070502
Klima no Rai : Fatuquero, Ermera
Rai bele deskreve hanesan rai henek, liat (clay), gelu (silt) ou kahur husi oin tolu ne’e. Rai-henek fasilita bee atu tun ba rai laran lalais liu. Rai liat bele kaer metin bee barak liu maibe fasil atu nakfera. Rai lempung (loam) iha balansu rai henek, gelu no liat ne’ebé diak. Fatuquero kompostu husi tipu rai lempung berpasir, lempung, rai-henek liat, no oi-oin.
Mapa no dadus mak buat ne’ebe ita iha no fo idea deit, 2013. Se karik sala iha, favour ida kontatu ba MAF.
Hakarak informasaun tan, no kopy ba computer, bele hetan iha
www.seedsoflifetimor.org
Diak liu ita kompriende ita nia rai bainhira ita halo planu atividade iha Fatuquero. Rai hotu-hotu sae diak liu husi ai-tahan dodok iha rai ne’ebe bele aumenta rai nia nutrisaun, kaer bee, hadia testura rai no prevene erosaun.
To’os no Rai
pH Rai Risku Menus Fe & Zn
Testura Rai Rai Lolon
Ita nia ai-horis usa makro-nutriente hanesan nitrogen (N), fosfor (P) no potassium (K). Se karik kuda nafatin, nutriente ne’e sae menus. Mikro-nutriente hanesan férru (Fe) no zínku (Zn) mos importante ba ai-horis atu moris ho saudável. Mapa iha leten hatudu katak Fatuquero, ladun iha risku menus Fe ho Zn. Rai ho ai-horis hotu-hotu sei hetan rísku menus nitrogen. Atu hatene risku fosfor, ita tenki tes rai.
Soil
Data
: O
Solo
s de
Tim
or
, 1978
Zona Agro-Ekolójiku (ZAE) iha Timor-Leste kona ba klíma no rai aas husi nivel tasi. Buat ne’e iha impaktu boot ba ai-horis ne’ebé ita bele kuda. Fatuquero iha ZAE 3, ne’ebé aas 500m ba leten husi nível tasi. Zona ida ne’e nia bele hetan udan maka’as no temperatura malirin. Tamba ne’e mak bele kuda kafe ho ai-horis hortikultura sira seluk hanesan fehuk ropa no repollu.
pH rai bele afeta produtu ai-han. Nível pH ne’ebé diak liu mak hahu husi 6,5 to’o 7,5. Rai iha Fatuquero iha rísku atu sae ásidu (pH menus husi 6). Koko rai nia pH, se karik rai ne’e ásidu maka imi bele hadi’a rai ne’e liu husi uza rai mutin, ahu kdesan ou ahu agríkula nian.
Fatuquero iha foho leten iha subdistritu Railaco nia laran. Ida ne’e hanesan rejiaun ho altitude aas iha zona agro-ekolójiku 3. Nia foho kuaze lolon makaas ne’ebé bele fó rísku makaas ba rai halai no erosaun. Udan ne’ebé monu iha Fatuquero bele tama ba mota Loes no mota Comoro. Tenki konsidera impaktu husi atividade ba suco sira seluk iha kraik. Tenki tau matan ba ai-laran no lori toos kuidadu iha rai lolon hodi bele uza ita nia rai nafatin.
Legend Zona Agro-Ekolójiku
Distritu Estrada Boot Sorin Tasi Feto
Sub-Distritu Estrada Kiik ZAE 1: 0-100m
Suco Estrada Lao ZAE 2: 100-500m
Área Bee Suli Mota ZAE 3: 500-1500m
Clinica Rai Malirin: >1500m
Eskola Sorin Tasi Mane
Uma ZAE 4: 500-1500m
ZAE 5: 100-500m
ZAE 6: 0-100m
+
<5% <3° Tetuk Diak ba toos oi-oin.
Hetan benefisiu liu husi
terasering no kuda tuir
lina tetuk.
5-10% 3-6° Sae Uitoan
10-30% 6-17°
Rai Lolon Uitoan Presiza terasering no
kuda tuir lina tetuk. 30-50% 17-27° Rai Lolon
>50% >27°
Rai Lolon
Makaas Kuda ai bot no barak
mak permanente.
Ris
ku
Ferru
no
Zin
ku
Men
us
Risku Boot
Risku Kik
Asidu
5.0
5.5
6.0
6.5
7.0
7.5
8.0
8.5 Alkalinu
Populasaun Agricultura (% Uma)
Uma 317 Hare 7%
Feto 934 Batar 72%
Mane 974 Aifarina 68%
Ema Total 1908 Modo 45%
Area (ha) 1264.0 Manu 50%
Ema/ha 1.5 Fahi 43%
(Mediu Rural Ema/ha 0.5) Bibi 12%
Dadus Sensus 2010 Karau 16%
Gelu Lumpur
Lempung
Lempung Berpasir
Liat Berlempung
Liat
Rai henek Liat
Oi-oin
Fatuk Barak
Klimatika Informasaun
Gráfiku iha kraik hatudu udan been fulan-fulan no temperatura ba sentru husi Fatuquero durante tinan ida nia laran. Fatuquero hetan udan been ne’ebé aas liu husi 300mm durante fulan Dezembru, Janeiru, no Fevereiru nia laran. Maran liu mak iha fulan Agostu ho Setembru nia laran ho udan been menus husi 25mm. Fulan Outubru mak manas liu ho temperatura máximu besik 27°C. Fulan Agostu mak malirin liu ho temperatura minimu besik 17°C.
Fatuquero 2050 Dadus
Udan Tmin (°C) Tmax (°C)
1895 17.7 28.6
Fatuquero 2000 Dadus
Udan Tmin (°C) Tmax (°C)
1994 16.6 27.3
Klimatika Agora Mudanca Klimatika
IPC
C4 C
SIR
O A
2A
MK
3 2
050
ww
w.w
orl
dcl
im.o
rg
Hydrogeology of Timor Leste, Geoscience, Australia: www.ga.gov.au
www.seedsoflifetimor.org
Modelled Data: www.worldclim.org
2000 Udan Anual (mm) 2050
2000 Temperatura Anual (°C) 2050
Idrojeolojia
Iha Sub-distritu Railaco, udan been tinan tomak nian la hanesan iha suco ida-idak. Suco iha kraik hetan udan been mediu 1700mm tinan-tinan. Suco iha foho leten hetan udan been mediu 2000mm tinan-tinan. Temperatura médiu tinan tomak hahu husi 24°C iha parte kraik to’o 21°C iha parte foho. Ita hare kor iha mapa mak bele fo hatene kona ba udan been hira no temperatura hira iha ita nia rai. Valor fatin iha mapa fó dadus udan been ho temperatura iha fatin ida. Husi mudanca klimatika, temperatura sei sa’e to’o maizumenus 1.5°C
iha tinan 2050 Timor Leste. Udan been tinan tomak nian bele tun maibe
eventu anin no udan makaas bele sae forte liu. Temperatura ne’ebé aas liu bele hatun rezultadu produtu. Fatin kuda kafe
iha foho kraik bele hetan produsaun tún. Nível tasi sa’e aas sei halo masin aas liu tan iha bee posu ne’ebé besik tasi ibun.
Mudansa Klimátika ba tinan 2050
Fator 2050 Eror
Temperatura +1.5°C ±0.6°C
Udan (tempu udan) +1% ±14%
Udan(tempu bailoro) -4% ±35%
Nível tasi +20cm 12-30cm
El Nino Southern Oscillation (ENSO)
El Niño ho La Niña bele fo impaktu boot ba udan been iha Fatuquero. Tempu La Niña mak bele fo udan been ne’ebé 6% liu médiu. Udan been ida ne’e mak aas liu médiu akontese durante fulan Abril to’o Novembru (hanesan iha tinan 2010/11). Durante El Niño, udan been kuaze menus 13% husi médiu. Tempu udan bele mai tarde tanba ne’e mak agrikultór sira presiza kuidadu wainhira kuda durante El Niño. Gráfiku iha kraik kona ba suco hotu-hotu iha ZAE 3. Gráfiku hatudu udan been durante La Niña no El Niño ho komparasaun ba dadus udan been husi tempu antigo.
Idrojeolojia kona ba be’e iha rai laran mak depende ba rai oinsaa. Kode iha kraik fo informasaun kona ba idrojeolojia iha ita nia suco:
Fatuk metin nakfera nebee ita bele hetan be’e bo’ot maibe iha fatin balu deit.
Be’e bele tama ba rai henek maibe iha nebaa be’e la dun barak.
Be’e bele tama ba rai henek mak iha fatuk bo’ot maibe iha nebaa be’e la dun barak husi be’e posu.
Top Related