yüzde 52’si 18-65 yaş aralığında bulunmakta, bir diğer ifadeyle çalışma
çağındaki nüfusa dahil olmaktadırlar. Bu nüfusun yüzde 53’ünü erkekler, yüzde 47’sini ise
kadınlar oluşturmaktadır. Gelen sığınmacıların eğitim durumları büyük oranda diploma yoluyla
değil, kişinin beyanı ile tespit edilmektedir. Gelenlerin büyük bir çoğunluğunu ise ya ilkokul
mezunları yahut hiç okula gitmemiş olanlar oluşturmaktadır. Bu kitle çalışma bakımından
vasıfsız konuma tekabül etmektedir. Sığınmacıların meslekleri beyanlarına dayalı olarak
öğrenilmektedir.
İç savaş öncesinde Suriyelilere, diğer yabancılar gibi 4817 sayılı Yabancıların Çalışma
İzinleri Hakkında Kanununda düzenlenen çalışma izni kriterlerine bağlı olarak çalışma izni
verilmekteydi. Suriye’de iç savaşın çıkmasıyla beraber Suriye’den gelmiş olan ve Türkiye’de
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
79
ikamet izni olan 80.000 Suriyeli için çalışma izni kriterleri değiştirilmiş ve çalışma izni almak
kolaylaştırılmıştır. Bunlar arasından 8.000 kişi çalışma izni için başvurmuş, başvuranlardan
7.351 Suriyeliye çalışma izni verilmiştir. Bu kişiler nitelikli işgücü olarak çalışma hayatına
katılmışlardır.
15.01.2016 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Geçici Koruma Sağlanan
Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik, ülkemizde geçici koruma statüsünde bulunan
sığınmacıların çalışma izni alabilmelerinin önünü açmış ve bu izne ilişkin koşulları
düzenlemiştir. Yönetmelik öncesinde geçici koruma statüsünde olan Suriyeli sığınmacıların
çalışma izinlerinin olmamasının yarattığı bir takım problemler bulunmaktaydı. Bunlar, kayıt
dışı istihdam artması; haksız rekabet nedeniyle kurallara uyan işverenler cezalandırılması; Türk
vatandaşlarının istihdamda dezavantajlı hale gelmesi; çocuk işçiliğinin arttığı yönünde
uluslararası hassasiyetin artması; nitelikli Suriyeli işgücünün yeteneklerinden
yararlanılamaması; açık işlerde işgücü potansiyelinden yararlanılamaması; sosyal yardımların
ekonomimize maliyetinin artması olarak sıralanabilir.
Adı geçen yönetmelik uyarınca geçici koruma statüsünde olanların çalışma izinleri şu
şekilde düzenlenmektedir:
Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik ile
ülkemizde geçici koruma sağlanan Suriyelilere çalışma iznine başvurma imkanı tanınmaktadır.
Başvurular mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde doğrudan Valiliklere, diğer tüm işlerde
ise, e-Devlet Kapısı üzerinden, yabancıyı çalıştıracak işveren tarafından doğrudan Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılmaktadır. Geçici koruma sağlananlar, geçici koruma kayıt
tarihinden altı ay sonra çalışma izni almak için Bakanlığa başvuruda bulunabileceklerdir. Kendi
adı ve hesabına çalışmak isteyenler başvurularını bizzat yapabilecekler; başkasının yanında
çalışmak isteyenler için ise işveren aracılığıyla çalışma iznine başvurmak mümkün olacaktır.
Münhasıran Türk vatandaşlarının çalışmasına özgülenmiş alanlarda yapılan çalışma izni
başvuruları kabul edilmemektedir.
Geçici koruma sağlananlara, kalma izni verilen illerde çalışma iznine başvuru imkanı
verilmektedir. Geçici koruma statüsündeki kişinin kalma izni aldığı il dışında çalışma izni
alması mümkün olmayacaktır. Bu illerde çalışan vatandaşlarımızın istihdamını korumak
amacıyla geçici koruma sağlanan yabancıların çalıştırılmasında istihdam kotası başta olmak
üzere bazı sınırlamalar uygulanabilecektir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
80
İstihdam kotasının belirlenmesinde işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısı, işyerindeki
ve o bölgedeki açık işler, işsizlik oranları dikkate alınacak; işsizliğin Türkiye ortalamasının
üzerinde seyrettiği illerde Türk vatandaşı istihdamı korunacaktır.
İşveren tarafından yapılacak başvuruyla, geçici koruma sağlanan yabancının
çalıştırılacağı işi yapacak Türk vatandaşının bulunamadığının ilgili ilin İŞKUR müdürlüğü
aracılığıyla belgelenmesi durumunda kota uygulanmayabilecektir.
Yönetmelikle, eğitim ve sağlık alanında hizmet verebilecek nitelikli Suriyelilerin kendi
toplumuna yasal bir biçimde hizmet vermesine imkan sağlanmaktadır. Sağlık meslek
mensuplarının Sağlık Bakanlığından, eğitim meslek mensuplarının ise Milli Eğitim
Bakanlığından veya Yükseköğretim Kurulu Başkanlığından aldıkları ön izin sonrasında kendi
mesleklerini ülkemizde yasal olarak icra edebilmelerinin önü açılacaktır.
Yönetmelikle, Suriyelilerin insani yardım faaliyeti yürüten sivil toplum kuruluşlarının
düzenlediği mesleki eğitim programlarından yararlanması mümkün hale getirilmiştir.
İŞKUR’un mesleki eğitim vermek için çalışmaları devam etmektedir. Suriye’de iç savaşın
sonlanmasına bağlı olarak geçici korumanın sonlandırılması halinde, bu kapsamdaki kişilerin
Suriye’nin yeniden inşasında önemli rol oynayacağı düşünülmektedir.
Ülkemizde bir yabancının çalışma iznine sahip olması, ikamet iznini beraberinde
getirmektedir. Ancak geçici koruma statüsündekilerin çalışma izinlerini düzenleyen bu
yönetmelik uyarınca, verilen çalışma izni, ikamet iznini beraberinde getirmemektedir. Bir başka
ifadeyle, Türkiye’de geçici koruma statüsünde kalmakta olan yabancıların izin dahilinde
çalışma hayatına katılmış olmaları, bu kişilere ikamet izni verildiği manasına gelmemektedir.
İkamet izninin belli bir süre sonra Türk vatandaşlığına başvuru hakkını da verdiği
düşünüldüğünde, Yönetmelikle getirilen çalışma izninin nihai olarak vatandaşlıkla
sonuçlanması mümkün değildir.
Yönetmelik uyarınca, geçici koruma statüsünde çalıştırılanların asgari ücretin altında
çalıştırılmaları mümkün olmadığı gibi; çalışma ve sosyal güvenlik mevzuatı açısından da Türk
vatandaşlarıyla aynı düzenlemelere tabi olacaklardır.
ÖZET
Çalışma Genel Müdürlüğü Suriyeli sığınmacıların ve ülkemizde çeşitli statülerde çalışan
bütün yabancıların çalışma izinlerinden sorumlu olarak görev yapmaktadır. Suriyeli
sığınmacıların yüzde 52’si 18-65 yaş aralığında bulunmakta, bir diğer ifadeyle çalışma
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
81
çağındaki nüfusa dahil olmaktadırlar. 15.01.2016 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan
Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik, ülkemizde geçici
koruma statüsünde bulunan sığınmacıların çalışma izni alabilmelerinin önünü açmış ve bu
izne ilişkin koşulları düzenlemiştir.
Sığınmacıların meslekleri beyanlarına dayalı olarak öğrenilmektedir. İŞKUR’un mesleki
eğitim vermek için çalışmaları artarak devam etmektedir. Suriye’de iç savaşın sonlanmasına
bağlı olarak geçici korumanın sonlandırılması halinde, bu kapsamdaki kişilerin Suriye’nin
yeniden inşasında önemli rol oynayacağı düşünülmektedir.
II.1.4. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 10/02/2016’da gerçekleştirdiği toplantısında Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürü İnci Sezer BECEL ve
beraberindeki heyeti dinlemiştir. Kurum yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
AFAD tarafından hazırlanan 2014/4 nolu 18/12/2014 tarihli ve 27767 sayılı Geçici
Koruma Altındaki Yabancılara İlişkin Hizmetlerin Yürütülmesiyle ilgili Genelge gereğince
geçici koruma altındaki yabancılara verilecek psiko-sosyal destek hizmetlerinden birinci
derecede Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı sorumludur. “Diğer kurum ve kuruluşlarla yerli
ve yabancı sivil toplum kuruluşları tarafından verilecek psiko-sosyal destek hizmetleri de Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanlığı koordinasyonu ve denetiminde yürütülür” maddesi gereği geçici
koruma altındaki yabancılara ilişkin psiko-sosyal destek hizmetleri Aile ve Toplum Hizmetleri
Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Hatay, Kilis, Gaziantep, Osmaniye, Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Adıyaman, Adana,
Malatya ve Mardin illerinde bulunan toplam 25 geçici barınma merkezindeki Suriyelilere
Bakanlığın il müdürlükleri aracılığıyla psiko-sosyal destek hizmeti verilmektedir. Suriyelilerin
temel ihtiyaçları olan güvenlik, barınma, beslenme, sağlık, giyim, eğitim sorunları ve sosyal
sorunlara bağlı olarak yaşadıkları travma, kayıplar, yas süreci, stres gibi sosyal ve psikolojik
sorunları tespit edilmekte ve bu sorunları en aza indirmek için psiko-sosyal destek hizmetleri
sunulmaktadır. 2014 yılında 15.958 kişiye, 2015 yılında da ilk yarısında 15.204 olmak üzere
toplam 71.698 Suriyeliye, başta çocuklar olmak üzere, kadın, engelli ve yaşlılara psiko-sosyal
destek hizmeti verilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
82
Psiko-sosyal destek hizmetleri kapsamında yürütülen çalışmaların başında ‘Aile Eğitim
Programı(AEP)’gelmektedir. Bu program, UNICEF Türkiye Temsilciliği ve AFAD işbirliğinde
gerçekleştirilmekte, geçici barınma merkezlerinde uygulanmaktadır. AEP, 19 eğitim modülüyle
başlamış olup, bugün 31 modüle ulaşmıştır. Bu modüller sağlık okuryazarlığı, sağlıklı yaşama
ve hastalıklardan korunma, çocuk ve ergen sağlığı, üreme sağlığı ve sağlıklı annelik, ilk yardım,
hayatın ilk çeyreği, evlilik ve aile hayatı, aile yaşam becerileri, okul-aile ilişkileri gibi
konulardan oluşmakta olup, eğitim materyalleri Arapça olarak hazırlanmıştır. Eğitim
modüllerinin sayısının 2016 sonu itibariyle 198’e çıkarılması planlanmaktadır. Sağlık, hukuk,
eğitim-iletişim, medya ve iktisat da olmak üzere 26 konuda kitap bastırılmıştır. Burada
amaçlanan Suriyelilerin ülkemizin toplumsal yapısına her yönden entegre olabilmesini
kolaylaştırmaktır.
AEP’in geçici barınma merkezlerinde uygulanabilmesi için üniversite mezunu ve
Suriyeli 105 eğitici yetiştirilmiş ve bu eğiticiler 12 merkezde eğitim vermeye başlamışlardır.
Eğitimler 25’er kişilik gruplara verilmekte olup, bugüne kadar 15.000 Suriyeli eğitimden
faydalanmıştır. Eğitmenlerin ücretleri UNICEF Türkiye Temsilciliği tarafından
karşılanmaktadır.
Suriyeli sığınmacılar için uygulanan bir diğer program psiko-sosyal destek
faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerin giderleri de UNICEF Türkiye Temsilciliği tarafından
karşılanacaktır. Bu kapsamda, Osmaniye, Kilis, Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde kamp içi ve
Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin ve Mersin illerinde kamp dışı psiko-sosyal destek
merkezlerinin kurulması planlanmaktadır. Psiko-sosyal destek merkezleri için, sözleşmeli
meslek elemanı (sosyal çalışmacı, psikoloji, PDR ve sosyoloji mezunu), tercüman ve hizmetli
personel alınması süreci devam etmekte olup; akademisyenler tarafından, eğitim içeriğinin
oluşturulması ve meslek elemanlarına eğitim verilmesi planlanmaktadır.
Suriyeli sığınmacılar içinde 0-18 yaş grubundaki çocuklar; sığınmacı kamplarında
yaşayanların yüzde 53’ünü ve kampların dışında yaşayanların yüzde 49’unu oluşturmaktadır.
Kamplarda kalan çocukların 3.969 çocuğun babası, 390 çocuğun ise annesi bulunmamaktadır.
Hem annesi hem de babası bulunmayan çocuk sayısı ise 290’dır. Kamp dışında yaşayan
çocuklardan tek ebeveynli olanların sayısı ise 53.253’tür.
Bu çocukların ise %85 kadarının babası bulunmamaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
83
Refakatsiz çocuklara ilişkin hem tarafı olduğumuz uluslararası anlaşmalarda
düzenlemeler bulunmakta hem de konu ulusal mevzuatımızda düzenlenmektedir. YUKK’un
3’üncü Maddesinde refakatsiz çocuk şu şekilde tanımlanmaktadır:
Sorumlu bir kişinin etkin bakımına alınmadığı sürece, kanunen ya da örf ve adet gereği
kendisinden sorumlu bir yetişkinin refakati bulunmaksızın Türkiye’ye gelen veya Türkiye’ye
giriş yaptıktan sonra refakatsiz kalan çocuk.
Bakanlık, terk, buluntu vb. sebeplerle geçici barınma merkezleri dışında bulunan
refakatsiz çocuklar, ailesi ile birlikte ülkemizde bulunan ancak ailesi tarafından ihmal ve
istismara uğradığı tespit edilen çocuklar ve ülkemize giriş yaptıktan sonra veya göç sürecinde
ailesinden ayrı düşen çocuklarla ilgili çalışma yürütmektedir.
Refakatsiz çocuklar konusunda Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ile ortaklaşa çalışma
yürütülmekte; kayıt sisteminden çocuğun aile takibi ve izlemesi yapılarak tekrar aileye
dönüşünün sağlanmasına çalışılmaktadır.
0-18 yaş aralığındaki refakatsiz yabancı uyruklu çocuklar Bakanlığa intikal ettiğinde,
durumuna uygun en yakın sosyal hizmet kuruluşlarında koruma altına alınmaktadır. Bu
çocuklar arasında sadece Suriyeliler değil, Afganistan, Irak, Somali, Güney Afrikalı çocuklar
da bulunmaktadır. Refakatsiz çocuklar Bakanlığın Ağrı, Konya, Yozgat, Gaziantep, Bilecik,
Erzincan, İstanbul ve Van illerinde oluşturduğu Çocuk Destek Merkezlerine
yerleştirilmektedirler. Bu merkezlerde 288 çocuk kalmaktadır. Koruyucu aile yanında 8
çocuğun bakımı sağlanmakta; ailesi yanında kalan 450 çocuğa ise sosyo-ekonomik destek
hizmeti verilmektedir.
Göç sürecinde karşılaşılan olumsuz yaşam deneyimleriyle baş edebilmeleri için
çocuklarla psiko-sosyal destek çalışmaları yapılmaktadır. Çocuklara yönelik sosyal, kültürel,
sanatsal, sportif hobi faaliyetleri yürütülmekte; çocukların zihinsel, fiziksel ve duygusal
gelişimlerinin desteklenmesine yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Geçici barınma
merkezlerinde ailesi ile birlikte yaşayan çocuklar için çocuk dostu alanlar ve kreş hizmetleri
sunulmaktadır. Suriyeli 6810 çocuk kreş hizmetinden yararlanmaktadır.
81 ilde bulunan Çocuk Hakları Komiteleri üyesi çocuklarla, ülkemizde sığınma
kampları dışında yaşayan Suriyeli çocukların düzenli olarak bir araya gelmesi sağlanmakta;
Suriyeli çocukların topluma entegrasyonun sağlanmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bu
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
84
tür faaliyetlerle çocuktan çocuğa toplumsal uyum eğitimleri verilmektedir. Bu faaliyetlerden
4500’ün üzerinde Suriyeli çocuk faydalanmıştır.
Çalıştırılan ve dilendirilen çocuk nüfusunun yoğunlaştığını büyükşehirlerde durum
tespiti yapılmaktadır. Bu durumda bulunan çocuklar aileleriyle birlikte Osmaniye Düziçi’nde
tahsis edilmiş olan kampa yönlendirilmektedir. Ancak aileler çocukları üzerinden gelir elde
etmek istedikleri için bu kampa gitmek istememektedirler. Yapılan alan taramalarında kendisini
Suriyeli olarak tanıtan çocukların bir kısmının Türk vatandaşı olduğu tespit edilmiştir.
Bakanlık ile İHH İnsani Yardım Vakfı arasında 2015 yılında imzalanan işbirliği
protokolü uyarınca Hatay Reyhanlı’da Çocuk Yaşam Merkezi inşa edilmektedir. Çocuk Yaşam
Merkezi, temel eğitim, barınma, sağlık ve rehabilitasyon hizmetlerinin verileceği çocuk bakım
evleri yapılanmasına uygun olarak düzenlenmiştir. Kız yetimler için 20, erkek yetimler için 35
olmak üzere toplamda 55 evde 990 çocuğa hizmet verilmesi planlanmaktadır. Bu merkezin
2016 yılının ikinci yarısında açılması planlanmaktadır.
Bakanlık engelli ve yaşlı sığınmacılar için de çalışmalar yürütmektedir. 2828 sayılı
Sosyal Hizmetler Kanunu çerçevesinde Suriye uyruklu bakıma muhtaç engellilere ve yaşlılara
rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetleri sunulmaktadır. Ancak Suriye uyruklu
engelliler ve yaşlıların büyük bir kısmı bakım merkezleri ve huzurevlerinde kalmayı tercih
etmemekte, kamplarda kalmak istemektedirler. Bu merkezlerde kalan engelli ve yaşlı Suriyeli
sayısı 20’dir.
Bakanlık Suriyeli kadınlara yönelik özel çalışmalar yürütmektedir. Suriyeli kadınların
toplumsal cinsiyete dayalı şiddet konusunda farkındalıklarının artırılması, Suriyelilere hizmet
sunan ilgili personelin toplumsal cinsiyete dayalı şiddete müdahale konusunda kapasitelerinin
geliştirilmesi ve bu konuda ülkemize teknik destek sağlanması amacıyla UNFPA işbirliği ile
Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddetle Mücadele ve Müdahale İnsani Yardım Programı
düzenlenmiştir. Bu çalışma ilk olarak pilot bölge seçilen Gaziantep Nizip-1 Geçici Barınma
Merkezinde gerçekleştirilmiştir.
Yukarıda belirtilen Program kapsamında, 47 sosyal çalışmacı, psikolog, öğretmen ve
sosyoloğa travma, mağdura yaklaşım teknikleri ve yasal mevzuat konularında eğitim
verilmiştir. Nizip kampı personeline yönelik 3 aşamalı, acil durumlara ilişkin travma bilgileri,
şiddetten etkilenmiş kişilerin değerlendirilmesi, yönlendirilmesi ve şiddetin önlenmesi, erken
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
85
yaşta ve zorla evlilikler konusunda Türkiye’deki kanunlar ve kurumsal yapı konularının yer
aldığı 29 Haziran 2013 tarihinde başlayan eğitimler düzenlenmiştir.
Suriyelilerin toplumsal cinsiyete dayalı şiddet konusunda farkındalıklarını artırmak,
erken yaşta ve zorla evliliklerle ilgili bilgi paylaşımında bulunmak, kadınlar arasında
dayanışma inşa etmek ve duygusal becerilerini geliştirmek amacıyla, Suriyelilerle toplantılar
gerçekleştirilmiş olup bu kapsamda bugüne kadar 437 kişiye ulaşılmıştır.
Yapılan eğitim çalışmalarında, kadın ve üreme sağlığı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar,
hijyen, rahim kanseri ve enfeksiyon, toplumsal cinsiyet eşitliği, aile içi şiddet ve kadına yönelik
şiddet, erken yaş evlilikler konularında eğitimler verilmiş ve başvurulabilecek hukuki yollar
anlatılmıştır.
İstanbul Sözleşmesi kapsamında şiddet mağduru ve can güvenliği riski olan Suriyeli
kadınlar, kadın konukevi hizmetlerinden vatandaşlarımız ile aynı koşullarda
yararlanmaktadırlar. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda özel ihtiyaç sahibi olarak
tanımlanan ve İl Göç Müdürlüğü tarafından yönlendirilenlerden, ülkemizde aile içi şiddet
mağduru ve can güvenliği riski bulunanlar çocuklarıyla birlikte kadın konukevi hizmetlerinden
yararlandırılmaktadır. Bu kapsamda 2015 yılı içinde 81 kadın ve beraberindeki 47 çocuk, kadın
konukevinden barınma hizmeti almıştır.
Bakanlık tarafından Suriyeli sığınmacılara sosyal yardımlar da sağlanmaktadır. Bu
yardımlar, 6353 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’yle görevleri belirlenen Sosyal
Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Kurulunun belirlediği kriterler çerçevesinde
gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Vakıfları kendi
mali imkanları ile Suriye uyruklu şahıslara gıda, giyim, barınma, yakacak yardımı
gerçekleştirmektedir. Muhtaç asker ailesi yardımı, öksüz, yetim ve asker çocuğu yardımı ve eşi
vefat etmiş kadınlara yönelik yardım, engelli ve engelli yakınına yapılan yardım, engelli evde
bakım yardımı açısında Türk vatandaşları ile geçici koruma altında bulunan Suriyeliler arasında
bir fark bulunmamakta; geçici koruma statüsündekiler bu yardımlardan aynı şekilde
faydalanabilmektedirler.
ÖZET
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından Hatay, Kilis, Gaziantep, Osmaniye, Şanlıurfa,
Kahramanmaraş, Adıyaman, Adana, Malatya ve Mardin illerinde bulunan toplam 25 geçici
barınma merkezindeki Suriyelilere Bakanlığın il müdürlükleri aracılığıyla psiko-sosyal
destek hizmeti verilmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
86
Suriyelilerin temel ihtiyaçları olan güvenlik, barınma, beslenme, sağlık, giyim, eğitim
sorunları ve sosyal sorunlara bağlı olarak yaşadıkları travma, kayıplar, yas süreci, stres gibi
sosyal ve psikolojik sorunları tespit edilmekte ve bu sorunları en aza indirmek için psiko-
sosyal destek hizmetler sunulmaktadır.
0-18 yaş aralığındaki refakatsiz yabancı uyruklu çocuklar Bakanlığa intikal ettiğinde,
durumuna uygun en yakın sosyal hizmet kuruluşlarında koruma altına alınmaktadır. Bu
çocuklar arasında sadece Suriyeliler değil, Afganistan, Irak, Somali, Güney Afrikalı çocuklar
da bulunmaktadır. Refakatsiz çocuklar Bakanlığın Ağrı, Konya, Yozgat, Gaziantep, Bilecik,
Erzincan, İstanbul ve Van illerinde oluşturduğu Çocuk Destek Merkezlerine
yerleştirilmektedirler.
II.1.5. Milli Eğitim Bakanlığı
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 24/02/2016’da gerçekleştirdiği toplantısında Milli
Eğitim Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Yusuf BÜYÜK ve beraberindeki heyeti dinlemiştir.
Kurum yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
2011 yılının Nisan ayında Suriye’de başlayan iç karışıklıklar sebebiyle ülkemize kitlesel
olarak başlayan akın ile birlikte AFAD tarafından Milli eğitim Bakanlığından görüş istenmiş,
Bakanlığın bölgeye giden bir heyete tarafından yerinde incelemeler yapılmış ve geçici koruma
sahiplerine yönelik planlamalara başlanmıştır.
2012 yılının son döneminde ülkemize yönelik sığınmacı akınının artarak devam etmesi
ve daha yüksek kapasiteli geçici barınma merkezlerinin oluşturulmasının ardından Bakanlık,
eğitim öğretim faaliyetlerini koordine edecek personel görevlendirmelerini yapmış, AFAD
oluşturulan bütün geçici barınma merkezlerinde, Bakanlığın il müdürlükleri ile koordineli bir
şekilde çalışmaya başlamıştır.
Suriye iç savaşı ve göç dalgası öncesinde, Türkiye’de bulunan yabancı öğrencilere
yönelik olarak yürütülen hizmetler 2010/48 sayılı Yabancı Uyruklu Öğrenciler Genelgesi
kapsamında yürütülmekteydi. Ancak Suriyelilerin ülkemize düzensiz girişi ve geçici koruma
altına alınarak yeni bir statü kazanmaları nedeniyle söz konusu genelge ihtiyaçları karşılayamaz
duruma gelmiştir. Bunun üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda, 2014/21 sayılı Yabancılara
Yönelik Eğitim – Öğretim Hizmetleri Genelgesi çıkarılmıştır.
Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün verilerine göre, ülkemizde 5-17 yaş arası, yani eğitim
çağında 750 bin çocuk bulunmaktadır.9 Örgün eğitim almakta olan Suriyeli çocuk sayısı ise 325
9 2017 yılında eğitim çağındaki (Çağ Nüfus) Suriyeli çocuk sayısı 976.200’dür.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
87
bin civarındadır. 2016 yılı sonunda bu rakamın 450 bine çıkarılması planlanmaktadır.10 Suriyeli
çocuklardan Türk vatandaşlarının gittiği okula gitmek isteyenlerin önünde herhangi bir yasal
engel bulunmamaktadır. Ancak burada verilen bütün eğitim Türkçedir. Türk çocuklarla aynı
okullara giden Suriyeli çocuk sayısı 75 bindir.11
Sığınma kamplarında kurulmuş bulunan geçici eğitim merkezlerinde Suriyeli çocuklara
eğitim verilmektedir. Bu merkezlerde eğitim gören çocuk sayısı 80 bin kadardır ve bu eğitimler
12. sınıfa kadar verilebilmektedir. Geçici eğitim merkezlerinde Türk ve gönüllü Suriyeli
öğretmenler tarafından, Bakanlık tarafından gözden geçirilmiş Suriye müfredatı okutulmakta,
haftada en az altı saatlik Türkçe dersi zorunlu kılınmaktadır.
Sığınma kampları dışında bulunan geçici eğitim merkezlerinde ise 167 bin öğrenci
eğitim ve öğretime devam etmektedir. Geçici eğitim merkezleri; betonarme, çelik
konstrüksiyon, prefabrik, konteynır veya çadırlardan oluşmaktadır. AFAD tarafından 70’in
üzerinde okul inşa edilmiş, resmi ve özel okullardan 200 okul binası yarı zamanlı olarak tesis
edilmiştir. Valiliklerin, belediyelerin, STK’ların, Türkiye Diyanet Vakfının tahsis etmiş olduğu
binalar da kullanılmakta ancak bina sayısı yetersiz kalmaktadır.
Geçici eğitim merkezlerinde yaklaşık 1000 Türk ve 11.500 gönüllü Suriyeli öğretmen
görev yapmakta; UNICEF tarafından 10.000 gönüllü Suriyeli öğretmene maddi destek
verilmektedir. Bu kapsamda kamp içinde çalışanlara ayda 600 TL, kamp dışında çalışanlara ise
ayda 900 TL ödeme yapılmaktadır. Geriye kalan 1.500 gönüllü öğretmen ise sivil toplum
kuruluşları tarafından desteklenmektedir. Gönüllü öğretmenler için de çeşitli eğitimler
düzenlenmektedir. Bu eğitimlerde şu konulara ilişkindir: acil durumlarda eğitimin minimum
standartları, savaştan etkilenen çocuklara okul ortamında psiko-sosyal destek, kalabalık
sınıflarda sınıf yönetimi, ders planı hazırlama teknikleri, ideal öğretmen/yansıtıcı öğretmen
10 2017 yılında resmi okullar ve geçici eğitim merkezleri aracılığıyla okullaştırılan Suriyeli çocuk sayısı 618.948’dir. Okullaşmış çocuk oranı %65’e ulaşmıştır. Resmi okullarda ve geçici eğitim merkezlerinde öğrenim gören öğrencilerin eğitim kademelerine göre okullaşma oranları anaokulunda %35, ilkokulda % 98, ortaokulda %53, lise eğitimi ise %23 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre okullaşmanın en çok olduğu eğitim kademesi ilkokul, en az olduğu eğitim kademesi ise lise eğitimidir. 11 2017 yılında resmi okullara giden Suriyeli çocuk sayısı 351.135’e ulaşmıştır. Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmi (Geçici Eğitim Merkezleri Dışında) 14.742 okulda kitlesel göçle ülkemize gelen 312.234 Geçici Koruma Altındaki iç savaş nedeniyle ülkelerini terk etmek zorunda kalan 35.126 Iraklı olmak üzere toplamda 347.360 öğrenci Türkçe müfredatla eğitim görmektedir. 21 ilimizdeki 338 geçici eğitim merkezlerinde ise tamamı Suriyeli olmak üzere 260.416 öğrenci yoğun Türkçe öğretimi temel olmak kaydıyla eğitim görmektedir. Ayrıca açık okullara kayıtlı 8.575 öğrenci bulunmaktadır. Toplamda 616.351 kitlesel göçle ülkemize gelen öğrencinin eğitime erişimi sağlanmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
88
modelleri, program geliştirme süreçlerinin temel ilkeleri, iletişim becerileri, travma altındaki
öğrencilere yönelik yaklaşımlar, sınıf içi etkinlik örnekleri.
Türkiye’de verilen eğitimin belgelendirilmesi amacıyla Bakanlık tarafından 2015
Haziranında ‘Yabancı Öğrenciler İçin Lise Yeterlilik ve Denklik Sınavı’ düzenlenmiştir.
Yaklaşık 8.500 adayın katıldığı sınavda 6.000 başarılı Suriyeli genç çeşitli üniversitelere
yerleştirilmiştir.
Bakanlık tarafından yetişkinlere yönelik eğitimler de verilmektedir. Bu kapsamda halk
eğitim merkezleri tarafından 4.200 kurs açılmıştır. Meslek edindirmeye yönelik olan bu
eğitimlerden faydalanan Suriyeli sayısı 130.000’in üzerindedir.
Adana, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kilis ve Şanlıurfa illerinde imam-
hatip eğitimi veren geçici eğitim merkezleri açılmıştır.
Daha fazla Suriyeli çocuğun örgün eğitime katılması ve 2016 yılında 450.000 Suriyeli
çocuğa ulaşılması için yapılması planlanan faaliyetler şunlardır12:
- Mevzuatta geçici koruma altındaki Suriyeli öğretmenlerin çalışmalarına ilişkin
iyileştirmeler yapılacaktır.
- Bakanlık merkez ve taşra teşkilatının kapasitesi arttırılacak, okul müdürleri ve
öğretmenlere yönelik destek çalışmaları yapılacaktır.
- Suriyeli ailelere yönelik bilinçlendirme çalışmaları gerçekleştirilecektir. İhtiyaç sahibi
Suriyeli ailelere çocuklarını okula göndermeleri koşulu ile şartlı eğitim yardımı
yapılması öngörülmektedir.
- En az 100 yeni okul binası daha inşa edilecek; en az 50 okul binası da yarı zamanlı
olarak Suriyeli çocukların eğitimine ayrılacaktır.
- En az 650 Bakanlık personeli, 1.300 ücretli öğretmen, 3.900 Suriyeli öğretmenin daha
istihdam edilmesi sağlanacaktır.
- 450.000 öğrenci için eğitim öğretim materyali ve kırtasiye malzemesi hazırlanacak ve
dağıtılacaktır.
ÖZET
2017 yılında resmi okullar ve geçici eğitim merkezleri aracılığıyla okullaştırılan Suriyeli
çocuk sayısı 618.948’dir. Okullaşmış çocuk oranı %65’e ulaşmıştır. Resmi okullarda ve
geçici eğitim merkezlerinde öğrenim gören öğrencilerin eğitim kademelerine göre
okullaşma oranları anaokulunda %35, ilkokulda % 98, ortaokulda %53, lise eğitimi ise
12 2017 yılı sonu itibariyle resmi okullarda okuyan (Türkçe müfredat) Suriyeli öğrenci sayısı açısından bu hedefe ulaşılması beklenmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
89
%23 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre okullaşmanın en çok olduğu eğitim kademesi
ilkokul, en az olduğu eğitim kademesi ise lise eğitimidir.
2017 yılında resmi okullara giden Suriyeli çocuk sayısı 351.135’e ulaşmıştır. Millî Eğitim
Bakanlığına bağlı resmi (Geçici Eğitim Merkezleri Dışında) 14.742 okulda kitlesel göçle
ülkemize gelen 312.234 Geçici Koruma Altındaki Suriyeli iç savaş nedeniyle ülkelerini
terk etmek zorunda kalan 35.126 Iraklı olmak üzere toplamda 347.360 öğrenci Türkçe
müfredatla eğitim görmektedir. 21 ilimizdeki 338 geçici eğitim merkezlerinde ise tamamı
Suriyeli olmak üzere 260.416 öğrenci yoğun Türkçe öğretimi temel olmak kaydıyla
eğitim görmektedir. Ayrıca açık okullara kayıtlı 8.575 öğrenci bulunmaktadır. Toplamda
616.351 kitlesel göçle ülkemize gelen öğrencinin eğitime erişimi sağlanmıştır.
Temel hedef bütün Suriyeli çocukların okullaştırılmasıdır.
II.1.6.Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi
Müdürü Doç. Dr. Murat ERDOĞAN
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 03/03/2016’da gerçekleştirdiği toplantısında Hacettepe
Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi Müdürü Doç. Dr. Murat ERDOĞAN’ı
dinlemiştir. Verilen bilgiler şu şekildedir:
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde, Suriyeliler gelen kadar, 1923’ten 2011’e kadar
Türkiye’ye gelen toplam göçmen sayısı 2 milyon civarındadır. Bunların büyük bölümü
Balkanlardan ve Kafkaslardan gelen ve hemen hepsi Türk soylu olan ve Türkçe bilen
insanlardır.
Türkiye’deki Suriyelilere ilişkin krizin ilerlemiş olmasının en önemli sebeplerinden bir
tanesi, Suriye iç savaşı çıktıktan sonra ilk iki sene Türkiye’nin ilgisinin ülkede yaşayan
Suriyeliler üzerinde değil, Suriye rejimi üzerinde olmasıdır. Esad’ın ne zaman gideceği ve
ondan sonra yerine hangi rejimin kurulacağı Türkiye’ye gelen mültecilerden daha önemli bir
konu olarak görülmüştür. Bundan dolayı ilk iki sene Türkiye ülkede bulunan Suriyelilere
yönelik olarak neredeyse hiç kayıt tutmamıştır. Bazı belediyeler ve dernekler kayıt tutmuş
olsalar da genel bir kayıt sistemine geçilememiştir.
Türkiye son bir buçuk yıldır dünyada en fazla mülteci barındıran ülkedir. Suriyelilerin
yanı sıra Afganistan, Bangladeş, İran ve Irak’tan da gelenler katıldığı zaman, Türkiye’de
bulunan mülteci sayısı nüfusun yüzde 3,4’üne denk gelmekte ve çok ciddi bir orandır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
90
Türkiye’de Estonya, Letonya, Lüksemburg, Malta, Slovenya, Kıbrıs gibi bazı Avrupa
ülkelerinin nüfuslarından fazla sayıda mülteci bulunmaktadır.
Mülteci yönetmek dünyanın çok iyi bildiği bir alan değildir. Dünya şimdiye kadar
göçmen yönetmeyi öğrendi ancak mülteci alanı birçok farklılık içermektedir. Mültecilerin
genelde elinde resmi belge bulunmamakta, güvenlik sorunları bulunmakta, kim olduğunu tespit
etmek çok zor olmakta ve edinilen bütün bilgiler mültecinin beyanına dayanmaktadır.
Günümüz ölçeğinde mülteci yönetiminin ilk örneğini Türkiye yapmaktadır ve bu durum her
yönetim her zaman risk içermektedir.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin rakamlarına (Şubat 2016) göre
Türkiye’de 2,85 milyon13, Lübnan’da 1 milyon, Ürdün’de 625 bin, Irak’ta 245 bin, Mısır’da
117 bin ve Avrupa’da 850 bin olmak üzere dünya toplamında 5 milyon 760 bin Suriyeli mülteci
bulunmaktadır. Bu rakamları oranlara döküldüğünde, Suriyeli mültecilerin yüzde 50’si
Türkiye’de, yüzde 18’i Lübnan’da, yüzde 11’i Ürdün’de, yüzde 4,2’s, Irak’ta, yüzde 2’si
Mısır’da, yüzde 14.7’si ise Avrupa’da bulunmaktadır. Ülke nüfusuna oranlandığında ise,
Türkiye nüfusunun yüzde 3,4’ü, Lübnan nüfusunun yüzde 24’ü, Ürdün nüfusunun yüzde 10’u,
Irak nüfusunun yüzde 7,4’ü, Mısır nüfusunun yüzde 0,1’ini ve Avrupa’nın toplam nüfusunun
yüzde 0,15’ini Suriyeli mültecilerden oluşmaktadır.
Türkiye’nin Suriyeli mülteciler politikasının çerçevesini ‘açık kapı politikası’ ve ‘geri
göndermeme ilkesi’ oluşturmaktadır. Açık kapı politikası kesinlikle doğru ve uygulanması
gereken bir politikaydı. Çünkü savaştan ve zulümden kaçan insanlara sınırları açmak doğruydu.
Ancak buradaki temel problem, sorunun nereye evirildiği öngörememek ve dolayısıyla politika
oluşturulmasında ve kayıtlama yapılmasında geç kalınmasıdır. Türkiye zamanında kayıtlama
yapamamasından kaynaklanan sıkıntılar yaşamaktadır. Geri göndermeme ilkesi, açık kapı
politikasının bir parçasıdır ve büyük ölçüde uygulanmaktadır.
Türkiye’nin, Suriye’den gelen sığınmacılara geçici koruma statüsü vermemesi ve
Cenevre Sözleşmesine koyduğu coğrafi çekince gereği bu insanlara mülteci statüsü vermemesi
tartışma konusudur. Dünyada mülteci statüsünün verilmesine coğrafi çekince koyan dört ülke
kalmıştır ve bunlar Türkiye, Madagaskar, Monako ve Kongo’dur. Türkiye, ülkeye mülteci
gelmesini önlemek amacıyla bu çekinceyi koymuş olmasına rağmen, sığınmacılar Türkiye’ye
gelmekte ve mülteci statüsünün tanınmamış olması bu gerçekliği değiştirmemektedir. Sonuç
13 Bu rakam 2017 Kasım ayı itibariyle 3.251.997 Suriyeliye ulaşmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
91
olarak Suriyelilerin hukuki statüsü bakımından sıkıntılar bulunmaktadır. Suriyelilere tanınan
statü ‘geçicilik’ içermekte, Suriyelilerin Türkiye’deki gelecekleri belirsizlik taşımaktadır.
Türkiye’de 10 ilde 25 geçici barınma merkezi bulunmaktadır. Geçici barınma
merkezlerinde yaşayan Suriyeliler, Türkiye’de bulunan Suriyelilerin yüzde 10 kadarını
oluşturmaktadırlar. Türkiye geçici barınma merkezlerinin çok iyi olduğunu dünyaya
gösterdikçe, gelen yardımlar başka merkezlere gitmeye başlamıştır ve bu tanıtımlar Türkiye’nin
aleyhine dönmüştür. Geçici barınma merkezlerinde bulunanların yıllardır buralarda kalıyor
olması, geçici barınma merkezlerini açık cezaevi haline getirmiştir. Bu durum sürdürülebilir
değildir ve geçici barınma merkezlerinin hızla boşaltılması ve bu merkezlerde kalan
Suriyelilerin kentsel ya da kırsal alana yerleştirilmesi gerekmektedir.
Bazı kentlerde yaşayan Suriyeli sayısı çok fazla olduğu için bütün kent bu durumdan
etkilenmektedir. İstanbul’da 450 binden, Şanlıurfa’da 380 binden, Hatay’da 380 binden,
Gaziantep’te 300 binden, Mersin’de 130 binden fazla Suriyeli yaşamaktadır. Kilis’te, 125 bin
kişiyle, kentin kendi nüfusundan fazla Suriyeli yaşamaktadır. Bu şimdiye kadar görülmemiş bir
durumdur ve Kilis halkı bir ödülü hak etmektedir. Belediyelere şehirlerde yaşayan Suriyeliler
için yeterli kaynak aktarılmamakta, belediyelerin baş edemeyeceği büyüklükte bir ekonomik
yük oluşmaktadır. Avrupa’daki bütün ülkeler, kasabaya veya şehre gelen mülteci başına ilgili
yerel yönetime kaynak aktarmakta olup, bu uygulamanın Türkiye’ye de getirilmesi
gerekmektedir.
Türkiye’de 0-4 yaş aralığında 500 binden fazla Suriyeli çocuk bulunmaktadır. En az 200
bin Suriyeli çocuk ise Türkiye’de doğmuştur. Okul çağındaki Suriyeli çocuk sayısı ise 850 binin
üzerindedir. Türkiye’de bulunan Suriyeli nüfusunun yüzde 17,6’sını 0-4 yaş aralığındaki
çocuklar, yüzde 21.6’sını 5-11 yaş aralığındaki çocuklar, yüzde 12.7’sini 12-17 yaş aralığındaki
çocuklar, yüzde 45.3’ünü 18-59 yaş aralığındaki yetişkinler ve yüzde 2.9’unu 60 yaş üstü
yetişkinler oluşturmaktadır.
Eğitim çağında olan çocukların yüzde 30 kadarı okula gidebilmektedir. 70 bin civarında
çocuk Türk okullarına gitmekte ve Türkçe eğitim almaktadır. 60-70 bin civarındaki çocuk
geçici barınma merkezlerindeki okullara gitmekte ve eğitimlerini Suriye müfredatına göre ve
Arapça yapmaktadırlar. Bu çocuklara Türkçe dersi verilmekle beraber, bu dersler çok yetersiz
kalmaktadır. Geçici barınma merkezi dışında yaşayan ve Türk okullarına da gitmeyen
öğrenciler ise çeşitli merkezlerde Arapça ve Suriye müfredatına göre eğitim almaktadırlar. En
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
92
az 400 bin çocuk ise yaklaşık 5 senedir okula gitmemektedir. Okullarda verilen Arapça
müfredat eski Suriye müfredatının ayıklanmış ve yeniden düzenlenmiş halinden oluşmaktadır.
Suriyeli çocuklara Arapça eğitim verilmesinin artık sürdürülebilir bir tarafı bulunmuyor. Bu
çocukların Türkiye’de kalıcı oldukları varsayılarak Türkçe eğitim verilmesi ve Türk eğitim
müfredatının uygulanması gerekmektedir. Çocukların kimliklerini korumaları için anadillerini
öğrenme imkanlarının sağlanması gerekmekle birlikte, hepsinin Türk eğitim sisteminin
içerisine entegre edilmesi gerekmektedir.
Suriyeli çocukların eğitimsiz kalması ileride Türkiye için çeşitli sıkıntılar yaratacaktır.
Savaştan kaçarak gelmiş ve travmatize olmuş olan çocuklar şayet topluma entegre edilmezler,
eğitimsiz kalır, meslek edinemezlerse ve sonuçta toplum tarafından ötekileştirilirlerse,
saldırganlık artacak ve ilerleyen dönemlerde suça karışmaları muhtemel hale gelecektir.
Bundan dolayı Suriyeli çocuklar ve gençlere yönelik planlama yapılması gerekmektedir.
Türkiye’nin Suriyeli sığınmacılar için harcadığı para miktarı 10 milyar dolar olarak
ifade edilse de bu rakam çok daha yüksektir. Bunlar daha çok AFAD’ın geçici barınma
merkezleri üzerinden yaptığı harcamalardır. Belediyelerin, sivil toplum örgütlerinin
harcamaları bu miktara dahil değildir. Verilen sağlık hizmetine bakıldığı zaman 12 milyonun
üzerinde poliklinik hizmeti ve 320 bin ameliyat gerçekleştirilmiş durumdadır. Sağlık hizmetleri
de katıldığı zaman harcanan paranın çok daha fazla olduğu ortaya çıkmaktadır.
Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün tuttuğu kayıtlarda ciddi sıkıntılar mevcuttur.3 milyon
civarında insanın kaydını tutmak kolay olmamakla beraber, eldeki verilere
güvenilememektedir. Genel Müdürlüğün kayıtlarına göre 1 milyon 580 bin Suriyeli
sığınmacının mesleği bilinmemektedir. Meslek sahibi gözükenler ise Suriyelilerin yüzde 2’si
civarındadır. Almanya’da bulunan Suriyelilerin ise yüzde 70’i üniversite mezunu, okuryazar
olmayanların oranı ise yüzde 5 civarındadır. Türkiye’de bulunan Suriyelilerin ise yüzde 50’si
okuryazar değildir. Türkiye’de bulunan Suriyelilerden 40 bin kadarı üniversite mezunudur.
Türkiye eğitimli Suriyelileri başka ülkelere kaçırmış durumdadır.
Yurt dışından gelen yardımların arttırılması için farklı mekanizmalar geliştirilmesi
gerekmektedir. Suriyelilere ilişkin bütün stratejinin en üst yönetim kademesi tarafından
belirleniyor olması, Avrupa’da bulunan yardım kuruluşlarını ve organizasyonları teşvik etmek
için yeterli olmamaktadır. Farklı yöntemler denemek gerekmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
93
Suriyeli sığınmacıların gelmesiyle çok katmanlı güvenlik sorunları ortaya çıkmıştır.
Terörizm tehlikesi kendisini göstermektedir. Geçici koruma statüsü verilirken güvenlik
kuvvetlerinin devreye girmesi ve bilgi toplamaya çalışması yeterli olmamaktadır. Yeniden ve
güvenliği daha ciddiye alacak bir kayıtlamanın yapılması gerekmektedir. Şu anda Suriyelilerin
işlediği suç oranları çok düşük olmakla beraber, topluma entegre olmaya başladıkça ve sisteme
dahil oldukça suç oranları artacaktır. 3 milyon insan içinden suç işleyecek olanların çıkacak
olması çok normal olmakla birlikte Türkiye’nin buna da hazırlıklı olması gerekiyor. Çünkü
toplum sadece suç işleyen Suriyelileri görecek ve bu da toplumsal huzursuzluklara neden
olacaktır.
Türkiye’de Suriyeli sığınmacı krizinin yönetimini ve verilen hizmeteri, Başbakan
Yardımcılığı, İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, AFAD, diğer taraftan Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
Sağlık Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı birlikte yürütmekteler. AFAD her
gün büyümekte olan bir kuruluş ancak acil durum yönetimi yapması gereken bir kurumun bu
kadar büyümemesi gerekiyor. Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün ise sadece sağlam bir kayıt
sistemi kurması yeterlidir. AFAD’ın ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün Suriyeliler için
topluma uyum çalışması yürütmesi mümkün değildir. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü çok yeni
bir kurum ve İçişleri Bakanlığının bünyesinde olduğu için Suriyelilerin topluma uyumuna doğal
olarak güvenlik eksenli bakacaktır. Diğer bakanlıklar ise kendilerine göre hizmet yürütüyorlar.
Asıl yükü çekenler ise yerelde belediyeler ve onlarla birlikte çalışan kaymakamlıklar
olmaktadır. Dolayısıyla bu sistem yürümemektedir.
Suriyelilere verilen hizmetler ve topluma uyumlarına ilişkin olarak iki model
getirilebilir. Bunlardan bir tanesi, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının ikiye bölünüp, aile
bakanlığı ile sosyal politikalar ve uyum bakanlığı şeklinde iki bakanlık oluşturulabilir. Bir diğer
model olarak ise, Başbakanlığa bağlı güçlü bir müsteşarlık yahut başkanlık oluşturulabilir. Bu
tür bir müsteşarlık bakanlıklar arasında güçlü bir koordinasyon sağlayabilir. Suriyeli
sığınmacıların topluma entegrasyonunu arttırmak için alınması gereken en acil önlem ise
belediyelere ciddi manada destek verilmesidir. Çünkü uyum sürecinin sahadaki asıl sorumlusu
belediyelerdir ve yerel entegrasyonu onlar yürütmektedir. Bundan dolayı belediyelerin daha
çok hareket alanına ve mali kaynağa ihtiyaçları bulunmaktadır. Yereldeki uyum sistemini
sadece valilikler ve kaymakamlıklar üzerinden yürütmek mümkün gözükmemektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
94
Suriyeli sığınmacılara çalışma iznin verilmesi olumlu bir gelişmedir. Kayıt dışı çalışma
rekabete zarar vermekte ve ekonomiye olumsuz etkide bulunmaktadır. Türkiye’de çalışma izni
çıkmadan önce çalışan 400 bin civarında Suriyeli olduğu tahmin edilmektedir. Bunların yarısını
ise çocuklar oluşturmakta, anneler ve babalar iş bulamazken çocuklar çok düşük ücretlere
çalıştırılmaktadır. Çalışan çocukların okula gitmesi gerekirken, çok ciddi bir emek sömürüsüyle
karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu durumu aşmak için işyerlerinde sıkı denetim yapılması
gerekmekle beraber, çalışan çocukların ailelerine destek vermek gerekmektedir.
Yapılan çalışmalar, Türkiye’de Suriyelilerin toplumsal kabul düzeyinin olağanüstü
yüksek olduğunu göstermektedir. Son bir yılda Almanya’da mültecilerin bulunduğu mekanlara
yapılan saldırı sayısı 1000’i geçtiği halde, Türk halkı çok ciddi fedakarlıkta bulunmaktadır.
Ancak Türkiye’nin Suriyeli sığınmacıları kabulü çok duygusal bir temel üzerinde
yürümektedir. Bu işin daha az duygusal ve daha rasyonel bir temele oturması gerekmektedir.
Suriyeli sığınmacı problemine hak temelli ve birey temelli yaklaşacak bir sistem geliştirilmesi
gerekmektedir. Toplumun yüzde 60’ı Suriyelileri göndermeyelim derken, geri kalanı
gönderelim demektedir. Bu ise toplumun meseleye daha çok iç politika odaklı baktığını
göstermektedir. Türk halkı hoşgörü ve kabul kültürüne rağmen, Suriyeli sığınmacılar
konusunda ciddi endişeler beslemektedir. 18 ilde yapılan araştırmaya göre Suriyelilerle her ne
kadar din kardeşi olunduğu söylense de, araştırmaya katılanlardan sadece yüzde 17’si kendisini
Suriyeli sığınmacılarla aynı kültürel gruba ait görmektedir. Toplumda Araplara yönelik ciddi
bir ötekileştirme bulunmaktadır ve buna yönelik tedbirler alınması gerekmektedir. Suriyeli
sığınmacılarla komşu olmak isteyenlerin oranı yüzde 50 iken, geriye kalanı ise komşu dahi
olmak istememektedir. Aynı araştırmada Suriyelilerin vatandaşlığına alınmasına destek ise
yüzde 7 civarında çıkmaktadır.
Bahsi geçen araştırmada, ülkelerinde iç savaş devam etse dahi Suriyelilerin ülkelerine
geri gönderilmesine nasıl bakıyorsunuz sorusu sorulmuştur. Araştırmaya katılanların yüzde
12,4’ü kesinlikle geri gönderilmeli, yüzde 18,2’si geri gönderilmeli, yüzde 12,5’i kesinlikle
gönderilmemeli, yüzde 45,3’ü geri gönderilmemeli cevabını verirken, yüzde 11,6’sı ise konu
hakkında geri gönderilmeli ya da gönderilmemeli şeklinde bir beyanda bulunmamışlardır.
Aynı araştırmada Suriyeli sığınmacılara maddi yardımda bulunulup bulunulmadığı
sorulmuştur. Araştırmaya katılanların yüzde 68,3’ü hiç yardımda bulunmadıklarını, yüzde
14,9’u doğrudan malzeme yardımında bulunduklarını, yüzde 10,8’i doğrudan maddi yardımda
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
95
bulunduklarını, yüzde 3,2’si yardım kuruluşları aracılığıyla malzeme yardımında
bulunduklarını ve yüzde 2,7’si ise bir kez yardımda bulunduğunu ifade etmiştir.
Bahsi geçen araştırmada, Suriyelilerin Türk vatandaşlarının işlerini alıp almadıklarına
dair soru yöneltilmiştir. Adana, Gaziantep, Hatay, Mardin ve Şanlıurfa’da (Suriyeli
sığınmacıların en yoğun yaşadığı iller) yaşayan ve araştırmaya katılanların, Suriyelilerin
Türklerin işlerini aldıklarına, yüzde 36,9’u kesinlikle katıldıklarını, yüzde 32’si katıldıklarını,
yüzde 5,8’i kesinlikle katılmadıklarını, yüzde 17,4’ü ise katılmadıklarını ifade etmiş, yüzde
7,9’u ise görüş beyan etmemiştir. Suriyelilerin yoğun olarak yaşadığı illerin dışındaki
katılımcıların ise, Suriyelilerin Türklerin işlerini aldıklarına, yüzde 19,5’i kesinlikle
katıldıklarını, yüzde 34,1’i katıldıklarını, yüzde 4,4’ü kesinlikle katılmadıklarını, yüzde 27,5’i
ise katılmadıklarını ifade etmiş, yüzde 15,5’i ise görüş beyan etmemiştir.
Mülteci krizi sadece Türkiye’de ve bu döneme özgü bir kriz değildir. Bu artık bütün
dünyanın krizidir. Dünyanın her tarafından mülteci akınının başladığı bir dönemdeyiz ve
Suriye’deki kriz sonlansa, sınırlara duvarlar örülse dahi mülteci akını devam edecektir. Dünya
bu gerçekle yüzleşmek zorunda kalacaktır. Türkiye öncesinde mülteciler için transit ülke iken,
artık mültecilerin kalmak istediği bir ülke haline de dönüşmüştür. Ege’den Yunan adalarına
geçen mülteci sayısı çok yüksektir. Son iki ayda 120 bin kişi Türkiye’den Yunan adalarına
geçmiştir. Her gün ortalama 4-5 kişi üzücü bir şekilde hayatını kaybetse de günde 2000 kişi
Yunan adalarına geçmeyi başardığı için bu akın devam edecektir.
Avrupa halklarının mültecilere bakışı büyük farklılıklar göstermektedir. Özellikle
Ege’de Aylan bebeğin ölümünden sonra Avrupa’da mültecilere destek veren grupların
sayısında artış olmuştur. Almanya başta olmak üzere, bazı ülkeler mültecilere kapılarını
açmakla beraber, mültecilere kapısını açan Avrupa Birliği üyesi ülke sayısı 8 tanedir. Geri
kalanı gelen mültecileri diğer ülkelere göndermektedir. Avrupa içerisinde ciddi bir dayanışma
sıkıntısı ortaya çıkmıştır. Bu durum sürdürülebilir değildir ve kriz halini almıştır. Avrupa’ya
gidenlerin sadece yüzde 49’u Suriyeli olup, geriye kalanı Afganistan, Somali, Sudan, Güney
Sudan, Kongo, Myanmar, Orta Afrika, Irak ve Eritre’den gelmektedir. Dünyanın her yerinden
devam eden mülteci akını Avrupa’nın bütün sistemini allak bullak edecektir.
Almanya mülteci krizine ciddi çözümler getirmeye çalışan bir ülkedir. Almanya 16
eyaletten oluşmaktadır ve gelen mülteciler, eyaletler arasında ekonomik gelişmişliklerine göre
dağıtılmaktadır. Gelişmiş eyalet daha çok mülteci alırken, az gelişmiş olana daha az mülteci
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
96
gönderilmektedir. Eyaletler de mültecileri, kendi yönetim alanlarında bulunan yerleşimlere aynı
sisteme göre yerleştirmektedirler. Almanya’nın nüfusu 85 milyon olmakla beraber, 1 milyon
mülteci anlatılan sisteme göre ülke sathına dağıtıldığı zaman sistem işlemektedir. Almanya
mültecilerin bir bölgeye ya da şehre yoğunlaşmasına izin vermemektedir.
Türkiye’nin Suriyeli sığınmacılarla ilgili olarak acilen yeni bir strateji belirlemesi
gerekiyor. Suriye’de sürmekte olan savaşın sonlanması durumunda dahi Türkiye’de kalmak
isteyecek Suriyeliler olacağı için yeni uyum politikaları geliştirmek gerekiyor. Bunların
yapmak için atılması gereken temel adımlar; Suriyeli sığınmacıların en azından bir kısmının
Türkiye’de kalıcı olduğu gerçeğiyle yüzleşmek, uyum politikalarına ilişkin stratejik kararların
verilmesi, Suriyeli sığınmacılarla ilgili olarak kayıtlamanın yeniden ve daha sağlıklı şekilde
yapılması, uyum politikalarına ilişkin yeni yasal ve idari düzenlemelerin yapılması, çocuklar
ve gençler için Türk müfredatı içerisinde eğitim verilmesi, mesleki eğitim verilmesi ve
gençlerin meslek edinmelerinin sağlanması, Avrupa Birliği ile ortak şeklide mülteci ve uyum
politikası geliştirilmesi, Türk toplumunun Suriyelilerle beraber yaşamaya hazırlanması, kamu
kurumlarının yapılan araştırmaları ve dataları paylaşmaları, yerel entegrasyonun sağlanması
için çalışmalar yapılması, güvenlik kaygılarının ciddiye alınması, oluşturulacak ve uygulanacak
uyum politikaları sürecine Suriyelilerin dahil edilmesi şeklindedir.
ÖZET
Türkiye son bir buçuk yıldır dünyada en fazla mülteci barındıran ülkedir. Suriyelilerin yanı
sıra Afganistan, Bangladeş, İran ve Irak’tan da gelenler katıldığı zaman, Türkiye’de bulunan
mülteci sayısı nüfusun yüzde 3,4’üne denk gelmekte ve çok ciddi bir orandır. Türkiye’nin
Suriyeli mülteciler politikasının çerçevesini ‘açık kapı politikası’ ve ‘geri göndermeme
ilkesi’ oluşturmaktadır.
Suriyelilere verilen hizmetler ve topluma uyumlarına ilişkin olarak iki model getirilebilir.
Bunlardan bir tanesi, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının ikiye bölünüp, aile bakanlığı ile
sosyal politikalar ve uyum bakanlığı şeklinde iki bakanlık oluşturulabilir. Bir diğer model
olarak ise, Başbakanlığa bağlı güçlü bir müsteşarlık yahut başkanlık oluşturulabilir.
Suriyeli sığınmacıların topluma entegrasyonunu arttırmak için alınması gereken en acil
önlem ise belediyelere ciddi manada destek verilmesidir. Çünkü uyum sürecinin sahadaki
asıl sorumlusu belediyelerdir ve yerel entegrasyonu onlar yürütmektedir. Bundan dolayı
belediyelerin daha çok hareket alanına ve mali kaynağa ihtiyaçları bulunmaktadır. Yereldeki
uyum sistemini sadece valilikler ve kaymakamlıklar üzerinden yürütmek mümkün
gözükmemektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
97
Türkiye’nin Suriyeli sığınmacılarla ilgili olarak acilen yeni bir strateji belirlemesi
gerekmektedir. Suriye’de sürmekte olan savaşın sonlanması durumunda dahi Türkiye’de
kalmak isteyecek Suriyeliler olacağı için yeni uyum politikalarına ihtiyaç bulunmaktadır.
Bunların yapmak için atılması gereken temel adımlar; Suriyeli sığınmacıların en azından bir
kısmının Türkiye’de kalıcı olduğu gerçeğiyle yüzleşmek, uyum politikalarına ilişkin stratejik
kararların verilmesi, Suriyeli sığınmacılarla ilgili olarak kayıtlamanın yeniden ve daha
sağlıklı şekilde yapılması, uyum politikalarına ilişkin yeni yasal ve idari düzenlemelerin
yapılması, çocuklar ve gençler için Türk müfredatı içerisinde eğitim verilmesi, mesleki
eğitim verilmesi ve gençlerin meslek edinmelerinin sağlanması, Avrupa Birliği ile ortak
şeklide mülteci ve uyum politikası geliştirilmesi, Türk toplumunun Suriyelilerle beraber
yaşamaya hazırlanması, kamu kurumlarının yapılan araştırmaları ve dataları paylaşmaları,
yerel entegrasyonun sağlanması için çalışmalar yapılması, güvenlik kaygılarının ciddiye
alınması, oluşturulacak ve uygulanacak uyum politikaları sürecine Suriyelilerin dahil
edilmesi şeklindedir.
II.1.7.Uluslararası Göç Örgütü Türkiye Misyon Şefi Lado GVİLAVA
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 31/03/2016’da gerçekleştirdiği toplantısında
Uluslararası Göç Örgütü Türkiye Misyon Şefi Lado Gvilava’yı, Uluslararası Göç Örgütü Acil
Durum Koordinatörü Mazen Aboulhosn’u ve Uluslararası Göç Örgütü Program Koordinatörü
Meltem Ersoy’u dinlemiştir. Verilen bilgiler şu şekildedir:
Uluslararası Göç Örgütü Türkiye'nin de üye olduğu bir hükümetler arası bir kuruluştur.
Uluslararası Göç Örgütü, altmış beş sene önce kurulmuş, dünyadaki en büyük uluslararası
kuruluşlardan bir tanesi olup, 9.500 personele sahiptir. Kuruluş dört ana alanda görev
yapmaktadır. Bunlar; göçmenlere yardım etmek, göç konularına dair operasyonel konularla
ilgilenmek, sosyoekonomik kalkınmayı göç sayesinde gerçekleştirmek ve insan onurunu, insan
refahını destekleyecek çalışmalar yapmaktır. Örgüt 162 üye devletle çalışmakta olup, 130
ülkede 400’ün üzerinde ofisi bulunmaktadır.
Uluslararası Göç Örgütü dünyada göç olgusunun sürekli artması sonucunda giderek
büyüme eğilimine girmiştir. 2001’de Örgüte üye devlet sayısı 90 iken bugün 162 üye devlet
bulunmakta; 2001’de dünya genelinde 150 ofisi bulunmaktayken 2016’da bu sayı 401’e
yükselmiş; Örgütün yıllık harcamaları 2001’de 286.6 milyon ABD doları iken, 2013’te bu
rakam 1.3 milyar ABD dolarına yükselmiş; yürümekte olan aktif proje sayısı 2001’de 830 iken,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
98
2014’te 2400 aktif proje yürütülmüş ve personel sayısı 2001’de 2600 iken, 2015’te personel
sayısı (%96’i sahada olmak üzere) 9500’e çıkmıştır.
Uluslararası Göç Örgütü çalışmalarında göç yönetimi alanlarına odaklanmaktadır.
Örgütün çalışma stratejisinin merkezine göç yönetimi yerleşmekte ve Örgüt bu temelden
hareketle göçmenler için ülkeye giriş, ülkeden transit geçiş, ülkede kalış, ülkeye girişin
önlenmesi, kaynak ülkeye geri dönüş ve göçmenlerin ülkeye entegrasyonu çalışmaları
yürütmektedir. Bütün çalışmalar ulusal göç politikalarına ve yasalarına uygun bir biçimde ve
göçmenlerin insan haklarına ve esenliğine saygı çerçevesinde yürütülmektedir. Örgüt göçe
ilişkin kriz esnasında ve kriz sonrasında çeşitli projeler yürütmektedir.
Göç hem olumlu hem olumsuz etkileri olan iki taraflı bir olgudur. Şayet göç iyi bir
şekilde yönetilirse olumlu tarafları olumsuz taraflarının önüne geçmekte ve ev sahibi ülkeye ve
toplumuna katkı sunmaktadır. Ancak göç iyi yönetilemezse ev sahibi ülkeye ve toplumuna yük
oluşturmakta ve bu durum göçmenler açısından da olumsuz şekillenmektedir.
Örgütün göç yönetimi yaklaşımı sürekli olarak değişen/dinamik bir yapıda olup, yıllar
içerisinde oluşmuş 4 sütun üzerinden gerçekleşmektedir. Bu sütunlardan bir tanesini göç ve
kalkınma oluşturmakta olup, bu kapsamda, kalifiye vatandaşların ülkeye geri dönüşü, tecrübe
alışverişi, göçmen havaleleri/para transferleri, diaspora ve yurt dışı topluluklar, mikro krediler
ve beyin göçüne ilişkin proje ve programlar yürütülmektedir. Bir diğer sütun göçün
kolaylaştırılması olup, bu kapsamda, çalışanlar ve profesyoneller, öğrenciler ve kursiyerler, aile
birleşimi, yerleştirme, dil eğitimi, kültürel oryantasyon ve konsolosluk hizmetlerine dönük
proje ve programlar yürütülmektedir. Bir diğer sütun göçün düzenlenmesi olup, bu kapsamda,
vize, ülkeye giriş ve kalış sistemleri, sınır yönetimi, teknoloji uygulamaları, yardımlı geri dönüş
ile yeniden entegrasyon, insan ticareti ile mücadele ve insan kaçakçılığıyla mücadeleye yönelik
proje ve programlar yürütülmektedir. Bir diğer sütunu ise zorunlu göç oluşturmakta olup, bu
kapsamda, mültecilerin yeniden yerleştirilmesi, ülke içi yerinden edilenler, doğal afetler, eski
savaşçılar, talepler ve tazminatlar ile seçimler ve referandumlara ilişkin proje ve programlar
yürütülmektedir.
Örgüt göç yönetişimi çerçevesinde çalışmakta olup, bu çerçeve dahilinde bulunan beş
hedefi gerçekleştirmeye çalışarak stratejik hedefler koymaktadır. Bir devletin insancıl, düzenli
ve hem göçmenlere hem de topluma faydalı olabilmesi için uygulanması beklenen bu beş hedef
şu şekildedir: (i) Göçün özellikle insan hakları yükümlülüklerine olmak üzere uluslararası
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
99
standartlara uyması ve hassas göçmenlerin korunması, (ii) Göç politikalarının kanıt temelli
olarak ve ortaklarla yakın iş birliği içerisinde hazırlanması, (iii) Göçmenlerin sosyoekonomik
ihtiyaçlarının belirlenmesi, (iv) Ülkelerin krizlere müdahale edebilmesi ve dayanıklılıklarının
yüksek olması, (v) Göç hukukunun etkin ve şeffaf uygulanması ve mevcut göç
mekanizmalarına erişim sağlanabilmesi.
Örgütün göç krizleriyle ilgili de bir operasyonel çerçevesi bulunmakta olup, bu çerçeve
üç temel hedeften oluşmaktadır. Bunlar: (i) Göçle ilgili bütün konulara bakmakla yükümlü olan
Uluslararası Göç Örgütünün müdahalesini iyileştirmek, (ii) Örgütün göç hareketliliğine ilişkin
konuları anlayarak ve ortaya koyarak üye devletleri desteklemesi, (iii) Boşluları tespit edip
çözüm üreterek mevcut müdahale sistemlerini tamamlamak. Burada çerçevede yapılmaya
çalışılan yapılmış olan müdahalelerin tekrar yapılmasını önleyerek mükerrer müdahaleleri
önlemek ve müdahalelerde boşluk kalan alanları tamamlamaktır.
Uluslararası Göç Örgütü Türkiye’de merkez ofisini 1991 yılında Ankara’da açmış olup,
İstanbul ofisini 1994’te ve son olarak 2013’te Gaziantep ofisini açmıştır. Örgütün Türkiye’de
yaklaşık 150 çalışanı olup, bu sayının 240’a yükseltilmesi planlanmaktadır. Türkiye ile
Uluslararası Göç Örgütü arasında, Örgütün yasal statüsünü, ayrıcalıklarını, dokunulmazlıkları
ve Türkiye ofislerinin durumlarını düzenleyen anlaşma 1995 yılında imzalanmış olup, Türkiye
2004 yılından itibaren Örgütün tam üyesi olmuştur. Hükümetler arası bir kuruluş olan
Uluslararası Göç Örgütü Birleşmiş Milletler ortak sisteminin tam katılımcısı olup, Ankara’da
Birleşmiş Milletler binası içerisinde faaliyet göstermektedir. Örgütün Türkiye ofisinin
harcamaları 2012 yılında 8 milyon ABD Doları civarındayken, 2015 yılında 45 milyon ABD
Dolarına ulaşmış, 2016 yılında ise 80 milyon ABD doları civarında olacağı tahmin
edilmektedir.
Uluslararası Göç Örgütünün Türkiye’deki Suriyeli sığınmacı krizine müdahalesi üç
başlık altında toplanmaktadır. Bunlar, Türkiye içerisindeki Suriyeli sığınmacılara yönelik
insani müdahale, sınır ötesi operasyonlar ve Akdeniz’de gerçekleşen olaylara müdahale
şeklindedir. İnsani müdahale, gıda yardımı (kuponlar, aşevi), gıda dışı malzemelerin
sağlanması/kışa hazırlık, acil durum vaka yönetimi, okul için ulaşım, geçici barınma merkezine
ulaşım, çok hizmetli toplum merkezleri kurmak şeklinde yapılmaktadır. Gıda dışı ve kışa
hazırlık yardımı özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesinde gerçekleştirilmiş olup, 85 bin kişiye
kömür, soba, battaniye ve malzeme yardımında bulunulmuştur. Gaziantep’te günde 4000 kişiye
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
100
yemek veren bir aşevi bulunmakta ve Hatay’ın kırsalında ise market alışverişinde kullanılan
gıda kartlarının dağıtımı yapılmaktadır.
İnsani müdahale kapsamında acil durum vaka yönetimi şeklinde bir program
başlatılmıştır. Program sivil toplum örgütleri ve hükümetle iş birliği içerisinde yürütülmektedir.
Program kapsamında savunmasız ve kırılgan vakalar saptanmakta, kira yardımı, ilaç temin
edilmesi gibi birçok alanda yardımda bulunulmaktadır. Ulaşım sorunları nedeniyle okula
gidemeyen 7 okulda okuyan 6000 çocuğa 2013 yılından beri okula taşıma hizmeti
verilmektedir. Adıyaman’da AFAD ile ortaklaşa gerçekleştirilen bir proje uyarınca geçici
barınma merkezlerinde kalan sakinlerden hastaneye gitmek isteyen yahut mülakata gitmesi
gerekenlere ulaşım hizmeti verilmektedir. Örgütün Urfa, İstanbul ve Antakya’da işlettiği üç
toplum merkezi bulunmaktadır. Bunlarda dil eğitimi, mesleki eğitimi ve psiko-sosyal destek
hizmeti verilmektedir. Bu merkezlerde sağlık hizmetleri de verilmektedir. İstanbul’da bulunan
çoklu hizmetli merkezde bir ay içerisinde 4500 hastaya poliklinik hizmeti verilmektedir. 2015
yılında Türkiye içinde 160 bin kişiye çeşitli vasıtalarla ulaşılmıştır.
Örgütün 2016 ve sonrası için odak noktasını ise Suriyeli sığınmacıların ekonomik olarak
geçimlerini sağlamalarına yönelik faaliyetler ile toplumsal destek içeren faaliyetler
oluşturacaktır. Bu kapsamda dayanıklılık ve ekonomik faaliyetlere yönelik projeler, iş çıkışı
gelebilecek erkeklere yönelik dil kursları, kırsal alan hedefli nakit kupon yardımlarının
yayılması, insan ticareti ile mücadele programının başlatılması ve mobil erişim hizmetlerinin
sağlanması planlanmaktadır.
Örgütün sınır ötesinde, Suriye’ye doğrudan ulaştırdığı yardımlar da bulunmaktadır. Bu
yardımlar Türkiye’nin desteğiyle 2014 tarihli Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararına
dayanılarak yapılmaktadır. Bu kapsamda gıda dışı malzemelerin sağlanması ve kış yardımı,
okulların rehabilitasyonu (Kobani’de beş okul), sınır bölgelerinin rehabilitasyonu ve kişilerin
geçimlerini sağlamalarına yönelik mesleki eğitimlerden oluşmaktadır. Sınır ötesi operasyonlar
vasıtasıyla Temmuz 2014’den beri 310 bin Suriyeliye yardım götürülmüştür.
Örgüt Akdeniz’de gerçekleşen ve bir çok göçmenin boğulmasına neden olan insani krize
yönelik çalışmalar da yürütmektedir. Bu kapsamda, İzmir’de Sahil Güvenlik ile ortaklaşa
çalışmalar yürütülmekte, Küçükkuyu, Çeşme ve Dikili’de gıda dışı yardım malzemesi
dağıtılmakta, kabul merkezlerinin iyileştirilmesi çalışmaları yapılmakta, platform ve kurtarma
ekipmanlarının sağlanması için çalışma yürütülmekte ve Sahil Güvenliğin kapasitesinin
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
101
arttırılması çalışmaları yapılmaktadır. Yakalanan göçmenlere ilk yardım ve psikolojik ilk
yardım verilmesi çalışmaları yürütülmektedir.
Uluslararası Göç Örgütü Türkiye’de Göç Yönetimi Programı adı altında bir program da
yürütmektedir. Bu kapsamda, İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, akademi ve sivil toplum örgütleriyle
yakın çalışmalar gerçekleştirilmektedir.
Program kapsamında çalışılan alanlardan bir tanesini göç ve sınır yönetimi
oluşturmaktadır. Bu kapsamda, Türk hükümetiyle yasal, idari ve operasyonel güçlükleri aşmak
amacıyla teknik işbirliği yürütülmekte ve bu konuda çalışan insan kaynağının donanımını
arttırmak üzere çalışmalar yapılmaktadır. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ve Sahil Güvenlik
Komutanlığı ile ortak projeler yürütülmektedir.
Program kapsamında, Emniyet Genel Müdürlüğü ile belge sahteciliğinin önlenmesi
üzerine bir proje yürütülmektedir. Bu kapsamda belge sahteciliğinin tespitine ilişkin kapasite
arttırılması çalışmaları yapılmaktadır.
Program kapsamında, göç ve sınır yönetimi projesi yürütülmektedir. Özellikle Türkiye-
Yunanistan-Bulgaristan sınırı üzerine yürütülen proje uyarınca, 3 faydalanıcı ülkenin sınır
personeli arasında güven oluşturma, sınır personeli arasında günlük irtibatın sağlanması ve
gelecekte yapılandırılmış bir iş birliği olmasına yönelik eğitimlerin yapılması çalışmaları
yürütülmektedir. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Türkiye’nin kendine özgü siyasi,
sosyoekonomik, tarihi ve göç bağlamında, yeni göç yönetimi çerçevesinde ve etkili uluslararası
ve AB yaklaşımları ile tutarlı bir uyum sürecine yönelik olarak, kapsamlı bir stratejik ve
kurumsal çerçeve geliştirmek konusunda desteklenmektedir. Suriyelilerin Türkiye’ye
uyumlarının sağlanması için politika oluşturmaya yönelik, ilgili tüm kamu kurumlarının içinde
olduğu kapsamlı bir çalışma yürütülmektedir.
Program kapsamında, Uluslararası Göç Örgütünün en eski faaliyetlerinden bir tanesi
olan üçüncü ülkeye yerleştirmeler devam etmektedir. Türkiye’den toplamda 16 ülkeye 150
binden fazla kişinin yerleştirmesi gerçekleştirilmiştir. 2016 yılında Türkiye’de bulunan 30 bin
kişinin başka ülkeye yerleştirilmesi planlanmaktadır. Üçüncü ülkeye yerleştirmeler kültürel
oryantasyon programları ve sağlıkla ilgili gerekli hizmetler verilerek yürütülmektedir. Örgüt,
iltica talebi reddedilmiş düzensiz göçmenler ve gitmek istediği ülkeye gidememiş göçmenler
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
102
için gönüllü geri dönüş yahut yardımlı geri dönüş yardımları yürütmektedir. Bu göçmenlerin
büyük kısmını ise Pakistanlılar ve Afganlar oluşturmaktadır.
Örgütün yürüttüğü çalışmalardan bir diğeri ise insan ticaretiyle mücadele ve hassas
göçmenlere/insan ticareti mağduru olanlara yönelik yapılan çalışmalardır. İnsan ticareti
mağdurlarının tespit edilmesi ve desteklenmesi konusunda, kurumlar arası işbirliğini
kuvvetlendirme, kapasite geliştirme çalışmaları yapılmakta, dünyadaki iyi uygulamalar
kurumlarla paylaşılmaktadır.
ÖZET
Uluslararası Göç Örgütü çalışmalarında göç yönetimi alanlarına odaklanmaktadır. Örgütün
çalışma stratejisinin merkezine göç yönetimi yerleşmekte ve Örgüt bu temelden hareketle
göçmenler için ülkeye giriş, ülkeden transit geçiş, ülkede kalış, ülkeye girişin önlenmesi,
kaynak ülkeye geri dönüş ve göçmenlerin ülkeye entegrasyonu çalışmaları yürütmektedir.
Uluslararası Göç Örgütü Türkiye’de merkez ofisini 1991 yılında Ankara’da açmış olup,
İstanbul ofisini 1994’te ve son olarak 2013’te Gaziantep ofisini açmıştır. Örgütün Türkiye’de
yaklaşık 150 çalışanı olup, bu sayının 240’a yükseltilmesi planlanmaktadır.
Uluslararası Göç Örgütü, ülkemizde çalışmaya başladığından beri, Türkiye’den toplamda 16
ülkeye 150 binden fazla kişinin yerleştirmesi gerçekleştirilmiştir. 2016 yılında Türkiye’de
bulunan 30 bin kişinin başka ülkeye yerleştirilmesi planlanmaktadır.
II.1.8. Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği
Koordinatörü İbrahim Vurgun KAVLAK
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 14/04/2016 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD) Koordinatörü İbrahim Vurgun
KAVLAK’ı dinlemiştir. Verilen bilgiler şu şekildedir:
SGDD 1995 yılında Ankara’da ,1991 Körfez krizinin sonrasında Türkiye’ye 500 bin
kişinin gelmesinin ardından bir grup akademisyen ve Birleşmiş Milletlerin desteği ile
kurulmuştur. SGDD Türkiye’de ‘sığınmacı’ kavramını isminde barındıran ilk kuruluştur. Şu
anda 41 şehirde ve 45 ofiste 800’ü aşan personelle faaliyetlerine devam etmektedir. Çalışanları
arasında sosyal çalışmacılar, dosya çalışanları, psikologlar, sağlık görevlileri, avukatlar, uyum
uzmanları, engelli uzmanları, dil ve beceri eğitmenleri, tercümanlar, idari personel ve
gönüllüler bulunmakta, Dernek sığınmacı ve mültecilere yönelik çeşitli projeler yürütmektedir.
SGDD’nin temel amacı, Türkiye’de yaşayan sığınmacıların ve mültecilerin karşılaştıkları
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
103
sorunlara çözümler üretmek, temel ihtiyaçlarını karşılamada yardımcı olmak ile temel hak ve
hizmetlere erişimlerinde destek sağlamaktır.
SGDD son dönemde çalışmalarını, düzensiz göçün artmış olduğu Kırklareli, Edirne,
Çanakkale, Balıkesir, İzmir, Aydın, Muğla illerinde attırmıştır. Bu bölgelerde gözlem
yapılmakta, göçmenlere insani yardım ve psiko-sosyal destek sağlanmaktadır. SGDD, Sahil
Güvenlik, Jandarma ve geri gönderme merkezi idareleri ile yakın çalışmakta olup, özellikle
kurtarma operasyonlarına destek vermektedir. Suriyelilere yönelik, çok yönlü destek merkezi
ismi altında, birden fazla hizmetin bir arada yürütüldüğü merkezler işletmektedir. Gaziantep’te
üç çok yönlü destek merkezi faaliyet göstermekte olup, yakında çocuk koruma ve destek
merkezi de açılacaktır. Çok yönlü destek merkezlerinde, mülteci ve sığınmacılara psiko-sosyal
danışmanlık, hukuki danışmanlık, insani yardım, sağlık danışmanlığı hizmeti verilmekte;
bunların yanında Türkçe, İngilizce, Arapça resim, müzik dersleri ve mesleki eğitim
verilmektedir.
SGDD, Kent Mültecileri Koruma Programı kapsamında 81 ilde hassas durumda
olan/risk altında olan mülteci ve sığınmacılara mobil ekiplerle müdahale etmektedir. Acil
müdahale programı kapsamında, gıda, gıda dışı yardım ve alışveriş kartı yardımlarında
bulunulmaktadır. SGDD, UNICEF’le ortaklaşa çocuk koruma ve destek merkezleri açmakta;
kadınlar ve kız çocukları için güvenli alan projesi yürütmektedir.
SGDD’nin faaliyetleri dört ana başlık altında yürütülmektedir. Bunlardan ‘koruma
faaliyeti’ kapsamında, sığınmacı ve mültecilerin, hak ve hizmetlere ulaşmasının sağlanmasını,
BMMYK süreçlerinde kendilerine destek olunmasını, Türkiye’deki koruma
mekanizmalarından yararlanmalarını sağlamaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Derneğin bir
diğer faaliyeti ‘farkındalık yaratma’ olup, bu kapsamda, konferanslar ve toplantılar
düzenlenmekte; akademik çalışmalar yapılmakta ve raporlar yayınlanmaktadır. Derneğin
‘uyum çalışmaları’ kapsamında, toplumlar arası barışın sağlanmasına yönelik yerel halk ve
mülteci gruplarını bir araya getirerek, sığınmacı ve mültecilerin sosyal hayata entegrasyonunu
kolaylaştırmak için çalışmalar yapılmakta, mülteci ve sığınmacıların uyumlarını kolaylaştırmak
için barış ve sanat merkezleri açılmakta ve çeşitli faaliyetler düzenlenmektedir. Derneğin
faaliyetleri arasında ‘göç trendleri analizi’ yapmak da yer almakta olup, bu kapsamda yürütülen
çalışmalar çerçevesinde Türkiye’ye yönelik ve Türkiye içindeki hareketliliklerin analizi
yapılmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
104
SGDD’nin hizmet verdiği gruplar arasında sadece Suriyeli sığınmacılar bulunmamakta,
Afganlar, Iraklılar, İranlılar ve Somalililer dahil 50’yi aşkın milletten sığınmacı ve mülteciye
destek verilmektedir. Derneğin başlıca ortaklarını Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserliği, UNICEF, UNFPA (Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu) ve GIZ (Almanya Kalkınma
Enstitüsü) oluşturmaktadır.
Türkiye’de bulunan Suriyeli sığınmacılar sayısal çoğunluğa göre sırasıyla en çok Urfa,
İstanbul, Gaziantep, Adana, Mersin, Kilis, Mardin, Bursa ve İzmir’de yaşamaktadırlar.
Uluslararası örgütler ve ulusal sivil toplum kuruluşları daha çok Güneydoğu Anadolu
Bölgesinde bulunan Suriyelilere yoğunlaşmış olmakla beraber, Türkiye içerisinde de batıya
doğru bir yöneliş bulunmakta, Konya ve Kayseri gibi kentlerde de ciddi orada Suriyeli nüfus
bulunmaktadır. Batıya gidişin sebepleri arasında iş piyasasına erişim ve toplumsal koşulların
değişmesi gibi faktörler yer almaktadır. Bundan dolayı yapılan yardım faaliyetlerinin ve
çalışmaların bu illere de kaydırılması gerekmektedir.
Türkiye’de bulunan Suriyeli sığınmacıların yüzde on kadarı geçici barınma
merkezlerinde kalmakta, geriye kalan yüzde doksanlık bölüm ise 81 ilin çoğuna yerleşmiş
durumdadır. Geçici barınma merkezleri AFAD’ın sorumluluğundadır ve bu merkezlerde
hizmetlerin sunumu daha sistemli olduğu için, sivil toplum örgütleri kentlerde bulunan
mültecilere ve sığınmacılara yönelik hizmetler yürütmektedirler. Türkiye’de kentlerde yaşayan
2,5 milyonun üzerinde sığınmacı bulunmaktadır. Ankara’da Mamak ve Altındağ bölgelerinde
60 bin civarında Suriyeli bulunmaktadır ve SGDD bu bölgelerde yaşayan Suriyelilere hizmet
vermek için iki merkez kurmaktadır.
Türkiye’de bulunan Suriyeli çocuklardan 500 bin kadarı okullaştırılamamıştır. Bu
çocuklarla bir kayıp nesil oluşmaktadır ve bunun önüne geçmek okullaşma oranının hızla
artırılması gerekmektedir. Türkiye’de 200’den fazla devlet okulunda sabah Türk çocuklar,
akşam ise Suriyeli çocuklar eğitim görmektedir. 100’den fazla müstakil okulda ise Suriyeli
çcouklar onaylanmış Suriye müfredatına göre eğitim vermektedirler. Okullaşma konusunda en
büyük problem okul yetersizliği yani fiziksel yetersizliktir. Gerek Milli Eğitim Bakanlığı ve
gerekse UNICEF ve diğer uluslararası kuruluşlar okul sayısının arttırılmasına yönelik
çalışmalar yürütmektedirler.
Suriyeliler için getirilen çalışma izni konusunda Suriyelilerin ve işverenlerin
bilgilendirilmesi ve kolaylaştırılmış prosedürler getirilmesi gerekmektedir. Türkiye’ye gelen
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
105
Suriyeliler için getirilen çalışma izni düzenlemesi Afganlar, Iraklılar ve diğer uyruklular için
de getirilebilir. Suriyeliler dışında göçmen olarak Türkiye’de bulunan diğer uyruklular Batı
ülkelerinden çalışmaya gelenlerle aynı prosedürlere tabidirler. Nobel ödüllü Iraklı bir
matematikçi Türkiye’de bulunmaktayken, başka bir ülkeye gitmek durumunda kalmıştır.
Suriyeli sığınmacıların yaşadıkları problemlerden bir tanesi ilaca ulaşım konusundadır.
İlaç alımında koordinasyon problemleri yaşanmaktadır. Evde bakım maaşı ve kadınların
sığınma evlerine yerleştirilmesi konularında sorunlar yaşanmaktadır. Dil engeli, sağlık
hizmetinden başlayarak bütün kamu kurumları için problem teşkil etmektedir. Kamu
kurumlarında ciddi bir tercüman açığı bulunmakta ve sorunun aşılması için tercüman istihdam
edilmesi gerekmektedir. Barınmayla ilgili problemler bulunmakta olup, özellikle Suriyeli
nüfusun fazla olduğu illerde kiralar yükselmiştir ve ev bulmakta sorunlar yaşanmaktadır. Anne
babalar iş bulamadıkları için çocuklar çalıştırılmakta ve bu durum okullaşmanın da önüne
geçmektedir. Suriyeli sığınmacılarla yerel halk arasında zaman zaman bireysel anlaşmazlıklar
ortaya çıkmakla beraber, Suriyelilerin suça karışma oranları çok düşüktür. Suriyelilerin
kayıtlama işlemi 3000 bin personelle çalışan Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yapıldığı
için, kayıt işlemi yavaş ilerlemekte, bu durumda yabancı kimlik numarası alamayan Suriyeli
sığınmacılar eğitim, sağlık ve benzeri hizmetlere ulaşımda sıkıntılar yaşamaktadır. Bundan
dolayı, Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün kapasitesinin arttırılması gerekmektedir.
SGDD, 2013 yılının Ocak ayından itibaren, Suriye dışından gelen göçmenler için,
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği adına kayıt işlemi yürütmektedir. 2016
yılının Mart ayı itibariyle, Birleşmiş Milletlerin yetki alanında bulunan aktif dosya sayısı,
sığınmacı ve mülteci ayrımı yapmaksızın, 122.777 Iraklı, 103.221 Afganlı, 25.851 İranlı, 4020
Somalili, diğer uyruklardan 9625 olmak üzere toplamda 265.494’tür. Son iki yılda, İran’da
yaşayan Afganlar ve Iraklılar Avrupa’ya geçmek için yoğun olarak Türkiye’ye gelmektedirler.
Başka ülkelere geçmek üzere Türkiye’ye gelen sayısı artmakla beraber, 2015 yılında 10 bin
civarında mülteci üçüncü ülkelere yerleştirilmiş olup, 2016 yılı için Amerika, Avustralya ve
Kanada gibi ülkeler dahil olmak üzere Türkiye’den üçüncü ülkeye yerleştirme yoluyla alınacak
kişi kotası 20 bindir. Yani Türkiye’ye gelen kişi sayısıyla, üçüncü ülkeye yerleştirilen sayısı
arasında ciddi bir farklılık bulunmaktadır.
Suriyeli sığınmacılar geldikten sonra, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserliğinin yetki alanına giren göçmenler için, Genel Sağlık Sigortası primlerinin
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
106
yatırılması yönünde bir uygulama başlamış durumdadır. Bu uygulama gelir durumu tespitine
göre yapılacak olup, yeterli gelire sahip mülteciler kendi primlerini yatıracaklardır. Bu primler
şimdiye kadar devlet tarafından karşılanmakta iken, yeni gelen sistemle gelir durumu iyi olanlar
primlerini kendileri ödeyeceklerdir. Gelir durumu tespitleri yapılmaya başlanmış olmakla
beraber, kronik rahatsızlığı olanlarla, acil sağlık hizmetine ihtiyaç duyanlar için geçiş süreci bir
takım mağduriyetleri beraberinde getirebilecektir.
2014 yılında Türkiye’den Avrupa’ya geçen kişi sayısı 216 bin kişi iken, bu rakam 2015
yılında 1 milyon 8 bin kişiye ulaşmıştır. Türkiye’den Avrupa’ya geçenlerin yüzde 49’u Suriyeli,
yüzde 21’i Afgan, yüzde 9’u Iraklı ve kalanı da diğer uyruklardan oluşmaktadır. Avrupa’ya
geçmek için Eritre, Fas ve Tunus gibi ülkelerden gelenler İtalya’yı kullanırken, Suriyeliler,
Afganlar ve Iraklılar için geçiş güzergahı Türkiye olmuştur. 2015 yılında Yunanistan üzerinden
Avrupa’ya giriş sayısı 1 milyon 8 bin kişi civarında iken, İtalya’dan girenlerin sayısı 153 bin
civarındadır. 2016 yılının ilk dört ayında Avrupa’ya geçiş yapan 173 bin kişinin ise 153 bini
Türkiye üzerinden Yunanistan’a geçmiş ve oradan Avrupa’ya geçiş yapmıştır.
Türkiye ile Avrupa Birliği arasında imzalanmış olan geri kabul anlaşması hükümleri
henüz yürürlüğe girmemekle beraber, Türkiye ile Avrupa Birliği arasında geri kabule ilişkin
varılan mutabakat uyarınca, 04 Nisan 2016 tarihinde İzmir Dikili Limanından, Yunanistan’dan
gelen, çoğu Pakistan uyruklu olmak üzere, İran, Kongo, Afganistan ve Somali uyruklu 202 kişi
geri kabul edilmiştir. 08 Nisan 2016 tarihinde ise İzmir Dikili Limanından, Yunanistan’dan
gelen, çoğu Pakistan uyruklu 123 kişi geri kabul edilmiştir. Geri kabul edilenler Kırklareli Geri
Gönderme Merkezine gönderilmişlerdir. Bu kişilerin menşe ülkelerine geri gönderildikleri
tahmin edilmekle beraber, bu kişilerin geri gönderilmeyi gönüllü olarak kabul etmiş olmaları
yahut ekonomik göçmen olduklarının ortaya konulmuş olması gerekmektedir. Bu kişilerin
ülkelerine gönderilmeleri durumunda risk altında olup olmayacaklarına dair taramanın yapılmış
olması gerekmektedir; çünkü gerekli tarama yapılmadan geri gönderme uluslararası hukukun
ihlalidir.
Mültecilerin üçüncü ülkelere yerleştirilmesi sürecinde SGDD sadece kayıt işlemlerini
yapmaktadır. Üçüncü ülkeye yerleştirileceklerin listesi Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
tarafından hazırlanmakta, bu listede yer alanların dosyaları Birleşmiş Milletler Mülteciler
Yüksek Komiserliği aracılığıyla mülteci kabul edecek üçüncü ülkelere teslim edilmektedir. Bu
ülkeler ise sağlık tetkikleri ve güvenlik soruşturmalarını yaptıktan sonra ilgili mülteciyi kabul
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
107
edip etmemeye karar vermektedirler. En çok mülteci kabul eden ülkeler ise, Amerika, Kanada,
Avustralya, İsveç, Norveç ve Finlandiya şeklindedir.
ÖZET
Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği 1995 yılında Ankara’da, 1991 Körfez
krizinin sonrasında Türkiye’ye 500 bin kişinin gelmesinin ardından bir grup akademisyen ve
Birleşmiş Milletlerin desteği ile kurulmuştur. SGDD Türkiye’de ‘sığınmacı’ kavramını
isminde barındıran ilk kuruluştur. Şu anda 41 şehirde ve 45 ofiste 800’ü aşan personelle
faaliyetlerine devam etmektedir.
Derneğin temel amacı, Türkiye’de yaşayan sığınmacıların ve mültecilerin karşılaştıkları
sorunlara çözümler üretmek, temel ihtiyaçlarını karşılamada yardımcı olmak ile temel hak ve
hizmetlere erişimlerinde destek sağlamaktır. Derneğin hizmet verdiği gruplar arasında sadece
Suriyeli sığınmacılar bulunmamakta, Afganlar, Iraklılar, İranlılar ve Somalililer dahil 50’yi
aşkın milletten sığınmacı ve mülteciye destek verilmektedir.
Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği, 2013 yılının Ocak ayından itibaren,
Suriye dışından gelen göçmenler için, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği
adına kayıt işlemi de yürütmektedir. 2016 yılının Mart ayı itibariyle, Birleşmiş Milletlerin
yetki alanında bulunan aktif dosya sayısı, sığınmacı ve mülteci ayrımı yapmaksızın, 122.777
Iraklı, 103.221 Afganlı, 25.851 İranlı, 4020 Somalili, diğer uyruklardan 9625 olmak üzere
toplamda 265.494’tür.
II.1.9. İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi Başkanı Metin
ÇORABATIR
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 20/04/2016 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi Başkanı Metin ÇORABATIR’ı dinlemiştir. Verilen bilgiler
şu şekildedir:
İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bünyesinde Mülteci Hakları Alt Komisyonunun
kurulmuş olması çok önemli bir gelişmedir. Ancak göç ve mülteci konusu Türkiye’nin
gündemine oturmuş olduğu için bu konu hakkında bir esas komisyonun kurulması daha yerinde
olacaktır.
Uluslararası birçok uzman açısından mültecilik, kişinin kendi ülkesinde içinde
bulunduğu şartlardan kaynaklanmaktadır. Kişiyi ülkesini terk etmeye zorlayan şartlar varsa;
kişi, kendi ülkesinin koruması altında değilse ve insan hakları, bireyin insan hakları ve başta
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
108
yaşam hakkı olmak üzere çok ciddi bir tehdit altında olduğu için ülkesini terk etmek zorunda
kaldıysa, uluslararası teamül geldiği koşullara bakarak bu kişiye ‘mülteci’ demektedir. Kişinin,
ülkesinden kaçıp gelip sığındığı ülke tarafından teknik olarak mülteci kabul edilmesi yahut
edilmemesi sadece bu durumu ilan eden bir eylemdir. Suriye’den kaçıp gelenler de uluslararası
hukuk açısından mülteci olarak kabul edilmektedir. Ülkeler ise kendi sorumluluklarının
sınırlarını çizmek için farklı kategoriler oluşturmuştur ve gelen kişilere farklı statüler
tanıyabilmektedirler. Ancak uluslararası hukuk açısından bu kişiler mültecidir.
Suriye’den Türkiye’ye olan göç dalgası 29 Nisan 2011 tarihinde gelen 250-300 kişilik
bir grupla başladı. Ancak o zaman 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu
olmadığı gibi, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü de kurulmamış ve çalışmalarına başlamamıştı.
YUKK’un yürürlüğe girmiş olduğu 2014 yılının Mart ayına kadar, Türkiye’de konuya ilişkin
sadece 1994 tarihli Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere
Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla
Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelik yürürlükteydi. Ancak bu yönetmelik uygulanmadığı için, gelen
Suriyelilerin statülerinin ne olduğuna dair hukuksal bir boşluk bulunmaktaydı. Bu boşlukta
Türkiye, Suriyeliler için uluslararası hukuk ve kendi mevzuatından çok geçmişte gerçekleşmiş
benzeri kitle göçlerindeki uygulamalarını referans almıştır. Bunlara örnek olarak, 1988 Halepçe
katliamı sonrası gerçekleşen ve 100 bin kişinin Türkiye’ye sığındığı ‘peşmerge göçü’, 1989’da
Bulgaristan’ın asimilasyon politikalarından kaçan 300 bin kişinin Türkiye’ye sığındığı ‘soydaş
göçü’, Birinci Körfez Savaşından kaçan 500 bin kişinin Türkiye’ye sığındığı ‘Kuzey Iraklı
misafirlerin göçü’ gösterilebilir. Ancak Türkiye kitlesel olarak ülkeye yapılan bu göçlerde
gelenlerin hiç birisine mülteci demedi. Misafir, peşmerge, Kuzey Iraklı, soydaş gibi kavramlar
kullanıldı. Türkiye, kitlesel göçlerle topraklarına gelenler için uluslararası hukuktan
kaynaklanan birçok yükümlülüğünü yerine getirmiştir; ancak bu grupları çeşitli şekillerde
isimlendirmekle beraber bu gruplara mülteci statüsünü vermemiştir.
Türkiye’de Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 91’inci Maddesinde geçici
koruma tanımlanmıştır. Türkiye’deki sığınma sistemi geleneksel olarak, Avrupa dışından gelip
sığınma isteyen insanlar için geçici niteliktedir. Bunun nedeni Türkiye’nin 1951 tarihli
Mültecilerin Statüsüne Dair Cenevre Sözleşmesine coğrafi çekince koyarak taraf olmuş
olmasıdır. Sözleşmenin isminde ‘statü ’kelimesi geçmektedir, yani sözleşme mültecilere bir
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
109
statü verme gayesi gütmektedir. Mülteciler sınırlardan içeri alınıp, güvenli bölgelere
geçirildikten sonra onlar için çözümler üretmek gerekmektedir. Bu çözüm ise ülkelerinden
kaçarak gelen insanlara bir statü vermekle bağlantılıdır. Verilecek olan bu statü sayesinde
sığınmacılara bir takım haklar tanınmakta ve sonrasında bu insanlar topluma entegre olmaya
başlamaktadırlar. Bu 1951 Cenevre sözleşmesinde öngörülen kalıcı çözümlerden bir tanesidir.
1951 Cenevre Sözleşmesi, daha fazla ülkenin Sözleşmeyi imzalaması için coğrafi
(Avrupa’da meydana gelen olaylar) ve zamansal (1951’den önce meydana gelen olaylar)
çekince koyabilme şartıyla hazırlanmıştır. Türkiye ise Sözleşmeyi coğrafi çekince şartıyla
imzalamıştır. 1967’de gerçekleştirilen New York Konferansında coğrafi ve zamansal çekince
kaldırılmış olmakla beraber, 1951 Sözleşmesini coğrafi çekince şartıyla imzalayan devletlere,
bu çekincelerini devam ettirme opsiyonu verilmiştir. Türkiye şu anda coğrafi çekinceyi devam
ettiren dört ülkeden bir tanesidir. 140 kadar devlet tarafından imzalanmış olan Sözleşmede,
coğrafi çekinceyi devam ettiren diğer devletler ise, Monako, Kongo ve Madagaskar’dır.
Türkiye’nin, 1951 Cenevre Sözleşmesine koyduğu coğrafi kısıtlamayı kaldırması,
sığınmacılara topluma kültürel ve ekonomik katkı sağlayacak imkanlar vererek topluma entegre
olmalarını sağlaması gerekmektedir.
Suriyeli sığınmacılara karşı, Türkiye’nin göç krizinin başından itibaren devam
ettirmekte olduğu üç ilkeye dayanan bir politikası bulunmaktadır. Bu üç ana ilke, açık kapı
politikası, sığınmacıların temel ihtiyaçlarının karşılanması ve zorla geri göndermeme ilkesidir.
Uluslararası Af Örgütünün kimi raporlarındaki iddialarda ve Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesinin kimi kararlarında, zorla geri gönderme vakalarının gerçekleştiğine dair tespitler
bulunsa da Türkiye politika ve prensip düzeyinde zorla geri göndermeme ilkesini
uygulamaktadır.
1960, 1970 ve 1980’lere kadar, yani Doğu Bloku çökmeden önce, Türkiye’deki
sığınmacı profilini Doğu Bloku ülkelerinden kaçıp gelen, ‘soğuk savaş mültecileri’ denilen
mülteciler oluşturmaktaydı. Bu durum, iki kutup arasında sürmekte olan ideolojik savaşın bir
parçası olarak görülmekteydi ve bu kişiler genellikle Batı Bloku ülkelerine yerleşiyordu ve
Amerika Birleşik Devletleri bu mültecilere kucak açmaktaydı. Özellikle İran İslam Devrimi
sonrasında çıkan Irak-İran Savaşından kaçan, her iki ülkenin vatandaşları Türkiye’ye kaçmaya
başlamışlardır. Bu durum karşısında Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesine koyduğu coğrafi
çekince doğrultusunda, her iki ülkeden de gelen bu sığınmacılara kalıcı bir çözüm üretmek
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
110
yerine, bu insanlara sadece güvenli olan topraklarını açtı ve Birleşmiş Milletler bu sığınmacıları
güvenli üçüncü ülkelere yerleştirdi.
1995 yılında Türkiye’ye başka ülkeye gitmek üzere gelen sığınmacı sayısı 4000 kişi
civarındaydı ve ağırlıklı olarak Iraklı ve İranlı sığınmacılardan oluşuyorlardı. Göç İdaresi Genel
Müdürlüğü kurulana kadar sığınmacılarla ilgili olarak görev yapan İçişleri Bakanlığı Emniyet
Genel Müdürlüğü bu kişilerle ilgilenmekte, bu kişilerin mülteci olma koşullarını tespit etmekte,
ancak bu kişilere mülteci statüsü vermemekte, sadece Türkiye’de kalış sürelerini uzatmaktaydı.
Bu kişilerin sığınma başvuruları Birleşmiş Milletler tarafından incelenmekte ve üçüncü ülkeye
yerleştirilmeleri Birleşmiş Milletler tarafından yapılmaktaydı. Bu yıllarda, Türkiye’deki
sığınma sisteminin temel felsefesi, ülkede bulunan sığınmacı sayısının kontrol edilmesi ve
başka ülkeye yerleştirilen sığınmacılarla birlikte, ülkede bulunan sığınmacıların belli bir sayıyı
aşmaması üzerine kurulmuştu. Son 20 yılda Türkiye’de bulunup üçüncü ülkelere yerleştirilen
sığınmacı sayısı 70 bin civarındadır.
Türkiye’de ‘entegrasyon’ hala tabu bir kelime olarak kabul edilmektedir. Onun yerine
YUKK’ta ‘uyum’ kelimesi kullanılmaktadır. Türkiye’deki sığınma sistemi geçicilik üzerine
kurulu olup, sığınmacıların Türkiye’de kalma ve entegrasyon imkanları bulunmamaktadır.
1951 Cenevre Sözleşmesine konulan coğrafi çekinin yarattığı kısıtlama, YUKK’nunda yeni
kavramlar oluşturulmasına neden olmuştur. YUKK’un 61’inci(mülteci), 62’inci(şartlı mülteci)
ve 63’üncü(ikincil koruma) maddelerinde uluslararası hukukta olmayan yeni kategoriler
düzenlenmektedir. Bu kategorilerin getirilmek zorunda olmasının sebebi, 1951 Cenevre
Sözleşmesine konulan coğrafi çekincedir. Coğrafi çekince ve yasada yer alan düzenlemeler
gereği, Avrupa dışından gelen ve mülteci olma koşullarını taşıyan bir kişinin mülteci statüsünü
alması mümkün olmamaktadır. Avrupa dışından gelen ve mülteci olmanın şartlarını taşıyanlara
verilen şartlı mülteci statüsü, ilgili kişinin bir takım haklara sahip olmasını engellemekte, bu
kişi için Türkiye’de kalıcı bir çözüm önermemekte ve kişiye üçüncü ülkeye yerleştirilinceye
kadar Türkiye’de kalma izni vermektedir.
1951 Cenevre Sözleşmesi uyarınca Türkiye Avrupa ülkesi vatandaşlarını mülteci olarak
kabul etmektedir. Sözleşmede yer alan Avrupa ülkesi tanımı Avrupa Konseyi üyesi ülkeleri
tanımlamaktadır. Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında Rusya Federasyonu, Azerbaycan ve
Ermenistan gibi ülkeler de bulunmaktadır. Türkiye’de kaç kişinin mülteci statüsüne sahip
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
111
olduğuna dair net bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak Türkiye’nin 70 civarında kişiye mülteci
statüsü verdiği tahmin edilmektedir.
YUKK’un 63’üncü maddesinde, mülteci yahut şartlı mülteci statüsüne sahip
olamayacaklardan, ülkelerine gönderildikleri zaman ölüm veya zulme uğrama tehlikesi olanlara
ikincil koruma statüsü verilmesi düzenlenmiştir. Türkiye’de ikincil koruma statüsü verilen kişi
sayısı 15 civarındadır. Türkiye’de bulunan Suriyeli sığınmacılara çalışma imkanlarını arttırmak
açısından en azından ikincil koruma statüsünün verilmesi yerinde olacaktır. Türkiye’de Suriyeli
sığınmacılara ilişkin bir statü sorunu bulunmaktadır.
15 Ocak 2016’da çıkarılan ve Suriyeli sığınmacıların çalışma izinlerini düzenleyen
yönetmelik, kişinin kaydının olduğu ilde çalışması, çalışma izni talebinin işveren tarafından
yapılması ve her bir iş akdi için özel izin gerektirmesi sınırlamalarıyla getirilmiştir. Çalışma
izinlerinin sınırlandırma olmadan, Türk vatandaşlarının sahip olduğu gibi, istenilen yerde
istenilen işe başvurmak şeklinde ve bir hak olarak düzenlenmesi gerekmektedir.
YUKK’ta düzenlenmiş olan şartlı mülteci ve ikincil koruma statüleri de geçici bir
nitelikte bir koruma sağlamaktadır. Bunları YUKK’un 91’inci Maddesinde düzenlenen ‘geçici
koruma’ statüsünden ayıran taraf ise, şartlı mülteci yahut ikincil koruma sahibi olmak için
bireysel başvuru yapmak ve başvurunun kabul edilmesi şart koşulmuşken; geçici koruma
statüsünün sınırlarımıza kitlesel halde gelenlere Bakanlar Kurulu kararı doğrultusunda veriliyor
olmasıdır. Türkiye 2011 yılında Suriyeli sığınmacı akını başladığı zamandan beri, Suriyelilere
uluslararası koruma için bireysel başvuru yapma imkanı tanımamış; 22 Ekim 2014 tarihli Geçici
Koruma Yönetmeliği uyarınca Suriyeli sığınmacıları toplu halde geçici koruma statüsü altına
almıştır. Geçici koruma ilk olarak Bosna Savaşı sonrasında, Avrupa Birliği’nin 2001 tarihli
yönergesi uyarınca uygulanmıştır. Ancak yönerge uyarınca geçici koruma en fazla üç seneye
kadar uzatılabilmekte; sonrasında uluslararası koruma için bireysel başvuru yapılabilmekteydi.
Ancak gerek YUKK’ta gerekse Geçici Koruma Yönetmeliğinde Türkiye’de geçici koruma
altında olanların bu statülerinin ne zaman sona ereceğine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır.
Ancak Bakanlar Kurulu kararı ile verilen geçici koruma statüsünün, aynı şekilde geri alınması
mümkündür. 1951 Cenevre Sözleşmesi uyarınca da, mülteci olma statüsünü gerektiren koşullar
ortadan kalktıktan sonra, kişinin mülteci statüsünün kaldırılması mümkündür.
Türkiye, Suriyeli sığınmacı krizi başladığından itibaren (2011 yılı), Suriyelilere
uluslararası koruma için bireysel başvuru yapma imkanı tanımamıştır. Kriz başladıktan sonra
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
112
geçici barınma merkezlerini kurmaya başlamış ve sığınmacıları buraya yerleştirmiştir.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği de, Türkiye Suriyeli sığınmacıları geçici
barınma merkezlerine yerleştirdiği ve süreci başarılı bir şekilde yürüttüğü için, Suriyelilerden
gelen uluslararası koruma talebine yönelik bireysel başvuruları almamıştır. Sonrasında 2014
yılında çıkarılan Geçici Koruma Yönetmeliği uyarınca geçici koruma altında olanların bireysel
başvuru yapamayacakları hüküm altına alınmıştır. Suriyelilere uluslararası koruma için bireysel
başvuru imkanının tanınmaması insan hakları örgütleri tarafından eleştirilmektedir. Göç İdaresi
Genel Müdürlüğü yeni kurulmuş olduğu ve sadece kayıtlama işiyle uğraşabildiği için, bireysel
başvuruları inceleme imkanı bulamamış, kuruma alınan uzmanlar Suriyeli sığınmacıların
kayıtlamalarının yapılmasıyla görevlendirilmişlerdir.
1951 Cenevre Sözleşmesi mültecilerin, siyasi hakları, çalışma hakları, sosyal hizmetlere
erişim ve mülkiyet hakları gibi haklarını düzenlerken; Sözleşmeye taraf devletlere mültecilere
vatandaşlık hakkı verilmesini zorunlu tutmamaktadır. Ancak gerek Birleşmiş Milletlerin
kararları ve gerekse Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği kararları, bir ülkede
uzun süre yaşayan mültecilere vatandaşlık hakkı verilmesini kuvvetle tavsiye etmektedir.
Son bir yılda Almanya’ya Afrika’dan, Suriye’den ve diğer ülkelerden 1 milyona yakın
göçmen gelmiştir. Almanya 1951 Cenevre Sözleşmesine çekincesiz olarak taraf olduğundan
dolayı, ülkesine gelen sığınmacılara hızlandırılmış dil kursları düzenlemekte, konut imkanları
sağlamakta, kişilerin mesleklerine göre çalışma hakkı tanımaktadır. Almanya’nın göçmen
işçiler ve daha önce gelen mülteciler üzerinden entegrasyon tecrübesi bulunmaktadır.
Türkiye’de gerek kamu kurumları, gerek Birleşmiş Milletler ve gerekse sivil toplum kuruluşları
açısından entegrasyon yeni bir konudur. Suriye’deki gelişmelere bağlı olarak süresi değişecek
olmakla birlikte Türkiye Suriyeli sığınmacılarla yaşamaya alışmak durumundadır. Bundan
dolayı Suriyelilerin Türk toplumuna ve sistemine entegre edilmesini sağlayacak hakların
verilmesi gerekmektedir. Bunun sağlanabilmesi için Türk kamu kurumlarında çalışan, Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığında çalışan, AFAD’da çalışan ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğünde
çalışan ilgili uzmanların ikişer aylık stajlar şeklinde, Almanya’daki kurumlara gönderilmeleri
ve entegrasyon konusunda bilgi ve tecrübe paylaşımında bulunulması yerinde olacaktır.
Almanya’nın entegrasyon konusundaki iyi uygulamalarının Türkiye’ye aktarılması faydalı
olacaktır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
113
Uluslararası koruma/mültecilik konusu insani ve politika dışı bir alandır. İktidarlar
değişebilir ancak bu konunun insani yönü dolayısıyla iç politikanın dışında tutulması
gerekmektedir. TBMM’de bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi yabancı düşmanlığını
körükleyen hiçbir siyasal partinin bulunmaması ve yabancı düşmanlığına yönelik bir dilin
kullanılmaması Türkiye açısından büyük bir avantajdır.
ÖZET
İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bünyesinde Mülteci Hakları Alt Komisyonunun
kurulmuş olması çok önemli bir gelişmedir. Ancak göç ve mülteci konusu Türkiye’nin
gündemine oturmuş olduğu için bu konu hakkında bir ihtisas komisyonunun kurulması daha
yerinde olacaktır.
Türkiye 1951 Cenevre sözleşmesine koyduğu coğrafi çekinceyi devam ettiren dört ülkeden
bir tanesidir. 140 kadar devlet tarafından imzalanmış olan Sözleşmede, coğrafi çekinceyi
devam ettiren diğer devletler ise, Monako, Kongo ve Madagaskar’dır. Türkiye’nin, 1951
Cenevre Sözleşmesine koyduğu coğrafi kısıtlamayı kaldırması, sığınmacılara topluma
kültürel ve ekonomik katkı sağlayacak imkanlar vererek topluma entegre olmalarını
sağlaması gerekmektedir.
YUKK’un 63’üncü maddesinde, mülteci yahut şartlı mülteci statüsüne sahip
olamayacaklardan, ülkelerine gönderildikleri zaman ölüm veya zulme uğrama tehlikesi
olanlara ikincil koruma statüsü verilmesi düzenlenmiştir. Türkiye’de ikincil koruma statüsü
verilen kişi sayısı 15 civarındadır. Türkiye’de bulunan Suriyeli sığınmacılara geçici koruma
statüsü yerine, en azından ikincil koruma statüsünün verilmesi yerinde olacaktır. Türkiye’de
Suriyeli sığınmacılara ilişkin bir statü sorunu bulunmaktadır.
II.1.10. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof.
Dr. İbrahim KAYA
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 01/06/2016 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İbrahim KAYA’yı dinlemiştir.
Verilen bilgiler şu şekildedir:
Göç olgusu sadece hukukla sınırlı bir alan olmayıp, interdisipliner, transdisipliner bir
konudur. Sadece bir disiplinin bu olgu üzerinde çalışma yapması yetersiz olduğu gibi, sadece
bilimsel çalışmalar da yeterli olmamakta, uygulamanın da takip edilmesi gerekmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
114
Uluslararası göç birden fazla devleti ilgilendiren bir olgudur. Uluslararası hukuk
açısından devletler egemenlik yetkilerinin bir gereği uzantısı olarak ülkelerine kimleri kabul
edeceklerine ve etmeyeceklerine kendileri karar vermektedirler. Devletlerin bazı ülke
vatandaşlarını ülkelerine vizesiz kabul etmeleri, bazı ülke vatandaşlarını hiç kabul etmemeleri
egemenlik yetkilerinin bir görünümüdür. Ancak uluslararası hukuk, uluslararası anlaşmalar ve
teamül gereği hiçbir devlet kendi vatandaşını ülkesine kabul etmemezlik yapamamaktadır.
Devletlerin üçüncü ülke vatandaşlarını ülkelerine kabul edip etmeme özgürlüklerinin de bir
istisnası bulunmaktadır. Bu istisna ise teamül ve 1951 Cenevre Sözleşmesinden kaynaklanan,
mülteci durumunda olan kişilerin ülkeye kabul edilmesi yükümlülüğüdür. Uluslararası hukukta
yerleşmiş bulunan geri göndermeme ilkesi uyarınca, devletlerin, kendi ülkesinde yahut başka
bir ülkede ölüm tehlikesi altında bulunan, işkenceye, gayri insani muameleye ve küçültücü
muameleye tabi olma tehlikesi bulunan kişiyi bu ülkelere göndermeme yükümlülükleri
bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, geri göndermeme ilkesinin,
mülteci durumundaki kişiyi ülkeye kabul yükümlülüğünü de içerdiğini belirtmektedir ve insan
hakları hukuku alanındaki genel eğilim de bu yöndedir.
Uluslararası göç ‘düzenli göç’ ve ‘düzensiz göç’ şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Düzenli
göç ilgili ülkenin göç kurallarına riayet edilerek gerçekleştirilen göçü tanımlarken(pasaport,
vize kurallarına riayet), düzensiz göç bu kurallar ihlal edilerek gerçekleştirilen göçtür. Kimi
zaman ‘yasal göç’ ve ‘yasa dışı göç’ tabirleri kullanılsa da, insan hakkı alanında çalışanlar ‘yasa
dışı göç’ tabiri ceza hukukunu çağrıştırdığı için bu terimi kullanmaktan çekinmektedirler.
Çünkü düzensiz göçle ihlal edilen çoğunlukla idare hukuku ve göç hukuku konularıdır.
Mülteciler bir ülkeye düzenli veya düzensiz göçmen şeklinde gelebilmektedirler. Ancak
çoğu mülteci düzensiz göçmen durumundadır. Türkiye’ye gelen İranlı, Pakistanlı, Bangladeşli,
Afrikalı, Suriyeli ve Iraklıların çoğunluğu düzensiz göçmen konumunda bulunmaktadırlar.
1951 Cenevre Sözleşmesi ülkelere, topraklarına düzensiz bir şekilde (yasa dışı) giriş
yapan göçmenlerin cezalandırılamaması yükümlülüğü getirmektedir. Düzensiz göçmenlerin
cezalandırılmaması Türkiye’nin iç hukuku tarafından da benimsenmiştir. Mülteci olma
koşullarını taşıyarak ülkelerini terk edenler, başka ülkelere düzensiz göçmen olarak giriş
yapsalar da, bu kişilerin kategorik olarak ‘düzenli göçmen’ sayılmaları gerekmektedir. Bu
durum, uluslararası hukukun bu kişilere verdiği haktan istifade etmelerinden
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
115
kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla mültecilik iddiasında bulunan bir kişiyi kategorik olarak
düzensiz göçmen addetmek doğru değildir.
1951 Cenevre Sözleşmesi, Türkiye’nin de taraf olduğu, mültecilerin haklarını
düzenleyen ve devletler yükümlülükler getiren, mülteciliğe ilişkin evrensel düzeydeki en
önemli sözleşmedir. Ancak Sözleşme, yapıldığı dönemde(İkinci Dünya Savaşı sonrası),
mültecilik konusunun bir defaya mahsus ve belirli bir coğrafi alana (Avrupa) özgü olduğu
inancından hareketle oluşturulmuştur. 1951 Cenevre Sözleşmesinin ilk halinde, devletlere
zaman ve coğrafi sınırlamalar dahilinde sözleşmeye dahil olma hakkı tanınmıştır. Sözleşme
İkinci Dünya Savaşı sonrasında milyonları aşan kişinin mülteci konumuna düşmesi sonucu, bu
kişilere hukuki bir statü tanınması amacıyla yapılmıştır. Sözleşmenin Avrupa dışındaki
ülkelerde mülteci konumunda olanları da kapsaması amacıyla, Sözleşmeye taraf olmak isteyen
devletlere iki opsiyon getirilmiştir. Bunlardan birincisi “1951 öncesi Avrupa’da meydana gelen
olaylar sonucu mülteci olanlar” opsiyonu iken, ikincisi ‘1951 öncesi herhangi bir yerde,
dünyanın başka yerlerinde de vuku bulan olaylar sonucu mülteci olanlar’ opsiyonudur. Türkiye
coğrafi sınırlamayı içeren ilk opsiyonu kullanarak Sözleşmeye taraf olmuştur. Sözleşmede yer
alan zaman sınırlaması 1967 Protokolü ile kaldırılmış; daha önce coğrafi sınırlamayla
Sözleşmeye üye olan devletlere ise bu sınırlamalarını devam ettirme hakkı tanınmıştır. Türkiye
1967 Protokolünü coğrafi sınırlamasını devam ettirerek imzalamıştır. 1951 Sözleşmesi için
‘coğrafi çekince’ tabiri teknik hukuk diline uygun değildir. Burada söz konusu olan coğrafi
sınırlamadır. Çünkü çekince sözleşmenin belli bir maddesinin uygulanmaması anlamına
gelmekteyken; sınırlama maddenin uygulanması ancak belli sınırlar içinde uygulanmasıdır.
Uluslararası hukukta, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 14’üncü maddesi iltica
hakkını tanımaktadır. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi her ne kadar bağlayıcı bir hukuk
enstrümanı değilse de, 1951 Cenevre Sözleşmesi dahil bir çok uluslararası anlaşmada etkisi
olmuş olan Beyannamenin artık teamül hukuku halinde geldiği ve devletler için bağlayıcı
olduğu söylenebilir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, iltica hakkı ve mültecilerle ilgili spesifik
bir düzenleme içermemektedir. Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi mültecilerin hak ihlali
iddialarına ilişkin çok önemli kararlar vermektedir. Özellikle iltica başvurusunda bulunan
kişilerin yaşam haklarının tehlikeye düştüğü, zulüm görme tehlikesi altında oldukları ülkelere
geri gönderilmelerine ilişkin durumlarda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin ihlal kararları
bulunmaktadır. Bu konuda Türkiye aleyhine çıkmış kararlar da bulunmaktadır. Anayasa
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
116
Mahkemesi son dönem kararlarında, geri gönderildiği takdirde hayatı tehlikeye girecek olan
iltica hakkı sahiplerinin bireysel başvurularını kabul etmiş ve geri gönderilmemelerine ilişkin
ihtiyati tedbir kararları vermiştir. YUKK’ta, hayatının tehlikeye girmesi yahut zulme uğrama
tehlikesi olan kişilerin, bu tehlikelerin olduğu ülkelere geri gönderilmeyeceği
düzenlenmektedir.
Türkiye’de bulunan Suriyeliler YUKK’ta düzenlenmiş olan mülteci yahut şartlı mülteci
kategorilerinden herhangi birisine girmemekte olup, YUKK’un 91’inci maddesi uyarınca geçici
koruma altına alınmışlardır. Geçici koruma mekanizması 1990’lı yıllarda Yugoslavya’daki
çatışmalar esnasında ortaya çıkmış, kitlesel göçün vuku bulduğu durumlarla baş etmek için
Avrupa Birliği tarafından icat edilmiştir. Kitlesel göç hallerinde, hiçbir ülkenin klasik iltica
prosedürünü işletip başvuru alması mümkün olamadığı için, bu kişilere geçici koruma statüsü
verilmiştir. Bu kişilere mülteci statüsü verilmemesinin nedeni, mülteciliğin ömür boyu süren
bir statü olmasıdır. Geçici koruma altında alınan kişilere belli haklar verilmiş; ülkelerindeki
durum düzelince gönüllü olarak ülkelerine dönmeleri beklenmiştir. Ancak geçici koruma
statüsü belirli sürelere tabidir. YUKK’ta da düzenlenmiş olan geçici koruma statüsü verme
yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. 2014 yılında Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan Geçici
Koruma Yönetmeliği ile Suriye’den gelen kişiler geçici koruma altına alınmıştır. Yönetmelikte,
‘haklar’ tabiri yerine daha çok ‘hizmetler’ tabiri kullanılmakta olup (iş piyasasına erişim
hizmeti, sağlık hizmetine erişim), bu durum idarenin takdir yetkisini arttıran bir uygulamadır.
Ancak pratikte geçici korunanlara, şartlı mültecilere tanınan hakların tanındığı görülmektedir.
16 Aralık 2013 tarihinde Türkiye ile Avrupa Birliği arasında Geri Kabul Anlaşması
imzalanmış, anlaşma 1 Ekim 2014’te Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ancak
Anlaşmanın 24’üncü Maddesinde geri kabule ilişkin hükümlerin üçüncü ülke vatandaşları için
(Suriyeliler de bu gruba girmektedir), yürürlüğe girmesinden 3 yıl sonra uygulanacağı hükme
bağlanmıştır. Dolayısıyla Anlaşmanın üçüncü ülke vatandaşları için geçerli olan hükümlerinin
yürürlük tarihi öne çekilmezse, anlaşma 1 Ekim 2017’ye kadar Suriyelilere ilişkin olarak
işletilemeyecektir. Anlaşma şu anda sadece Avrupa Birliği vatandaşları ile Türk vatandaşlarının
geri kabulüne ilişkin sonuçlar doğurmaktadır. Geri Kabul Anlaşmasında, “Bu anlaşmadaki
hiçbir hüküm, 1951 tarihli Mültecilerin Haklarına İlişkin Sözleşme de dâhil olmak üzere, insan
haklarını olumsuz yönde etkileyebilecek şekilde uygulanmaz.” şeklinde bir Madde
bulunmaktadır. Suriye’den kaçanların ilk giriş ülkesi Türkiye olsa dahi, Türkiye’den başka
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
117
ülkelere (Yunanistan, Almanya vb.) geçen Suriyeli sığınmacıların, 1951 Cenevre Sözleşmesi
uyarınca, bu ülkelerde iltica taleplerinin incelenmesi ve mültecilik statülerine ilişkin tespit
yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla, Geri Kabul Anlaşmasının yukarıda belirtilen, 1951
Cenevre Sözleşmesine yaptığı atıf, Türkiye’ye Avrupa Birliği üyesi ülkelerde bulunan
Suriyelileri geri kabul etme yükümlülüğü yüklememektedir.
Geri Kabul Anlaşması uyarınca Türkiye, ülkesi üzerinden transit olarak Avrupa Birliği
ülkelerine geçenleri geri kabul etmek durumundadır. Aynı yükümlülük tersinden Avrupa Birliği
için de geçerlidir. Pratikte genellikle Türkiye üzerinden Avrupa Birliği üyesi ülkelere geçildiği
için, daha çok Türkiye’nin ülkesinden geçen düzensiz göçmenleri geri kabul etmesi
öngörülmektedir. Ancak daha önce de söylendiği gibi, iltica talebiyle başka ülkelere gidenler
uluslararası hukuk açısından düzensiz göçmen değil, düzenli göçmen addedilmektedirler;
çünkü uluslararası hukuk bu kişilere iltica etmeyi bir hak olarak tanımıştır. Türkiye üzerinden
transit olarak geçip bir Avrupa Birliği üyesi ülkeye ulaşan bir kişinin bulunduğu ülkede iltica
talebinde bulunması halinde mülteci olup olmadığına dair değerlendirmenin yapılması
gerekecektir. Şayet kişi mülteci değilse, Geri Kabul Anlaşması kapsamında kişinin Türkiye’ye
iadesi mümkün olacaktır. Ancak kişi bulunduğu ülkede mülteci statüsünü kazanırsa,
Türkiye’nin bu kişiyi geri alma yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Geri Kabul Anlaşmasında ‘hızlandırılmış prosedür’e dair düzenlemeler bulunmaktadır.
Buna göre, sınırı geçtikten sonra çok yakın bir mesafede yakalanan kişinin, iltica başvurusunda
bulunması beklenmeksizin, geldiği ülkeye hızlandırılmış prosedürle geri gönderilmesi mümkün
olacaktır. Bu düzenlemenin, Türkiye açısından en çok Yunanistan sınırında hayata geçmesi
beklenmektedir. Ancak Geri Kabul Anlaşmasında 1951 Cenevre Sözleşmesine atıfta
bulunulduğu için; kişinin iltica başvurusu yapma hakkının elinden alınması mümkün değildir.
Yunanistan bu tür durumlarda, hızlandırılmış prosedürü devreye sokarak, iltica başvurusu
gerçekleşmeden Türkiye’ye iade yolunu seçecektir. Bu durumda Türkiye’nin 1951 Cenevre
Sözleşmesine ilişkin hükümleri ön plana çıkarması gerekmektedir. Hızlandırılmış prosedürün
çok dikkatli uygulanması gerekmektedir.
Türkiye Avrupa Birliği dışında birçok ülkeyle ikili geri kabul anlaşması imzalamış
durumdadır. Karşılıklı geri kabul anlaşması imzalanan bir ülkenin vatandaşının ülkesinde
hayati tehlikesi bulunuyorsa yahut zulüm görme tehlikesi bulunmaktaysa, Türkiye’nin bu kişiyi
kendi ülkesine göndermesi mümkün değildir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
118
Türkiye’de bulunan geri kabul merkezlerinin fiziki koşullarının yetersiz olduğuna ve
buralarda bulunanların kötü muameleye maruz kaldıklarına ilişki haberler çıkmaktadır. Zaman
zaman insan hakları kuruluşlarının raporlarında bu duruma dikkat çekilmektedir. Geri kabul
merkezlerinde bulunanların Anayasa Mahkemesine ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine
yaptıkları başvurular söz konusudur. Türkiye’nin bu merkezleri, iç hukuktan ve uluslararası
hukuktan doğan yükümlülüklerine uygun bir şekilde düzenlemesi gerekmektedir.
Avrupa ülkelerinde ekonomik kriz ve bunun sonucu olarak da yabancı düşmanlığı ve
ırkçı partiler yükselişe geçmiştir. İnsan hakları kuruluşları, özellikle mültecilere yönelik insan
hakkı ihlallerini raporlamaktadırlar. Hukuki açıdan ise, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin
bu tür ihlallere karşı verdiği kararlar bulunmaktadır. Mahkeme, ‘MSS’ kararında, büyük
ihtimalle Türkiye’den Yunanistan’a geçen (Yunanistan’da iltica başvurusunda bulunmuyor) ve
oradan da Belçika’ya geçen bir sığınmacının durumunu değerlendirmiştir. Belçika sığınmacıyı
Dublin Tüzüğü uyarınca Yunanistan’a iade etmiştir. Tüzüğün ilgili maddesi uyarınca, Avrupa
Birliği üyesi ülkeler içerisinde kişinin ilk girdiği ülkeye iadesi mümkündür. Mahkeme,
Yunanistan’daki gözaltı koşulları ve barınma koşullarını dikkate alarak, kişinin bu ülkede
gayriinsani muameleye tabi tutulduğuna hükmetmiştir. Belçika’yı ise kişiyi iltica prosedüründe
eksiklikler bulunan Yunanistan’a geri gönderdiği için mahkum etmiştir. Son yıllarda özellikle
Yunanistan’da çok sayıda Suriyeli sığınmacının gelmesi nedeniyle şartlar kötüleşmiştir ve
sığınmacılara yönelik olarak insan hakkı ihlalleri gerçekleşmektedir.
Türkiye’de Suriyeli sığınmacılara tanınan geçici koruma statüsünün süresine ilişkin bir
belirlilik bulunmamaktadır. Suriye’deki durum belirsiz olduğu için böyle bir esnekliğin olması
olumludur. Ancak geçici koruma statüsü sona erdiği zaman, bu statüye sahip kişilerin geldikleri
ülkeye dönmeleri gerekmektedir. Geçici koruma statüsü iltica hakkı başvurusunda bulunmaya
izin vermemekle beraber, bu statü ortadan kalktığı zaman bu kişilerin iltica başvurusunda
bulunma hakları doğacaktır. Türkiye’de 2014 yılında 35 bin civarında, 2016 yılında ise 60 bin
civarında iltica hakkı başvurusu gerçekleşmiştir. Suriyeliler için geçici koruma statüsü
kaldırıldığı zaman, Türkiye’nin 3 milyon insanın statüsünü teker teker belirlemek için kaynağı
ve altyapısı bulunmamaktadır.
Türkiye’nin Suriyeli sığınmacıları, sınır kapıları üzerinden Yunanistan yahut
Bulgaristan’a göndermesi durumunda, bu ülkelerin uluslararası hukuk açısından bu kişileri
kabul etmeme hakkı bulunmaktadır. Çünkü Türkiye güvenli ülke olarak kabul edilmekte,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
119
sığınmacıların Türkiye’de hayatını kaybetme yahut zulme uğrama riski bulunmamaktadır.
Suriyelilerin Türkiye’de mülteci statüsüne sahip olmamalarından dolayı, Avrupa ülkelerine
iltica hakkı talebinde bulunmaları durumunda da, bu ülkeler Türkiye güvenli ülke kabul edildiği
için bu başvuruyu kabul etmeyeceklerdir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önüne gelmiş, bu
yönde bir dava ve dolayısıyla bir içtihat da bulunmamaktadır. Güvenli ülke olma durumu,
Avrupa devletleri tarafından ekonomik krizler, yabancı düşmanlığı ve ekonomik krizler
nedeniyle dar yorumlanmakta; kişinin bulunduğu ülkede zulme uğrama tehlikesi yoksa o ülke
güvenli ülke addedilmektedir. Suriye’nin belli bir kısmında yahut tamında güvenliğin
sağlanması durumunda, Türkiye’nin Suriye’yi güvenli ülke olarak addedip, Suriyeli
sığınmacıları geri göndermesi mümkün olabilecektir. Avrupa Birliği üyesi devletlerin Suriyeli
sığınmacılara ilişkin açıkladıkları kontenjanların toplamının 2015 yılı için 15 bin kişi olduğu
değerlendirildiğinde, bu rakamın sembolik olduğu bile söylenemeyecektir.
ÖZET
Türkiye’de bulunan Suriyeliler YUKK’ta düzenlenmiş olan mülteci yahut şartlı mülteci
kategorilerinden herhangi birisine girmemekte olup, YUKK’un 91’inci maddesi uyarınca
geçici koruma altına alınmışlardır. YUKK’ta da düzenlenmiş olan geçici koruma statüsü
verme yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. 2014 yılında Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan
Geçici Koruma Yönetmeliği ile Suriye’den gelen kişiler geçici koruma altına alınmıştır.
Yönetmelikte, ‘haklar’ tabiri yerine daha çok ‘hizmetler’ tabiri kullanılmakta olup (iş
piyasasına erişim hizmeti, sağlık hizmetine erişim), bu durum idarenin takdir yetkisini
arttıran bir uygulamadır. Ancak pratikte geçici korunanlara, şartlı mültecilere tanınan
hakların tanındığı görülmektedir.
Türkiye’de Suriyeli sığınmacılara tanınan geçici koruma statüsünün süresine ilişkin bir
belirlilik bulunmamaktadır. Suriye’deki durum belirsiz olduğu için böyle bir esnekliğin
olması olumludur. Geçici koruma statüsü iltica hakkı başvurusunda bulunmaya izin
vermemekle beraber, bu statü ortadan kalktığı zaman bu kişilerin iltica başvurusunda
bulunma hakları doğacaktır. Suriyeliler için geçici koruma statüsü kaldırıldığı zaman,
Türkiye’nin 3 milyondan fazla Suriyelinin statüsünü teker teker belirlemek için kaynağı ve
altyapısı bulunmamaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
120
II.1.11. Suriye Dostluk Derneği
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 15/06/2016 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
Suriye Dostluk Derneği Başkanı Kadriye Esra AYGÜN ve beraberindeki heyeti dinlemiştir.
Verilen bilgiler şu şekildedir:
Suriye Dostluk Derneği 2008 yılında, Türkiye ve Suriye vatandaşı iş insanlarının
yaşadıkları sorunların çözülmesine katkıda bulunmak amacıyla kurulmuş olup, iki ülke
arasındaki iş imkanlarının arttırılması hedeflenmiştir. Derneğin Türkiye’deki muadili ise 2009
yılında Halep’te kurulmuştur. Ancak 2011 yılında çıkan Suriye iç savaşı sonrasında, dernek
insani krizle ilgilenmeye başlamıştır. Dernek Türkiye’de 8 şubeye ve 18 bin üyeye sahip olup,
üyelerinin yüzde 90’ını Suriye vatandaşları oluşturmakta, bunların ise yüzde 75’i eğitimli ve
işveren Suriyelilerden oluşmaktadır. Derneğin Fransa, İsveç, Kanada ve Almanya’da irtibat
büroları bulunmakta olup, sosyal medya üzerinden 500 bin Suriyeliye ulaşılmaktadır. Derneğin
işlettiği ve Suriye sınırları içerisinde bulunan 3 kamp bulunmakta olup, burada kalanların bütün
ihtiyaçları Dernek tarafından karşılanmaktadır. Dernek, Ankara’nın Altındağ ilçesinde beş
sınıfı ve bir tane çok amaçlı toplantı salonu bulunan bir okul yaptırmış olup, halk eğitim
merkezlerinin de desteğiyle yetişkinler için Türkçe ve meslek edindirme dersleri de verilecektir.
Suriye’deki iç savaş beşinci yılını doldurmuştur ve komşu ve kardeş ülke Türkiye
yaklaşık 3 milyon Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır. İç savaş sonucunda 600 bin kişi hayatını
kaybetmiş ve 12 milyona yakın insan evinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Evinden ayrılanların
6 milyon kadarı başka ülkelere göç etmiş ve diğer 6 milyonu ise Suriye içerisinde yer
değiştirmek zorunda kalmıştır. Bugün Türkiye’de bulunan Suriyeli nüfusu birçok Avrupa
ülkesinin nüfusuna eşittir. Geçen beş sene içerisinde Türkiye ülkesinde bulunan Suriyelilerin
refahını arttırmak için birçok adım atmıştır. Geçici barınma merkezleri her türlü olanağın
sağlandığı, sağlıklı ve yaşanabilir ortamlar haline getirilmişlerdir. Suriyeliler için çıkarılan
çalışma izni yönetmeliği, birçok kişinin kendi ayakları üzerinde durabilmesini sağlamıştır.
Türkiye’de işsizliğin yüzde 10 civarında olmasına rağmen, Suriyelilere çalışma izni verilmesi
çok büyük bir adımdır.
Türkiye’de bulunan Suriyelilerin yaşadığı, genellikle prosedürel ve kamu kurumlarında
çalışanların mevzuata tam olarak hakim olmamasından kaynaklanan bir takım sorunlar
bulunmaktadır. Türkiye’de bulunan Suriyelilerin sağlık, eğitim gibi hizmetlerden
faydalanmaları için Yabancı Tanıtım Kartına (YTK) sahip olmaları gerekmektedir. Ancak
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
121
Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin yüzde 60 kadarı YTK’ya sahiptir. YTK alma süresi 6 aya
kadar uzayabildiği için, bu süre içerisinde özellikle sağlık hizmetlerinden faydalanamamak
mağduriyetlere yol açmaktadır. Ancak kendi istekleri ile uzun süre YTK almamış Suriyeliler
de bulunmaktadır. Bunun nedeni ise bu kişilerin Avrupa’ya gitmek istemeleridir.
İş kurmak isteyen bir Suriyelilerin YTK’ları iptal edilmekte, bu kişiler çalışma izni
almakta ve çalışma izni standardında yaşamaya başlamaktadırlar. Ancak birçok kişi çok küçük
işletmeler kurmaya yöneldiği için, YTK’sının iptal edilmesi eğitim ve sağlık hizmetlerinden
faydalanmalarını engellemekte ve mağdur olmaktadırlar. Küçük işletme kuran Suriyelilerin
YTK’larınnın hemen iptal edilmesi mağduriyete yol açmakta olduğu için, bu kişilerin
ekonomik olarak ayakta kalana YTK’larının iptal edilmemesine ilişkin yasal düzenlemeye
ihtiyaç bulunmaktadır.
Yurt dışında yaşayan Suriyelilerden Türkiye’ye girişte vize istenmekte ve bu vize çok
uzun zamanda verilmektedir. Birçok ailede erkekler Arap ülkelerine çalışmaya gitmekte,
kadınları ve çocukları Türkiye’de bırakmaktadırlar. Ancak tekrar Türkiye’ye gelmek
istediklerinde vize uygulamasıyla karşılaştıkları için birçok aile bölünmüş durumdadır.
Suriyeliler için Türkiye’ye giriş çıkışlarda uygulanan vize uygulamasının kaldırılması
gerekmektedir. Aile birleşimleri sadece çekirdek aileyi kapsamakta olup, eşlerin ebeveynleri
için aile birleşimde problemler yaşanmaktadır.
Suriyelilerin kayıtlı bulundukları il dışında, acil sağlık hizmeti haricinde, sağlık
hizmetine ulaşamaması sorun teşkil etmektedir. Kişi başka bir şehre taşınmak istediği zaman
YTK’sını değiştirmek zorunda olmakla birlikte, kartın değiştirilmesi sürecinde büyük zorluklar
yaşanmaktadır. Suriyeliler, iş bulabilmek yahut çocuklarının eğitimini devam ettirmek için sık
aralıklarla şehir değiştirmek zorunda kalabiliyorlar; ancak çalışma izni bulundukları şehir için
verildiğinden ve YTK’lar hızlı bir şekilde değiştirilmediğinden mağduriyetler doğabiliyor. Bir
Suriyelinin bulunduğundan başka bir ildeki kişiyle evlenmesi durumunda YTK nakillerinin
yapılmasında zorluklarla karşılaşılmaktadır. İl ve ilçelerde YTK’ları veren personel sayısının
arttırılması gerekmektedir.
Türkiye’ye havayolu ile gelen Suriye vatandaşlarına YTK verilmemektedir. YTK
sadece kara yolu ile gelenlere verilmekte olup, daha önce YTK almış olanlar Türkiye’ye
havayolu ile giriş yaptıkları zaman, mevcut YTK’ları ellerinden alınmaktadır. Bu durumda olan
kişiler eğitim ve sağlık hizmetlerinden faydalanamamaktadırlar.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
122
Bankalar, noterler ve diğer resmi daireler sadece YTK sahibi olanların işlemlerini
yapmamaktadırlar. İşlemlerin yapılabilmesi için Suriye pasaportlarının süresinin uzatılmasını
talep etmektedirler. Pasaportların süresini uzatmak fiili olarak mümkün olmamakta, İstanbul’da
maslahatgüzar seviyesinde çalışmakta olan Suriye Konsolosluğunda ise pasaportun süresini
uzatmak mümkün olmamaktadır. Yurt dışından gelen paralar sadece YTK ile alınamamaktadır.
Sadece Ziraat Bankası YTK’yı tanıyarak hesap açmakta, diğer bankalarda ise hesap açmak
mümkün olmamaktadır. Türkiye’de kurumsal bir şirkette çalışmaya başlayan bir Suriyeli, şayet
şirket maaşları Ziraat Bankası aracılığıyla ödemiyorsa işten çıkartılabilmektedir. Çünkü
kurumsal şirketler maaş ödemelerini elden yapmamakta, kendi istedikleri bankaya açılan
hesaba yapmaktadırlar. Bankacılık ve noter hizmetlerinde sadece YTK’nın yeterli olduğu bir
düzenlemeye gidilmesi gerekmektedir
Suriye’ye gitmek isteyen bir Suriyeli çıkarken 420 TL para cezası ödemek durumunda
kalmaktadır. Şayet bu ceza ödenmezse kişinin Türkiye’ye girişi beş yıl süresince yasaklanmakta
ve bütün haklarından mahrum kalmaktadır. Suriye’ye gitmek durumunda olanlara yolculuk izni
verilmesi çözüm olarak düşünülebilir.
Türkiye’de bulunan Suriyeliler arasında iş insanları, diploma sahibi profesyoneller
bulunmaktadır. Bu kişiler Türkiye’de üretmekte ve Türk ekonomisine katkı sağlamaktadır.
Ancak pasaportu bulunmayan yahut pasaportunun süresini uzatamayan Suriyeli yatırımcılar
yurt dışına çıkamamakta ve işlerini yürütememektedirler. Yurt dışındaki fuarlara katılacak
yahut iş ilişkisi geliştirecek olan iş insanlarına geçici pasaport verilmesine yönelik bir yasal
düzenleme yapılması, Türkiye ekonomisine de büyük katkı sağlayacaktır.
Türkiye içerisinde uçak, karayolu yahut trenle seyahat edebilmek için izin belgesine
ihtiyaç duyulmakta, ancak kamu kurumlarının çalışma saatleri sabit olduğu ve hafta sonu
çalışmadıkları için acil durumlarda seyahat belgesi temin etmek mümkün olamamaktadır. Bu
sorunun çözümü için, havaalanlarına, otogarlara ve tren garlarına seyahat belgesi verecek kamu
görevlileri yerleştirilmesi düşünülebilir.
Suriye’de evlenmiş olan çiftlerin Türkiye’de boşanmaları mümkün olmamaktadır.
Türkiye’de bulunan Suriyelilerin evlenmeleri yasal olarak mümkünken, Suriye’de evlenmiş
olanların Türkiye’de boşanmaları yasal olarak mümkün değildir.
Yabancılar İletişim Merkezi (YİMER- 157) arandığı zaman aynı sorulara farklı cevaplar
verilmesi sorun teşkil etmektedir. YTK’sı olan bir kişi araba ruhsatı alabilmekle birlikte, iş
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
123
kurdukları ve YTK’larını kaybettikleri zaman araba ruhsatları uzatılmamakta ve mağdur
duruma düşmektedirler.
YTK sahibi olup sonradan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı kazanan kimselerin
YTK’larının iptal edilmemesi sorunlara yol açmaktadır. YTK’sı olanların iş yeri açmak
istemeleri durumunda Maliye Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
birimlerinden kaynaklı sorunlarla karşılaşmaktadırlar.
Türkiye’de bulunan Suriyeliler mülk edinememektedirler. 1930’larda Türkiye ve Suriye
arasında yapılan anlaşma gereği, Türk vatandaşları Suriye’de, Suriye vatandaşları da
Türkiye’de mülk edinememektedirler. Bu durumda alınan mülklerin tapuda tescili Türkiye
vatandaşı olan başka birisinin üzerine yapılmaktadır ve bu durumun mağduriyet doğurması
olasıdır. Bankada parası olan bir Suriyelinin ölmesi durumunda varislerinin bu parayı nasıl
alacağı konusunda belirsizlik bulunmaktadır.
Suriyelilerin özel hastanelerde yazdırdıkları reçetelerin bedeli karşılanmamakta, özel
hastanelerin yoğun bakım servislerinde kalmakta olan Suriyelilerden fark ücreti alınmakta, bu
durum mağduriyetlere yol açmaktadır. Sağlık Bakanlığı bünyesinde, Suriyelilerin yoğun olarak
yaşadığı bölgelerde, Suriyeli doktorların ve sağlık profesyonellerinin çalışacağı özel merkezler
açılması çözüm olarak düşünülebilir. Kızılay’ın Suriyelilerden kan bağışı kabul etmemesi, kan
bağışı yapmak isteyenler için büyük üzüntü yaratmaktadır. Suriyeli engellilere yönelik özel
merkezlerin açılması, bu merkezlerde Arapça konuşan görevlilerin çalışması ve mümkünse
engellilere engelli maaşı bağlanması sağlığa dönük ihtiyaçlar arasındadır. Otizm gibi ciddi
engeli olan Suriyelilerin sağlık desteğine ihtiyaçları bulunmaktadır.
350 bine civarında Suriyeli çocuk eğitim alamamaktadır. 13-14 yaşındaki çocuklar,
ailelerinin ekonomik durumları kötü olduğu için çalışmak zorunda kalmaktadır. Çalışan
çocukların çalışma izinleri ve sigortaları bulunmamakta, iş kazalarına maruz
kalabilmektedirler. Çocuk işçilerin durumlarına kamu spotlarıyla dikkat çekilmesi
düşünülebilir. Çalışan çocukların bir şekilde eğitim sisteminin içerisine alınması
gerekmektedir. Çalışan çocuklara ilişkin sorumluluk sadece Türkiye’nin değil, uluslararası
camianın bir yükümlülüğü haline gelmiştir. Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
(YTB) birçok Suriyeli öğrenciye burs vermektedir. Ancak Suriyeli öğrenciler yaşadıkları
travmaya bağlı olarak okullarını uzatabilmekte ve bu durumda burslar kesilmektedir. Bu
durumun göz önüne alınarak Suriyeli öğrencilerin burslarının kesilmemesine yönelik
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
124
düzenleme yapılması mağduriyetlerin önüne geçecektir. YTB bursu alıp, devlet yurtlarına
yerleşmek isteyen üniversite öğrencileri çeşitli zorluklarla karşılaşmaktadırlar. YTB’nin vermiş
olduğu burslar da diğer hizmetlerde olduğu gibi Yabancı Tanıtım Kartına sahip olmaya bağlıdır
ve kartı olmayanların mağdur olabilmektedirler. Turistik vizeyle Türkiye’de bulunan bir ailenin
çocuğu YTB’nin vermiş olduğu burs imkanlarından faydalanamamaktadır.
Suriye’de üniversite bitirmiş olan kişilerin diploma denkliklerinin sağlanmasında
sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bunun aşılabilmesi için denklik kurullarının oluşturulması yahut
tüm Avrupa Birliği üyesi ülkelerin tanınmakta olan Data-Flow şirketinin vereceği denkliklerin
kabul edilmesi yoluna gidilmesi soruna çözüm olarak düşünülebilir. Data-Flow şirketi
kayıtlarında Suriye’de diploma alanların yüzde 50’sinin kayıtları bulunmakta ancak Türkiye bu
şirketin verdiği denkliği kabul etmemektedir. Suriye’de bulunan meslek odalarından alınacak
olan kayıtların diploma denkliği sorununa çözüm getirmek için kullanılması mümkündür. 2011
yılında Suriye iç savaşı çıkmadan önce, Türkiye’de diploma denkliği almakta bir sorun
yaşanmazken, 2011 yılından beri diploma denkliği almak mümkün olmamaktadır. Suriye’de
yetişmiş birçok akademisyen diploma denkliğine sahip olmadığı için üniversitelerde
çalışamamakta, Türkiye’ye katkı sunamamaktadır. İç savaş öncesi üniversiteye başlamış ancak
öğrenimi yarıda kalmış öğrencilerin için diploma denkliği problemi bulunmaktadır. Türkiye’de
sadece Türk vatandaşlarının çalışabilecekleri 11 meslek alanı bulunmakta olup, bu mesleğe
sahip Suriyelilere çalışma izni verilmemesi mağduriyetlere yol açmaktadır.
Türkiye’ye giren Suriyelilere ait araçların Türk plakası alabilmesinin koşulu Yabancı
Tanıtım Kartına sahip olmaktır. Turistik ikamet yahut çalışma izni olanların, yani düzenli
göçmen olup sığınmacılara tanınana haklardan faydalanamayanlar, araçlarına Türk plakası
verilmemektedir. YTK sahibi olsun olmasın tüm Suriyeli vatandaşların araçları için Türk
plakası verilmesi gerekmektedir. Araçların noter tasdikli satış sözleşmeleri kabul
edilmemektedir. Araç alım satımına çözüm getirilmesi gerekmektedir. Çifte vatandaş olanlar
da arabalarını tescil ettirmekte sıkıntı yaşamaktadırlar. Daha önce YTK’sı olup, sonrasında
çalışma izni yahut turistik vize alanların araba ruhsatları iptal edilmektedir. Trafik cezası vb.
sebeplerle borcu bulunan araçlar yedi gün içerisinde Suriye’ye götürülüp bırakılmaktadırlar.
YTK’ya sahip olanların, plaka verilmiş olan aracı bir tek kendisi kullanabilmekte; başka bir
kişinin aracı kullandığı tespit edilirse araç alınmakta ve gümrük yoluyla Suriye’ye
bırakılmaktadır. Suriye’de ehliyet almış olanlardan, ehliyetinin süresi bitenlerin
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
125
ehliyetlerindeki süre uzatılmamaktadır. Birçok Suriyeli için Türkiye’de ehliyet sınavını geçmek
dil bariyerinden dolayı çok zordur.
Türkiye’de beş yılını doldurmuş Suriyelilere vatandaşlık verilmesi arzu edilmektedir.
Özellikle Türkiye’de doğmuş olan Suriyeli çocuklara Suriye vatandaşlığı verilemediği için bu
çocuklar vatansız statüsündedirler ve özellikle bu çocuklar için çözüm üretmek gerekmektedir.
Suriye’nin geleceği ve Türkiye’de bulunan Suriyelilerin ne kadarının savaş sonrası Suriye’ye
dönmek istediği belirsizliğini korumakta olduğu için, geçici çözümlerden çok kalıcı çözümlere
odaklanmak gerekmektedir.
ÖZET
Suriye Dostluk Derneği 2008 yılında, Türkiye ve Suriye vatandaşı iş insanlarının yaşadıkları
sorunların çözülmesine katkıda bulunmak amacıyla kurulmuş olup, iki ülke arasındaki iş
imkanlarının arttırılması hedeflenmiştir. Derneğin Türkiye’deki muadili ise 2009 yılında
Halep’te kurulmuştur. Ancak 2011 yılında çıkan Suriye iç savaşı sonrasında, Dernek insani
krizle ilgilenmeye başlamıştır. Dernek Türkiye’de 8 şubeye ve 18 bin üyeye sahip olup,
üyelerinin yüzde 90’ını Suriye vatandaşları oluşturmakta, bunların ise yüzde 75’i eğitimli ve
işveren Suriyelilerden oluşmaktadır.
Türkiye’de bulunan Suriyelilerin Yabancı Tanıtım Kartı almakta; vize almakta; kayıtlı
bulundukları il dışında sağlık hizmeti almakta; diplomalarının denkliğini almada; mülk
edinmekte; öğrencilerin okullarını uzatmaları durumunda burs almakta; arabalarını tescil
ettirmekte ve Türkiye’de doğmuş çocuklarının vatansız olması gibi sorunları bulunmaktadır.
Bu sorunlarla ilgili olarak yasal ve pratik çözümler getirilmesi beklenmektedir.
II.1.12. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Türkiye
Misyon Şefi Pascale MOREAU
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 23/06/2016 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) Türkiye Misyon Şefi Pascale
Moreau’u dinlemiştir. Verilen bilgiler şu şekildedir:
Parlamentoda kurulmuş bulunan ve münhasıran mültecilerin sorunları için çalışmakta
olan bir komisyon nadir görülen ve takdir edilesi bir durumdur. BMMYK’nın Dünya Mülteciler
Günü (her yılın 20 Haziranı) haftasında Alt Komisyona davet edilmiş olması büyük önem arz
etmektedir. Dünya Mülteciler Günü, kutlanan bir gün olmaktan çok, dünyada en kırılgan
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
126
durumda olan kişilerin durumları hakkında, mültecilerin dayanıklılığı ve onlara ev sahipliği
yapan ülkelerin cömertliği konusunda düşünmek için önemli bir gündür.
BMMYK 2015 Raporuna göre dünyada yaşayan her 113 kişiden birisi yerinden edilmiş
durumdadır. Bu durumla mücadele eden, bu kişilere ev sahipliği yapan devletlerin ve
toplumların katkısı çok önemli hale gelmiştir. BMMYK bu konuda Türkiye’ye en derin ve
samimi takdirlerini sunmaktadır çünkü Türkiye uzun yıllardan beri sadece Suriyelilere değil,
birçok milletten mülteciye cömert davranmakta ve yardım elini uzatmaktadır.
BMMYK, İkinci Dünya Savaşı sonrasında, 1950 yılında uluslararası camia tarafından
iki temel görevi yerine getirmek gayesiyle Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulmuştur. Bu
görevlerden bir tanesi, mültecilere uluslararası koruma sağlamak, sağlanmasını temin etmektir.
Diğeri ise, mülteciler için kalıcı çözümler üretmeye yardımcı olmaktır. BMMYK tamamıyla
insani hedeflerle ve politika dışı olarak çalışan bir kuruluştur.
1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolü mültecilikle ilgili her sorunu çözememekle
birlikte, mültecilerin korunması konusunda kabul edilmiş iki temel belge olup, mülteci koruma
sisteminin temelini bu iki belge oluşturmaktadır. Bu iki belgeyi destekleyici farklı Birleşmiş
Milletler belgeleri ile iki taraflı ve çok taraflı anlaşmalar bulunmaktadır. Mülteci koruma
sistemi, uluslararası alanda yeni gelişmeler meydana geldiği için çok dinamik bir prensipler
bütünü olup, gelişen olaylara göre yeni prensiplerle ve belgelerle desteklenmesi gereken bir
alandır. Örneğin genel şiddet durumları yahut devlet dışı aktörler tarafından gerçekleştirilen
zulümler 1951 Cenevre Sözleşmesi kapsamında yer almayan konulardır. Bu tür yeni vakalar
ortaya çıktıkça, mülteci koruma sistemine yeni eklemeler yapılmaktadır.
Birleşmiş Milletlere bağlı olarak çalışan, mülteci çocukların korunmasında rol oynayan
UNICEF yahut kültürel varlıkların korunmasında rol oynayan UNESCO gibi birçok kuruluş
olmakla birlikte, mülteciliğin bütün alanlarında uluslararası camia tarafından yetkilendirilmiş
tek kuruluş BMMYK’dır. BMMYK, mültecilere ilişkin konularda çalışan diğer Birleşmiş
Milletler örgütlerine liderlik etmek ve bu örgütlerin koordinasyonu sağlamak konusunda tam
yetkilidir.
BMMYK elli beş yıldır daha uzun süredir Türkiye’de çalışmakta, çalışmalarını
Türkiye’deki yetkili makamlar ve kurumlarla beraber eşgüdüm içerisinde yürütmektedir.
Türkiye Suriyeliler gelemeden önce de birçok farklı milletten sığınmacıya ev sahipliği yapan
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
127
bir ülkedir. BMMYK Türkiye’de çalışmaya başladığından beri tecrübesini, uzmanlığını ve
doğrudan yardımlarını Türkiye’deki yetkili kurumlara aktarmaya devam etmektedir.
Ülkeler mültecilere iç hukuklarında farklı statüler verebilmektedirler. Türkiye’de
mülteci, şartlı mülteci, ikincil koruma ve geçici koruma statüleri olmakla birlikte, BMMYK
açısından 1951 Cenevre Sözleşmesi uyarınca bu kişilerin hepsi mülteci addedilmektedir.
Türkiye hem bölgesinde hem de dünya çapında gerek geliştirdiği mülteci koruma
sistemi ve gerekse cömertliği ile çok öne geçmiş bir ülkedir. Mülteciler zaman içerisinde
fakirleşmekte ve kırılganlaşmaktadırlar. Özellikle kendileri için kalıcı çözüm üretilemeyen
yahut kalıcı çözümlerin geciktiği durumlarda içinde bulundukları hassas durumla baş etmekte
zorlanmaktadırlar. Türkiye’de bulunan sığınmacıların büyük bir kısmı geçici barınma
merkezleri dışında, şehirlerde, şehir yakınlarında yahut ilçelerde yaşamaktadırlar. Öncelikli
olarak geçici barınma merkezleri dışında yaşayan sığınmacıların yaşam koşullarının
güçlendirilmesi gerekmektedir. Bunun yapılabilmesi için bakanlıklar arasındaki eşgüdümün
sağlanması, eğitim, çocukların korunması ve Medeni Kanun çerçevesinde haklara erişimin
sağlanması gerekmektedir. Türkiye’nin sığınmacılara ilişkin çalışmalarını uzun vadeye
taşıyabilmesi için birbirine bağlı ulusal politikaları gözden geçirmesi ve geliştirmesi
gerekmektedir.
Mülteci konusu birbirinden farklı birçok problemi beraberinde getirdiği için üretilecek
çözümler de bir hayli farklı alanı içermektedir. Mülteci krizlerini çözmenin yolu siyasetten
geçmektedir. BMMYK, ülkeler mülteci konusunda siyasi çözümlere ulaşana kadar, mültecilere
ev sahipliği yapan ülkelere destek vermektedir. Dünya çapında mültecilere verilen destek, hem
mali yardım hem de yeniden yerleştirme konularında, tarihte hiç olmadığı kadar fazla olmakla
birlikte; mülteci sayısı ve ihtiyaçlar hızla arttığı için verilen destekler yeterli olamamaktadır.
Bundan dolayı Türkiye, Kenya, Sudan, Lübnan, Ürdün, Pakistan ve İran gibi ülkelere verilen
uluslararası desteğin arttırılması ve yük paylaşımının adil bir şekilde yapılması gerekmektedir.
Bu kapsamda, Türkiye’nin 19 Eylül 2016’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda
düzenlenecek olan mültecilere ilişin küresel zirveye katılması büyük önem arz etmektedir.
Dünyadaki mültecilere en fazla ev sahipliği yapan ülkelerin gerçekleştirilecek olan zirvede
seslerini duyurmaları, mültecilere ilişkin sorumluluğun adil bir şekilde paylaştırılmasına büyük
katkı sağlayacaktır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
128
BMMYK, Türkiye’de Birleşmiş Milletler kurumları arasında en fazla kaynak kullanan
kuruluştur. Ancak verilmeye çalışılan bütün desteğe rağmen ihtiyaçların tamamının
karşılanması mümkün olmamaktadır. BMMYK, Birleşmiş Milletler bünyesinden neredeyse hiç
kaynak almamakta, bütün harcamalarını ülkelerin gönüllü katkıları, özel sektör ve şahısların
yaptıkları katkılarla sağlamaktadır. BMMYK hem Suriyeli sığınmacılar hem de diğer
sığınmacılarla ilgili olarak, uzmanlığı ve operasyonel kapasitesi çerçevesinde kamu
kurumlarına ve sivil topluma doğrudan katkıda bulunmaktadır. BMMYK’nın verdiği
desteklerden en önemlileri kapasite oluşturma ve geliştirmeye katkıda bulunmak; uzmanlık
alanlarında teknik destek vermek; sığınmacıların kayıtlama işlemlerine destek vermek; altyapı
desteği sunmak; mülteciliğe ilişkin mevzuatın hazırlanması sırasında uzmanlık desteği vermek
şeklindedir. BMMYK, YUKK’un hazırlanması ve sonrasında uygulanması sürecinde kamu
kurumlarına önemli destekler vermiştir. Bunların arasında, kapasite oluşturma aktiviteleri,
seminerler, çalıştaylar düzenlenmesi ve el kitaplarının hazırlanması bulunmaktadır. Talep
üzerine sığınmacılara hizmet sağlayan bütün bakanlıklarla ortak çalışılmaktadır. Göç İdaresi
Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı ile ortak çalışılmaktadır.
Suriyelilerle ilgili yapılan çalışmalar hem geçici barınma merkezlerini hem de bu
merkezlerin dışını kapsamakla beraber, yapılan çalışmalar geçici barınma merkezlerinin
dışında bulunanlara yoğunlaşmış durumdadır. Geçici barınma merkezleriyle ilgili olarak
AFAD’la yakın çalışma yürütülmekte, bu merkezlere gıda dışı malzeme, kışlık malzeme, su,
hijyen malzemesi destekleri yapılmaktadır. Kamp dışında bulunan Suriyelilerle ilgili olarak,
Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği ve Uluslararası Ortadoğu Barış Araştırmaları
Merkezi gibi sivil toplum örgütleri ile ortak çalışmalar yürütülmektedir. BMMYK’nın en büyük
önceliği geçici barınma merkezi dışında bulunan Suriyelilere ulaşılması ve hizmetlere
erişimlerinin sağlanmasıdır. BMMYK, toplum merkezleri, çocuk dostu merkezler kurmakta; en
kırılgan durumda olan Suriyelilere nakit desteği sağlamakta; dil öğrenmeye ve meslek
edinmeye yönelik eğitimler vermektedir. BMMYK’nın acil durum müdahale kapasitesi de
bulunmaktadır. Acil durumlarda AFAD ve Kızılay’la yakın çalışmalar yürütmektedir.
BMMYK, tüm yaşlardan sığınmacıların Türkçe öğrenmeleri için kurslar açılması, burs,
eğitim ve öğretim malzemeleri sağlanması konularında Milli Eğitim Bakanlığı ile; çalışma izni
konusunda bilinçlenme sağlanması, izne nasıl başvurulacağı gibi konularda Çalışma ve Sosyal
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
129
Güvenlik Bakanlığı ile; sığınmacıların yoğun olarak bulunduğu bölgelerde daha iyi sağlık
hizmeti verilebilmesi için gezici ve prefabrik sağlık merkezleri sağlanması ve ambulans desteği
konusunda Sağlık Bakanlığı ile yakın çalışmaktadır. Dokuz ilde iş kurmak isteyenlere yahut
çalışma izni almak isteyenlere danışmanlık veren yardım masaları kurulmuştur. Çocukların
korunması, psiko-sosyal destek sağlanması, toplumsal cinsiyete bağlı şiddet konusunda Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı ile yapılan görüşmeler ise devam etmektedir.
BMMYK’nın çalışmalarının ağırlıklı alanlarından bir tanesi mülteciler için kalıcı
çözümler üretmektedir. Bu kapsamda, mültecilerin üçüncü ülkelere yeniden yerleştirilmesini
sağlamak amacıyla çalışmalar yapılmaktadır. Günümüzde yeniden yerleştirme ihtiyacı çok
yüksek rakamlara tekabül etmektedir. 2015 yılında BMMYK dünya çapında 100 bin mültecinin
yeniden yerleştirmesini gerçekleştirmiştir. Ancak dünya ölçeğinde 65 milyon mülteci olduğu
düşünüldüğünde, 100 bin kişinin yeniden yerleştirilmesi yetersiz kalmaktadır. BMMYK’nın
görevi dünya ölçeğinde mültecilerin yeniden yerleştirilmesinin savunuculuğunu yapmaktır.
2015 yılında Türkiye’de bulunan mültecilerden 18 bin kişi üçüncü ülkelere yerleştirilmişken,
2016 yılı için üçüncü ülkelere yerleştirilecek mülteci sayısı 27 bin kişi olacaktır. BMMYK bu
rakamı sürekli yükseltmeye çalışmaktadır. Mültecilerin sadece bir kısmı yeninden
yerleştirmeden faydalanabildikleri için, yeniden yerleştirilen mültecilerin tespiti konusunda
tarafsız ve kurumsal sitemlerin kurulmuş olması gerekmektedir. BMMYK, üçüncü ülkelere
yerleştirilecek mültecileri tespit ederken altı temel gruba öncelik tanımaktadır. Bu gruplar, tıbbi
ihtiyaç içerisindeki kimseler, işkence mağdurları, yasal veya fiziksel koruma ihtiyacı içinde
bulunan kimseler, aile birleşmesine ihtiyaç duyanlar ve risk altındaki çocuklar ile gençlerden
oluşmaktadır.
Üçüncü ülkelere yeniden yerleştirme yapılırken, öncelikle Göç İdaresi Genel
Müdürlüğü yerleştirilebileceklere yönelik listeleri temin etmekte, BMMYK bu listelerin
içerisinden yeniden yerleştirmeye en çok ihtiyaç duyan kişileri tespit etmekte ve bu kişilerle
ilgili olarak hazırlanan dosyaları yeniden yerleştirmeyi kabul eden ülkelere sunmaktadır. Son
kararı ise yeniden yerleştirme yapılacak olan ülkeler vermektedirler. Ülkeler dosyaları
incelemekte ve özellikle güvenlikle ilgili araştırmalarını yaptıktan sonra ilgili mülteciyi kabul
edip etmemeye karar vermektedirler. Yeniden yerleştirilmesi kabul edilen mültecilerin ülkeden
çıkışlarının organize edilmesi, yerleşecekleri ülkeye kültürel oryantasyonlarının sağlanması,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
130
sağlık kontrollerinin yapılması ve seyahat belgelerinin hazırlanması gibi teknik konularla
Uluslararası Göç Örgütü ilgilenmektedir.
2016 yılında Türkiye’den yeninden yerleştirme kapsamında alınacak 27 bin kişilik
kontenjan bulunmakta olup, bugün itibariyle 15.800 kişinin yeniden yerleştirme dosyaları
hazırlanıp üçüncü ülkelere sunulmuştur. Bu rakama hem Suriyeli hem de diğer uyruklardan
mülteciler dahildir. Yeniden yerleştirme kapsamında en fazla kişiyi alan ülke Amerika Birleşik
Devletleri olmakla birlikte, diğer devletler de kontenjanlarını arttırmaya başlamışlardır.
Mültecilere koruma sağlanması ve sorunlarına çözüm üretilmesi için milletvekillerinin
de katkısına ihtiyaç duyulmaktadır. Milletvekilleri, seçim bölgelerinde bulunan mültecilere
olan saygının arttırılması, ulusal ve uluslararası manada mültecilerin korunmasıyla ilgili
tartışmalara önderlik edilmesi, mültecilere ayrılacak kaynakların yeterli olmasının sağlanması,
mültecilere hizmet veren kurumların bütçelerine ilişkin çalışma yapılması, ulusal mülteci
mevzuatının uluslararası mevzuata uygun hale getirilmesi ve mevzuatın doğru uygulanmasının
takip edilmesi konularında katkıda bulunabilirler.
Dünyada mülteci sayısının artmasının önüne geçilebilmesi için, sorunların siyasi
çözümlerle sonuçlandırılması gerekmektedir. Siyasi çözümlerin olmadığı durumlarda, yerinden
edilmeler ve insani ihtiyaçlar artacaktır. Siyasi çözümler üretilmesi ise BMMYK’nın yetki ve
görev alanı dışındadır. Mülteciler için yapılan insani yardımlar ise hiçbir zaman yeterli düzeyde
olmamaktadır. BMMYK’nın 30 yıl önceki bütçesi 3 milyon dolar iken, bugünkü yıllık bütçesi
6 milyar dolardır. Katkıların çok artmış olmasına rağmen ihtiyaçlar daha büyük ölçüde arttığı
için insani yardımlar yeterli olmamaktadır. Mülteci sorununun tek ve kesin çözümü
çatışmaların ortadan kaldırılmasıdır. BMMYK insani yetki alanı çerçevesinde sorumluluk
paylaşımını ve mali desteği arttıracak, mültecilere ev sahipliği yapan ülkelerle empati
kurulmasını sağlayacak yönde savunuculukta bulunmaktadır. Yük paylaşımının arttırılmasını
teşvik için, 19 Eylül 2016’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda düzenlenecek olan küresel
zirveye Türkiye’nin en üst düzeyde katılımı büyük önem arz etmektedir.
BMMYK, sığınmacıların adli yardıma ücretsiz olarak ulaşabilmesi, yasal konularda
bilgilerinin arttırılması için Dünya Mülteciler Gününde Türkiye Barolar Birliği ile mutabakat
zaptı imzalamıştır. Adli yardım konusunda Barolarla ve avukatlarla işbirliği hedeflenmektedir.
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ile Sağlık Bakanlığına sığınmacılara daha iyi hizmet
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
131
verilebilmesi amacıyla tercüman desteğinde bulunulmaktadır. Türkiye’de Türkçe konuşanların
çok daha kolay ayakta durabileceği düşüncesiyle Türkçe kursları arttırılmaktadır.
Mültecilerin içinde bulundukları toplumla bütünleşmeleri ve sosyal uyumlarının
attırılması uluslararası camianın ortak sorumluluğu altındadır. Özellikle genç mültecilerin umut
ışığına ve geleceğe ilişkin, yaşamlarına ve ne iş yapacaklarına ilişkin vizyona ihtiyaçları
bulunmaktadır. Mültecilerin bulundukları topluma sosyal uyumlarının sağlanması sadece ulusal
değil, bölgesel ve küresel güvenliğin ve istikrarın sağlanması için de önemlidir ve bu konuda
herkesin üzerine düşeni yapması gerekmektedir. Mültecilerin içinde bulundukları topluma
entegrasyonları içinde bulundukları toplumlar için de çok önemlidir.
Mültecilere verilecek hizmetlerin ve sosyal uyumlarının daha iyi sağlanabilmesi için
özel sektörden gelen verginin bir kısmının bu alana aktarılması yahut mülteciler için özel bir
vergi oluşturulması düşünülebilir. Ancak bu konu BMMYK’nın yetki alanı dışında kaldığı için
bu konudaki çözüm siyasi karar vericilere bağlıdır. Türkiye’de özel sektör BMMYK’ya
ulaşmakta ve mültecilerle ilgili farklı alanlarda çalışmak istemektedirler. Türkiye’de çalışmak
isteyen Suriyeliler için çalışma izinlerinin alınması işverenin başvurusu üzerine mümkün
olmaktadır. BMMYK, çalışma izni konusunda özel sektörde bilinçlendirme yapmaya
çalışmaktadır. BMMYK üniversiteler ile çok yakın çalışmalar yapmakta, bilinçlendirme ve
bilgilendirme faaliyetleri yürütmektedir. Ancak mültecilerle beraber yaşamaya ilişkin
bilinçlendirmenin ilköğretim ve ortaöğretim okullarında da yapılmasında büyük fayda
görülmektedir.
Birkaç yıl önce Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiseri tarafından mülteci
sorununu değerlendirmek üzere dini liderlerin davet edildiği bir toplantı gerçekleştirilmiştir.
‘Koruma Diyalogları’ başlığı altında gerçekleştirilen toplantıda samimiyet, cömertlik ve
ilticanın prensiplerine dair değişik konular ele alınmıştır.
Afganlar Dünya Mülteciler Gününde BMMYK Ofisi önünde bir protesto gösterisi
düzenlemişlerdir. Yapılan bu protesto BMMYK tarafından olumlu karşılanmaktadır çünkü bu
Afganların kendileriyle ilgili konularda savunuculuk yaptıklarının göstergesidir. İltica sistemi,
başvuruların değerlendirilmesi yeterince hızlı değildir. Ancak BMMYK’nın kapasitesi süreci
hızlandırmaya yetmemekle birlikte, ülkelerin açtıkları yeninden yerleştirme kontenjanları
yeterli değildir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
132
Yabancı düşmanlığı hem ulusal hem de küresel ölçekte karşılaşılan bir problem olup,
bazı ülkelerde çok daha fazla ön plana çıkmaktadır. Bu konuda sadece politik manada bir
mücadele değil, toplumun bütün kesimlerini ilgilendiren çabalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Mücadele sadece mültecilere yönelik yabancı düşmanlığı değil, bütün yerinden edilmiş
insanlara yönelik yabancı düşmanlığıdır. Ancak Avrupa’da yabancı düşmanlığı bir taraftan
yükselirken, bir taraftan da sivil toplumun mültecilere olan katkısı giderek artmaktadır.
Türkiye’de de gerek sivil toplum örgütleri ve gerekse bireyler mültecilere gönüllü katkılarda
bulunmaktadırlar. Burada unutulmaması gereken nokta, mültecilere ev sahipliği yapan topluma
da destek verilmesi gerekliliğidir. Sosyal uyumun önemli bir ayağını da ev sahipliği yapan
topluma verilecek olan destek oluşturmaktadır.
ÖZET
1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolü mültecilikle ilgili her sorunu çözememekle
birlikte, mültecilerin korunması konusunda kabul edilmiş iki temel belge olup, mülteci
koruma sisteminin temelini bu iki belge oluşturmaktadır. Bu iki belgeyi destekleyici farklı
Birleşmiş Milletler belgeleri ile iki taraflı ve çok taraflı anlaşmalar bulunmaktadır. Mülteci
koruma sistemi, uluslararası alanda yeni gelişmeler meydana geldiği için çok dinamik bir
prensipler bütünü olup, gelişen olaylara göre yeni prensiplerle ve belgelerle desteklenmesi
gereken bir alandır. Örneğin genel şiddet durumları yahut devlet dışı aktörler tarafından
gerçekleştirilen zulümler 1951 Cenevre Sözleşmesi kapsamında yer almayan konulardır. Bu
tür yeni vakalar ortaya çıktıkça, mülteci koruma sistemine yeni eklemeler yapılmaktadır.
BMMYK elli beş yıldır daha uzun süredir Türkiye’de çalışmakta, çalışmalarını Türkiye’deki
yetkili makamlar ve kurumlarla beraber eşgüdüm içerisinde yürütmektedir. Türkiye
Suriyeliler gelemeden önce de birçok farklı milletten sığınmacıya ev sahipliği yapan bir
ülkedir. BMMYK Türkiye’de çalışmaya başladığından beri tecrübesini, uzmanlığını ve
doğrudan yardımlarını Türkiye’deki yetkili kurumlara aktarmaya devam etmektedir.
BMMYK’nın görevi dünya ölçeğinde mültecilerin yeniden yerleştirilmesinin
savunuculuğunu yapmaktır. 2015 yılında Türkiye’de bulunan mültecilerden 18 bin kişi
üçüncü ülkelere yerleştirilmişken, 2016 yılı için üçüncü ülkelere yerleştirilecek mülteci sayısı
27 bin kişi olacaktır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
133
II.1.13. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkan Yardımcısı Dr.
Mehmet Ali TORUNOĞLU
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 03/10/2016 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkan Yardımcısı Dr. Mehmet Ali TORUNOĞLU’nu
dinlemiştir. Verilen bilgiler şu şekildedir:
2 Kasım 2011 tarihinde çıkarılmış olan 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle
Sağlık Bakanlığı yeniden yapılandırılmış ve Bakanlık bünyesinde Türkiye Halk Sağlığı
Kurumu kurulmuştur. Bu yapının altında ise ülkemizde bulunan göçmenlere sunulan sağlık
hizmetlerini yürütmek ve koordine etmek üzere Göç Sağlığı Hizmetleri Daire Başkanlığı
(Başkanlık) kurulmuştur.
Suriye’den Türkiye’ye doğru sınır geçişleri başladığı andan itibaren güvenlik
kuvvetlerinin yanı sıra Başkanlık da çalışmaya başlamış; acil müdahale ekipleri öncelikli olarak
aşılama hizmetine başlamıştır. Dünya Sağlık Örgütünün de tavsiyeleri dikkate alınarak
çocuklara çocuk felci, kızamık, kızamıkçık, kabakulak vb. aşılar yapılmaya başlanmıştır.
Devamında ise Türkiye vatandaşı olan çocuklara uygulanan aşı şeması neyse aynısı Suriyeli
çocuklara uygulanmaya başlanmıştır. Aşı hizmetinin tam anlamıyla uygulanması için yakında
ev ev dolaşılmaya başlanacak ve Suriyeli bütün çocukların aşılanmasının tamamlanmasına
çalışılacaktır. Bugün için çocukların yüzde 85 kadarı aşılanmıştır. Yapılan aşılara ilişkin
kayıtlar Başkanlık tarafından tutulmakta olup, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ve diğer kamu
kurumları tarafından da görülebilecek ortak bir platform/program oluşturulması gerekmektedir.
Suriye iç savaşından kaynaklı kriz başladığından beri sınır ötesinden hasta nakilleri yapılmaya
başlanmış ve yaralılara hizmet verilmiştir. Geçici barınma merkezlerinde kalmakta olan
Suriyeliler için 24 adet sağlık hizmet ünitesi açılmıştır. Bu üniteler yakınlarında bulunan
hastanelerin uzantısı şeklinde olup, bu hastanelerle entegre bir şekilde çalışmaktadırlar. Sağlık
hizmet üniteleri, ileri tedaviye ihtiyaç duyan hastaları bağlı oldukları hastanelere sevk
etmektedirler. Tedavi hizmetlerinin yanı sıra, halk sağlığı programları da yürütülmektedir. Bu
kapsamda aşılama, gebe takibi, bebek takibi, çocuk takibi ve çevre sağlığı programları
yürütülmektedir. Ülke genelinde 85 adet göçmen sağlığı merkezi hizmet vermekte olup, Avrupa
Birliğinden gelecek olan yardımlarla bu sayının 500’e çıkarılması planlanmaktadır.
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından kayıt altına alınmış olan her Suriyeli sağlık
hizmetine ücretsiz-katkı payı ödemeksizin ulaşabilmektedir. Ancak kayıt altına alınmamış
olanlardan durumu acil olanlar yahut bulaşıcı hastalık taşıyorsa veya konu bağışıklamaya ilişkin
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
134
ise tedavi hizmeti hemen verilmeye başlanmaktadır. Bu kişilerin tedavileri ile eş zamanlı olarak
kayıt altına alınma süreçleri de başlatılmaktadır. Sağlık hizmeti verilirken Başkanlığın esas
aldığı temel yasal dayanak ise Sağlık Uygulama Tebliğidir. Geçici koruma altında olanlar için
sağlık hizmetinin ana hizmet sunucusu Sağlık Bakanlığı olup, sivil toplum örgütlerinin katkısı
önemli olmakla birlikte oldukça küçük boyuttadır.
Suriye krizinin başladığı 2011 yılından beri Suriyeli geçici korunanlara 20 milyon adetin
üzerinde poliklinik hizmeti sunulmuş; 1 milyon hasta yatarak tedavi görmüş; 1 milyona yakın
ameliyat gerçekleştirilmiştir.14 Ancak sunulamayan bazı hizmetler de bulunmaktadır. Canlıdan
organ nakli yapılabilirken, kadavradan organ nakline izin verilmemektedir. Yurt dışından
kemik iliğine ihtiyaç duyulduğu durumlarda sıkıntılar yaşanmaktadır. Protez ihtiyaçları
konusunda da bir takım sorunlar yaşanmakla birlikte, gerekli hizmet verilmeye çalışılmaktadır.
Ancak çok ileri düzey protezler oldukça pahalı olduğu için bu konuda da bazı aksamalar
yaşanmaktadır.
Sağlık hizmeti verilmesinde yaşanılan en önemli sorunlardan bir tanesini dil konusu
oluşturmaktadır. Suriyelilerin çoğunluğu Türkçe, sağlık personelinin çoğunluğu da Arapça
bilmemektedir. Süreç içerisinde iletişim konusunda ilerleme sağlansa da, sorunun daha
sistematik bir çözüme ihtiyacı bulunmaktadır. Bu problemin çözümü için tercüman ve hasta
rehberi denilen ara eleman grubunun istihdamına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda
çalışanlara hasta mahremiyeti ve tıbbi terminoloji konusunda eğitimler verilmektedir. Sağlık
hizmetine ulaşma konusunda rehberlik hizmetleri verilmektedir. Ortaya çıkan sorunlardan bir
tanesi ilk derece sağlık kurumlarına gidilmeden doğrudan özel hastaneye veya üniversite
hastanelerine gidilmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda Suriyelilere sağlık
hizmetlerine ne şekilde ulaşacakları konusunda sistematik rehberlik eğitimleri verilmektedir.
Ülkemize sığınan Suriyeliler için bugüne kadar 25 milyar doların zerinde harcamada
bulunmuştur. Sağlık hizmeti için harcanan meblağ, Hazine Müsteşarlığı ve AFAD üzerinden
gelmektedir. Bu yapılanmaya global bütçe denilmektedir. İlaç masrafları AFAD tarafından
karşılanmaktadır. Sağlık Bakanlığının yaptığı harcama konusunda net bir rakama ulaşmak
oldukça zordur. Bugüne kadar faturalandırılmış 600 milyon TL civarında harcama yapılmıştır.
Avrupa Birliği ile yapılan projelerin toplamı 300 milyon Euro civarında olup, bu rakamın 120
14 2017 yılı Ekim ayı itibariyle Suriyeli ve Iraklı sığınmacıların tedavileri kapsamında 25.919.750 poliklinik hizmeti verilmiş; 1.143.393 yatan hasta tedavi edilmiş; 953.466 ameliyat gerçekleştirilmiştir. 2017 yılı Ekim ayı itibariyle ülkemizde doğmuş Suriyeli bebek sayısı 224.750’dir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
135
milyon Eurosu gelmiş, kalanının ise 3 yıl içerisinde gelmesi beklenmektedir. İmzalanmış olan
bu projelerle illerdeki mevcut kapasite genişletilmekte, hastane altyapısı güçlendirilmekte, yeni
göçmen sağlığı birimleri kurulmakta ve yeni ekipmanlar alınmaktadır. Bu projeler kapsamında
Suriyeli sağlık personelinin de sistem içerisine alınması planlanmaktadır. Bu kapsamda,
Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan yönetmelik dahilinde Sağlık Bakanlığı tarafından
başvurular alınmış, belge incelemeleri yapılmış ve mülakatlar tamamlanmıştır. Suriyeli sağlık
çalışanları geçecekleri teorik ve pratik eğitim sonrasında sağlık hizmeti vermeye
başlayacaklardır. Ancak bu aşamada doktor, hemşire ve ebeler için diploma denkliği söz konusu
olmayıp, sınırlı bir çalışma iznine sahip olacaklardır.
Suriyelilerin Türkiye’ye taşıdıkları bir bulaşıcı hastalık türü olmamakla beraber, Halep
civarında bulunan bir tür sivrisinekten kaynaklı Halep Çıbanı adı verilen deri hastalığına sık
rastlanmıştır. Ancak bu hastalığın insandan insana geçmesi söz konusu değildir. Az miktarda
HIV, AIDS ve tüberküloz vakasına rastlanmış olup, bu kişilerin tedavileri devam etmektedir.
Suriyelilerin psikolojik problemleriyle toplum ruh sağlığı merkezleri ilgilenmekte olup, bu
merkezlerin koordinasyonu Aile Bakanlığı ile beraber yürütülmektedir. Suriyelilerin önemli bir
kısmı post-travmatik sendrom yaşamaktadır. Ancak bu hizmet verilirken de dil problemi ortaya
çıkmaktadır. Şu anda ruh sağlığı konusunda 17 kayıtlı klinik bulunmakta olup, 250-300 bin kişi
için bir toplum ruh sağlığı merkezi açılması stratejisi güdülmektedir.
ÖZET
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından kayıt altına alınmış olan her Suriyeli sağlık
hizmetine ücretsiz-katkı payı ödemeksizin ulaşabilmektedir. Kayıt altına alınmamış
olanlardan durumu acil olanlar yahut bulaşıcı hastalık taşıyorsa veya konu bağışıklamaya
ilişkin ise tedavi hizmeti hemen verilmeye başlanmaktadır. Bu kişilerin tedavileri ile eş
zamanlı olarak kayıt altına alınma süreçleri de başlatılmaktadır.
Geçici barınma merkezlerinde kalmakta olan Suriyeliler için 24 adet sağlık hizmet ünitesi
açılmıştır. Bu üniteler yakınlarında bulunan hastanelerin uzantısı şeklinde olup, bu
hastanelerle entegre bir şekilde çalışmaktadırlar. Sağlık hizmet üniteleri, ileri tedaviye ihtiyaç
duyan hastaları bağlı oldukları hastanelere sevk etmektedirler.
2017 yılı Ekim ayı itibariyle Suriyeli ve Iraklı sığınmacıların tedavileri kapsamında
25.919.750 poliklinik hizmeti verilmiş; 1.143.393 yatan hasta tedavi edilmiş; 953.466
ameliyat gerçekleştirilmiştir. 2017 yılı Ekim ayı itibariyle ülkemizde doğmuş Suriyeli bebek
sayısı 224.750’dir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
136
II.1.14. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürü
Ahmet SARICAN
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 10/05/2017 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürü Ahmet SARICAN’ı dinlemiştir.
Verilen bilgiler şu şekildedir:
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu yabancıların vatandaşlığa alınmaları için üç usul
öngörmüştür. Bunlar genel hükümlere göre vatandaşlığa alınma, evlenme yolu ile vatandaşlığa
alınma ve istisnai usulle vatandaşlığa alınma şeklindedir.
Genel hükümlere göre vatandaş olmak için öncelikle yabancının Türkiye’de geçerli bir
ikametinin olması gerekmektedir. Ülkemizde bulunan Suriyelilerin statüsü geçici koruma
statüsüdür. Bu statü ile Türkiye’de kalınabilmekte ancak Kanun uyarınca aranılan geçerli
ikamete sahip olunamamaktadır. Geçerli ikametin en az beş yıllık süre boyunca devam etmesi
gerekmektedir. Türkiye’de geçici ikamet statüsünde bulunan bir Suriyeli on yıl Türkiye’de
bulunsa da geçerli ikamet sahibi olma koşulunu gerçekleştirememektedir. Geçerli ikamete sahip
bir yabancının beş yıllık geçerli ikamet süresi içerisinde yüz seksen günden fazla yurt dışında
bulunmaması gerekmektedir. Şayet bu süre aşılırsa beş yıllık süre yeniden başlatılmaktadır. Beş
yıllık ikamet koşulu tamamlandıktan sonra doğrudan vatandaşlığa geçiş mümkün olmamakta,
vatandaşlık komisyonu tarafından kişinin topluma adaptasyonuna, ekonomik durumuna ilişkin
değerlendirmeler yapılmaktadır. Sonrasında öncelikle mahalli çapta güvenlik soruşturması
yapılıp ilgili bilgiler Genel Müdürlüğe gönderilmekte, gerek emniyet ve gerekse Milli İstihbarat
Teşkilatı tarafından da güvenlik soruşturması yapılmaktadır. Şayet güvenlik tahkikatında da bir
problem çıkmazsa, Genel Müdürlüğün teklifi ve İçişleri Bakanının onayıyla yabancı Türk
vatandaşlığına geçmektedir.
Türk vatandaşlığına geçmede bir diğer usul, bir Türk vatandaşıyla evlenme yoluyla
vatandaşlık almadır. Evliliğin üç yıl sürmesi ve gerçek manada bir evlilik olması şartları
aranmaktadır. Bu koşulların sağlanıp sağlanamadığının takibi vatandaşlık komisyonu
tarafından yapılmaktadır. Şayet güvenlik soruşturmasında da bir problemle karşılaşılmazsa
kişinin Türk vatandaşı olması sağlanmaktadır.
Türk vatandaşlığına geçebilmek için bir diğer usul ise ‘istisnai vatandaşlık’
kazanılmasıdır. Bu usule göre, Türkiye’ye sanayi tesisi getiren veya bilimsel, ekonomik,
kültürel, sosyal ve sportif anlamda ülkeye katkı sağlayan veya katkı sağlayacağı düşünülen
kişilerin süre, ikamet vb. şartlar aranmaksızın doğrudan Türk vatandaşlığına alınması
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
137
mümkündür. Bu usulde vasıflı kişilerin Türk vatandaşlığına hızlı bir şekilde alınması gayesi
güdülmektedir.
Son dönemde ise yabancı yatırımcıların Türk vatandaşlığına geçmesi ve ülkeye sermaye
akışının sağlanması yönünde bir usul üzerinde çalışılmaktadır. Buna göre Türkiye’de en az bir
milyon dolar değerinde gayrimenkul satın alan veya iki milyon dolarlık sabit sermaye yatırımı
gerçekleştiren veya en az 100 kişilik istihdam alanı oluşturan veya bankalarda üç yıl
çekilmemek şartıyla üç milyon dolar ve üzerinde para bloke eden veya üç milyon dolar ve üzeri
devlet tahvili satın alıp bunu üç yıl satmama şartını kabul eden veya bir buçuk milyon dolarlık
yatırım fonu katılma payı alanların vatandaşlığa alınmasıyla ilgili yeni bir süreç başlatılmıştır.
Bu koşulların sağlanması durumunda vatandaşlığın kazanılması istisnai vatandaşlık
kazanılmasındaki usulle gerçekleşecektir.
Bugüne kadar yaklaşık 12 bin Suriyeli Türk vatandaşlığına geçmiştir. Daha önce de
belirtildiği gibi geçici koruma altında ülkemizde bulunan üç milyona yakın Suriyelinin
vatandaşlığa alınması gibi bir durum söz konusu değildir. Vatandaş olan Suriyelilerin 6500
kadarı bir Türk anne ve/veya babadan olduğu için vatandaşlık almıştır. Bu kişilerin vatandaşlık
hakları doğdukları andan itibaren olmakla birlikte, nüfus kütüklerine tescilleri sonradan
yapılmıştır. Türkiye’de toprak esasına dayalı vatandaşlık alma usulü bulunmamakta, vatandaş
olmak için kişinin annesi veya babasından en az birisinin Türk vatandaşı olması şartı
aranmaktadır. Vatansızlar için özel hükümler ise saklıdır. Vatansızlar başka bir ülkenin
vatandaşlığına sahip olmadıkları için, Türkiye’de toprak esasına göre Türk vatandaşlığı
almaları mümkündür. Bugüne kadar vatansız olduğu iddiasıyla Suriyelilerden başvuru olmadığı
için, bu şekilde Türk vatandaşı olan bulunmamaktadır. 2011 yılından sonra 4500 civarında
Suriyeli Türk vatandaşı ile evlenerek ve üç yıllık süre şartını yerine getirerek vatandaş
olmuştur.15 Yaklaşık 1000 kişi ise geçici koruma kararı çıkması öncesinde beş yıllık ikamet
şartını yerine getirerek Türk vatandaşlığına geçmiştir.
Hükümet vasıflı Suriyelilerin Türk vatandaşlığına kazandırılması için bir ön çalışma
başlatmış durumdadır. Bu kapsamda Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ile ortaklaşa yapılan
çalışmada 10 bin civarında ailenin durumu inceleme altına alınmıştır. Bu toplamda 20 bin küsur
kişiye tekabül etmekte olup, net bir rakam vermek mümkün değildir. Bu ailelerdeki bireylerin
15 Evlenme yoluyla 2011’de 113 kişi, 2012’de 229 kişi, 2013’te 499 kişi, 2014’te 1000 kişi, 2015’te 1.700 kişi, 2016’da 2 bin
kişi Türk vatandaşı olmuştur.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
138
eğitim durumları ve diğer vasıfları teker teker incelenmeye başlanmıştır. Ailelere ilişkin
toplanan bilgiler vatandaşlık komisyonunda görüşülmeye başlanmıştır. Suriyelilere ilişkin
bilgilerin önemli bir kısmı beyana dayalı olduğu ve belge kriterleri yeteri şekilde yerine
getirilmediği için bahsi geçen ailelere ilişkin araştırma uzun sürmektedir. Doğru beyanda
bulunduğu tespit edilen ve Türkiye için faydalı görülen ailelerin Türk vatandaşlığına
geçirilmesi yönünde bir irade bulunmaktadır. Bu kişilerden vatandaşlık komisyonları tarafından
onay verilenlerinin güvenlik tahkikatları devam etmekte olup, henüz bu usulle vatandaşlığa
geçmiş birisi bulunmamaktadır. Özellikle Almanya vasıflı mültecilere vatandaşlık verme
konusunda hızlı davrandığı için Türkiye’de bulunan birçok vasıflı Suriyeli Almanya’ya gidip
ekonomik hayata katılmıştır. Türkiye’nin bu konuda hızlı davranması ve bürokrasiyi azaltması
gerekmektedir.
Suriye’de bir erkeğin dört kadınla evlenmesi mümkün olduğu için gelen ailelerden çok
eşli olanlar bulunmaktadır. Ancak Türk Medeni Kanunun uyarınca kişi tek eşli olabileceği için
eş olarak gösterilen bir kişi eş vasfı kazanabilmektedir.
ÖZET
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu yabancıların vatandaşlığa alınmaları için üç usul
öngörmüştür. Bunlar genel hükümlere göre vatandaşlığa alınma, evlenme yolu ile
vatandaşlığa alınma ve istisnai usulle vatandaşlığa alınma şeklindedir.
Bugüne kadar 12 bin Suriyeli Türk vatandaşlığına geçmiştir. Vatandaş olan Suriyelilerin
6500 kadarı bir Türk anne ve/veya babadan olduğu için vatandaşlık almıştır. 2011 yılından
sonra 4500 civarında Suriyeli Türk vatandaşı ile evlenerek ve üç yıllık süre şartını yerine
getirerek vatandaş olmuştur.
II.1.15. Yükseköğretim Kurulu Başkan Vekili Prof. Dr. Hasan
MANDAL
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 11/05/2017 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
Yükseköğretim Kurulu Başkan Vekili Prof. Dr. Hasan MANDAL’ı dinlemiştir. Verilen bilgiler
şu şekildedir:
Türkiye’de 182 tane yükseköğrenim kurumu bulunmakta olup, bunların 111 tanesini
devlet üniversiteleri, 65 tanesini vakıf üniversiteleri ve 6 tanesini ise vakıf meslek
yüksekokulları oluşturmaktadır. Türkiye’de yükseköğrenimde bulunan toplam öğrenci sayısı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
139
7,2 milyon civarında olup; öğretim üyesi16 sayısı 71.390 olup, öğretim elemanlarıyla17 beraber
sistemde toplam 151.763 eğitimci bulunmaktadır. Avrupa Yükseköğrenim Alanında (48 ülkeyi
kapsamaktadır) Rusya’dan sonra en fazla yükseköğrenim öğrencisi olan ülke Türkiye’dir.
7,2 milyon öğrencinin 3,9 milyonunu erkek öğrenciler (%54), 3,3 milyonunu ise
kadın(%46) öğrenciler oluşturmaktadır. 2,5 milyon önlisans öğrencisi, 4 milyon lisans
öğrencisi, 500 bin yüksek lisans öğrencisi ve 100 bin civarında ise doktora öğrencisi
bulunmaktadır.
Türkiye’de bulunan uluslararası öğrenci sayısı 110 bin civarındadır. Uluslararası
öğrenciden kasıt, geçici bir süre Türkiye’de bulunan öğrenciler değil, Türkiye’den akademik
derece alan öğrencilerdir. Bu kapsamda Erasmus ve Mevlana programları kapsamında bir veya
iki dönem için Türkiye’de bulunan öğrenciler uluslararası öğrenci statüsüne dahil değildir.
Uluslararası öğrenci sayısı 2010 yılından itibaren hızla artmaktadır.18 Uluslararası öğrenci
sayısının 2010 yılından sonra artmasının nedeni, daha öncesinde merkezi olarak yapılan
Yabancı Öğrenci Sınavıyla (YÖS) öğrenci alınmasının yerini, üniversitelerin - YÖK onayı
dahilinde – belirledikleri kriterlere göre öğrenci almasına bırakmış olmasıdır. Sonuç olarak
ülkemizde bulunan uluslararası öğrencilerin yerleştirilmesi YÖK tarafından değil, YÖK’ün
onayladığı kriterler dahilinde üniversiteler tarafından yapılmaktadır.
Türkiye’de bulunan uluslararası öğrencilerin (108 bin) 72 bin kadarını erkek öğrenciler,
36 bin kadarını kadın öğrenciler oluşturmaktadır. Bunların 6 bin kadarı ön lisans, 75 bin kadarı
lisans, 19 bin kadarı yüksek lisans ve 7,5 bin kadarı doktora eğitimine devam etmektedir.
Türkiye’de bulunan uluslararası öğrencilerin ülkelerine göre 2017 yılındaki dağılımı aşağıdaki
tabloda gösterilmiştir:
Öğrencinin Geldiği Ülke Öğrenci Sayısı
Suriye 15.042
Azerbaycan 14.878
Türkmenistan 10.418
İran 6.099
16 Yardımcı doçent, doçent, profesör.
17 Araştırma görevlisi, okutman.
18 2001 yılında 16.656; 2002 yılında 16.328; 2003 yılında 15.719; 2004 yılında 15.298; 2005 yılında 15.428; 2006 yılında
16.059; 2007 yılında 16.455; 2008 yılında 17.389; 2009 yılında 18.720; 2010 yılında 21.948; 2011 yılında 27.329; 2012 yılında
31.933; 2013 yılında 43.251; 2014 yılında 48.183; 2015 yılında 48.183; 2016 yılında 72.187 ve nihayet 2017 yılında 108.076
uluslararası öğrenci ülkemizde eğitim görmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
140
Afganistan 5.251
Irak 5.012
Almaya 3.755
Yunanistan 2.285
Kırgızistan 2.032
Bulgaristan 2.030
Kazakistan 2.015
Libya 1.943
Somali 1.735
Pakistan 1.606
Çin Halk Cumhuriyeti 1.496
Filistin 1.472
Yemen 1.380
Kosova 1.362
Nijerya 1.287
Rusya 1.280
Türkiye’de bulunan uluslararası öğrencilerin üniversitelere göre 2017 yılındaki dağılımı
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Uluslararası Öğrencilerin Kayıtlı Olduğu
Üniversiteler
Öğrenci Sayısı
İstanbul Üniversitesi 7671
Anadolu Üniversitesi (Örgün Eğitim) 4770
Gaziantep Üniversitesi 3546
Uludağ Üniversitesi 3202
Sakarya Üniversitesi 3153
İstanbul Aydın Üniversitesi 2836
Marmara Üniversitesi 2638
Ankara Üniversitesi 2518
Ondokuz Mayıs Üniversitesi 2465
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
141
Selçuk Üniversitesi 2433
Uşak Üniversitesi 2368
İstanbul Teknik Üniversitesi 2345
Bahçeşehir Üniversitesi 2053
Karabük Üniversitesi 2031
Gazi Üniversitesi 1999
Trakya Üniversitesi 1900
Hacettepe Üniversitesi 1844
Atatürk Üniversitesi 1794
Mersin Üniversitesi 1749
Erciyes Üniversitesi 1663
Uluslararası öğrencilerin Türkiye’de bulunan üniversitelere yerleştirilmeleri için
öncelikle üniversiteler kendi kriterlerini belirlemektedir. Bu kriterler ulusal ve uluslararası
sınavlar, not ortalaması ve üniversitelerin kendi yaptığı sınav notlarından oluşmaktadır.
Uluslararası öğrencilerin ödeyecekleri minimum ve maksimum öğrenim ücretleri yıllık olarak
Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmektedir. Devlet üniversiteleri Bakanlar Kurulu kararına
bağlı olarak kendi fakülte/programları için öğrenim ücretlerini belirlenmekteyken, vakıf
üniversitelerinde öğrenim ücretleri kendi yönetim kurullarınca belirlenmektedir. Vakıf
üniversiteleri Bakanlar Kurulunun ücretlerle ilgili olarak koyduğu sınırlamalara tabii değildir.
Türkiye’de bulunan uluslararası öğrencilerin çift diploma alma imkanı da
bulunmaktadır. Bu durumda öğrenci hem bir Türk üniversitesinden hem de anlaşmalı bir başka
ülke üniversitesinden diploma alabilmektedir. Ortak eğitim-öğretim programı protokolü
uyarınca önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktorada çift diploma alabilmek mümkündür.
Türkiye’deki bir üniversitenin başka bir ülkede bulunan üniversite ile protokol yapması
YÖK’ün onayı dahilinde mümkündür. Türkiye’de 60 üniversite bu sistemin içerisindeki 19
ülkenin üniversiteleri ile ortak eğitim-öğretim protokolü imzalamıştır. Bu üniversitelerin büyük
kısmı Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Almanya’dadır.
Türkiye’de bulunan Suriyeli öğrenci sayısı 2011-2012 öğretim yılında 608 kişi iken,
yıllar içerisinde bu sayı artmış ve 2016-2017 öğretim yılında 15.042’ye yükselmiştir. Bu sayı,
önümüzdeki yıllarda lise öğrenimi tamamlayacak Suriyeli öğrencilerle birlikte çok daha fazla
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
142
artacaktır. Suriyeli öğrencilerin % 7’si önlisans, % 83’ü lisans, % 8’i yüksek lisans ve % 2’si
doktora eğitimi almaktadır. Suriyeli öğrencilerin % 65’ini erkekler, % 35’ini kadınlar
oluşturmaktadır. Öğrencilerin % 7’si meslek yüksekokullarında okumaktadır. Bu rakam
oldukça düşüktür. Çünkü bu öğrencilerin savaş sonrası ülkelerine dönmesi durumunda beceri
odaklı eğitim almış olmaları, Suriye’nin yeniden inşası için önem arz etmektedir. Bu öğrenciler
Türkiye’de kalsalar dahi, beceri odaklı eğitim almış olmaları hem kendilerine hem de ülkemize
daha fazla katkı sağlayacaktır.
En fazla Suriyeli öğrencinin bulunduğu 10 üniversite aşağıda gösterilmektedir:
Suriyeli Öğrencilerin Bulundukları
Üniversite
Öğrenci Sayısı
1. Gaziantep Üniversitesi 2.011
2. İstanbul Üniversitesi 1.025
3. Karabük Üniversitesi 927
4. Mersin Üniversitesi 741
5. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 646
6. İnönü Üniversitesi 463
7. Çukurova Üniversitesi 437
8. İstanbul Aydın Üniversitesi 391
9. Sakarya Üniversitesi 300
10. Yüzüncü Yıl Üniversitesi 300
Suriyeli öğrencilerin Fakülte/Enstitü/Yüksekokul vb. göre dağılımları aşağıda gösterilmektedir:
Kayıtlı Olunan
Fakülte/Enstitü/Yüksekokul
Öğrenci Sayısı
Mühendislik-Mimarlik-İnşaat-Tasarim-
Bilgisayar Ve Bilişim
4969
İktisadi Ve İdari Bilimler-Siyasal Bilgiler-
İşletme
1629
Enstitü 1469
Fen-Edebiyat-İnsan Ve Toplum Bilimleri 1342
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
143
Yüksekokul Ve Myo 1272
Tip Ve Sağlik Bilimleri Fakültesi 888
Eğitim Fakültesi 651
İlahiyat Ve İslami İlimler Fakültesi 614
Diğer Fakülteler (Teknoloji, Denizcilik, Su
Ürünleri, Gemi, Uçak Ve Uzay Vb.)
462
Eczacilik Fakültesi 310
Ziraat-Veterinerlik-Orman 266
Diş Hekimliği Fakültesi 251
İletişim Fakültesi 242
Hukuk Fakültesi 96
Güzel Sanatlar Fakültesi Ve Konservatuvar 91
Açik Ve Uzaktan Eğitim Fakültesi 79
Açiköğretim Fakültesi 65
Turizm Fakültesi 34
Odtu Kuzey Kibris Kampüsü 10
Kadın erkek öğrenci oranlarının denk hale getirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır.
Karabük gibi Suriye’ye ve bölgeye sınır olmayan bir ilde diğer illere göre fazla öğrenci
olmasının nedeni, Karabük Üniversitesinde bulunan Suriyeli öğretim üyesi sayısının fazla
olmasıdır. Suriyeli öğretim üyeleri, öğrencileri kendi üniversitelerine çekme gücüne sahiptir.
Yatay geçiş imkanı vatandaş veya uluslararası öğrenci farkı gözetilmeden 2’nci ve
3’üncü sınıfta bütün öğrencilere sunulmaktadır. Ancak Suriyeli öğrenciler için bu sınırlama
uygulanmamaktadır. Suriyeli öğrencilere hangi sınıfta olurlarsa olsunlar yatay geçiş imkanı
verilmektedir.
Suriyeli öğrenciler için bazı üniversitelerde kendi dillerinde eğitim almaları için yeni bir
program başlatılmıştır. Bu program Suriyeli öğrencilerin yoğun olarak bulunduğu illerdeki
üniversitelerde uygulanmaya başlanmıştır. Özellikle Gaziantep, Harran ve Mustafa Kemal
Üniversitelerinde bu program uygulanmaya başlamıştır. Ancak bu eğitim 2+2 şeklinde
uygulanmaktadır. Buna göre öğrenciler öğretimlerinin ilk iki senesinde Arapça eğitim almakta,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
144
bu esnada bir yandan TÖMER’in Türkçe kurslarına devam etmek ve son iki sene Türkçe eğitim
görmektedirler.
Uluslararası öğrencilerin bir kısmı burslu öğrenci statüsündedir. YÖK tarafından verilen
bir burs bulunmamaktadır. Bursların bir kısmı Yurt Dışı Türkler ve Akraba Türkler Başkanlığı
tarafından verilmektedir. Bunun yanı sıra SPARK ve HOPES programları kapsamında farklı
ulusal ve uluslararası ajanlar tarafından çeşitli burslar verilmektedir. Hangi öğrencilere burs
verileceği konusunda AFAD’ın yönlendirmesi ve ihtiyaç sahiplerini belirlemesi ön plandadır.
Türkiye tarafından burs verilen öğrenci sayısı çok yüksek değildir.
Yıllara göre Türkiye bursları alan Suriyeli öğrenci sayıları aşağıda gösterilmektedir:
Burs Verilen Yıl Aralığı Burs Alan Suriyeli Öğrenci Sayısı
2012-2013 127
2013-2014 388
2014-2015 1035
2015-2016 1148
2016-2017 775
Toplam 3473
Türkiye’de bulunan çeşitli üniversitelerde 392 Suriyeli akademisyen istihdam
edilmektedir. Bunlarım 13’ü profesör, 15’i doçent, 115’i yardımcı doçent kadrosunda
çalışmaktadır. Suriyeli akademisyenlerin 36’sı Mardin Artuklu Üniversitesi, 16’sı Gaziantep
Üniversitesi, 16’sı Marmara Üniversitesi ve 15’i Karabük üniversitesinde çalışmaktadır.
YÖK’un bünyesinde uluslararası meselelere ilişkin olarak çalışan bir ofis bulunmakta olup;
Suriyeli öğrenciler ve akademisyenlerle ilgili çalışan bir masa oluşturulmuştur.
ÖZET
Türkiye’de bulunan uluslararası öğrenci sayısı 110 bindir. Uluslararası öğrenciden kasıt,
geçici bir süre Türkiye’de bulunan öğrenciler değil, Türkiye’den akademik derece alan
öğrencilerdir. Bu kapsamda Erasmus ve Mevlana programları kapsamında bir veya iki dönem
için Türkiye’de bulunan öğrenciler uluslararası öğrenci statüsüne dahil değildir.
Uluslararası öğrencilerin (Suriyeliler dahil) Türkiye’de bulunan üniversitelere
yerleştirilmeleri için öncelikle üniversiteler kendi kriterlerini belirlemektedir. Bu kriterler
ulusal ve uluslararası sınavlar, not ortalaması ve üniversitelerin kendi yaptığı sınav
notlarından oluşmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
145
Türkiye’de bulunan Suriyeli öğrenci sayısı 2011-2012 öğretim yılında 608 kişi iken, yıllar
içerisinde bu sayı artmış ve 2016-2017 öğretim yılında 15.042’ye yükselmiştir. Bu sayı,
önümüzdeki yıllarda lise öğrenimi tamamlayacak Suriyeli öğrencilerle birlikte çok daha fazla
artacaktır. Suriyeli öğrencilerin % 7’si önlisans, % 83’ü lisans, % 8’i yüksek lisans ve % 2’si
doktora eğitimi almaktadır. Suriyeli öğrencilerin % 65’ini erkekler, % 35’ini kadınlar
oluşturmaktadır. Öğrencilerin % 7’si meslek yüksekokullarında okumaktadır.
Türkiye’de bulunan çeşitli üniversitelerde 392 Suriyeli akademisyen istihdam edilmektedir.
Bunlarım 13’ü profesör, 15’i doçent, 115’i yardımcı doçent kadrosunda çalışmaktadır.
Suriyeli akademisyenlerin 36’sı Mardin Artuklu Üniversitesi, 16’sı Gaziantep Üniversitesi,
16’sı Marmara Üniversitesi ve 15’i Karabük üniversitesinde çalışmaktadır.
II.1.16. Türk Kızılayı Göç ve Mülteci Hizmetleri Müdürü Bayram
SELVİ
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 30/05/2017 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
Türk Kızılayı Göç ve Mülteci Hizmetleri Müdürü Bayram SELVİ’yi dinlemiştir. Verilen
bilgiler şu şekildedir:
Türkiye’ye Suriyeli göçünün başlamasını müteakiben İçişleri Bakanlığı bünyesinde Göç
İdaresi Genel Müdürlüğü kurulmuş, bu gelişmeye paralel olarak da 2014 yılında Kızılay
bünyesinde Göç ve Mülteci Hizmetleri Müdürlüğü kurulmuştur. Ancak Kızılay’ın göç ve
mültecilerle ilgili çalışmaları çok daha eskilere dayanmaktadır. Türkiye’de bulunan 3 milyona
yakın Suriyelinin ihtiyaçlarına yönelik olarak ülke alan koordinatörlüğü öncelikle Hatay’da
kurulmuş, sonrasında koordinatörlük Gaziantep’e taşınmıştır. Ülke koordinatörlüğü şu anda 12
sınır kapısı, 23 geçici barınma merkezi ve 10 ilde faaliyet göstermektedir. Ülke
koordinatörlüğünün altında il ekip başkanlıkları oluşturulmuştur. Hatay, Gaziantep, Kilis,
Şanlıurfa, Maraş, Osmaniye, Adıyaman, Adana, Mardin ve Malatya’da bulunan il ekip
başkanlıkları, ağırlıklı olarak geçici barınma merkezlerine yönelik faaliyet yürütmektedirler.
Ülke alan koordinatörlüğünün yürüttüğü en önemli görev Suriye sınırları içerisinde
yaşamakta olan yerlerinden edilmiş insanların bulundukları yerlerde hayatlarına devam
ettirebilmelerine yönelik projeleri yürütmektedir. Bu kapsamda 2012 yılında beri sınır
yardımları yapılmaktadır. Sınır yardımları programı Birleşmiş Milletler İnsani Yardım
Koordinasyon Ofisi tarafından desteklenmektedir. Bu kapsamda Birleşmiş Milletler tarafından
2016 yılında 1 milyon 258 bin dolar Kızılay’ın kasasına aktarılmış olup, bu rakam 2017 yılı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
146
için 2 milyon dolara yükselmiştir. Kızılay tarafından bugüne kadar 12 sınır kapısından 2 milyar
131 milyon TL’lik ayni yardım sınır ötesine, Suriye tarafında ulaştırılmıştır. Bu yardımları 2133
bağışçının bağışlarıyla ve toplamda 36693 tırla gerçekleştirilmiştir. Yardımlar gıda, sağlık,
giyim ve barınma malzemelerinden oluşmaktadır. Giden yardımlar içindeki gıda oranı
%67,52’dir.
Türkiye’de kamp içinde ve kamp dışında bulunan Suriyelilerin gıda ihtiyaçlarını
karşılamak için Birleşmiş Milletler ortaklığıyla Gıda Kart Projesi yürütülmektedir. Suriyeli
göçünün başladığı 2012 yılında Kızılay sıcak yemek dağıtımı yapmaktaydı. Ancak Suriyelilerin
damak tadının farklı olmasından dolayı çok fazla yemeğin israf edildiğinin görülmesi üzerine
bu programa geçilmiştir. Program öncelikle geçici barınma merkezlerinde uygulanmaya
başlanmış olup, bu merkezlerde yaşayan 27290 kişiye (aile bireylerinin de yararlandığı) 441
milyon TL kadar gıda için harcanmak üzere para transferi yapılmıştır. Transferler Kızılay Kart
adı verilen bir karta para yüklenmesi şeklinde yapılmakta olup, geçici barınma merkezlerinde
bulunan toplam 29 markette faal olarak kullanılmaktadır. Geçici barınma merkezlerinde
bulunanların Kızılay Kartlarına ayda 62 TL para yüklenmektedir.
Kızılay Kart uygulaması geçici barınma merkezleri dışında 2015 yılının Mayıs ayından
itibaren 4 ilde pilot olarak hayata geçirilmiştir. Öncelikle Hatay, Kilis, Şanlıurfa ve
Gaziantep’te başlayan uygulama sonrasında Maraş ve Osmaniye’de de uygulanmaya
başlanmıştır. Geçici barınma merkezi dışında yaşayan Suriyelilere Kızılay Kart verilirken
engellilik durumu, bakılmaya ihtiyacı olan aile bireyi sayısı, gelir durumu gibi kriterlere
bakılmaktadır. Bu kapsamda bugüne kadar geçici barınma merkezi dışında yaşayan Suriyelilere
32268 Kızılay Kart dağıtılmış ve toplamda 147.6 milyon TL civarında nakit transferi
gerçekleştirilmiştir.19
Kızılay tarafından 2016 yılında Yabancılara Yönelik Sosyal Uyum Yardım Programı
yürütülmeye başlanmıştır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, AFAD, Göç İdaresi Genel
Müdürlüğü, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ve Halkbank işbirliğiyle yürütülen
proje Türkiye’de 1 milyon Suriyeliye ulaşma hedefiyle yola çıkmıştır. Program kapsamında her
ay ailede birey başına 100 TL nakit transferine başlanmıştır. Pilot olarak Ankara’nın Altındağ
ve Ayaş ilçeleri ile Sivas’ta uygulanmaya başlanmış ve oldukça başarılı olunmuştur. Bu
19 2018 yılı itibariyle geçici barınma merkezlerinde yaşayan 144.096 kişiye 499.093.445,00 TL kadar gıda için harcanmak üzere Kızılay Kart aracılığıyla para transferi yapılmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
147
kapsamda 81 bin haneden 507 bin kişiye nakit transferi gerçekleştirilmiş olup, bu güne kadar
gerçekleşen transfer 130 milyon TL’ye ulaşmıştır.20 Kızılay’ın kurduğu 18 hizmet merkezine
ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının 970 sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına bu
yardımı almak isteyenler başvuru yapmakta; Bakanlık ise yardım alması gereken aileleri
seçerek Kızılay’a liste halinde bildirmektedir. Bu programdan faydalanacak kişilerin seçiminde
ailede engelli olup olmadığı, dulluk ve yetimlik durumları, sosyal sigorta kaydının olup
olmaması, üzerinde mal varlığı olup olmadığı gibi kriterlere bakılmaktadır. Bu programla da
birlikte geçici barınma merkezi içi ve dışı olmak üzere toplamda 810 bin Suriyeli Kızılay
Karttan ve nakit transferinden faydalanmaktadır. Bu programdan kriterleri sağlayan
Türkmenler, Afganlar, Iraklılar, İranlılar da faydalanmaktadır. Geçici barınma merkezi içinde
ve dışında yaşayanlara aylık olarak verilen meblağın eşit hale getirilmesi için çalışmalar
yapılmaktadır.
Kızılay, Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu, Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı ve Avrupa Birliği İnsani Yardım Ofisi (ECHO) işbirliği ile Türkiye’de
okuyan Suriyeli çocuklar için ailelere şartlı nakit transferi yapılması projesi üzerinde
çalışılmaktadır. Bu kapsamda, ilkokul 4’üncü sınıfa kadar kız çocuklarına 40 TL ve erkek
çocuklarına 35 TL; ilkokul 4’üncü sınıftan sonra erkek çocuklarına 50 TL ve kız çocuklarına
60 TL olmak üzere şartlı nakit transferine başlanacaktır. Çocukların okula devamı şartıyla
gerçekleşecek bu transferlerde belirlenen meblağ anneye ödenecektir.
Kızılay Suriyelilerin Türkiye’ye uyumu içim uyum programları da yürütmektedir.
Kamp dışında barınmakta olan Suriyeli nüfusa yönelik psiko-sosyal destek, yönlendirme,
koruma ve eğitim hizmetleri sağlanması hedeflenmiştir. Bu kapsamda 21 geçici barınma
merkezinde, kentlerde 8 toplum merkezinde ve 1 çocuk merkezinde çeşitli faaliyetler
gerçekleştirilmektedir. 1500’ü aşkın kişinin gönüllü olarak yer aldığı bu faaliyetlerle bugüne
kadar 165 binin üzerinde çocuğa ulaşılmıştır. 2018 yılına kadar toplum merkezi sayısının 18’e
ulaşması hedeflenmektedir.
Kızılay’ın Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ile yaptığı protokol uyarınca, geri gönderme
merkezinde bulunan kişilere gıda ve gıda dışı yardımlar yapılmaktadır. Bunun yanı sıra, geri
20 2018 yılı itibariyle geçici barınma merkezi dışında Uluslararası veya Geçici Koruma altında yaşayan yabancılara Sosyal Uyum Yardımı (SUY) Programı kapsamında 201.967 Kızılay Kart dağıtılmış ve toplamda 1.175.254 yararlanıcıya 1.067.469.620,00 TL nakit transferi gerçekleştirilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
148
gönderme merkezlerinde yaşam şartlarını ve idari şartları değerlendirilip raporlanmakta ve Göç
İdaresi Genel Müdürlüğü ile paylaşılmaktadır. Her hafta yurt çapındaki 1 kabul ve barınma ile
20 geri gönderme merkezi Kızılay uzmanları tarafından incelenmekte ve raporlar
hazırlanmaktadır. Bu raporlar Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün iyileştirme çalışmalarında
kullanılmaktadır. Geri gönderme merkezlerinin Kızılay tarafından işletilmesi mümkün olmakla
birlikte, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununa, bu hizmetin yürütülmesi için Genel
Müdürlük tarafından Kızılay’a para aktarılabileceği hükmünün konulması gerekmektedir.
Türkiye Suriyelilerin hayatını kolaylaştırmak için çok başarılı çalışmalar yapmış olsa da halen
ulaşılamamış hedefler de bulunmaktadır. Özellikle çocuk ve kadınları korumaya yönelik
hizmetlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Birçok kişi halen eğitim, sağlık gibi kamu
hizmetlerine nasıl erişeceği bilgisine sahip değildir. Bu kişilerin doğru yönlendirilmeye ve
bilgilendirilmeye ihtiyaçları bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye’nin Suriyeli misafirlerin ülkelerine
dönmesi veya dönmemesi ihtimallerine karşı uzun vadeli bir plan geliştirmesi ve uygulamaya
koyması gerekmektedir. Eğitim ve istihdam konusunda istenilen noktaya gelinememiştir.
Meslek becerisi edindirme konusunda başta İŞ-KUR tarafından olmak üzere daha fazla çalışma
yapılması gerekmektedir.
Kızılay’ın ve Türkiye’nin karşılaştığı sorunlardan bir tanesi yapılan yardımların ortak
bir veri tabanına işlenmemesi sonucu, yapılan yardımların iç ve dış kamuoyu tarafından
yeterince görülememesidir. Bu kapsamda Kızılay’ın, devlet kurumlarının, sivil toplum
örgütlerinin ve şirketlerin yaptıkları yardımların ortak bir kayıt havuzunda toplanması
gerekmektedir. Bu şekilde mükerrer yardımın önüne de geçilebilecek ve doğru hedef kitleye de
ulaşılacaktır. Bu kapsamda çalışmalar yapılmaya başlanmış; 1,3 milyon Suriyelinin aldığı
yardımlar, kültürel ve ekonomik durumları, çocuklarının okula gidip gitmediği ve aşılarının
yapılıp yapılmadığı kayıt altına alınmış ve bu konuda ortak bir bilgi havuzu oluşturulmuştur.
ÖZET
Kızılay tarafından Türkiye’de bulunan 3 milyondan fazla Suriyelinin ihtiyaçlarına yönelik
olarak ülke alan koordinatörlüğü öncelikle Hatay’da kurulmuş, sonrasında koordinatörlük
Gaziantep’e taşınmıştır. Ülke koordinatörlüğü şu anda 12 sınır kapısı, 23 geçici barınma
merkezi ve 10 ilde faaliyet göstermektedir.
Bugüne kadar geçici barınma merkezlerinde yaşayan 144.096 kişiye 499.093.445,00 TL
kadar gıda için harcanmak üzere para transferi yapılmıştır. Transferler Kızılay Kart adı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
149
verilen bir karta para yüklenmesi şeklinde yapılmakta olup, geçici barınma merkezlerinde
bulunan toplam 25 markette faal olarak kullanılmaktadır.
Bugüne kadar geçici barınma merkezi dışında Uluslararası veya Geçici Koruma altında
yaşayan yabancılara Sosyal Uyum Yardımı (SUY) Programı kapsamında 201.967 Kızılay
Kart dağıtılmış ve toplamda 1.175.254 yararlanıcıya 1.067.469.620,00 TL nakit transferi
gerçekleştirilmiştir.
Kızılay, Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF), Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı ve Avrupa Birliği İnsani Yardım Ofisi (ECHO) işbirliği ile Türkiye’de
okuyan Suriyeli çocuklar için ailelere şartlı nakit transferi yapılmaktadır. Bu kapsamda,
anaokulundan ilkokul 8’inci sınıfa kadar kız çocuklarına 40 TL ve erkek çocuklarına 35 TL;
ortaöğretim 9. sınıftan sonra erkek çocuklarına 50 TL ve kız çocuklarına 60 TL olmak üzere
şartlı nakit transferi gerçekleştirilmektedir. Çocukların okula devamı şartıyla gerçekleşecek
bu transferlerde belirlenen meblağ anneye ödenecektir. (2017 yılı Mayıs ayı itibariyle bu
proje kapsamında ilk ödemeler gerçekleşmiştir.)
II.1.17. Suriye Türkmen Meclisi Başkanı Dr. Emin BOZOĞLAN ve
Türkmenevi eski Başkanı Dr. Davut KARATAŞ
Mülteci Hakları Alt Komisyonu 15/06/2017 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında
Suriye Türkmen Meclisi Başkanı Dr. Emin BOZOĞLAN ve Türkmenevi eski Başkanı Dr.
Davut KARATAŞ’ı dinlemiştir. Verilen bilgiler şu şekildedir:
Türkmenler Suriye’nin her bölgesinde yaşamakta olup, yoğunluklu olarak Halep
merkez ve kuzey kırsalı Lazkiye, Bayırbucak, Hama, Humus, Golan, İdlip, Cisr eş-Şuğur,
Rakka ve Tel Abyad bölgelerinde yaşamaktadırlar. Suriye’de 3 milyonu aşan sayıda Türkmen
yaşamakta olup, Türkmenler ülkedeki ikinci büyük topluluktur. Suriye’de bulunan Araplar,
Türkmenler, Kürtler ve Asuriler ve diğer tüm gruplar bin yılı aşkın zamandır kardeşlik hukuku
çerçevesinde yaşamaktadırlar. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı Devletinden ayrılan
Suriye, 24 yıl Fransız mandası altında, 10 yıl Suriye Cumhuriyeti tarafından ve son 60 yıldır da
Suriye Arap Cumhuriyeti tarafından yönetilmiştir. Son 50 yılda Baas rejiminin ve özellikle
1970-2000 yılları arasında Suriye’yi yöneten Hafız Esad’ın halk kitlelerini ötekileştirici
politikaları, toplumsal ve siyasi baskısı 2011 yılında patlamaya neden olmuş ve devamında
Suriye iç savaşına yol açmıştır. Savaş başladığından beri yarım milyonun üzerinde insan
hayatını kaybetmiş, 10 milyondan fazla insan iç ve dış göçe maruz kalmıştır. Yüzbinlerce
çocuk öksüz ve yetim kalmıştır. Özellikle Babandro, Zara, Hacerül Esved gibi bölgelerde de
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
150
etnik temizlik yapılmış, tapu ve nüfus kayıtları bilinçli olarak yok edilerek ülkenin demografisi
büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Suriye’nin milli serveti heba olmuş, ülkenin altyapısı ve tüm
sistemleri yok olmuştur.
Suriye Türkmenleri iç savaşta en ağır bedeli ödeyen topluluk olmuştur. Binlerce insan
şehit olmuş ve topraklarını terk etmek zorunda kalmıştır. Şam’ın güney kırsalında, Hama ve
Humus’ta bulunan Türkmenler rejimin baskısına ve saldırısına uğramaktadır. Bu insanlar iç
göçe zorlanmakta ve bu şekilde bölgenin demografisi değiştirilmektedir. Abluka altında olan
bu bölgelere insani yardım ulaştırılması rejim ve destekçileri tarafından engellenmektedir.
Rejimin hapishanelerinde muhalif oldukları gerekçesiyle 250 bin civarında tutuklu
bulunmaktadır ve bu kişiler sistematik olarak işkence görmektedirler. Hapishanelerde bugüne
kadar ölen insan sayısı 18 bine ulaşmıştır.
Astana görüşmeleri ile mutabakata varılan ateşkes sonrasında ilan edilen çatışmasızlık
bölgelerinde, mutabakatın ihlal edildiği durumlarda Rusya, Türkiye ve İran yeterli ölçüde
yaptırım uygulamamaktadır. Suriye’nin kuzeyinde, özellikle sınıra yakın bölgelerde,
Türkmenler de dahil olmak üzere bölge halkının evlerine PYD ve YPG tarafından el
konulmakta; el konulan evler askeri lojistik merkezi olarak kullanılmakta; Türkmenler sudan
bahanelerle tutuklanmakta, tehdit edilmekte ve zorla askere alınmaktadırlar. Rejim, rejim
destekçisi örgütler ve terör örgütleri Türkmenleri her zaman için Türkiye ajanı olmakla
suçlamaktadırlar. Savaş öncesinde var olan bu bakış açısı, savaş sonrasında da devam
etmektedir.
Türkiye’de faaliyet gösteren Batı kaynaklı bazı sivil toplum kuruluşları, teröre destek
vermekte ve sığınmacı Suriyeli aileleri ve çocuklarını istismar etmektedir. Bu tür kuruluşlar
yardım yapılacağı vaadiyle Suriyelilerin kimlik bilgilerini istihbari amaçlarla toplamaktadırlar.
Özellikle Türkiye’de çalışma izni yakın zamanda iptal edilmiş olan Mercy Corps Derneği,
aralarında Türkmenlerin de olduğu birçok kişiden, belli bir maaş ve Batı ülkelerine gitmek için
vize kolaylığı sağlama vaadiyle, çeşitli istihbari bilgiler toplamışlardır. Bunu üzerinde adı geçen
derneğin Türkiye’de çalışma izni iptal edilmiştir. Bu dernek 2012 yılından beri Çobanbey’de
çalışma yürütmüş ve özellikle Suriye’de Kürtlerin yoğun olduğun Afrin bölgesinde
çalışmalarını yoğunlaştırmış bir yapılanmadır.
Türkmenlerin yoğun olarak yaşadığı Bayırbucak’a yakın bölgelerde Suriye’deki adı
Mukaveme Şabiye olan DHKP-C terör örgütü eğitim faaliyetlerini yürütmekte ve Türkmenlere
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
151
tehdit oluşturmaktadır. Bayırbucak bölgesi ağırlıklı olarak Suriye rejiminin kontrolünde
olmakla birlikte, 5-6 köy Türkmenlerin kontrolündedir. Bu bölgede kendisini Türkiye’ye
müzahir hisseden 1400-1700 arası Türkmen yaşamaktadır.
Türkiye’de yaşayan Türkmenlerden ekonomik durumu iyi olmayanların hepsinin geçici
barınma merkezlerine yerleştirilmesi gerekmektedir. Çadır kentlerin konteynır kentlere ve
mümkün olduğu ölçüde kalıcı konutlara dönüştürülmesi yerinde olacaktır. Türkmenlerin kalıcı
konutlara yerleştirilmesi ekonomik ve toplumsal hayata katılmalarını kolaylaştıracaktır. Geçici
barınma merkezlerinde kalan yaşlı, kimsesiz, kanser hastası, zihinsel ve bedensel engelli
bireylerin oluşturulacak özel bir bakım merkezine yerleştirilmesi gerekmektedir. Geçici
barınma merkezleri yerine TOKİ eliyle kalıcı konutlar yapılmaya başlanmış olsa da bu sürecin
hızlandırılması lazımdır. Geçici barınma merkezlerinde çalışan kamu personeli ve özel idari
personelin insan merkezli, göçmen psikolojisinden anlayan kişilerden seçilmesi ve personele
bu konuda gerekli eğitimin verilmesi önem arz etmektedir.
Türkmenler arasında beyin göçünün önüne geçilebilmesi için diploma denkliği
sorununa çözüm getirilmeli; özellikle Türkmenlerin çifte vatandaş olması yahut Türkiye
içerisinde özel bir statüye kavuşturulması gerekmektedir. Suriye Türkmen Meclisi, Suriye’de
güven sağlandığı ölçüde Türkmenlerin kendi topraklarına dönmelerini desteklemektedir.
Gelecekte kurulacak Suriye’de Türkmenlerin garantörünün Türkiye Cumhuriyeti olması
Türkmenlerin bekası için büyük önem arz etmektedir.
Suriye’de özellikle Şam kırsalı, Hama ve Humus’taki abluka sivillerin temel
ihtiyaçlarının karşılanmasına ve yardımların ulaşmasına engel olmaktadır. Türkiye’nin bu
ablukayı kaldırmak için inisiyatif alması ve Suriye içindeki zorunlu göçü durdurmak için
çalışması gerekmektedir. Fırat Kalkanı Operasyonu ile temizlenen bölgelere gidenler
Türkiye’ye geri dönememektedirler. Bunun sebebi bu bölgelerin temizlenmiş ve tehlike arz
etmiyor oluşudur. Ancak bu insanlara Türkiye’ye giriş çıkış izninin verilmesi, Suriye’ye geri
dönüşlerini kolaylaştıracaktır. Türkmenlere yapılan yardımların devlet koordinasyonunda ve
mümkünse devlet eliyle ulaştırılması önemlidir.
2014 yılında Irak’ta bulunan Telafer kasabasının DEAŞ tarafından saldırıya uğraması
ve alınması sonrasında, kasabada bulunan 500 bin Türkmenin bir kısmı göç etmek zorunda
kalmıştır. Telafer nüfusunun yarısı Şii, yarısı Sünni Türkmen olup; Şii Türkmenler güneye, Şii
bölgesine, Necef-Kerbela-Balad bölgesine göç etmiş; Sünni Türkmenler ise kaçak yollardan
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
152
Türkiye’ye gelmeye başlamışlardır. Daha önce Ankara’ya yerleşmiş olan akrabalarının yanına
gelen çok sayıda Türkmen bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak eğitimli bir topluluktur. Ancak
Ankara’da göçmen nüfusu yeterli orana ulaştı denilerek, Türkmenlerin bir kısmı başka illere
gönderilmeye çalışılmaktadır. Türkiye, Suriye’den gelenlerin aksine Irak’tan gelen Türkmen
göçünün önüne geçmeye çalışmaktadır. Musul, Kerkük ve Telafer bölgesi Türkiye’nin
güvenliği açısından önemli olduğu için, Türkiye bu bölgelerdeki demografik yapının
bozulmasını istememektedir.
Ankara’da Irak’tan gelen 8760 aile ve 60 bin civarında Türkmen bulunmaktadır.
Irak’tan gelen Türkmenlerin Türkiye’de statü sorunları bulunmaktadır. Türkiye Suriye’den
gelenlere geçici koruma statüsü verirken, Irak’tan gelen Türkmenlere Birleşmiş Milletlerin
sağladığı kimlikler verilmektedir. Türkiye’de bulunan Irak Türkmenleri uluslararası koruma
başvurusu yapmış kişi statüsündedirler. Bu durumda, bu statüye sahip olup Irak’a giden bir
Türkmenin Türkiye’ye 5 yıl boyunca girmesi mümkün olmamaktadır. Telafer’de DEAŞ
hakimiyetini sürdürmekte olup, kasabaya girmek mümkün değildir. Musul en son
operasyonlarla yaşanılmaz bir yer haline gelmiştir. Kerkük’te Kürt yönetiminin baskısı
mevcuttur ve referandum yapılması beklenmektedir. Kerkük’te demografik bir değişiklik arzu
edilmektedir. Bütün bunlardan dolayı Irak Türkmenleri için Türkiye’de kalabilmek çok
önemlidir. Türkiye’de bulunan Irak Türkmenleri arasında 40 civarında uzman doktor ve 200
civarında röntgen teknisyeni, laboratuvar teknisyeni gibi sağlıkçı bulunmaktadır. Bu kişiler
belli oranlarda hastanelerde çalışsalar da, kendi sağlık merkezlerini açmak istemektedirler.
Ancak bu sağlıkçıların diploma denklikleri olmadığı için çalışmaları çok zor olmaktadır. Başka
ülkelere gitmek zorunda kalan uzman doktorlar bulunmaktadır. Bu doktorlara muayenehane
açma izni verilmesi gerekmektedir. Ayrıca Irak Türkmenlerine geçici koruma statüsü
verilmediği için, hastanede yatılı olarak kalan hastaların ilaç masrafları devlet tarafından
karşılanırken, evinde tedavisi devam eden hastaların ilaç masrafları karşılanmamaktadır.
Irak Türkmenlerinin eğitimle ilgili sıkıntıları da bulunmaktadır. Türkiye’de okuyan
Türkmen öğrenciler derslere misafir öğrenci olarak katılabilmektedirler. Derslere katılıp,
sınavları geçseler dahi sınıf atlayamamakta ve en nihayetinde diploma alamamaktadırlar.
Üniversite eğitimlerini yarıda bırakmış olan öğrencilerin, Türkiye’de ilgili fakülteye devam
hakları bulunmamaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
153
ÖZET
Suriye Türkmenleri iç savaşta en ağır bedeli ödeyen topluluk olmuştur. Binlerce insan şehit
olmuş ve topraklarını terk etmek zorunda kalmıştır. Şam’ın güney kırsalında, Hama ve
Humus’ta bulunan Türkmenler rejimin baskısına ve saldırısına uğramaktadır. Bu insanlar iç
göçe zorlanmakta ve bu şekilde bölgenin demografisi değiştirilmektedir. Abluka altında olan
bu bölgelere insani yardım ulaştırılması rejim ve destekçileri tarafından engellenmektedir.
Türkiye’de yaşayan Suriyeli Türkmenlerden ekonomik durumu iyi olmayanların hepsinin
geçici barınma merkezlerine yerleştirilmesi gerekmektedir. Çadır kentlerin konteynır
kentlere ve mümkün olduğu ölçüde kalıcı konutlara dönüştürülmesi yerinde olacaktır.
Türkmenlerin kalıcı konutlara yerleştirilmesi ekonomik ve toplumsal hayata katılmalarını
kolaylaştıracaktır.
Türkiye’de Irak’tan gelen ve ağırlıklı olarak Ankara’ya yerleşmiş 8760 aile ve 60 bin
civarında Irak Türkmeni bulunmaktadır. Irak’tan gelen Türkmenlerin Türkiye’de statü
sorunları bulunmaktadır. Suriye ve Irak Türkmenleri tarafından çifte vatandaşlık talep
edilmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
154
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İNCELEME ZİYARETLERİ
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
155
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
III. İNCELEME ZİYARETLERİ
III.1.1.Yabancılar İletişim Merkezinde Gerçekleştirilen İnceleme
Mülteci Hakları Alt Komisyonu, 07.04.2016 tarihinde Ankara’da bulunan İçişleri
Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Yabancılar Çağrı Merkezine (YİMER-Alo 157)
inceleme ziyareti gerçekleştirmiştir. İncelemeye, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Başkanı
İstanbul Milletvekili Mustafa YENEROĞLU, Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Antalya
Milletvekili Atay USLU, Ankara Milletvekili Şenal SARIHAN, Konya Milletvekili Leyla
ŞAHİN USTA, Osmaniye Milletvekili Ruhi ERSOY, Sakarya Milletvekili Ali İhsan YAVUZ
katılmış; ayrıca Yasama Uzmanı Ahmet KAYMAZ Alt Komisyona eşlik etmiştir.
Öncelikle YİMER çalışanlarının çağrı aldıkları bölümler incelenmiş, çalışma koşulları,
gelen çağrılara ne şekilde cevap verildiği konularında gözlemlerde bulunulmuştur. Sonrasında,
Göç İdaresi Genel Müdür Yardımcısı Salih Bıçak ve Merkezde görevli uzmanlardan bilgi
alınmıştır. Verilen bilgiler şu şekildedir:
YİMER, 2005 yılının Mayıs ayında insan ticareti mağdurlarına yardım amacıyla acil
iletişim hattı olarak faaliyetine başlamış olup, sonrasında Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
tarafından Uluslararası Göç Örgütünden devralınmış ve hizmet ağının genişletilmesinin
ardından 20 Ağustos 2015 tarihi itibari ile Yabancılar İletişim Merkezi (YİMER) adıyla hizmet
vermeye başlamıştır.
Başlangıçta Türkçe, İngilizce, Arapça ve Rusça dillerinde hizmet veren YİMER’e, 1
Nisan 2016 tarihi itibariyle Almanca ve Farsça dillerinin de eklenmesiyle 6 dilde 7 gün 24 saat
kesintisiz hizmet verilmektedir.
YİMER’de, yabancıların vize, ikamet, uluslararası koruma, geçici koruma gibi
konularda sordukları tüm sorulara yanıt verilmekte, aynı zamanda insan ticareti mağdurlarına
yönelik ihbar ve yardım hattı olarak da hizmet verilmektedir.
YİMER’de bulunan ve çağrı karşılayan yabancı temsilcileri, yabancılara bilgi vermek
dışında, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün yetki alanına giren tüm konulara ilişkin şikâyetleri
karşılamakta, kayıt altına almakta, Kurumun ilgili birimlerine söz konusu şikâyetleri iletmekte
ve sonucunu takip ederek geri bildirimde bulunmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
156
Bunun dışında YİMER, acil yardıma ihtiyaç duyan yabancılara ilgili kolluk
kuvvetleriyle koordineli şekilde yardım sağlamaktadır. Gereken durumlarda yabancıların
kolluk birimleriyle temasa geçebilmesi adına dolaylı olarak tercüme hizmeti de sunmaktadır.
YİMER, 20 Ağustos 2015 tarihinde 35 personel ile faaliyete geçmiş olup, 17 Eylül 2015
tarihinde yapılan ek sözleşme sonrasında 15 personel daha alınmış, 1 Nisan 2016 tarihine kadar
toplam 50 personel ile hizmet verilmiştir. 1 Nisan 2016 tarihi itibariyle personel sayısı yaklaşık
3 kat artırılmış ve 132’ye yükselmiştir.
YİMER’e tek numaradan (Alo 157) ve hem yurtiçinden hem de yurtdışından
erişilebilmekte, Merkez 7/24 kesintisiz hizmet vermektedir. YİMER’e telefon dışında alternatif
yollarla (dış arama, web chat, sosyal medya) ulaşmak da mümkündür. YİMER’i aramak yurt
içinden ve yurt dışından ücretsizdir. YİMER, Türkiye’de bulunan veya Türkiye’ye gelmek
isteyen yabancıların doğru, hızlı ve güvenilir bilgi alabildikleri doğrudan iletişim kanalı
pozisyonundadır. YİMER’de çağrı merkezi çalışanlarının yanı sıra, mevzuat uzmanı, yabancı
temsilcisi, saha koordinasyon uzmanı, yazılım uzmanı, raporlama uzmanı, kalite uzmanı ve
sosyal medya uzmanı pozisyonlarında çalışanlar bulunmaktadır.
YİMER’e, 2015 yılının Ağustos ayında 17.064 çağrı gelmişken, bu rakam ilerleyen
süreçte hızla artmış ve 2016 yılının Mart ayında gelen çağrı sayısı 80.187’ye ulaşmış ve bugüne
kadar 500 bin civarında çağrı alınmıştır. Çağrı konularının çok büyük bir bölümünü bilgi talebi
oluştururken, rahatsız edici aramalar, yanlışlıkla yapılan aramalarla da karşılaşılmakta, zaman
zaman ihbar ve şikayetlerde de bulunulmaktadır. YİMER’den talep edilen bilgilerin çok büyük
bir kısmını ikamet konularına ilişkin olup (yüzde 70 civarında), sonrasında sırasıyla geçici
koruma, vize, çalışma izni ve belgelere ilişkin bilgi talepleri gelmektedir. Kimlik
doğrulamasının yapılması durumunda kişilere ikamet başvurusunun durumu hakkında bilgi
verilmektedir. Geçici korumaya ilişkin sorular daha çok yeni kimlik kartlarının verilmesi, sağlık
hizmetleri ve eğitim hizmetleri konularına ilişkindir.
Gelen aramaların çok büyük bölümü Türkçe olup, sonrasında sırasıyla Arapça, İngilizce
ve Rusça dillerinde aramalar gelmektedir. Çağrıların genellikle Türkçe olmasının nedeni
yabancılar adına Türk vatandaşlarının aramasıdır. Gelen aramalarda istenilen bilgi taleplerinin,
yüzde 97,4’ü yabancı uzmanının (çağrıyı ilk karşılayan uzman) yönlendirmesiyle çözülmekte;
şayet sorun çözülemezse mevzuat uzmanı (yüzde 1,3’ü) ve bu durumda da çözüm sağlanamazsa
ise göç uzmanlarının (yüzde 1,2’si) yardımıyla çözülmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
157
YİMER sadece bilgi taleplerini karşılamakla kalmamakta; özellikle Ege’de mültecileri
taşıyan botlarda yaşanan kazalarda YİMER’e ulaşılması durumunda Sahil Güvenlik
Komutanlığı ile temasa geçilip mültecilerin kurtarılmasına destek vermektedir. Bu kapsamda,
2015 yılının Eylül ayından 2016 yılının Mart ayına kadar toplamda 6180 mülteci kurtarılmıştır.
Denizde zor durumda olan mültecilerin konum tespitlerini ilerleyen dönemde mobil ağlar
üzerinden doğrudan yapmak mümkün olacaktır.
YİMER’de alınan her çağrı kayıt altında tutulmakta olup, kapalı bir network üzerinden
çalışma yapılmakta; konuşmalara ve kişisel bilgilere ilişkin olarak dışarıdan sisteme ulaşım
imkanı bulunmamaktadır.
ÖZET
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Yabancılar Çağrı Merkezine (YİMER), yabancıların vize,
ikamet, uluslararası koruma, geçici koruma gibi konularda sordukları tüm sorulara yanıt
verilmekte, aynı zamanda insan ticareti mağdurlarına yönelik ihbar ve yardım hattı olarak da
hizmet verilmektedir. YİMER’de 6 dilde 7 gün 24 saat kesintisiz hizmet verilmektedir.
YİMER’e tek numaradan (Alo 157) ve hem yurtiçinden hem de yurtdışından erişilebilmekte,
Merkez 7/24 kesintisiz hizmet vermektedir. YİMER’e telefon dışında alternatif yollarla (dış
arama, web chat, sosyal medya) ulaşmak da mümkündür. YİMER’i aramak yurt içinden ve
yurt dışından ücretsizdir.
YİMER’e, 2015 yılının Ağustos ayında 17.064 çağrı gelmişken, bu rakam ilerleyen süreçte
hızla artmış ve 2016 yılında gelen çağrı sayısı 963.513’e, 2017 yılında 1.943.377’ye ulaşmış
ve bugüne kadar toplam 3.184.367 çağrı gelmiştir.
YİMER sadece bilgi taleplerini karşılamakla kalmamakta; özellikle mültecileri taşıyan
botlarda yaşanan kazalarda, insan ticareti ihbarlarında, acil ve adli vakalarda YİMER 157’ye
ulaşılması durumunda Sahil Güvenlik Komutanlığı, Emniyet Müdürlükleri ve Jandarma
Komutanlıkları gibi kolluk kuvvetleri ve 112 ile temasa geçilip mağdurların kurtarılmasına
destek vermektedir. Bu kapsamda, 2015 yılında 2.476, 2016 yılında 4.155, 2017 yılında
1.657 olmak üzere bugüne kadar toplam 8.317 mağdur kurtarılmıştır.
Denizde zor durumda olan mültecilerin konum tespitlerini ilerleyen dönemde mobil ağlar
üzerinden doğrudan yapmak mümkün olacaktır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
158
III.1.2. Mardin’in Midyat İlçesinde Bulunan Geçici Barınma Merkezi
İncelemesi
Mülteci Hakları Alt Komisyonu, 29 ve 30 Nisan 2016 tarihlerinde Mardin’in Midyat
ilçesinde bulunan geçici barınma merkezine inceleme ziyareti gerçekleştirmiştir. İncelemeye,
Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Antalya Milletvekili Atay USLU, Ankara Milletvekili
Şenal SARIHAN, Kars Milletvekili Ayhan BİLGEN, Konya Milletvekili Leyla ŞAHİN USTA
ve Osmaniye Milletvekili Ruhi ERSOY katılmış; ayrıca Yasama Uzmanı Ahmet KAYMAZ
Alt Komisyona eşlik etmiştir.
İncelemelerde, Mardin merkezde bulunan ve Suriyeli çocukların okudukları bir okul
ziyaret edilmiş; Midyat Kaymakamı Oğuzhan BİNGÖL ve diğer idari yetkililerden bilgi
alınmış, Mardin’in Midyat ilçesinde bulunan geçici barınma merkezinde yerinde incelemeler
yapılmış, bu merkezlerde yaşayan Suriye vatandaşlarıyla görüşmeler gerçekleştirilmiş ve
barınma merkezlerindeki faaliyetler gözlemlenmiştir.
i)Geçici Barınma Merkezindeki Yetkililerle Yapılan Görüşme
Geçici barınma merkezi hakkında Midyat Kaymakamı Oğuzhan BİNGÖL ve diğer
yetkililer tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
Midyat Geçici Barınma Merkezi yapımı çalışmalarına 10.04.2013 tarihinde başlanmış
ve 19.06.2013 tarihinde hazır hale gelmiştir. Merkez iki bölümden oluşmakta olup, birinci
kısımda Suriyeliler, ikinci kısımda ise Irak’tan gelen Ezidiler bulunmaktadır. Birinci kısımda
14 mahalle ve 670 çadır bulunmaktayken, ikinci kısımda 15 mahalle ve 1330 çadır
bulunmaktadır. Geçici barınma merkezinde, jandarma ve Kızılay birimleri ile muhasebe
hizmetleri, lojistik işlem, din hizmetleri ve tercümanlık, özel güvenlik hizmetleri, temizlik ve
çevre sağlığı, itfaiye hizmetleri, kayıt kabul, sağlık hizmetleri, eğitim hizmetleri ve spor
faaliyetleri, teknik hizmetler ve ulaşım hizmetleri büroları bulunmaktadır.
Geçici barınma merkezinin kurulum ve işletim çalışmaları için bugüne kadar
75.882.879,12 TL harcama yapılmıştır. Geçici barınma merkezinin kurulum maliyeti
15.802.077,71 TL, aylık ortalama işletim maliyeti ise 1.300.000,00 TL’dir. Bugüne kadar
hayırsever vatandaşlar geçici barınma merkezine 6.000.000 TL yardımda bulunmuşlardır.
Geçici Barınma Merkezinde 54’ü kamu görevlisi, 201 diğer personel olmak üzere toplam 255
personel görev yapmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
159
Geçici barınma merkezinde, Suriyeli sığınmacıların konakladığı bölümde 1453’ü kadın
ve 1329’u erkek olmak üzere 2782 kişi; Iraklı sığınmacıların konakladığı bölümde ise 391’i
kadın ve 450’si erkek olmak üzere 841 kişi ve geçici barınma merkezinde toplamda 3623 kişi
bulunmaktadır.
Merkez kurulduktan sonra ilk süreçte yemek ihtiyacı hizmet alımı yolu ile sıcak yemek
olarak karşılanmıştır. Market kurulumu ve gıda kartı uygulaması ile birlikte gıda ihtiyaçları
misafirlerin kendileri tarafından karşılanmaya başlanmıştır. Gıda kartına birey başına aylık
85,00 TL yükleme yapılmaktadır. Bu uygulama ile birlikte aylık %60 oranında tasarruf
sağlanmıştır.
Suriyeli çocuklar için açılan okulda Suriye uyruklu 60 gönüllü öğretmen görev
yapmaktadır. 2015-2016 öğretim yılında, anasınıfında 23’ü kız, 23’ü erkek olmak üzere 46
öğrenci; ilkokulda 253’ü kız, 330’u erkek olmak üzere 583 öğrenci; ortaokulda 131’i kız, 142’si
erkek olmak üzere 273 öğrenci; lisede 66’sı kız, 79’u erkek öğrenci olmak üzere 145 öğrenci
öğrenim görmüştür. Toplam öğrenci sayısı 473’ü kız ve 574’ü erkek olmak 1047’dir.
Iraklı (Ezidi) çocuklar için açılan okulda Irak uyruklu 12 gönüllü öğretmen görev
yapmaktadır. 2015-2016 öğretim yılında, anasınıfında 20’si kız, 10’u erkek olmak üzere 30
öğrenci; ilkokulda 35’i kız, 52’si erkek olmak üzere 87 öğrenci; ortaokulda 33’ü kız, 42’si erkek
olmak üzere 75 öğrenci; lisede 2’si kız, 4’ü erkek öğrenci olmak üzere 6 öğrenci öğrenim
görmüştür. Toplam öğrenci sayısı 90’ı kız ve 108’i erkek olmak 198’dir. Iraklı sığınmacıların
çoğunluğu Avrupa’ya gitmek istediği için çocuklarını okula gönderme oranları düşüktür.
Geçici barınma merkezinde bulunanlar için 9 ayrı kurs bulunmakta ve 256 kursiyer bu
kurslara devam etmektedir. Üniversiteye hazırlık için Türkçe kursu ile Çocuk Dostu Alanı adı
altında psiko-sosyal destek eğitimi verilmektedir. Aktif olan kurslar Türkçe, Kur’an-ı Kerim,
giyim, bilgisayar, nakış, kuaförlük, spor, halı dokuma ve aile eğitimi kurslarıdır.
Geçici barınma merkezinde kurulmuş olan Sahra Hastanesi’nde 7/24 çalışma sistemine
göre hizmet verilmektedir. Hastanede 1 uzman hekim, 7 pratisyen hekim, 17 sağlık personeli
ve Suriye uyruklu 1 uzman hekim olmak üzere toplam 26 kişi görev yapmaktadır. Bugüne kadar
99.778 kişiye poliklinik hizmeti verilmiştir. Geçici barınma merkezi mahallelerden
oluşmaktadır. Her mahallenin bir muhtarı bulunmakta ve talepler muhtarlar tarafından
iletilmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
160
Geçici barınma merkezinde, 412’si Suriyeli ve 61’i Iraklı olmak üzere, 473 bebek
doğmuştur. Günlük poliklinik sayısı, Suriyeliler için ortalama 50-60 civarında iken, Iraklılar
için 10-15 civarındadır. Merkezde bugüne kadar yapılan aşılama sayısı 25954’tür. Merkezde
kalanlardan devlet hastanelerinde ameliyat edilenlerin sayısı 671’i Suriyeli ve 302’si Iraklı
olmak üzere, 992 kişidir.
Geçici barınma merkezinde ne kadar iyi hizmet verilirse verilsin, sığınmacılara sunulan
yaşam 16 metrekare çadırlardan ibaret olup, geçici barınma merkezi de tel örgülerle çevrili
olduğu için özgürlükleri kısıtlanmış bir şekilde yaşamaktadırlar. Bundan dolayı Suriyelilerin
bir an önce topluma entegre edilmesi gerekmektedir. Birleşmiş Milletler standartlarına göre bu
tür kamplarda kalma süresinin maksimum 6 ay olması gerekmektedir. Geçici barınma
merkezinde uzun süre yaşayanlar dışarıdaki hayata uyum sağlama kabiliyetlerini
yitirmektedirler. Midyat Geçici Barınma Merkezinde kalanlar etraflarındaki bölgeyi kendi
istekleriyle ağaçlandırmışlardır. Bu tür faaliyetler, gündelik hayata adapte olmalarını
sağlamaktadır.
Sığınmacılara gıda almaları için aylık olarak kişi başına verilen 85 TL yeterli
olmamaktadır. Midyat’ta Suriyelilerin suç oranı yüzde 1’i bile bulmamaktadır. Midyat’ta
yapılan araştırmaya göre, dilencilik yapanların hemen hemen hepsinin Türk vatandaşı olduğu
ortaya çıkmıştır. Geçici barınma merkezlerinden çıkma izni 6 ay içinde 15 gün kadardır. Bu
durumda Suriyelilerin geçici barınma merkezi dışında çalışmaları ve topluma entegre olmaları
mümkün olmamaktadır.
Iraklı Ezidilere Türkiye devleti pozitif ayrımcılık yapmakta ve durumlarını iyileştirmek
için çabalamaktadır. Ancak gerekli kamuoyu desteği alınamamakta, Ezidilere yönelik olarak
sivil toplum örgütleri, Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler gerekli desteği vermemektedir.
Kamuoyundaki algı uluslararası camianın Ezidilere sahip çıktığı yönündedir. Ancak bu durum
fiiliyatta gerçekleşmemektedir. Yardımlar ve bağışlar ağırlıklı olarak Suriyeliler için gelmekle
birlikte, bu yardımlar herhangi bir ayrım yapılmaksızın Suriyeliler ve Ezdiler arasında adaletli
bir şekilde bölüştürülmektedir. Ezidiler geçici koruma statüsü içinde olmadıkları için, genel
uygulamaya göre ilaç alamamaktadırlar. Ancak Merkezde inisiyatif alınarak ilaçların temini
yoluna gidilmektedir. Geçici koruma altına alınmayı kabul eden Ezidiler sağlık ve ilaç
hizmetlerinden faydalanmaktadır ancak birçok Ezidi Avrupa’ya gitmek istediği için geçici
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
161
koruma statüsüne girmek istememektedirler. Ezidiler ilaca ulaşmak için yüzde 10 katılım payı
ödemektedirler ancak bu meblağı ödemeleri dahi çok zor olmaktadır.
Geçici barınma merkezinden çıkış yapmak isteyen kişiler kendi rızaları ile Merkez
dışına çıkabilmektedirler. İl dışına çıkışlar izne tabidir. İl göç müdürlüğünden aile birleşmesi,
vize ve konsolosluk işlemleri, sağlıkla ilgili nedenlerle yahut çalışma izni kapsamında il dışına
çıkma izni verilebilmektedir. İl içindeki hareketlilik ise sınırlandırılmamaktadır.
Mardin iline 2011 yılının Nisan ayından bugüne kadar 296 bin Suriyeli gelmiştir.
Gelenlerin 227 bin kadarı gönüllü geri dönüş yapmış olup, 69 bin Suriyeli il genelinde
yaşamakta; 8736 kişi ise geçici barınma merkezlerinde yaşamaktadır. Ancak geçici barınma
merkezlerinde kalanların sayısı sürekli değişmektedir. Mardin ili genelinde Suriyeli
sığınmacılar için yapılan sağlık harcamaları toplamı 44 milyon TL civarında olup, kamu
kurumlarının ve sivil toplum örgütlerinin yaptıkları toplam harcama 215 milyon TL
civarındadır. Midyat Geçici Barınma Merkezinin itfaiye, vidanjör ve çöp hizmetleri için
belediyeden hizmet alımı yapılmakta, personel giderleri dahil AFAD tarafından belediyeye
ayda 110 bin TL ödeme yapılmaktadır.
ii)Geçici Barınma Merkezinde Bulunan Suriyeli Mahalle Muhtarlarıyla Yapılan
Görüşme
Türkiye’nin Suriyeli sığınmacıları kabul ettiği için minnet duyguları ifade edilmiştir.
Geçici barınma merkezi idaresine teşekkür edilmiş, bütün taleplerin ve ihtiyaçların yerine
getirilmeye çalışıldığı söylenmiştir. Aylık kişi başı 85 TL yükleme yapılan gıda kartlarının
yeterli olmadığı, fiyatların yükseldiği; çadırların yaz ve kış koşulları için yetersiz olduğu,
çadırların konteynırlarla değiştirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Geçici barınma merkezi dışına
çıkma izinlerinin 6 ay içerisinde 15 gün olduğu ancak bu sürenin yeterli olmadığı, ayda 10 gün
barınma merkezi dışına çıkış izni verilmesi gerektiği dile getirilmiştir. İl dışına çıkmak istendiği
zaman, göç idaresi il müdürlüğünden izinlerin çok geç çıktığı ifade edilmiş; aile birleşmelerinin
kolaylaştırılması istenmiştir. Evlenmek isteyenlerden pasaport istendiği ancak Suriye pasaportu
çıkarmanın imkansıza yakın olduğu belirtilmiştir.
iii)Geçici Barınma Merkezinde bulunan Iraklı Ezidilerle Yapılan Görüşme
Türkiye Cumhuriyetinin sağladığı bütün yardımlardan ve ev sahipliğinden dolayı heyete
ve geçici barınma merkezi çalışanlarına teşekkür edilmiştir. Geçici barınma merkezinde 14
Ağustos 2014’ten itibaren yerleşildiği, Midyat’tan 2785 ve Nusaybin’den 5000 kişinin geçici
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
162
barınma merkezine geldiği, ancak Ezidilerin çok önemli kısmının Avrupa’ya gittiği, kalan 800
kadar kişinin ise koşullar uygun olursa Avrupa’ya geçmek istediği ifade edilmiştir.
Suriyeli sığınmacıların bütün ilaçlarının karşılandığı gibi, Ezidilerin ilaçlarının da
devlet tarafından karşılanması talep edilmiş; daha önce ilaçla ilgili sorun yaşamadıkları ve bu
problemin yeni başladığı söylenmiş; ilaç katılım payı alınmaması talep edilmiş; kanser gibi bazı
hastalıklar için gerekli olan ilaçların tedarik edilemediği belirtilmiştir. İzin alınıp Merkez dışına
çıkıldığı ancak giriş için gecikildiği zaman Merkeze alınmama sorunu ifade edilmiştir. Irak’a
gidildiği zaman uluslararası koruma başvurusu sonlandırıldığı için tekrar Türkiye’ye girmek
istendiğinde sorun yaşandığı, Türkiye’ye girişlerin beş sene yasaklandığı söylenmiştir.
Türkiye ile Avrupa Birliği arasında yapılan geri kabul mutabakatı ile Avrupa Birliğinin
Türkiye’den 72000 sığınmacı alacağı, ancak bunların Suriyeli olacağı, Türkiye’de Ezidi
nüfusun 2000 civarında olduğu ve bu kontenjana Ezidilerin de dahil edilmesi talebi iletilmiştir.
ÖZET
Midyat geçici barınma merkezinde, Suriyeli sığınmacıların konakladığı bölümde 1453’ü
kadın ve 1329’u erkek olmak üzere 2782 kişi; Iraklı sığınmacıların konakladığı bölümde ise
391’i kadın ve 450’si erkek olmak üzere 841 kişi ve geçici barınma merkezinde toplamda
3623 kişi bulunmaktadır.
Suriyeli çocuklardan 2015-2016 öğretim yılında, anasınıfında 23’ü kız, 23’ü erkek olmak
üzere 46 öğrenci; ilkokulda 253’ü kız, 330’u erkek olmak üzere 583 öğrenci; ortaokulda 131’i
kız, 142’si erkek olmak üzere 273 öğrenci; lisede 66’sı kız, 79’u erkek öğrenci olmak üzere
145 öğrenci öğrenim görmüştür. Toplam öğrenci sayısı 473’ü kız ve 574’ü erkek olmak
1047’dir.
Iraklı çocuklardan 2015-2016 öğretim yılında, anasınıfında 20’si kız, 10’u erkek olmak üzere
30 öğrenci; ilkokulda 35’i kız, 52’si erkek olmak üzere 87 öğrenci; ortaokulda 33’ü kız, 42’si
erkek olmak üzere 75 öğrenci; lisede 2’si kız, 4’ü erkek öğrenci olmak üzere 6 öğrenci
öğrenim görmüştür. Toplam öğrenci sayısı 90’ı kız ve 108’i erkek olmak 198’dir.
Geçici barınma merkezinde kurulmuş olan Sahra Hastanesi’nde 7/24 çalışma sistemine göre
hizmet verilmektedir. Hastanede 1 uzman hekim, 7 pratisyen hekim, 17 sağlık personeli ve
Suriye uyruklu 1 uzman hekim olmak üzere toplam 26 kişi görev yapmaktadır. Bugüne kadar
99.778 kişiye poliklinik hizmeti verilmiştir.
Geçici barınma merkezinde, 412’si Suriyeli ve 61’i Iraklı olmak üzere, 473 bebek doğmuştur.
Günlük poliklinik sayısı, Suriyeliler için ortalama 50-60 civarında iken, Iraklılar için 10-15
civarındadır. Merkezde bugüne kadar yapılan aşılama sayısı 25954’tür. Merkezde
kalanlardan devlet hastanelerinde ameliyat edilenlerin sayısı 671’i Suriyeli ve 302’si Iraklı
olmak üzere, 992 kişidir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
163
III.1.3.Gaziantep’in Nizip İlçesinde Bulunan Geçici Barınma
Merkezinde Gerçekleştirilen İnceleme
Mülteci Hakları Alt Komisyonu, 25.05.2016 tarihinde Gaziantep’in Nizip ilçesinde
bulunan geçici barınma merkezine inceleme ziyareti gerçekleştirmiştir. İncelemeye, Mülteci
Hakları Alt Komisyonu Başkanı Antalya Milletvekili Atay USLU, Ankara Milletvekili Şenal
SARIHAN, Batman Milletvekili Ayşe ACAR BAŞARAN, Isparta Milletvekili Sait YÜCE,
Konya Milletvekili Leyla ŞAHİN USTA katılmış; ayrıca Yasama Uzmanı Ahmet KAYMAZ
Alt Komisyona eşlik etmiştir.
İncelemelerde Gaziantep Valisi ve diğer idari yetkililerden bilgi alınmış; Gaziantep’in
Nizip ilçesinde bulunan iki geçici barınma merkezinde yerinde incelemeler yapılmış; bu
merkezlerde yaşayan Suriye vatandaşlarıyla görüşmeler gerçekleştirilmiş ve barınma
merkezlerindeki faaliyetler gözlemlenmiştir.
i) Gaziantep Valisi İle Gerçekleştirilen Görüşme
Gaziantep Valisi Ali YERLİKAYA ile gerçekleştirilen görüşmede, Gaziantep’te
bulunan geçici barınma merkezlerinin genel durumu ve güvenliklerinin nasıl sağlandığı
konularında bilgi alınmıştır. Edinilen bilgiler aşağıda özetlenmiştir:
Gaziantep ilinde 4 çadır kent ve 1 konteynır kent ile 1 geri gönderme merkezi
bulunmakta olup, 46.370 Suriyeli çadır kentler ile konteynır kentte yaşamaktadır. Bu merkezler,
Islahiye-1 çadır kenti (7887 kişi), Islahiye-2 çadır kenti (16.044 kişi), Karkamış çadır kenti
(7133 kişi), Nizip çadır kenti (10.477 kişi) ve Nizip konteynır kentinden (4829 kişi) ibarettir.
Geçici barınma merkezlerinde kalmak gönüllülük esasına dayalı olup, bu merkezlerde kalmak
için zorlamada bulunulmamaktadır.
Geçici barınma merkezlerinin iç ve dış güvenliğinden sorumlu kolluk kuvveti
jandarmadır. 5 geçici barınma merkezi ve 1 geri gönderme merkezinde toplamda 117 jandarma
ve 696 özel güvenlik personeli hizmet vermektedir. Kamplarda bulunan ortak alanlar,
yerleştirilmiş bulunan kameralar vasıtasıyla haftanın 7 günü ve günün 24 saati esasına göre
takip edilmektedir.
2012 ile 2016 yılları arasında geçici barınma merkezlerinde toplamda 1057 suç ve
kabahat meydana getiren olay gerçekleşmiştir. Suçları işlenme sıklığına göre asayişi bozma,
kaçakçılık ve terör şeklinde sıralamak mümkündür. Gaziantep geneline bakıldığında ise,
şehirde işlenen suçların %2,5 kadarı Suriye vatandaşları tarafından işlenmektedir. Geçici
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
164
barınma merkezleri dışında 300.000 kadar Suriyeli yaşamakta olup, Gaziantep ilinin bugünkü
nüfusu 1.930.000 kişidir.
Geçici barınma merkezlerinde 2012 ve 2016 yılları arasında 12 cinsel saldırı ve taciz,
25 çocuğun cinsel istismarı ve 39 reşit olmayanla cinsel ilişki suçu meydana getiren olay
gerçekleşmiştir. Cinsel şiddet içeren bu suçları işlediği tespit edilen 76 şüpheli bulunmakta
olup, bu kişiler yargı mercilerine teslim edilmişlerdir. Bu olaylarda mağdur olan kişi sayısı ise
79’dur. Çocukların cinsel istismarı şüphelilerinden 1 kişi Türk uyrukludur.
Basında yer almış olan ve Islahiye-2 çadır kentinde gerçekleşen çocuğun cinsel istismarı
olayı hakkında bilgi verilmiştir. Olay, 20.11.2015 günü bir özel güvenlik görevlisinin ortak
alanların izlendiği kamera odasında durumu fark etmesiyle ortaya çıkmıştır. 87 yaşında olan
erkek şüpheli, cumhuriyet savcısının talimatıyla sevk edildiği mahkemece tutuklanmıştır.
Şüphelinin tutuklu olarak yargılaması devam etmektedir.
Valilikte gerçekleştirilen toplantıda, çocuğun cinsel istismarı olaylarının her yıl arttığı;
verilen cezaların arttırılması gerekliliğinin yanı sıra, ailelere yönelik eğitimler verilmesinin bu
tür olayların gerçekleşmesinde önleyici tedbir işlevi göreceği; basında yer alan haberlerde
çocukların ad ve soyadlarının baş harflerinin dahi paylaşılmasının çocukları sistematik olarak
mağdur ettiği, internet ortamında paylaşılan bilginin kaybolması imkansıza yakın olduğu için,
mağdur çocukların haklarında yapılan haberlerle her zaman karşılaşma ve tekrar travmatize
olma risklerinin olduğu; çocuğun cinsel istismarına ilişkin haberlerin çocuğun yüksek yararının
gözetilerek yapılması gerektiği ve bu haberlerin veriliş tarzına ilişkin yasal düzenleme
yapılması gerektiği; Suriye vatandaşlarının suça meyilliymiş gibi gösterilmelerinin toplumsal
barışı bozma tehlikesi içerdiği ve bu konuda önlem alınması gerektiği tespitlerinde
bulunulmuştur.
ii) Nizip Çadır Kenti ve Konteynır Kenti İncelemesi
Nizip’te bulunan çadır kent ve konteynır kentte yapılan incelemelerde yöneticilerden
bilgi alınmış; okul, hastane, kurslar ve market gibi sosyal donatılar incelenmiş; Suriyeli
sığınmacılarla gündelik hayatları, talepleri ve gelecekten beklentileri odaklı temaslarda
bulunulmuştur.
Nizip konteynır kentinde 2404 kadın ve 2425 erkek olmak üzere toplam 4829 sığınmacı
bulunmaktadır. 908 adeti barınma ve 30 adeti sosyal amaçlı olarak kullanılan toplam 938 adet
konteynır bulunmaktadır. Her bir konteynır 21 metrekare ebadında olup, 6 kişinin barınmasını
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
165
sağlayabilmektedir. Konteynırlarda 2 oda, 1 tuvalet/banyo bulunmaktadır. Bir konteyner
içerisinde vantilatör, soba, buzdolabı, mutfak seti, elektrikli ocak ve sıcak su ihtiyacı için şofben
bulunmaktadır.
Nizip çadır kentinde 5250’si kadın ve 5227’si erkek olmak üzere toplam 10.477
sığınmacı bulunmaktadır. 1531 tanesi 16 metrekare ve 342 tanesi 28 metrekare olmak üzere
toplam 1873 adet çadır bulunmaktadır.
Konteynır kentte veya çadır kentte kalmada öncelik geçici barınma merkezlerine geliş
tarihlerine göre verilmekle birlikte, engelli, yaşlı ve hastalara konteynır kentte öncelik
tanınmaktadır.
Konteynır kentte 2 ve çadır kentte 3 tane market bulunmaktadır. Sığınmacıların iaşeleri
kendilerine verilen karta her ay yatırılan 85 TL ile bu marketlerden yaptıkları alışverişler ile
sağlanmaktadır. Marketlerdeki fiyatlar düzenli olarak kontrol edilmekte ve piyasa fiyatının
üstünde satış yapılmaması sağlanmaktadır. Gıda dışında hijyenik malzemeler, kıyafetler ve
diğer ihtiyaçlar AFAD, BM ve Kızılay tarafından ortaklaşa karşılanmaktadır.
Konteynır kentte 4 yatak kapasiteli bir hastane bulunmakta olup, hastanede 5 pratisyen
hekim ve 3 hemşire görev yapmaktadır. Çadır kentte ise 5 yataklı bir hastane bulunmakta olup,
6 pratisyen hekim ve 2 hemşire görev yapmaktadır. Uzman doktora gözükmesi gereken
hastaların sevki bu hastanelerden yapılmaktadır. 7/24 görev yapan tam teşekküllü bir ambulans
da verilen sağlık hizmetinin parçasıdır.
Konteynır kentte okul öncesi, ilköğretim ve lise eğitimi verilmektedir. Burada yer alan
okullarda 263’si okul öncesi, 1313’i ilköğretim, 235’si lise, ve 25’i TÖMER dil kursu olmak
üzere toplam 1836 kişiye eğitim verilmektedir. Konteynır kentte eğitim almış olan 39 öğrenci
üniversiteye yerleşmeye hak kazanmıştır. Üniversitede okuyan öğrencilere ayda 600 TL burs
verilmektedir. Çadır kentte ise 260 okul öncesi, 3488 ilköğretim ve 702 lise öğrencisi
bulunmaktadır. Konteynır kentteki okullarda 17 Türk, 98 gönüllü Suriyeli öğretmen olmak
üzere toplam 115 öğretmen görev yapmaktadır. Çadır kentteki okullarda ise 8 Türk öğretmen
ve 165 gönüllü Suriyeli öğretmen olmak üzere 173 öğretmen görev yapmaktadır. Barınma
merkezlerinde eğitime katılım oranı %100 olup, engelli ve kronik hasta çocuklar için özel
sınıflar açılmıştır.
Geçici barınma merkezlerinin güvenliği jandarma ve özel güvenlik tarafından
sağlanmakta olup, ortak alanlar 7/24 esasına göre kameralar ile izlenmektedir. Olası yangınlara
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
166
karşı 7/24 esasına göre çalışmakta olan itfaiye personeli ve itfaiye araçları bulunmaktadır.
Barınma merkezlerinde, kanalizasyon, içme suyu ve elektrik tesisatında meydana gelen
arızalar, Teknik Hizmet Bürosu tarafından giderilmekte, ihtiyaç duyulması halinde Gaziantep
AFAD’dan teknik destek alınmaktadır.
Konteynır kentte ve çadır kentte psiko-sosyal destek amaçlı 2 adet, sosyal etkinlik
(tiyatro, konferans, toplantı) amaçlı 2 adet donanımlı salon bulunmakta olup; bilgisayar,
kuaförlük, halıcılık, mozaik kursları, el sanatları ve dekoratif ev tekstili kursları bulunmaktadır.
Barınma merkezlerinde 8 adet mescit bulunmaktadır. Barınma merkezlerinde vefat
edenlerin cenazeleri yakınlarının isteği doğrultusunda, ya Gaziantep’te bulunan mezarlıklara
defnedilmekte ya da defnin Suriye’de olması isteniyorsa, defnedilmek istenen yere en yakın
sınır kapısının sıfır noktasına kadar nakliye hizmeti verilmektedir.
Geçici barınma merkezleri mahalleler şeklinde yapılandırılmış olup, her mahallenin
seçilmiş bir muhtarı, kadın temsilcisi ve eğitim temsilcisi bulunmaktadır. Geçici barınma
merkezlerinde bulunan mahallelerde incelemelerde bulunulmuş, yaşayanların gündelik
hayatları konusunda bilgi alınmıştır. Çadır kentte yapılan incelemelerde mahallelerin kadın
temsilcileri ile bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Yapılan toplantıda temsilciler barınma
merkezinde verilen hizmetten memnun olduklarını, koşulların iyileşmesi durumunda ülkelerine
dönmek istediklerini, çocuklara verilen eğitim hizmetinin kendilerini memnun ettiğini
belirtmişler; yetişkin kadınlara verilen okuma yazma kursunun çok faydalı olduğunu ifade
etmişlerdir. Çocuk istismarlarına ilişkin olarak ise, zaman zaman Suriyeli çocukların kendi
aralarında bu tür olayların gerçekleştiğini gözlemlediklerini; bu tür olayların daha çok gündüz
vakti ve ortak alanlarda gerçekleştiğini ifade etmişler; bu tür olayları gördükleri zaman kamp
yönetimini uyardıklarını ve kamp yönetiminin bu konuda duyarlı olduğunu söylemişlerdir.
Basında çıkan çocuk istismarı olaylarına ilişkin olarak ise, onların da konuyu gazetelerden
öğrendiklerini ve konu hakkında kamuya mal olan dışında bir bilgileri olmadığı belirtmişlerdir.
ÖZET
Gaziantep ilinde 4 çadır kent ve 1 konteynır kent ile 1 geri gönderme merkezi bulunmakta
olup, 46.370 Suriyeli çadır kentler ile konteynır kentte yaşamaktadır. Bu merkezler, Islahiye-
1 çadır kenti (7887 kişi), Islahiye-2 çadır kenti (16.044 kişi), Karkamış çadır kenti (7133
kişi), Nizip çadır kenti (10.477 kişi) ve Nizip konteynır kentinden (4829 kişi) ibarettir. Geçici
barınma merkezlerinde kalmak gönüllülük esasına dayalı olup, bu merkezlerde kalmak için
zorlamada bulunulmamaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
167
Nizip çadır kentinde 5250’si kadın ve 5227’si erkek olmak üzere toplam 10.477 sığınmacı
bulunmaktadır. 1531 tanesi 16 metrekare ve 342 tanesi 28 metrekare olmak üzere toplam
1873 adet çadır bulunmaktadır. Nizip konteynır kentinde ise 2404 kadın ve 2425 erkek olmak
üzere toplam 4829 sığınmacı bulunmaktadır.
Konteynır kentte 4 yatak kapasiteli bir hastane bulunmakta olup, hastanede 5 pratisyen hekim
ve 3 hemşire görev yapmaktadır. Çadır kentte ise 5 yataklı bir hastane bulunmakta olup, 6
pratisyen hekim ve 2 hemşire görev yapmaktadır. Uzman doktora gözükmesi gereken
hastaların sevki bu hastanelerden yapılmaktadır. 7/24 görev yapan tam teşekküllü bir
ambulans da verilen sağlık hizmetinin parçasıdır.
Konteynır kentte yer alan okullarda 263’si okul öncesi, 1313’i ilköğretim, 235’si lise ve 25’i
TÖMER dil kursu olmak üzere toplam 1836 kişiye eğitim verilmektedir. Çadır kentte ise 260
okul öncesi, 3488 ilköğretim ve 702 lise öğrencisi bulunmaktadır.
III.1.4.Osmaniye’nin Cevdetiye Beldesinde Bulunan Geçici Barınma
Merkezi İncelemesi
Mülteci Hakları Alt Komisyonu, 10 Haziran 2016 tarihinde Osmaniye’nin Cevdetiye
Beldesinde bulunan geçici barınma merkezine inceleme ziyareti gerçekleştirmiştir İncelemeye,
Alt Komisyon Başkanı ve Antalya Milletvekili Atay USLU, Ankara Milletvekili Jülide
SARIEROĞLU, Ankara Milletvekili Şenal SARIHAN, İzmir Milletvekili Zeynep ALTIOK,
Kars Milletvekili Ayhan BİLGEN ve Osmaniye Milletvekili Ruhi ERSOY katılmış; ayrıca
Yasama Uzmanı Ahmet KAYMAZ Alt Komisyona eşlik etmiştir.
İncelemede, Osmaniye Valisi Kerem AL ve diğer idari yetkililerden bilgi alınmış;
Cevdetiye Beldesinde bulunan geçici barınma merkezinde yerinde incelemeler yapılmış, bu
merkezde yaşayan Suriye vatandaşlarıyla görüşmeler gerçekleştirilmiş ve barınma
merkezindeki faaliyetler gözlemlenmiştir.
i)Osmaniye Valisi ile Gerçekleştirilen Görüşme
Osmaniye Valisi Kerem AL ile gerçekleştirilen görüşmede, Osmaniye genelinde ve
Cevdetiye Geçici Barınma Merkezinde yaşayan Suriyeliler hakkında bilgi alınmıştır. Edinilen
bilgiler şu şekildedir:
Osmaniye’de bulunan geçici barınma merkezi 2012 yılının Temmuz ayında açılmıştır
ve dört yıldır faaliyettedir. Osmaniye ilinde 41000 civarında Suriyeli bulunmaktadır. Bunlardan
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
168
19800 kadarı Kadirli ilçesinde bulunmaktadır. Suriye’de sürmekte olan iç savaşın daha kısa
sürede sonlandırılacağı beklenirken, savaşın bitmemiş olması ülkemizde bulunan Suriyeliler
için uzun vadeli planlamayı gerektirmektedir.
Osmaniye’de bulunan Suriyelilerin önemli bir kısmını Bayır Bucak Türkmenleri
oluşturduğu için kentte yaşayan Suriyeliler toplumsal dokuya uyum sağlamışlardır ve bu açıdan
bir problem bulunmamaktadır. Çalışma hayatında bir takım küçük problemler yaşansa da bu
sorunlar kısa sürede çözülmektedir. Valilik ve sivil toplum örgütleri işbirliği ile çocuklu ve eşi
bulunmayan kadınlara çeşitli yardımlar götürülmektedir. Kentte bulunan Suriyelilerin suç
oranları çok düşüktür.
Devletin uzun vadeli bir planlama yapması ve Suriyelilerin topluma entegrasyonunu
sağlaması gerekmektedir. Bu kapsamda TOKİ’nin Suriyelilerin yerleştirileceği konutlar inşa
etmesi düşünülebilir.
ii)Geçici Barınma Merkezindeki Yetkililerle Yapılan Görüşme
Cevdetiye’de bulunan geçici barınma merkezinde yapılan incelemelerde yöneticilerden
bilgi alınmış; okul, hastane, kurslar ve market gibi sosyal donatılar incelenmiş; Suriyeli
sığınmacılarla gündelik hayatları, talepleri ve gelecekten beklentileri odaklı temaslarda
bulunulmuştur. Osmaniye Valisi Kerem AL, Osmaniye Vali Yardımcısı Muammer BALCI ve
diğer yetkililer tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
Osmaniye Geçici Barınma Merkezi 7 Eylül 2012 tarihinde hizmete açılmıştır. Merkez
beş mahalleden oluşmakta olup, 10000 kişiyi barındırabilecek şekilde planlanmıştır. Merkezde
toplamda 2012 çadır bulunmakta ve 9101 kişi barınmaktadır. Kalanların 4384’ü erkek, 4717’si
kadın olup, büyük çoğunluğunu Bayır Bucak Türkmenleri oluşturmaktadır. Kurulmuş olan her
çadırda mini buzdolabı, radyatör, vantilatör, mutfak dolabı vb. yeteri kadar yaşamsal malzeme
bulunmakta olup, bütün çadırlar doludur. Su ihtiyacı, tesis içerisinde açılmış su kuyusundan
karşılanmaktadır ve suyun sağlığa uygunluk denetimleri rutin olarak yapılmaktadır. Tesis
içerisinde yeteri kadar lavabo, duş ünitesi, aydınlatma ve farklı amaçlı kullanılan, prefabrik
üniteler (eğitim, küçük işyerleri, cami vb.) bulunmaktadır. Mahallelerde, ortak kullanım
ünitelerinde 129 adet güneş enerjisi sistemi ve 172 adet elektrikli şofben faal halde
kullanılmaktadır. Barınma Merkezi girişinde, misafirlerin kalabilecekleri ve akrabalarıyla
görüşebilecekleri kadın ve erkek misafir üniteleri bulunmaktadır. Tesiste, atık su kanalizasyon
sistemi ve kirli suların arıtılması için sekiz üniteden oluşan arıtma tesisi bulunmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
169
Merkezde, İl Jandarma Komutanlığı Temsilciliği, İl AFAD Müdürlüğü Temsilciliği, İl
Göç Müdürlüğü Temsilciliği, İl Emniyet Müdürlüğü Temsilciliği, Sağlık Hizmetleri Bürosu,
Lojistik, Depo ve Dağıtım Hizmetleri Bürosu, Teknik Hizmetler Bürosu, Eğitim ve Spor
Hizmetleri Bürosu, İtfaiye Hizmetleri Bürosu, Bilgi Sistemleri ve İletişim Hizmetleri Bürosu,
Özel Güvenlik Hizmetleri Bürosu, Tercümanlık Hizmetleri Bürosu, Temizlik ve Çevre Sağlığı
Hizmetleri Bürosu, Din Hizmetleri Bürosu, Yazı İşleri Hizmetleri Bürosu, Muhasebe ve Satın
Alma Hizmetleri Bürosu, Yetişkin Kurs Hizmetleri Bürosu ve Psiko - Sosyal Hizmetler Bürosu
bulunmaktadır. Merkezde kamu kurumlardan ve özel sektörden toplam 348 personel görev
yapmaktadır.
Geçici barınma merkezinde kalanlarla idare arasında iletişim sağlamak ve sorunların
çözümüne katkıda bulunmak için seçimle gelmiş olan 5 mahalle muhtarı bulunmaktadır.
Kadınlara ve gençlere özgü sorunların çözümüne katkıda bulunmak ve kadınlarla ilgili eğitim
ve sosyal etkinlikleri gerçekleştirmek amacıyla kadın ve gençlik komiteleri oluşturulmuştur.
Barınma merkezinin güvenliği Geçici Asayiş Jandarma Karakol Komutanlığınca
sağlanmaktadır. Dış güvenlik ve iç güvenlik 28 adet Jandarma personeli ve hizmet satın alma
yöntemiyle çalıştırılan 100 adet özel güvenlik görevlilerince sağlanmaktadır. Merkezde 9
itfaiye personeli ve 1 adet itfaiye aracı 24 saat esasına göre görev yapmaktadır.
Merkezde, bütün sağlık hizmetleri Konaklama Tesisi Sahra Hastanesi’nde
verilmektedir. Sahra Hastanesinde, 3 uzman doktor (kadın doğum, çocuk ve dahiliye
uzmanları), 3 acil doktoru, 1 diş hekimi ve 20 yardımcı personel olmak üzere toplamda 27
sağlık personeli görev yapmaktadır. Sahra Hastanesinde günlük ortalama 250 - 350 arasında
kişinin sağlık muayenesi yapılmaktadır. Merkezde, 7 Eylül 2012 ile 08.06.2016 tarihleri
arasında toplam 998 doğum olayı gerçekleşmiş olup, 159 ölüm vakası meydana gelmiştir.
Sosyal ve psikolojik destek vermek amacıyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından
görevlendirilmiş 2 meslek elemanı bulunmaktadır.
Geçici barınma merkezinde yaşayanların ibadet ihtiyaçları, 5 adet mescitte, Osmaniye
İl Müftülüğü tarafından görevlendirilen 2 din görevlisi ve konaklama tesisi içerisindeki gönüllü
Suriyeli din görevlileri tarafından karşılanmaktadır.
Geçici barınma merkezinde, her bir mahallede 15 bölümü bulunan, toplam 75 adet
küçük işyeri yaptırılmıştır. Merkezde yaşayanlar bu işyerlerinde berberlik, terzilik,
ayakkabıcılık, telefon tamirciliği gibi işlerle uğraşmaktadırlar.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
170
Geçici barınma merkezinde bulunanların gıda ihtiyaçları için her kişiye 2 adet gıda kartı
verilmiştir. Bu kartların bir tanesine Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programınca aylık kişi
başı 50 TL, diğerine ise AFAD Başkanlığınca aylık kişi başı 35 TL olmak üzere, kişi başı aylık
toplam 85 TL tutarında para gıda kartlarına yüklenmektedir. Geçici barınma merkezinde
bulunanlar gıda ihtiyaçlarını tesis içerisinde bulunan marketten karşılamaktadırlar.
Geçici barınma merkezinde, 277 çocuk okul öncesi eğitim, 1850 çocuk ilköğretim, 396
öğrenci lise öğrenimi görmekte olup, toplamda 109 öğretmen hizmet vermektedir. Öğrenim
gören öğrencilerin 1292’si kız ve 1231’i erkek öğrenci olup, 26’sı Türk ve 86’sı Suriyeli toplam
112 öğretmen görev yapmaktadır. Tesiste kütüphane, çocuk dostu alanlar ve sportif faaliyet
alanları bulunmaktadır
Merkezde, üniversite sınavına hazırlanan 57 öğrenciye TÖMER tarafından Türkçe
eğitimi verilmekte ve burada 3 öğretmen görev yapmaktadır. 15 usta öğretici tarafından meslek
edindirme eğitimi verilmektedir. Ailesi geçici barınma merkezinde olan toplam 182 öğrenci
çeşitli üniversitelerde öğrenim görmektedir.
Geçici Barınma Merkezinde kalanlar evlenme akitlerini nüfus idarelerinde
yapabilmektedirler. Kişinin medeni durumu beyanı esas alınarak belirlenmektedir. Nüfus ve
Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan yeni bir genelge uyarınca
Türkiye’de evlilik yapmak mümkün hale gelmiştir. Geçici Barınma Merkezinde kalan
Suriyelilerden Türk vatandaşlarıyla evlenenler de olmaktadır.
Geçici Barınma Merkezi dışında çalışanlar için günlük giriş çıkışlarda problem
bulunmamaktadır. Ancak gece konaklamalı çıkışlar için izin alınması gerekmektedir. AFAD
genelgesi uyarınca 6 ay içerisinde en fazla 15 gün barınma merkezi dışında bulunma izni
getirilmiştir.
Geçici barınma merkezinde gerçekleştirilen sunum sonrasında Osmaniye Milletvekili
Ruhi ERSOY kampta yaşayanlar tarafından kendisine iletilen şikayetleri görevlilere iletmiştir.
Gelen şikayetler şu şekildedir:
Çadırlar yaz sıcağında koku yapmakta olup, yazın çadır içerisinde kalmak mümkün
değildir. Daha önce klimalı konteynırlarda dinlenmek imkanı bulunmaktaydı. Banyolar fiziki
olarak yetersizdir. Kampta bulunan sağlık merkezinin acil kısmında çalışan sağlık
görevlilerinin kamp sakinlerine kötü davrandıkları ve hakaret ettikleri iddiası bulunmaktadır.
Doktorların bir kısmının mesaisini tam anlamıyla yerine getirmediği iddiası vardır. Aylık 85
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
171
TL gıda yardımı yetersiz olmakla birlikte, gıda karta aynı gün para yüklendiği için, para
yüklenilen günler markette kuyruklar oluşmaktadır. Markette 2 kasiyerin sayı olarak yetersiz
olduğu, marketteki fiyatların yüksek olduğu ve son kullanma tarihi geçmiş gıdaların satıldığı
iddiaları bulunmaktadır. Fiyatların yetkililerce kontrol öncesinde indirildiği, sonrasında
yükseltildiği, hafta sonu çöplerin toplanmadığı, misafir giriş çıkışlarında problemlerle
karşılaşıldığı iddiaları vardır. Kuru gıda ve temizlik malzemesi yardımlarının dağıtılmadığı,
gelen yardımların adaletsiz dağıtıldığı, bazı mahallelerde kanalizasyon kokusu olduğu, kampta
ilaçlamanın iki üç ayda bir yapıldığı, kampta bulunan çarşı içerisindeki kira yerlerinin hangi
kriterlere göre kiralandığının bilinmediği ve buradan elde edilen gelirin ne şekilde
harcandığının merak edildiği iletilmiştir. Bazı çadırlarda birden fazla aile barındırıldığı
söylenmiştir.
Gelen şikayetlere ilişkin soruları Osmaniye Valisi Kerem AL ve Osmaniye Vali
Yardımcısı Muammer BALCI cevaplandırmıştır. Yapılan açıklamalar şu şekildedir:
Geçici Barınma Merkezinde bulunan market örnek bir market niteliğinde olup,
Birleşmiş Milletler yetkilileri ve Kızılay tarafından sürekli denetlenmektedir. Markette son
kullanma tarihi geçmiş ürün satılmamaktadır. Sadece sebze meyve fiyatlarında piyasa
koşullarına göre iniş çıkışlar olmaktadır. Markette AFAD tarafından temin edilen 3 barkod
okuma cihazı olduğu için bunlar yetersiz kalmaktadır. Daha önce kullanılan konteynırlar okula,
yetişkin eğitim kursuna, kütüphaneye ve ibadet yerine çevrilmiştir. Banyolar ve tuvaletlere
ilişkin yapılan çalışmalar devam etmekte olup, 443 banyo ünitesi bulunmakta, sıcak su güneş
enerjisi ve şofbenler vasıtasıyla sağlanmaktadır. Mecburi olarak, akraba olmak koşuluyla
birden fazla aile aynı çadırda barındırılabilmektedir. Geçici barınma merkezinde bulunanların
sayısı azaldıkça, aileler ayrı çadırlara yerleştirilmektedir. Bir çadırda kalanların sayısının
maksimum 7 olması gerekmekle birlikte, bazı çadırlarda 9 kişi kalmaktadır. Doktor sayısının
arttırılması için çalışmalar devam etmekte olup, doktor sayısı yeterli değildir. Acil durumlarda
ve başka hastaneye sevk durumlarında geçici barınma merkezi araçları ve ambulansları
hastaların düzenli olarak ulaşımını sağlamaktadırlar. Sağlık merkezinde sistematik kötü
muamele bulunmamaktadır ancak bazı münferit olaylar yaşandığı doğrudur. Oluşturulan
çarşıdaki dükkan kiraları aylık 50 TL olup, elde edilen gelirle geçici barınma merkezinin acil
ihtiyaçları karşılanmaktadır. Arıtma tesisi zaman zaman içine atılan katı nesnelerden dolayı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
172
bozulmakta olup, düzenli olarak çalışması sağlanmaktadır. Kampın ilaçlanması düzenli olarak
yapılmaktadır.
ÖZET
Osmaniye Geçici Barınma Merkezinde toplamda 2012 çadır bulunmakta ve 9101 kişi
barınmaktadır. Kalanların 4384’ü erkek, 4717’si kadın olup, büyük çoğunluğunu Bayır
Bucak Türkmenleri oluşturmaktadır.
Merkezde, bütün sağlık hizmetleri Konaklama Tesisi Sahra Hastanesi’nde verilmektedir.
Sahra Hastanesinde, 3 uzman doktor (kadın doğum, çocuk ve dahiliye uzmanları), 3 acil
doktoru, 1 diş hekimi ve 20 yardımcı personel olmak üzere toplamda 27 sağlık personeli
görev yapmaktadır. Sahra Hastanesinde günlük ortalama 250 - 350 arasında kişinin sağlık
muayenesi yapılmaktadır. Merkezde, 7 Eylül 2012 ile 08.06.2016 tarihleri arasında toplam
998 doğum olayı gerçekleşmiş olup, 159 ölüm vakası meydana gelmiştir. Sosyal ve
psikolojik destek vermek amacıyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından
görevlendirilmiş 2 meslek elemanı bulunmaktadır.
Geçici barınma merkezinde, 277 çocuk okul öncesi eğitim, 1850 çocuk ilköğretim, 396
öğrenci lise öğrenimi görmekte olup, toplamda 109 öğretmen hizmet vermektedir. Öğrenim
gören öğrencilerin 1292’si kız ve 1231’i erkek öğrenci olup, 26’sı Türk ve 86’sı Suriyeli
toplam 112 öğretmen görev yapmaktadır.
III.1.5.Almanya’nın Başkenti Berlin’de Gerçekleştirilen İncelemeler
ve Yapılan Görüşmeler
1) Başlangıç
TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun 26’ncı Yasama Dönemi 1’inci
Yasama Yılının 17 Aralık 2015 tarihli 2’nci toplantısında kurulmuş bulunan Mülteci
Hakları Alt Komisyonu çalışmaları kapsamında ülkemizde mültecilere hizmet vermekte
olan kamu kurumu temsilcilerini, mültecilere yönelik çalışmalar yürüten ulusal ve
uluslararası sivil toplum örgütlerini ve konuyla ilgili akademisyenleri dinlemiş; özellikle
Suriyeli geçici korunanların barındırıldıkları geçici barınma merkezlerinde incelemelerde
bulunmuştur. Alt Komisyon çalışmaları kapsamında, kamu kurumlarının yaptığı çalışmaları
değerlendirmek, mültecilerin barındırıldığı merkezleri yerinde görmek ve Federal Almanya
Parlamentosundaki muadilleri ile temaslarda bulunmak üzere 27-30 Kasım 2016 tarihleri
arasında Almanya’ya inceleme ziyareti gerçekleştirmiştir.
İnceleme ziyaretini gerçekleştiren heyette, Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı ve
Antalya Milletvekili Atay USLU, Osmaniye Milletvekili Ruhi ERSOY, Ankara Milletvekili
Şenal SARIHAN ve Yasama Uzmanı Ahmet KAYMAZ yer almıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
173
2) İncelemenin Konusu ve Amacı
Mülteci Hakları Alt Komisyonunun inceleme ziyaretinin amacı, Almanya’da bulunan
Suriyeli ve diğer milletlerden sığınmacıların durumlarını yerinde incelemek; Almanya’ya
gelen bir sığınmacının ülkeye girişinden mülteci statüsüne geçmesine kadar geçen sürecin
ne şekilde işlediğini, sığınmacıların barındırıldıkları yerlerin fiziki koşullarını
gözlemlemek; Almanya’nın geçmişten gelen entegrasyon tecrübesinin günümüzün
sığınmacı akınına cevap verip veremediğinin tespitini yapmak; sığınmacılara ve mültecilere
ilişkin çalışmalar yürüten bürokratlar, düşünce kuruluşu temsilcileri ve milletvekilleri ile
görüş alışverişinde bulunarak, Türkiye’nin Almanya’dan ve Avrupa Birliğinden
beklentilerini bu muhataplara iletmektir.
3) İncelemede Uygulanan Yöntem
Mülteci Hakları Alt Komisyonu Almanya incelemesinde öncelikle, Almanya’da
sığınmacı ve mültecilerle ilgili çalışma yürütmekte olan İçişleri Bakanlığı ve Dışişleri
Bakanlığı bürokratları, mülteciler konusunda çalışma yürütmenin yanı sıra Türkiye-
Almanya ve Türkiye-Avrupa Birliği konularında çalışmalar yapan Almanya’nın önde gelen
düşünce kuruluşları, mülteci hakları konusunda çalışmalar yürüten federal milletvekilleri,
Almanya-Türkiye Dostluk Grubuna mensup federal milletvekilleri ile görüşmeler yapmayı
yöntem olarak benimsemiştir.
Alt Komisyonun incelemesi için benimsemiş olduğu diğer yöntem ise, sığınmacı ve
mültecilerin barındırıldıkları mülteci yurtlarını ziyaret edilmesi, yurtlarda kalan
sığınmacılarla temas edilmesi, mülteci yurtlarının fiziksel koşullarının incelenerek ne tür
hizmetler verildiğinin gözlemlenmesi, mülteci yurdu yöneticilerinin ve çalışanlarından
yurtlarda kalanlar hakkında bilgi alınması yöntemidir.
4) Konuya İlişkin Gerçekleştirilen Temaslar Ve Yapilan İncelemeler
i) Almanya İçişleri Bakanlığı Göç ve Mültecilerden Sorumlu Müsteşar
Yardımcısı Norbert SEİTZ ile Gerçekleştirilen Görüşme
Heyet ilk görüşmesini Almanya İçişleri Bakanlığı Göç ve Mültecilerden Sorumlu
Müsteşar Yardımcısı Norbert SEİTZ ile gerçekleştirmiştir. Mülteci Hakları Alt Komisyonu
Başkanı Atay USLU tarafından Alt Komisyonun çalışmaları hakkında bilgi verilmiş;
aşağıdaki görüşler ifade edilmiştir:
- Türkiye 2 milyon 750 bini Suriyeli olmak üzere 3 milyondan fazla sığınmacıya ev
sahipliği yapmaktadır. Bunlardan 250 bin kadarı Türkiye’de bulunan 25 geçici barınma
merkezinde, kalanları ise çeşitli şehirlerde yaşamaktadır.
- Bu dönemde yaşanan daha önce görülmeyen yeni bir göç dalgasıdır. Suriye’de 7 milyon
insan ülkesini terk etmiş ve 600 bin Suriyeli hayatını kaybetmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
174
- Avrupa ülkeleri arasında mülteci yükünü üstlenen ülkelerin başında Almanya
bulunmaktadır. Almanya göç ve entegrasyon politikalarını uzun yıllardır
uygulamaktadır ve bu konuda tecrübelidir.
- Akdeniz dünyanın en büyük mezarlığı haline gelmiştir. Mülteci göçünden kaynaklı
yükün paylaşımı konusunda Avrupa devletleri yeteri kadar çaba harcamamakta, bu
konuda inisiyatif almamaktadırlar. Ancak mülteci göçünün büyüklüğü göz önüne
alındığı zaman, dünyada artık sınırların ortadan kalktığından bahsetmek mümkündür.
Mülteci sorunu, tek tek devletlerin sorunu olmaktan çıkmıştır. Bütün ülkelerin ortak bir
şekilde inisiyatif geliştirmesi gerekmektedir. Mülteci Hakları Alt Komisyonunun
ziyaret amacı da geliştirilecek ortak inisiyatiflerin nasıl şekilleneceği konusunda görüş
alış verişinde bulunmaktır.
Almanya İçişleri Bakanlığı Göç ve Mültecilerden Sorumlu Müsteşar Yardımcısı
Norbert SEİTZ aşağıdaki görüşleri ifade etmiştir:
- Mülteci sorunu artık tüm dünyayı ilgilendirmektedir ve sorumluluk ortaktır. Şimdiye
kadar göç sorununa yaklaşımda İkinci Dünya Savaşı sonrasında gelişen ve uygulamada
olan bir gelenek takip ediliyordu. Ancak günümüzde gerçekleşen eskiye bezemeyen
farklı bir göç dalgasıdır.
- Almanya’da mültecilerin aile birleşmesi ve çalışma hakları bulunmaktadır.
Göçmenlerin Almanya’yı tercih etmelerinin başlıca sebebi budur. Almanya son 3 yıldır
sadece Suriye’den değil, Afrika gibi istikrarsızlığın yoğun olduğu bölgelerden göç
almaktadır.
- Ayrıca daha iyi hayat şartlarında yaşamak isteyen insanlar da Almanya’ya göç
etmektedirler. Özellikle 2015 yılının ilk 6 ayında Batı Balkan ülkelerinden, sığınmacı
statüsünde değerlendirilemeyecek pek çok kişi Almanya’ya göç etmiştir.
- Ülkeler için, göç arttığı müddetçe uyum politikaları eskiye oranla daha fazla önem
kazanmaktadır. 2015 yılında gerçekleşen göçler göz önüne alındığında, Almanya da
dahil olmak üzere bir çok Avrupa devletinin daha fazla göçmen alması mümkün
gözükmektedir. Ancak göç kabulü belli bir süre boyunca ve belli bir sayıya kadar devam
edebilir. Sonuç olarak, göçün gerçekleştiği kriz bölgelerinde normalleşmenin
gerçeklemesi gerekmektedir. Bu normalleşmenin ise ne şekilde ve ne zaman
gerçekleşeceğine ilişkin ise tahmin yürütülemediği için, Avrupa devletleri göçmen
kabulünde çekingen davranmaktadırlar.
- 2015 senesinde Almanya’ya her gün 10 binin üzerinde sığınmacı gelmiştir. 1 yıl
içerisinde 1 milyon sığınmacı alan Almanya bu konuda kendi sınırlarına ulaşmıştır.
- Avrupa Birliğinde mülteci sorunun ne şekilde çözülebileceği üzerine çeşitli yaklaşımlar
tartışılmaktadır. Bu yaklaşımlar, mülteciler için Avrupa Birliğinin ortak bir
sistem/mekanizma oluşturması; sığınmacıların ülkelere eşit sayıda dağıtılması; Avrupa
Birliğinde mülteci olarak kalamayacak kişiler için gerekirse mahkemeler üzerinden
çözüm aranması olarak özetlenebilir.
- Türkiye ile Yunanistan arasında işlerlik gösteren Geri Kabul Mutabakatı oldukça
olumlu bir ilerlemedir. Ayrıca Avrupa Birliğinin Akdeniz üzerinden gelen mülteciler
için İtalya’ya da yardımcı olması gerekmektedir. Avrupa ülkeleri ve Türkiye’nin
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
175
önceliklerinden bir tanesi, daha fazla ölüm gerçekleşmemesi için göç yollarının daha
güvenli olmasını sağlamaktır.
- 10-15 yıl içerisinde Afrika’dan kaynaklanacak yeni bir göç dalgasına hazırlıklı olmak
gerekmektedir. Afrika’da nüfus patlaması yaşanmakta olup, insanlar daha iyi yaşam
koşulları için göç etme eğilimindeler. Dünya çapındaki tüm göçmenlerin yüzde 80’i
daha iyi yaşam için, geriye kalanı ise gerçek manada sığınma talebiyle göç
etmektedirler.
- Önümüzdeki süreçte dünyanın hangi bölgesinde insani kriz ve çatışma yaşanacağı
öngörülememekle beraber, böyle durumlara karşı hazırlıklı olmak, bu insanlar için
bulundukları bölgelerde korunaklı alanlar yaratmaya hazır olmak gerekmektedir. Bir
başka ifadeyle, yeni bir insani kriz veya çatışma durumunda göç gerçekleşmeden
müdahalede bulunulmalı ve potansiyel göçmenler için ilgili bölgede güvenli alanlar
oluşturulmalıdır.
- Tunus, Mısır, Mali gibi göç edilen bölgelere yakın ülkelerin kitlesel göçleri tek
başlarına/ülke olarak kaldırmaları mümkün değildir. Bu tür ülkeler için özellikle
ekonomik paylaşımı içeren ortak bir sorumluluk sisteminin geliştirilmesi
gerekmektedir. Uluslararası çapta ortak sorumluluğu hedefleyen yeni bir sistem
oluşturulması için Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve Uluslararası
Göç Örgütü nezdinde çalışmalar devam etmektedir.
- Ülkelerin göçmen kaçakçılığı yapan aktörlerle ortak mücadele etmesi gerekmektedir.
Yasadışı göçle mücadelenin bir diğer ayağı da, yasadışı göç yapmış insanlara ülkelerine
geri gönderileceklerini ve dolayısıyla kaçakçılara boşa para verdiklerini anlatmak
olacaktır.
Görüşmede Mülteci Hakları Alt Komisyonu üyesi ve Osmaniye Milletvekili Ruhi ERSOY
aşağıdaki görüşleri ifade etmiştir:
- Türkiye çok farklı birçok kültürü içinde barındırmakta olup, şu anda 3 milyonun
üzerinde sığınmacıya ev sahipliği yapmaktadır. Sayıları 2 milyon 750 bini geçen
Suriyelilerin ülkelerine geri mi döneceği, Türkiye’de mi yaşayacakları yoksa bu konuda
diğer ülkelerin yük paylaşımına gidip gitmeyeceği belirsizliğini korumaktadır.
- Milliyetçi bir partinin üyesi olmakla beraber, hiçbir parti üyesi Suriyelilerin Türkiye’de
bulunmasından rahatsız değildir. Suriyelilerin sığınma talepleri insani bir çerçevede
değerlendirilmiş olup, hükümetin sığınmacı politikalarında yapıcı muhalefet
yürütülmüş, göçmen politikaları iç politika malzemesi yapılmamıştır.
- Almanya’da ve Avrupa’da yükselen mülteci karşıtlığı endişe vericidir. Zaman zaman
güncel politik meseleler Almanya ve Türkiye arasında problem var izlenimi yaratsa da,
Osmanlıdan beri süregelen gelen iki ülke arasındaki dostlukta ve ilişkide bir zedelenme
söz konusu değildir.
Devamında söz alan Almanya İçişleri Bakanlığı Göç ve Mültecilerden Sorumlu
Müsteşar Yardımcısı Norbert SEİTZ aşağıdaki görüşleri ifade etmiştir:
- Son zamanlarda Avrupa Birliğinin temel ilkelerinden addedilen ‘dayanışma’ terimini
anlamlandırmak zorlaşmıştır. Bugünlerde Avrupa halklarında yabancı olan her şeyden
korku duyma duygusu yükselmektedir. Oysaki Avrupa Birliği bir değerler topluluğu
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
176
olup, özellikle sığınmacı olarak gelenlerin yabancı karşıtlığından mağdur olmasının
önüne geçilmelidir.
- Savaştan ve zulümden kaçarak Avrupa’ya gelenlerle, ekonomik göçmen olarak gelenler
arasında ayrım yapılması gerekmektedir. Ekonomik nedenlerle Avrupa’ya göç edenler
için yeni iş imkanları yaratılmalı yahut göçü engelleyecek şekilde geldikleri ülkelerin
ekonomilerinde iyileştirmeler yapılması yoluna gidilmelidir.
- Fransa, Hollanda ve Avusturya’da yakın zamanda seçimlere gidilecek olup, göç konusu
her zaman iç politika malzemesi olarak kullanılmakta, bu durum da siyasal partileri göç
konusunda daha temkinli politikalar üretmeye itmektedir.
- Federal Almanya İstatistik Dairesinin kayıp çocuklar konusunda yayınladığı son
istatistiklere göre Almanya genelinde 4000 civarında çocuğun kayıp olduğunun tespit
edilmiştir ancak tam rakam vermek mümkün değildir. Eurodoc adında yeni bir kayıt
sistemine geçilmek üzere olup, 6 yaşından büyük çocuklar için parmak izi alınan yeni
bir kayıt sistemine geçilecektir. 6 yaşından küçük çocuklarda parmak izi oluşmadığı için
bu şekilde kayıt yapılması mümkün olmamaktadır.
- Almanya’da çocuklar bugünkü sistem gereği 14 yaşından itibaren kayıt altına
alınmaktadır. Velayet yahut vesayet altında olmayan çocuklar ilgili kamu kurumlarının
sorumluluğunda bulunan merkezlerde kalmakta veya koruyucu ailelerin yanına
verilmektedirler. Çocukların bakımını üstlenen koruyucu aileler devletten destek
almaktadırlar. Anne babasıyla gelen sığınmacı çocuklar ise ailelerinden
ayrılmamaktadırlar.
Devamında Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay USLU tarafından aşağıdaki
görüşler ifade edilmiştir:
- Bugün için dünyadaki mülteci trafiğinin büyük kısmını Suriye iç savaşından kaçanlar
oluşturmaktadır. Göç hareketlerinden en olumsuz etkilenen gruplar ise kadınlar ve
çocuklardır. 20 yıl öncesine kadar Suriye çok büyük sayıda göçmen barındırmaktaydı.
Şimdi ise Suriyelilerin büyük kısmı göçmen pozisyonuna gelmiştir. Bu bize hepimizin
bir gün mülteci olabileceğini göstermektedir. Dolayısıyla mülteci sorununda daha insani
yaklaşımlar geliştirilmeli ve sınırları kapatmak gibi yollara gidilmemelidir.
- Avrupa ülkelerinde yükselmekte olan aşırı sağ partilerin söylemleri, hem merkez sağ
hem de merkez sol partilerin söylemlerini ve politikalarını etkilemektedir. Bu durum,
mültecilerin toplumdan dışlanmalarına ve topluma entegrasyonlarının zorlaşmasına
neden olmaktadır.
- Cenevre Sözleşmesi ve Türkiye-Avrupa Birliği Geri Kabul Anlaşması dışında, 18 Mart
2016 tarihinde Türkiye ile Avrupa Birliği arasında Geri Kabul Mutabakatı
imzalanmıştır. Bu mutabakat öncesinde Ege Denizinden Yunanistan’a geçen mülteci
sayısı günlük bin kişi civarındaydı. Ancak mutabakat sonrası geçişler günde sıfıra kadar
düşmüştür. Bunun nedeni, adı geçen Mutabakat sonrası Yunanistan’a geçen
mültecilerin geri gönderileceklerini biliyor olmalarıdır. Türkiye bu Mutabakat
kapsamında üzerine düşen yükümlülüklerini yerine getirmiştir. Ancak külfet paylaşımı
konusunda Avrupa Birliği tarafının üzerine düşeni yaptığını söylemek mümkün
değildir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
177
- Avrupa Birliği, Suriyeli sığınmacılar konusunda Türkiye’nin yükünü azaltmak amacıyla
vermeyi taahhüt ettiği 3 milyar Euronun küçük bir kısmını göndermiştir. Mülteci
yükünün önemli bir kısmını Türkiye ile birlikte üstlenmiş olan Yunanistan ve İtalya’ya
da Avrupa Birliği tarafından hak ettikleri desteğin verilmediğini gözlemlenmektedir.
- Türkiye’nin Suriyeli sığınmacılar için bugüne kadar harcadığı para 25 milyar doları
geçmiştir. Avrupa Birliğinden çok sınırlı yardım gelmekle birlikte, tüm Birleşmiş
Milletler kuruluşlarının Suriyeliler için Türkiye’de yaptığı harcama 500 milyon dolar
civarındadır.
- Avrupa genelinde mülteci meselesi iç politika malzemesi haline gelmiştir. Bu noktada
bürokratların inisiyatif geliştirmesi beklenmektedir. Zira mülteci sorunu politika üstü ve
insani bir sorun olarak karşımızda durmaktadır.
- Türkiye’de son 4 yılda 170 bin civarında Suriyeli bebek doğmuştur. Okul çağında 900
bin Suriyeli çocuk bulunmakta olup, bunların yarısı okullaştırılabilmiştir. 20 bin yeni
öğretmen ve 20 bin yeni derslik ihtiyacı bulunmaktadır. Suriyelilere 20 milyonun
üzerinde poliklinik hizmeti verilmiş olup, 1 milyon civarında ameliyat
gerçekleştirilmiştir. Sağlık sistemi üzerinde baskı hissedilmeye başlanmıştır. Kilis
ilinde şehrin yerli nüfusundan fazla Suriyeli bulunmaktadır. Türkiye’nin mülteci
yüküyle başa çıkabilmesi için, Avrupa Birliğinin külfetin paylaşımına ciddi şekilde
katkıda bulunması gerekmektedir.
Devamında söz alan Almanya İçişleri Bakanlığı Göç ve Mültecilerden Sorumlu
Müsteşar Yardımcısı Norbert SEİTZ aşağıdaki görüşleri ifade etmiştir:
- Mülteci sorunu Türkiye ve Avrupa Birliği tarafından farklı şekilde yorumlanmaktadır.
Ancak iki tarafından vermiş olduğu taahhütleri yerine getirmesi güven ilişkisinin
kurulması için kaçınılmazdır.
- Yunanistan Avrupa Birliği tarafına vermiş olduğu sözleri yerine getirmemekte ancak
sürekli olarak Avrupa Birliğinin politikalarından şikayet etmektedir.
- Almanya tarafı olduğu ikili ve çoklu uluslararası anlaşmalara sadık kalmaya devam
etmektedir. Mülteci konusunda gerek Cenevre Sözleşmesine ve gerekse Almanya’nın
iç hukuka tam olarak riayet edilmektedir. Almanya mülteci statüsüne dahil olan
insanlara kapılarını açık tutmaktadır. Ancak mülteci statüsüne girmeyenlerin ise
Almanya’da kalmasına müsaade edilmemektedir. Almanya uluslararası koruma ihtiyacı
olan insanlar için tam anlamıyla sorumluluk almaktadır.
- Almanya’da bulunan Suriyelilerin yüzde 40 kadarına Cenevre Sözleşmesinin 3’üncü
maddesi bağlamında mülteci statüsü verilmiş olup, geriye kalan yüzde 60 ise Cenevre
Sözleşmesi gereğince ikincil koruma statüsündedirler.
Devamında Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay USLU tarafından aşağıdaki
görüşler ifade edilmiştir:
- Dünya çapındaki mülteci hareketlerini önlemenin yollarından bir tanesi kriz
bölgelerinde oluşturulması gereken güvenli alanlardır. Bu kapsamda Türkiye Birleşmiş
Milletlere, Suriye’de güvenli bir bölge oluşturulmasını ve savaştan kaçan sığınmacıların
bu bölgede toplanılmasını önermiştir. Ancak bu öneri kabul görmemiştir. Türkiye
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
178
bunun üzerine savaştan kaçan Suriyeliler için açık kapı politikasını uygulamaya
başlamıştır.
- Türkiye’de bulunan 3 milyona yakın Suriyelinin topluma uyumu için politikalar
geliştirilmektedir. Bu kapsamda, Suriyelilere işgücü piyasasına erişebilmeleri için,
bulundukları ilde çalışma izni getirilmiş; Suriyeli çocukların okullaşabilmesi için büyük
çaba sarf edilmiştir. Uyum politikalarının uygulanmasına eş zamanlı olarak gönüllü geri
dönüş projeleri de üretilmektedir. Son zamanlarda Cumhurbaşkanının söylemleri
etrafında Suriyelilere vatandaşlık verilmesi konusu kamuoyunda tartışmaya açılmıştır.
- Almanya’nın geçmişten gelen bir entegrasyon politikası bulunmaktadır. Son
zamanlarda Almanya’nın entegrasyon politikalarının asimilasyon politikalarına doğru
evrildiği gözlemlenmektedir. Örneğin, Evangelik Kilisesinin Suriyeli sığınmacıların din
değiştirmesi koşuluyla mülteci statüsü alınmasına yardım ettiği yönünde haberler
çıkmaktadır.
- Cenevre Sözleşmesi ve dünya ülkelerinin mülteci sorununa ilişkin bugüne kadar
geliştirmiş olduğu pratikler artık yeterli olmamaktadır. Cenevre Sözleşmesi yerine daha
kapsayıcı, günümüz göç dalgalarına cevap verebilecek ve daha bağlayıcı yeni bir
uluslararası sözleşme yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Son olarak Almanya İçişleri Bakanlığı Göç ve Mültecilerden Sorumlu Müsteşar
Yardımcısı Norbert SEİTZ aşağıdaki görüşleri ifade etmiştir:
- Evangelik Kilisenin bu tür yaklaşımları eskiden beri bilinen bir durumdur. Ancak din
değiştirmeye yönelik pratikler detaylı bir şekilde incelenmekte ve koşullu olarak din
değiştirilmesine ilişkin münferit durumlar varsa müdahale edilmektedir.
- Almanya’da yasalar önünde din ve etnik orijin farklılığı önem arz etmemektedir. Hukuk
önünde herkese eşit muamele edilmekte olup, bir insanın dininin yahut etnisitesinin
devlet nezdinde yahut sahip olacağı statüye herhangi bir etkisi bulunmamaktadır.
- Halihazırda yürürlükte olan Cenevre Sözleşmesine devletlerin tam olarak uyması çok
önemlidir. Almanya Cenevre Sözleşmesine tam olarak riayet etmekte, bu kapsamda
uluslararası koruma talebi olan kişi güvenli bir üçüncü ülkeden gelmiş ise, kişi bu ülkeye
geri gönderilmektedir. Hangi ülkenin güvenli üçüncü ülke olduğu ise Federal Meclis
tarafından tespit edilmektedir.
ii) Federal Meclis İnsan Hakları ve İnsani Yardım Komisyonu Başkanı Michael
BRAND ve Beraberindeki Heyetle Gerçekleştirilen Görüşme
Heyet ikinci görüşmesini Hristiyan Demokrat Parti Milletvekili ve İnsan Hakları ve İnsani
Yardım Komisyonu Başkanı Michael BRAND, Sol Parti Milletvekili Ulla JELPKE ve Sosyal
Demokrat Parti Milletvekili Dr. Ute Finckh KRAMER ile gerçekleştirmiştir.
Toplantıda ilk olarak söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Suriye iç savaşından kaçarak Türkiye’ye gelen Suriyeli sığınmacı sayısı 2 milyon 750
bin kişiye ulaşmıştır. Bunlardan 250 bini geçici barınma merkezlerinde yaşamakta olup,
geri kalanı Türkiye’nin farklı illerinde yaşamaktadır. Geçici barınma merkezleri dışında
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
179
yaşayanlar kendi imkanları ile yaşamakla beraber, temel ihtiyaçlarının karşılanması için
devletin üstlendiği bir çok yükümlülük bulunmaktadır.
- Türkiye’de 2 milyon 750 bini Suriyeli olmak üzere 3 milyon sığınmacı bulunmaktadır.
Türkiye’de sığınmacıların toplumsal kabulü yüksek olup, şimdiye kadar ciddi bir
toplumsal huzursuzluk yaşanmamıştır.
- Türkiye Suriyeli sığınmacılar için bugüne kadar 25 milyar dolar harcama yapmıştır.
Avrupa Birliği ile yapılan külfet paylaşımı anlaşması uyarınca, Türkiye’ye Suriyeli
sığınmacılar için harcanmak üzere verilmesi taahhüt edilen 3 milyar Euronun küçük bir
kısmı gönderilmiştir. Türkiye 18 Mart Mutabakatı (Geri Kabul Mutabakatı) uyarınca
verdiği taahhütleri yerine getirmiştir. Mutabakat öncesi Ege Denizinden günde binden
fazla göçmen Yunanistan adalarına geçmeye çalışırken, Mutabakat sonrası bu sayı
günde sıfıra kadar düşmüştür. Avrupa Birliğinin de taahhütlerini yerine getirmesi
gerekmektedir.
- Türkiye’de son dört yılda 170 bin Suriyeli bebek doğmuştur. Bugüne kadar Türkiye’de
bulunan Suriyeliler için 1 milyon ameliyat gerçekleştirilmiş ve 20 milyon poliklinik
hizmeti verilmiştir. Sağlık sistemi üzerinde baskı oluşmaya başlamıştır.
- 900 bin Suriyeli çocuğun yarısı okullaştırılamamıştır. 20 bin yeni derslik ve 20 bin
öğretmen açığı vardır. Avrupa Birliğinden aktarılacak olan para projelerin yürütülmesi
süreçleri ve bürokrasi yüzünden gelememektedir.
Sonrasında söz alan İnsan Hakları ve İnsani Yardım Komisyonu Başkanı Michael BRAND
tarafından aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Bütün dünya mülteci krizi bağlamında yeni bir sınavdan geçmektedir. Bu yılın başında
İnsan Hakları ve İnsani Yardım Komisyonu Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Almanya,
Suriyeli sığınmacı yüküyle başa çıkabilmesi için Türkiye’ye kaynak tahsis etmektedir
ve etmeye devam edecektir. Türkiye’deki Suriyelilerin yüzde 90’ı geçici barınma
merkezleri dışında kendi imkanlarıyla hayatlarını sürdürmektedir.
- Avrupa Birliği Türkiye’ye Suriyeli sığınmacılar için vaat ettiği 3 milyar Euronun 676
milyon Euroluk kısmını göndermiştir. Geriye kalan kısmının henüz ödenememiş
olmasının sebebi, Türkiye’nin kaynakların aktarılacağı projeleri hazırlamamış
olmasıdır.
Devamında söz alan Osmaniye Milletvekili Ruhi Ersoy tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Suriye iç savaşını ve bundan kaynaklı mülteci krizini ekonomik olarak ele almak yerine,
konuya insani açıdan yaklaşmak gerekmektedir. Bugün için dünyada 600 milyondan
fazla insan göçmen durumundadır.
- Suriye’den kaçanlar ekonomik nedenlerle değil, ölümden kurtulmak için, dünya
genelinde güvenli alanlar aramaktadırlar.
- İç savaş çıkana kadar Şam, Halep ve bütün olarak Suriye çok kültürlü, hayat standardı
yüksek ve göç alan bir yerdi. Ancak iç savaş sonrasında ülke işadamlarını,
akademisyenlerini ve daha birçok alanda yetenekli nüfusunu kaybetmiştir. Bu insanların
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
180
birçoğu Türkiye’ye sığınmıştır. Türkiye-Suriye 910 kilometre olup, Suriye’de
gerçekleşen en ufak hadise Türkiye’de de şiddetle hissedilmektedir.
- Türkiye’de Suriye’den gelen milyonlarca sığınmacıya öteki muamelesi yapılmamıştır.
Ancak Avrupa’da mülteci/yabancı karşıtlığı yükselmekte olup, bununla mücadele
edilmesi gerekmektedir. Bulunduğu ülkeye entegrasyonu sağlanamayan her mülteci
ileride daha büyük huzursuzluklara neden olacaktır. Bundan dolayı entegrasyon
politikalarına önem verilmeli ve yabancı karşıtlığı ile mücadele edilmelidir.
- Türkiye ve Almanya’nın tarihten gelen kader birliği bulunmaktadır. Her iki ülke de
dünyadaki mülteci krizinin çözümlenmesi için çok önemli görevler üstlenmektedir.
Suriye’nin istikrara kavuşması için güçlü ülkelerin inisiyatif alması gerekmektedir.
- Almanya’nın bütün Avrupa’yı etkileme gücü bulunmaktadır. Bu bağlamda
Almanya’nın yabancı karşıtlığıyla mücadelede Avrupa kamuoyunu etkilemesini ve
mültecilerin dışlanmasına karşı politikalar geliştirmesini arzu ediyoruz.
- Türkiye ve Almanya arasında zaman zaman siyasi problemler olsa da, orta ve uzun
vadede işbirliğine odaklanmak önemlidir. Türkiye’nin huzurlu ve istikrarlı bir ülke
olması gerek Avrupa ve gerekse bütün dünya için önem arz etmektedir.
Devamında söz alan İnsan Hakları ve İnsani Yardım Komisyonu üyesi Ulla JELPKE
aşağıdaki belirtilen soruları sormuştur:
- Suriye sınırının kapatılmış olduğu ve sığınmacıların Türkiye’ye giriş yapamadığına dair
iddialar vardır. Bunlar doğru mudur?
- Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve İnsan Haklarını İzleme Örgütü
Türk makamlarının kendileriyle işbirliği yapmadığını iddia etmektedirler. Bu iddialar
doğru mudur?
Ulla Jelpke’nin sorularına Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu aşağıdaki
cevapları vermiştir:
- Türkiye Suriye iç savaşından kaçanlar için açık kapı politikasını benimsemiştir.
Dünyada başka hiçbir devlet bu seviyede açık kapı politikası uygulamamaktadır. İnsani
nedenler kaynaklı olarak Suriye’den Türkiye’ye geçişler halen devam etmektedir.
Sınırların insani nedenlerle kaçanlara kapatılması gibi bir durum söz konusu değildir.
Türkiye-Suriye sınırında inşası devam etmekte olan duvarın yapılıyor olmasının sebebi
DAEŞ ve PYD gibi terör örgütlerinin militanlarının Türkiye’ye girişine engel olmaktır.
Bu örgütler sadece Türkiye için tehdit değil, Avrupa için de tehdit oluşturmaktadırlar.
Kaldı ki, dünyada en fazla sığınmacı almış ülkemize Suriye sınırının kapatıldığı iddiası
en son sorulacak sorudur. Almanya ve Avrupa Birliği, sınırlarının kapatılması sorusunu
bize değil kendine sormalıdır.
- Türkiye Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ile yakın olarak çalışmaya
devam etmektedir. Yüksek Komiserlik de Türkiye’nin yakın işbirliğini takdirle
karşıladığını dile getirmektedir.
- Savaştan kaçmanın ne olduğunu 2. Dünya Savaşı tecrübesi nedeniyle en iyi Avrupa
devletleri bilmektedir. Savaş sonrasında imzalanmış olan 1951 tarihli Cenevre
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
181
Sözleşmesi hem iltica hem de uyum konularına ilişkin hükümler içermektedir. Ancak
Sözleşme hükümleri taraf devletlerce yeterli ölçüde uygulanmamaktadır.
- Suriye 20 yıl öncesine kadar dünyanın en çok mülteci kabul eden ülkelerinden iken,
bugün dünyanın en çok göç veren ülkesi konumuna gelmiştir. Bir gün herkesin mülteci
olabilir. Bundan dolayı, ülkeler güvenlikçi politikalarından ve mültecilere sınırlarını
kapatmaktan vaz geçmeli, açık kapı politikasını benimsemelidirler.
- Almanya’da ve Avrupa genelinde aşırı sağ söylemler yükselmekte, mülteci aleyhtarlığı
artmaktadır. Aşırı sağ partiler merkez sağ ve merkez sol partilerin söylemlerini de
etkilemektedir. Hem aşırı sağ söylemleri benimseyip hem de mülteci dostu politika
oluşturmak mümkün değildir.
- Suriyeli sığınmacı yükünü en fazla Türkiye, Almanya, Yunanistan ve İtalya
çekmektedir. Birçok Avrupa devleti sığınmacılara kapısını kapatmıştır. Yardım etmek
istemiyorlar. Avrupa Birliği 18 Mart Mutabakatındaki külfet paylaşımı hususunda ve
diğer hususlarda dürüst davranmıyor. Proje bürokrasisiyle mazeretler üretiliyor. Oysa
Suriyeliler için proje olarak ifade edilen çalışmalar, okul yapmak, hastane yapmaktır,
dil öğretmek, bebeklere, yetimlere, öksüzlere el uzatmaktır.
- Türkiye’de Suriyeli sığınmacıların topluma uyumunun sağlanması için büyük çaba sarf
edilmektedir. Suriyeli çocukların okullaşması için çalışmalar devam etmektedir.
Suriyelilerin işgücü piyasasına girebilmeleri için çalışma izni getirilmiştir. Sadece
Kilis’te ilin yerli nüfusundan daha fazla Suriyeli bulunmaktadır. Gaziantep, Şanlıurfa
ve Mardin illeri de büyük sayıda Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır. Ancak bu illerde
kayda değer bir toplumsal huzursuzluk yaşanmamıştır. Bu durum Türk milletinin uyum
konusundaki reflekslerinin birçok millete göre daha iyi durumda olduğunu
göstermektedir.
- Almanya’nın ötekiyi/yabancıyı kabul eşiğinin düştüğü gözlemlenmektedir. Münih
yakınlarında bulunan bir mülteci yurdunun etrafının duvarlarla çevrildiğine ilişkin
haberler kaygı yaratmaktadır. Almanya’da 6 bin mülteci çocuğunun kaybolduğuna
ilişkin haberler çıkmaktadır. Bu durum kaygı vericidir.
- Gelen göçmenlerin din değiştirmeleri koşuluyla mülteci statüsü aldığına ilişkin çıkar
haberler endişe vericidir.
- Cenevre Sözleşmesi günümüzün mülteci krizine yanıt verememektedir. Daha bağlayıcı
ve günümüz koşullarına uygun yeni bir uluslararası sözleşme ihtiyacı doğmuştur.
- İnsan Hakları ve İnsani Yardım Komisyonu Başkanı Michael BRAND tarafından
yöneltilen Geri Kabul Mutabakatının işlerliğine ilişkin soru üzerine, Atay Uslu,
Mutabakatın sağlıklı bir şekilde işlediğini, Türkiye’nin üzerine düşeni yaptığını, Ege
Denizinden geçen göçmen sayısının çok büyük oranda düştüğünü ifade etmiştir.
Devamında söz alan İnsan Hakları ve İnsani Yardım Komisyonu Başkanı Michael
BRAND tarafından aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Kayıp çocuklar hakkında bilgi sahibi olmamakla beraber, konu İnsan Hakları ve İnsani
Yardım Komisyonunu ilgilendirdiği için konu hakkında gerekli araştırma yapılacaktır.
Ancak mülteci krizi ilk olarak başladığında kayıtlar doğru bir şekilde yapılamadığı için
medyada yanlış bilgiler veriliyor olması olasılığı da vardır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
182
- Almanya’da din özgürlüğü bulunmaktadır. Din değiştirme kişisel bir tercih olduğu için,
devletin bu konuya karışması mümkün değildir.
- Almanya’da mülteciler yüksek oranda kabul görmektedir. Mülteciler için çalışan
azımsanamayacak bir gönüllü topluluğu mevcuttur. Türkiye ve Almanya’nın her alanda
olduğu gibi, mülteci krizinde de beraber çalışmasında büyük fayda bulunmaktadır.
Toplantıda son olarak söz alan Ankara Milletvekili Şenal Sarıhan tarafından aşağıdaki
görüşler dile getirilmiştir:
- Alt Komisyonun gerçekleştirdiği inceleme ziyaretinin amacı iki ülkenin deneyimlerini
paylaşmaktır.
- Din değişikliği şartına bağlı olarak mültecilik statüsünün verilmesi insan haklarına
aykırı ve onur kırıcı bir durumdur. Din değiştirmeye zorlandığı iddia edilen insanların
hangi ülkeden geldiklerinin bir önemi yoktur. Bu durum kabul edilemez.
- Türkiye’de bulunan geçici barınma merkezlerine yapılan ziyaretlerden, Suriyelilerin
neredeyse tamamının savaş sonrası ülkelerine dönmek istediği sonucu çıkmaktadır.
Bundan dolayı bütün devletlerin esas sorumluluğu öncelikle Suriye’de yaşanan savaşı
sonlandırmaktır.
iii) Bilim ve Politika Vakfı (SWP) Temsilcileriyle Gerçekleştirilen Görüşme
Heyet üçüncü görüşmesini Bilim ve Politika Vakfı (SWP) temsilcileriyle
gerçekleştirmiştir. Görüşme, Küresel Konular Araştırma Grubundan David KIPP,
AB/Avrupa Araştırma Grubundan kıdemli araştırmacı Dr. Günter SEUFERT, Bilkent
Üniversitesi öğretim üyesi ve SWP araştırmacısı Dr. Ioannis GRİGORİADİS, Uluslararası
Güvenlik Grubundan Binbaşı Rayk HAHNLEİN ve araştırmacı Arzu YILMAZ ile
gerçekleştirilmiştir.
Toplantıda ilk olarak söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu
tarafından aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Mülteci Hakları Alt Komisyonu, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bünyesinde
bulunan bütün siyasi parti temsilcilerinin ortak kararıyla kurulmuştur. Yaklaşık 9 aydır
çalışmakta olan Alt Komisyon, sığınmacılara hizmet götüren kamu kurumlarının
temsilcilerini, konuyla ilgili çalışmalar yürüten ulusal sivil toplum örgütlerini ve
uluslararası kuruluşları ve konuya ilişkin araştırmalar yapan akademisyenleri dinlemiş
olup; Türkiye’nin çeşitli yerlerinde kurulmuş bulunan geçici barınma merkezlerini
ziyaret etmiştir. Alt Komisyon çalışmalarının sonucunda bir rapor yayınlayacak olup,
yürütme organına konu hakkında tavsiyelerde bulunacaktır. Türkiye içirişindeki
çalışmalarını büyük oranda tamamlamış olan Alt Komisyon, Avrupa ülkelerinde
bulunan sığınmacılara ilişkin incelemelerde bulunmak üzere ilk olarak Almanya’yı
ziyaret etmiştir.
Devamında söz alan SWP Küresel Konular Araştırma Grubundan David Kipp
tarafından aşağıdaki sorular yöneltilmiştir:
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
183
- Türkiye Suriye’den gelen 3 milyona yakın sığınmacıyı kabul ederek ev sahipliğini çok
iyi bir şekilde göstermiştir. Bundan sonra Türkiye ve Avrupa Birliği arasında
geliştirilebilecek en iyi işbirliği modeli ne olabilir?
- Avrupa Birliği ve Türkiye arasında imzalanmış olan Geri Kabul Anlaşması çok tartışma
yarattı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Türkiye’nin Geri Kabul Anlaşmasını tek taraflı
olarak fesih edebileceği yönündeki söylemleri Almanya’da çok yankı uyandırdı. Bu
konudaki görüşleriniz nelerdir?
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Türkiye’de 250 bini çeşitli şehirlerde kurulmuş bulunan geçici barınma merkezlerinde
olmak üzere 2 milyon 750 bin Suriyeli bulunmaktadır. Kilis ilinde bulunan Suriyeli
sayısı kentin yerli nüfusundan daha fazladır. Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin illerinin
yüzde 30’u Suriyelidir. Türkiye’de Suriyeliler dışında 300 binden fazla sığınmacı
bulunmaktadır. Halihazırda, Türkiye nüfusunun yüzde 5 kadarı sığınmacılardan
oluşmaktadır. Avrupa aynı oranda mülteci kabul etmiş olsa idi, Avrupa’da 30 milyon
mülteci olması gerekecekti.
- Türkiye’de yabancı düşmanlığı ve Suriyelilerin dışlanması gibi bir durum söz konusu
değildir. Türk halkının uyum yeteneği çoğu millete göre oldukça yüksektir.
- Ancak Suriyeli sayısının fazla olması zaman içerisinde Türk toplumu ve devleti
üzerinde baskı oluşturmaya başlamıştır. Son 4 yılda doğan Suriyeli bebek sayısı 170
bini bulmuştur. Geçen sene doğan Suriyeli bebek sayısı 55 bindir. Bu rakam İskandinav
ülkelerinde bir yılda doğan bebek sayısından fazladır. Suriyeliler 20 milyon poliklinik
hizmeti almış olup, toplam 1 milyon ameliyat yapılmıştır. Verilen sağlık hizmetleri göz
önüne alındığında, sağlık sistemi baskı altına girmiştir.
- Türkiye’de bulunan 40.000 Suriyeli çocuk yetim ya da öksüzdür. Suriyeli çocukların
yüzde 60’ının gece düzgün uyuyamadığı tespiti yapılmıştır. Bu çocuklar büyüyecek ve
bu coğrafyada yaşayacaklardır.
- Türkiye Suriyeli sığınmacılar için şu ana kadar 25 milyar dolar harcama yapmıştır. 900
bin Suriyeli çocuğun yarısı okullaştırılamamıştır. Suriyeli çocukların tam olarak
okullaşmasını sağlamak için 25 bin yeni derslik ve 25 bin yeni öğretmene ihtiyaç
bulunmaktadır.
- Topluma entegrasyonun sağlanması ve kendi hayatlarını idame ettirebilmeleri için
Suriyeliler için çalışma izni getirilmiştir. İstihdam piyasasını etkileyecek ve politik
olarak alınması zor bir karar olmakla beraber, Türkiye Suriyelilere çalışma izni
vermiştir.
- Kriz zamanında Ayn el-Arap’tan 3 gün içerisinde 150 bin kadar Suriyeli’nin Türkiye’ye
geçişi sağlanmıştır. Gelenlerin elinde Suriye rejimi tarafından verilmiş herhangi bir
belge bulunmamaktaydı. Rejim Ayn el-Arap’ta yaşayan Kürtlere kimlik kartı
vermemiştir. Bu kişiler DAEŞ’ten kaçmaktaydılar. Türkiye’nin Avrupa’nın
karşılaşmadığı bu tür problemleri olmuştur.
- Türkiye coğrafyasında Avrupa’da bulunmayan uyum refleksleri bulunmaktadır.
Türkiye’nin Suriyeli sığınmacılar konusunda işini kolaylaştıran bu durumdur. Ancak
Avrupa’da bulunan az sayıda mülteci huzursuzluk yaratmaktadır. Almanya’da aşırı sağ
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
184
söylemlerden etkilenen merkez sağ ve merkez sol partilerin mülteci karşıtı söylemleri
kaygı uyandırmaktadır.
- Geri Kabul Anlaşması Türkiye ve Avrupa Birliği arasında 2014 yılında imzalanmış
olup, 2017 yılında yürürlüğe girecektir. 18 Mart 2016 Geri Kabul Mutabakatı
görüşmelerinde ile Anlaşmanın yürürlük tarihinin öne çekilmesi tartışılmıştır. Ancak
Geri Kabul Mutabakatında iki tarafında da yerine getirmesi gereken yükümlülükler
bulunmaktadır. Mutabakat öncesi Ege Denizinden günde bin sığınmacı geçmekteyken,
Mutabakat sonrası bu rakam günde sıfır kişiye kadar düşmüştür. Avrupa Birliği tarafı
18 Mart Mutabakatı ile Türkiye’de bulunan Suriyelilere harcanmak üzere 3 milyar Euro
yardımda bulunacağı sözü vermiştir. Ancak henüz 600 milyon Euro kadar yardımın
gelmesi sağlanabilmiştir. Taahhüt edilen paranın Türkiye’ye bu kadar gecikmeli
gelmesinde proje bürokrasisinin yavaş işlemesinin payı bulunmaktadır. Türkiye’nin
eğitim, sağlık başta olmak üzere Suriyelilere ücretsiz olarak verilen hizmetler için bu
yardıma ihtiyacı bulunmaktadır. Okullaştırılamayan 450 bin Suriyeli çocuğun eğitime
katılabilmesi için 25 bin yeni derslik ve 25 bin yeni öğretmene ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu ihtiyaçların proje bürokrasisine takılmadan çok hızlı bir şekilde giderilmesi
mümkündür.
- Geri Kabul Anlaşmasının geleceği, Avrupa Birliği tarafından verilen taahhütlerin yerine
getirilmesine bağlıdır. Taahhütler yerine getirilmezse, Türkiye’nin Anlaşmaya bağlı
kalması zor olacaktır.
Devamında söz alan AB/Avrupa Araştırma Grubundan kıdemli araştırmacı Dr. Günter
Seufert tarafından aşağıdaki görüşler ve sorular dile getirilmiştir:
- SWP yayınladığı çalışmalarla Avrupa Birliğine düzenli olarak Türkiye’ye vize
muafiyeti getirilmesi ve mülteciler konusundaki yardımın artırılması konusunda
tavsiyede bulunmaktadır.
- Mülteci krizi konusunda Avrupa Birliği üyesi ülkelerin ortak bir politika geliştirmeleri
ve hep beraber inisiyatif almaları zor gözükmektedir.
- Türkiye’nin Suriye sınırı hala açık mıdır? Sığınmacıların Türkiye’ye gelebilmesi halen
mümkün müdür?
- Bazı haberlerde Türkiye’nin yeni gelen Suriyeliler için vize yükümlülüğü getirdiği, geri
göndermelerin başladığı, Türkiye’nin bu konuda politika değişikliğine gittiği, başka
ülkelerle geri kabul anlaşmalarının yapılmasının planlandığı ve Türkiye’nin ülkesinde
bulunan Suriyeli sayısında sınırlamaya gideceği iddia edilmektedir. Bu haberlerin
gerçeklik payı nedir ?
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Türkiye’nin Suriye sınırında inşa etmeye başladığı duvar Suriyeli sığınmacıların
geçişini engellemek amacıyla değil; DAEŞ, YPG ve PYD terör örgütlerinin
militanlarının Türkiye’ye girişini engellemeye yöneliktir. Suriyeli sığınmacılar için sınır
kapıları açık vaziyettedir.
- Son 5 gündür Halep’te Suriyeli siviller rejim güçleri tarafından sürekli
bombalanmaktadır. Halep’ten Türkiye’ye doğru gerçekleşecek olası bir akın
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
185
durumunda, sığınmacılar sınır kapılarından Türkiye’ye alınacaklardır. Olası göç akınına
karşı 2 kamp hazırda bekletilmektedir.
- Türkiye Suriye iç savaşının başından beri Suriye’nin kuzeyinde bir güvenli bölge
oluşturulmasını uluslararası camiaya teklif etmektedir. Ancak yaklaşım kabul
görmemiştir. Ancak Türkiye’nin terör örgütleriyle mücadelesi sonucunda Suriye’nin
kuzeyinde fiili bir güvenli bölge oluşmuştur. Örneğin, Membiç kasabasından kaçanlar
bu fiili güvenli bölgede barındırıldıktan sonra, kasabalarına geri dönebilmişlerdir.
Türkiye’de bulunan Suriyelilerin hemen hepsi iç savaş bittikten sonra ülkelerine dönme
eğilimindedirler.
- Suriyelilere vize uygulanması gibi bir durum söz konusu değildir. Ancak, üçüncü bir
ülkeden Türkiye’ye hava yoluyla gelenlere vize uygulaması yapılmaktadır. Hava
yoluyla gelen kişiler aile birleşmesi vb. geçerli bir sebeple geliyorlarsa kendilerine vize
verilmektedir.
- Türkiye Suriyelilerin topluma entegrasyon politikalarını Avrupa tecrübesinden
faydalanarak oluşturmaktadır. Entegrasyon politikaları planlanırken, Suriyelilere
vatandaşlık verilmesi de tartışılmaktadır.
- Türkiye Cumhuriyeti kurulduğu günden beri Almanya’dan, Balkanlardan, Rusya’dan
ve dünyanın birçok ülkesinden gelen sığınmacılara kapılarını açmıştır. Türkiye Irak’tan
gelen Ezidilere de kapılarını açmıştır. Mülteci krizlerinde Türkiye’nin temel politikası,
açık kapı politikasıdır.
- Türkiye’de bulunan hiçbir siyasal parti sığınmacılar konusunda ötekileştiriçi bir dil
kullanmamakta, yabancı düşmanlığı üzerinden politika yapmamaktadır. Sığınmacı
politikalarına bütün siyasal partiler insani bir perspektiften yaklaşmaktadır.
Devamında söz alan Osmaniye Milletvekili Ruhi Ersoy tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Mülteci meselesine sadece sorun olarak yaklaşmak doğru değildir. Farklı kültürlerin
karışması ve birbirlerinin eksikliklerini tamamlaması toplumlar için bir fırsattır. Avrupa
tarihinin oluşumunda gerçekleşmiş olan kavimler göçü bunun en önemli
göstergelerindendir.
- İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya’dan kaçan birçok aydın Türkiye’ye gelmişler
ve ülkemize birçok yönden katkıda bulunmuşlardır.
- Dünyada 60 milyondan fazla göçmen kendisine yaşayacak güvenli ve müreffeh bölgeler
aramaktadır. Bu insanlar içerisinde dünyaya katkı sağlayabilecek ölçekte potansiyeli
olanlar vardır. Ancak birçok ülkede iç politika ve dış politika birbirinin içine girdiği
için, politikacılar bu potansiyeli görmek yerine, göç konusunu iç politika malzemesi
olarak görmektedirler.
- Avrupa ülkelerinin birçoğunda yakın zamanda seçimler yenilecek ve siyasi partiler göç
konusunu iç politika malzemesi olarak kullanacaklardır. Ancak SWP gibi düşünce
kuruluşlarının göç konusuna günlük politikalardan bağımsız ve gerçekçi yaklaşmaları
önemlidir.
- Ekonomik olarak göç eden insanlarla, canını kurtarmak amacıyla savaştan ve zulümden
kaçan insanları ayırt etmek gerekmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
186
Devamında söz alan AB/Avrupa Araştırma Grubundan kıdemli araştırmacı Dr. Günter
Seufert tarafından aşağıdaki görüşleri dile getirilmiştir:
- Mülteci konusunda Türkiye ve Almanya’nın kader birliği bulunmaktadır. Bu durum iki
ülke arasında zaman zaman sorunlar yaşanmasına da neden olmaktadır. İki ülke
hükümetleri arasında ortaya çıkan sorunlar halklar arasında da bazı sorunların
doğmasına neden olabilmektedir.
- Avrupa Birliğinin Geri Kabul Mutabakatı ile Türkiye’ye taahhüt ettiği 3 milyar Euronun
ne kadarının Türkiye’ye geldiği konusunda, Avrupa Birliği kurumları ve Türkiye farklı
rakamlar belirtmekteler. Henüz Türkiye’ye gönderilen paranın miktarı üzerinde bile
uzlaşı yokken, güven tesis edilmesi ve mülteci sorununda ortak hareket edilmesi
oldukça zor olmaktadır.
- Türkiye’ye vize muafiyeti getirilmesi gerektiğini savunuyoruz. Ancak Cumhurbaşkanı
Erdoğan’ın vize muafiyeti konusunda mültecileri siyasi baskı aracı olarak gören
söylemlerini olumlu karşılamıyoruz.
- Türkiye’de bulunan Suriyeli sığınmacılarla, mülteci statüsüne sahip kimseler aynı
haklara sahip durumdalar. Bu durumda Türkiye’nin Cenevre Sözleşmesine getirmiş
olduğu coğrafi çekinceyi kaldırmıyor olmasının sebebi nedir ?
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Suriyelilere yardım için Avrupa Birliğinden Türkiye’ye aktarılan para miktarı
konusunda bir çelişki bulunmamaktadır. Bu konuda iki taraf da mutabıktır. Çelişki
aktarılması gereken paranın aktarılmamasındadır.
- Avrupa Birliği ve Türkiye arasındaki güven ilişkisinin zayıf olduğu konusunda
haklısınız. Avrupa Birliği Türkiye’ye güvenerek taahhüt etmiş olduğu 3 milyar Euroyu
aktarmalıdır. Bizin Avrupa Birliğine güvenimiz kalmadı. Türkiye bugüne kadar Suriyeli
sığınmacılar için 25 milyar dolar maliyeti olmuştur.
- Avrupa Birliği tarafı taahhütlerini yerine getirmemektedir. Cumhurbaşkanı Erdoğan
Avrupa tarafına yükümlülüklerini yerine getirmesini hatırlatma amaçlı olarak, sınırları
açma yönünde bir söylemde bulunmuştur.
- Dünyada bir tek Türkiye sığınmacılar kendi ülkesinden çıkmasın diye sınırlarını
korumaktadır. Türkiye sığınmacıların girişi için açık kapı politikası uygulamakta,
sığınmacıların sınırlarından çıkmasını ise engellemeye çalışmaktadır. Makedonya,
Finlandiya ve Macaristan sınırlarına tel örgüler çekmekte ve sığınmacıların ülkelerine
girişini engellemeye çalışmaktadır.
- Avrupa ülkelerinin savaştan kaçan sığınmacılara kapılarını neden açmadıklarının
sorgulanması gerekmektedir. 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi ve insanlık ülkelerin
sığınmacılara sınırlarını açmalarını gerektirmektedir. İkinci Dünya Savaşındaki mülteci
krizini yaşamış olan Avrupa’nın kapılarını öncelikli olarak açması gerekmektedir.
- Türkiye’deki Suriyeliler geçici koruma statüsündedirler. Sağlık, eğitim ve istihdam
piyasasına erişim açısından herhangi bir sorun yaşamamaktadırlar. Coğrafi çekince
nedeniyle geçici koruma statüsünde olmayan bir başka sığınmacı grubu da şartlı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
187
mültecilerdir. Şartlı mülteci ile mülteci arasında ise haklar açısından bir farklılık
bulunmamaktadır.
- 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi ile ülkelere Sözleşmeye coğrafi çekince ile taraf olma
hakkı tanınmıştır. Türkiye’nin bu çekinceyi koymuş olması, sığınmacı almayacağı
manasına gelmemektedir. Dünyada en fazla sığınmacıyı barındıran ülke Türkiye’dir.
Devamında söz alan Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi ve SWP araştırmacısı Dr.
Ioannis Grigoriadis tarafından heyete aşağıdaki sorular yöneltilmiştir:
- Eğer şartlı mültecilerle şartlı mülteciler arasında haklar açısından fiilen bir farklılık
bulunmamaktaysa, Türkiye Cenevre Sözleşmesine koymuş olduğu coğrafi çekinceyi
neden kaldırmamaktadır?
- Türkiye ve Avrupa Birliği arasında imzalanmış olan Geri Kabul Anlaşmasında
Yunanistan çok önemli bir pozisyonda. Türkiye-Yunanistan ilişkilerini nasıl
değerlendiriyorsunuz?
Devamında söz alan SWP araştırmacısı Arzu Yılmaz tarafından heyete aşağıdaki sorular
yöneltilmiştir:
- Suriyeli sığınmacılar içerisinde Suriye muhalefetiyle ilişkili olanlara dair bilgi vermeniz
mümkün müdür?
- Türkiye Suriyeliler için uyguladığı açık kapı politikasını Irak’ta Kürtlerin yoğun olarak
yaşadığı bölgeler için uygulamamıştır. Bunun nedeni nedir?
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler ve devamında sorular dile getirilmiştir:
- Haklar açısından mültecilerle şartlı mülteciler arasındaki farkın fiili olarak kalktığı
doğru olmakla beraber, bu iki grup farklı hukuki statülerde bulunmaya devam
etmektedir. Cenevre Sözleşmesine konulan coğrafi çekinceden kaynaklanan bu durum,
Türkiye’nin Avrupa Birliği üyesi olmasıyla ortadan kalkacaktır. Bir başka ifadeyle,
Cenevre Sözleşmesine koymuş olduğumuz coğrafi çekinceyi kaldırmamız, Türkiye’nin
Avrupa Birliğine üyeliğine bağlıdır.
- Avrupa Birliği üyesi ülkelerin 18 Mart Geri Kabul Mutabakatına uymaması ve Avrupa
Birliğinin mültecilerle ilgili iç düzenlemesi olan Dublin Tüzüğüne riayet edilmiyor
olması, Türkiye’yi Cenevre Sözleşmesine koyduğu çekinceyi devam ettirmeye ve
temkinli davranmaya itmektedir.
- Dublin Tüzüğü, Avrupa Birliği üyesi ülkelerde bulunan mültecilerin paylaşımına ve
külfetlerin paylaşıma ilişkin sorumluluklar getirmektedir. Ancak İtalya’dan diğer
Birlik üyesi diğer ülkelere yerleştirilen mültecilerin sayısı hala 5000’i bulmamıştır.
- Avrupa Birliği kendi üyesi olan İtalya ve Yunanistan’ı mülteci krizinde yarı yolda
bırakmıştır. Yunanistan çok sayıda mülteciye adalarda bakmaya çalışmaktadır. Bu
mültecilerin hemen hepsi diğer Avrupa ülkelerine geçmeyi beklemektedirler. Mülteci
Hakları Alt Komisyonu Yunanistan’ın adalarında bulunan mülteci merkezlerini yerinde
incelemek için çeşitli girişimlerde bulunmuş, ancak bu talepler Yunanistan tarafından
kabul görmemiştir. Bu durum, adalarda bulunan mültecilerin durumlarının çok iyi
olmadığını düşündürtmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
188
- Geri Kabul Mutabakatının işleyişinde Türkiye ve Yunanistan arasında bir problem
gözükmemektedir.
- Türkiye Suriye’nin iç politikasına karışmayı hiç istememiştir. Ancak Suriye’de devam
etmekte olan bir savaş bulunmaktadır. Türkiye Suriye’nin toprak bütünlüğünü
savunmaktadır.
- Türkiye’de bulunan geçici barınma merkezlerinde gizli bir çalışma yoktur. Bu
merkezlerde bulunan herhangi bir savaşçı bulunmamaktadır. Geçici koruma statüsüne
alınacak kişi sınırdan geçtiği zaman ilk yapılan şey varsa silahtan arındırmadır.
Sonrasında kişinin kaydı yapılmaktadır. Gelen çoğu kişinin kendisini tanıtacak resmi
bir belgesi bulunmamaktadır. Gelenlerin Türkiye destekçisi ya da muhalifi olduğu
yönünde de herhangi bir kayıt tutulmamaktadır.
- Gelenlerin belgeleri olmadığı için medeni hallerinin ne olduğu ispatlanamamaktadır.
Türkiye kişinin beyanını yeterli sayarak, kişinin medeni halini bu şekilde kabul
etmektedir.
- Türkiye yalnız bugün değil, 15 yıl öncesinde de Kuzey Irak’tan gelen sığınmacılara
kapılarını açmıştı. Açık kapı politikası, can güvenliğinin olmadığı durumlarda
uygulanmaktadır. Can güvenliği sorunu yoksa uluslararası kuruluşlarla beraber sınır
ötesinde kamplar kurulmaktadır.
- Almanya’nın büyük bir entegrasyon tecrübesi bulunmakta. Ancak özellikle Evangelik
Kilisesinin din değiştiren sığınmacılara mültecilik statüsünün verilmesi için referans
olduğu yönde haberler çıkmaktadır. Bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
- Gazetelerde Avrupa genelinde 10 bin, Almanya’da ise 6 bin mülteci çocuğun kayıp
olduğuna dair haberler yayınlanmaktadır. Bu konuda son durum nedir?
- Almanya’da mülteci yurtlarında yapılan saldırıların sayısının 1000’i geçtiği ifade
ediliyor. Bu saldırılar arasında Molotof kokteyli ile yapılanlar da bulunmakta. Bu
konuda ne düşünüyorsunuz?
- Avrupa genelinde ve Almanya’da aşırı sağ partiler yükselişe geçmiş durumdalar. Bu
partilerin söylemleri merkez sağ ve merkez sol partileri de etkilemektedir. Entegrasyonu
öne çıkaran söylemler yerine, dışlayıcı aşırı sağ söylemlerin yükselişini nasıl
değerlendiriyorsunuz?
- Birçok Avrupa ülkesinin hiç mülteci kabul etmemesini, bütün külfeti diğer devletlerin
üzerine bırakmaları ve Cenevre Sözleşmesinin günümüze uygun olup olmadığı
konularında fikriniz nedir?
Devamında söz alan SWP Küresel Konular Araştırma Grubundan David Kipp
tarafından aşağıdaki görüşler ifade edilmiştir:
- SWP olarak sorunları politik görüşlerden etkilenmeden, gerçeğe ulaşma gayesiyle ve
bağımsız bir şekilde inceliyoruz.
- Mülteci statüsüne sahip olabilmek için din değiştirmenin kolaylaştırıcı etken olduğunu
söylemek mümkün değildir. Kiliseler kişinin dininden bağımsız olarak mültecilere
destek sağlamaktadırlar. Devlet bütün mültecilere yardım götürememekte, eksik kalan
noktaları kiliseler ve sivil toplum örgütleri tamamlamaktadırlar.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
189
- Türkiye kadar olmasa da Almanya son yıllarda 1 milyona yakın mülteciyi kabul
etmiştir. Mülteci yurtlarına yönelik saldırılar derin kaygı ve üzüntü yaratmaktadır. Bu
tür saldırılara karşı etkin önlemler alınmaya çalışılmaktadır.
- Gerek Almanya ve gerekse Avrupa genelinde halkın mülteci akınından kaynaklı
korkuları olduğu gerçektir. Ancak bu korkular popülist akımlar tarafından istismar
edilmektedir. Almanya’da seçim öncesi atmosferde uyum politikalarının ön plana
çıkarıldığını söyleyebiliriz.
- Federal hükümetin genel politikası mültecileri geri göndermemek üzerine kuruludur.
Ancak mülteci statüsüne sahip olamayacak, gerekli koşulları taşımayan kimseler geri
gönderilmektedir.
- Mülteci meselesinde Avrupa Birliği üyesi ülkelerin birbirinden farklı politikaları
bulunmakta olup, üye devletlerarasında bu mesele üzerinden bir kutuplaşma mevcuttur.
Almanya, Yunanistan ve İtalya mülteci meselesine çözüm üretmeye çalışırken,
Avusturya başka bir kutupta yer almaktadır. Mülteci sorununun çözümü için Avrupa
ülkeleri arasında yeni ittifaklara ihtiyaç bulunmaktadır.
- Almanya’ya gelen sığınmacıların kayıt altına alınması konusunda Almanya Türkiye
kadar iyi bir noktada değildir. Bu konuda Türkiye’den öğreneceklerimiz bulunmaktadır.
Devamında söz alan AB/Avrupa Araştırma Grubundan kıdemli araştırmacı Dr. Günter
Seufert tarafından aşağıdaki görüşleri dile getirilmiştir:
- Avrupa ülkeleri mali kriz içerisinde bulunmakta olup, buna mülteci krizi de eklenmiştir.
Avrupa ülkelerinin birçok açıdan rekabet içerisindedirler. Avrupa Birliğinin geleceği
tehlike altındadır.
- Mali kriz Avrupa’nın kuzeyindeki ve güneyindeki ülkeler arasında kutuplaşmaya neden
oldu. Kuzey ülkeleri Almanya’nın tasarruf politikasını desteklerken, güney ülkeleri
tasarruf politikalarına destek vermiyorlar.
- Almanya bu bölünme sonucu istemeden de olsa lider konumuna gelmiştir. Mali
konularda başlayan liderlik, mülteci politikasının yönetilmesinde de kendisini
göstermiştir. Almanya bu konularda kendisini lider pozisyonunda bulmakla birlikte,
burayı dolduracak güce sahip değildir. Özellikle mülteci konusunda en mağdur ülkelerin
başında Almanya gelmektedir.
- Avrupa Birliğinin genel sorunları arasında, Birlik kurumlarına olan güvenin azalması
ve aşırı sağ, Avrupa karşıtı hareketlerin güçlenmesi gelmektedir. Bundan nasıl
çıkılabileceğini öngörmek mümkün değildir.
- Türkiye ileride, sadece ulusal devletlerden ve aşırı sağcı hükümetlerden oluşan, sadece
ortak pazarını korumuş bir Avrupa ile karşılaşabilir. Bundan dolayı, Türkiye ile
Almanya arasındaki ikili ilişkilerin korunması elzemdir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
190
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Avrupa Birliği bir çıkarlar bütünü değil, değerler bütünüdür. Şayet Avrupa Birliği
çıkarlardan oluşan bir bütüne dönüşürse, insanlık zor bir döneme girecektir. Avrupa’nın
mültecilere sahip çıkarak bütün dünyaya örnek olması gerekmektedir.
- Paris Anlaşması ile ülkeler atmosferdeki karbon miktarı sorunu konusunda anlaşmaya
varmışlardır. Daha fazla karbon üreten ülkeler daha fazla sorumluluk altına girmişlerdir.
Karbon salınımı konusunda bağlayıcı anlaşmalar yapan dünya devletlerinin mülteciler
konusunda da bağlayıcı anlaşmalar yapabilmeleri gerekmektedir.
- 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi günümüz mülteci krizine yanıt verememektedir. İnsani
değerlere sahip çıkan ve bağlayıcılığı yüksek yeni bir sözleşmeye ihtiyaç
duyulmaktadır. Yapılacak yeni bir sözleşmeyle entegrasyon politikaları ve külfet
paylaşımı düzenlemelidir.
Devamında söz alan Ankara Milletvekili Şenal Sarıhan tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Mülteci sorunu çözümü esnasında yeni problemlere sebep olabiliyor. Bütün ülkeler bu
konuda yanlış uygulamalar yapabiliyorlar. İnsani değerlerin ticari çıkarların korunması
için gerilediği, ırkçılığın milliyetçilik adı altında yeniden türediği bir dönemdeyiz.
- Mülteci sorununun çözülebilmesi için bağlayıcılığı olan ve günümüz mülteci krizine
yanıt verebilecek yeni bir uluslararası sözleşme yapılması gerekmektedir.
- İkinci Dünya Savaşında, Türkiye Almanya’dan gelen sığınmacıları, 12 Mart ve 12 Eylül
dönemlerinde ise Almanya Türkiye’den gelen sığınmacıları ağırlamıştır. Mülteci
sorununun çözümünde her bir insanın başlı başına bir değer olduğunun unutulmaması
gerekiyor.
iv) Berlin Treskowstraße Mülteci Yurduna Gerçekleştirilen Ziyaret
Heyet dördüncü görüşmesini Berlin Treskowstraße Mülteci Yurdunda yetkililerle
gerçekleştirmiş ve Yurtta incelemelerde bulunmuştur. Gerçekleştirilen görüşmede Berlin
Eyaletinin Mültecilerden Sorumlu Müdüründen ve Yurt Müdüründen bilgi alınmıştır.
Gerçekleştirilen toplantıda ilk olarak söz alan Berlin Eyaletinin Mültecilerden Sorumlu
Müdürü tarafından aşağıdaki bilgiler verilmiştir:
- Berlin Eyaletinde bulunan mülteci yurtlarının işletilmesi ve denetimi Berlin Belediyesi
tarafından yapılmaktadır. Mülteci yurtlarının işletilmesi hayır kurumları yahut kar
amacı güden kuruluşlar tarafından yapılmakta olup, gerekli bütçe Berlin Eyalet
Senatosunun bütçesinden karşılanmaktadır.
- Berlin’e 2014 yılında 14 bin kadar mülteci, 2015 yılında 80 bin, 2016 yılında ise 16 bin
kadar mülteci gelmiştir. Bunlar sadece iltica talebiyle Berlin’e gelmiş olanlar olup,
mültecilik başvurusu yapmaktadırlar. İltica talebi dışında yaşamak amacıyla Berlin’e
gelen insan sayısı yılda 40 bin kişi civarındadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
191
- Berlin’in nüfusu gelen göçlerden dolayı sürekli artmaktadır. Şu anda 3 milyon 700 bin
kişi Berlin’de yaşamakta olup, bu sayı her gün artmaktadır. Nüfusun artması konut
yetersizliğine neden olduğu için, yüksek kiraları ödeyemeyenler için ucuz konut ihtiyacı
doğmuştur. Yüksek kiralar nedeniyle, eve çıkamamış 38 bin kişi mülteci yurtlarında
yahut acilen oluşturulan barınaklarda kalmaktadır.
- Treskowstraße Mülteci Yurdu ortak konut olarak dizayn edilmiş olup, ortak mutfaklar
kullanılmaktadır. Mülteciler kendi yemeklerini kendileri yapmaktadırlar. Acil
barınaklarında kalanlar için mutfak imkanı bulunmamakta olup, yemek merkezler
tarafından verilmekte ve ortak yatakhaneler kullanılmaktadır. Acil barınak olarak bir
çok spor salonu ve kapatılan bir havaalanı kullanılmaktadır.
- Gelen mültecilerin topluma entegrasyonları, istihdam piyasasına girişleri ve
eğitimlerinin doğru bir şekilde sağlanabilmesi için birincil öncelik barınmadır.
Dolayısıyla yeni ve ucuz konutların inşa edilmesi önemlidir.
Devamında söz alan Berlin Treskowstraße Mülteci Yurdu Müdürü tarafından aşağıdaki
bilgiler verilmiştir:
- Treskowstraße Mülteci Yurdu öncesinde işyeri olarak kullanılmakta olup, uzun yıllar
boş kaldıktan sonra Berlin eyaletinin mültecilerden sorumlu dairesi tarafından mülteci
yurduna dönüştürülmüştür.
- 1 Eylül 2016 tarihinde açılan yurda ilk başta 4 farklı acil barınağından gelen 400 kişi
yerleştirilmiş olup, şu an için yurdun mevcudu 513 kişidir.
- Altı katlı olan yurtta daire sistemi bulunmakta olup, her dairede 2 oda ve 1 banyo
bulunmaktadır. Mutfaklar ise ortaktır. Her bir dairede 4 ila 5 kişi yaşamaktadır.
Mülteciler dairelere aileler şeklinde yerleştirilmeye çalışılmakla beraber, birbirini hiç
tanımayan 5 kişinin bir arada kaldığı da olmaktadır. Aile olarak kalmayanlar için erkek
odaları ve kadın odaları şeklinde ayrıma gidilmektedir. Merkezde 300 kişi ailesiyle
beraber olan, 200 kişi ise yalnız gezen kategorisindedir.
- Mülteci yurduna yerleştirilen kişiler öncesinde spor salonunda kalmaktaydı. Spor
salonunda kimler bir arada kalmışsa, yurdun odalarına yerleştirme de o şekilde
yapılmıştır.
- Mülteci yurdunda kalan çocuklar okula alıştırılmaktadır. Yetişkinler ise meslek eğitimi
ve dil kurslarına yönlendirilmektedirler.
- Mültecilere geçimlerini sağlayabilmeleri için Berlin Eyaletinin ilgili dairesi tarafından
her ay belli bir miktar para verilmektedir. Aile için, aile reisine ayda 350 Euro
verilmekte, aile büyükse bu miktar biraz daha arttırılmaktadır. Bu meblağ Alman Sosyal
Yasası uyarınca ödenen işsizlik maaşına denktir.
- Berlin eyaleti tarafından ödenen yardım ilgili kişinin iltica davası devam ettiği sürece
ödenmektedir. İltica davası sonuçlananlar ve teknik olarak mülteci statüsü alanlara
Federal İş Bulma Ajansı tarafından ayda 350 Euroya ek olarak kira yardımı da
yapılmaktadır. İltica davası olumlu sonuçlananların kiraya çıkmaları şarttır. Bu kişilerin
mülteci yurtlarında kalmaları mümkün değildir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
192
- Son çıkan bir yasayla birlikte iltica başvurusu olumlu sonuçlanan aile reisine ayda 404
Euro, eşine 360 Euro ve çocuk başına 200 ila 300 Euro arası para ödenmektedir.
Devamında söz alan Berlin Eyaletinin Mültecilerden Sorumlu Müdürü tarafından
aşağıdaki bilgiler verilmiştir:
- Almanya’ya gelen bütün mültecilerin yüzde 5’i Berlin’e gelmektedir. Ancak Federal
Hükümetin aldığı bir karar uyarınca Moldovalı bütün mülteciler de Berlin’e
yönlendirilmektedir.
- Sağlık giderleri, eğitim giderleri ve yetişkinler için mesleki eğitim giderleri eyalet
bütçesinden karşılanmaktadır. Ancak özel sektörün işlettiği kurslara gitmek isteyenler
bunların ücretini kendileri ödemektedirler.
- Berlin mahkemelerinde sürmekte olan 40 bine yakın iltica davası bulunmaktadır. Bu
davaların sene sonuna kadar sonlandırılmasına çalışılmaktadır. Ayda 3000 ila 4000
civarı dava sonuçlanmaktadır. Ortalama bir iltica davası 4 ay içerisinde
sonuçlandırılmaktadır.
- Berlin’de 150 civarında mülteci yurdu bulunmaktadır. Ancak bu yurtların büyüklükleri
değişmektedir. En küçük yurtta 26 kişi kalmaktayken, 1000’den fazla kişinin kaldığı
yurtlar da bulunmaktadır.
v) Berlin Marburger Straße Mülteci Yurduna Gerçekleştirilen Ziyaret
Heyet beşinci görüşmesini Berlin Marburger Straße Mülteci Yurdundaki yetkililerle
gerçekleştirmiş ve Yurtta incelemelerde bulunmuştur. Gerçekleştirilen görüşmede Yurt
Müdüründen aşağıdaki bilgiler alınmıştır:
- Yurt binası öncesinde huzur evi olarak kullanılmaktayken, sonrasında mülteci yurduna
dönüştürülmüştür. Yurt 22 Ekim 2015’te açılmıştır. Yurdun mültecilere
hazırlanmasında itfaiye, ordu, Kızılhaç ve gönüllülerden oluşan 150 insan 3 saat
içerisinde yurdu kullanıma hazır hale getirmiştir. Açıldığı gün öğleden sonra ilk
mülteciler gelmiştir.
- Yurtta 68 oda bulunmakta olup, her birinin ayrı banyosu bulunmaktadır. Bundan dolayı
yurtta aileler kalmaktadır. Yurtta şiddete izin verilmemekte, şiddet uygulayan bir birey
yurttan atılmaktadır.
- Yurt acil barınma merkezi olarak düzenlenmiş olup, gelenlerin maksimum 6 ay
kalmaları, sonrasında daha uzun kalabilecekleri diğer yurtlara geçmeleri
beklenmektedir. Acil barınma merkezine gelen bir kişi sonrasında diğer yurtlara transfer
edilmekte, bu yurtlarda iltica davasının sonuçlanmasını beklemekte, iltica davasının da
olumlu sonuçlanmasıyla kendi evine çıkması gerekmektedir.
- Berlin Marburger Straße Mülteci Yurdunda 170’i çocuk olmak üzere 330 kişi
kalmaktadır. Bunlardan 160’ı Suriyeli, 40’ı Iraklı ve 90’ı Afganistanlıdır. Yurt Kızılhaç
tarafından işletilmektedir.
- Yurtta şimdiye kadar bir çocuk kaçırma teşebbüsü gerçekleşmiş; bir çocuk ise
kaçırıldıktan sonra istismar edilerek, öldürülmüştür. Bu tür olayların önüne
geçilebilmesi için daha sıkı güvenlik önlemleri alınmaya başlanmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
193
vi) Federal Dışişleri Bakanlığı Mülteciler, Vize ve Yabancılar Genel Müdür
Yardımcısı Philipp SCHAUER ile Gerçekleştirilen Görüşme
Heyet altıncı görüşmesini Federal Dışişleri Bakanlığı Mülteciler, Vize ve Yabancılar
Genel Müdür Yardımcısı Philipp Schauer ile gerçekleştirmiştir.
Toplantıda ilk olarak söz alan Federal Dışişleri Bakanlığı Mülteciler, Vize ve
Yabancılar Genel Müdür Yardımcısı Philipp Schauer tarafından aşağıdaki görüşler dile
getirilmiştir:
- Türkiye uzun yıllardır Almanya’nın müttefiki olup, iki ülke halkı arasında aile bağları
söz konusudur. Bu kadar yakın olmak bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir.
- Türkiye ve Avrupa Birliği arasında imzalanmış olan Geri Kabul Anlaşması,
Almanya’nın mülteci politikasının temel sütunlarından birisini oluşturmaktadır.
- Avrupa Birliği kaynaklarını seferber ederek mülteci sorununun çözülmesi için
çabalamaktadır. Ancak Türkiye’nin mülteci meselesine ilişkin gerçekleştirilmek istenen
projelere dair daha çok çaba sarf etmesi gerekmektedir.
- Türkiye’nin Avrupa Birliğine üyeliğine ilişkin müzakerelerin sürdürülmesi gerektiği
konusunda hem fikiriz. Vize serbestisi konusunda verdiğimiz taahhütlere bağlı
kalacağız. Ancak Türkiye’nin Avrupa Birliğinin değerler sistemine daha çok uyum
sağlaması gerekmektedir.
- Almanya ülkesinde bulunan Suriyelilerin aile birleşmelerine odaklanmış durumundadır.
Bundan dolayı Ankara, İzmir ve İstanbul’da bulunan vize birimlerinin çalışan sayısı
arttırılmıştır. Türkiye’de yaşayan Suriyelilerden aile birleşme vizesine başvuranların
talepleri işleme alınmaktadır. Ancak halihazırda Suriye’de bulunup, Türkiye’de
bulunan Alman temsilciliğine aile birleşme vizesi için başvuracakların Türkiye’ye
girişlerinde sorun çıkartılmaktadır.
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiş ve aşağıdaki sorular sorulmuştur:
- Türkiye’de kaydı yapılmış olan 2 milyon 750 bin Suriyeli sığınmacı bulunmaktadır. 18
Mart 2016 yılında yapılan Geri Kabul Mutabakatı çerçevesinde Türkiye
sorumluluklarını yerini getirmiştir. Mutabakat öncesi Ege Denizinden günde ortalama
bin kişi Yunanistan’ın adalarına geçmekte iken, Mutabakat sonrası bu sayı günde sıfıra
kadar düşmüştür.
- Almanya’da iltica başvurularının yapılma şekli nedir? Şimdiye kadar kaç başvuru
yapılmıştır?
- 2011 yılından beri kaç Suriyeli mülteci statüsü ve kaç Suriyeli ikincil koruma statüsü
almıştır?
Devamında söz alan Federal Dışişleri Bakanlığı Mülteciler, Vize ve Yabancılar Genel
Müdür Yardımcısı Philipp Schauer tarafından aşağıdaki bilgiler verilmiştir:
- Avrupa Birliği-Türkiye Geri Kabul Mutabakatı için elinizden geleni yapmış olduğunuz
için müteşekkiriz.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
194
- Almanya 2016 yılında toplam 970 bin mülteci kabul etmiştir. 2016 yılında bu sayı 300
bin civarındadır.
- 2015 ve 2016 yıllarında Suriyeliler tarafından 450 bin, Afganistanlılar tarafından 300
bin ve Iraklılar tarafından 250 bin iltica başvurusu yapılmıştır.
- Özellikle Suriyelilerden iltica başvurusunda bulunan hiç kimse geri gönderilmemiştir.
2016 yılının Mart ayından itibaren yapılan sözlü mülakatlar neticesinde bazı
Suriyelilere mülteci ve bazılarına ise ikincil koruma statüsü verilmiştir. Özellikle savaş
bölgesinden gelenlere ikincil koruma statüsü verilmektedir. Başvuran Suriyelilerin
yüzde 60’ına ikincil koruma statüsü verilmiştir. Bu insanların aile birleşimi yapmasına
ise (ikincil koruma statüsünde olanların) 17 Mart 2018 tarihinden itibaren imkan
tanınacaktır.
- Mülteci statüsünde olan Suriyeliler ise aile birleşmesi hakkından hemen
faydalanabilmektedirler. Aile birleşmeleri de hesaba katıldığı zaman Almanya’da
bulunan Suriyeli sayısının iki katına çıkması öngörülmektedir.
- 2015 yılında gelen Suriyelilerin yüzde 90’ına mülteci statüsü; 2016 yılında gelene
Suriyelilerin ise yarısına mülteci, diğer yarısına ise ikincil koruma statüsü tanınmıştır.
Devamında söz alan Osmaniye Milletvekili Ruhi Ersoy tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Türkiye’nin Suriye ile sınırı kalmamış durumdadır.
- Yaşanmakta olan savaş nedeniyle Suriyelileri sınırın ötesinde bir yerde toplayıp
kontrollü olarak Türkiye’ye alma şansı olmadı. Türkiye savaştan kaçanları hızlı bir
şekilde ve topluca topraklarına almak durumunda kaldı.
- Ruhi Ersoy tarafından yöneltilen Suriyelilerle ilgili ayrı bir kriz masası kurulup
kurulmadığı sorusuna Philipp Schauer tarafından, böyle bir masanın kurulmadığı ancak
Suriye politikası konusunda çalışan büyük bir birimin bulunduğu cevabı verilmiştir.
Devamında söz alan Federal Dışişleri Bakanlığı Mülteciler, Vize ve Yabancılar Genel
Müdür Yardımcısı Philipp Schauer tarafından aşağıdaki bilgiler verilmiştir ve aşağıdaki
sorular sorulmuştur:
- Almanya’ya gelen mültecilerin ülke geneline dağıtımı merkezi bir şekilde
yapılmaktadır. Mülteciler öncelikle Bavyera eyaletine getirilmekte, sonrasında
Almanya’da farklı bölgelere dağıtılmaktadırlar. Sonrasında mültecilerin sorumluluğu
yerel yönetimlere geçmektedir.
- Almanya son mülteci krizinde 1 milyon mülteci kabul etmiştir. Diğer Avrupa ülkeleri
çok az sayıda mülteci kabul etmektedir. Almanya, Türkiye ve Yunanistan’dan yeniden
yerleştirme çerçevesinde mülteci kabul etmektedir.
- Ankara milletvekili Şenal Sarıhan’dan gelen Cenevre Sözleşmesinin günümüze cevap
verip veremediği yönündeki soru üzerine Philipp Schauer, yeni bir sözleşme
bağıtlanması görüşünde olmadıklarını, Birleşmiş Milletlerin çizdiği çerçevede
çalışmaya devam edeceklerini ifade etmiştir.
- Asıl sorunun yasa dışı yolla gelenlerden mülteci statüsüne sahip olmayanların geri
gönderilmesi konusu olduğu ifade edilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
195
- Türkiye’de bulunan Suriyeli sığınmacıların topluma uyumu ne durumdadır ?
- Türkiye’de bulunan Suriyelilerin ne kadarı istihdama katılmıştır?
- Türkiye’de bulunan Suriyelilerin gelecek perspektifleri nelerdir ?
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Türkiye’de 2 milyon 750 bini Suriyeli olmak üzere 3 milyonun üzerinde sığınmacı
bulunmaktadır. 250 bin Suriyeli çeşitli illerde bulunan 25 geçici barınma merkezinde
kalmaktadır. Kilis’te kendi nüfusundan fazla Suriyeli bulunmaktadır. Gaziantep,
Şanlıurfa ve Mardin’de kent nüfuslarının üçte biri Suriyelilerden oluşmaktadır. Bu
illerde kayda değer bir toplumsal huzursuzluk bulunmamakta olup, toplumsal uyum
yüksektir. Türkiye’de Avrupa’da olduğunun tersine sığınmacılara yönelik toplumsal
uyum yüksektir. Yabancı düşmanlığı yok seviyesindedir.
- Türkiye’de hastanelerde Suriyeliler için 1 milyon ameliyat yapılmış ve 20 milyon
poliklinik hizmeti verilmiştir. Bu durum sağlık sistemi üzerinde baskı yaratmaktadır.
- Türkiye’de bulunan 900 bin Suriyeli çocuktan 450 bini okullaştırılabilmiştir. Tüm
çocukların okullaşabilmesi için 25 bin yeni derslik ve 25 bin yeni öğretmene ihtiyaç
bulunmaktadır.
- Türkiye’de bulunan Suriyeliler geçici koruma statüsündedir. Bu statüye sahip herkese
çalışma hakkı verilmiştir. Suriyelilerin bir kısmına vatandaşlık verilmesi
düşünülmektedir.
- Türkiye’de geçen sene doğan Suriyeli bebek sayısı 55 bindir. Bu sayı bir yılda
Danimarka ve Finlandiya’da doğan bebek sayısından fazladır.
- Türkiye Suriyeli sığınmacılara 25 milyar dolar insani yardımda bulunmuştur. Birleşmiş
Milletlerin bütün örgütlerinin yaptığı toplam yardım ise 500 milyon dolardır. Avrupa
Birliği ile varılan mutabakat çerçevesinde Türkiye’ye Suriyeli sığınmacılara harcanmak
üzere 3 milyar dolar taahhüt edilmiştir. Ancak bu paranın 650 milyon dolar kadarı
Türkiye’ye gelmiştir. Avrupa Birliği taahhüdünü yerine getirmemektedir. Avrupa
Birliğinin parayı vermek için şart olarak koyduğu projelendirmeler, Avrupa Birliğinin
yavaş işlemesi nedeniyle gerçekleşememektedir.
- Yapılan anketler Suriyelilerin büyük bir kısmının savaşın sonlanmasıyla beraber
ülkelerine dönmek istediklerini göstermektedir. Türkiye iç savaşın başından beri
uluslararası kamuoyuna Suriye’de bir güvenli bölge oluşturulmasını teklif etmektedir.
Ancak bu kabul görmemiştir. Türkiye’nin terörle mücadele kapsamında güvenli hale
getirdiği Suriye’deki bazı bölgelere yerel halkın göç ettiği gözlemlenmektedir.
- Suriye’den gerçekleşen göç Avrupa ve Türkiye’nin ortak problemidir. Bir yandan açık
kapı politikası uygularken, sınırlarından sığınmacıların çıkmasını engelleyen tek ülke
Türkiye’dir. Avrupa Birliği üyesi ülkeler ise sığınmacıların topraklarına girmemesi için,
sınırlarına tel örgü örmektedirler.
- Cenevre Sözleşmesinin şartları üye her ülke tarafından yerine getirilmeli ve devletler
sınırlarını mültecilere açmalıdırlar. Sığınmacıların farklı ülkelere dağıtılması ve külfet
paylaşımı konusunda yeni inisiyatifler geliştirilmelidir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
196
- Suriye bundan 20 yıl önce dünyanın en çok mülteci barındıran ülkelerinden birisi iken,
şu anda nüfusunun büyük bölümü mülteci statüsüne gelmiştir. Bu durum herkesin
başına gelebileceği için ülkelerin bu konuda empati yapması gerekmektedir.
- Cenevre Sözleşmesi günümüzün mülteci krizine yanıt verememektedir. Daha bağlayıcı
ve külfet paylaşımını da içeren yeni bir sözleşme yapılması gerektiğini düşünüyoruz.
vii) Kondrad Adenauer Vakfı Temsilcileriyle Gerçekleştirilen Görüşme
Heyet yedinci görüşmesini Kondrad Adenauer Vakfı Başkanı Hans-Gert
POETTERİNG, Vakfın Orta Doğu ve Kuzey Afrika Departmanı Başkanı Thomas
BİRRİNGER, Araştırmacı Dr. Wolfgang MAİER, Vakfın Yakın ve Orta Doğu Masası
Araştırmacısı Dr. Oliver ERNST ve Vakfın Ankara Temsilcisi Sven-Joachim IRMER ile
gerçekleştirmiştir.
Toplantıda ilk olarak söz alan Vakıf Başkanı Hans-Gert Poettering tarafından aşağıdaki
görüşler ifade edilmiştir:
- Türkiye ve Almanya arasındaki ilişkiler son dönemde çok yoğunlaşmıştır. Türkiye’ye
Suriye’den gelen mültecilere yaptığı ev sahipliği için çok teşekkür ediyoruz. Türkiye’de
Suriye’den gelenlerle birlikte 3 milyon 250 bin civarında sığınmacı olduğunu biliyoruz.
- İçinden geçmekte olduğumuz bu zor günlerde her ne kadar görüş farklılıklarımız olsa
da diyalogun sürdürülmesi gerektiğine inanıyoruz. İki ülke karşılıklı çıkarları dahilinde
parlamentolar düzeyinde, hükümetler düzeyinde ve NATO’da olan işbirliğini devam
ettirmelidir.
- Türkiye’deki mültecilerin durumları nedir ?
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki bilgileri vermiştir:
- Türkiye’de 2 milyon 750 bini Suriyeli olmak üzere 3 milyondan fazla sığınmacı
bulunmaktadır. Sığınmacılarla birlikte Türkiye’nin nüfusu 85 milyona yaklaşmış
durumdadır. Suriyelilerin 250 bin kadarı geçici barınma merkezlerinde, kalanları ise
Türkiye’ye dağılmış şekilde şehirlerde yaşamaktadır. Kilis’te kentin nüfusundan fazla
Suriyeli bulunmakta olup, İstanbul, Şanlıurfa, Gaziantep ve Mardin illerinin her birinde
300’er binden fazla Suriyeli yaşamaktadır. Kilis’te kendi nüfusundan fazla Suriyeli
yaşamasına rağmen herhangi bir toplumsal olay meydana gelmemiştir. Kilis’in
Suriyelileri toplumsal kabulü çok yüksektir. Bundan dolayı Kilis iline Nobel Barış
Ödülünün verilmesi konusunda girişimlerde bulunduk. Sizden de bu konuda destek
bekliyoruz.
- Türkiye’de Suriyeli sığınmacılar nüfusun yaklaşık yüzde 4’ünü oluşturmaktadır.
Avrupa ise Suriyeli oranı 10000’de 10’dur. Bu kadar fazla sığınmacı olması Türkiye’de
verilen kamu hizmetleri üzerinde yoğun baskı oluşturmaktadır. Türkiye’de şimdiye
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
197
kadar 175 bin Suriyeli bebek, sadece geçen sene 55 bin Suriyeli bebek doğmuştur.
Danimarka ve Finlandiya’da bir yılda bu kadar bebek doğmamaktadır.
- Eğitim çağında bulunan 900 bin Suriyeli çocuktan yarısı okullaştırılabilmiştir. Geriye
kalanların da okullaştırılabilmeleri için 25 bin yeni derslik ve 25 bin yeni öğretmene
ihtiyaç duyulmaktadır. Suriyeliler için 20 milyon poliklinik hizmeti verilmiş ve 1
milyon ameliyat gerçekleştirilmiştir.
- Geçici barınma merkezlerinde kalan çocukların yarısı uyku problemi yaşamaktadır. Bu
çocuklara Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve ilgili kurumlarımızca yoğun bir
psikolojik destek verilmektedir. Bu çocuklar gelecekte Türkiye veya bir Avrupa
ülkesinde yaşayabilirler. Çocukların ruh sağlığının korunması önem arz etmektedir.
- Türkiye’de bulunan bütün Suriyelilere çalışma izni getirilmiştir. Bu zor ve cesur bir
karardır. İşgücü piyasası bu karardan etkilenecek olsa da Suriyelilerin Türkiye’ye
uyumları için önemli bir karardır. Uyumu hızlandırmak için Cumhurbaşkanı Erdoğan
Suriyelilerin bir kısmının vatandaş yapılabileceği önerisini kamuoyunda tartışmaya
açmıştır.
- Suriyelilerin sayılarının çok olması ve birçoğunun okuma yazma dahi bilmemesi uyum
çalışmalarını yavaşlatan etkenlerdir. Ancak Türk halkının hoşgörülü olması ve
yabancıyı kabullenme kapasitesinin yüksek olması da uyum çalışmaları açısından
büyük bir avantajdır.
- 18 Mart 2016 tarihli Avrupa Birliği-Türkiye Geri Kabul Mutabakatı öncesinde,
Türkiye’den Yunanistan’a ait adalara günde ortalama binden fazla kişi geçmekte iken,
Mutabakat sonrası bu sayı günde sıfıra kadar düşmüştür. Türkiye Mutabakat
çerçevesinde yükümlülüklerini yerine getirmektedir. Avrupa Birliği tarafının da
yükümlülüklerini yerine getirmesini bekliyoruz.
- Vakıf Başkanı Hans-Gert Poettering’in Türkiye’nin ve Türk halkının daha ne kadar
sığınmacıyı kabul edebileceği yönündeki sorusu üzerine Atay Uslu, Suriyelilerin eğitim,
sağlık ve istihdam üzerinde baskı oluşturmaya başladığını, dolayısıyla devletin ve
toplumun bunu ne kadar taşıyabileceğini kestirmenin zor olduğu cevabını vermiştir.
- Son bir haftadır Esad Halep’i bombalamaktadır. Bundan dolayı Türkiye’ye doğru
kitlesel bir akın olma ihtimali vardır. Türkiye’nin öncelikli hedefi olası bir akını
Suriye’de teröristlerden temizlenmiş olan güvenli bölgede durdurmaktır. Ancak her
ihtimale karşı Türkiye kendi toprakları içerisinde kamplar hazırlamıştır ve bu olası akına
karşı hazırlıklıdır.
- Türkiye insani ve hukuki görevlerini yerine getirmektedir. Ancak mültecilerin yeniden
dağıtımı ve külfet paylaşımı konusunda diğer devletlerin de inisiyatif alması
gerekmektedir. 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi sığınmacı hareketlerini düzenlemekte
yetersiz kalmaktadır. Birçok ülke Sözleşmenin mevcut haline de uymamaktadır.
Sözleşmeye uymamanın bir yaptırımı bulunmamaktadır. Bundan dolayı külfet
paylaşımını düzenleyen ve entegrasyonu önceleyen yeni bir uluslararası sözleşmeye
ihtiyaç duyulmaktadır. Cenevre Sözleşmesinin yenilenmesi de bir seçenek olarak
düşünülebilir. Sınırlara tel örgüler çekerek veya Akdeniz’de NATO gemileri
görevlendirerek göçü engellemek mümkün değildir. İnsanlar göç için farklı bir rota
bulacaklardır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
198
Devamında söz alan Ankara Milletvekili Şenal Sarıhan tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Avrupa ülkelerinde mültecilere karşı ayrımcılık ve nefret suçlarında artış
gözlemlenmektedir.
- Mülteci yükünün paylaşımı ve külfet paylaşımı önem arz etmektedir. Türkiye’nin gücü
bir noktadan sonra mülteci problemiyle mücadele etmeye yetmeyecektir. Bundan dolayı
mülteciler konusunda çalışmalar yapan sivil toplum örgütlerinin Türkiye üzerindeki
yükü hafifletilmesi konusunda desteğine ihtiyacımız bulunmaktadır.
- Gaziantep ve Mardin gibi kentlerde Suriyelilerle Türkler arasında akrabalık ilişkilerinin
olması bu kentlerde sorunları asgariye indirse bile, daha büyük kentlerde toplumsal
huzursuzların başlaması ihtimali bulunmaktadır. Bundan dolayı Türkiye’nin külfet
paylaşımına ihtiyacı bulunmaktadır.
Devamında söz alan Osmaniye Milletvekili Ruhi Ersoy tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Mülteci Hakları Alt Komisyonu Almanya’da hem siyasetçilerle hem de düşünce
kuruluşlarında çalışan akademisyenlerle görüşmeler gerçekleştirmektedir. Bir insanın
hem bilim insani hem siyasetçi olması konulara farklı gözlüklerle bakabilmesini
sağlamaktadır. Düşünce kuruluşlarının meselelere salt bilimsel perspektiften
yaklaşmaları yeterli olmamaktadır. Düşünce kuruluşu çalışanlarının siyasete de hakim
olması gerekmektedir. Özellikle mülteci meselesi gibi konularda bu durum daha da
önem kazanmaktadır.
- Türkiye ve Almanya arasında Osmanlı dönemine dayanan çok köklü bir ilişki
bulunmaktadır. Bu ilişkinin siyasetçilerin günlük konuşmalarıyla kesintiye uğraması
mümkün değildir.
- Almanya’ya yapmış olduğumuz bu ziyaret bize Almanya’nın mülteci politikasının
değişmediğini göstermektedir. Almanya’nın Suriyelilerin göçünü ekonomik göçmüş
gibi değerlendirip eski göç politikasını devam ettirdiğini gözlüyoruz. Mülteci yurtlarına
yapılan ziyaretlerde diğer ülkelerden gelen insan kadar Suriyeli sığınmacı olduığunu
gözlemledik.
- Almanya’nın Suriye kriz masası adı altında yeni bir yapılanma oluşturup, hem
Almanya’ya hem de diğer Avrupa ülkelerine daha fazla Suriyeli gelmesini sağlamasını
öneriyoruz.
- Sadece Suriyelilerin gelmiş olması ve onların temel ihtiyaçlarının karşılanması da
yeterli olmuyor. Bunun yanı sıra entegrasyon politikalarına önem vermek gerekiyor.
Avrupa’nın Türkiye’ye sadece para vermesi de bu sorunu çözmüyor. Her ülkenin
sığınmacıları hazmetmesinin bir sınırı bulunmaktadır. Artık Türkiye bu sınıra
ulaşmıştır. Almanya’nın mültecilerin yeniden yerleştirilmesi ve külfet paylaşımı
konusunda Avrupa’ya liderlik yapmasının ve inisiyatif almasının vakti gelmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
199
Devamında söz alan Vakıf Başkanı Hans-Gert Poettering tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Türkiye ve Avrupa Birliği arasında kabul edilmiş olan Geri Kabul Mutabakatından
kaynaklı bütün yükümlülüklerin yerine getirilmesi konusunda hemfikiriz.
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler ifade edilmiş ve sorular sorulmuştur:
- Avrupa Birliği ile Türkiye arasında 18 Mart 2016’da yapılan Geri Kabul Mutabakatında
verilen taahhütler Avrupa Birliği tarafınca yerine getirilmemiştir. Bu konuda ne
düşünüyorsunuz? Okul veya sağlık tesisi yapmanın proje bürokrasisine boğulması
konusunda ne düşünüyorsunuz?
- Karbon sorunuyla ilgili olarak imzalanmış olan Paris Antlaşması, Cenevre
Sözleşmesine göre daha bağlayıcıdır. Dünyanın ve Avrupa Birliğinin günümüzün
mülteci krizini yönetmediğini düşünüyor musunuz?
- Almanya’da ve Avrupa genelinde aşırı sağcı akımlar yükselmektedir. Merkez sağ ve
merkez sol partilerin bu akımların söylemlerinden etkilenmeleri konusunda ne
düşünüyorsunuz?
- Almanya’nın Bavyera eyaletinde mültecilerin mallarına ek konulması, 6000 mülteci
çocuğun kayıp olması, mülteci statüsünün verilmesi için din değiştirme telkinlerinde
bulunulması, bazı mülteci yurtlarının etrafının duvarlarla çevrilmesi konularında ne
düşünüyorsunuz?
Devamında söz alan Vakıf Başkanı Hans-Gert Poettering tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Avrupa Birliğinin Türkiye’ye Suriyeli sığınmacılar için harcanmak üzere taahhüt ettiği
3 milyar Euronun tamamını hızlı bir şekilde ödemesi gerekmektedir.
- Cenevre Sözleşmesinin günümüz mülteci krizine yanıt veremediği konusunda
haklısınız. Sözleşmede değişiklik yapılması gerekmektedir. Bu konuda Avrupa Konseyi
nezdinde bir girişim başlatılabilir.
- Vakfımız aşırı sağ söylemleri ve Alternatif Partiyi desteklememektedir. Şansölye
Merkel mültecilerin topluma uyumu konusunda pozitif bir söylem içerisindedir.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sınırları açarız söylemi çok talihsizidir. Bu ifade Gümrük
Birliğini dahi zora sokabilir. Bu söylemin Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerine bir faydası
yoktur.
- Türkiye-Almanya ilişkileri hayati önemdedir ve iki ülke arasındaki diyalogun
kopmadan devam etmesi gerekmektedir.
Devamında söz alan Vakfın Ankara Temsilcisi Sven-Joachim Irmer tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Türkiye’nin mülteciler konusunda yaptıklarını takdirle karşılıyoruz.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
200
- Avrupa Birliğinin taahhüt etmiş olduğu 3 milyar Euronun Türkiye’ye aktarılması
istenilen hızda yürümemektedir. Ancak bu para serbest olmayıp, projelendirmeye
bağlanmıştır. Paranın gelebilmesi için projelerin hızlı ve anlaşılır bir şekilde hızlıca
hazırlanması gerekmektedir. Projelerin hızlanması para akışını sağlayacak ve acilen
harekete geçilmesi gereken alanlar fonlanabilecektir.
Devamında söz alan Vakfın Yakın ve Orta Doğu Masası Araştırmacısı Dr. Oliver Ernst
tarafından aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Türkiye gibi Almanya’nın da mülteci yükü konusunda külfet paylaşımına ihtiyacı
bulunmaktadır. Almanya İsveç’ten sonra kişi başına düşen mülteci sayısı en fazla olan
Avrupa ülkesidir. Almanya Avrupa Birliği üyesi ülkelerine göre çok daha fazla mülteci
almıştır ve bunu yapmaya devam edecektir.
- Almanya’ya gelen mülteci olma kriterlerini taşıyan herkese mülteci statüsü
verilmektedir. Mülteci sayısı konusunda Almanya’nın bir üst sınırı bulunmamaktadır.
İnsani açıdan mülteci sayısının sınırlandırılmasını doğru bulmuyoruz.
- Fransa ve Avusturya’daki gelişmelere bakıldığı zaman, Almanya’da bulunan aşırı sağcı
Alternatif Parti oldukça küçük kalmaktadır. Kondrad Adenauer Vakfı Alternatif
Partinin karşısındadır. Vakıf Şansölye Merkel’in başında olduğu Hristiyan
Demokratlara yakın bir çizgidedir.
- Alternatif Parti Merkel’e mülteci konusunda çok baskı uygulamakta, Merkel’i
Türkiye’ye fazla müsamahakâr davranmakla suçlamaktadır. Ancak Türkiye tarafından
gelen ve Almanya’nın mülteci politikasını küçümseyen ifadeler Almanya’yı zor
durumda bırakmaktadır. Türkiye-Almanya ilişkileri konusunda bilgi sahibi olmadan
konuşmanın bir faydası bulunmamaktadır. Türkiye ve Almanya arasındaki işbirliğinin
artarak devam etmesi gerekmektedir.
-
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Mülteci probleminde Almanya, İtalya ve Yunanistan Avrupa’da en fazla yük alan
devletlerdir.
- Alternatif Parti gibi aşırı sağcı partilerin yükselişi tüm Avrupa’yı ve beraberinde tüm
dünyayı etkileyecektir. Bu tür görüşleri savunan gruplara karşı yapılabilecek en doğru
mücadele kamuoyunu entegrasyon söylemiyle beslemektedir. Merkel’in entegrasyon
söylemine daha fazla sahip çıkması yerinde olacaktır.
- Türkiye dünyada ülkesinden sığınmacı çıkışını engelleyen tek ülkedir. Aynı zamanda
açık kapı politikasını da devam ettirmektedir. Ondan dolayı Türkiye’de 3 milyondan
fazla sığınmacı bulunmaktadır. Sınırlarını sığınmacılara açmayan ülkeleri eleştiriyoruz.
viii) Almanya Federal Meclisi Türkiye-Almanya Parlamentolararası Dostluk
Grubu ile Gerçekleştirilen Görüşme
Heyet sekizinci görüşmesini Almanya Federal Meclisi Türkiye-Almanya
Parlamentolararası Dostluk Grubu ile gerçekleştirmiş. Görüşmeye Dostluk Grubu Başkanı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
201
ve Sosyal Demokrat Parti Milletvekili Michelle MÜNTEFERİNG, Sosyal Demokrat Parti
Milletvekilleri Elfi SCHO-ANTWERPES ve Dr. Dorothee SCHLEGEL’in yanı sıra Berlin
Alman-Türk Derneği Başkanı Dr. Gerd ANDRES katılmıştır.
Toplantıda ilk olarak söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu
tarafından aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Türkiye’de 2 milyon 750 bini Suriyeli olmak üzere 3 milyonun üzerinde sığınmacı
bulunmaktadır. Suriyeli sığınmacıların 250 bini geçici barınma merkezlerinde
yaşamakta olup, geriye kalan Türkiye’nin çeşitli illerine dağılmış durumdadırlar.
- Kilis ili yerli nüfusundan daha fazla Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır. Gaziantep,
Şanlıurfa ve Hatay illerinin nüfusunun üçte birini Suriyeli sığınmacılar oluşturmaktadır.
Ancak bu illerde kayda değer bir toplumsal huzursuzluk meydana gelmemiştir.
- Türkiye’de son beş yılda doğan Suriyeli bebek sayısı 175 bindir. Geçtiğimiz sene 55 bin
Suriyeli bebek doğmuştur. Bu rakam Danimarka ve Finlandiya’da bir yılda doğan bebek
sayısından fazladır.
- Türkiye’de bulunan 900 bin Suriyeli çocuğun yarısı okullaştırılabilmiştir. Geriye
kalanların da okullaştırılabilmesi için 25 bin yeni derslik ve 25 bin yeni öğretmen
ihtiyacı bulunmaktadır.
- Türkiye’de bulunan Suriyeliler için bugüne kadar 20 milyon poliklinik hizmeti verilmiş
ve 1 milyon ameliyat gerçekleştirilmiştir. Sağlık sistemi üzerindeki baskı oluşmuştur.
- Türkiye Suriyeli sığınmacılar için toplamda 25 milyar Euro para harcamıştır. Birleşmiş
Milletlerin bütün kuruluşlarının Türkiye’deki Suriyelilere katkısı 500 milyon dolar
civarındadır. 18 Mart 2016 Geri Kabul Mutabakatı ile Avrupa Birliği Türkiye’ye vermiş
olduğu sözleri yerine getirmemektedir. Türkiye’ye Suriyeliler için harcanmak üzere 3
milyar Euro taahhüt edilmişse de, gelen yardım miktarı 600 milyon Euro civarındadır.
Avrupa Birliğinin proje bürokrasisi taahhüt edilen paranı gelmesinde engel
oluşturmaktadır. Okul veya sağlık merkezi yapmanın projesi olmaz. Bu konuda yeni bir
mekanizma geliştirilmesi gerekmektedir.
- Avrupa ülkelerinin sınırlarına tel örgü çekmeleri yahut NATO gemilerinin
Akdeniz’deki denetimleri göçü engellemeye yetmeyecektir. Göçü engellemenin yegane
yolu savaşları sonlandırmaktır.
- 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi günümüz mülteci krizine cevap verememektedir.
Dünya devletleri sığınmacı hareketlerini yönetemez duruma gelmiştir. Küresel
ısınmayla mücadele konusunda imzalanmış olan Paris Sözleşmesi Cenevre
Sözleşmesine nazaran daha bağlayıcıdır. Yeni ve bağlayıcılığı yüksek bir mülteci
sözleşmesinin hazırlanması gerekmektedir.
- Almanya’da 6000 ve Avrupa genelinde 10 bin mülteci çocuğun kaybolduğuna dair
haberler basın yayın organlarında yer almaktadır. Bu konuda endişeliyiz.
- Basın yayın organlarında, Almanya’da bazı kiliselerin sığınmacıların din değiştirmeleri
koşuluyla mülteci statüsü almalarına referans olduklarına dair haberler yer almaktadır.
Bu konu hakkında yapılan bir çalışma bulunmakta mıdır?
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
202
Devamında söz alan Federal Almanya-Türkiye Dostluk Grubu Başkanı ve Sosyal
Demokrat Parti Milletvekili Michelle Müntefering tarafından aşağıdaki görüşler dile
getirilmiştir:
- Türkiye ve Almanya arasındaki ilişkilerin daha iyi bir noktaya gelmesi için yeni yolların
aranması gerekmektedir.
- Türkiye ve Avrupa Birliği arasında imzalanan Geri Kabul Mutabakatı sonrası Ege
Denizinde daha az insan hayatını kaybetmiştir. Şimdiye kadar Almanya’da bulunan
hiçbir Suriye vatandaşı Türkiye’ye zorla geri gönderilmemiştir.
- Federal Almanya Kalkınma Bakanlığı şimdiye kadar Türkiye’ye Suriyelilere
harcanmak üzere 500 milyon Euro göndermiştir. Almanya ve Avrupa kamuoyu
Türkiye’ye gönderilen paraların nereye harcandığından emin olmak istemekte, bütün
paranın Suriyelilere harcanmasını istemektedirler.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Avrupa tarafı taahhütleri yerine getirmezse Geri Kabul
Anlaşmasını fesih ederiz söylemleri tehdit olarak algılanmıştır. Bu tür açıklamalar
Alman kamuoyu tarafından sindirilemez ve iki ülke ilişkilerin geri götürme tehlikesi
içermektedir.
- Almanya’nın entegrasyon deneyimi sadece Alman devletinin ve halkının tek başına
başarısı değildir. Bu deneyim Almanya’ya gelen Türkler ve diğer insanlarla birlikte
yaratılmıştır.
- Almanya dini yapıların ilişkisi oldukça gelişmiştir. Katolik Kilisesi ile İslami yapılar
birlikte çalışmaktadırlar. Almanya’da çok kültürlü bir toplumsal yapı istenmektedir.
Ancak Türkiye’nin Avrupa’dan ve çoğulculuktan uzaklaştığını düşünmekteyiz.
Devamında söz alan Sosyal Demokrat Parti Milletvekili Dr. Dorothee Schlegel
tarafından aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Almanya’da mülteciler için çalışmakta olan birçok gönüllü insan bulunmaktadır. Farklı
dinlere mensup insanlar ve çevreler mülteciler için ortak etkinlikler düzenlemektedirler.
- Almanya’da bulunan mültecilerin çocukları Alman çocuklarla aynı okullara
gitmektedirler. Ondan dolayı entegrasyonun önüne zaman zaman dil problemi
çıkmaktadır.
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Türkiye’de bulunan 25 geçici barınma merkezinde 250 bin Suriyeli kalmaktadır. Geçici
barınma merkezlerinde konaklama çadırlar veya konteynırlarda olmaktadır. Bu
merkezlerde oluşturulan okullarda çocuklara eğitim, sağlık merkezlerinde temel sağlık
hizmetleri verilmekte, yetişkinler için meslek edindirme kursları açılmaktadır.
- Türkiye’de bulunan Suriyelilerin iç savaş sonrasında ülkelerine dönme ihtimalleri
bulunduğu için çocuklara verilen eğitimin hangi dilde ve ne şekilde olacağı
tartışılmaktadır. Çocukların bir kısmı Türk okullarında Türkçe müfredata göre, bir kısmı
ise Suriye müfredatına göre Arapça eğitim almaktadırlar. Bu konuda bir yeknesaklık
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
203
olmasa da önemli olan Suriyeli çocukların o ya da bu şekilde okullaştırılması
gerekliliğidir.
- Halep’te devam etmekte olan çatışmalar sonucunda 500 bin kadar Suriyelinin daha
Türkiye’ye gelmesi mümkündür. Türkiye olası bir göç dalgasına karşı hazırlıklarını
yapmış ve toprakları içerisinde hazır kamplar oluşturmuştur.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sınırlarımızı açarız söylemi eleştirilmekte birlikte, şu anda
sığınmacılara hem açık kapı politikası uygulayıp hem de sığınmacıların sınırları dışına
çıkmasına izin vermeyen tek ülke Türkiye’dir. Avrupa devletlerinin bir kısmı
sığınmacılara sınırlarını kapatmışlardır. Bu durum eleştirilmektedir.
Devamında söz alan Osmaniye Milletvekili Ruhi Ersoy tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- Türkiye milleti ve devleti nezdinde Almanya ile çok eskiden gelen dostluğuna büyük
önem vermektedir. Dönemsel politikalar ve bir takım zorunluluklar zaman zaman
problemlere yok açsa da iki ülke arasındaki ilişki çok güçlüdür.
- Almanya’nın eskinden beri gelen rutin entegrasyon politikasını değiştirmediğini
gözlemledik. Almanya’nın Suriyelilerle ilgili çalışmalarında özel bir masa oluşturması
gerekmektedir. Suriyeliler için özel bir entegrasyon politikası geliştirilmelidir.
- Mensubu olduğum siyasal parti hükümetin Suriyeliler için geliştirdiği politikalara
muhalefet etmemiş, aksine destek olmuştur. Türkiye Suriyeli sığınmacılar için bugüne
kadar 25 milyar dolar harcamıştır. Ancak Suriyelilerin görünürlüğü arttıkça ve sistem
üzerinde baskı oluşmaya başladıkça yavaş yavaş toplumsal huzursuzluk oluşmaya
başlamıştır. Türkiye’nin bu yükü hafifletmek için Almanya’nın yardımına ihtiyacı
bulunmaktadır.
Devamında söz alan Ankara Milletvekili Şenal Sarıhan tarafından aşağıdaki görüşler
dile getirilmiştir:
- İnsanları yurtlarından göç etmeye zorlayan iki temel sebep bulunmaktadır. Bunlardan
bir tanesi insanların işsiz ve aç kalmaları iken diğeri savaşlar ve hayatta kalma
çabalarıdır.
- Bazen ülkelerin kendi yaratmadıkları sebeplerden ötürü sorumlulukları olabilmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 1’inci maddesinde yaşama hakkı düzenlenmiştir.
Yaşama hakkını korumak ise bütün ülkelerin ortak sorumluluğudur.
- Savaştan kaçan insanların yaşamlarının korunmasındaki sorumluluk ortak olduğu için,
külfet paylaşımı gerekmektedir. Suriyeli sığınmacı problemi sadece Türkiye’nin
altından kalkabileceği bir yük değildir. Mensubu olduğum siyasal parti Avrupa
kültürünün bir parçası olmayı hedeflemektedir. Mülteci krizini birbirimizi tehdit ederek
değil, diyalog yoluyla çözebileceğimize inanıyorum.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
204
ix) Federal Hükümetin İnsan Hakları Politikası ve İnsani Yardım Koordinatörü
Federal Milletvekili Bärbel KOFLER
Heyet dokuzuncu ve son toplantısını Federal Hükümetin İnsan Hakları Politikası ve
İnsani Yardım Koordinatörü Federal Milletvekili Bärbel KOFLER ile gerçekleştirmiştir.
Toplantıda ilk olarak söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu
tarafından aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Mülteci Hakları Alt Komisyonu Türkiye Büyük Millet Meclisinde bulunan bütün siyasi
partilerin mutabakatıyla kurulmuştur. Alt Komisyon çalışmalarını tamamladıktan sonra
yayımlayacağı raporla yürütme organına tavsiyelerde bulunacaktır. Alt Komisyon
Türkiye’de yaptığı çalışmaları tamamlamış olup, Avrupa’da mültecilere yapılan insani
yardımları ve entegrasyon politikalarını incelemek üzere yurt dışında incelemeler
yapmaya başlamıştır.
- Türkiye’de 2 milyon 750 bini Suriyeli olmak üzere 3 milyonun üzerinde sığınmacı
bulunmaktadır. Bu kadar büyük sayıda insanın kısa sürede topluma entegre edilmesi
oldukça zordur.
- Türkiye’de sadece geçen yıl 55 bin Suriyeli bebek doğmuştur. Bu bebeklerin sadece
aşılanması bile büyük problem teşkil etmektedir. Suriyeliler için bugüne kadar 20
milyon poliklinik hizmeti verilmiş ve 1 milyon ameliyat yapılmıştır. Sağlık sistemi
üzerinde baskı oluşmaya başlamıştır.
- 900 bin Suriyeli çocuğun yarısı okullaştırılabilmiştir. Geriye kalanların da
okullaştırılabilmesi için 25 bin yeni derslik ve 25 bin yeni öğretmene ihtiyaç
duyulmaktadır.
- Halep’in bombalanıyor olması nedeniyle Türkiye’ye doğru oluşabilecek 500 bin kişilik
yeni bir göç dalgası öngörülmektedir. Olası göç dalgası için Türkiye’de hazırda tutulan
kamplar bulunmaktadır.
- Kilis ilinde şehrin kendi nüfusundan fazla Suriyeli bulunmaktadır. Gaziantep, Şanlıurfa
ve Hatay illerinin nüfusunun üçte birini Suriyeliler oluşturmaktadır. Türkiye’de
Suriyeliler için toplumsal kabul çok yüksek olsa da, sistemi üzerinde oluşan bu kadar
baskı toplumsal huzursuzlukları körükleyebilir.
- 18 Mart 2016 tarihli Geri Kabul Mutabakatından önce Ege Denizinden Yunanistan’a ait
adalara geçen sığınmacı sayısı günde binden fazla, Mutabakat sonrası bu sayı günde
sıfıra kadar düşmüştür. Türkiye Mutabakat uyarınca taahhüt ettiği yükümlülükleri
yerine getirmektedir. Ancak Avrupa Birliği tarafı taahhütlerine bağlı kalmamaktadır.
Türkiye’ye Suriyeli sığınmacılar için harcanmak üzere taahhüt edilen 3 milyar Euronun
600 milyon Eurosu gelmiştir. Okul ve sağlık merkezi yapımında kullanılacak olan bu
paranın Avrupa Birliğinin proje bürokrasisine takılmış olmasını doğru bulmuyoruz.
- Avrupa Birliği üyesi ülkeler içinde Suriyelilere kapılarını açan ülkeler Almanya,
Yunanistan ve İtalya’dır. 20 kadar ülke mültecilere sırtını dönmüştür. Avrupa Birliğinin
mülteciler konusunda kendi iç sözleşmesi olan Dublin Sözleşmesinin uygulanmadığını
gözlemlemekteyiz. Dublin Sözleşmesi gereğince İtalya’da bulunan 165 bin mültecinin
diğer Avrupa ülkelerine yeniden yerleştirilmesi gerekirken, bu güne kadar sadece birkaç
bin kişi yeniden yerleştirilebilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
205
- Avrupa ülkelerinin sınırlarına tel örgüler çekmeleri yahut NATO gemilerinin
Akdeniz’de devam etmekte olan kontrolleri göçü engelleyemeyecektir. İnsanlar
savaştan ve zulümden kaçmak için her daim yeni yollar bulacaklardır. Göçü engellemek
yerine göçü doğru yönetmek gerekmektedir. Ülkelerin göç yönetiminin temelini
oluşturan 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi günümüzün mülteci krizine yanıt
verememektedir. Külfet paylaşımını içeren ve bağlayıcılığı yüksek yeni bir uluslararası
sözleşmeye ihtiyaç duyulmaktadır.
- Avrupa Birliği bir değerler bütünüdür. Avrupa ülkelerinde yükselen aşırı sağın ve
mültecilerin ötekileştirilmesinin orta ve uzun vadede Avrupa toplumları için olumsuz
sonuçları olacaktır. Mültecileri dışlayan söylemlerle mücadele edilmelidir.
Devamında söz alan Federal Hükümetin İnsan Hakları Politikası ve İnsani Yardım
Koordinatörü Federal Milletvekili Bärbel Kofler tarafından aşağıdaki görüşler dile
getirilmiş ve sorular sorulmuştur:
- Almanya’da 2016 yılının Haziran ayında yeni bir uyum yasası kanunlaşmıştır. Yasa
uyarınca Almanya’da oturma izni olmayanlar dahi mesleki eğitim görüp bir işveren
tarafından istihdam edilirse 2 yıl daha Almanya’da kalabileceklerdir.
- Mültecilerin topluma uyumu için dil kursları düzenlenmektedir. Almanya’da uzun süre
kalacağı düşünülen mülteciler için ise daha kapsamlı kurslar düzenlenmektedir. Sivil
toplum mültecileri ciddi bir şekilde desteklemektedir.
- Almanya’ya 2014 yılında 500 bin, 2015 yılında 890 bin iltica talebi olmuştur. 2016
yılının da yüksek sayıda iltica talebiyle sonlanması beklenmektedir. Bundan dolayı çok
yoğun bir iş yüküyle uğraşılmakta, personel sayısı arttırılıp, kalifiye eleman istihdam
edilmeye çalışılmaktadır. Federal Göç Dairesinin personeli öncesinde 2000 kişi
civarındayken, 2016 yılı itibariyle çalışan sayısı 9500’e çıkarılmıştır.
- Ancak devlet ve sivil toplum örgütleri ne kadar iyi çalışırsa çalışsın, Almanya’daki
mülteci sayısının artmış olmasının bazı toplumsal sıkıntılara yol açtığını kabul etmek
gerekmektedir.
- Özellikle Avusturya sınırına kurulmuş olan ve mültecilerin ilk olarak barındırıldıkları
yerler (spor salonları vb.) ilk başlarda problemliydi. Ancak konteynır kentlerin
kurulmuş olması ve mülteci yurtları sayesinde bu sorun önemli ölçüde halledilmiştir.
- Mültecilerin geleceği açısından yapılması gereken en önemli şey savaşın
sonlandırılmasıdır. Bunun için oluşturulacak bir barış süreci büyük önem taşımaktadır.
Suriye’de barışın gerçekleşmesi çok tarafı içine alan bir süreçtir.
- Avrupa Birliği ve Türkiye arasında imzalanan Geri Kabul Mutabakatı uyarınca
gerçekleşmekte olan yeninden yerleştirme sürecinin yavaş ilerlemesinin nedeni iltica
taleplerinin tek tek ele alınıyor olmasıdır.
- Türkiye’de Suriyeli olmayanların iltica başvurusunda bulunurken büyük sıkıntı
yaşadıklarına dair duyumlar almaktayız. Türkiye’de yapılan iltica taleplerinin yüzde 3’ü
ila yüzde 5’inin kabul edildiği yönünde haberler çıkmaktadır. Bu konuda gelişme olacak
mıdır? Suriyeli olmayıp da iltica talebinde bulunan kişi sayısı nedir?
- Türkiye’deki geri gönderme merkezlerine girmenin imkansıza yakın olduğu, burada
kalanların iltica başvurusu yapmasının imkansıza yakın olduğu şeklinde duyumlar
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
206
almaktayız. Bu durum doğru mudur? Birleşmiş Millet Mülteciler Yüksek Komiserliği
temsilcilerine ve sivil toplum örgütü temsilcilerine geçici barınma merkezlerini
inceleme izni verilmediği doğru mudur?
Devamında söz alan Mülteci Hakları Alt Komisyonu Başkanı Atay Uslu tarafından
aşağıdaki görüşler dile getirilmiştir:
- Avrupa Birliği ile varılan mutabakat çerçevesinde Suriyeli sığınmacılar için Türkiye’ye
620 milyon Euro kaynak aktarmıştır. Gelen kaynağın 400 milyon Euro kadarı
Türkiye’de çalışma yürüten uluslararası kuruluşlara, geriye kalan kısmı ise Sağlık
Bakanlığı ile Göç İdaresi Genel Müdürlüğüne aktarılmıştır. Avrupa Birliğinin taahhüt
etmiş olduğu 3 milyar Euronun kalan kısmının da Türkiye’ye gönderilmesi
gerekmektedir.
- Türkiye 2013 yılında Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununu kabul etmiştir. Adı
geçen kanun uyarınca Türkiye’de bulunan Suriyelilere geçici koruma statüsü
verilmiştir. Türkiye Cenevre Sözleşmesini coğrafi çekinceyle imzalamış olduğu için
Suriyelilerin teknik olarak mülteci olması mümkün değildir. Ancak Türkiye’de bulunan
Suriyelilere sağlık, eğitim hizmeti verilmekte ve iş piyasasına ulaşmalarına imkan
tanınmaktadır.
- Suriyeli geçici korunanlar dışında bulunanların ise neredeyse tamamı şartlı mültecidir.
Bu kişilere de eğitim ve sağlık hizmetleri verilmekte, iş piyasasına katılmalarına olanak
sağlanmaktadır. Şartlı mülteci olmalarının nedeni, Türkiye’nin Cenevre Sözleşmesine
koymuş olduğu coğrafi çekincedir. 300 bin kişi civarında olan şartlı mülteciler
Türkiye’nin 62 ilinde ikamet etmektedirler.
- 3 milyondan fazla sığınmacıya ev sahipliği yapan, bu sığınmacılara eğitim, sağlık ve iş
piyasasına erişim hakları sağlayan Türkiye’ye salt statü konusunda eleştiri getirilmesi
haksızlıktır.
- Türkiye’de sığınmacılar için üç çeşit barınma merkezi bulunmaktadır. Bunlardan 250
bin kişinin barınmakta olduğu geçici barınma merkezleri ile Almanya’da bulunan
mülteci yurtlarına benzeyen kabul ve barınma merkezlerine inceleme ziyareti
düzenlenmesinde bir sıkıntı bulunmamaktadır. Bir de sınır dışı edilecek kişilerin
tutulmakta olduğu geri gönderme merkezleri bulunmaktadır. Bu merkezlere giriş izne
tabidir ve mümkündür. Şimdiye kadar geri gönderme merkezlerinde idari gözetim
altında tutulan 4000 yabancı savaşçı sınır dışı edilmiştir. Avrupa’nın sığınmacılar
hususunda insani olmayan uygulamaları sistematize etmesinden endişe duymaktayız.
Yabancı ve sığınmacı düşmanlığına karşı doğru politikalar ve uyum çalışmaları
oluşturulamazsa Avrupa’nın siyasi haritası değişecektir ve Avrupa değerleri
deformasyona uğrayacaktır.
- Türkiye açık kapı politikasını sürdürmeye devam edecektir. Avrupa devletlerinin ise
sığınmacılar için sınırlara tel örgüler çekmesini doğru bulmuyoruz.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
207
ÖZET
Türkiye’nin Yaptıkları ve Heyetimizce Vurgulananlar
- Türkiye 2 milyon 750 bini Suriyeli olmak üzere 3 milyondan fazla sığınmacıya ev
sahipliği yapmaktadır. Bunlardan 250 bin kadarı Türkiye’de bulunan 25 geçici
barınma merkezinde, kalanları ise çeşitli şehirlerde yaşamaktadır.
- Suriye’de 7 milyon insan ülkesini terk etmiş ve 600 bin Suriyeli hayatını kaybetmiştir.
- Akdeniz’de yaşanan ölümlerin en önemli sebebi Avrupa’nın mülteci yükünün
paylaşımı konusunda inisiyatif almamış olmasıdır.
- Bugün için dünyadaki en büyük mülteci trafiğini Suriyeliler oluşturmaktadır. Bundan
20 yıl önce Suriye dünyada en fazla sayıda mülteci barındıran ülkeydi. Dolayısıyla
bir gün herkesin mülteci olması mümkündür.
- Avrupa yükselen aşırı sağ partilerin söylemleri hem merkez sağ hem de merkez sol
partileri etkilemektedir. Irkçı ve aşırı radikal partilerin söylemleri seçmenler üzerinde
etkili olmakta; merkez partilerin bu söylemleri sahiplenmesine neden olmaktadır. Bu
durum Avrupa’nın geleceği için tehlike arz etmektedir.
- Almanya genelinde 6000 mülteci çocuğun kayıp olduğuna dair bilgiler alınmıştır.
Kayıtlama ve çocukların korunması konusunda önlemler alınması gerekmektedir.
- Türkiye’nin Suriyeliler için harcadığı para 25 milyar doları geçmiş durumdadır. Bu
paraya merkezden yapılan harcamalar, belediyelerin ve sivil toplum örgütlerinin
harcamaları dahildir. Birleşmiş Milletlerin Türkiye’de bulunan örgütleri tarafından
yapılan harcamalar ise 500 milyon dolar civarındadır.
- Türkiye’de son 4 yılda 170 bin Suriyeli bebek doğmuştur. Bu sayı İskandinav
ülkelerinde bir yılda doğan bebek sayısından fazladır.
- Türkiye’de okul çağında bulunan 900 bin Suriyeli çocuk bulunmaktadır. Bunlardan
450 bin kadarı okullaştırılabilmiştir. Kayıp kuşak yetişmemesi için kalan çocukların
da hızlı bir şekilde okullaştırılması gerekmektedir. Türkiye’nin 25.000 yeni derslik
ve 25.000 yeni öğretmene ihtiyacı bulunmaktadır. Avrupa Birliği tarafından vaat
edilen 3 milyar Euronun okul yapımına aktarılması için proje üretilmesine gerek
bulunmamaktadır.
- Suriyeli geçici korunanlar için şimdiye kadar 20 milyon poliklinik hizmeti verilmiş
ve 1 milyon ameliyat yapılmıştır. Sağlık sistemi üzerinde baskı oluşmaya başlamıştır.
- Türkiye Suriye kaynaklı mülteci krizinin büyümemesi için Suriye’nin kuzeyinde
güvenli bir bölge oluşturulmasını Birleşmiş Milletler nezdinde teklif etmiş ancak bu
öneri kabul görmemiştir. Bunun üzerine Türkiye savaştan kaçan Suriyeliler için açık
kapı politikası uygulamıştır ve milyonlarca Suriyeli Türkiye’ye gelmiştir.
- Türkiye’de Suriyeli geçici korunanlar için çalışma izni getirilmiştir. Şu anda
Suriyelilerin bulundukları illerde çalışmalarının önünde bir engel bulunmamaktadır.
İş piyasasına erişim imkanının sağlanması, eğitim ve sosyal politikalarının yanında
toplumsal uyum çalışmaları için önem arz etmektedir.
- Almanya’nın şimdiye kadar uyguladığı entegrasyon politikaları asimilasyon
politikalarına dönüşmektedir. Evangelist Kilisesinin dinini değiştirenlere mülteci
statüsü alması için referans olduğuna ilişkin haberler çıkmaktadır. Basında yer alan
bir habere göre Münih kenti yakınlarında bir mülteci yurdunun etrafı duvarlarla
çevrilmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
208
- Almanya’dan Türkiye’ye ekolojik sebeplerden kaynaklı olarak göç
gerçekleşmektedir. Sadece Alanya’ya yerleşmiş bulunan 20 binden fazla Alman
bulunmaktadır.
- Avrupa Birliği mülteci yükünü paylaşma konusunda Türkiye’ye gerekli desteği
vermediği gibi, kendi üyesi olan Yunanistan ve İtalya’ya da yeteri kadar destek
vermemektedir.
- Cenevre Sözleşmesine koyulmuş olan coğrafi çekince, Türkiye’nin Avrupa Birliğine
üyeliği ile birlikte değerlendirilebilecek bir husustur.
- Kilis’te kendi nüfusundan fazla Suriyeli yaşamaktadır. Buna rağmen toplumsal bir
huzursuzluk veya suç oranında ciddi bir artış gözlemlenmemektedir. Bu durumun
dünya tarafından bilinmesi ve il halkının hoşgörüsünün takdir görmesi için, Mülteci
Hakları Alt Komisyonu tarafından, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun Kilis’e
Nobel Ödülü verilmesi konusunda gerekli girişimlerde bulunması konusunda tavsiye
kararı alınmıştır.
- Cenevre Sözleşmesi günümüz ölçeğinde gerçekleşmekte olan mülteci trafiğine cevap
verememektedir. Sözleşme neredeyse bütün dünya devletleri tarafından imzalanmış
olmakla birlikte, bağlayıcılığı zayıflamıştır. Bağlayıcılığı yüksek olan ve
karmaşıklaşan mülteci sorununa çözüm getirecek yeni bir sözleşme hazırlanması
gerekmektedir.
- 18 Mart Geri Kabul Mutabakatın sağlıklı bir şekilde işlemektedir. Türkiye
taahhütlerini yerine getirmektedir. Ancak Avrupa Birliği taahhüt etmiş olduğu 3
milyar Euronun sadece 600 milyon Euro kadarını göndermiştir. Avrupa Birliğinin
verdiği sözlere sadık kalması gerekmektedir.
III.1.6.Ankara’nın Altındağ İlçesinde Gerçekleştirilen İnceleme
Mülteci Hakları Alt Komisyonu, 31 Mayıs 2017 tarihinde Ankara’nın Altındağ ilçesinde
yaşayan Suriyelilerin durumunu yerinde görmek amacıyla inceleme ziyareti gerçekleştirmiştir.
İncelemeye, Alt Komisyon Başkanı ve Antalya Milletvekili Atay USLU, Ankara Milletvekili
Şenal SARIHAN, Sakarya Milletvekili Ali İhsan YAVUZ ve Osmaniye Milletvekili Ruhi
ERSOY katılmış; ayrıca Yasama Uzmanı Ahmet KAYMAZ Alt Komisyona eşlik etmiştir.
İncelemede, Altındağ Kaymakamı Erol KARAÖMEROĞLU ve Altındağ
Belediye Başkanı Dr. Veysel TİRYAKİ ile görüşme gerçekleştirilmiş; sonrasında Altındağ
ilçesinde Suriyelilerin yoğun olarak yaşadığı mahallelerde incelemelerde bulunulmuş
muhtarlıklar ve eğitim merkezleri ziyaret edilmiştir.
i) Altındağ Kaymakamı Erol KARAÖMEROĞLU ile Gerçekleştirilen Görüşme
Altındağ Kaymakamı Erol KARAÖMEROĞLU ile gerçekleştirilen görüşmede, Ankara’nın
Altındağ ilçesinde yaşayan Suriyeliler hakkında bilgi alınmıştır. Edinilen bilgiler şu şekildedir:
Ankara’da bulunan 80 binden fazla Suriyelinin yarısından fazlası Altındağ ilçesinde
yaşamaktadır. Bunun sebebi öncelikle Altındağ bölgesinde bulunan sanayi alanının yarattığı iş
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
209
imkanları ve diğer sebepleri ise kentsel dönüşümün gerçekleşmesi ve ucuz konut bulunmasıdır.
Akrabaların bir yerde toplanma isteği de Altındağ’ı çekim merkezi yapmaktadır. Kentsel
dönüşüm çok sık adres değişikliğine neden olmaktadır. Bu durum da alanda kontrolü
zorlaştırmaktadır.
Altındağ’da 5000 tane Suriyeli öğrenci bulunmakta olup, bunlardan 2500’ü geçici eğitim
merkezlerinde ve diğer 2500’ü ise Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda eğitim görmektedir.
Şartlı eğitim ve sağlık yardımı Suriyeliler için de uygulanmaya başlanmıştır. 4500 aile şartlı
sağlık yardımına, 2500 aile ise şartlı eğitim yardımına başvurmuştur. Okula erişimi olmayan
öğrenciler de bulunmaktadır. Sosyal uyum programları devam ettirilmeye çalışılmaktadır. Halk
eğitimde dil kursu ve mesleki eğitim kursu vardır. Dil kursuna giden kadınlara ayda 150 TL
yardım yapılmaktadır. Halk eğitimin hayat boyu öğrenim modülünden Suriyeliler de
faydalanacaklar. Bu kapsamda Türkiye’nin idari yapısı, sağlık sistemi ve entegrasyon üzerine
eğitimler verilecektir.
Altındağ bölgesinde Suriyelilerin suça katılma oranı 50 bin kişide 2015 yılında 283, 2016
yılında 313 ve 2017 yılında (6 aylık) 114 vakadır. Bu çok düşük bir orandır. Altındağ
bölgesinde refakatsiz çocuk bulunmamaktadır. İskitler bölgesinde Suriyeli çocukların istismar
edildiği iddiaları vardır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı yurtlardan kaçan çocuklar
olduğu iddiaları bulunmaktadır. Şimdiye kadar tespit edilen 18 refekatsiz çocuk Bakanlığa
teslim edilmiştir. İskitler bölgesinde asayişsizlik Türk vatandaşlarından kaynaklanmaktadır.
Çocukların istismar edildiğine dair bir tespit bulunmamaktadır.
Ankara’da Türkmen nüfusu da yüksektir. 60 bin civarında da Türkmen bulunmaktadır. Fırat
Kalkanı harekatı sonrası göçler artmıştır. Ancak Cumhuriyet tarihi boyunca Ankara’ya
Türkmen göçü olmuştur. Oldukça iyi örgütlenmiş durumda olan Türkmenler dernekleri
vasıtasıyla Ankara’ya göç eden Türkmenlere sahip çıkmaktadırlar. Ankara’da ağırlıklı olarak
Abidinpaşa ve Yenimahalle’de yaşamaktadırlar. Dil ve entegrasyon problemleri çok azdır.
Suriyeli geçici korunanlar dil problemi yaşadıkları için tercüman ihtiyacı yüksektir.
Altındağ’da Ulubey ve Alemdağ’da geçici sağlık merkezleri bulunmaktadır. Bir Türk doktor
başkanlığında 10 tane Suriyeli doktor hizmet vermektedir. Bu doktorların yarısından fazlası
uzman doktordur. Bu sağlık merkezlerinde yeterli tedavi yapılamıyorsa, ileri düzey hastanelere
sevk yapılmaktadır. Ankara’da bulunan devlet hastanelerinde de ciddi tercüman sıkıntısı
yaşanmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
210
Milli Eğitim Bakanlığının eğitim sistemi Suriyeliler dışındaki misafir öğrencilere açık
değildir. Örneğin Ankara’nın Şereflikoçhisar’da yoğun bir şekilde bulunan Afgan öğrencilerin
sisteme kaydı mümkün olmamıştır. Milli Eğitim Bakanlığının modüllerini Suriyeli dışındaki
çocuklara da açması gerekmektedir. Suriyeliler dışındaki gruplara öncesinde eğitim modülleri
açık iken, Sonrasında kapatılmıştır. Ancak kaymakamlık bu çocukların okula yerleştirilmesi
için yardımcı olmaktadır.
Ankara’da Suriyeli, Irak Türkmeni ve Afgan 150 bin civarında sığınmacı bulunmaktadır.
Ankara’da kamp yapılanması bulunmamakta olup, bu insanlar Ankara’ya büyük oranda entegre
olmuş durumdadırlar. Eğitim ve sağlık hizmetine ulaşım sağlanmıştır. Dil problemi de
aşıldıktan sonra entegrasyon süreci hızlanacaktır.
Ankara’da dilencilik yapanların %99’u Suriyeli olmayıp, birçoğu profesyonel dilencilik
yapan Türk vatandaşıdır. Türkiye genelinde dilencilik yapan Suriyeliler geçici barınma
merkezlerine yerleştirilmektedir.
ii) Altındağ Belediye Başkanı Dr. Veysel TİRYAKİ ile Gerçekleştirilen Görüşme
Altındağ Belediye Başkanı Dr. Veysel TİRYAKİ ile gerçekleştirilen görüşmede,
Ankara’nın Altındağ ilçesinde yaşayan Suriyeliler hakkında bilgi alınmıştır. Edinilen bilgiler
şu şekildedir:
Ankara’da bulunan Suriyelilerin büyük bir çoğunluğu Altındağ Belediyesi sınırları
dahilindedir. Bundan dolayı Altındağ’ın yerli insanlarında tepkiler oluşmaya başlamıştır.
Altındağ’da çevre temizliği vb. konularda yaşanan rahatsızlıklar bu tepkiye neden olmuştur.
Geçmiş dönemlerde Belediye Suriyelilere çok ciddi yardımlar götürmüştür. Ancak artık bu işi
sivil kuruluşların yürütmesi gerekmektedir.
Altındağ bölgesinde yaşayan vatandaşların da eğitim seviyesi çok yüksek düzeyde değildir.
Bunun için 40 tane kültür merkezinde 190’a yakın eğitim modülü devam etmektedir. Suriyeliler
de bu kurslara dahil edilmeye başlanmıştır.
Altındağ’da Suriyeli birçok kişi esnaf olarak işyeri açmıştır. Yerli esnafın dikkat ettiği
kurallara Suriyeli esnafın da dikkat etmesi gerekmektedir. Bu konuda da çalışmalar başlamıştır.
Arapça tabelalar kaldırılmıştır.
Gelen yardımlar konusunda belediye sadece yönlendirici rol oynamaktadır. Yerel halk
gelen gıda yardımlarının çöpe gittiğini söyleyip, tepki göstermektedir. Avrupa Birliği üzerinden
gelen yardımların hükümet tarafından verildiği sanılması, Suriyelilere giden yardımlara yönelik
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
211
olarak yerel halkta tepki oluşmuştur. Özellikle verilen nakit yardımlar tepkiye yol açmaktadır.
Belediyenin Suriyelilere yardım etmesi bu tepkilerden dolayı her geçen gün zorlaşmaktadır.
Yerel halkla Suriyeliler arasında kaynaşma sağlanmasına çalışılmaktadır. Kadınlara, çocuklara,
hastalara ve yaşlılara yönelik bir tepki bulunmamaktadır. Ancak Suriyeli erkeklerin Suriye iç
savaşına katılmamalarına yerel halktan tepki gelmektedir.
Suriyelilerin de yerleşmiş olduğu gecekondu bölgelerinde kentsel dönüşüm kapsamında
binalar yıkılmıştır. Bu yıkımlar yapılırken sivil toplum örgütleri ve siyasiler tarafından yıkım
yapılmaması için lobi yapılmıştır. 50 binden fazla gecekondu yıkılmış ve yerlerine yeni binalar
yapılmıştır. Bu bölgelerde ağırlıklı olarak Suriyeliler oturmaktadır.
İlçe belediyelerinin gelir kaynakları kitlesel bir göçü yönetecek seviyede değildir. Gelir
kaynaklarının azlığının yanı sıra mevzuat yetersizliği ve belediyelerin sınırlı kurumsal
kapasiteleri de bölgelerine gelen göçü yönetmelerini zorlaştırmaktadır.
iii) Ulubey Mahallesi Muhtarı Niyazi KÖROĞLU ile Gerçekleştirilen Görüşme
Ulubey Mahallesi Muhtarı Niyazi KÖROĞLU ile gerçekleştirilen görüşmede, Ankara’nın
Altındağ ilçesinin Ulubey mahallesinde yaşayan Suriyeliler hakkında bilgi alınmıştır. Ayrıca
toplantıda bulunan il göç uzmanından bilgi alınmış ve mahallede oturan Suriyelilerden
beklentileri dinlenmiştir. Edinilen bilgiler şu şekildedir:
Mahallede 9 ila 10 bin arasında Suriyeli yaşamaktadır. Altındağ ilçesinde en fazla Ulubey
mahallesinde Suriyeli bulunmaktadır. Suriyeli nüfusu yerel nüfusu geçmiştir. Suriyelilere yeni
biyometrik kimlikler dağıtılmaya başlanmıştır. Suriyelilere verilen ikametgahlar muhtarlıktan
verilmektedir. Ancak ikametgah belgelerinde zaman zaman tahrifatlar yapıldığı
gözlemlenmektedir.
Ulubey mahallesinde bulunan Suriyelilerin yüzde 80 ila 90’ı Siteler bölgesindeki
işletmelerde çalışmaktadır. Bazı ailelerde çalışan bulunmadığı için akrabaları yardım etmekte
yahut hayırseverlerden gelen destekler bu ailelere dağıtılmaktadır. Altındağ Belediyesi Sosyal
Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı da bu ailelere yardım etmektedir. Mahallede Suriyeliler
tarafından açılan çok sayıda işyeri bulunmaktadır.
Mahallede 295 hane Kızılay Karttan faydalanmaktadır. Kızılay Kart verilebilmesi için
hanede en az 4 çocuk olması veya %40 engelli olan 2 engelli olması yahut 65 yaş üstü 2 kişi
bulunması aranmaktadır. Kızılay Karttan faydalanabilmek için bazı aileler hanelerini
birleştirmektedir. Ancak bu şartların yumuşatılması beklenmektedir. Ankara’ya gelinmesinin
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
212
ana sebebi iş bulmanın kolay olması ve ücretlerin daha yüksek olmasıdır. Ev sahiplerinin
depozito istemesinden şikayet edilmektedir. Mahallede 19 Aralık 2016’da açılan eğitim
merkezinde 700 çocuğa ve yetişkine Türkçe dersi verilmiştir.
ÖZET
Ankara’da bulunan 80 binden fazla Suriyelinin yarısından fazlası Altındağ ilçesinde
yaşamaktadır. Altındağ’da 5000 tane Suriyeli öğrenci bulunmakta olup, bunlardan 2500’ü
geçici eğitim merkezlerinde ve diğer 2500’ü ise Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda
eğitim görmektedir. Şartlı nakit transferi ve sosyal uyum yardımı Suriyeliler için de
uygulanmaya başlanmıştır. 4500 aile şartlı sosyal uyum yardımına, 2500 aile ise şartlı nakit
transferi yardımına başvurmuştur.
III.1.7.İzmir Ve Aydın Geri Gönderme Merkezleri İncelemesi
TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bünyesinde kurulmuş bulunan Mülteci
Hakları Alt Komisyonu, Avrupa Konseyi bünyesinde bulunan Avrupa İşkencenin Önlenmesi
Komitesi’nin (CPT) 16-23 Haziran 2015 tarihlerinde Türkiye’de bulunan Geri Gönderme
Merkezlerinde yapmış olduğu incelemeler sonucu 17 Ekim 2017 tarihinde yayımladığı
Raporun gerçeği yansıtıp yansıtmadığını görmek amacıyla, İzmir ve Aydın’da bulunan Geri
Gönderme Merkezlerinde incelemelerde bulunmuştur. İnceleme 24-25 Ekim 2017 tarihlerinde
üç siyasal partiden 5 milletvekili tarafından gerçekleştirilmiştir. AK Parti Antalya Milletvekili
ve Mülteci hakları Alt Komisyon Başkanı Atay Uslu, Konya Milletvekili Leyla Şahin Usta,
Isparta Milletvekili Sait Yüce, CHP Ankara Milletvekili Şenal Sarıhan, MHP Osmaniye
Milletvekili Ruhi Ersoy incelemede bulunmuşlardır. Alt Komisyonun gerçekleştirdiği inceleme
sonrasında hazırladığı Rapor İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun 08.11.2017 tarihli
toplantısında kabul edilmiştir. Raporda varılan sonuçlar özetle aşağıda gösterildiği şekildedir:
CPT Raporunda özetle, Geri Gönderme Merkezlerinin fiziksel kapasitesinin yetersiz
olduğundan, bu merkezlerde kalanların havalandırma olanaklarının kısıtlı olduğundan,
sosyalleşme imkânlarının olmamasından, insani olmayan koşullardan, Merkezlerde refakatsiz
çocukların kalmakta olduğundan bahsedilmektedir.
TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyelerinin 24-25 Ekim 2017 tarihlerinde
gerçekleştirdiği incelemede, İzmir Harmandalı’nda ve Aydın İlinde bulunan Geri Gönderme
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
213
Merkezlerinde yetkililerden bilgi alınmış; Merkezlerin yaşam alanları ayrıntılı olarak
incelenmiş; ülkelerine gönderilmeyi bekleyenlerle birebir temaslarda bulunulmuştur.
İncelemelere İlişkin Sonuç Ve Tespitler:
- Merkezlerde faal durumda yemekhane, spor salonu, dinlenme odası, kütüphane, revir,
ibadethane, çocuk oyun odaları, TV izlemede odası ve kuaför salonlarının olduğu
gözlemlenmiştir.
- Merkezlerde yeterli düzeyde göç uzmanı, psikolog, sosyolog, sosyal çalışmacı, hukukçu
ve mütercimden oluşan uzmanların bulunduğu tespit edilmiştir.
- Merkezlerin sosyal donatılarının ve özel yaşam alanlarının iyi durumda olduğu ve aktif
olarak kullanıldığı müşahede edilmiştir.
- Merkezlerde yaşamakta olanlarla yapılan görüşmelerde kötü muamele veya işkenceye
dair hiçbir şikâyet gelmemiştir.
- Merkezlerde bulunan yabancıların acil ve temel sağlık hizmetlerinin karşılandığı, her
gün doktorun bulunduğu tespit edilmiştir.
- Üç öğün gıda ihtiyacının karşılandığı, kantin hizmetlerinin de verildiği izlenmiştir.
- İdari gözetim, sınır dışı hususlarındaki kararlarla birlikte tebligatın ve kanuni süreç ve
haklar hususunun 17 ayrı dilde yapıldığı, avukata ulaşımın kolay ve mümkün olduğu,
kararlara karşı davaların açıldığı tespit edilmiştir.
- Telefon hizmetlerine her gün belli saatler arasında erişimin mümkün olduğu, gazetelere
erişim imkânı verildiği görülmüştür.
- Kadınların, erkeklerin ve ailelerin ayrı bölümlerde kaldığı tespit edilmiştir. Çocukların
yüksek yararı gözetilerek ayrı yerde barındırıldıkları, çocuklara ait eğitim, oyun alanları
olduğu, bu bölümde öğretmenlerin, psikologların çalıştığı tespit edilmiştir. Merkezlerde
refakatsiz çocuk bulunmamaktadır.
- Geri gönderme merkezlerinin Valilikçe haberli ve habersiz denetimleri yapılmaktadır.
- Geri gönderme merkezlerinde açık havaya çıkma olanağı bulunmakta olup, günde 3 saat
havalandırmaya çıkmak mümkündür.
- Sınır dışı etme ve idari gözetim kararları süreçlerinin 6458 sayılı Yabancılar ve
Uluslararası Kanununun (YUKK) 52, 53, 54, 55 ve 57’nci maddelerine uygun olduğu,
geri gönderme merkezi işletmelerinde verilen hizmetlerin 6458 sayılı YUKK’un 58 ve
59’uncu maddelerine uygun olarak sağlandığı müşahede edilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
214
TBMM Mülteci Hakları Alt Komisyonu Heyetinin, 24-25 Ekim 2017 tarihlerinde İzmir
Harmandalı ve Aydın Geri Gönderme Merkezlerinde yapmış olduğu incelemelerde,
Merkezlerin fiziksel kapasitelerinin yeterli olduğu; hizmetlerin insan haklarına uygun bir
şekilde verildiği; sağlık hizmetine ulaşımın sağlandığı; iletişim, beslenme, ısınma ve sosyal
ihtiyaçların nitelikli bir şekilde karşılandığı; avukata erişim, telefon görüşmesi yapma
imkânlarının sağlandığı; kötü muameleye ilişkin herhangi bir iddia yahut emareye rastlamadığı
müşahede edilmiştir.
Avrupa Konseyinin Geri Gönderme Merkezleri ile ilgili raporunun hem tespit açısından
hem de zamanlama açısından yanıltıcı ve önyargılı olduğu yerinde yapılan incelemede
görülmüştür. 2015 yılında yapılan incelemenin raporunun 2017 yılında yayınlanması olumsuz
bir algı çalışması yapılmaya çalışıldığını ortaya koymaktadır.
Alt Komisyonun gerçekleştirdiği inceleme sonrasında hazırladığı Rapor İnsan Haklarını
İnceleme Komisyonunun 08.11.2017 tarihli toplantısında kabul edilmiştir. İzmir Aydın Geri
Gönderme Merkezlerine ilişkin Rapor aşağıda yer almaktadır:
İZMİR VE AYDIN GERİ GÖNDERME MERKEZLERİYLE İLGİLİ OLARAK
TBMM İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONUNDA 08.11.2017 TARİHLİ
TOPLANTIDA KABUL EDİLEN RAPOR
I.BAŞLANGIÇ
Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun 17 Aralık 2015
tarihli 2’inci toplantısında, Türkiye’de geçici koruma statüsündeki bulunan Suriyeliler,
uluslararası koruma başvurusu yapanlar, uluslararası koruma altında olanlar ve yasadışı
göçmenlerin sorunlarına ilişkin incelemelerde bulunmak üzere Mülteci Hakları Alt
Komisyonunu kurulmuştur. Alt Komisyon Avrupa Konseyi bünyesinde bulunan Avrupa
İşkencenin Önlenmesi Komitesi’nin (CPT) 16-23 Haziran 2015 tarihlerinde Türkiye’de
bulunan Geri Gönderme Merkezlerinde yapmış olduğu incelemeler sonucu 17 Ekim 2017
tarihinde yayımladığı Raporda yer alan eleştirilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığını görmek
amacıyla, İzmir ve Aydın’da bulunan Geri Gönderme Merkezlerinde incelemelerde bulunma
kararı almıştır.
24 ve 25 Ekim 2017 tarihlerinde İzmir ve Aydın’da yapılan incelemeye, Alt Komisyon
Başkanı ve Antalya Milletvekili Atay USLU, Isparta Milletvekili Sait YÜCE, Konya
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
215
Milletvekili Leyla ŞAHİN USTA, Ankara Milletvekili Şenal SARIHAN, ve Osmaniye
Milletvekili Ruhi ERSOY katılmış; ayrıca Yasama Uzmanı Ahmet KAYMAZ Alt Komisyona
eşlik etmiştir.
II.İNCELEMENİN KONUSU VE AMACI
İncelemenin konusunu, İzmir Harmandalı ve Aydın Geri Gönderme Merkezlerinde
fiziksel kapasitesinin yetersiz olduğu, bu merkezlerde kalanların havalandırma olanaklarının
kısıtlı olduğu, sosyalleşme imkânlarının olmadığı, insani olmayan koşullarda yaşadıkları,
avukata erişimlerinin güçleştirildiği ve merkezlerde refakatsiz çocukların kalmakta olduğu
iddiası oluşturmaktadır.
III.İNCELEMEDE UYGULANAN YÖNTEM
İnceleme kapsamında, İzmir Harmandalı ve Aydın Geri Gönderme Merkezleri
hakkındaki iddiaların gerçek olup olmadığını değerlendirmek amacıyla adı geçen merkezlere
gidilmiş; yetkililerden bilgi alınmış; merkezlerin sosyal donatıları tek tek incelenmiş; merkezde
kalmakta olan göçmenlerle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. 24 Ekim 2017 tarihinde İzmir
Harmandalı Geri Gönderme Merkezi, 25 Ekim 2017 tarihinde ise Aydın Geri Gönderme
Merkezinde incelemelerde bulunulmuştur.
İncelemeler sırasında hem İzmir’de hem de Aydın’da illerin Valileri ve Büyükşehir
Belediye Başkanları ile görüşmeler gerçekleştirilmiş; gerek Geri Gönderme Merkezleri
hakkında ve gerekse il çapında yaşayan göçmenler hakkında görüş alışverişinde bulunulmuştur.
IV.İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ VE YAZILI METİNLER
Alt Komisyon çalışmasında, uluslararası hukukta ve Türk hukuk mevzuatında konu ile
ilgili düzenlemeler arasında bulunan Birleşmiş Milletlerin 28 Temmuz 1951 tarihli Mültecilerin
Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi, 31 Ocak 1967 tarihli Mültecilerin Hukuki
Statüsüne İlişkin Protokolü ve 18 Mart 2016 tarihli Türkiye-Avrupa Birliği Geri Kabul
Mutabakatı ve 11.04.2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile
ilgili diğer yazılı metinleri dikkate almıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
216
V.GENEL BİLGİ
Geri Gönderme Merkezleri, idari gözetim kararı alınan yabancıların geçici olarak
tutulduğu ve bu süre zarfında temel insani ihtiyaçların karşılandığı merkezlerdir. İdari gözetim
tabiri, hakkında idari gözetim kararı alınan yabancıların bu merkezlerde tutulması anlamına
gelmektedir.
Ülkemizdeki geri gönderme merkezlerinin tümü İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel
Müdürlüğü tarafından işletilmektedir. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma
Kanununun (YUKK) 58’inci maddesi uyarınca, geri gönderme merkezleri İçişleri Bakanlığı
tarafından işletilmekle birlikte; Bakanlığın, kamu kurum ve kuruluşları, Türkiye Kızılay
Derneği veya kamu yararına çalışan derneklerden göç alanında uzmanlığı bulunanlarla protokol
yaparak bu merkezleri işlettirmesi mümkündür.
Türkiye’de şu anda 20 geri gönderme merkezi21 hizmet vermekte olup, bu merkezlerin
toplam kapasitesi 8.186’dır. Geri gönderme merkezlerinde sirkülasyon çok hızlı olup,
merkezlerde kalan nüfus sayısı sürekli olarak değişmektedir.
YUKK’un 57’nci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca, idari gözetim kararı alınabilmesi
için (yabancının geri gönderme merkezinde tutulması için) hakkında sınır dışı etme kararı
alınan yabancının; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya Türkiye’den çıkış
kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın
Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu
sağlığı açısından tehdit oluşturduğu değerlendirilen kişilerden olması gerekmektedir. Hakkında
sınır dışı etme kararı olan herkes geri gönderme merkezlerinde tutulmamaktadır. Bu karar
yabancının bulunduğu ilin valiliği tarafından alınır.
57’nci maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca, “Geri gönderme merkezlerindeki idari
gözetim süresi altı ayı geçemez. Ancak bu süre, sınır dışı etme işlemlerinin yabancının iş birliği
yapmaması veya ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi nedeniyle
tamamlanamaması hâlinde, en fazla altı ay daha uzatılabilir.”
Aynı kanunun 57’nci maddesinin 6’ncı fıkrası uyarınca, “İdari gözetim altına alınan
kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimine
21Adana, Antalya(1), Antalya(2), Aydın, Çanakkale, Edirne, Erzurum(1), Erzurum(2), Gaziantep, Hatay, İstanbul(Silivri), İstanbul(Binkılıç), İzmir(Harmandalı), Kayseri, Kırklareli, Kocaeli, Muğla, Tekirdağ, Van, Van(Kurubaş) Geri Gönderme Merkezleri.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
217
başvurabilir. Başvuru idari gözetimi durdurmaz. Dilekçenin idareye verilmesi hâlinde, dilekçe
yetkili sulh ceza hâkimine derhâl ulaştırılır. Sulh ceza hâkimi incelemeyi beş gün içinde
sonuçlandırır. Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal
temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla
yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir.” Yapılan bu itiraz beş gün içerisinde sonlandırılır.
YUKK’un 54’üncü maddesi uyarınca aşağıdaki şartları taşıyan yabancılar sınır dışı
edilir:
1) 5237 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği
değerlendirilenler ( 5237 md. 59: İşlediği suç nedeniyle hapis cezasına mahkûm edilen yabancı,
koşullu salıverilmeden yararlandıktan ve her halde cezasının infazı tamamlandıktan sonra,
durumu, sınır dışı işlemleriyle ilgili olarak değerlendirilmek üzere derhal İçişleri Bakanlığına
bildirilir.)
2) Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi
veya destekleyicisi olanlar
3) Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte
belge kullananlar
4) Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar
5) Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar
6) Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler
7) İkamet izinleri iptal edilenler
8) İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan
ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler
9) Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler
10) Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler
11) Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler
12) Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan,
başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri
çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında
verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı
bulunmayanlar
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
218
13) İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış
yapmayanlar
14) Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu
değerlendirilenler
YUKK’un 53’üncü maddesi uyarınca, “Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı,
sınır dışı etme kararına karşı, kararın tebliğinden itibaren on beş gün içinde idare mahkemesine
başvurabilir. Mahkemeye başvuran kişi, sınır dışı etme kararını veren makama da başvurusunu
bildirir. Mahkemeye yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır. Mahkemenin bu
konuda vermiş olduğu karar kesindir.
Geri gönderme merkezlerinde tutulanlardan avukatlık ücretini karşılayamayanlar için,
19/3/1969 tarihli ve 1136 sayılı Avukatlık Kanunu hükümlerine göre avukatlık hizmeti (adli
yardım) sağlanmaktadır.
VI. İNCELEMELER
24 Ekim 2017 tarihinde İzmir’de gerçekleştirilen incelemede öncelikle İzmir Valisi Erol
AYYILDIZ ve İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz KOCAOĞLU ile görüşmeler
gerçekleştirilmiştir. Sonrasında İzmir Harmandalı’nda bulunan Geri Gönderme Merkezinde İl
Göç Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Sahil Güvenlik,
Jandarma ve Emniyet yetkililerinden bilgi alınmış; Geri Gönderme Merkezi incelenerek,
Merkezde kalanlarla birebir temaslar gerçekleştirilmiştir.
25 Ekim 2017 tarihinde Aydın’da gerçekleştirilen incelemede öncelikle Aydın Valisi
Yavuz Selim KÖŞGER ve Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı Özlem ÇERÇİOĞLU ile
görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Sonrasında Aydın’da bulunan Geri Gönderme Merkezinde İl
Göç Müdürlüğü yetkililerinden bilgi alınmış; Geri Gönderme Merkezi incelenerek, Merkezde
kalanlarla birebir temaslar gerçekleştirilmiştir.
1)İzmir İncelemesi
i)İzmir Valisi ile Gerçekleştirilen Görüşme
İzmir Valisi Erol AYYILDIZ ile gerçekleştirilen görüşmede, İzmir genelinde bulunan
Suriyeliler ve diğer göçmenler hakkında bilgi alınmıştır. Vali şunları ifade etmiştir:
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
219
“İzmir’de bulunan Suriyeliler ve diğer milletlerden göçmenler için ülkemiz
vatandaşlarına için harcanandan daha fazla emek harcanmaktadır.
İzmir’de 120.623 kayıtlı göçmen bulunmaktadır. İzmir’de bulunan Suriyelilerin önemli
bir kısmı tarım işçisi olarak çalışmaktadır. Tarım işçisi olarak çalışanların önemli bir kısmı
çadırlarda yaşamaktadır.
İzmir’de bu konuyla ilgilenen geniş bir sivil toplum yapılanması bulunmaktadır.
Münhasıran Suriyeliler ve diğer göçmenler için çalışan sivil toplum örgütleri bulunmaktadır.
Bunun dışında başka alanlarda çalışan sivil toplum örgütlerinin çalışmalarının bir kısmını
mutlaka göçmenler oluşturmaktadır. Sivil toplum örgütlerinin göçmenleri sahiplenme
kapasitesi çok yüksektir.
İzmir Harmandalı Geri Gönderme Merkezi oldukça modern bir yapıya sahiptir. Burada
bulunan insanlar Türkiye’de yasadışı olarak bulundukları için ülkelerine geri gönderilmek
üzere tutulmaktadırlar. Burada bulunan yabancıların avukatlarıyla görüşmelerinin önünde bir
engel bulunmamakta olup, görüş yapılmasının idari izin prosedürüne tabi tutuluyor olması
gayet normaldir.
Avrupa Birliği ve Türkiye arasında imzalanmış olan Geri Kabul Mutabakatı Yunanistan
tarafından kötü niyetli olarak uygulanabilmektedir. Mutabakat uyarınca Türkiye’den Yunan
adalarına yasal olmayan yollardan geçenlerin Türkiye’ye iadesi gerekmektedir. Ancak
Yunanistan, adalarına Türkiye üzerinden geçmemiş göçmenleri de Türkiye’den geçmiş gibi
ülkemize iade etmek istemektedir.
İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün kurulmasından sonra, karmaşık bir
yapıya sahip olan göçmen işlemleri sistematik bir hal almıştır. Geri Gönderme Merkezlerinin
Göç İdaresi Genel Müdürlüğüne devredilmiş olması düzensiz göçmenlere ilişkin süreçlerin
daha sağlıklı işlemesini sağlamıştır.”
ii)İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı ile Gerçekleştirilen Görüşme
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz KOCAOĞLU ile gerçekleştirilen görüşmede,
İzmir genelinde bulunan Suriyeliler ve diğer göçmenler hakkında bilgi alınmıştır. Belediye
Başkanı şunları ifade etmiştir:
“İzmir’de 300 bin civarında Suriyeli bulunmakta olup bunların önemli bir kısmı tarım
sektöründe çalışmaktadır. Yasal ve yasa dışı göçmenlere ilişkin işlemler esas olarak Valiliğin
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
220
sorumluluğundadır. İzmir Büyükşehir Belediyesi Valilik ile koordineli bir şekilde çalışmakta
olup, Valilik tarafından talep edilen hizmetleri yerine getirmeye çalışmaktadır.
Suriyeli veya diğer milletlerden olan göçmenler için Büyükşehir Belediyesi tarafından
çok sayıda hizmet verilmektedir. Bunlardan bir tanesi 3000 çocuğun evlerine her gün süt
dağıtılmasıdır. Gene günlük olarak sabah ve akşam sıcak yemek dağıtımından isteyen herkes
faydalanabilmektedir.
İzmir’de bulunan Suriyeliler için meslek kursları açılmıştır. Ekonomik hayata
entegrasyonun hedeflendiği bu kurslar sayesinde Suriyelilerin tarım işçiliği dışındaki
mesleklere de yönlendirilmesi hedeflenmektedir.”
iii)İzmir Harmandalı Geri Gönderme Merkezinde İl Göç Müdürlüğü, İl Milli
Eğitim Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü, Jandarma, Sahil Güvenlik ve Emniyet
Yetkilileriyle Yapılan Görüşmeler ve İncelemeler
İzmir İl Göç Müdürlüğü yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da doksan günden fazla
kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunludur. İzmir’de ikamet izni ile bulunmakta olan
yabancı kişi sayısı 16.205’dir. Türkiye’de kısa dönem ikamet izni ile bulunan (2016 için)
244.034, aile ikamet izni ile bulunan 63.546, öğrenci ikamet izni ile bulunan 61.116, çalışma
ikamet izni ile bulunan 56.591 ve diğer ikamet izinleri ile bulunan 35.930 kişi bulunmaktadır.
Türkiye’ye düzensiz göçe en fazla kaynaklık eden ülkeler sırasıyla Suriye, Filistin,
Myanmar (Burma), Afganistan, Somali, Pakistan, Bangladeş, Nijerya, Irak ve İran’dır.
Türkiye’de yakalanan düzensiz göçmen sayısı 1998 yılında 30 bin kişi civarındayken, Suriye
iç savaşının patlak vermesi sonrasında 2016 yılında 180 bin kişiye ulaşmıştır. 2016 yılında
yakalanan düzensiz göçmenlerin önemli bir kısmını Suriyeli göçmenler oluşturmakta olup,
bunu sırasıyla Afganistan, Irak, Pakistan ve Gürcistan asıllı göçmenler izlemektedir. Türkiye’de
yakalanan düzensiz göçmen sayısı yıllar içerisinde düzenli olarak artmaktayken, Avrupa Birliği
ile varılan 18 Mart Geri Kabul Mutabakatından sonra bu sayıda ciddi bir düşüş meydana
gelmiştir. Türkiye’de bulunan düzensiz göçmenlerin ağırlıklı olarak Ege ve Akdeniz sahil
kentlerinde yoğunlaştığı görülmektedir.
İzmir Harmandalı Geri Gönderme Merkezinin, AB Katılım Öncesi Mali Programı (IPA)
uyarınca, 2009 yılında yapımına başlanmış, 2014 yılında Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
221
tarafından devralınmıştır. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından devralınan Geri Gönderme
Merkezi inşaatı 2015 yılında bitmiş ve 02.05.2016 tarihinde faaliyete geçmiştir.
Harmandalı Geri Gönderme Merkezi 1 Merkez Müdürü, 25 İl Göç Uzman Yardımcısı,
1 Psikolog / 2 Sosyal çalışmacı, 3 Mütercim, 8 Geçici Görevli personel, 4 Sağlık Görevlisi, 5
Teknik Personel, 114 Özel Güvenlik ve 24 temizlik personeli olmak üzere toplamda 186
personel ile hizmet vermektedir.
Geri Gönderme Merkezi 750 kişi kapasiteli olup, şehir merkezine uzaklığı 35 km’dir.
Merkezde 2017 yılının Kasım ayı itibariyle 471 kişi kalmaktadır. Merkez, kapalı alan olarak
14.478 metrekare ve açık alan olarak ise 32.000 metrekareye alana sahiptir. 7 blokta toplam
126 odası bulunan merkezde, 3 idari personel odası, 1 konferans salonu, 1 toplantı salonu, 4
yemekhane, 1 spor salonu, 1 dinlenme odası, 1 kütüphane, 1 revir, 2 ibadethane, 1 sağlık bloğu,
2 çocuk oyunu odası, 1bay/1 bayan kuaför salonu ve 1 sığınak bulunmaktadır. Bunların yanı
sıra Merkezde poliklinik (doktor ve hemşire odası), yabancılar için TV izleme odası, terzi odası,
internet odası, her katta ise çamaşırhane ve kat depoları bulunmaktadır.
Merkezde, yabancılar tarafından bedeli karşılanamayan acil ve temel sağlık hizmetleri
ücretsiz olarak verilmektedir. Yabancıya; yakınlarına, notere, yasal temsilciye ve avukata
erişme ve bunlarla görüşme yapabilme, ayrıca telefon hizmetlerine erişme imkânı
sağlanmaktadır. Merkezde bulunanlara; ziyaretçileri, vatandaşı olduğu ülke konsolosluk
yetkilisi, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği görevlisiyle görüşebilme imkânı
sağlanmaktadır. Çocukların yüksek yararlarının gözetildiği Merkezde, aileler ayrı bir blokta
barındırılmaktadır. Merkezde refakatsiz çocuk bulundurulmamakta olup, refakatsiz çocuklar
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı himayesine verilmektedir.
01.01.2017-31.10.2017 tarihleri arasında Geri Gönderme Merkezinde barınan
yabancılara adli yardım kapsamında merkezimize gelen avukat sayısı 423’tür. Belirtilen tarihler
arasında Merkezde kalmakta olan yaklaşık 2000 yabancı adli yardımdan faydalanmıştır.
İzmir’de 2017 yılında yabancıların sınır dışı etme kararlarının iptali yönünde açtıkları
75 dava bulunmaktadır. Bu davalardan 60’ı İl Göç İdaresi lehine sonuçlanmış; 9 dava idare
aleyhine sonuçlanmış ve 6 dava ise henüz sonuçlanmamıştır.
2017 yılında yabancıların idari gözetim kararının (Geri Gönderme Merkezine alınmaya
karşı) iptali yönünde açtıkları 144 dava bulunmaktadır. Bu davalardan 122’si İl Göç İdaresi
lehine sonuçlanmış; 17 dava idare aleyhine sonuçlanmış ve 5 dava ise henüz sonuçlanmamıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
222
2017 yılında Merkezde 17.848 düzensiz göçmen, 275 yabancı terörist savaşçı, 1002
diğer illerden Merkeze sevk edilen göçmen, 104 cezaevinden tahliye edilen yabancı ve 617
vize/çalışma izni ihlali sebebiyle alınan göçmen hakkında işlem yapılmıştır. 2017 yılında
Merkezde hakkında işlem yapılan göçmen sayısı 18.883’tür. Bu rakam, 2013 yılı için, 6.549
2014 yılı için 9.435, 2015 yılı için 36.683 ve 2016 yılı için 39.800’dir.
Merkezde Suriyeliler tutulmamakta; düzensiz göçmen olarak yakalanan Suriyeliler
işlem yapıldıktan sonra serbest bırakılmaktadırlar. Merkezde Afganistan’dan, Pakistan’dan,
İran’dan ve Afrika ülkelerinden gelen göçmenler çoğunluktadır.22
2017 yılında Geri Gönderme Merkezine gelenlerin geldikleri ayların dağılımında Ocak
ve Şubat aylarında ciddi bir artış olmuş ve bunu Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları izlemiştir.
Harmandalı Geri Gönderme Merkezinde günün 24 saati sağlık görevlisi bulunmaktadır.
Hafta içi mesai saatlerinde doktor bulunmakta olup, haftanın 2 günü çocuk doktoru görev
yapmaktadır. Acil durumlarda gerek Merkezin araçlarıyla ve gerekse ambulans temin edilerek
7/24 hastaneye ulaşım sağlanmaktadır.
Sağlık, hijyen, beslenme ve çocukların rehabilitasyonu konularının üzerinde özenle
durulmakta olup, özellikle çocukların mama, süt, meyve suyu ve çocuk bezi ihtiyaçlarının
karşılanmasına azami özen gösterilmektedir.
Merkezde film seansları düzenlenmekte, haftanın belirli günleri resim yapma ve kitap
boyama etkinlikleri düzenlenmekte, dini etkinlikler yapılmaktadır. Telefon görüşmelerine
olanak sağlanan Merkezde, açık havada zaman geçirilmesine özen gösterilmektedir. Merkezde
bulunan psikolog ve sosyal çalışma uzmanları özellikle kadınlarla ve çocuklarla düzenli
faaliyetler gerçekleştirmektedirler. Merkezde Kızılay’a ait çocuk oyun alanı olarak dizayn
edilmiş bir tır bulunmakta olup, çocuklara yönelik olarak fidan dikimi, uçurtma günleri
düzenlenmektedir. Ayrıca halk eğitim merkezinden gelen öğretmenler tarafından çocuklara
eğitim verilmekte ve sportif faaliyetlere katılmalarına özen gösterilmektedir.
İl göç müdürlüğünün görevleri arasında geri kabul işlemlerini yürütmek bulunmaktadır.
18 Mart 2016 tarihli Türkiye-Avrupa Birliği Zirvesi kararları uyarınca ve 2001 yılında
imzalanmış olan protokol çerçevesinde, 20 Mart 2016 tarihi itibariyle Türkiye’den Yunanistan
adalarına geçen düzensiz göçmenlerin ülkemize geri dönüşleri gerçekleştirilmektedir. İzmir ili
22 Merkezde sirkülasyon çok fazladır. Aynı gün gelip çıkanlar olduğu gibi, daha uzun sürelerle Merkezde kalanlar da bulunmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
223
Dikili ve Çeşme Limanları, Muğla ili Güllük Limanı, Aydın ili Kuşadası Limanı geri dönüş
sürecinde irtibat noktaları olarak belirlenmiştir. Geri kabul işlemleri İzmir İl Göç Müdürlüğü,
Sahil Güvenlik Ege Deniz Bölge Komutanlığı, İzmir İl Emniyet Müdürlüğü, İzmir İl Sağlık
Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İzmir İl Müdürlüğü ve Kızılay ile koordineli
olarak gerçekleştirilmektedir.
İzmir Dikili ve Çeşme Deniz Limanlarından 04 Nisan 2016 tarihinden bu yana 45 geri
kabul yapılmış ve toplam 1064 düzensiz göçmen teslim alınmıştır. Bu kabullerin önemli
kısmını Pakistan, Afganistan ve Afrika ülkelerinin vatandaşları oluşturmuştur.
İzmir İl Sağlık Müdürlüğü yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
İzmir İl Sağlık Müdürlüğü tarafından Suriyeli veya Suriyeli olmayan ayrımı yapılmadan
bütün göçmenlere hizmet verilmektedir. Sağlık hizmetleri, halk sağlığı merkezleri ile göçmen
sağlığı merkezlerinde verilmektedir. İzmir’de Bornova, Buca, Karabağlar, Konak ve Bayraklı
olmak üzere 5 göçmen sağlığı merkezi bulunmaktadır. Bayraklı 2016 yılında, diğer merkezler
2015 yılında açılmıştır. Suriyeli sağlık personelinin eğitimleri devam etmekte olup, eğitimler
sonrasında bu kişilerin kendi halkına hizmet vermesinin önü açılacaktır. Göçmen sağlığı
merkezleri yalnızca göçmenlere hizmet vermektedir. Henüz eğitimini tamamlayıp göçmen
sağlığı merkezlerinde çalışmaya başlayan Suriyeli bulunmamaktadır.
Suriye’den başlayan göçle birlikte Suriyeli çocukların aşılanması hizmetine
başlanmıştır. Bu göçle birlikte Türkiye aşı haritası bozulmaya başlamıştır. Göçmen çocukların
ikinci aşılamalarına başlanmıştır. İzmir genelinde göçmen çocuklar için 2015 yılında 18.902
doz, 2016 yılında ise 35.924 doz aşılama yapılmıştır. İlk aşılamadan sonra göçmenler çocukları
saklamaya başlamışlardır. Mobil aşı ekibiyle beraber tercümanın gezmemesi güven sorununa
yol açmıştır.
İzmir’de bulunan sağlık hizmetleri yakın zamana kadar Kuzey ve Güney Hastaneler
Birliği olarak ikiye ayrılmış durumdaydı. Kuzey Hastaneler Birliğinde 87.470, Güney
Hastaneler Birliğinde ise 57.141 hastaya bakılmıştır. İzmir genelinde 140 bin civarında göçmen
hastanelerden poliklinik hizmeti almıştır. Sağlık hizmeti alanların 55 bini hastanelerin acil
servislerinden giriş yapmıştır. İzmir’de göçmenlerin doğum sayısı toplamda 5000 bebek
civarında olup, 5100 kişi de çeşitli hastanelerde ameliyat edilmiştir. 2017 yılı sonuna kadar
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
224
göçmelere acil ve poliklinik hizmeti kapsamında 290.128 kez sağlık hizmeti verileceği projekte
edilmektedir.
Göçmenlerle ilgili olarak çalışan personele yönelik sağlık taramaları yapılmaktadır. Bu
kapsamda personelin kan tahlilleri yapılmakta ve göğüs röntgeni çekilmektedir. Çalışan sağlığı
korumaya çalışılmakta, bulaşıcı hastalıklar ve tüberküloza karşı önlem alınmaktadır.
Gebelik, aşı, çocuk sağlığı takibi düzenli olarak yapılmaya çalışılmaktadır. Bu
uygulamaların sistematik hale getirilmesi için çalışmalar yürütülmektedir.
İzmir Geri Gönderme Merkezinde günde 4 saat kalan bir mobil sağlık ekibi (doktor
dahil) bulunmaktadır. Ancak kısa zaman sonra bu süre uzatılacaktır. Merkezde gece sağlık
görevlileri kalmaktadır.
Göç.Net sistemi ile il sağlık müdürlüklerinin entegrasyonu bulunmamaktadır. Bu
entegrasyonun sağlanması durumunda hangi çocukların kaç defa aşılandığı bilgisine
ulaşılabilecektir.
İzmir İl Jandarma Komutanlığı yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
İzmir kıyılarının, Yunanistan adalarına yakın olması, kontrolü güç olan uzun kıyı
şeridine sahip olması nedeniyle, İzmir yasadışı göçmenler tarafından Avrupa ülkelerine
ulaşmak için geçiş güzergahı olarak kullanılmaktadır.
İzmir İl Jandarma Komutanlığının, sorumluluk sahası kuzeyden güneye kuş uçuşu 200
km, deniz sınırı 705 km, kara sınırı 450 km’dir. 63 koydan yasadışı çıkış yapılmaktadır.
İzmir’den gerçekleşen göçmen kaçakçılığı Yunanistan’a bağlı adalara
gerçekleştirilmektedir. Midilli adası ile İzmir Dikili ilçesi arası 16 km, Sakız adası ile Çeşme
ilçesi arası 7 km ve Sisam adası ile Selçuk ilçesi arası 21 km’dir. Midilli adasına Dikili, Aliağa
ve Foça ilçelerinden; Sakız adasına Karaburun, Çeşme ve Urla ilçelerinden; Sisam Adasına
Seferihisar, Menderes ve Selçuk ilçelerinden geçişler yapıldığı gözlemlenmektedir.
Göçmen kaçakçılığı yapan organizatörler, göçmenleri dolandırarak paralarına el
koymakta; güvenli olmayan yöntemlerle botlara çok sayıda göçmeni bindirerek, hayatlarını
tehlikeye sokmaktadırlar. Göçmenlerin yurtdışına çıkabilmek için yüksek miktarlarda ücret
ödüyor olmaları, kolay para kazanma yollarını tercih eden organizatörler için cazip gelir
kaynağı oluşturmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
225
Organizatörler göçmenleri Yunanistan’a bağlı adalara geçirmek için sofistike yöntemler
kullanmaktadırlar. Öncelikle, Doğu illerinden ve geçici barınma merkezlerinden gelen Suriye
uyruklu şahıslar, Basmane bölgesinde Türkçe bilen Suriye uyruklu şahıslar vasıtasıyla
organizatörlerle irtibata geçmektedir. Yunanistan adalarına geçmek maksadıyla
organizatörlerin yönlendirdiği ve “kasa” olarak tabir edilen şahıslara 1.000 ile 2.000 dolar
arasında değişen miktarda parayı teslim ederek karşılığında şifre alınmaktadırlar. Kamyon,
minibüs, ticari taksi gibi araçlarla kıyılara taşınan göçmenler buradan organizatör veya
aralarından seçilen birisinin kullandığı şişme bot veya teknelerle Yunanistan adalarına
gönderilmektedir. Son olarak, Yunanistan adalarına ulaşan göçmen, organizatörü arayarak
kendisinde bulunan şifreyi söylemekte, “kasa” tarafından ise organizatörlere söylenen şifre
karşılığında para ödenmektedir.
Göçmen kaçakçılarının yöntemleri arasında, yeterli para verildiği zaman, 7 defa
Yunanistan adalarına geçme hakkının verilmesi de bulunmaktadır. Bundan dolayı, göçmenler
birden fazla kez yakalanmış olsa bile haklarını kaybetmemek için kaçakçının ve/veya
organizatörlerin isimlerini vermemektedirler. Ayrıca kaçakçının ismini söyleyen göçmenin
başka bir kaçakçıyla anlaşması da mümkün olmamaktadır. Lüks yatlarla yüksek ücretler
karşılığında İtalya’ya göçmen kaçıran kaçakçılar da bulunmaktadır.
Son zamanlarda Türk organizatörler dışında Suriye uyruklu şahısların da kendi
imkanları ile temin ettikleri araç, bot ve bot motorlarını kullanarak Yunanistan adalarına geçiş
yapmakta oldukları tespit edilmiştir.
İzmir Valiliğince onaylanan protokol kapsamında, başta terör olayları, asayiş ve
kaçakçılık olaylarının önlenmesi amacıyla 23 Eylül 2016 tarihinden itibaren İzmir ili genelinde
3’ü sabit (Emniyet ve Jandarma), 36’sı Emniyet bölgesi, 29’u Jandarma bölgesi olmak üzere
68 noktada 3 alternatifli yol emniyet ve kontrolleri yapılmaktadır. Sahil şeritleri önleyici
devriyeler ile kontrol edilmekte; göçmen kaçakçılığı olaylarının yoğun olduğu ilçeler, yerinde
alınan tedbirlere ilaveten, ihtiyaç halinde, merkezden görevlendirilen Kaçakçılık ve Organize
Suçlarla Mücadele, İstihbarat, Komando ve diğer İlçe Jandarma Komutanlıklarından
görevlendirilen Asayiş Timleri ile desteklenmektedir.
Mülki makamlar, İl Emniyet Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı, MİT ve İl Göç
İdaresi Müdürlüğü ile koordineli çalışmalara devam edilmekte olup; göçmen kaçakçılığı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
226
suçunu işleyen şahıslara yönelik istihbari faaliyetler ile organizatörlere yönelik örgütlü suçlar
kapsamında planlı faaliyetlere devam edilmektedir.
Göçmen kaçakçılığı olaylarını önlemeye yönelik olarak aylık ortalama 2.500 önleyici
kolluk devriyesi, 1.500 yol emniyet ve kontrol devriyesi olmak üzere toplam 4.000 devriye
faaliyeti icra edilmektedir. Alınan ihbarlar sonucu, teyit sonrası, süratli müdahale
yapılmaktadır.
Ayrıca, göçmen kaçakçılığı olaylarında kullanılan ticari taksilerle ilgili, İzmir İl
Jandarma Komutanlığının girişimleri ile Valilik koordinesinde toplantı yapılarak ticari taksi
sahiplerinin ikaz edilmesi sağlanmıştır. Göçmen kaçakçılığına karışan araçlara 690 sayılı KHK
gereği el konularak tespit edilen eksik hususlar neticesinde 2918 sayılı Karayolları Trafik
Kanunu, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve 4925 sayılı Karayolları Taşıma Kanununa göre para
cezası kesilmektedir.
İzmir genelinde gerçekleşen göçmen kaçakçılığına ilişkin istatistiki bilgiler aşağıda yer
almaktadır:
Yıllar Olay Sayısı Yakalanan
Düzensiz
Göçmen Sayısı
Yakalanan
Organizatör
Tutuklanan
Organizatör
2016
(1 Ocak-15 Ekim)
390 15.691 510 173
2017
(1 Ocak-15 Ekim)
244 9.450 212 112
Göçmen kaçakçılığında olay sayısı 2017 yılında 2016 yılına göre %37; yakalanan
organizatör sayısı 2017 yılında 2016 yılına göre %58; yakalanan göçmen sayısı 2017 yılında
2016 yılına göre %40; tutuklanan organizatör sayısı ise 2017 yılında 2016 yılına göre %35
oranında azalma olmuştur.
1 Ocak ile 15 Ekim 2017 tarihleri arasında yakalanan göçmenlerden 11.830’u Suriye;
7.061’i Afganistan; 297’si Irak; 202’si Pakistan; 105’i Eritre; 16’sı Kongo; 180’i ise diğer
uyruklardandır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
227
Türk Ceza Kanununun 79’uncu maddesinde, göçmen kaçakçılığı suçunu işleyenler
hakkında 3 yıldan 8 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür. Ancak organizatörler,
yakalandıklarında caydırıcı bir yaptırımla karşılaşmamakta ve aynı suçu işlemeye devam
etmektedirler. Cezaların daha caydırıcı hale getirilmesi gerekmektedir.
Ege Bölgesinde kıyı şeridinin uzun, girintili ve çıkıntılı olması, anayollar dışında
alternatif tali ve yaya yolların bulunması bölgenin kontrolünü güçleştirmektedir. Yakalanan
Suriye uyruklu göçmenlerin sınır dışı edilememesi veya geçici barınma merkezlerinde
tutulamamasından dolayı serbest kalmaları kontrollerini güçleştirmekte, Yunanistan adalarına
deniz yoluyla tekrar geçiş yapmak istemelerine sebep olmaktadır.
Genellikle göçmenlerin üzerinde pasaport veya herhangi bir belge bulunmaması
nedeniyle, kimlikleri kendi beyanları esas alınarak tespit edilmekte, göçmenlerin her seferinde
farklı isimler kullanabilmesine imkan vermekte olan bu durum, göçmenlerin arasına
karışabilecek terör örgütlerine mensup kişilerin tespitini güçleştirmektedir.
Yakalanan göçmenlerin uzun süre karakolda muhafazası bulaşıcı hastalık riskini
artırmakta; göçmenlerin sayıca fazla olmaları durumunda, emniyet ve güvenlik açısından risk
oluşturmaktadır.
Yasadışı göçmenlerin kimliklerinin doğru olarak tespiti ve kayıt altına alınabilmeleri
amacıyla mobil parmak izi ve fotoğraf alma işlemlerinin İl Göç İdaresi Müdürlüklerince tek
elden yerine getirilmesi gerekmektedir. İl Göç İdaresi Müdürlüğünün göçmen kaçakçılığının
yoğun olarak yaşandığı ilçelerde de (Dikili, Çeşme) teşkilatlanmasının tamamlanarak,
işlemlerin yerinde ve hızlı bir şekilde tamamlanmasının sağlanması gerekmektedir.
Denizden yapılacak geçişleri azaltmak amacıyla, bot ve bot motoru satışı yapılan
yerlerin ilgili birimlerce (Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü, Belediye, Liman Başkanlığı, Kolluk)
denetim altına alınarak, bot ve motorların sahte beyana dayalı kimlik bilgileri veren şahıslara
satılması ile standart dışı bot üretilmesinin engellenmesi gerekmektedir.
Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın kara teşkilatlanmasının yapılarak göçmen kaçakçılığı
olaylarında adli ve idari işlemlerin kendi birimlerince yapılması, ayrıca bot sayılarının
artırılarak denizden yapılan geçişlere karşı daha etkin mücadele edilmesi faydalı olacaktır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
228
Sahil Güvenlik Ege Deniz Bölge Komutanlığı yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu
şekildedir:
Sahil Güvenlik Komutanlığınca İzmir ilinde 2015 yılında 91.611 düzensiz göçmen
yakalanırken bu sayı 2016 yılında yaklaşık %60 azalış göstererek 40.000’e inmiştir. 2017
yılında ise 17.711 düzensiz göçmen yakalanmıştır. 2016 yılında azalış gösteren düzensiz göç
eğilimi, 2017 yılının ilk 2 ayında da devam etmiş, önceki yıllarda olduğu gibi deniz şartlarının
da elverişli olması nedeniyle yaz aylarında hafif bir artış gözlemlenmiştir. 2017 yılında Sahil
Güvenlik Komutanlığı ve diğer kolluk birimlerince toplamda 23.754 düzensiz göçmen
yakalanmış olup; gene 2017 yılında Yunanistan tarafından yakalanan düzensiz göçmen sayısı
22.515’tir. 2017 yılının Eylül ayında Ege Denizinde Türk ve Yunan makamlarınca yakalanan
düzensiz göçmen sayısı 9014 olup, Eylül ayı en fazla düzensiz göçmenin yakalandığı ay
olmuştur.
Midilli adası bölgesinde tespit edilen geçişlerin önlenmesi maksadıyla geçişlerin
yapıldığı bölgede gündüz süresince 2 sahil güvenlik botu ile ve gece süresince 2 veya 3 sahil
güvenlik botu ile devriye gezilmekte; 1 karakol komutanlığı, 1 kolluk destek timi ve 2 mobil
radar ile göçmen kaçakçılığının önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
Sakız Adasında 2017 bahar aylarında gözlenen yüksek göçmen rakamları Haziran ayı
itibari ile düşmüş Eylül ayı itibari ile tekrar yükselişe geçmiştir. Yunanistan makamlarınca 2017
yılı Ekim ayı itibari ile Sakız Adasına 5.157 göçmen geçtiği bildirilmiş, sahil güvenlik
unsurlarınca 3.896 göçmen anılan bölgede yakalanmış, 1887 göçmen ise sahil güvenlik
unsurlarınca çıkış hazırlığı yaparken kara üzerinde tespit edilerek emniyet ve jandarma
birimlerine bildirilmesi neticesinde yakalanmıştır. Sakız Adası bölgesinde tespit edilen
geçişlerin önlenmesi maksadıyla Çeşme Kanalında gündüz süresince 1 sahil güvenlik botu ile
gece süresince 1 veya 2 sahil güvenlik botu, 1 kolluk destek timi ve 1 mobil radar ile göçmen
kaçakçılığının önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
Yunanistan makamlarınca 2017 yılı Ekim ayı itibari ile Sisam Adasına 4.611 göçmen
geçtiği bildirilmiş, sahil güvenlik unsurlarınca 3.872 göçmen anılan bölgede yakalanmış, 772
göçmen ise müşterek operasyonlarla yakalanmıştır. Sisam Adası bölgesinde tespit edilen
geçişlerin önlenmesi maksadıyla Sığacık, Kuşadası Körfezi ve Didim bölgesinde gündüz
süresince 2 sahil güvenlik botu ile, gece süresince 2 veya 3 sahil güvenlik botu ile göçmen
kaçakçılığının önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
229
Düzensiz göçmenlerin büyük çoğunluğu Ege Denizinde yakalanmaktadır. 2015–2016
yıllarında yüzde %90’ın üzerinde olan Ege Denizi göçmen yakalamaları, 2017 yılında Marmara
ve Akdeniz’de gerçekleşen düzensiz göçmen yakalamaları ile birlikte % 84’e inmiştir.
Sahil Güvenlik Komutanlığınca 2016 yılında hayatını kaybeden 192; 2017 yılında ise
hayatını kaybeden 51 düzensiz göçmen denizden alınmıştır. Denizde gerçekleşen düzensiz göç
olaylarında kullanılan vasıtalar incelendiğinde lastik bot kullanımı fazla olmasına rağmen,
ölümlerin %80’i devrilerek göçmenlerin içinde sıkışmalarına neden olan fiber veya ahşap
teknelerde yaşanmıştır. Bu nedenle özellikle fiber ve ahşap teknelerin mümkün olduğunca
kontrolünün sağlanması ve düzensiz göçmenlerin lastik botların yanı sıra bu tip teknelerle
denize açılmasının önlenmesi önem arz etmektedir.
İzmir İl Milli Eğitim Müdürlüğü yetkilileri tarafından verilen bilgiler şu şekildedir:
İzmir’de 0-5 yaş aralığında 18.826, 6-18 yaş aralığında 32.309 ve kalanı 19 yaş üstü
olmak üzere kayıtlı 120.623 Suriyeli bulunmaktadır. İzmir’de 5-17 yaş arası (ÇAĞ nüfusu)
32.309 çocuktan; 13.611’i örgün eğitime, 1326 öğrenci ise geçici eğitim merkezlerinde
eğitimine devam etmektedir. Toplamda ise 14.937 Suriye uyruklu öğrenci eğitim ve öğretimine
devam etmektedir. Okula devam etmeyen çocukların bir kısmını, ailesiyle beraber Yunanistan
adalarına yahut başka ile göç etmekle beraber kayıttan düşülmeyen çocuklar oluşturmakta; bir
kısmını ise çeşitli işyerinde çalışan çocuklar oluşturmaktadır.
İzmir’de bulunan Suriye uyruklu çocuklara ilişkin eğitim verileri aşağıdaki tabloda
gösterilmektedir:
Öğrencinin Okuduğu Sınıf Öğrenci Sayısı
Ana Sınıfı 404
1.Sınıf 3642
2.Sınıf 3205
3.Sınıf 2602
4.Sınıf 1695
5.Sınıf 1045
6.Sınıf 484
7.Sınıf 217
8.Sınıf 120
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
230
9.Sınıf 103
10.Sınıf 64
11.Sınıf 19
12.Sınıf 9
Toplam 13611
İzmir’de bulunan Suriye uyruklu çocuklar için 4 adet geçici eğitim merkezi hizmet
vermektedir. Suriye uyruklu gönüllü eğiticiler de bu merkezlerde verilen eğitimlerde görev
almaktadırlar. Suriyeli Öğrencilerin Türk Eğitim Sistemine Entegrasyonu Projesi kapsamında,
Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından İzmir’de 160 Sınıf Öğretmeni, 13 Türkçe
Öğretmeni, 10 Türk Dili ve Edebiyatı, 8 rehberlik ve 4 Arapça Öğretmeni olmak üzere 195
sözleşmeli öğretmen bu merkezlerde çalışmaya başlamıştır. Geçici eğitim merkezlerinde Suriye
müfredatı okutulmakla birlikte, haftada 15 saat Türkçe eğitim verilmektedir. Geçici eğitim
merkezinde başarılı olan ve Türkçe eğitim alabilecek olan öğrenciler Milli Eğitim Bakanlığı
okullarına alınmaktadırlar. Geçici eğitim merkezlerinde alınan diplomaların uluslararası bir
geçerliliği bulunmamaktadır.
Lise çağında çok az öğrenci bulunmaktadır. Erkek çocuklar çeşitli işlerde çalışmaktalar.
Kız öğrencilerin ise daha çok ev işlerinde ailelerine yardım ettikleri gözlemlenmektedir.
2)Aydın İncelemesi
i)Aydın Valisi ve Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı ile Gerçekleştirilen Görüşme
Aydın Valisi Yavuz Selim KÖŞGER ve sonrasında Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı
Özlem ÇERÇİOĞLU ile gerçekleştirilen görüşmelerde, Aydın genelinde bulunan Suriyeliler
ve diğer göçmenler hakkında bilgi alınmıştır. Vali ve Belediye Başkanı tarafından şunlar ifade
edilmiştir:
“Aydın il merkezinde göçmen yoğunluğundan bahsetmek mümkün değildir. İl
genelinde kayıtlı 8847 Suriyeli bulunmakta olup, bunların büyük çoğunluğu Didim, Kuşadası
ve Nazilli’dedir. İlde yaklaşık 2000 Suriyeli çocuk eğitimine devam etmektedir. Çocukların
%80’i eğitime katılmakta olup, geriye kalan %20’yi de eğitime katmak için çalışmalar devam
etmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
231
Aydın’da bulunan Adnan Menderes Üniversitesinde 438 yabancı öğrenci eğitim
görmektedir. Bunlardan 6’sı ön lisans, 423’ü lisans ve 9’u lisansüstü eğitim görmektedir.
Bunlardan 82’si Azerbaycan, 38’i Türkmenistan, 24’ü Gana, 21’i Suriye, 19’u Kenya, 18’i
Afganistan uyrukludur. Öğrencilerin 297’si erkek, 141’i kadındır.
Aydın’da özellikle Didim ilçesinde yoğun bir İngiliz nüfus bulunmaktadır. Ancak bu
kişiler göçmen statüsünde olmayıp, geçerli bir ikametgaha sahip ve yerleşik kişilerdir.
Aydın Büyükşehir Belediyesi göçmen çocuklar da dahil olmak üzere okullarda 500
öğrenciye öğle yemeği yemek dağıtmaktadır. Dağıtılan bu yemeklerle beraber okullaşma oranı
büyük oranda artmıştır. Aydın genelindeki sivil toplum örgütlerinin göçmenleri sahiplenme
isteği yüksektir.”
ii)Aydın Geri Gönderme Merkezinde İl Göç Müdürlüğü Yetkilileriyle Yapılan
Görüşmeler ve İncelemeler
Aydın Geri Gönderme Merkezinde hem Merkezde bulunanların durumuna ilişkin hem
de Aydın ili genelinde yaşayan göçmenlerin durumuna ilişkin bilgi alınmıştır.
Aydın İl Göç Müdürlüğü ve Geri Gönderme Merkezi yetkililerinden edinilen bilgiler şu
şekildedir:
Aydın Geri Gönderme Merkezinde temel olarak 3 grup bulunmaktadır. Bunları, yabancı
terörist savaşçılar (tespiti Emniyet birimleri ve MİT tarafından yapılan), fuhuş amaçlı olarak
Türkiye’de bulunanlar ve çoğunlukla da Türkiye’de yaşa dışı olarak bulunanlar ve Türkiye’den
yasa dışı olarak çıkmaya çalışanlar oluşturmaktadır.
Aydın Geri Gönderme Merkezi 30 Temmuz 2013 yılında açılmış olup, toplamda 564
kişilik kapasiteye sahiptir. Kurumda Merkez Müdürü, 14 il göç uzman yardımcısı, 44 özel
güvenlik personeli, 10 temizlik personeli, 3 polis memuru, mütercim, memur, sağlık personeli,
2 teknik eleman olmak üzere toplamda 77 personel çalışmaktadır. Merkezin 25 Ekim 2017
tarihi itibariyle nüfusu 376’dır. Merkezde bulunanlardan 65 kişi yabancı terörist savaşçı
kapsamında, diğer kalanlar ise düzensiz göç veya suça karışmış kişi kapsamındadır.
Merkezde barındırılan yabancılara günde 3 öğün yemek verilmektedir. Merkezde şeker
hastası, kalp hastası gibi özel beslenmesi gerekenlere diyet yemekler verilmekte olup, bebekler
için süt, organik mama verilmekte; çocuklar için ara öğünler çıkartılmaktadır. Emziren annelere
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
232
ara öğünler düzenli olarak verilmektedir. Merkezde yabancılara verilen yemek numuneleri
herhangi bir zehirlenme durumunda incelenmek üzere 72 saat boyunca muhafaza edilmektedir.
Merkezde idari gözetim altında bulunan yabancılar yasal ve insan hakları çerçevesine
uygun şekilde, talepleri doğrultusunda, avukatları ile görüşme yapabilmektedir. Bunun için
Merkezde özel olarak 5 adet avukat görüşme odası tahsis edilmiştir. Merkezde tebligat formu
ve bilgilendirme broşürlerinde yabancıların hakları 17 farklı dile çevrilmiştir. Göçmenlere
yapılan tebligatlarda, göçmenlerin yasal konumları, geri gönderme işlemleri, kararlara itiraz,
yargısal başvuru yolu, kişinin en fazla ne kadar Merkezde tutulabileceği ile Merkezin genel
düzenine ilişkin kurallar hakkında bilgilendirilmeler yapılmaktadır. 2017 yılında Geri
Gönderme Merkezinde toplam 145 avukat müvekkilleriyle görüşmüştür. Merkezde telefon
hizmetlerine her gün belli saatler arasında erişim mümkün olup, gazetelere erişim imkânı
bulunmaktadır. Telefonların üzerinde, farklı dillerde, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserliğinin ve Aydın Barosunun iletişim bilgileri yer almaktadır.
Merkezde kalan yabancılar tarafından bedeli karşılanamayan acil ve temel sağlık
hizmetleri ücretsiz olarak almaktadırlar. Aydın Geri Gönderme Merkezinde 4 adet revir
bulunmaktadır. 7/24 esasına göre hizmet vermekte olan revirlerde 2017 yılında 1197 göçmen
muayene olmuş, 401 göçmen ise tedavisi sağlanmak üzere hastaneye sevk edilmiştir. Acil
hastalar Merkez araçları yahut ambulans çağrılarak hastaneye götürülmektedir. Merkez 15
günde bir dezenfekte edilmektedir.
Geri Gönderme Merkezinde 1 açık, 1 kapalı çocuk oyun alanı, 1 adet kütüphane, kantin,
ibadethane, kadın faaliyet odası, televizyon odası, spor alanları ve berber bulunmaktadır. Yaz
aylarında güneş enerjisi ile, kış aylarında ise kalorifer yakıtı ile sıcak su temini sağlanmaktadır.
Merkez, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Kızılay ve sivil toplum kuruluşları
tarafından düzenli olarak denetlenmekte olup, hazırlanan raporlar çerçevesinde sorunlara
çözüm üretilmeye çalışılmaktadır.
Kurumda çalışmakta olan özel güvenlik personeline düzenli olarak öfke kontrolü, gaz
kullanımı ve İnsan Hakları Bilgilendirme Eğitimi verilmektedir.
2017 yılında Merkezde işlem yapılan düzensiz göçmen sayısı 3535 olup, 908 yabancı
sınır dışı edilmiştir. Merkezde refakatsiz çocuk bulunmamaktadır. Refakatsiz çocuklar
ivedilikle Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı himayesi altında alınmaktadır. 2017 yılında
Bakanlık himayesine verilen 23 çocuk bulunmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
233
2017 yılında Aydın’dan üçüncü bir ülkeye yasal yollardan (mülteci olarak) giden
Suriyeli sayısı 14’tür. Bunlardan 6’sı Kanada’ya, 4’ü Almanya’ya, 2’si Belçika’ya ve 2’si
Lübnan’a gitmiştir. 2016 yılında giden ise toplamda 64 kişidir.
Aydın Geri Gönderme Merkezinde kalan 139 kişi Doğu Türkistanlı olduklarını iddia
etmekle beraber, yapılan incelemeler sonucunda bu kişilerden 10’unun Rusya Federasyonu,
19’unun Tacikistan, 10’unun Özbekistan ve 2’sinin Kırgızistan vatandaşı olduğu tespit
edilmiştir. Bu kişilerin uyrukları hakkında doğru bilgi vermemelerinin nedeni, Çin’e geri
gönderilmeyeceklerine duydukları inançtır. Türkiye’de ülkelerine geri gönderilmemek için
sistemi istismar edenler ya Suriye uyruklu oldukları yönünde ya da Doğu Türkistan uyruklu
oldukları yönünde yalan beyanda bulunmaktadırlar. Bu tür yalan beyanlar genellikle yapılan
mülakatlar esnasında ortaya çıkmaktadır.
2016 yılında yabancıların sınır dışı etme kararlarının iptali yönünde açtıkları 19 dava
bulunmaktadır. Bu davalardan 11’i İl Göç İdaresi lehine sonuçlanmış; 8 dava ise henüz
sonuçlanmamıştır. 2017 yılında yabancıların sınır dışı etme kararlarının iptali yönünde açtıkları
14 dava bulunmaktadır. Bu davalardan 9’u İl Göç İdaresi lehine sonuçlanmış; 1 dava idare
aleyhine sonuçlanmış ve 4 dava ise henüz sonuçlanmamıştır.
2016 yılında yabancıların idari gözetim kararının (Geri Gönderme Merkezine alınmaya
karşı) iptali yönünde açtıkları 72 dava bulunmaktadır. Bu davalardan 62’si İl Göç İdaresi lehine
sonuçlanmış; 10 dava idare aleyhine sonuçlanmıştır. 2017 yılında yabancıların idari gözetim
kararının (Geri Gönderme Merkezine alınmaya karşı) iptali yönünde açtıkları 125 dava
bulunmaktadır. Bu davalardan 117’si İl Göç İdaresi lehine sonuçlanmış; 3 dava idare aleyhine
sonuçlanmış ve 5 dava ise henüz sonuçlanmamıştır.
Aydın Geri Gönderme Merkezinde işlem yapılan yabancıların en çok konuştukları diller
sırasıyla Afganca, Urduca ve Arapça’dır. Bu dilleri Farsça, İngilizce ve Fransızca izlemektedir.
Türkiye’de en fazla Suriyeliyi barındıran 24’üncü il Aydın’dır. Aydın ilinde geçici
koruma statüsü altında yaşayan Suriyeli sayısı 8.147 kişidir. Bunlardan %30’u ilkokul ve
ortaokul mezunudur. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 2009’dur. Lise ve dengi okullardan
mezun olanların sayısı 888’dir. 679 lisans ve dengi, 44 yüksek lisans diploması olan Suriyeli
bulunmaktadır. Adnan Menderes Üniversitesine kayıtlı 21 Suriyeli öğrenci bulunmaktadır.
Aydın’da bulunan 8147 Suriyelinin 2364’ü 18 yaş altında, 5722’si 18-65 yaş aralığında
ve 61’i 65 yaşının üzerindedir. Ekim 2017 itibariyle geçici koruma statüsünde bulunan 0-2 yaş
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
234
aralığında olan toplam 548 Suriyeli bebek bulunmaktadır. 2015 yılında doğan Suriye uyruklu
bebeklerin sayısı 217; 2016 yılında doğan Suriye uyruklu bebeklerin sayısı 187 iken 2017 yılı
Ekim ayı itibariyle yeni doğan Suriye uyruklu bebek sayısı 144 olarak kaydedilmiştir.
VII.DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
24-25 Ekim 2017 tarihlerinde İzmir Harmandalı ve Aydın Geri Gönderme
Merkezlerinde yapılan incelemelerde23 Merkezlerin fiziksel durumlarının, sosyal donatılarının
gayet iyi durumda olduğu müşahede edilmiş; Merkezlerde çalışan personelin alanında
profesyonelleştiği gözlemlenmiş. Merkezlerde kalan göçmenlerle yapılan ikili görüşmelerde
Merkezlerin işletilmesine veya personelin kötü muamelesine dair hiçbir şikayet alınmamıştır.
Aydın ve İzmir Geri Gönderme Merkezlerine yönelik olarak edinilen kanaat özet olarak
aşağıdaki şekildedir:
Merkezlerde faal durumda yemekhane, spor salonu, dinlenme odası, kütüphane,
revir, ibadethane, çocuk oyun odaları, TV izlemede odası ve kuaför salonlarının
olduğu gözlemlenmiştir.
Merkezlerde yeterli düzeyde göç uzmanı, psikolog, sosyolog, sosyal çalışmacı, hukukçu
ve mütercimden oluşan uzmanların bulunduğu tespit edilmiştir.
Merkezlerin sosyal donatılarının ve özel yaşam alanlarının iyi durumda olduğu ve
aktif olarak kullanıldığı müşahede edilmiştir.
Merkezlerde yaşamakta olanlarla yapılan görüşmelerde kötü muamele veya işkenceye
dair hiçbir şikâyet gelmemiştir.
Merkezlerde bulunan yabancıların acil ve temel sağlık hizmetlerinin karşılandığı, her
gün doktorun bulunduğu tespit edilmiştir.
Üç öğün gıda ihtiyacının karşılandığı, kantin hizmetlerinin de verildiği izlenmiştir.
İdari gözetim, sınır dışı hususlarındaki kararlarla birlikte tebligatın ve kanuni süreç ve
haklar hususunun 17 ayrı dilde yapıldığı, avukata ulaşımın kolay ve mümkün
olduğu, kararlara karşı davaların açıldığı tespit edilmiştir.
Yetkililer tarafından verilen bilgiye göre, İzmir Harmandalı Geri Gönderme
Merkezinde 2017 yılı Ocak - Kasım ayları arasında 423 avukat müvekkilleriyle
görüşmüş; Aydın Geri Gönderme Merkezinde ise 2017 yılı Ocak - Kasım ayları arasında
145 avukat müvekkilleriyle görüşmüştür.
Telefon hizmetlerine her gün belli saatler arasında erişimin mümkün olduğu,
gazetelere erişim imkânı verildiği görülmüştür.
Kadınların, erkeklerin ve ailelerin ayrı bölümlerde kaldığı tespit edilmiştir.
Çocukların yüksek yararı gözetilerek ayrı yerde barındırıldıkları, çocuklara ait eğitim,
23 Avrupa Konseyi bünyesinde bulunan Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi İzmir ve Aydın Geri Gönderme Merkezlerinde 2015 yılında inceleme yapmış olup, ilgili Raporları 2017’de yayımlanmıştır. Aydın Geri Gönderme Merkezi 2013 ve İzmir Harmandalı Geri Gönderme Merkezi ise 2016 yılında faaliyete geçmiştir. Komitenin 2015 yılında İzmir’de incelediği Geri Gönderme Merkezi kapatılmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
235
oyun alanları olduğu, bu bölümde öğretmenlerin, psikologların çalıştığı tespit edilmiştir.
Merkezlerde refakatsiz çocuk bulunmamaktadır.
Geri gönderme merkezlerinin Valilikçe haberli ve habersiz denetimleri yapılmaktadır.
Geri gönderme merkezlerinde açık havaya çıkma olanağı bulunmakta olup, günde 3
saat havalandırmaya çıkmak mümkündür.
Sınır dışı etme ve idari gözetim kararları süreçlerinin 6458 sayılı Yabancılar ve
Uluslararası Kanununun (YUKK) 52, 53, 54, 55 ve 57’nci maddelerine uygun olduğu,
geri gönderme merkezi işletmelerinde verilen hizmetlerin 6458 sayılı YUKK’un 58 ve
59’uncu maddelerine uygun olarak sağlandığı müşahede edilmiştir.
Avrupa Konseyi bünyesinde bulunan Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi’nin Geri
Gönderme Merkezleri ile ilgili raporunun hem tespit açısından hem de zamanlama açısından
yanıltıcı ve önyargılı olduğu yerinde yapılan incelemede görülmüştür. 2015 yılında yapılan
incelemenin raporunun 2017 yılında yayınlanması olumsuz bir algı çalışması yapılmaya
çalışıldığını ortaya koymaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
236
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KİLİS’İN NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜNE ADAY GÖSTERİLMESİ
TEKLİFİ
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
237
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
IV. KİLİS’İN NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜNE ADAY GÖSTERİLMESİ
TEKLİFİ Mülteci Hakları Alt Komisyonu 31.03.2016 tarihinde gerçekleştirdiği toplantısında,
Kilis ilinin ev sahipliği yaptığı Suriyeli sayısının, ilin kendi nüfusunu geçmesi ve bu durumun
ilde bir toplumsal huzursuzluğa yol açmamasından dolayı, Kilis’in Nobel Barış Ödülüne aday
gösterilmesine karar vermiştir. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi Genel Kurulu nezdinde değerlendirilmesi teklif edilen karar aşağıda yer almaktadır:
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
238
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
239
BEŞİNCİ BÖLÜM
DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
240
BEŞİNCİ BÖLÜM
V. DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER
V.1.1.Göç Olgusuna Genel Bakış:
Göç insanlık tarihinin her döneminde var olmuştur. (Uluslararası/Dış) Göç, “bir kişinin veya
bir grup insanın uluslararası bir sınırı geçerek başka bir yere gitmesi” olarak tanımlanmakta ve
süresi, yapısı ve nedenine bakılmaksızın insanların yer değiştirmesi sonucunu doğuran nüfus
hareketleri bu kapsama dâhil edilmektedir. Söz konusu yer değiştirme hareketleri gönüllü ya da
zorunlu sebeplerle gerçekleşebilmektedir. Göç olgusunda, göç hareketinin öznesi “yabancı”dır.
Göç eylemi ile yabancı bireyin ilişkisi değerlendirildiğinde, bu bireylerin “göçmen” olarak
isimlendirildikleri görülmektedir. Özellikle sosyolojik açıdan göçe muhatap olanlar için
göçmen teriminin kullanılması, dışlayıcı bir anlama evrilen “yabancı” teriminden ziyade daha
kapsayıcı bir süreç oluşmasını sağlamaktadır. Türkiye’de göç hukukunu düzenleyen
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu isminin de bu anlamda değerlendirilmesi,
kapsayıcılık anlamında Göçmen Kanunu olarak değiştirilmesi doğru algılar oluşmasına katkı
sağlayacaktır.
Göç neden ve sonuçları ile dinamik bir süreçtir. Göç, siyaset, ekonomi, sosyal ve kültürel
yaşamla yakından ilgilidir. Toplumları, politikaları, devletleri, sistemleri ciddi şekilde
etkilemektedir. Uluslararası göç, birden fazla devleti aynı anda etkilemektedir. Göçler, çoğu
zaman bir yandan yerleşilen ülkeye işgücü katkısı sağlamakta, farklı beceriler ve yeni fikirler
getirmekte diğer yandan kaynak ülkelerde nitelikli işgücü kaybına sebep olabilmektedir.
Dolayısıyla, göçmenlerin yerleştikleri ülkeler kadar arkalarında bıraktıkları ülkeleri de
ilgilendirmekte ve bu ülkeler arasındaki etkileşimi şekillendirip kalıcı izler bırakmaktadır.
Mevcut sebepler yanında ekolojik ve iklim değişikliği gibi yeni sebeplerin de eklenmesi ile
göçlerin artarak devam etmesi beklenmektedir. Göç hareketleri, iyi yönetilebildiği takdirde
olumlu sonuçlar doğurmakta ekonomik, kültürel, sosyal katma değerler oluşturabilmekte, aksi
halde başta kamu düzeni ve güvenliğine tehdit olmak üzere insan hakları ihlallerinin ortaya
çıkmasına kadar bir dizi olumsuz sonucu beraberinde getirebilmektedir. Bu nedenle çağımızda
ekonomik kalkınmayı destekleyen, kamu güvenliğini muhafaza eden ve göçmenlerin insan
haklarının korunmasını amaçlayan etkili bir göç yönetimi geliştirebilmek hayati derecede önem
kazanmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
241
Göç, sosyal, ekonomik, güvenlik, kültürel, fırsat ve kriz boyutları olan bir olgudur. Çok yönlü
bir sosyal boyutu olan göç bugün Dünyada özellikle Avrupa’da maalesef güvenlik boyutu ile
çokça değerlendiriliyor.
Maalesef Teröristlerin göç yollarını kullanıyor olması ve yaşanan uyum problemleri, kriminal
merceklerle analizi popüler kılmaktadır. Oysa yapılan çalışmalar göçmenlerin suça karışma
oranının yerleşiklere göre daha düşük seviyede olduğunu göstermektedir.
Avrupa’da kriminal lenslerle konunun değerlendirilmesi göçmenler toplumsal huzuru bozar,
ekonomiyi geriletir yanılgısını doğuruyor. Oysa göç tek başına iyi ya da kötü bir olay değildir.
Göç iyi yönetildiği zaman fırsatlar doğurur. Unutulmamalı Amerika da, Kıta Avrupası da
göçlerle şekillenmiştir. Göçmenlerin ekonomilere kattığı katma değer, kültürel ve toplumsal
katma değer dünyanın göçe bakışını şekillendirmelidir.
Göç bugün engellenemeyen bir süreçtir. Engelleme çalışmaları, artan sınır kontrolleri, dikenli
teller, sığınmacıyı azaltmıyor, göçü azaltmıyor, düzensiz göçü artırıyor. Maalesef daha çok
insanın denizlerde boğulmasına sebep oluyor. Dünya, “göçü engelleme performansını” kaynak
ülkelerdeki sorunları çözmeye ve uyum politikalarına harcamalıdır.
Bugün göç hareketliliği İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra en hızlı dönemini yaşamaktadır.
Birleşmiş Milletler verilerine göre 300 milyona yakın göçmen yani dünya nüfusunun %3 ü
kendi doğduğu ülkelerin dışında yaşıyor. Göçmenlerin 60 milyondan fazlası da, sığınmacı,
mülteci veya başka bir koruma statüsü ile yuvalarından, evlerinden uzak bir şekilde yaşıyorlar.
Sayılara, sonuçlara ve sürece bakınca çağımızı “Göç Çağı” olarak isimlendirmek çok doğru bir
değerlendirme olacaktır.
V.1.2.Türkiye’de Göç:
Ülkemiz coğrafi ve stratejik konumu sebebiyle tarih boyunca kitlesel sığınma hareketleri de
dâhil olmak üzere geniş anlamda göç hareketlerinin nihai durağı olmuş ve milyonlarca göçmene
ev sahipliği yapmıştır. Türkiye, doğusunda ve güneyinde çatışma ve istikrarsızlıkların
yaşandığı bazı Orta Doğu ve Asya ülkeleriyle, batısında refah düzeyi yüksek Avrupa ülkeleri
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
242
arasında köprü konumundadır. Özellikle son yıllarda artan ekonomik ve siyasi gücü ve istikrarlı
yapısı, Türkiye’yi düzenli ve düzensiz göç hareketleri için çekim merkezi haline gelmiştir.
Ülkemiz, geçmişte uluslararası göç yollarında transit ülke konumundayken son yıllarda
gerçekleştirdiği sosyo-ekonomik atılımlar neticesinde hedef ülke konumuna gelmiştir. Bu
konumumuz neticesinde 2017 yılsonu itibarıyla; öğrenim, yatırım, çalışma ve akademik
faaliyetler gibi çeşitli amaçlarla gelen yaklaşık 600 bin ikamet izni sahibi göçmen ülkemizde
bulunmaktadır.
2011 yılında Suriye’de başlayan savaş ve insani krizin sonucu olarak milyonlarca insan
yerinden edilmiştir. Açık kapı, temel yaşamsal ihtiyaçların karşılanması ve geri göndermeme
esaslarına dayanan insani iltica politikası uygulayan Türkiye’de, 2018 yılı başı itibariyle
yaklaşık 3,4 milyon Suriyeli geçici koruma statüsüyle yaşamaktadır. Suriyelilerin yanı sıra Irak,
Afganistan, İran, Somali gibi ülkelerden Türkiye’ye uluslararası koruma bulmak maksadı ile
gelen 2017 sonu itibarı ile 300 bin sığınmacı bulunmaktadır. Türkiye’de bu gün 3,4 milyonu
geçici koruma statüsüyle, 300 bini uluslararası koruma başvurusuyla, 600 bini ikamet izniyle
olmak üzere yaklaşık 190 farklı ülkeden, farklı statülerde 4,3 milyon göçmen yaşamaktadır.
V.1.3.Tarihimizde Göç Hareketleri:
Hem Osmanlı Devleti döneminde hem de Cumhuriyet döneminde din ve ırk ayrımı
yapılmaksızın sığınanlara kapıların açıldığı, hoşgörüyle yaklaşıldığı herkesin malumlarıdır.
Ülkemiz göç açısından hem transit geçiş güzergâhı olmuş, hem de hedef ülke olmuştur. Önemli
göç dalgalarına ev sahipliği yaptık, yapmaya devam ediyoruz. Biz 1951 Cenevre Sığınmacı
Sözleşmesi olmadan da mazlumlara kapılarını, gönlünü açan bir medeniyetiz.
Cumhuriyet ve Osmanlı döneminde öne çıkan kitlesel ve bireysel sığınma hareketlerinin
başlıcaları şunlardır:
• 1492 yılında on binlerce Yahudi’nin İspanya’dan gemilerle kurtarılarak Osmanlı
İmparatorluğu topraklarına getirilmesi,
• 1709 yılında İsveç Kralı Şarl’ın beraberindeki yaklaşık 2 bin kişilik grupla birlikte Osmanlı
İmparatorluğuna sığınması,
• 1718 Pasarofça Antlaşması’nın ardından Macar Kralı II. Rakoczy Ferenc’in Osmanlı
İmparatorluğu’na sığınması,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
243
• 1830 Polonya İhtilali’nin liderlerinden bugünkü Polonezköy’ün kurucusu Prens Adam
Czartorski’nin 1841 senesinde Osmanlı İmparatorluğu’na iltica etmesi
1858 - 1864 yılları arasında Rus kaynaklarına göre yaklaşık 493.000 Müslüman Kafkas nüfusun
Osmanlı’ya sığınması,
• 1864 senesinde ise Rus ordusundan kaçan yaklaşık 1 milyon Kafkas nüfusun Osmanlı
İmparatorluğu topraklarına kabul edilerek, Balkanlar’a ve Anadolu’nun çeşitli yerlerine
yerleştirilmesi (Çerkez Sürgünü).
• 1917 Bolşevik İhtilali’nin ardından Vrangel’in yaklaşık 135 bin kişiyle birlikte Osmanlı
İmparatorluğu’ndan koruma talep etmesi.
• 1923-1945 yılları arasında Balkanlardan 800 bin kişi,
• 1933-1945 yılları arasında Almanya’dan 800 kişi,
• 1988 yılında Halepçe katliamından sonra Irak’tan 51.542 kişi,
• 1989 yılında Bulgaristan’dan 345 bin kişi,
• 1991 yılında Birinci Körfez Savaşından sonra Irak’tan 467.489 kişi,
• 1992-1998 yılları arasında Bosna’dan 20 bin kişi,
• 1999 yılında Kosova’da meydana gelen olaylar sonrasında 17.746 kişi,
• 2001 yılında Makedonya’dan 10.500 kişi
Türkiye 1923’ten 2011 yılına kadar 1,5 milyondan fazla göçmene, 2011-2017 yılları arasında
da 4 milyondan fazla göçmene ev sahipliği yapmıştır.
V.1.4.Suriyelilerin Göçü:
2011 yılında başlayan Suriye iç savaşı sonrasında 6,5 milyondan fazla Suriyeli, sığınacak
güvenli bir ülke bulabilmek için Türkiye, Lübnan, Ürdün ve diğer ülkelere göçmüşler,
sığınmışlardır. Bunun yanı sıra bir o kadar insan Suriye içerisinde bir iç göç yaşamak zorunda
kalmıştır. Savaş ve kaos ortamında 700 binden fazla Suriyelinin hayatını kaybettiği uluslararası
kuruluşlarca açıklanmıştır.
Türkiye’ye ilk Suriyeli göçü 2011 yılında başlamış olup, iç savaşın bitmemesi ve şiddetini
arttırması sonucu ülkemize gelen Suriyeli sayısı her yıl artmıştır. Yaklaşık 3,4 milyonu Suriyeli
ülkemize sığınmıştır. Türkiye dünyadaki en büyük sığınmacı nüfusuna ev sahipliği
yapmaktadır. Suriyeli göçmenlerin % 8 kadarı geçici barınma merkezlerinde, geriye kalan
kısmı ise şehirlerimizde yaşamaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
244
Türkiye Suriyeli göçü başladıktan sonra acilen sınırlarını açmış ve savaştan kaçan Suriyelileri
kucaklamıştır, 2011 yılından itibaren açık kapı politikası, sığınmacıların temel ihtiyaçlarının
karşılanması ve geri göndermeme ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalmıştır. Ülkemiz iç savaş
mağdurlarının korunmasında tarihsel bir misyon üstlenmiştir.
Ülkemizde bulunan kayıtlı Suriyeliler geçici koruma statüsündedir. Geçici koruma; bireysel
uluslararası koruma başvuru mekanizmasının etkin bir şekilde uygulanmasının mümkün
olamayacağı ölçüde kitlesel göç hareketinin olduğu durumlarda, uygulanan bir koruma
tedbiridir. Geçici koruma kapsamına alınanlara, başta sağlık hizmetleri olmak üzere eğitim, iş
piyasasına erişim, sosyal yardım ve hizmetler ile evlilik, abonelik ve araç kaydı işlemleri
yapabilmelerine dair olanaklar ikamet ettikleri illerde sağlanmaktadır. Geçici Koruma statüsü
YUKK’un 91. Maddesi ve 22 Ekim 2014 tarihinde yürürlüğe giren Geçici Koruma yönetmeliği
ile ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
Türkiye’de 28 Aralık 2017 itibariyle 3.424.237 Suriyeli bulunmaktadır. Suriyelilerin,
1.852.563’ü erkek ve 1.571.674’ü kadındır. Yaş dağılımına bakıldığında, göçmenlerin yaklaşık
%50’sini 0-18 yaş aralığındakiler; %45’ini 18-60 yaş aralığındakiler ve %5’inin 60 yaşın
üstündekiler oluşturmaktadır.
Ülkemizde bulunan Suriyelilerin, yaklaşık 235 bini 21 geçici barınma merkezinde
yaşamaktadır. Geçici Barınma Merkezlerinin 12’si Konteyner Kent, 9’u Çadır Kenttir. Bu
merkezlerde kalan Suriyeliler ekonomik durumu en zayıf kesimi oluşturmakta olup; temel
insani hizmetler sunulmakta bu hizmetler için hiçbir bedel alınmamaktadır. Geçici Barıma
Merkezlerimizde misafir edilen Suriyelilerin ihtiyacı olan eğitim ve sağlık hizmetleri
karşılanmakta, beslenmeleri için sosyal yardım yapılmakta, üçüncü kişilere ihtiyaçları olmadan
yaşamalarına destek olacak meslek edinme ve özellikle kadınlara yönelik beceri kursları
verilmekte, psikolojik destek sağlanmaktadır. Barınma merkezlerinde çocuk oyun bahçeleri,
spor sahaları, market, terzi, berber gibi her türlü sosyal aktivite ve ihtiyaç alanları da mevcuttur.
Bir yandan 6 yıldır çadır kentlerde zor yaşam koşullarında barınanlar çadırkent-konteynırkent
dönüşümü ile modern konteyner kentlere aktarılırken diğer yandan geçici barınma
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
245
merkezlerinde kalanların sayısı süreç içerisinde azalmaktadır. Bu süreç içerisinde yaşam
koşulları sebebiyle çadır kentlerin kapatılması veya konteyner kente dönüşümü çalışmalarına
hız verilmesi çok önemli bir gelişmedir. Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Kahramanmaraş, Mardin,
Hatay, Adana, Osmaniye, Malatya illerinde geçici barınma merkezleri bulunmaktadır. Geçici
Barınama Merkezleri AFAD’ın koordinasyonunda Valiliklerce yönetilmektedir. Geçici
Koruma altındaki Suriyeliler iş olanaklarının çok olduğu iller, kültürel yakınlık ve Suriye
sınırına yakınlık kriterlerine göre belirli şehirlerde yoğunlaşmışlardır. Geçici Barınma
Merkezlerin verilen hizmetlerin kabul edilen uluslararası standartlarının üstünde olduğu ve
geçici kent yönetimi sistematiğinin çok başarılı şekilde işlediği uluslararası kuruluşlarca da
tescil edilmiştir.
Yaklaşık 3.2milyon Geçici koruma altındaki Suriyeli Geçici Barınma Merkezlerinin dışında
Türkiye’nin 81 ilinde yaşamaktadır. Suriyelilerin hangi kentlerde yoğunlaştıklarına
bakıldığında, 517.697 göçmenle ilk sırayı İstanbul almaktadır. Bunu sırasıyla, Şanlıurfa
(448.975), Hatay(426.278), Gaziantep(342.442), Mersin(173.191), Adana(164.590), Kilis
(129.063), Bursa(127.295), İzmir(118.650), Kahramanmaraş(96.251) ve diğer iller
izlemektedir.
V.1.5.Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu:
Coğrafyada ortaya çıkan istikrarsızlıklar göçleri itmiş, ülkemizin yaşadığı ekonomik büyüme,
istikrar ve insani bakışımız göçü çekmiştir. Çağımızın göç hareketleri içinde, ülkemizin transit
ülke yanında hedef ülke olma konumu da dikkate alınarak, göç alanını daha iyi yönetmek
amacıyla köklü değişiklikler öngören, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu
(YUKK) Nisan 2013 tarihinde kabul edilmiştir. Bu düzenleme ile Türkiye’ye yönelik artan ve
çeşitlenen göç hareketlerinde güvenlik ile hak ve özgürlüklerin güvence altına alma ihtiyacının
dengelenmesi hedeflenmiştir. Söz konusu bu dengenin güçlü bir göç yönetimiyle sağlanması
göç ve uluslararası koruma (iltica) alanında stratejilerin belirlenmesi, uyum süreçlerinin
yönetimi, insan hakları temelli, yönetilebilir ve kurumsal bir yapılanma oluşturulması için
önemli mevzuat ve altyapı çalışmaları yapılmış, yapılmaya da devam etmektedir.
YUKK ile hukuki ve kurumsal boşluk 2013 yılı itibariyle doldurulmuştur. Bu Kanun, üç ana
kısımdan oluşmaktadır:
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
246
• Yabancılar,
• Uluslararası koruma,
• Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
YUKK ile düzenlenen başlıca konu başlıkları şunlardır:
• Türkiye’ye giriş ve Türkiye’den çıkış hükümleri
• Vizelere ilişkin hükümler
• İkamet izni ve çeşitleri
• Vatansız kişi ve hakları
• Sınır dışı etme
• Kabul ve Barınma Merkezleri ile Geri Gönderme Merkezleri
• Uluslararası koruma ve çeşitleri
• Geri göndermeme ilkesi
• Geçici koruma
• Uyum
• Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün kuruluşu ve görevleri
2013 yılında TBMM’de kabul edilen Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile göç ve
uluslararası koruma (iltica) alanındaki ulusal politikalarımızın zeminini oluşturulmuş, göçmen
ve sığınmacı haklarının yasal çerçevesi uluslararası standartlara uygun hale gelmiştir. Ülkemiz,
tarih boyunca kitlesel sığınma hareketleri de dâhil olmak üzere çeşitli göç hareketleri ile
karşılaşmış ve milyonlarca göçmene ev sahipliği yapmış bir geleneğe sahiptir. Bu geleneğin
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve bu kanunla göç alanında oluşturulan İçişleri
Bakanlığına bağlı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ile uzmanlık sahibi, uluslararası işbirliğine
açık, dinamik yapıyla kurumsal hale getirilmesi çok önemli bir adımdır. Bu kanun ile Kitlesel
akın durumlarında sağlanacak “geçici koruma”, ilk defa kanuni dayanak kazanmıştır.
V.1.6.Geçici Koruma Statüsü:
Suriye’de yaşanan insani krizin büyümesi sonucunda 300-400 kadar Suriye vatandaşının,
29.04.2011 tarihinde Hatay ili Yayladağı ilçesindeki Cilvegözü sınır kapısına doğru
hareketlenmesi, Suriye’den Türkiye’ye yönelik bir toplu nüfus hareketinin ilk adımını
oluşturmuştur. Türkiye, 2011 yılının Nisan ayından itibaren, Suriye’den ayrılmaya zorlanmış
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
247
kişilerin ani gelişen kitlesel akınlarıyla karşı karşıya kalmıştır. Suriye’deki durumun ciddiyetini
koruması ve sığınmacıların ülkelerine güvenli dönüşlerine imkân verecek koşulların uzun süre
sağlanamamış olması nedeniyle söz konusu sığınmacılara uluslararası koruma sağlanmıştır.
Ülkemize kitlesel akınla gelen Suriyelilere sağlanan koruma uluslararası literatüre göre “Geçici
Koruma”dır. Türkiye açık kapı politikası ile ülke topraklarına kabul, Geri göndermeme ilkesi,
Gelen kişilerin temel ve acil ihtiyaçlarının karşılanması ilkelerine riayet ederek “Geçici
Koruma” statüsünü 04/04/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma
Kanunu’nun 91'inci maddesi ve bu maddeye dayanılarak çıkarılan 13/10/2014 tarihli ve
2014/6883 sayılı Geçici Koruma Yönetmeliği çerçevesinde sağlamaktadır.
Zaman zaman “Geçici Koruma Statüsünün” geçici olduğu, Suriyelilere yeni bir uluslararası
koruma statüsü tanımlamak gerektiği gibi kamuoyunda farklı görüşler ifade edilmektedir.
Dünyadaki geçici koruma mekanizmalarına bakıldığında devletlerin kendi öznel durumlarına
göre bu mekanizmayı geliştirdiğini görmekteyiz. Avustralya geçici koruma statüsünü iklimsel
değişikliklerin getirmiş olduğu doğal afetler sonucu yerinden olmuş kişilere sağlamakta
iken; Kanada devam eden silahlı çatışma, iklimsel değişikliklerin getirmiş olduğu doğal
afetler, diğer olağanüstü geçici durumlar karşısında belli gruplara, göçmenlerden farklı olarak
bu statüyü sınırlı süreli olarak vermekte ve koruma sağlamaktadır. Uygulamalarda geri
göndermeme ilkesi gözetilmekte, süre bittikçe menşe ülkenin objektif koşullarına ve olaya göre
korumanın süresi uzatılabilmektedir.
Avrupa Birliği ülkelerinde geçici koruma Avrupa Birliği topraklarına kitlesel olarak akın eden
yerinden edilmiş kişilerle ilgilidir. Geçici koruma mekanizmasının en etkili örneği 1990’lı
yılların başında, Eski Yugoslavya’daki çatışmalardan kaçan insanları korumak için bazı Avrupa
Devletleri tarafından yapılan uygulamalar olarak gösterilmektedir. Avrupa Birliği sığınma
mevzuatında geçici korumanın hukuki temelini “Yurdundan ayrılmaya zorlanmış kimselerin
kitlesel sığınma durumunda geçici koruma sağlamak için asgari standartlar hakkında ve üye
devletlerarasında bu tür insanları ülkeye kabul etmesi ve sonrasında bunun sonuçlarına
katlanmasına ilişkin olarak 20 Temmuz 2001 tarihli Avrupa Konseyi Yönergesi” (Geçici
Koruma Yönergesi) oluşturmaktadır. Bu koruma rejimi dünyada niteliği tam belirlenmiş bir
statü değildir. Geçici Koruma Rejimi Türkiye’deki uygulama ile içerik ve nitelik kazanmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
248
Eğitim, sağlık, sosyal yardım, istihdama erişim hususlarında oluşturulan yönetmelik
uluslararası uygulamaların üstünde, hak temelli yaklaşımlar içermektedir. Uluslararası alanda
içeriği net olmayan geçici koruma statüsü, Türkiye’de oluşturulan mevzuat ve beraberindeki
uygulamalarla uluslararası sürece örneklik edecek olgunluk düzeyine ulaştığı tespit edilmiştir.
Kitlesel akınlarda topyekûn bir göç söz konusudur. Bireysel başvuru imkanının olmadığı bir
süreçtir. Kitlesel akınlardan en çok komşu ülkeler etkilenmektedir. Nitekim Suriye’deki savaş
sonucunda 6,5 milyonluk bir kitlesel göç olmuştur ve yerinden edilenlerin %85’i komşu
ülkelere sığınmıştır. Suriye’nin savaştan etkilenen coğrafyasında yaşayan sivil halk neredeyse
hiç kalmamıştır. Bu şekilde savaştan kaçanlara ve kitlesel olarak göç edenlere daimi bir statü
vermek çözüm değildir, aksine hem kaynak ülke hem de hedef ülke için problemi büyütmektir.
Savaşın bitmesi halinde boşalmış coğrafyaya geri dönüşlerin olması gerekir. Eğer kalıcı bir
statü verilirse savaş sonrası geri dönüş süreçleri yönetilemeyebilir ve kitlesel akımla neredeyse
sivil unsurun kalmadığı coğrafyada boşluklar oluşur. Boşalan coğrafyaya geri dönüşler için
statünün geçici olması doğru bir uygulamadır. Kaynak coğrafyadaki boşluklar farklı unsurlarca
değil, orayı yüzyıllardır yurdu bilen sahiplerince doldurulması açısından Geçici Koruma
Statüsü yerinde bir uygulamadır. Nitekim Fırat-Kalkan Harekatı sonunda oluşturulan güvenli
bölgeye 100 binden fazla Suriyeli geri dönmüştür. Geri dönenlerin Geçici Koruma statüleri
kaldırılmıştır. Güvenli Bölgeler oluştukça gönüllü geri dönüşler sağlanmakta, geçici koruma
statüleri kaldırılmakta ve kaynak coğrafyada yeni istikrarsızlıklara sebep olacak boşluklar
oluşması engellenmektedir. Kitlesel göçün sonucu geçici koruma ile bireysel koruma aynı
paradigmalarla değerlendirilmemelidir. Geçici koruma statüsünün adı üzerinden değil içeriği
açısından yani sığınma hakları ve insan haklarına uygunluğu açısından değerlendirilmesi
gerekir. Türkiye’nin uyguladığı geçici koruma rejiminin hak temelli olduğu, insani olduğu,
temel ihtiyaçların karşılanmasına sağlamaya yönelik uygulamalar içerdiği hususu sahada
görülmüştür ve uygulamaların dünyadan takdir aldığı müşahede edilmiştir.
Geçici koruma statüsü verilen Suriyelilere “Geçici Koruma Kimlik Belgesi” düzenlenmektedir.
Bu belge ile kayıt olunan illerde ikamet edilebilmektedir. Bu belge ile beraber tahsis edilen
yabancı kimlik numarası ile geçici koruma altındaki Suriyelilere eğitime, sağlığa, istihdam
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
249
piyasasına, sosyal yardımlara erişim, elektronik haberleşme, bankacılık vb. hizmetler için
abonelik sözleşmesi yapabilme imkânı getirilmiştir.
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü 3,4 milyon Suriyelinin biyometrik verilerinin ve 30’dan fazla
kişisel bilgisini almak suretiyle kayıt işlemlerini tamamlandığı, ikinci aşama olarak kayıtların
güncellendiği bir sürecin başlatıldığı görülmüştür. Göç ve uyum sürecini yönetmek adına
biyometrik kayıtların yapılması ve beraberinde diğer kişisel bilgilerin de alınmasının
tamamlanması, Göç-net sisteminin aktif edilmesi ve ilgili kurumların paylaşımına açılması
önemli bir adımdır. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Suriye göçünden sonraki süreçte
kurulmasına rağmen, kısa sürede kurumsal yapılanmasını tamamlamıştır. Kuruluş aşamasında
Göç İdaresi daha çok kayıt işlemleri gerçekleştirmiş, göç sürecinin koordinasyonunda ise
Geçici Koruma Yönetmeliğinin 26. maddesi gereği AFAD görevlendirilmiştir. AFAD sağlık,
eğitim, işgücü piyasasına erişim, sosyal, kültürel faaliyetler ve dil eğitimi gibi uyum konularının
koordinasyonunda önemli çalışmalara imza atmıştır.
Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün 81 il teşkilatlanmasını tamamlaması ile birlikte kayıt
işlemleri yanında Suriyelilerin göç ve uyum konularında da yetkili kuruluş olarak
görevlendirilmesi zamanın geldiği aşikârdır. Bu hususta Başbakan Binali Yıldırım, 15 Aralık
2017 tarihinde Göç ve Uyum Sempozyumunda yaptığı açıklamada, göç ve mülteci konularının
daha iyi koordinasyonu için bütün yetkinin Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'ne devredileceğini
açıklamıştır. Teknik ve uzmanlık içeren bir konu olan uyum ve göç yönetiminin bu amaçla
kurulmuş Göç İdaresi’nin koordinasyonunda şekillenmesi kararının, yerinde bir karar olduğu
yaptığımız çalışmalar sonucunda da anlaşılmıştır. Geçiş sürecinde Göç İdaresi Genel
Müdürlüğünün gerek insan kaynağı gerek mali açıdan gerekse yetkiler açısından
güçlendirilmesi gerekmektedir.
V.1.7.Göç Politikaları Kurulu:
Türkiye’nin göç politika ve stratejilerini belirlemek ve bu stratejilerin uygulanmasını takip
etmek amacıyla YUKK ile Göç Politikaları Kurulu oluşturulmuştur. İçişleri Bakanının
başkanlığında toplanan Kurulda, Aile ve Sosyal Politikalar, Avrupa Birliği, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik, Dışişleri, İçişleri, Kültür ve Turizm, Maliye, Millî Eğitim, Sağlık ve Ulaştırma,
Denizcilik ve Haberleşme bakanlıkları müsteşarları ile Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
250
Başkanı ve Göç İdaresi Genel Müdürü görev almaktadır. Kurul göç ve uyum stratejileri
belirleme, eylem süreçlerini değerlendirme anlamında önemli bir koordinasyon noktasıdır. Bu
kurulun özellikle 2017 yılı içinde etkin bir şekilde çalıştığı, Aralık 2017 yılı son toplantısında
"Türkiye'nin Uyum Strateji Belgesi ve Ulusal Eylem Planı" kurul üyelerinin görüşlerine
sunulduğu görülmektedir. Uyum sürecinin bir stratejiye bağlanması, sosyal mesafenin
açılmaması, toplumsal kabulün artması açısından çok önemlidir.
V.1.8.Yabancılar İletişim Merkezi:
Göç İdaresi genel müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Yabancılar İletişim Merkezi (YİMER –
ALO 157 ) bu ihtiyacı karşılamak için oluşturulmuş bir bilgilendirme merkezdir. Göç İdaresi
Genel Müdürlüğü Yabancılar İletişim Merkezinde (YİMER), göçmenlerin vize, ikamet,
uluslararası koruma, geçici koruma gibi konularda sordukları tüm sorulara yanıt verilmektedir.
YİMER’de Türkçe, İngilizce, Arapça, Rusça, Almanca ve Farsça olmak üzere 6 dilde 7 gün 24
saat kesintisiz ve ücretsiz hizmet verilmektedir. Oluşturulduğu 2015 yılının Ağustos ayında
bugüne kadar toplam 3.184.367 çağrıya cevap vererek, bilgilendirme ve oryantasyon
konusunda başarılı ve örnek bir proje olmuştur. YİMER göçmenlerin bilgi taleplerini
cevaplamak yanında özellikle sığınmacıları ve düzensiz göçmenleri taşıyan botlarda yaşanan
kazalarda, insan ticareti ihbarlarında, acil ve adli vakalarda Sahil Güvenlik Komutanlığı,
Emniyet Müdürlükleri ve Jandarma Komutanlıkları gibi kolluk kuvvetleri ile temasa geçilip
mağdurların kurtarılmasına destek vermektedir. Bu kapsamda, çoğu Ege Denizinden geçerken
botları batan düzensiz göçmenler olmak üzere 2015 yılında 2.476, 2016 yılında 4.155, 2017
yılında 1.657 olmak üzere bugüne kadar toplam 8.317 mağdur kurtarılmıştır.
2017 yılında 64 ülkeden 1100 adayın yer aldığı Avrupa İletişim Merkezleri Ödülleri
Zirvesinde YİMER Alo-157 iletişim merkezinin “Jüri Özel Ödülü” ve “En İyi Çok Dilde
Hizmet Veren Çağrı Merkezi Ödülü ”nü aldığı görülmüştür. Türkiye’de artan göç hareketleriyle
birlikte farklı statüdeki göçmenlerin özellikle de Geçici Koruma altındaki Suriyelilerin bilgi
ihtiyaçlarında artış ve çeşitlilik görülmektedir. YİMER tarafından bu hizmetlerin kendi
dillerinde verilmesi önemli bir uyum faaliyetidir.
Bilgilendirme açısından farklı kurumların ve sivil toplum örgütlerinin, uluslararası kuruluşların
benzer hizmetleri vermeye çalıştığı da görülmektedir. Diğer uyum faaliyetleri gibi
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
251
bilgilendirme ve oryantasyon faaliyetlerinin de, etkinliğine ve içeriğine yönelik standartların
oluşturulması Göç idaresi Genel Müdürlüğünün koordinasyonunda ilgili kurumlarla işbirliği
çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir.
V.1.9.Düzensiz Göç ve Göçmen Kaçakçılığı:
Türkiye düzensiz göç ile ve beraberinde göçmen kaçakçılığı ile etkin bir mücadele içerisindedir
ve bu mücadelede önemli mesafeler kaydetmiştir. Yıllık yakalanan düzensiz göçmen sayısı
Suriye krizi öncesi 50 binlerde iken, 2015 yılında 146.485, 2016 yılında 174.466, 2017 yılında
yaklaşık 130.000’dir. Ülkemizde düzensiz göç konusuna ilişkin faaliyetler; Göç İdaresi Genel
Müdürlüğü koordinesinde, Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma
Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı ve ilgili kurumlar ile iş birliği halinde
yürütülmektedir. Türkiye’de göçmen kaçakçısı olarak yakalanan kişi sayısı 2015 yılında 4471,
2016 yılında 3.314’dür. Göçmen kaçakçılığı ile güvenlik güçleri etkin mücadele etmeye
çalışmaktadır.
Göçmen kaçakçılığını düzenleyen Türk Ceza Kanunu 79. maddesi suçun üç yıldan sekiz yıla
kadar hapis ile cezalandırılacağını hükmetmektedir. Bu cezanın caydırıcılık için yeterli
olmadığı gözlemlenmiştir. Göçmen kaçakçısı ile tarihi eser kaçakçısının aynı oranda
cezalandırılması, eşya ile insan hayatının eş değer tutulduğu gibi bir anlayışa da sebep olduğu
sıkça ifade edilmektedir. Caydırıcılık ve mücadelenin önemi açısından göçmen kaçakçılığı
suçunun cezasının alt ve üst sınırının arttırılması gerekmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği arasında 18 Mart 2016 tarihinde gerçekleştirilen
Türkiye-Avrupa Birliği Zirvesi’nde alınan kararlar doğrultusunda 20 Mart 2016 tarihi itibarıyla
ülkemizden Yunanistan’a geçen tüm düzensiz göçmenlerin geri dönüşleri 4 Nisan 2016 tarihi
itibarıyla Göç İdaresi Genel Müdürlüğümüz koordinasyonunda başlamıştır. Mutabakat
sonucunda Ege’de düzensiz göçün kontrol altına alınmıştır ve önemli oranda göçmenlerin
hayatını kaybetmesinin de önüne geçilmiştir. Mutabakat öncesinde Ege’de hayatını kaybeden
düzensiz göçmen sayısı 2015 yılında 279, 2016 yılının ilk 3 ayında 173 iken, mutabakat sonrası
2016 yılı Nisan ayı itibarıyla Ege denizinde hayatını kaybeden göçmenlerin sayısı oldukça
düşük seviyelere gerilemiş, Nisan-Aralık 2016 tarihleri arasında 19 göçmen hayatını
kaybetmiştir. 18 Mart mutabakatı çerçevesinde 2017 ilk 6 ayında geri alınan göçmen sayısı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
252
1073, aynı dönemde Avrupa’ya yerleştirilen Suriyeli sayısı 4928 olmuştur ve yerleştirilen
Suriyelilerin tespiti doğrudan İçişleri Bakanlığı tarafından yapılmıştır. “1-1” kuralı olarak da
isimlendirilen bu uygulama, insani mağduriyetlere son verilmesi, çocukların denizlerde
kaybolup gitmesini önlemek için bir tedbirdir ve bu açıdan başarılı olmuştur, Ege’de ölümler
bitme noktasına gelmiştir. Türkiye kıyılara vuran bebek cesetlerinin olmaması için üzerine
düşen tüm görevleri yerine getirirken, Avrupa’nın da sözünde durarak, mutabakatın külfet
paylaşımı, yeniden yerleştirme ve vize serbestisi hükümlerine uyması gerekmektedir.
V.1.10.Geri Gönderme Merkezleri:
Düzensiz göç kapsamında değerlendirilen yabancılar hakkında sınır dışı kararı alınmaktadır.
Sınır dışı etme kararıyla, yabancı menşe ülkesine veya transit gideceği ülkeye ya da üçüncü bir
ülkeye sınır dışı edilebilmektedir. Hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancılar kaçma ve
kaybolma riskine istinaden Geri gönderme merkezlerindeki idari gözetim altında tutulmaktadır.
Türkiye’de 2017 Kasım ayı itibariyle 20 adet aktif geri gönderme merkezi bulunmaktadır. Geri
gönderme merkezlerinin toplam kapasitesi 8136 kişidir. 16 geri gönderme merkezinin açılması
ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Geri gönderme merkezlerinde yapılan incelemelerde
merkezlerin fiziksel kapasitesinin ve sosyal donatılarının çok iyi durumda olduğu; burada
çalışan personelin alanında profesyonelleştiği gözlemlenmiştir. Ziyaret edilen merkezlerde
kalan göçmenlerle yapılan ikili görüşmelerde Merkezlerin işletilmesine dair hiçbir şikâyet
alınmamıştır. Aydın ve İzmir’de bulunan GGM ile ilgili Mülteci Alt Komisyonu Raporu İnsan
Hakları İnceleme Komisyonunda kabul edilerek, yayınlanmıştır.
V.1.11.Uyum:
Göç Çağı olarak isimlendirilen 20.yüzyılın ikinci yarsında iki temel problem için çözümler
aramaktadır. Birinci temel soru, sınır ötesi insan hareketliliği karşısında devletlerin göç
yönetimini nasıl düzenleyeceği olmuştur. İkinci temel soru ise, göçmenleri topluma ne şekilde
entegre edileceği ve hızlı göçün toplumların geleceği nasıl etkileyeceği olmuştur.
İkinci soruya cevap bulmak üzere bugün, kavramsal bazda birçok kelime tartışılıyor. Çok
kültürlülük, empati, tolerans, kaynaşma, katılım, birlikte var olma, asimilasyon, kabullenme,
absorbe etme, bütünleşme, entegrasyon, uyum…
Ve bu kavramlarla beraber modeller de tartışılıyor. Göçmen ile toplumun uyumu nasıl olacak;
bir çorba gibi yepyeni bir tat mı; bir salata gibi herkesin tadı yerinde bir karışım mı; yoksa bir
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
253
aşure gibi bazı tatlar baskın yeni bir tat mı olunacak veya mozaik gibi bileşim mi, yoksa
şemsiye gibi koruyuculuk baskın mı olacak…
Farklı tanımlamalar ve yaklaşımlar olsa da, ideal uyum, toplumla, göçmenin iki yönlü, karşılıklı
etkileşimi, insani değerlere saygılı, hak ve yükümlüklerin bir arada sunulduğu yaklaşımın
benimsenmesi, göçmenin istihdama katılımının sağlanması, yaşanan ülkenin dili, tarihi, kültürü
ve temel kurumları ile ilgili bilgi sahibi olma, eğitimden eşit faydalanma, kamusal ve özel
hizmetlere erişimin sağlanması hususlarını ortak bir hukuki çerçeve olarak kabul görmektedir.
Göçmenlerin sosyal hayata eşit bireyler olarak katılmalarını içermesi, toplumda yükselen
kimlik kaygılarına karşı göçmenlerin toplumun kültürünü benimseyen, ona kendini bağlı
hisseden bireyler olduğunu göstermesi ve göçmenlerin yeni bir kültürde yaşarken, kendi
kültürel kimliklerinden vazgeçmelerinin istenmemesi ve koruyabilmesi de ideal uyum sürecinin
siyasal çerçevesini oluşturmaktadır.
Türkiye’de entegrasyon, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ile 2011 yılında
ilk defa hukuki bir nitelik kazanmıştır. Kanunda entegrasyon kelimesinin yerine uyum
kelimesinin kullanılması yeni bir model ve politika benimseme anlayışının tezahürü olarak
anlaşılması gerekmektedir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanun’un Uyum başlıklı 96.
maddesi uyumu düzenlemektedir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun ilgili
maddesinde uyuma yönelik faaliyetlerinin kapsamına herhangi bir ayrım yapılmaksızın
“yabancılar” dâhil edilmiştir.
Uyum ötekileştirmeyi, ayrımcılığı ve kırılganlığı azaltır; karşılıklı bağımlılığı ve ortak faydayı
arttırır. Uyumun bir maliyeti vardır ancak uyum sağlayamamanın sosyal maliyeti ve neden
olacağı ekonomik maliyet çok daha fazladır. Ancak uyum faaliyetleri ile göç bir kriz olmaktan
çıkartılıp, bir fırsata dönüştürülebilir. Uyumla desteklenen göç, hem toplum için hem de
göçmen için kazan-kazan sürecidir ve uyum politikaları ile göç herkesin yararına yönetilebilir.
Uyum göçmenlerin kültürel, sosyal, ekonomik, olarak yaşadıkları topluma dahil edilmesi,
aidiyet hissinin geliştirilmesi, farklılıkların karşılıklı tanınması, bir arada yaşama inancının
oluşturulması olarak tanımlanabilir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
254
Uyum/entegrasyon süreçleri göçü, kalkınma için bir imkana, toplumda, kültürde, ekonomide
çeşitlilik için avantaja dönüştürülebilir. Uyum için ayrımcılık ve dışlamaya ilişkin yasal
tedbirlerin alınması ve göçmenlerin de yaşadıkları toplumun dilini ve kurallarını öğrenmeleri
önemli adımlardır. Sosyal uyum, hukuksal uyum, eğitim, ekonomi ve sağlık gibi alanlarda
uyum, işgücü piyasasına erişim, vatandaşlığa kabul uyumun farklı basamakları olarak kabul
edilmektedir. Ülkemizde de uyum açısından her bir aşamaya ait politikalar üretilmektedir,
Uyum stratejilerinin (2018-2023) planlanması için Göç Politikaları Kurulu bünyesinde
çalışmalar yapılmaktadır.
V.1.12.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Eğitime Erişimi:
Göçmenlerin; eğitime erişimi, eğitime devam edebilmeleri uyumları açısından önem arz
etmektedir. Göçmenlerin göç ettikleri ülkenin dilini öğrenmesi, niteliklerinin artması, sosyal
hayatın tüm alanlarında üçüncü kişilerin aracılığı olmadan bağımsız hareket edebilmelerini
sağlayacak bilgi ve beceriler kazanması, çocukların okullaşmaları, erken yaşlardan itibaren
karşılıklı ve olumlu bir etkileşim içinde olmaları kısacası eğitime erişim büyük önem arz
etmektedir. Eğitimden mahrum kalma, uyum sağlama oranını ve beraberinde riskleri
arttırmaktadır. %50’si 18 yaşın altında olan, savaş ve şiddet koşullarından travmatik deneyimler
yaşayarak Türkiye’ye sığınmak zorunda kalan Suriyelerin eğitim sistemine dahil olmaları
konusunda çok başarılı çalışmalar yapılmıştır. Suriyelilerin eğitim almaları yönünde çalışmalar
Milli Eğitim Bakanlığı, Yükseköğretim Kurumu Başkanlığı ve İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi
Genel Müdürlüğü koordinasyonunda devam etmektedir.
Ülkemizde 2017 yılının Kasım ayı itibariyle eğitim çağındaki (Çağ Nüfus) Suriyeli çocuk sayısı
976.200’dür. Bu çocukları, 333.000’i devlet okullarında ve 305.000’i geçici eğitim
merkezlerinde okullaştırılmıştır. Okullaştırılan çocuk sayısı toplamda yaklaşık 638.000’dir.
Okullaşma oranı %62 seviyelerindedir. En yüksek okullaşma oranları ilkokulda (%95)
gözlemlenirken, ortaokul ve lise seviyesinde düşmektedir.
Eğitim faaliyetlerine Suriyeliler için oluşturulan Geçici Eğitim Merkezlerinde (GEM) ve devlet
okullarında devam edilmektedir. 2017 sonu itibariyle 369 adet GEM bulunmaktadır. Eğitim ve
öğretimde gönüllü olarak 12.630 Suriyeli öğretmene görev verilmiştir. Resmi olarak öğretmen
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
255
olmasalar da, GEM’lerde görev yapan eğiticiler aylık olarak maddi destek almaktadır.
GEM’lerde Türk eğiticiler, rehber ve psikolojik danışmanlar da görev yapmaktadır. GEM’ler
Suriyeli öğrencilerin eğitime erişimi açısından büyük bir ihtiyacı karşılamakla birlikte fiziki
kapasite yetersizlikleri devam etmektedir. GEM’ler kamuya ait binalarda veya kiralanan
binalarda eğitim hizmeti vermeye çalışmaktadır. GEM’lerde aynı içeriği kapsayacak şekilde
Suriye müfredatı ve ders kitapları havuzu oluşturulmuş, Milli eğitim bakanlığınca bir sistematik
oluşturulmuştur. Suriyelilerin daha fazla okullaşması, daha kaliteli bir eğitim almaları ve
Türkiye’ye toplumsal uyumları açısından Türk eğitim sistemi içindeki okullarda eğitim
görmeleri büyük bir öneme sahiptir.
GEM’lerin kademeli olarak kapatarak, Suriyelilerin Türk okullarında eğitim görmeleri
sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu sürecin imkanlar doğrultusunda mümkün olduğunca
kısaltılması hedeflenmelidir. Bu hedef için yaklaşık 25.000 dersliğe yani 10 bin yeni okula
ihtiyaç vardır. Şunu net ifade etmek gerekir ki; Finlandiya, Danimarka, Norveç gibi ülkelerin
öğrenci çağı nüfusundan fazla bir sayıda Suriyeli çocuğun bulunduğu ülkemizde kısa sürede
yüksek oranda okullaşmaya ulaşılması önemli bir başarıdır. Suriyeli öğrenciler okuldaki
akranları tarafından çok küçük münferit olaylar dışında kabullenilmektedir. Bu kabullenmenin
artması ve olumsuzluğa dönmemesi için ders müfredatlarında göç, göçmenlik, mülteci,
sığınmacı hususları eklenmelidir. Empatinin sağlanması ve öğrencilerin kabulü uyumu
hızlandıran önemli bir adımdır.
Göç İdaresi genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan MUYU karakteri ve çok dilli eğitim
materyalleri başarılı bir örnek olarak çoğaltılmalı ve genişletilmelidir. Böylelikle hem
öğrencilerin hem öğretmenlerin hem de velilerin toplumsal kabulleri arttırılmalıdır. Bu noktada
öne çıkan diğer en önemli konulardan bir tanesi öğretmenlerin Suriyeli çocuklara gösterdikleri
tutum ve hassasiyeti olacaktır. Öğretmenlerin sığınma, göç ve uyum konularında hizmet içi
eğitimlerle bilinçlendirilmeleri çok önemlidir. Okullarda Suriyeli çocuklara yönelik psikolojik
destek ve danışmanlık verebilecek rehber öğretmenlerin bulunması üzerine yoğunlaşılması
gereken diğer konudur.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
256
Yükseköğrenime erişim açısından ise, geçici koruma altındaki Suriyeliler, tüm diğer ülkelerden
gelen göçmen öğrenciler için öngörülen mevcut sistemde bulunan yolları izleyerek ve
sınavlardan geçerek yabancı öğrenci kabul eden tüm üniversitelere başvurabilmektedir.
Türkiye’de bulunan üniversitelerde ön lisans, lisans ve yüksek lisans eğitimi almakta olan
Suriyeli öğrenci sayısı 2017 yılı itibariyle yaklaşık 19 bindir. Suriyeliler Türkiye’de bulunan
yaklaşık 130.000 yabancı uyruklu üniversite öğrencilerinin yaklaşık %12’lik bir kısmına
tekabül etmektedir. Suriyelilerin sınavsız üniversiteye girdikleri, tamamının devletten
karşılıksız burs aldıkları gibi haberler gerçeği yansıtmamaktadır. Yurtdışı Türkler ve Akraba
Topluluklar Başkanlığı’nın (YTB) yükseköğretim konusundaki çalışmaları kapsamında, birçok
uluslararası öğrenciye burs imkânı sağlanmaktadır. Başarılı olanları bu tür burslardan istifade
edebilmektedirler. Suriyeli öğrenciler üniversitelerdeki Türk öğrencilerin kontenjanlarını da
kullanmamaktadır. Suriye uyruklu öğrenciler yabancı öğrenciler kategorisi içinde
değerlendirilmektedir. Suriyeli Akademisyenler Yüksek Öğretim Kurumu’nun izni ve kontrolü
ile üniversitelerde çalışabilmektedirler. Üniversitelerde bulunan Suriye uyruklu okutman,
öğretim görevlisi ve öğretim üyesi sayısı ise 331’dir.
Geçici korumaya tabi Suriyelilerin meslek edinme kapsamında yaygın eğitime de
ulaşabilmeleri uyumu için önemlidir. Bu bağlamda özellikle kadınlara yönelik meslek
edindirme ve genel eğitim içerikli yaygın eğitim kursları Halk Eğitim Merkezleri tarafından
açılmıştır.
Okullaşan 650 bin çocuğun yanı sıra yaklaşık 85.000 yetişkine meslek kazandırma içerikli ve
210.000 yetişkine Türkiye’ye uyum sağlayabilmeleri için çeşitli konularda eğitim verilmiştir.
160.000 Suriyeli yetişkin Türkçe dil kurslarına katılmıştır. Toplamda 500.000 yetişkin geçici
koruma statüsüne sahip Suriyeliye, devlet kurumları tarafından farklı eğitim verilmesi önemli
bir başarıdır.
Geçici Koruma altındaki Suriyelilerin eğitime erişimin kolaylaştırılması ve destek verilmesi,
okulların kapasitesinin arttırılması, dil eğitimine önem verilmesi, göçmenlerin topluma
uyumunu kolaylaştıracak; karşılıklılık esaslı çalışmalara devam edilmesi ve ailelerin,
çocukların eğitim süreçleri içine dâhil edilmesi sosyal mesafeyi azaltacak, uyumu arttıracaktır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
257
V.1.13.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Sağlığa Erişimi:
Türkiye’de geçici koruma statüsü ile bulunan Suriyelilerin sağlık hizmetleri, Sağlık
Bakanlığı’nca birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık tesislerinde verilmektedir. Göç sağlığı
hizmetlerinin Bakanlık adına koordinasyonunu sağlamak üzere, Halk Sağlığı Genel
Müdürlüğü’ne bağlı olan “Göç Sağlığı Daire Başkanlığı” kurulmuştur.
Ülkemize geçmek üzere sınırımıza ulaşan kişiler genel sağlık taramasından geçirilmektedir.
Sağlık sorunları tespit edilenlere gerekli sağlık hizmetleri verilmektedir, bulaşıcı ve salgın
hastalıklar yönünden gerekli tedbirler alınmaktadır. Geçici Koruma Yönetmeliği’ne göre geçici
koruma statüsü alan Suriyelilere yönelik sağlık hizmetleri imkânlar dâhilinde sağlanmakta ve
bu kişilere verilecek sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı kontrolü ve sorumluluğu altında
olmaktadır. Aynı Yönetmeliğin 27. maddesine göre temel ve acil sağlık hizmetleri ile bu
kapsamdaki tedavi ve ilaçlardan katılım payı alınmaz. Geçici kimlik numarası almamış
olanlara ise Geçici Koruma Yönetmeliği çerçevesinde, yalnızca bulaşıcı hastalıklarla mücadele,
bağışıklama ve acil sağlık hizmetleri sunulmaktadır. Genel Sağlık hizmetlerinin Geçici Kimlik
numarası alma şartına bağlanılması, Suriyelilerin biyometrik kayıt altına alınması sürecini
hızlandırmıştır.
Hastanelerin yükünü azaltmak, hizmete erişimi artırmak için Suriyeli nüfusun çok olduğu
şehirlerde içerisinde dahiliye, çocuk, kadın doğum, diş hekimliği ve psiko-sosyal destek
hizmetleri ile görüntüleme ve laboratuvar hizmetlerinin verildiği güçlendirilmiş Göçmen
Sağlığı Merkezleri oluşturulmuştur. Halen 103 yerleşkede oluşturulan 103 göçmen sağlığı
merkezi hizmet vermektedir.
Dil ve kültür bariyerinin aşılması, personel eksikliğine çözüm getirilmesi amacıyla Suriyeli
sağlık çalışanlarının geçici barınma merkezlerindeki sağlık tesisleri ile göçmen sağlığı
merkezlerinde çalıştırılması oldukça isabetli bir uygulamadır. İstihdam öncesinde Suriyeli
sağlık çalışanlarının belgeleri değerlendirilmekte ve ilgili akademisyenler tarafından
mülakatları yapılmaktadır. Bu aşamayı geçenler 5 (beş) gün teorik, 6 (altı) hafta uygulamalı
eğitimlere tabi tutulmaktadır. Bu süreci başarıyla tamamlayanlara “Mesleki Yetki Belgesi”
düzenlenmekte ve çalışma izinleri verilerek, Suriyelilere hizmet etmek üzere istihdam
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
258
edilmektedirler. Göçmen sağlığı Merkezlerinde 275’i doktor olmak üzere 680 Suriyeli sağlık
personeli istihdam edilmiştir.
Türkiye genelinde ise 2017 yılı sonu itibariyle Suriyelilerin tedavileri kapsamında yaklaşık 32
milyon poliklinik hizmeti verilmiş; 1 milyon 300 bin yatan hasta tedavi edilmiş; 1milyon 100
bin ameliyat gerçekleştirilmiştir. 2017 yılı Eylül sonu itibariyle ülkemizde doğmuş Suriyeli
bebek sayısı 276.158’dir. Suriyelilerin yoğun bulunduğu şehirlerde kapı kapı gezilerek; diğer
şehirlerde de kayıtlar üzerinden tek tek taranarak 0-5 yaş grubundaki sığınmacı tüm
çocuklardan aşısız bulunanlara; KKK, Beşli karma ve Hep B Aşısı uygulanması yapılmaktadır.
Suriyelilere sağlık hizmetleri sunumunda önemli bir başarı yakalandığı sahada da açıkça
gözlemlenmektedir. Ancak Geçici Koruma altındaki Suriyelilerin nüfus hareketleri bireylerin
koruyucu sağlık durumlarını takip açısından çeşitli sorunlara yol açmaktadır. Temel Sağlık
hizmetlerinin kayıt olunan illerde verilmesi, koruyucu sahip hizmetlerine muhatap kesimin
takibini kolaylaştırmaktadır. Suriyeli nüfus hareketliliğinin devam etmesi, ülkelerindeki savaş
ortamı nedeniyle yeterli sağlık hizmetleri alamamalarından kaynaklanan sağlık riskleri, engelli
ve dezavantajlı kişilerin özellikli hizmetlere ihtiyaç duymaları, yoğun göçmen sayısının
oluşturduğu hizmet sunumu üzerindeki baskılar gibi nedenlerden dolayı hem Suriyelilerin hem
de göçten etkilenen şehirlerimizdeki vatandaşlarımızın sağlığına yönelik ilave tedbirler alındığı
görülmektedir.
V.1.14.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin İş Gücü Piyasasına Erişimi:
Tüm dünyada Göçmen iş gücüne yönelik ihtiyaçlar, politika ve vizyon tartışmaları devam
ederken, Türkiye 3.4 milyonu bulan Suriyelilerin Türkiye’ye sığınması ile karşılaşmış, uyumun
en önemli aşamalarından olan işgücü piyasalarına erişimlerinin sağlanmasına yönelik yasal ve
idari düzenlemelerin oluşturulması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Bu bağlamda, 15/01/2016 tarihli Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair
Yönetmelik çıkarılmış ve istihdama ulaşma konusunda yasal engeller ortadan kaldırılmıştır.
Yönetmelik uyarınca, geçici koruma sağlanan kişilere geçici koruma kayıt tarihinden itibaren
altı ay sonra çalışma izni almak için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvurma hakkı
tanınmıştır. Bu başvuru, bir hizmet akdiyle çalışacak bağımlı çalışanlar için işverenleri
tarafından, bağımsız çalışacaklar için ise kendileri tarafından yapılacaktır. Mevsimlik tarım ve
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
259
hayvancılık işlerinde çalışacak olan geçici koruma kapsamındakiler için ise çalışma izni
muafiyeti getirilmiştir. Bununla birlikte, tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacak olan geçici
koruma altındakilere ilişkin il ve kota sınırlaması getirme yetkisi ÇSGB’ye tanınmıştır.
İstihdama erişimin önünün açılması çok doğru bir karar olarak değerlendirilmektedir. Bu
kararın daha kapsamlı uygulanması hususunda işveren ve çalışmak isteyen Suriyelilerin daha
çok bilgilendirilmeye ihtiyacı olduğu gözlemlenmiştir.
Yerli genç nüfusun rağbet etmediği tarım sektörü Suriyeliler için istihdam kaynağı olabilir. İş
güvenliği ve işçi sağlığı hususları ihmal edilmeden Suriyelilerin tarımsal alandaki istihdamını
kolaylaştırmaya yönelik çalışmalar yapılabilir. Özellikle Suriyeli kadınların istihdam
edilebileceği bir alan insan kaynağı açığı olan çocuk ve yaşlı bakımı hizmetleri olabilir. Bu
sektörde açıkların olduğu bilinmektedir. Böylece mevcut iş gücünü etkilemeden ihtiyaçları
karşılayacak ve Suriyeli kadınlara gelecek sağlayabilecek bir istihdam alanı oluşturulabilir.
Son zamanlarda yapılan çalışmalar göçmenlerin uzun dönemde büyümeye pozitif katkısı
olduğunu göstermektedir. 1960–2010 yılları arasındaki uluslararası veriler kullanılarak yapılan
hesaplamalara göre kültürel çeşitlilikteki yüzde 10 puanlık artış, kişi başı gayrisafi yurt içi
hâsıla büyümesini ortalama yüzde 2,1 puan artırıyor. Sadece gelişmekte olan ülkeler dikkate
alındığında ise katkı yüzde 2,8 puana çıkıyor. ABD’deki inovasyon ve patent sayılarını
inceleyen bir başka çalışma ise göçmenlerin nüfus içindeki paylarının yüzde 5 olmasına rağmen
patent alanlar arasındaki oranlarının yüzde 30 olduğunu tespit etmiştir.
Suriyeli mültecilerin Türkiye’deki iktisadi etkilerine dair bugüne kadar yapılan araştırmalar
büyüme üzerinde pozitif, etkisi olduğunu gösteriyor. 2015 yılında gayrisafi yurt içi hasılaya
yüzde 0,5 ila yüzde 1,7 oranında katkı sağladığı düşünülüyor. Türkiye’ye sığınan Suriyelilerin
beraberinde pazar ilişki ağlarını da taşımaları neticesinde özellikle güneydoğudaki illerden
Ortadoğu’ya yapılan ihracatta ciddi bir artış görülüyor. Kahramanmaraş’ta Suriyeli işadamı
şehirde en çok ihracat yapan firmalar arasında 7. sıraya yükselmiştir. 99’u Suriyeli olmak üzere
250 kişiyi istihdam eden fabrika ülke ekonomisine katkı sunmaktadır. Balıkesir'in Marmara
ilçesinde, Türk ortağıyla mermer fabrikası işleten Suriyeli iş adamı Suudi Arabistan, Cezayir,
Fas, İsrail, Dominik Cumhuriyeti ve ABD'ye mermer ihraç ediyor. Suriye'de uzun yıllar ham
deri ticareti yapan işadamı, iç savaştan kaçarak geldikleri Türkiye'de yaklaşık 60 milyon liralık
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
260
yatırımla Uşak’ta 4 deri işleme tesisi işletiyor. Bu örnekler çoğaltılabilir. Türkiye Odalar ve
Borsalar Birliği verilerinden Türkiye'de yabancı sermaye statüsü ile kurulan 8 bin 100 Suriyeli
şirket bulunduğunu, bu şirketlerin de toplam istihdamının 100 bin kişiye yaklaştığını
anlaşılmaktadır. Geçici Koruma altındaki Suriyelilerin Türkiye’de büyük yatırımlara imza
attıkları görülmektedir.
Göçmenlerin potansiyellerini ve özellikle nitelikli göçü değerlendirme açısından önemli bir
düzenleme olarak 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu kabul edilmiştir. Uluslararası işgücü
politikalarımız doğrultusunda bu kanun yeni çalışma izni türleri getirilmiştir. Yeni izin türleri,
profesyonel meslek mensubu yabancılara verilecek bağımsız çalışma izni ve nitelikli
yabancılara ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilecek olan Turkuaz Karttır. Turkuaz Kart
ile Türkiye’ye doğrudan yabancı yatırımın çekilmesi ve var olan yatırımın arttırılması
hedeflenmektedir. Turkuaz Kart, eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı,
faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi doğrultusunda göçmenlere
verilmektedir. Ancak geçici koruma altındakilere Turkuaz Kart verilmemektedir. Ekonomik,
bilimsel, akademik, mesleki deneyim açısından potansiyeli bulunan Geçici Koruma Altındaki
Suriyelilere Turkuaz Kart verilmesi hususunda yasal düzenleme yapılmasının uygun olacağı
değerlendirilmektedir.
Türkiye yaşanan insani krizin sosyal ve iktisadi etkilerinin nasıl minimize edileceği konusunda
ciddi çalışmalar yapmaktadır. Yerli iş gücü üzerindeki etkileri sınırlı tutulmaya çalışılarak,
Suriyelilerin bir yandan üçüncü kişilere ihtiyaçları olmadan geçimlerini sağlamaları, diğer
yandan da insan gücünü değerlendirmek, akademik, mesleki yeteneklere sahip potansiyelin
kaybına engel olmak adına çok önemli adımların atıldığı ve başarıların yakalandığı
gözlemlenmektedir.
V.1.15.Geçici Koruma Altındaki Suriyelilere Yönelik Sosyal Destek ve Sosyal
Hizmetler:
“Geçici Koruma Altındaki Yabancılara İlişkin Hizmetlerin Yürütülmesi” konulu Genelge ve
Geçici Koruma Yönetmeliği kapsamında geçici koruma altındaki yabancılara verilecek psiko-
sosyal destek hizmetlerinden birinci derecede Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı sorumludur.
Psiko-sosyal hizmetler göçmenlere yönelik uyum faaliyetleri için önemlidir. Aile ve Sosyal
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
261
Politikalar Bakanlığı’nın (ASPB) Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Göç Afet ve
Acil Durumlarda Psiko-sosyal Destek Dairesi Başkanlığı Bakanlığı koordinasyonunda psiko-
sosyal destek birimleri aracılığı ile 2014-2016 yılları arasında yaklaşık 170.000, 2017 Kasım
ayı itibariyle ise yaklaşık 145.000 olmak üzere toplamda 315 bin Suriyeliye psiko-sosyal destek
hizmeti verilmiştir.
Geçici Koruma statüsü sahibi Suriyelilere yönelik Aile Eğitim Programı ülkemizdeki geçici
barınma merkezlerinde hayata geçirmiştir. Geçici Barınma Merkezlerinde yaşamını sürdüren
Suriyelilerin bugünkü yaşam şartlarında, ihtiyaçlarına cevap verebileceği düşünülen 19 AEP
ünitesi belirlenerek Arapçaya çevrilmiştir. Eğitici Eğitimleri sonunda 105 Suriyeli eğitici
yetiştirilmiştir. Eğiticiler belirlenen 19 AEP konusunu ortalama 25 kişiden oluşan gruplara
anlatmaktadırlar. Gerçekleştirilen eğitimlerle yaklaşık 15.000 ulaşılmıştır. 2017 yılı sonu
itibariyle Bakanlığın bağlı çocuk kuruluşlarından; Çocuk Destek Merkezlerinden 67, diğer
bakım kuruluşlarından 129 olmak üzere 196 Suriyeli çocuk fiilen hizmet almaktadır. Koruyucu
aile yanında 40 çocuğun bakımı sağlanmaktadır. 1 Ocak 2017-31 Ekim 2017 tarihleri arasında
toplam 5.934 Suriyeli ve yabancı uyruklu çocuk sosyo-ekonomik destekle kendi ailesi yanında
desteklenmiştir. 1-31 Ekim 2017 tarihleri arasında ise toplam 3.553 Suriyeli ve yabancı uyruklu
çocuk sosyo-ekonomik destekle kendi ailesi yanında desteklenmeye devam etmektedir.
Ülkemizde kadına yönelik şiddet ve aile içi şiddet mağduru ve can güvenliği riski olan Suriyeli
kadınlar ve refakatındaki çocuklar kadın konukevi hizmetinden yararlanmaktadır.
%40’dan yüksek engeli bulunan Suriyeliler engelli bakım merkezlerinde bakım, rehabilitasyon
ve danışmanlık hizmetlerinden faydalanabilmektedirler. Engelliler geçici ve misafir bakım
hizmetleri, gündüzlü bakım hizmetleri, evde bakıma destek hizmetleri, toplumsal destekli
hizmetler, yatılı bakım hizmetleri ve özel bakım merkezi hizmetlerinden de
faydalanabilmektedirler.
Diğer bir husus sosyal yardımlardır. Suriyelilere maaş bağlandığı haberleri, bilgileri gerçek
dışıdır. Engelli olanlar, çalışma yeteneğine sahip olmayanlar, ailede çalışma çağında bir erkek
yetişkini olmayanlar, yetimler, öksüzler belli koşullarda sosyal uyum yardımlarından ve SYDV
yardımlarından faydalanabilmektedirler. Bu kapsamda AB tarafından finanse edilen BM Dünya
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
262
Gıda Programı(WFP), AFAD, Türk Kızılay’ı ve ASPB arasında oluşturulan ortaklıkla
sığınmacılara yönelik 2016 yılında başlatılan Sosyal Uyum Yardımı kapsamında yaklaşık 1
milyon 170 bin Suriyeliye kademeli olarak 2017 sonunda ulaşılmış ve aylık 120 TL destekte
bulunulmuştur.
AB tarafından finanse edilen, Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Türk
Kızılay’ı, MEB ve ASPB arasında oluşturulan ortaklıkla uygulanan ve 2017 yılında başlatılan
Yabancılara Yönelik Şartlı Eğitim Yardımı kapsamında ihtiyaç sahibi ve okula devam eden 145
bin sığınmacı öğrenciye yardım yapılmıştır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
sorumluluğunda başta dezavantajlı gruplar olmak üzere Suriyelilere uyum süreçlerini
kolaylaştıracak, sosyal desteklerin ve sosyal hizmetlerin başarıyla sağlandığı müşahede
edilmiştir.
Belediyeler Suriyelilere sosyal yardım ve hizmetler bağlamında diğer önemli kamu
kuruluşlarındandır. Sivil toplum kuruluşlarının geçici koruma altındaki Suriyelilere sosyal
destek konusundaki rolü de büyüktür. Devlet kurum ve kuruluşlarıyla beraber birçok dernek ve
vakıf Suriyelilere sosyal hizmet ve yardım alanında büyük bir açığı kapatmışlardır. Bu
çalışmaların birbirlerini tamamlayıcı, kapsayıcı, koordineli ve denetlenebilir şekilde
yürütülmesi için İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
ve ASBP (Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü) işbirliği çok önem arz etmektedir.
V.1.16.Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler ve Yerel Yönetimler:
Özellikle kitlesel akım yoluyla gelip Geçici koruma statüsü ile ülkemizde yaşayan
sığınmacıların sayısı illerimizin nüfus yapısını ve yerel hizmet kapasitelerini çok önemli oranda
etkilemiştir. Suriyeli sığınmacıların nüfusa nazaran en yoğun olduğu il Kilis’tir. Kilis'te yaşayan
124 bin 481 Suriyeli sığınmacı, yerli nüfusun %95 oranına tekâmül etmektedir. Kilis’i yerli
nüfusa oran açısından %24 ile Hatay, yüzde 21 ile Şanlıurfa, yüzde 16 ile Gaziantep illeri takip
etmektedir. İstanbul sayı olarak en fazla Suriyeli sığınmacının yaşadığı ildir. Şehirde yaklaşık
yarım milyon Suriyeli yaşamaktadır. Suriyelilerin nüfusu açısından İstanbul'u sırasıyla 448 bin
ile Şanlıurfa, 426 bin ile Hatay, 342 bin ile Gaziantep izlemektedir. Mersin Adana, Bursa,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
263
İzmir, Kahramanmaraş, Kilis, Mardin, Mersin illerimizin her birinde Suriyeli nüfus 100.000’in
üzerindedir.
Suriyelilerin hareketleri başta olmak üzere artan göç hareketleriyle birlikte, göçmenler
belediyeler ve şehir halkı ile daha yakından temas etmeye başlamışlardır. Bu süreçte
Belediyeler Suriyelilere yönelik hizmetler de sunmaktadırlar. Birçok belediye tarafından zor
durumdaki Suriyelilere yönelik yiyecek, giyecek, battaniye ve diğer gerekli eşya yardımları
yapılmakta, yardım toplama kampanyaları organize edilmektedir. Yine belediyeler
Suriyelilerin kentlerinde sağlık, eğitim başta olmak üzere kamu kurumlarına erişiminin
sağlanmasında kolaylaştırıcı rol üstlenmektedir. Belediyelerin kurduğu bu yapı ile hastane, okul
ve ilgili il müdürlüklerine bir sevk sistemi oluşturulmuştur. Şehirler üzerinde kitlesel göçün
baskısının sosyal krizlere ve çatışmalara yol açmaması için belediyeler de sosyal etkinlik ve
projeler yapmaktadırlar.
Bu gün 4 milyonu aşmış Türkiye’yi hedefleyen göç hareketleri kapsamında, geçici veya kalıcı
olarak Türkiye’ye yerleşen göçmenlere bazı hizmetlerin sunulmasında yerel yönetimlerin rolü
yeniden değerlendirilmelidir. Farklı statüdeki göçmenlerin, belediyelerin sunduğu şehir
hizmetlerinden yerel halk ile beraber yararlanmaya başlaması yerel yönetimlerin göçmenlerle
ilgili rol ve sorumluluklarını arttırmıştır. Belediyeler imkânları doğrultusunda özellikle ihtiyaç
sahibi göçmenleri mevcut sosyal yardım ve koruma hizmetlerine dâhil etmektedir. Ancak tüm
belediyelerde ortak uygulanan sistematik ve standart bir yaklaşımı bulunmamaktadır.
Öte yandan yerel yönetimler mevzuatında da göçmenlere ve sığınmacılara yönelik açık ifadeler
veya hükümler bulunmamaktadır. 5393 sayılı Belediye Kanununda “Hemşehri hukuku”
başlıklı “Herkes ikamet ettiği beldenin hemşehrisidir ibaresini içeren 13. maddesi gibi,
göçmenlerin ancak dolaylı olarak ilişkilendirilebileceği bazı hükümler vardır. Belediyelerin bu
konudaki rol ve sorumluklarının netleştirilmesi, yasal alt yapıya kavuşturulması,
standartlaştırılması ve kapasitelerinin geliştirilmesi, göçmenlerle ilk temas noktası olması
sebebiyle diğer kamu kurum ve kuruluşlarının üzerindeki yükü paylaşması ve yerel düzeyde
etkin çalışmanın geliştirilmesi için önemlidir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
264
5393 sayılı Belediye Kanunun “Belediyenin görev ve sorumlulukları” başlıklı 14. maddesine
“Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; a) …göçmenlere yönelik uyum
hizmetlerini yapar veya yaptırır.” hükmünün, ve aynı kanunun 15. Maddesinin birinci fıkrasına
(t) bendi olarak ‘‘ İhtiyaç duyulması halinde düzenli ve düzensiz göç konularında hizmetleri
yürütmek’’ ibaresinin eklenmesi yerel yönetimlerin görev sorumluluklarına göç ve uyum
konusunun eklenmesi ve görev tanımının netleştirilmesi, uyum faaliyetlerinin
standardizasyonu açısından önemlidir.
Öte yandan Suriyeli nüfusun yoğunluğu hem su, atık yönetimi gibi yerel hizmetler ve altyapılar
üzerinde baskı hem de yerel sosyal hizmetlerde talep yoğunluğu oluşturmuştur. Göçmenlerin
çok sayıda yaşadığı şehirlerde Belediyeler hizmetlerini ifa ederken mali güçlükler
çekebilmektedir. Bu sebeple merkezi bütçeden kaynak aktarırken göçmen veya sığınmacı
nüfusunun da dikkate alınması gerekir. 5779 Sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel
Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun’da düzenleme yapılması yerinde
olacaktır.
V.1.17.Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler ve Vatandaşlık:
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu yabancıların vatandaşlığa alınmaları için üç usul
öngörmüştür. Bunlar genel hükümlere göre vatandaşlığa alınma, evlenme yolu ile vatandaşlığa
alınma ve istisnai usulle vatandaşlığa alınma şeklindedir.
Genel hükümlere göre vatandaş olmak için öncelikle göçmenin Türkiye’de en az 5 yıl süren
geçerli ikametinin olması gerekmektedir. Suriyelilerin statüsü geçici koruma statüsüdür. Geçici
Koruma statüsü ile geçirilen süre vatandaşlığa başvuru için bir hak doğurmamaktadır.
Türkiye’de geçici ikamet statüsünde bulunan bir Suriyeli on yıl Türkiye’de bulunsa da
vatandaşlığa başvuru hakkı kazanamamaktadır. Geçici koruma yönetmeliğinin 25. maddesinde
bu husus net olarak düzenlenmiştir: "Geçici koruma kimlik belgesi, Türkiye’de kalış hakkı
sağlar. Ancak bu belge Kanunda düzenlenen ikamet izni veya ikamet izni yerine geçen
belgelere eşdeğer sayılmaz, uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanımaz, süresi ikamet izni
toplamında dikkate alınmaz ve sahibine Türk vatandaşlığına başvuru hakkı sağlamaz. "
Türk vatandaşlığına geçebilmek için bir diğer usul ise ‘istisnai vatandaşlık’ yoludur. Bu usule
göre, Türkiye’ye sanayi tesisi getiren veya bilimsel, ekonomik, kültürel, sosyal ve sportif
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
265
anlamda ülkeye katkı sağlayan veya katkı sağlayacağı düşünülen kişilerin süre, ikamet vb.
şartlar aranmaksızın doğrudan Türk vatandaşlığına alınması mümkündür. Bu usulde vasıflı
kişilerin Türk vatandaşlığına hızlı bir şekilde alınması gayesi güdülmektedir. Bu yöntemle
ekonomik güce, akademik ve mesleki yeteneğe sahip bir potansiyelin başka coğrafyalara doğru
akmasını durdurarak, ülkemizde kalmasını ve katma değer oluşturmasını sağlamak adına, bir
neslin kaybolup gitmesine izin vermemek adına son 6 yılda yaklaşık 30.000 Suriyelinin
vatandaşlığa geçişi gerçekleştirilmiştir. Suriyelilerin yaklaşık 10.000 kadarı bir Türk anne
ve/veya babadan olduğu için veya evlenme yoluyla vatandaşlık almıştır. Bu konuyu spekülatif
malzeme yapanların gelişmiş ülkelere doğru akışı yada kaçışı gözden kaçırmamaları gerekir.
Özellikle Almanya vasıflı mültecilere ikincil koruma başta olmak üzere daimi statü ve
vatandaşlık verme konusunda açık davrandığı için 267.500’den fazla vasıflı Suriyelinin
Almanya’ya kabul edilip daha doğrusu devşirilip yaşama karıştığı Avrupa İstatistik
Ofisi/Eurostat rakamlarından anlaşılmaktadır.
Kamuoyunda Suriyelilere vatandaşlık verilip verilmemesi tartışmaları esnasında bu konuda
referanduma gidilmesi ve buna göre karar verilmesi yönünde görüşler ortaya atılmıştır. Bu
görüş hukuk devleti yaklaşımına ve insan hakları anlayışına uygun değildir. Hukuk devletinde
temel hak ve özgürlüklerin referandum konusu yapılmaması esastır.
Geçici koruma altında ülkemizde bulunan 3,4 milyon Suriyelinin vatandaşlığa alınması gibi bir
durum söz konusu değildir. Ülkemizde yaşayan Suriyelilerin %1’inin vatandaşlık aldığı ortada
iken, Türkiye’de bulunan Suriyelilerin çok önemli bir kısmına vatandaşlık verildiği haberleri,
şehir efsanesi olmanın ötesine geçmemektedir.
Ülkemizde doğmuş 250.000’den fazla Suriyeli bebek doğmuştur. Türkiye’de toprak esasına
dayalı vatandaşlık alma usulü bulunmamakta, vatandaş olmak için kişinin annesi veya
babasından en az birisinin Türk vatandaşı olması şartı aranmaktadır. Türkiye’de doğmuş olan
Suriyeli çocukların vatansız statüsünde kalması, kayıp bir neslin oluşması demektir. Bu
kapsamda, Türkiye’de doğmuş olan Suriyeli çocuklara vatandaşlık verilmesi konusunda etki
analizini içeren bir çalışma yapılıp, sonucuna göre mevzuat düzenlemesine gidilebilir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
266
V.1.18.Medyanın ve Siyasi Aktörlerin Göç Dili, Sevgi ve Nefret:
Göç alan ülkelerde göçmenlere yönelik ayrımcılık ve nefret söylemleri uzun vadede yerli halk
ile mülteciler arasında çatışmaların doğmasına neden olabilmektedir. Bu tür söylemleri topluma
kolayca bulaştıran mecra medya ve siyasettir. Pek çok yanlış bilgi ve şehir efsanesi ile sarılmış
olan göçmenler konusunda sıradan vatandaşın ortaya koyacağı tavırda medya ve siyaset dilinin
oynadığı önemli rol çok çok önemlidir.
Bu çerçevede Türkiye’de bulunan geçici koruma altındaki Suriyeliler konusunda son 6 yılda
yazılı ve görsel medyanın tavrı hem mevcut durumun anlaşılması hem de gelecek politikaların
belirlenmesi bakımından önemli bir araştırma alanıdır.
Dünyada göçmenlere ilişkin yaygın inanışlar arasında suça daha eğilimli oldukları, topluma
uyum sağlamakta direnç gösterdikleri, eğitimde başarı gösteremedikleri, kendilerine sunulan
imkanları hoyratça kullandıkları, yüksek devlet harcamalarına sebep oldukları, saldırgan,
hastalıklı ve kaçak oldukları gibi gerçekle ilgisi olmayan olumsuz önyargılar bulunmaktadır.
Türkiye'deki Suriyeli sığınmacılar için de benzer bir toplum psikolojisinin oluşturulmaya
çalışıldığını maalesef zaman zaman görmekteyiz. Türkiye’de Suriyeleri suçlu, suça eğilimli ve
uyumsuz olarak gösterme çabaları sadece önyargı ile açıklamaya çalışmak eksik kalır. Bazı
açıklamaların gizli bir ırkçılık ve ayrımcılığın dışavurumu olduğu aşikardır. Ayrımcılık ve
nefret içeren dil, medeniyetimizden haberi olmayanların, insanlıktan ve merhametten nasibi
bulunmayanların kullandığı bir dildir. Ötekileştirici ve ayrımcı dili kullananları kınıyoruz,
ayıplıyoruz. Ayrımcı dil medeniyetimize, siyasetimize ve siyasetçilerimize yakışmaz.
Oluşturmaya çalıştıkları olumsuz göç ve göçmen algısıyla oy devşirilebileceğini zanneden
siyasi aktörler, Anadolu’yu anlayamayıp kendi kültürüne yabancı olanlardır. Asıl yabancı,
yabancı düşmanlığını alevlendirmeye yönelik dili konuşan, o dilden medet uman
siyasetçilerdir.
Bazı basın ve yayın organlarında da ülkemizde bulunan Suriyelilerin suç işleme eğiliminde
olduğu yönünde gerçeği yansıtmayan haberler yayınlanmaktadır. Göçmen ve mültecilerin suça
eğilimli oldukları ve suç oranlarını artıracak biçimde adli olaylara karıştıkları iddiasının büyük
oranda temelsiz olduğu istatistiklerden anlaşılmaktadır. Suriyelilerin Türkiye’de işlenen
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
267
toplam suçlara oranı Türkiye’deki toplam nüfusları göz önünde bulundurulduğunda ülkemiz
genel suçlarına göre oldukça azdır. Suriyelilerin karıştıkları olayların Türkiye’deki toplam
asayiş olaylarına oranı 2014-2017 arasında yıllık ortalama %1,32’dir. Bu olayların önemli bir
kısmı kendi aralarındaki anlaşmazlıklardan kaynaklanan olaylar ve illegal çıkışlardır. Kilis’te
Suriyeli sayısı Türk nüfus sayısına eşit olmasına rağmen toplam suç oranın sadece yüzde 12’si
Suriyelilerce işlenmiş ve suçların çoğunu da kendi aralarında çıkan anlaşmazlıklar oluşturuyor.
Medyanın ve siyasetin zaman zaman da olsa, Suriyelileri birer suç makinesi ve potansiyel birer
suçlu gibi gören önyargıdan, nefreti ve ırkçılığı körükleyecek içerikteki dilden uzaklaşması
gerekir.
Önyargı yanında çoğu zaman literatüre hakim olamamaktan da kaynaklanan yanılgılar ve
yanlışlıklar da olmaktadır. Özellikle 2015-2016 yıllarında sığınmacılarla ilgili en çok kullanılan
söylem “yasadışı göçmen”, ”kaçak mülteciler”dir. ”Kaçak mülteci veya yasadışı göçmen”
tanımlaması sığınmacıların, mültecilerin, göçmenlerin yasadışı olduğuna, suçlu olduğuna dair
bir algı oluşturmaktadır. Sığınmacı olmak, uluslararası koruma için göçmek yasadışı bir
hareket değildir; aksine bir insan hakkıdır. Kaçak ya da yasadışı terimleri yanlış kullanımdır,
doğrusu düzensiz terimidir. Kaçak yada yasadışı göçmen olmaz, düzensiz göçmen olur. Gerek
toplumsal bir gerçek olarak gerekse de yasal olarak mülteciliğin ve iltica etmenin bir insan
hakkı olduğu topluma anlatılmalıdır.
Medya Suriyelilerin iç savaşta yaşadıkları travmalara, hayat mücadelelerine daha çok yer
vermelidir. İlgili mecralar toplumsal uyumun güçlenmesi için Suriyelileri sorun kaynağı olarak
göstermekten vazgeçmeli, yerine yaşama tutunma mücadelelerini anlatarak haber yapmalıdır.
Göçün ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerdeki kalkınma süreçlerine katkısı topluma
anlatılmalıdır. Bilinmelidir ki, savaş ve diğer zorlayıcı nedenlerle ülkelerini terk etmek zorunda
kalan başta Suriyeliler olmak üzere bütün sığınmacılar, dünyadaki sığınmacı sorununun
kaynağı değil mağdurlarıdırlar. Bu süreç insanlık için bir yük değil, insanlığımızı ispat için
kullanacağımız bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.
Medyanın ve siyasi aktörlerin göç dili insan haklarına ve evrensel değerlere uygun olmalıdır.
Sığınmacı ve mültecileri hedef alan, yabancı düşmanlığına yaslanan ırkçı, ayrımcı ve dışlayıcı
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
268
söylemlere tolerans gösterilmemelidir. Önyargıları ve ayrımlaştırmayı derinleştirmekten başka
işe yaramayan nefret söylemleriyle mücadele edilmeli, ve gerekirse nefret söylemini
cezalandırma hususunda yeni mevzuat düzenlemeleri yapılmalıdır. İnsanlığımıza yakışan nefret
değil sevgi dilidir.
V.1.19.Suriyeli Mültecilerle İlgili Doğru Bilinen Yanlışlar:
Sığınmacılarla ilgili hemen hemen her gün sosyal medyada, televizyonlarda ve gazetelerde
haberler çıkmakta. Sosyal ve geleneksel medyada çıkan kamuoyunu yanıltan asılsız içeriklere
sahip haberlerden bazı örnekler:
Yanlış bilgi: Suriyeliler istediği üniversiteye sınavsız giriyor.
Doğrusu: Suriyeli öğrenciler için özel bir düzenleme yok. Suriyeli öğrenciler, diğer
yabancı uyruklu öğrenciler gibi “Türkiye Burslarının”, Yabancı Uyruklu Öğrenci
Sınavının veya yatay geçişin gereklerini sağlamadan üniversitelere giremezler.
Yanlış Bilgi: Suriyeli öğrencilerin “tamamına” devlet bütçesinden karşılıksız burs
veriliyor.
Doğrusu: Sadece Yurt Dışı Türkler Başkanlığına “Türkiye Bursları” üzerinden başvuru
yapan ve başarı başta olmak üzere belirli kriterleri karşılayan diğer ülkelerden gelen
öğrencilerde olduğu gibi sınırlı sayıdaki Suriyeli öğrenciye burs verilmektedir.
Yanlış Bilgi: TOKİ tarafından yapılan sosyal konutlar Suriyelilere bedava veriliyor.
Doğrusu: TOKİ’den sosyal konut alabilmenin ilk şartı T.C. vatandaşı olmaktır.
Suriyeliler Türk vatandaşı olmadıkları için TOKİ’den bedava değil parayla bile sosyal
konut alamazlar.
Yanlış Bilgi: Suriyeliler araçları için MTV ödemiyor.
Doğrusu: Türkiye’den araç satın alan veya kendi aracını Türkiye’ye getiren Suriyeliler
kayıt yaptırarak Türkiye’den plaka almak zorundadırlar. Ayrıca bu araçları için motorlu
taşıtlar vergisi ödemekle, sigorta ve fenni muayene gibi işlemleri yaptırmakla
yükümlüdürler.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
269
Yanlış bilgi: Suriyeliler seçimlerde oy kullanıyor.
Doğrusu: Türkiye’de yapılan seçimlerde ve halk oylamalarında oy kullanabilmek için
ilk şart Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı olmaktır. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı
olmayan biri seçimlerde asla oy kullanamaz. Hiçbir yabancının seçimlerde oy kullanma
hakkı yoktur.
Yanlış bilgi: Suriyelilere maaş bağlanıyor.
Doğrusu: Suriyelilere maaş bağlanılması söz konusu değil. Belli şartları taşıyan tüm
sığınmacılara AB katkısı ile finanse edilen bütçeden aylık 120 TL yardım
yapılmaktadır. Bakıma muhtaç engelli, yetim, öksüz çocuğun bulunan ve kadınlar
tarafından geçimi sağlanan (çalışma çağında erkek olmayan) aileler bu yardımdan
yararlandırılmaktadır. Kasım 2016’da başlayan Sosyal uyum yardımı ile temel insani
ve yaşamsal ihtiyaçların karşılanması hedeflenmektedir.
V.1.20.Maliyetlendirme:
Sayıları 3,4 milyonu bulan Geçici koruma altındaki Suriyeliler için 30 milyar dolarlık bir
harcama yapılmıştır. Bu harcamaların bir kısmı doğrudan faturalandırılan hizmetlerken, bir
kısmı da doğrudan faturalandırılması mümkün olmayan hizmetlerin maliyetidir.
Bir geçici barınma merkezi inşa edilirken o merkeze özel sektörden satın alınan konteynerlerin,
elektrik sisteminin, alt yapı malzemesinin veya ihale edilmiş konteyner kent kurma işinin veya
orada hizmet alımıyla çalışanların doğrudan faturalandırılmış bir maliyeti vardır. Elbette kamu
kurum ve kuruluşlarınca yalnızca Suriyeliler için alınan hizmetlerin ve yapılan yardımların
doğrudan faturalandırılması yapılmaktadır. Ancak konteyner kentten çıkan atıkların bertaraf
edilmesi için şehrin ortak sistemi kullanıldığı için bu hizmetin doğrudan faturalandırması
mümkün olmaz. Konteyner kentlere yerleştirme yapılırken kullanılan kamuya ait araçların ve
devlet memuru olan şoförlerin bir maliyeti vardır ancak doğrudan faturalandırılması mümkün
değildir. Geçici barınma merkezinde kamudan görevlendirilip çalışan öğretmenlerin, sağlık
personelinin veya diğer kamp görevlilerinin hizmetlerinin de doğrudan faturalandırılması
mümkün değildir. 600 binden fazla öğrenci okullara devam etmektedir, bu eğitim faaliyetinin
bir maliyeti vardır, ancak bu çalışma için özel sektörden bir hizmet alırken yapıldığı gibi fatura
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
270
hazırlamak mümkün değildir. Aynı şekilde Bakanlıklarca veya taşra birimlerince sunulan
sağlık hizmetlerinden, sosyal destek hizmetlerinden, güvenlik hizmetlerinden, yerel yönetim
hizmetlerinden yararlanmanın bir maliyeti vardır bu maliyet hesaplanır ancak bu hizmetin bir
faturasını göstermek mümkün değildir.
Dolayısıyla Suriyeli sığınmacılara yapılan harcamaları ikiye ayırmak gerekir; İlki faturalı
doğrudan harcamalar, diğeri ise bu alana hizmet vermek için tahsis edilen kaynakların fırsat
maliyetidir. Suriyelilerin göç ve uyum sürecinin maliyeti fırsat maliyeti ile doğrudan faturalı
ödemeler toplamıyla bulunur ve bu toplam 30 milyar doları geçtiği açıktır.
OECD yaptığı maliyetlendirmede, Türkiye’de bir öğrencinin kişi başına yıllık eğitim
harcamasını 3.000 dolar, bir ferdin kişi başına yıllık sağlık harcamasını ise yaklaşık 1.000 dolar
olarak hesaplamaktadır. 3milyon üzerindeki Suriyelilere ve 600 bin Suriyeli öğrenciye eğitim
ve sağlık hizmetleri sunulmaktadır.
3.000 dolar X 600.000 öğrenci X 4 Yıl = 7.2 milyar dolar eğitim için
1.000 dolar X 3.000.000 Suriyeli X 4 Yıl = 12 milyar dolar sağlık için
6 yıllık bir süreç yerine ortalama 4 yıllık bir süreç bile hesaba alındığında yalnızca sağlık ve
eğitim harcamalarının 19.2 milyar doları yani 70 milyar Türk Lirasını aşmış olduğu
görülmektedir.
Toplam maliyet Sağlık ve eğitim harcamalarına ek olarak ilgili bakanlıkların ve başta AFAD
ve Göç İdaresi olmak üzere kamunun hizmetleri için, güvenlik ve kamu düzeni faaliyetleri için,
geçici barınma merkezleri kurulum ve işletilmesi için, sosyal uyum ve destek yardımları için,
belediyecilik hizmetleri için yapılan harcamalar ile Türk Kızılay’ı STK’lar, yardımseverler ve
ilgili vakıflarca yapılan yardımlar eklenerek hesaplanmaktadır. Avrupa Ülkelerinde
sığınmacılar için maliyet hesaplaması belli endekslerle yapılmaktadır. Kişi başına harcama
endeksleri doğrudan faturalı harcamalar ve doğrudan faturalandırılamayan kaynak maliyetleri
de göz önüne alınarak hesaplanmaktadır.
Köln Alman Ekonomi Enstitülüsünün yaptığı çalışmaya göre Almanya’daki bir mültecinin
Almanya’ya yıllık maliyeti 15.000 Euro’dur. Siyasetçilerde bu rakamlara yakın açıklamalar
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
271
yapmakta olup: Almanya İçişleri Bakanı Thomas de Maiziere geçtiğimiz yıl Almanya’ya
yaklaşık 200 bin mülteci geldiğini ve bunun maliyetinin de 2.2 milyar Euro’yu bulduğunu
açıklamıştır. Almanların hesaplama endeksine göre 3,4 milyon Suriyelinin yıllık maliyetinin 50
milyar Euro’nun üzerinde çıkacağını görmekteyiz. Kalış süresini ortalama 4 yıl olarak hesap
edersek Türkiye’deki Suriyelilere Almanya endeksleriyle 200 milyar Euro harcandığı ortaya
çıkacaktır. İngiltere endekslerinde ise bir sığınmacının maliyetinin 8 bin sterlin olarak
hesaplandığını görüyoruz. Bu hesaplama kriterine göre ise 3,4 milyon Suriyelinin 4 yıllık
maliyeti 110 milyar sterlindir. Hükümet yetkilileri Suriyelilerin maliyetini Avrupa
hesaplamalarının %15-20’si olan 30 milyar dolar olarak ifade etmektedirler. Hesaplamalar ve
ortaya konan maliyetler hem komisyonumuza sunum yapan akademisyenler hem de Avrupalı
muhataplarımız tarafından kabul edilmiş hatta zaman zaman daha fazla harcama yapılmış
olduğu dahi ifade edilmiştir.
Türkiye insani, hukuki görevinin gereğini yerine getirirken, külfet paylaşımı hususunda ne
uluslararası kuruluşlar ne bu konuda 18 Mart tarihinde mutabakata varılan Avrupa Birliği ne de
nüfusunun çoğu Müslüman olan zengin ülkeler üzerlerine düşen görevi yapmamaktadırlar. Bu
ülkeler utanmazları, görmezleri oynayıp, bu yükü tamamen sınır ülkelerinin üzerine
yıkmaktadırlar. Oysa bu konu herkesi etkiliyor ve etkileyecektir. Dünya 100 yıl önceki dünya
değildir. Bugün sınır ülke kavramı değişmiştir ve dünyadaki en uzak mesafeye bile 14 -15 saatte
ulaşılabilmektedir. Halep, Brüksel’e çok yakın ve artık Halep konusu bir Orta Doğu meselesi
değil bir Avrupa meselesidir. Çünkü Halep’te ortaya çıkacak her yeni istikrarsızlık durumu
Avrupa’nın milyonlarca sığınmacıyla karşı karşıya kalması sonucunu doğurmaktadır.
Kavimler göçü nasıl ki bütün Avrupa’nın siyasi haritasını değiştirdi ise, bugün artık Avrupa’ya
sınır komşusu olan Suriye sorununun etkisi de, Orta Afrika’daki kıvılcımın etkisi de,
Avrupa’da siyasi haritaları değiştirecek kadar, iktidarları yerinden edecek kadar çok güçlü
dalgalar üretmektedir. Sorunlara ister Türkiye gibi insani açıdan bakılsın, isterse Avrupa gibi
çıkarlar açısından bakılsın her kesimi etkileyen bu kadar büyük bir insani sorun bütün küresel
sistem tarafından göğüslenmesi gerekir. Bilinmelidir ki, bu kriz duvarlar örmek yerine köprüler
inşa edilerek çözülebilir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
272
Suriyeli sığınmacıların hizmetlerinde kullanılmak üzere BM üzerinden Türkiye’ye aktarılan
kaynak 600 milyon dolar civarında kalmıştır. AB 2017 sonuna kadar 3 milyar Euro, 2018
sonuna kadar da 3 milyar Euro olmak üzere Suriyeliler için destek olacağını ifade etmesine
rağmen, bu güne kadar 850 milyon Euro’sunu aktarmıştır. Sözünde durmamıştır, mutabakata
uymamıştır. Türkiye’nin sığınmacılar konusunda başı ne kadar dikse kendini modern, gelişmiş
olarak gören ülkelerin ki o kadar eğiktir. Hükümet yetkililerince gönderilse de, gönderilmese
de insani ihtiyaçların karşılanacağı, sağlık, eğitim vd. önemli hizmetlerin verileceği,
Türkiye’nin üzerine düşen insani, hukuki, vicdani, tarihi görevi yapmaya devam edeceği her
defasında net olarak açıklanmaktadır.
V.1.21.Avrupa’nın Sığınmacılarla İmtihanı:
Suriye ve Afrika’dan gelen göç dalgası ve sığınmacılar yaşlı kıta Avrupa’ya büyük bir krize
sokmuştur. Bugün göç, sığınmacı, mülteci sorununa çözüm bulunamaması durumunda Avrupa
projesinin sekteye uğrayacağı hatta biteceği bile ifade edilmektedir.
Avrupa Birliği projesi biter mi, bitmez mi bilinmez ancak başta Almanya’da olmak üzere birçok
Avrupalı siyasinin geleceği, göçmen dalgasından etkilenmiş durumdadır. Ege sahiline vurmuş
Aylan bebeğin cesedinin fotosu Avrupa’da Suriyeliler ve diğer mülteciler hakkında olumlu
hava oluşturmuştu. Aylan bebek Avrupa’nın vicdanını hareketlendirmişti. Ancak kamuoyunda
oluşan pozitif hava çok uzun sürmemiştir. Şimdilerde Avrupa’da Sığınmacıların değerli
eşyalarına el konulmakta, sınırlarına tel örgüler çekilmekte, hem devletlerin hem de toplumun
kabulü noktasında göçmen karşıtlığı fikirler her geçen gün yükselmektedir. Göçmenleri
Akdeniz’de kurtarmayalım, gelenleri gerekirse öldürelim gibi turbo radikal fikirler toplumsal
kabul bulmaktadır.
Avrupa’da, yabancı düşmanı partilerin oylarının yükselmesi karşısında merkez sağ ve sol
partiler, karşı argümanlar üretmek yerine, sınır kontrollerini arttırmaya çalışıyorlar,
mültecilerin Akdeniz’de ölmelerinden rahatsız olmuyorlar ve hatta politik kaygılar nedeniyle
aşırı sağ söylemleri sahipleniyorlar. Daha çok uyum, insani politikalar, külfet paylaşımı,
yeniden yerleştirme, mülteci hakları gibi değerleri sahiplenmesi gereken Avrupa fikriyatı da,
ırkçı popülizmin ağır çarkları altında ezilip gidiyor. Çözüm için insani değerlere sahip
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
273
çıkılamadığından her yeni gelen mülteci ve göç dalgası Avrupa idealini aşındırırken, ırkçı ve
popülist partilerin önünü açıyor. Güçlenen aşırı sağ fikirler, Avrupa’yı her zaman savunduğu
değerlere sırt çevirmeye itiyor, Avrupa adeta dejavu yaşıyor.
Çek Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Zeman, ırkçı partilerin kullanmış olduğu söylemlerle göçmen
karşıtı mitinglere katılıyor. Aşırı sağcı Jobbik partisine yakın bir televizyon kanalında
kameramanlık yapan Petra Lasko adlı kadın kameraman Macaristan’ın Sırbistan sınırında
Macar polisinden kaçan ve kucağında çocuk taşıyan bir göçmene çelme takarken kameralara
yakalandı. Suriyeli göçmen ve kucağındaki çocuk yere yığıldı.
Avrupa’da bu olayı kınanmak bir yana daha ağır insan hakları ihlalleri görülmeye başlanıldı.
Makedonya, Avusturya, Bulgaristan, Macaristan, Fransa, Danimarka giriş sınırlarını dikenli
tellerle çeviriyor. Dikenli teller yetmiyor, daha da yükseltiliyor, keskinleştiriliyor. Mülteciler
sınırları geçerse silahların kullanılması gerektiğini söyleyen siyasetçilerin oy oranları
yükseliyor.
Son seçimde % 15’e yakın oy alan “Almanya için Alternatif” (AfD) partisinin başkanı Frauke
Petry, Mannheimer Morgen gazetesine verdiği röportajda, “kayıtsız sığınmacıların Avusturya
üzerinden ülkeye gelişlerinin engellenmesi gerektiğini” belirtti. “Hiçbir polisin bir sığınmacıyı
vurmak istemeyeceği” tehdidini ifade eden Petry, “Polis sınırın yasadışı olarak geçilmesini
engellemek zorunda, eğer gerekirse silahını kullanmalı” diye konuştu.
Yunanistan Göç Bakanı Ioannis Mouzalas, Belçikalı İçişleri Bakanı Theo Francken’in,
“Sığınmacıları denize geri dök. Üzgünüm ama boğulup boğulmamaları umurumda değil”
dediğini öne sürdü. BBC’nin Newsnight adlı programında konuşan Mouzala, AB Dönem
Başkanı Hollanda’da yapılan ve sığınmacı krizinin ele alındığı bir toplantı sırasında
Belçika’dan sığınmacıların denize dökülmesi teklifi geldiğini belirtti.
İngiliz The Sun gazetesi yazarı Katie Hopkins, 17 Nisan 2015 tarihli yazısında, “Botları
kurtarmak mı? Yasa dışı göçmenleri durdurmak için savaş helikopteri kullanmayı tercih
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
274
ederim” ifadelerini kullandı ve şunları yazdı: “Hayır, umurumda değil. Bana tabut resimleri
gösterin, suyun üstünde yüzen cesetleri gösterin, yine de umurumda değil. “
Avrupa ülkelerine sığınmacı olarak kabul edilen Suriyeliler de, bulundukları ülkelerde can ve
mal güvenliği açısından büyük bir tehdit altındadır. Avrupa’da çocukları kaybolmakta, hemen
her gün mülteci yurtları kundaklanmakta, kendilerine saldırılar gerçekleşmektedir. Mültecilerin
ellerindeki paralara, değerli eşyalara önce göçmen kaçakçıları, sonra da bizzat Avrupa
devletleri tarafından el konulmaktadır.
Avrupa Polis Örgütü Europol, 2014 yılından itibaren 10 binin üzerinde göçmen çocuğun
Avrupa Birliği (AB) ülkelerine geldikten sonra kaybolduğunu açıkladı ve Europol ’ün istihbarat
birimi, bu çocukların çeteler tarafından seks işçiliğine ve köleliğe zorlanabileceği, organ
mafyasına ağına düşebileceği uyarısını yaptı. İsveçli yetkililer ülkelerinde yaklaşık 1.000
mülteci çocuğun kayıp olduğunu raporladı. Alman Federal Polisi Kriminal Dairesi, 2006 yılı
sonu itibariyle 8 bin 991 mülteci çocuğun kayıp olduğunu açıkladı.
Komisyon olarak 17 aralık 2015 tarihinde Berlin’e yaptığımız ziyarette Alman yetkililer
tarafından kaybolan çocuklar konusu kabul edilmiş hatta bir sığınmacı çocuğun Berlin
Marburger Strazse Mülteci Yurdundan kaçırıldıktan sonra istismar edilerek öldürüldüğü
heyetimize de ifade edilmiştir.
Almanya Federal Kriminal Dairesi 2015 yılında 700’den fazla ve 2016 yılında 600’dan fazla
mülteci yurduna kundaklama dahil saldırılar yapıldığını açıkladı. 2014 yılında 6 kundaklama
saldırısı yapılmıştı. Paris’te soğuktan mülteci çocukların öldüğü, İspanya’da mültecilerin
hapislere doldurulduğu, Fransa’nın Calais şehrindeki kampta 140 çocuğun kaybolduğu, aynı
kamptaki sığınmacılara hijyen ihtiyaçları için su bile verilmediği gibi haberler artık çok sıradan
olmuş durumdadır.
Danimarka hükümetinin mültecilerin takılarına el koyulmasını öngören yasa tasarısı 26 Ocak
2016 tarihinde parlamentoda kabul edildi. İsviçre, sığınmacıların bin İsviçre Frangından fazla
para ve değerli eşyalarına el koymaya başladı. İsveç ve Danimarka ile birlikte göçmenlerin para
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
275
ve değerli eşyalarına el koyma kararı alan iki Alman eyaletinin, sığınmacıların 350 bin
euro’suna el koyduğu ortaya çıktı.
Almanya’da, Danimarka’da Müslüman göçmenler sığınmacı olarak kalabilme şanslarını
artırmak için Hristiyanlığa geçiş yapıyorlar. Mülteciler Berlin’deki Protestan Trinity
Kilisesi’nde Hristiyan oluyor. Pek çok Müslüman kadın ve erkeği Hristiyanlığa çeviren papaz
Gottfried Martens, “Pek çoğu Almanya’da kalabilmek için.. Mültecilik hakkı kazanabilmek din
değiştiriyor.” diyerek çaresizliği istismar ettiklerini itiraf ediyor.
Danimarkalı çocuk hakları savunucusu ve yazar Lisbeth Zornig ile eşine, Suriyeli bir aileyi
arabalarıyla taşıdıkları, onlara evlerinde kahve ve bisküvi ikram ettikleri ve tren biletlerini
aldıkları için para cezası verildi. Yapılan duruşmada, Zornig’e Suriyeli bir aileyi ülkenin
güneyindeki liman kasabası Rodbyhavn’dan alıp Kopenhag’a getirdiği için 22 bin 500 kron (9
bin 640 lira) para cezası verildi. Zornig’in eşi de aileyi eve alıp bisküvi ve kahve ikram ettiği,
ardından da tren istasyonuna götürüp İsveç biletlerini aldığı için de aynı miktarda para cezasına
çarptırıldı. Zornig, duruşma sonrası yaptığı açıklamada “Bu, beni ve eşimi kullanarak -
sığınmacılara yardım etmeyin- mesajı gönderen siyasi bir duruşmaydı” dedi.
Göçmen ve mülteci krizi Avrupa’nın değerlerini şekillendirecek bir test gibi duruyor, şu ana
kadar Avrupalı hükümetlerin izledikleri politika bu testten geçemediklerini gösteriyor. Göç
meselesini insanlık için büyük bir yük değil insanlığımızı ispat edeceğimiz bir fırsat olarak
görmek gerekir. Bu mesele sadece teknik bir mesele, siyasi bir mesele değildir, insanlığımızla
ilgili bir meseledir. Avrupa’nın mülteci krizindeki insani olmayan, ikiyüzlü tavrını tarih de,
insanlık da kaydediyor. Avrupa’daki mülteci hakları ihlallerini, ikiyüzlü tavrını tespit etmek
üzere inisiyatifler ve mekanizmalar geliştirilmesi gerekmektedir.
Göç krizi Avrupa’da siyasi bir krize dönüşüyor. Bu kriz arkasından da şimdikinden çok daha
büyük bir güvenlik krizi ortaya çıkaracaktır. Ötekileştirici, ayrıştırıcı, sığınmacı düşmanlığını
büyüten politik söylemlere teslim olmak, ırkçılaşmış fikirlerin girdabına düşmek kısır döngüyü
daha da büyütmektedir. Avrupa’nın kısır döngüden çıkabilmesi için gönül temelli
yaklaşımlarla zenginleştirilmiş insan odaklı, hak temelli yaklaşımlara ihtiyacı olduğu aşikar,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
276
Avrupa’nın değerlerinden uzaklaşmak yerine değerlerine daha çok sarılması gerektiği açıktır.
Komisyon olarak yaptığımız temaslarda Türkiye’nin Suriyelilerin göçünü yönetmekteki
mucizevi başarısının, Avrupa’nın siyasi geleceğini şimdilik kurtardığı ifade edilmiştir.
V.1.22.Nobele Aday Şehir Kilis:
Bugün Avrupa uyum politikalarını içselleştirmediğinden sığınmacılar dışlanıyor, 2000-3000
sığınmacı kabul edildi diye şehirler ayağa kalkabiliyor ve sığınmacı evleri yabancı
düşmanlığını politika haline getirenler tarafından kundaklarken, o mahallede bulunanlar da bu
yangını alkışlayabiliyor ve hatta sığınmacıları Akdeniz’de ölüme mahkum edelim diyebilen
partilerin oyları yükseliyor. Çünkü hak temelli politikalar, gönül temelli reflekslerle
desteklenmiyor. Uyum hem toplumsal kabul ile başka bir ifadeyle gönülleri yakınlaştırmakla
hem hak temelli politikalar üretmekle mümkündür. Avrupalılar Türkiye’de 3.4 milyon
sığınmacı nasıl kabul gördüğünü anlamakta güçlük çektiklerini ifade ediyorlar. Kültür
kodlarımızdaki merhamet, komşuluk, misafirlik, bereket, Muhacir, Ensar anlayışıyla cevabı
verdiğimiz zaman da, bu kavramların bilimsel olamayacağını söylüyorlar. Bu toplumsal
refleksleri, kavramlarını hissetmeyenler, bilimsel olmadığını iddia edenler; kendi içlerindeki
yabancı düşmanlığın yükselişine de çözüm bulamıyorlar.
Uyum politikaları insan ilişkilerini içerir, hem akli hem hak temelli, hem de kalbi yaklaşımları
içerirse, başarılı olabilir. Bu gün Kilis’te yaşayan yerli halk kadar Suriyeli göçmen yaşıyor ve
bu şehirde toplumsal çatışma veya toplumsal gerginlik yaşanmıyor. Kilis halkı misafirlerini
bağrına basmış ve basmaya devam etmektedir. Kilis ilimizde 120 bin Kilisli, 120 bin Suriyeli
ile birlikte yaşıyor. Dünyanın hiçbir şehri kendi nüfusu kadar sığınmacıya ev sahipliği
yapmamaktadır. Bu oran 2,5 Milyon nüfuslu Paris şehir merkezinde, 2,5 milyon savaştan kaçan
sığınmacının yaşaması veya 1 milyon nüfusa ek olarak 1 milyon mültecinin Oslo’ya misafir
olması anlamına gelmektedir. Bugün Berlin’in, Paris’in, Oslo’nun bırakın nüfusu kadar
sığınmacıya 10 bin sığınmacıya dahi tahammülü yok. Dünya Kilis’te, Antep’te, Urfa’da ve
Anadolu’nun 4 bir yanında tarihte çok az yaşanan bir kardeşlik ve misafirperverlik olgusuna
şahit olmaktadır. Kilis’teki karşılıklı uyum süreci sosyolojik çalışmalara kaynaklık edecek bir
başarıdır. Kilis halkı uyumu, misafirperverliği, hoşgörüsü ve kardeşlik duygusu ile Nobel Barış
Ödülüne layıktır. Bu konuda TBMM tarafından girişimler yapılması gerektiği
düşünülmektedir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
277
V.1.23.Cenevre Yerine Anadolu Sözleşmesi:
Bu gün insanlığın sığınmacılar, uyum, göç ve iltica hususlarında yeni inisiyatiflere ihtiyacı
olduğunu açıktır.
Çağımız dünyası yoğun bir göç hareketi yaşıyor. BM verilerine göre savaşlar ve çatışmalar
nedeniyle göç etmek zorunda kalmış 60 milyon insan var. Sığınmacılar, mülteciler ile ilgili
hususlar 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi ile düzenlenmekte. Sözleşmeye göre 5 sebepten
dolayı, ırkı, dini, milliyeti, grubu veya siyasi düşüncesi nedeniyle zulüm görmesi veya görme
korkusunun oluşması ile insanlar ülkelerini terk ederse, antlaşmaya taraf ülkeler onlara
kapılarını açar ve sığınma hakkı tanır. Bu hak Cenevre Sözleşmesi yanında İnsan Hakları
Evrensel Beyannamesinde de açıkça ifade edilmiştir. Beyannamenin 14. Maddesi şöyle
emreder: Herkes zulüm karşısında başka ülkelere sığınma talebinde bulunma ve sığınma
olanağından yararlanma hakkına sahiptir. Çünkü sığınma hakkı, yaşam hakkı ile doğrudan
bağlantılıdır.
Suriye’deki savaş nedeniyle 700 binden fazla insan hayatını kaybetti, 12 milyondan fazla
Suriyeli yer değiştirdi ve 6,5 milyonu kendi ülkesinin dışına kaçmak zorunda kaldı. Bu hayata
tutunma sürecinde Avrupa’nın kapılarını kapattığına tanık olduk. Oysa Avrupa’nın yazdığı
Cenevre sözleşmesi kapıların açılması talimatını içeriyor. Avrupa yazdığı sözleşmeyi artık
okumuyor, uygulamıyor. Hatta daha da ileri giderek sınırlarına dikenli ve jiletli teller çekiyor.
Kapılar kapatılınca, ölümler, dramlar ortaya çıktı. İOM verilerine göre, son 4 yılda yaklaşık 20
bin sığınmacı Akdeniz’de hayatını kaybetti. Akdeniz bugün dünyanın en büyük mezarlığı.
Adeta yüzen tabutların olduğu bir deniz.
İtalyan şair Aldo Busi şiirinde bu durumu etkileyici şekilde mısralara döküyor:
“Akdeniz’den gelen hiçbir balığı yemiyorum artık,
Balıklarla birlikte Libyalıları Somalileri, Suriyelileri, Iraklıları yemekten
Korkuyorum… “
Vicdanların kirlendiği dünyada balıklar yerine artık bebekler kıyıya vuruyor. En küçük balık
ölümünde dünyayı ayağa kaldıran sivil toplumdan, Uluslararası örgütlerden, insan hakları için
oluşturulan uluslararası inisiyatiflerden ses çıkmıyor. İnsani dramları bitirmek için, çareler
üretmek kurulan uluslararası kuruluşlar bugünlerde ölen sığınmacıları sayan, istatistik tutan
işlevsiz birer kuruluş haline gelmiştir. NATO savaş gemileri kaynak ülkelerdeki savaşı
durdurmak yerine, insanların bombalar altından kaçmasına engel olmak için Akdeniz’de nöbet
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
278
tutuyor. İnisiyatifler de, Uluslararası kurumlar da insanın ve insanlığın ölümüne engel
olamıyor.
2016 ilk aylarında Ege’de de çok sayıda ölümler oluyordu. 18 Mart mutabakatı sonrasında
Ege’de ölümler çok çok azaldı. Ancak Libya’dan ve Afrika’dan geçişler devam ettiği için
Akdeniz’deki dram devam ediyor ve 2017’nin ilk 8 ayında 3000’den fazla sığınmacı hayatını
kaybetti. Bizim medeniyetimizde insan varsa rakamların anlamı yoktur. Bir insanın bile
Akdeniz’de ölümü o kadar büyüktür ki, tüm insanlığın ölümüne eşdeğerdir.
Dünyaya sığdırılamayan sığınmacılar büyük bir dram yaşıyor. Neden bu drama, insanların
ölmesine engel olmuyoruz, olamıyoruz... İnsanı neden yaşatamıyoruz? Çünkü mevcut
sözleşmeler, antlaşmalar, teşkilatlar, işbirlikleri yetersiz. Bugün sığınma süreçleri 1951
Cenevre Sözleşmesine göre yönetiliyor. Cenevre Sözleşmesi geçmişte önemli fonksiyonlar ifa
etmiş ama bugünün sorunlarına çözüm üretemiyor. Bu inisiyatif mültecilerin yaşamlarını
kaybetmelerine, asimilasyonuna ve kültürel ölümlerine çare olamıyor. 1950’li yılların
kurumları da, paradigmaları da her alanda olduğu gibi göç alanında da iflas etmiş durumda.
1950 paradigmalarıyla kurulu BM ve BMMYK görevini yapamıyor. Dünyada ve Avrupa’da
insani yardım, sığınma ve uyum süreçleri adeta kırmızı alarm veriyor.
Bu gün toplumsal kabulü arttırıcı politikalar uygulamak bir yana ötekileştirmeyi kanunla adeta
sistematik hale getirmiş ülkeler var: Avrupa’da ölümden ve zulümden kaçan sığınmacıların
değerli eşyalarına el konması için yasa çıkarılması tarif edilemez bir uygulamadır. Bu süreçte,
ülkeleri bağlayan her hangi bir uluslararası sözleşme olmadığı için keyfi kanunlar çıkartılıyor,
keyfi düzenlemeler ortaya konuluyor ve bunun sonunda da dünyadaki ayrımcılık, ötekileştirme
artıyor, mültecilere karşı insan hakkı ihlalleri işleniyor.
Bir yandan kapılar kapatılırken diğer yandan bazı devletler tarafından uyum, entegrasyon
çalışmaları istismar edilmesine izin veriliyor ve göçmenler asimiletik politikalara maruz
bırakılıyor. Avrupa’daki kiliselere din değiştirmek için sığınmacıların başvuru sayısı artıyor.
Danimarka’nın Jylland bölgesinde Holstebro Kasabasında son iki yılda Müslüman
sığınmacılar neden hızla Hristiyanlığı seçtiler? Aşağı Saksonya Eyaleti Katolik Kilisesi
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
279
çaresizliği nasıl kullanıyor? Niçin, neden, nasıl? Çünkü sığınmacılar din değiştirirse mülteci
statüsünü daha kolay alabiliyorlar. Sığınmacılar Hristiyan din adamlarını referans gösterme
avantajını kullanabilmek için kiliselere akın ediyor. Hatta Almanya Evanjelik Kilisesi
başvuruların ‘Kimliklerin din hanesinde Hristiyan ibaresinin yer alması’ hedefiyle yapıldığını
itiraf etti. Yaşayabilmek için sığınmacılar, kültürel kodlarından taviz veriyorlar.
1951 Cenevre Sığınmacı Sözleşmesi yeteri kadar bağlayıcı olmadığından ve yeteri kadar uyum
ilkesi içermediğinden, kapılar da kapatılıyor, insani dramlar da yaşanıyor, asimiletik politikalar
da uygulanıyor. Parfüm şişelerinden bile çıkan klora flora gazı ile ozon tabakasının moleküler
yapısını değiştirenlere uygulanan yaptırım ve cezalar; insanlığın yaşamsal ve kültürel
kromozomlarıyla oynayan asimilasyon içerikli politikalar ve devletler için uygulanamıyor.
Sığınmacıların bedensel ve kültürel ölümlerine dur diyebilmek için yeni bir inisiyatife ihtiyaç
var ya da bir geçiş süreci için şimdilik Cenevre Sözleşmesinin ek Anadolu protokolü ile
güncellenmesi gerekiyor. Bu reform talebi uluslarası platformlarda ifade edilmelidir ve farklı
bir paradigma ile sığınmacıların hak ve yükümlülüklerini içeren yeni bir sözleşme
hazırlanmalıdır. Bu eksikliği en çok bizim ifade etme hakkımız var, çünkü biz dünyanın en çok
sığınmacı barındıran ülkesiyiz. Anadolu asırlar boyunca göçmenlere kucak açmış bir coğrafya.
Tarihi, vicdani, fiili, hukuki, insani olarak hangi açıdan bakarsak bakalım yeni sözleşme ya da
ek protokol Anadolu’da hazırlanmalıdır. Bu sözleşme Anadolu ya da İstanbul sözleşmesi olarak
da, Antep, Kilis, Urfa, Hatay sözleşmesi olarak da isimlendirilebilir.
Cenevre Sözleşmesinde sığınma hakkı var, ama bundan sonraki süreçler ayrıntılı
düzenlenmemiş: Entegrasyon, uyum hususları yetersiz. Yeni sözleşmede hak temelli ve insan
temelli gönüllülük ve karşılıklılık esaslarını içeren uyum ilkeleri olmalı. Çaresizliğin fırsata
dönüştürülmesi engellenmeli, ötekileştirme cezalandırılmalıdır. Bağlayıcılık, külfet paylaşımı,
yeniden yerleştirme, kaynak ülkelerdeki sorunları çözme mekanizmaları olmalıdır.
Göç hareketleri artarak devam ediyor. Her ülke göçten etkileniyor. Artık dünyanın en önemli
gündem maddelerinin başında göç geliyor. Göçlerin ve uluslararası koruma arayan sığınmacı
göçlerinin düzenlenmesi hususu insanlığın, ülkelerin ve küresel barışın geleceği ile doğrudan
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
280
ilgilidir. Göçler tek başına iyi ya da kötü hareketler değildir. Yönetilirse çok iyi sonuçlar
doğuran bir olgudur. Bugün birçok ülke göçlerle kurulmuş, göçmenlerle gelişmiş, kalkınmıştır.
‘Herkesin yararına göç yönetimi’ tüm dünyanın hedefi olmalıdır.
V.1.24.Milletin Başarısı:
Medeniyetimiz kendisine ihtiyaç duyan insanlara elini uzatmaktan hiçbir zaman geri
durmamıştır. Türkiye bugün de ölümden kaçan, yerinden edilmiş Suriyeliler konusunda önemli
bir süreci başarı ile yürütüyor. Üç milyondan fazla mazlumu, sığınmacıyı misafir eden bir
milletin ferdi olmak büyük bir gururdur. İnsanlık açısında önemli bir başarıya imza atan
milletimize, hükümet, kurum ve kuruluş yetkililerine, katkı sunan uluslararası kuruluşlara, sivil
toplum örgütlerine teşekkür ederiz.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
281
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
282
ALTINCI BÖLÜM
RAPORA İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER, ÖNERİLER VE
MUHALEFET ŞERHİ
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
283
VI. ANKARA MİLLETVEKİLİ ŞENAL SARIHAN’IN RAPORA İLİŞKİN
DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLERİ
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
284
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
285
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
286
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
287
VII. DİYARBAKIR MİLLETVEKİLİ SİBEL YİĞİTALP’İN RAPORA İLİŞKİN
MUHALEFET ŞERHİ
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
288
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
289
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
290
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
291
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
292
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
293
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
294
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
295
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
296
VIII. OSMANİYE MİLLETVEKİLİ RUHİ ERSOY’UN RAPORA İLİŞKİN
GÖRÜŞLERİ
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
297
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
298
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU
299
Top Related