Tijdig praten over het overlijden
Kees van Moorsel, huisartsTruuke Kamminga, geriater
Margot Verkuylen, specialist ouderengeneeskunde/docent
29 september 2011
De kunst van samen-werken
Waarom?
Literatuur “End of life discussions”
o 332 patienten met een gevorderd carcinoomo 37.0%: “end-of-life discussions “o Geen toename depressie of ongerustheido Minder vaak beademen (1.6% vs 11.0%)o Minder vaak reanimatie (0.8% vs 6.7%)o Minder vaak IC-opname (4.1% vs 12.4%)o Eerder opname hospice (65.6% vs 44.5%)o Meer aggressieve medische zorg: slechtere “quality of life” + hoger
risico op depressie bij nabestaandeno Betere “quality of life”: betere “quality of life” bij nabestaanden
Wright, A.A., Zhang, B., Ray, A. et al. (2008). Associations between end-of-life discussions,patient mental health, medical care near death, and caregiver bereavement adjustment. JAMA, 300(14): 1665-73
Welke patiënten?
Van curatieve naar palliatieve fase
Veelal ouderen en chronisch zieken met:
o Kankero CVA/neurologische aandoeningeno Dementieo Hartfaleno Longlijden/COPDo Kwetsbare ouderen/multipele aandoeningen
Markering
Markering
Koppel-onderzoek (2011)Ervaring van burgers met euthanasie en palliatieve sedatie in de nabije omgeving in de afgelopen vijf jaar (n=1960)
• 13% Ervaring met een euthanasieverzoek in de nabije omgeving
• 8% Ervaring met een ingewilligd euthanasieverzoek • 6% Ervaring met een afwijzing van een euthanasieverzoek • 16% Ervaring met het door een arts in diepe slaap brengen
van een naaste tot aan het overlijden in de nabije omgeving
Koppel-onderzoek (2011)Ervaring van burgers met wilsverklaringen (1)
(n=1960)
• 71% Heeft wel eens nagedacht over een van onderstaande onderwerpen
• 57% Medische behandeling wel/niet willen in laatste levensfase
• 48% Reanimatie • 55% Euthanasie • 53% Wie voor u beslist
Koppel-onderzoek (2011)
Ervaring van burgers met wilsverklaringen (2) (n=1960)
Heeft wel eens gesproken over bovenstaande
onderwerpen
• 41% Met naasten
• 4% Met arts
Koppel-onderzoek (2011)Ervaring van burgers met wilsverklaringen (3)
(n=1960)
• 7% Heeft wensen op papier vastgelegd over • 4% Medische behandeling in laatste
levensfase • 4% Reanimatie• 3% Euthanasie• 4% Wie voor u beslist• 1% Andere ideeën/wensen
Koppel-onderzoek (2011)Waar vinden burgers hun informatie als zij iets willenweten over euthanasie/palliatieve sedatie?
• 20% heeft behoefte aan meer informatie over medische zorg en behandelingen in de laatste levensfase, euthanasie of wilsverklaringen
• Verschilt per leeftijdscategorie: > 55 jaar vaker behoefte aan informatie
• 67% zou de huisarts raadplegen• 55% zoeken op internet• 33% naasten of een specialist raadplegen
Handreiking KNMG: voorkom misverstanden rond het overlijden
Gesprekken rond het levenseinde
‘op het moment dat je je realiseert dat het wellicht niet lang meer duurt, begin je al dingen achter je te laten en jezelf over te geven aan het onvermijdelijke’
Stellingen• Praten over het levenseinde door de dokter betekent dat die
dokter de moed dus al heeft opgegeven• De huisarts komt pas weer langs als er geen curatie meer
mogelijk is• De huisarts is de aangewezen persoon die het gesprek over
het levenseinde met de patiënt moet voeren• De (huis-) arts moet euthanasie ter sprake brengen als de
patiënt het zelf niet doet• Als dokter moet je wel zelf ten alle tijden de regie houden• Palliatieve sedatie is een ‘elegant’ alternatief voor euthanasie• Bij mensen met dementie moet je niet over het levenseinde
praten• Een gesprek over het levenseinde kan je beter voorbereiden
door éérst met de naasten van de patiënt te overleggen
Soms is er zoveel wat we voelen , maar zo weinig wat we (kunnen) zeggen
Casus
Hr H, 18-2-1925
Vraag van patiënt en familie:
is een PEG-sonde zinvol?
VG:
o Vanaf 2008 hypokinetisch rigide syndroom, waarschijnlijk corticobasale degeneratie
o 2009 blaasretentie bij BPH waarvoor verblijfscatheter met recidiverende verstoppingen
o 2011 slikklachten
o Winterperiode 2 x aspiratiepneumonie
o Mei 2011 distale claviculafraktuur na val
o April, Juni en augustus 2011 aspiratiepneumonie
o Soc: weduwnaar, 4 kinderen, verzorgingshuis
o Mobiliteit :o april 2011 staan met hulp, geen rompbalans, valt om bij
zitten, wel transfers mogelijk, sinds enkele maanden rolstoel, te valgevaarlijk bij lopen.
o Sept 2011: transfers met lift, rolstoelafhankelijk
o ADL en BDL volledig afhankelijk, sinds laatste opname ook hulp nodig bij eten
o 15 kg afgevallen in ½ jaar bij milde depressie waarvoor mirtazepinegebruik
o Verdikt voedsel en logopedie ivm slikproblemen, maar met name ‘s nachts veel verslikken in eigen sputum
o Sinds 8 dagen uit het ziekenhuis. 1 dag na ontslag herstart orale antibiotica ivm pneumonie met goed resultaat, echter nu (1 dag na staken a.b.) wederom veel hoesten
Hoe verder?
Elf spelregels van de KNMG• Stel het gesprek niet uit• Bereid het gesprek goed voor• Niet behandelen is ook een optie• Breng de boodschap direct• Schrik niet van heftige emoties• Voorkom “hang yourself”• Hanteer ontkenning verstandig• Overlaad de patient niet met informatie• Accepteer niet te snel “ja”• Leef mee, wees oprecht• Ontwikkel uw eigen visie op sterven
Afronding
• Wat neem je mee naar je eigen praktijk?
• Vragen?
Top Related