SELUK NVERSTES
TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS YAYINLARI: 8
TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM
AISINDAN ULUSLARARASI SARAYN
SEMPOZYUMU
(24-26 EKM 2014 KONYA)
BLDR KTABI
ii
Editr
Prof. Dr. Hasan BAHAR
Editr Yardmclar
Yrd. Do. Dr. Hakan KUYUMCU
Yrd. Do. Dr. aatay BENHR
Dr. Hatice Gl KKBEZC
Ar. Gr. Fatih Numan KKBALLI
Ar. Gr. Murat TURGUT
nceleyenler
Prof. Dr. Bayram REKL
Prof. Dr. zdemir KOAK
Do. Dr. Fuat BOYACIOLU
ISBN
978-975-448-211-9
Bask
Seluk niversitesi Matbaas
Tel: 0332 241 18 47
Aralk 2015
n Kapak Resmi: Sarayn Pir Hseyin Cami n
Arka Kapak Resmi: Bahyk devirme malzemeli eme ve yaztn ierii
Bildiri kitabnda yer alan yazlarn dil ve bilim sorumluluu yazarlara aittir.
iii
TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE
TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU
(24-26 EKM 2014 KONYA)
BLDR KTABI
Sempozyum, Trk Tarih Kurumu, Konya Valilii l Kltr ve Turizm Mdrl, Demirpolat irketler
Grubu ve Seluk niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Koordinatrlnden (Kongre Proje No:
14702011) destek alnarak gerekletirilmitir.
iv
v
TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU
(24 -26 Ekim 2014 Konya)
Sarayn lesinin tarihi Tarihncesi dnemlere kadar inmektedir. lede Pazar Hyk,
Bahyk, S. Karatepe, rmelik Hyk, Erturul Hyk, Akdoan Hyk, Konar Hyk,
esmelisebil Hyk, Gamel Hyk, Kuyulusebil Hyk, Kurunlu Kale Hyk, brahim Dede
Hyk, Ladik Hyk, Zengi Hyk gibi yerlemeler, Kalkolitik adan Demir ana kadar
uzanan kltrleri temsil etmektedirler. Hitit, Frig, Roma ve Bizans gibi uygarlklar ise
blgenin siyasi ve idari tarihinde byk bir rol oynamlardr.
Laodicea (Combusta) olarak bilinen Ladik, Roma dneminde nemli bir idari merkez
olmakla birlikte, Romann Efesten balayarak Meliteaya (Malatya) uzanan dou askeri
yolunun balantsn oluturmaktayd. Blge, Trkiye Seluklular dneminde Trklerin eline
gemitir. Sarayn bulunduu corafi yap itibaryla batdan Konyaya geiin son durak yeri
olduu iin, Seluklular dneminde Hallarn yama ve talanna uramtr. Sarayn
Seluklularn son dneminde, gney dousunda Saidili ile, gneyinde Ladik dalar
eteinde Bozok ili (zii) ad ile bilinen iki kasaba halkndan olumutur. Bu kasabalardan g
edenler Sarayn'nn kuruluunda nc olmulardr. Saraynn Osmanllar almadan
nce, Karamanoullar ve Turgutoullar hakim olmutur. le nceleri Sarayn Turgut Bey
olu Pir Hseyin Bey Camii evresinde gelimitir. Bugnk ehir merkezine kaymas ise II.
Abdlhamit zamannda Anadolu-Badat-Hicaz Demiryollar yapm projesi erevesinde
demiryolunun gemesi ile salanmtr (1896). leden geen demiryolu ve binas bir Alman
firmasna yaptrlmtr. Demiryolunun gemesi ile ileye hareketlilik gelmi bu durum milli
mcadele yllarnda kendini gstermitir. Halk da yeni yerleim yerine skele demeye
balamtr.
Saraynnn corafi yaps nedeniyle, ilk ahalisi kervanclk yapmak suretiyle
geimlerini temin ediyorlard. Cihanbeyli yaylas zerinden geirilerek Tuz Gl havzasndan
alnan tuz, kira ile zmir e uzanan yol boyunca tanrd. lede halk geimini bugn tarm ve
hayvanclktan salamaktadr. Son yllarda modern bykba hayvancln yapld
blgelerden biri haline gelmitir. Ayrca modern tarm aralar ile buday, arpa, avdar ve
yulafn yannda zellikle devlet tevikleri ile yem bitkisi olan fi ekimi yaplmaktadr.
Tarih, Kltr, Sanat, Turizm ve Tarm Asndan Uluslararas Sarayn
Sempozyumu adyla dzenleyeceimiz sempozyumumuzda, Sarayn ilesinin zelliklerini
ve problemlerini btn ynleriyle istiyoruz.
Prof. Dr. Hasan BAHAR
(S.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Mdr)
vi
KONU BALIKLARI
1 Tarih ncesinden Gnmze Sarayn Tarihi,
2- Saraynnde Folklor, Edebiyat, Kltr, Sanat
3- Saraynnde Dini ve Toplumsal Hayat,
4- Sarayn Blgesi Floras,
5. Saraynnde Tarm ve Ziraat
5- Sarayn Blgesinde Eitim ve retim,
6- Saraynnde Sosyo- ekonomik ve Sosyo- politik, Sosyo- kltrel yap,
SEMPOZYUM ONURSAL BAKANLII
Seluk niversitesi Rektrl
Konya Valilii
Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu Bakanl
Trk Tarih Kurumu Bakanl
SEMPOZYUM DZENLEME KURULU
Prof. Dr. Hasan Bahar (Dzenleme Kurulu Bk. S Trkiyat Aratrmalar Ens. Md.)
Prof. Dr. Alim Gr (S.. Edebiyat Fakltesi Dekan)
Prof. Dr. Sleyman Soylu (Sarayn Meslek Yksekokulu Md.)
Harun Ycel (Sarayn Kaymakam)
Nafiz Solak (Sarayn Belediye Bakan)
Do. Dr. M. Ali Hacgkmen (S.. Edebiyat Fakltesi Tarih Bl.)
Dr. H. Gl. Kkbezci (S.. Edebiyat Fakltesi Tarih Bl.)
Yrd. Do. Dr. Mehmet Yast (Necmettin Erbakan n. Beeri Sosyal Bilimler Fakltesi
Trk Dili ve Edebiyat Bl.)
vii
BLM KURULU
Prof. Dr. Hasan Bahar (S.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Mdr)
Prof. Dr. Alim Gr (S.. Edebiyat Fakltesi Dekan)
Prof. Dr. Bayram rekli (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Sachiho Omura (Japanese Institute of Anatolian Archaeology)
Prof. Dr. Rainer Czichon (Freie Universitt)
Prof. Dr. Thomas Drew Bear (Fransz Anadolu Ar. Enst./French Anat. Search Inst.)
Prof. Dr. Lisa Kealhofer (Santa Clara University, America)
Prof. Dr. Rait Hatiev (W. Humboldt niversitesi)
Prof. Dr. brahim amanov (Rusya Federasyonu)
Prof. Dr. Tahsin Cemil (Babes-Bolyai University, Romania)
Prof. Dr. Muhittin Tu (Kbrs Uluslararas niversitesi)
Prof. Dr. Ali Boran (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Ahmet Kalendar (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Mustafa Demirci (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Ufuk Tavkul (Ankara niversitesi)
Prof. Dr. Hakan Krml (Bilkent niversitesi)
Prof. Dr. Ahmet Taal (Mimar Sinan niversitesi)
Prof. Dr. Remzi Duran (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Ali Ba (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Mustafa Aydn (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Alaattin Akz (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Varol Kurtolu (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. zzet Sak (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. zdemir Koak (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Hasan Basri Karadeniz( Dumlupnar niversitesi)
Prof. Dr. Yusuf Kkda (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Yusuf z (Krkkale niversitesi)
Prof. Dr. Fehmi Karasiolu (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Ali Osman ztrk (Necmettin Erbakan niversitesi)
Prof. Dr. Emrullah Eken (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Bayram Sade (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Kuddusi Erturul (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Kerim Koak (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. brahim Solak (Kahramanmara St mam niversitesi)
Prof. Dr. Yaar Semiz (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Ferudun Ata (Seluk niversitesi)
Prof. Dr. Caner Arabac (Necmettin Erbakan niversitesi)
Do. Dr. Mikail Altan (Seluk niversitesi )
Do. Dr. Aznavur Demirpolat (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)
Do. Dr. mr Harmansah (Brown University)
Do. Dr. Ali Temizel (Seluk niversitesi)
Do. Dr. Osman Kundurac (Seluk niversitesi)
Do. Dr. Doan Yrk (Seluk niversitesi)
Do. Dr. Sinan Gnen (Seluk niversitesi)
Do. Dr. Ali Meydan (Nevehir Hac Bekta Veli niversitesi)
viii
Do. Dr. Necmi Uyank (Seluk niversitesi)
Do. Dr. M. Ali Hacgkmen (Seluk niversitesi)
Do. Dr. Hseyin Mumal (Seluk niversitesi)
Do. Dr. idem Ulusoy (Necmettin Erbakan niversitesi)
Yrd. Do. Dr. Nurullah Tabak (Seluk niversitesi)
Yrd. Do. Dr. Yaar Erdemir (Seluk niversitesi)
Yrd. Do. Dr. Mehmet Ylmaz (Seluk niversitesi)
Yrd. Do. Dr. Sefer Solmaz (Seluk niversitesi)
Yrd. Do. Dr. Abdurrahman Din (Necmettin Erbakan niversitesi)
Yrd. Do. Dr. Fatih Berk (Necmettin Erbakan niversitesi)
Yrd. Do. Dr. Mustafa Arslan (Seluk niversitesi)
Yrd. Do. Dr. A. Deniz Okta Beycan (Seluk niversitesi)
r. Gr. Ruhi Gl (Seluk niversitesi)
Christopher S. Lightfoot (Metropolitan Museum of Art)
Gunne Eiche Johnsen ( Asya Lale Floreks hr. Md.)
Marie- Henriette Gates (Bilkent niversitesi)
Amlie Royer, (Fransz Anadolu Ar. Enst)
sabella Caneva (niversit de Venese)
Margaret Arslan (Babes-Bolyai University, Romania)
Dariusz Chiocki (Warova)
Linda Murray (Ted Koleji)
Kate Clow (Antalya)
ix
SUNU
niversitemiz, bnyesinde bulundurduu akademik birimlerde deneyimli eitici
kadrosu ile meslek alanda eitimli, retken ve geliimi isteyen bireyler yetitirmek
maksadyla lke kalknmasnda zerine den grevi baaryla srdrmektedir. Bu amaca
hizmet etmek zere Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits de Atatrkn
hedef gsterdii izgide Trk tarihi, dili, edebiyat, sanat ve kltr zerine yaynlar
yapmaktadr. Enstitmzn bu alandaki mstakil kitap yaynlar yannda, yaplan
sempozyumlar, Gz ve Bahar saylar olmak zere ylda iki defa kard uluslararas
Trkiyat Aratrmalar Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) lkemizde sosyal
bilimler alannda niversitemizin yz aklar arasna girmesi bizi mutlu etmektedir.
Trkiyat Aratrmalar Enstits ayrca gelenek hline getirmeye alt, Trk
tarihi, dili, edebiyat ve kltrne hizmet etmi yerli ve yabanc nemli bilim adamlar
adna armaan kitaplar yaynlayarak sosyal bilimler alanndaki gemi birikimleri ve
tecrbeleri genlerin nne koyup gelecein ilim adamlarna yol gstermekle de nemli
bir i yapmaktadr. eitli konularda sempozyum, paneller dzenleyerek, aratrma
konularnn detayl bir ekilde incelenmesini ve bilim insanlarnn bir arada olmalarn
salamaktadr.
Bu vesileyle, Tarih, Kltr, Sanat, Turizm ve Tarm Asndan Sarayn Sempozyumuna
katlan ve bu bildiri kitabna katkda bulunan bilim insanlarmza ve eserin hazrlanp
baslmas aamasna kadar olan srete emei geen herkese teekkrlerimi sunuyorum.
Prof. Dr. Hakk GKBEL
Seluk niversitesi Rektr
x
xi
NSZ
Trklk Bilimi zerine almalar ama edinen Seluk niversitesi bnyesinde
kurulan Trkiyat Aratrmalar Enstits kurulduu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu
amalar dorultusunda panel, bilgi leni, seminer, konferans, lke iinde ve dndaki
Trkiyat Enstitleri ile bilimsel ibirlii erevesinde karlkl ziyaretler ve ibirlii
protokolleri yapmak, Yksek Lisans ve Doktora programlarnn almas, Trklk bilimi
ile ilgili projeleri ynlendirmeyi amalamaktadr.
2013 Ylnda Romanya Bolyai-Babe niversitesi Trkoloji Enstits ile karlkl
bilimsel ibirlii protokol yaplm ve ziyaretimize karlk olarak niversitemizi ve
Enstitmz ziyaret eden Bolyai-Babe niversitesi Rektr ve Trkoloji Enstits
Mdr ile niversitemiz ve Enstitmz bilimsel ibirlii protokollerine imza atmlardr.
Uluslararas hakemli bir yayn olan dergimiz ylda iki kez gz ve bahar saylar
olmak zere dzenli olarak yaynlanmaktadr. 32. saydan itibaren MLA (Modern
Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tbitak/Ulakbim SBVT
tarafndan dizinlemeye balanm ve uluslararas hale gelmitir. Dergimiz, gerekli artlar
yerine getirdiinden ISI-Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson
Reuters)e dizinlemesi iin mracaat edilmitir ve takibe alnmtr. Yazmalar
sonulandnda TBTAK tarafndan kabul edilen Sosyal Bilgiler alannda B grubu
kategorisine dhil edilebilecektir. Ayrca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafndan da
taranmaktadr.
Enstitmz, Trkiyat dergisini sosyal bilimler alannda niversitemizin yz ak
hline getirmeye alrken, Trk tarihi, dili, edebiyat ve kltrne hizmet etmi yerli ve
yabanc nemli bilim adamlar adna armaan kitaplar karmay geleneksel hle
getirmitir. Bylece bu ahsiyetlerin hayat, eserleri, metodu, Trk tarihine, diline,
edebiyatna, kltrne salad katklar ortaya konularak, bundan sonra yaplmas
gereken almalarn neler olduu zellikle genlere daha isabetli bir ekilde gsterilmi
olacaktr. Bunun iin ilk olarak 1999 ylnda Prof. Dr. Erol GNGRn Ansna
Armaan kitab karlm idi. 2003 ylnda dergimizin XIII. says Prof. Dr. Ahmet Bican
ERCLASUNa armaan says olarak yaynlanmtr. 2011 ylnda ise Byk Selukludan
Trkiye Seluklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KYMENe Armaan kitab yaynlanm,
bu gelenein bir devam olarak da niversitemiz de sosyal bilimler alannda birok bilim
adam yetimesinde emei olan Prof. Dr. Nejat GYN ansna Tarihilie Adanm Bir
mr: Prof. Dr. Nejat GYNe Armaan adyla bir kitap yaynlam bulunuyoruz. Bu
gelenee binaen Trk tarihi, kltrne hizmet etmi, zellikle kentlerimiz zerine
almalaryla bilinen tarihi . Hakk KONYALI adna ehirlerin Sevdals brahim Hakk
Konyal Armaan kitabn karmann mutluluunu yaamaktayz.
Dergi ve kitap almalarmzn yannda Enstitmzn bilimsel bilgi len, panel,
konferans ve seminer gibi faaliyetleri bulunmaktadr. inde Trk Dilli Halklar, ( 28
Aralk 2012), ngilterede Trke Yaamak (21 Mays 2013), Kosovada Trke Eitim,
Yurt Dnda, Akraba Topluluklarnda ve Balkanlarda Trke Eitimi ve Sorunlar (07
Ekim 2013), Prof. Dr. Nejat Gyn, Tarihilie Adanm Bir mr (23 Aralk 2013)
xii
Panelleri ve Tarih, Kltr, Sanat, Turizm ve Tarm Asndan, Uluslararas Sarayn
Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) tarihlerinde dzenlemitir.
Seluk niversitesi, Kltr ve Turizm Bakanl, Trk Tarih Kurumu, Konya
Byk ehir Belediyesi, Sarayn Kaymakaml ve Sarayn Belediyesinin katlmlaryla
gerekletirdiimiz Tarih, Kltr, Sanat, Turizm ve Tarm Asndan Uluslararas Sarayn
Sempozyumu (24-26 Ekim 2014)nu yaym haline getirmenin mutluluu iindeyiz.
Zira bu tr il, ile, kasaba, ky ve kk yerleim alanlar zerinde yaplacak
yerel, ulusal ve uluslararas bilim heyetlerinin younlamas fen ve sosyal alanlarndaki
farkl disiplinlerdeki bilim insanlarnn belli bir noktada odaklamasn salayarak
disiplinler aras bir alma ortam salamaktadr. Bu nedenle bu tr sempzoyum ve
altaylardaki katlmclar bilim insan ve izleyenleri ile alana tamak ve alanla
buluturmak projelerimiz olmaktadr. Uluslararas Sarayn Sempozyumumuz bu trden
almalara iyi bir rnek olmutur. Bilim insanlar nceden alanda almalar
desteklenmi blgedeki yerel mimari, halk kltr ve arkeolojik yerlemeler nceden
incelenmi ve sempozyum srasnda alanla ilgili bilgiler konferans salonlarnda ve
alannda deerlendirmeler yaplmtr. Bu almalarmz bir kitap haline getirerek
yaymlama mutluluundayz.
Kukusuz Bilimsel bir sempozyumun hazrlanmasndan uygulanmasna ve
yaymna kadar 3 yllk bir sre gemektedir. Bu srete bilim insanndan rencisine,
brokrasiden vatandana, sanayicisinden iisine birok emekinin emei grlmektedir.
Burada aklmza gelenleri sylemekle birlikte daha birok emei geen insan vardr.
Burada bir ksm kurum, kurulu ve kiiden sz etmek istiyoruz.
Sempozyumumuzda bize yardmc olan katlmc kurumlar Seluk niversitesi,
Trk Tarik Kurumu, Kltr ve Turizm Bakanl, Konya Byk ehir Belediyesi, Sarayn
Kaymakaml, Sarayn Belediyesine, nli Mahallesi Muhtar Kamil Akmaz ve
Demirpolat irketler Grubu Ynetim Kurulu yesi Hayrettin Demirpolata, Sarayn
belgeselini hazrlayan ve sunumunu sempozyum esnasnda bizimle paylaan r. Gr.
Ruhi Gl ve ekibine, sempozyum hazrlk aamasnda afi ve davetiyelerin dizgisini yapan
Harun Yldza, afi ve davetiyelerin basmn yapan Mustafa zere, sempozyum Boyunca
sempozyumumuzu takip eden Sarayn Kaymakam Harun Ycel ve Belediye Bakan
Nafiz Solaka, Edebiyat Fakltesi Dekan Prof. Dr. Alim Gre, sempozyum
katlmclarnn ve izleyicilerinin Ladik ziyaretinde ev sahiplii yapan Prof. Dr. Ahmet
Kalender ve her zaman bu almalarda yanmda olan eim retmen Kadriye Bahara ve
Saraynnden katlan Belediye mensuplar ve sakinlerine gsterdikleri ilgi ve destekten
dolay kranlarm sunarm.
Ayrca alandaki antik Greke kitabeleri katlmclara aklayan Prof. Dr. Thomas
Drew-Bear, Osmanlca kitabelerin aklanmasnda Prof. Dr. zzet Saka, biyolojik botanik
aklamalarnda Do. Dr. Cengiz Akkze, Rusya Federasyonu Karaay-erkez zerk
Cumhuriyetinden katlan Karaayl bilim adamlarnn konumalarndaki ve
yaymlarndaki Karaay Trkesindeki ifadeleri Trkiye Trkesine aktaran Yrd. Do. Dr.
Nurullah Tabakya, Sempozyum Kayt Kabul ve Organizasyonda grev alan S..
Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim elemanlar Do. Dr. Hseyin Mumal ve kayt
xiii
kabuldeki fedakr ekibi rencilerime, Ar. Gr. Rahim Kzgut, Ar. Gr. Rza zblk,
Ar. Gr. Onur Kabak, Ar. Gr. Hatice Aksoy, Ar. Gr. Hasan Aksoy ve S.. Edebiyat
Fakltesi Tarih rencileri ve Trkiyat Aratrmalar Enstits personelinden sempozyum
tarihinde enstits mdr yardmcmz olan Do. Dr. Mehmet Ali Hacgkmen, Sekreter
Cengiz Ate, zkan Yorganclar ve Mustafa lke teekkr ederiz.
Bu kitabn yaym aamasna geliindeki abalarndan dolay yardmlarn grdmz
Enstitmz Mdr Yardmclar Yrd. Do. Dr. Hakan Kuyumcu, Yrd. Do. Dr. aatay
Benhre; Dergimizin editr yardmclar Dr. Hatice Gl Kkbezci, Ar. Gr. Fatih
Numan Kkball, Ar. Gr. Murat Turguta ve Enstit Personelimiz Mustafa lke
teekkrlerimi bildiririm.
Prof. Dr. Hasan BAHAR
S Trkiyat Aratrmalar Enstits Mdr
xiv
xv
NDEKLER
Sunu IX
zsz XI
Hasan BAHAR LKADA SARAYN 1
Mehmet KURT HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE
SARAYN VE EVRES
27
Hatice Palaz ERDEMR CLAUDIO LAODICEIA (LAODICEIA
COMBUSTA)DAN ELE GEEN BAZI ANTK
SKKELER ZERNE BR DEERLENDRME
45
Mustafa ARSLAN ANTK EPGRAFK MALZEMELER IIINDA
SARAYN EVRESNN SOSYO-KLTREL
DURUMU
59
Alaattin AKZ XV. YZYILDA ILGIN VE EVRESNN
DARES, YERLEM VE NFUS ZELLKLER
77
Doan YRK XVI. YZYILDA SARAYN KYNN
SOSYAL VE EKONOMK YAPISI
105
Aye PUL KUYUCU MURAD PAANIN CELL
MCADELES SRECNDE SARAYN VE
EVRES
123
zzet SAK KONYA ERYE SCLLERNDE BULUNAN
SAD-L NHYES LE LGL BAZI
KAYITLAR (1690-1740)
141
Mehmet MERCAN 1830 SAYIMINA GRE SARAYNNN
NFUSU
173
D. Ali ARSLAN
Sadettin BATRK
Kadir ULUSOY
Glten ARSLAN
YEREL SEM SONULARI TEMELNDE,
DNDEN BUGNE SARAYN
189
Alparslan SANTUR
SARAYN (KONYA) YRES BAZI
GELENEKSEL KLTR DEERLER LE LGL
BR TASNF DENEMES
217
Fatih USLU KONYA VE SARAYN EVRESNDE
BULUNAN YRKLER
225
Melek HDAYETOLU SARAYN EMELSEBL YRKLERNDE
DOKUMA GELENE
231
Aynur KARADOAN YOKOLAN BR SANAT: LDK HALISI 247
Ergn VEREN SARAYN YRES KLTRNDE SEREN
(INGIRAKLI KUYU)
259
Sefer SOLMAZ BAHYK KARAAY-MALKAR
TRKLERNDE EVLLK VE DN
GELENEKLER
285
xvi
Selma ETNKAYA GEMTEN GNMZE SARAYN
DNLER
297
Necmi UYANIK BYK KONYA ANSKLOPEDS VE
CUMHURYET ARVNDEK BLGLER
EREVESNDE SARAYN
321
Murat TURGUT SARAYN EVRES HTT DA VE SU
KLT KUTSAL MEKANLARI
335
Fatih Mehmet BERK HIRSTYANLIA YNELK BASKILAR VE
MARCUS JULIUS EUGENIUS
351
Ali BORAN
engl BAYAR
SARAYN DN YAPILARI 367
Atilla KARTAL
AI BABA TRBES ETRAFINDA
EKLLENEN UYGULAMALARDA
ESK TRK NANLARININ ZLER
405
Sinan GNEN LDKL AHMET AA LE LGL KLTREL
HAYATTA SON YILLARDA GRLEN
ALGISAL DNM VE ETLENME
415
Ali Osman ZTRK KONYA TRKLERNDE SARAY
KELMESNN ANLAM KATMANLARI
433
Mehmet YASTI
Fatih Numan KKBALLI
ADBLM EREVESNDE SARAYN
YERLEKE ADLARI
443
Fatih Numan KKBALLI
Mehmet YASTI
SARAYN YRK VE TRKMEN
AIZLARININ BELRGN DL ZELLKLER
453
Aziz AYVA
SARAYN (KONYA) BAHYK
KASABASINDA YAAYAN KARAAY
TRKLERNN HALK EDEBYATI
485
Mehmet AKAR
A. Yasin LKER
SARAYN MEZAR TALARINA HALK
EDEBYATI AISINDAN BR YAKLAIM
505
Gunne Eicke JOHNSEN
ORGANC AGRCULTURE DEVELOPMENT AT
SARAYN REGON A SHORT EXCURSON
NTO HSTORY AND OUTLOOK NTO
FUTURE
529
Yaar SEMZ SARAYN GZL DEVLET RETME
FTL
533
Mevlt MLAYM
brahim SARIALTUN
SARAYNNDE AYIR MERA VE YEM
BTKLER YETTRCLNN DURUMU
PROBLEMLER VE ZM NERLER
541
Sleyman SOYLU
Aliye SEFLEK
Burak GRBZ
SARAYN LESNN BTKSEL
RETMDEK YER, SORUNLARI VE ZM
NERLER
565
Mehmet AKZ SARAYNNDE HAYVANCILIK VE
HAYVANSAL RETM
581
Bilal ZEL
Ahmet AY
Mustafa GEREKER
DNYADA TURZM GELMELER; TRKYE
VE KONYAYA YANSILAMARI
589
xvii
Hayati AKMAN
Ali TOPAL
ARPA VE BUDAY ETLERNDE BAZI KK
VE SRGN BYME PARAMETRELERNN
BELRLENMES
599
Hayati AKMAN SARAYNNDE TARLA BTKLER TARIMI 601
enol AHN SARAYN LESNDE FAALYET
GSTEREN LETMELERN YAPISI VE
GELM
603
Kenan ARIBA
Ali MEYDAN
enay GNGR
SARAYN LESNN (KONYA)
DEMOGRAFYASI
605
Mehmet YILMAZ
TANZMATTAN CUMHURYETE
SARAYN HAVALSNDE NFUS
HAREKETLER
621
amil BATAYEV BAHYK KYNN G HKAYES 657
Raid HATUYEV KONYADAK KARAAY SLALELERNN
ATAYURTLARINDA SUFLER
663
Vladimir BCYEV TRKYEYE GM ALELERN
KARAAYDAK ARAZLER
669
Merve Karaay TRKAL
KAFKASYADAN ANADOLUYA GLER
EREVESNDE KARAAY-MALKAR
TRKLERNN SARAYN BAHYK
KASABASINA YERLETRLMELER
673
Qasml Glnar Vaqif Qz AZRBAYCANLILARIN KRLMSININ 3
POEMADA TZAHR
683
Tuncay Ercan SEPETOLU
Necat ETN
KONYADA BR KIRIM TATAR MUHACR
YERLEKES: SARAYN KONAR KY
695
mer AKDA EMELSEBLDE LAKAPLAR VE 1934
LAKAP KANUNU
725
xviii
z
Sarayn ilesi Konyann kuzey batsnda yer almaktadr. lenin topraklar
araclyla Konya ile Bat Anadolu blgesi arasnda balant salanmaktadr. lede
yaplan aratrmalarda tarih ncesi dnemlerden itibaren yerleimlerin olduu
grlmektedir. Hitit dneminde blge Tarhuntaa eyaletinin topraklar ierisinde
yer almtr. Friglerin Anadoluya gelmesiyle birlikte blgede kltrler bir arada
bulunmutur. Bu durum Bizans dnemine kadar devam etmitir. Bu bildiride
blgenin tarih ncesi dnemlerinden itibaren Orta aa kadar olan siyasi ve kltrel
durumu incelenmitir.
Anahtar Kelimeler
Sarayn Anadolu, Hyk, Arkeolojik Buluntu, Konya Tarihi
Abstract
Sarayn district takes place in Northwest of Konya. The link between Konya
and Western Anatolia were provided thanks to this region. According to
archaelogical researchs, we can see that there have been settlements since prehistoric
times, in this region. This region took place in Tarhuntaa in Hittite period. After
Phryg came to Anatolia, the cultures coexistence in this region. This situation had
maintained until Byzantion period. It is examined in this study political and
cultural life of this region from Prehistoric times to Medieval times.
Keywords
Sarayn, Central Anatolia, Mound, Archaelogical foundling, Konya History
* Prof. Dr. Seluk niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm. [email protected]
LKADA SARAYN
SARAYN IN ANCIENT PERIOD
Hasan BAHAR*
mailto:[email protected]LKADA SARAYN
2 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
GR
Sarayn ilesi Konya il merkezinin kuzey batsnda yer alr. le topraklar
Konyann Bat Anadoluya alan bir kaps gibidir. Konya-Afyon karayolu ile
topraklarndan dou ile bat arasnda balant oluturur (Res. 1).
le merkezi Konya l merkezine ku uumu 45 km., bakent Ankaraya 185
km. uzaklktadr. Kuzey gney ynnde 200 km. uzunluunda olan ile snrlar
dou bat ynnde 20-30 km. genilii ile dikdrtgen bir grnm iindedir.
1.088 m2 yzlmne sahip olan ilenin dousunda Altnekin, kuzey ve kuzey
dousunda Cihanbeyli, kuzeybatsnda Yunak, batsnda Kadnhan ve
gneydou ve gneyinde Seluklu ileleri yer alr.
ounlukla tarm ve ziraata bal olarak geim salayan ile nfusu 20.000
kii civarndadr. le merkezi ise yak. 10. 000 kiiden oluur. Ancak il merkezine
yakn olan ile nfusunun byk bir ksm Konyada yaamaktadr. le,
gnmzde darya g vermesine ramen, yol kavaklarnda yer almas ve
ekilebilir tarm arazilerine sahip olmas nedeniyle tarih boyunca dardan g
almasna yol amtr.
Tarih ncesinden itibaren ilede yerleimlerin olduunu gsteren birok
hyk yerlemesi vardr1 (Res. 2).
Sarayn evresi tarih ncesinden itibaren antik dnemde birok kltre ev
sahiplii yapmtr. Trklerin 1071de Anadoluya resmen girmesinden sonra
blge Trk glerine sahne olmutur. Seluklular ve Osmanl dneminde daha
ok Turgutoullar Trkmenlerinin yerlemelerine sahne olan blge XIX.
Yzyldan sonra Balkan, Kafkasya, Orta Asya, Krm ve Dou Anadolu glerine
sahne olmutur.
ledeki kltrel eitlilik ve zenginlik; hogr ortamn dourmutur.
Kukusuz bu ahenkli yaam modelinden gnmz kaos iinde yaayan
dnyann ders karmas gerekir.
Bu sempozyumda konularna gre uzmanlar ilede yaanan binlerce yllk
tarihi, kltrel ve ekonomik potansiyeli ele alacaklardr. Biz de bu bildiri de
ilenin tarih ncesinden Orta aa antik dnemleri hakknda genel bir bilgi
vermeye alacaz.
1 Bahar 1996; Bahar vd. 1996; Bahar ve Koak 2004.
LKADA SARAYN
3 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Tarihncesinde Blgenin Durumu:
lenin yer ald Konya corafyasnda 15 000 yllk yerlemenin olduunu
gsteren arkeolojik buluntular bilim adamlar tarafndan ortaya konmutur.
Konya-Karapnar yolu zerindeki Derviinhan yresindeki Epipaleotik (Ge-
Eskita) aa ait G.. 15 bin yllarna kadar gtren akmakta aletler
bulunmutur2. Gnmzde kurumu olana Hotam Glnn gneybat
kenarnda Pnarba yerlemesinde de G..12 bin yllarna giden etraf kayalk bir
alanla korunmu ak hava sna yerleme arkeologlar tarafndan gn yzne
karlmtr.
2002 ylnda Karatay ilesi Hayrolu mahallesinde tespit edilen3 ve u anda
D. Baird tarafndan kazlan Boncuklu Hyk ise G..10 500 yllk bir tarihe k
tutmaktadr4. Bilindii zere dnyaca mehur atalhyk Konyann 35 km.
gneyinde umra ile snrlar iindedir. atalhyk Saraynne 80 km.
uzaklktadr. Ayn ekilde maden a ncesi Boncuklu Hyk ve atalhyk
Neolitik (Yenita) alar (M.. 8500-5600) iin son derece nemli olan Hasan
Da obsidyen yataklar da Saraynnn 80 km. dousundadr. Bu nedenle
Sarayn evresinde Boncuklu ve atalhyk yerlemelerle ada yerlemeler
olmaldr.
Blgede yaplan arkeolojik yzey aratrmalarnda Sarayn ile merkezinin
10 km. gneydousunda yer alan Seluklu ilesine bal Bier (Beene)
mahallesindeki Zvra Hykte bu dneme ait aletler bulunmutur5. Benzerlerine
Saraynnn 60 km. dousunda Cihanbeyli Ilcapnar; Kulu Sapmazky, Celep
ve atalhyk II; Saraynnn 75 km. batsnda Akehirin 20 km. dousundaki
Dedemezar gibi yerlemelerde karlalmaktadr. Grld zere blge,
Neolitik ada son derece hayati nemi olan Hasanda obsidyen kaynaklarna
yakn olmas ile bu kaynaklarn batya aktarlan bir gzergahnda yer almaktadr.
Dier taraftan Neolitik adan itibaren insanlarn besin ekonomisinde nemli bir
yeri olan tuzun, Tuz Glnden batya ve gneye aktarlan yollar zerinde
zerinde bulunmas tuz istihsali ve ihracat iin bu yerlemelerin nemini ortaya
koymaktadr( Res. 1-2).
Neolitik adaki yerlemeleri blgede Kalkolitik (Bakrta) a (M..5600-
3000) yerlemeleri izlemektedir. Bilindii zere bu ada ta ara ve gerelerin
yannda maden eserlerinin de kullanlmaya baland bir dnemdir. Genellikle
kullanlan maden bakr olduu iin dneme Bakrta a denilmektedir. Bu
2 Cohen ve Erol 1969, Cohen 1970: 132, res.2 3 Bahar 2003,203; Bahar ve Koak 2004. 4 http://www.ucl.ac.uk/archaeology/research/directory/boncuklu_hoyuk_martin 5 Bahar 1998: 27,res.10.;Bahar 2000:187, iz.5
LKADA SARAYN
4 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
dnemde Orta Anadoluda Karaman Can Hasan ve Bat atalhyk; Gller
Blgesinde ise Haclar ve Kuruay hykleri arkeolojik kazlar yaplan balca
hyklerdir.
Sarayn evresi bu blgeler aras kltrler arasnda bir balant noktasnda
olmas bakmndan nemlidir. le snrlar iinde doudaki Konya ve Karaman
evresi ile batdaki Gller blgesi yerleimini balayan Konar (Res. 3), Bahyk
(Res. 4), Pazar (Res. 5), Akdoan, Zengen (zkent), Dedenin (Res. 6), Ladik (Res.
7), Erturul (Res. 8) rmelik, Kuyulusebil (Res. 9), emelisebil (Res. 10), Sara ve
Seluklu ile snrlarnda olan ancak Saraynnn 16 km. dousunda bulunan
Kltepe6 (Resim 11) hykleri grlmektedir.
Ticaret yollarnn zerinde grlen bu hykler ticaret yollar balantlarnn
dnda tarmsal potansiyelleri ile de ne kmaktadr. Dere, ay ve pnar gibi su
kaynaklarna yakn olarak ortaya kan bu yerlemeler gnmzde de iftlik
zelliini gsteren tarmsal alanlarn odanda grlmektedir7.
nsanolu M.. 3000 yllarnda bakr ve kalay alamndan bakra gre daha
dayanakl bir maden olarak tuncu elde etmesini renmiti. Bu iki madenin bir
arada bulunmasnn glnden kaynaklanan uzak blgeler aras ticaret hayat
canlanmt.
M.. 3000-M..2000 yllar arasndaki lk Tun a olarak bilinen bu ada
Orta Anadoluda Alacahyk ve Horoztepe, bat Anadoluda Truva, zmir-
Limantepe ve Yortan, Dou Anadoluda Erzurum-Karaz, Malatya-Arslantepe,
Karadenizde Samsun-kiztepe ve Antalya Semahyk gibi merkezler madencilik
sanatnda dikkat ekicidir.
Bu dnemde Mezopotamya yazl bir dneme giren Mezopotamya
uygarlklarn Sumer ve Akkad ivi yazl belgelerinden Anadolu hakknda
bilgiler renilmeye balanmtr. Bu dnemde Anadoluda bakr, gm ve altn
gibi maden yataklarna sahip olan yerleimler etrafnda yerel beyliklerin olutuu
grlmektedir.
lk Tun anda kalay madeninden mahrum olan Anadoluda insanlarn
tun yapmnda ihtiya duyduklar kalay madenini nasl saladn bilemiyoruz.
Daha sonra Orta Tun anda (M.. 2000 - M..1500) Asurlu tccarlar
6 Bir i makinas ile tahrip olan bu hyk ile ilgili bilgileri ahsma ile Belediye Bakan Nafiz Solak ve
Kaymakam Harun Ycel bilgi vermitir. Tahribat sonras incelemelerimiz sonrasnda
yerlemenin Kalkolitik ve lk Tun ana ait olduunu tespit ettim. Fakat yerlemenin Neolitik
aa da gitmesi muhtemel olan anak mlek paralar grlmtr. Tuz Gl ile Sarayn
arasndaki bu yerlemede detayl bir almaya ihtiya vardr. Beene Zvra Hykle arasndaki
mesafe ise 10km. dir. 7 Bahar 1996: 362-363; Bahar 2000: 187-204.
LKADA SARAYN
5 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
tarafndan ran, Trkmenistan ve Afganistan corafyasnn kesime
noktalarndan getirildii bilinmektedir.
lk Tun anda Sarayn ile merkezine olduka yakn Balar mevkiindeki
Tosun H., Sara H., rmelik H., Erturul H. Gzl, emelisebil, Kuyulusebil,
Zengi, Dedenin ve Yenice hyklerinde anak mlek buluntular tespit
edilmitir8.
lk Tun a izleyen Orta Tun anda (M..2000-1500) Asurlu tccarlar
Anadoluya ticaret yapmaya gelerek (M.. 1975-1725) Anadoluda tarihin
balamasna vesile olmulardr. Kane - Karumu olarak adlandrdklar Kayseri
Kltepeyi ticari bir merkez olarak kullanan bu tccarlarn Konya evresinden
Bat Anadoluya kadar uzandklar blgedeki hyklerde yaplan arkeolojik
aratrmalarda ortaya kmtr.
Konya-Karahykte yaplan arkeolojik kazlar bu dneme ait mimari
kalntlar ve ok sayda ticaret hayatn yanstan mhr basklar ve anak mlek
buluntular ortaya karmtr. Buras byk ihtimalle burada uzun yllar kazlar
yapan S. Alpin iddia ettii gibi Kayserideki Kane-Karum gibi ticari ve bir siyasi
beylik merkezi olan Puruhanda kenti idi9. Sarayn evresinin de bu kralln
snrlar iinde olmas muhtemeldir.
Konar Hyk ve Dedenin Hykteki anak mlek buluntular Konya-
Karahyk ile olan balantsnn yannda o dnemin ticaret yol ann Sarayn
zerinden Bat Anadoluya uzandn gstermektedir. Koloni an izleyen
Hititler dneminde (M.. 1650-1180) de blge bu konumunu srdrmtr.
M.. 1700 yllarnda Kzlrmak yay ierisinde siyasi bir g haline gelen
Hititler zamanla snrlarn genileterek blgedeki Luvi halk zerinde de egemen
oldular. Ancak Bat Anadoludaki Luvi halklar ile karm halklar ise yresel
beylikler halinde idi. Bu beylikler Arzawa Konfederasyonu olarak bazen Hititlere
kar birlik halinde diren gsteriyorlard.
Sarayn evresi Hititlerin bu halklara kar tampon bir blge olarak
oluturduklar Tarhuntaa Eyaleti iinde yer alyordu. Tarhuntaann merkezi
kenti Tarhuntaa Hatip Kayal iken eyaletin snr kuzeyde Tuz Glnden
gneyde Akdenize kadar uzanyordu. Dou Snr Porsuk (Tunni-Dunni),
Limonlu ay (Hit. Lamiya), bat snr ise Aksu (Hit. Katariya), Perge (Hit.
Parha), Kadnhan Kyltolu (Hit.Arimatta)nn snr tekil ettii blgenin bat
kesimi ise Pitaa olarak bilinen blge idi10.
8 1990dan itibaren Sarayn evresindeki almalarmzda bize ounlukla rehber olan nli Mahalle
Muhtar Kamil Akmaz olmutur. Kendisine teekkr ederiz. 9 Alp 1972. 10 Bahar vd.1996:50-52.
LKADA SARAYN
6 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Blge zaman zaman Hititler ile Arzawallar arasnda el deitirmekteydi.
Arzawallarn Konya evresinden Nide, Tuuanna (Tyana-Kemerhisar)
zerinden Hattuaa (Boazky) saldrlar yapt gibi Hitit imparatorlarnn da
blge zerinden Arzawa lkelerine sefer yaptklar dnemin yazl belgelerinden
anlalmaktadr. Ilgn-Yalburt yaztlarnda Hitit imparatoru IV. Tuthaliann
gney bat Anadoludaki Lukka lkelerine yapt sefer hakknda detayl bilgiler
bulunmaktadr11.
Hititlerin Konya ve evresine nem verdiklerini gsteren bir ok ant
bulunmaktadr. Trahuntaa kral Kuruntaya ait olan Beyehir Eflatunpnar,
Fasllar ve Hatip Antlar Tarhuntaa Eyaletleri ierisinde iken Hitit merkezi
kral IV. Tuthaliaya ait olduklar sanlan Emirgazi ve Kyltolu, ve
IV.Tuthaliaya ait olduuna kuku olmayan Yalburt antlar Tarhuntaa ile
merkezi Hitit Devletinin snrlarnda olmaldr. Bu bakmdan Sarayn bir ara
Byk Hitit imparatoru da olduu kabul edilen amcas III. Hattuili ve olu IV.
Tuthalia tarafndan Kuruntaya aitti. Bronz tablet olarak bilinen 1986 ylnda
Boazkyde bulunan IV. Tuthalia ile Kurunta arasndaki antlama metninde
Konya ismi de ilk kez kkuwaniya olarak gemektedir12.
Luvice olduu sanlan bu kent ismi 2300 yldr varln korumaktadr. Hatip
Kayal ise bir ara Hitit bakenti de olan Tarhuntaa idi. Sarayn evresi ise
gnmzdeki gibi kkuwaniya kenti snrlar iinde olmaldr.
Hitit devleti M..1200 yllarnda batdan Avrupadan gelen kavimler
tarafndan ykld. Anadolu tarihinde Ege Gleri olarak adlandrlan bu
kavimler g Msrllar tarafndan Deniz Kavimleri olarak adlandrlmlard.
M.S. 12. yzyldaki Hal Seferlerinin gemiteki M..1200-M..1197 yllarnda
2400 yl nce grlen bu gler Hitit devletine son vermi nndeki kavileri de
srkleyerek Nil yaknlarnda Msr kaplarna kadar dayanmlard. Bu gler
sonunda Bat ve Orta Anadolunun etnik yaps da deiecektir. Sarayn
evresinde Luvi kkenli halklarla Balkanlardan gelen Trak kkenli Frigler
karacaktr. Blgedeki Luvi-Frig kark etnik yaps arkeolojik ve filolojik
materyallerden anlald zere Bizans dnemine kadar srecektir. Bu durumu
blgedeki dinsel klt materyalleri de desteklemektedir.
Konar, Dedenin, brahim Dede, Ladik ve Erturul gibi hyklerde Hitit
dnemine tarihlenebilecek anak mlek buluntular ile karlalmtr. Konya
Hatip H. Hatip Kale, Konya galaman H. alt Karahyk, Konar H. Dede H.
Karatepe H, Kkez H. Atlant-Gml H. Kadnhan- Kyltolu, Ilgn- Yalburt
11 zg 1988; Hawkins 1995; Yakubowich, 2008:166. 12 Otten 1988.
LKADA SARAYN
7 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Hititler zamannda batya uzanan nemli yol balantlarn oluturan kavak
noktalar idi.
Sarayn evresi, M.. VIII. Yzylda Sakarya havzasnda bir devlet kuran
Friglerin gneyde Akdenize uzand bir koridordu. emelisebil,
brahimdede, Bahyk, Ladik ve Erturul gibi hyklerde bu dneme ait anak
mlek kalntlar tespit edilmitir. Alaattin Tepesi, Seydiehir II ve umra Cicek
Hykte bulunan anak mlekler ve Hadim, Bozkr ve Ermenek gibi dalk
kesimdeki kaya basamakl sunaklar Frig kltrel etkilerinin daha gney
kesimlere yaylmasnn gstergesidir13.
M..719-709 yllar arasnda Frig Kral Midasla Asur Kral Sargonun Silifke
yaknlarnda Harrua ad verilen bir yerde yaptklar sava Yeni Asur
yllklarnda yer almaktadr. Harruada Sargona yenilen Midas geri kamak
zorunda kalmtr. Bu gidi ve dnlerin Konya dolays ile Sarayn
evresinden olduunu dnyoruz.
Frig Devletinin bakenti Gordion M..700 yllarnda Kafkaslardan gelen atl
gebe Kimmerler tarafndan yaklp ykld. Frigler Kimmer istilasndan sonra
Eskiehir, Ktahya ve Afyon illeri arasndaki dalk alanda bir sre varlklarn
korudular ve bu kayalklara oyulmu ant mezarlar ve sunaklar gnmze
kadar ayakta kalabilmitir.
Orta ve Bat Anadoluda bir sre etkin olan Kimmerleri Bat Anadoludan
Lidyallar karp bakenti Manisa Salihli yaknlarnda Sardesi bakent yaparak
bir devlet kurdular. Bir bakma Orta Anadoluda Frig Devletinden geriye kalan
topraklara Lidya Devleti yerleti. Ancak Frig kltr bakiyelerini ortadan
kaldramadlar. Mimari, maden ve anak mlek sanatnda Friglerin etkisi
altnda bir sentez kltr ortaya koydular.
Lidya Devleti madencilik ve ticarette son derece ileri olan bu devlet elektron
sikkeler basarak dnya ekonomisine yeni bir hamle kazandrmt. Manisa
Salihlideki Paktalos (Sard) ay etrafnda filizlenen bu uygarlk zamanla batda
Ege Denizinden douda Kzlrmak Nehrine kadar yaylma imkan buldu. Bir
bakma Orta Anadoluda Frig Devletinin boaltt alan doldurduu sylenebilir.
Gneydouda ise Yeni-Asurlularn yerine Yeni-Babil Devleti yerlemiti.
Asur aknlarnn yerinde bu kez Babil saldrlar grlmekteydi. Yeni Babil
belgelerinde Toroslarla snr olan bat komular LUDU (Lidya) olarak
adlandrmaktadr14.
Sarayn ve evresi Lidyallarn douya uzand ticari ve siyasi yollar
zerinde idi. Bu evredeki baz hyklerde bululan anak mleklerde bu etkileri
13 Bahar 1999; Bahar- Koak 2004. 14 Bahar 1999.
LKADA SARAYN
8 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
grmek mmkndr. Ancak blgedeki Frig varl o kadar gl olmal ki, bu
dnemde Herodot, Kzlrmaka kadar uzanan Lidya topraklarn corafi olarak
Frigya olarak adlandrmaktadr (I 28,72,II.90).
Lidyallar ile randa bir devlet kurmu Medler arasndaki snr Halys
(Kzlrmak)tr15. Lidya bir sre sonra da, randa Med Devletine kar bir darbe
ile iktidara gelen Perslerle (Akamenidler) bu hat snr tekil etti. Persler ksa bir
sre sonra bu hatt geerek M.. 546 ylnda Lidya devletine son verdi16. Persler
M.. 333 ylna kadar blgeye sahip oldular. Bu dnemle ilgili blgede fazla
maddi kalnt tespit edilememitir. Yunanistandan Hindistana 23 satraplk
(eyalet) kuran Perslerin Sarayn ve evresi Byk Frigya satrapl iindeydi.
Lidyallarn dou ticaret yolunu Persler daha da gelitirdiler. Batda
Sardesten balayarak douda Susaya kadar bir yol a ile imparatorluu kral
gz, kral kula ad verilen ticari ve siyasi bir yolla baladlar. Ankara
evresinden Sarayn ve evresi bu yol ana tali yolarla bal idi.
M.. V.- IV. Yzylda yazl tarih kaynaklarnn art ile blgeden geen
askeri seferler hakknda daha detayl bilgilere ulalmaktadr. Pers mparatoru II.
Darius lnce byk olu Artakserkses tahtna oturur; bunun zerine Lidya,
Frigya ve Kappadokyay iine alan byk bir blgenin satrab (vali) ve
komutan olan prens Gen Kyros abisi Artakserkses IIden taht ele geirmek iin
harekete geer. Ordusu iinde Yunanl askerlerle birlikte Ksenephon da yer alr.
Ksenephon yol boyunca grdklerini not alr (Anabasis II.13-19). Notlar arasnda
Sarayn evresinden getii de anlalmaktadr.
M.. 410 ylnda Pers prensi Gen Kyrosun byk ordusu ile Bat
Anadoludan rana yapt askeri sefer gnmzdeki stanbul-Afyon-zmir Yolu
olarak da bilinen Tyrainon (Ilgn) ve konion (Konya) zerinden Toroslar
Pozantdan geerek ukurova, Mezopotamyaya gemiti.
M.. 334 ylnda anakkale Boazndan Anadolu topraklarna ayak basan
Byk skender Bat ve Gney Bat Anadoluda bir takm askeri faaliyetten sonra
Gordion ve Ankara zerinden Tuz Glnn dou kesiminden ukurovaya
ynelir. Burada ssos Savanda Persleri yenilgiye uratr (M..333) ve douya
ynelir. Dou Akdeniz limanlar, Msr, Babil, ran, Orta Asya ve Hindistann bir
blmn alarak Babile dner ve burada M.. 323 ylnda lr.
Byk skenderin lm zerine lke generalleri tarafndan paylalmtr.
Sarayn ve evresi M.. 301 ylna kadar Byk skenderin Anadoluda
Frigyada vali olarak brakt Antigonusun elinde kalmtr17. Antigonos, Byk
15 Herodot I.72-75. 16 Herodot I. 82-86. 17 Anson 1988: 471-477.
LKADA SARAYN
9 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
skender douda iken lmne kadar 10 yl boyunca merkezi devlet Makedonya
ile irtibatnda ve asker ve iae ihtiyacnda nemli rol oynamtr.
Byk skender hayatta iken Kappadokya tam ele geirelemedii iin Kral
Yolu kapal idi. Bu nedenle skendere yardm gnderilecek en salkl yol
gneydeki Lykaonia (Konya Ovas) idi. Antigonos gney yolu olarak Efesten
balayarak, Kelainai (Dinar yaknnda) ve konion (Konya) dan Kilikia Geitlerine
ulaan bu yolun gvenliini salamt. Hatta Makedonya donanmas ile
gneyden gelecek tehditlere kar deniz gvenliini de ihmal etmemiti. Konya
zerinden geen dou ile bat arasndaki gney yolu o kadar aktif duruma
gelmitir ki Antigonos Kralldan sonra Selevkos mparatorluu da bu yola
nem vermitir. Selevkos imparatoru Antiokhos bu yol zerinde ei
Laodekeiann adn verdii Laodekeia Katakekumene (Ladik) kentini kurmutur.
Bu gzergah daha sonra Roma dneminde Efesten Malatya yaknda Frat
geidi Tomisaya kadar uzanan askeri yolun omurgasn oluturmutur. Dier
taraftan Roma mparatoru Augustusun Toroslardaki sava kavimler sauriallar
ile Homonadlar asimile etmek iin Sultan Dalar gneyinden Beyehir-Eridir
Glleri havzasndan geirdii Via Sebaste yolunun kuzeydeki Galatya Eyaleti
merkezi Ankara ile balantsnda etkin olmutur. Kukusuz bu balantda
Sarayn ve evresi merkezi bir konumda olduu grlyor.
skender Babilde M.. 323 ylnda lnce Anadoluda brakt satraplardan
Antigonos hari baarl olamamlard. Antigonos Anadoludaki Makedonya
egemenliindeki topraklarn te ikisine sahipti. Hatta Lysimahosun
Balkanlardaki topraklarnn bir ksmna sahip olmutu. Bu durum kendisine kar
Byk skenderin dier generallerinin kar bir tavr koymalarna yol at.
M.. 301 ylnda psos (ayrba) Savanda skenderin dier generalleri
Ptolemaios, Lysimahos ve Selevkosun oluturduu mttefiklere kar 80 yanda
iken savaarak ld. Selevkos, psos Sava sonunucunda Antakya merkezli
imparatorluunun snrlarn batda Egeden Hindistana kadar uzanan geni bir
imparatorluk haline geldi.
Bu dnemde Selevkos kral Antiokhos II tarafndan ei Laodikenin adn
vererek kurduu Sarayn Ladik kenti, dou-bat ticaret yollarnn balantsn
oluturmas ve Asyann (Anadolu) Hellenletirilme politikalarnn nemli bir
arac olarak M.. 261lerde kurulmutur18.
18 Kukusuz Ladikte daha nce Kalkolitik adan itibaren yerleme vard. Hititler ve Frigler anda
da yerlemeyi yanstan anak mlek kalntlar tarafmzdan tespit edilmitir. Ladikte Hellenistik
dnemde var olan bir karakolda gen yata evlenmeden len bir komutann lm ile ilgili bir
kitabe de Ladikte bulunmaktadr. Bu kitabenin tespitinde yardmc olan Mustafa Gedeke,
okunmasnda yardmc olan Prof. Dr. Thomas Drew Beara teekkr ederim.
LKADA SARAYN
10 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Dier taraftan Selevkoslarn blgeye hakimiyeti srasnda Galatlarn (Kelt),
M.. 280 yllarnda batda Fransa ve ngiltereye iki kol halinde gerekleirken;
douda da Yunanistan ve Anadoluya iki kol halinde gleri grlr.
M.. 278/277 yllarnda stanbul ve anakkale Boazlarndan geen g
dalgalar Anadolunun merkezi Ankara evresinde yerletiler. 250 yl boyunca
Orta Anadoluda etkin olan bu topluluklarn kurduu Galatya krall M.. 25
ylnda Roma Eyaleti haline getirilecektir.
Strabon Galatyaya ait olan Tatta (Tuz) Gl ve batsndaki l alan Axylon
olarak anlatr (Strabon XII). Sarayn evresi de bu alann gney batsnda yer
alr.
Blgede Hellenistik ve Roma dneminde Ladik nemli bir merkez olmutur.
Antik corafyac Strabonun Romann dou askeri yolu olarak tarif ettii yol Bat
Anadoluda Efesten balayp Orta Anadoluda Philomelion (Akehir), Tyrianion
(Ilgn), Laodikeia Katakekaumene (Ladik)den douya doru ynelip Garsaura
(Aksaray) evresinden Mazaka (Kayseri) ve Meliteneye (Eski Malatya-
Battalgazi) kadar uzanyordu (Strabon XIV. II. 664). Biraz detayl bilgi verecek
olursak; Ladikten douya ynelen yol Sarayn, Bahyk, Dedeler, Altnekin
(Zvark- Antik Congusta) zerinden Obruk ve Aksaray evresine ynelmi
olmaldr.
Ladikte Tepe mahallesi ad verilen Hykn (Res. 7) M.. VI. Bin yl
Kalkolitik aa kadar giden bir yerleim yeri olmasna ramen yerleim yerinde
daha ok dikkati eken antik mimari eserler Hellenistik ve Roma dnemine attir
(Res.14-15). Gnmzde modern yerleimin yer ald geni bir mekanda yer
alan antik mimariye ait paralarn yannda evresini kuatan nekropol alana ait
stel paralar kent mimarisinde ve Kltr Parknda yer almaktadr. Ayn
zamanda evredeki yerlemelerde de antik Laodeceia yerleimden dalm
yzlerce yaztl yaztsz ta yer almaktadr19.
Helenistik dnemde M.. 300 yllarnda bir garnizonun koruduu bir kent
haline getirildi. Selevkoslardan sonra bir sre M.. 188 ylnda Romann
destekledii Bergama Krall ile Selevkoslar arasndaki yaplan Apemeia (Dinar)
antlamasndan sonra blge bir sre Bergama Krallarnn elinde bulunacaktr.
M.. 129 ylnda Roma Bat Anadoluda Asia Eyaletini kurmu ve eyaletinin
dou ksmnda kalan Phrygia topraklarn Pontos Krallna brakmt. On yl
sonra Roma bu topraklar geri alm ve da daha sonra ise Ciceronun vali atand
19 Ladik evresinde 1990dan itibaren yapm olduum almalarda koruma bekisi rahmetli Mehmet
Gneyakl ve 1995lerden sonra merakl kiilii ile Ladik evresindeki her sokak ve caddedeki,
dadaki, badaki ve bahedeki tarihi eserlerin yerini bilmeleri ve bize rehberlik etmeleri ile
Mustafa Gedeke ne kadar teekkr etsek azdr.
LKADA SARAYN
11 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Cilicia Eyaletine balanmtr. Bir sre sonra da Kappadokya ve Galatya
krallklar iinde kalacak ve Galatya M.. 25 ylnda ise Roma tarafndan eyalet
haline getirilince bu eyalete balanacaktr20.
Ladik Roma dneminde de bugnk Sarayn ilesinin kaplad alana
sahip bir idari merkezdi. M.S. 53 yllarnda Roma imparatoru Cladius tarafndan
koloniletirilen yerleime Claudiolaodeceia ad verilmiti21. Ayn dnemde
konon (Konya) da ayn ekilde Claudiconium adn almt. Ladikte bu ismi
tayan bir kitabe tarafmzdan22 Ahmet nceayrn bahesinden alnarak kltr
parkna tanmtr (Resim 13).
Roma dnemi Ladik zlelikle civa madenleri bakmndan olduka nemli idi.
Bu dnemden kalan madencilik galerileri rakman mevkiinde
grlebilmektedir. Yine bu dnemde bu alan ve kuzey batdaki Bayaml Dalar
mermer yataklar olarak kullanlmt. Bu dneme ait takesim iilikleri
mevcuttur.
Bayaml Dann kuzey zirvesinde bu dnem iilerine ait Zizimene Ak
Hava mabedi mevcuttur. Mabetteki rahiplere ait hcrelerin yer ald alanda
Zizimene yaztl bir de mermer heykel bulunmaktadr. Yollar zerinde bir
stratejik balant a zerinde olmasnn yannda dini bir merkez hviyetinde
olmasn buradaki Roma dnemi Zizimene kltr ve daha sonra erken
Hristiyanlk mezhepleri bakmndan dikkat ekicidir. M.S. IV. yzylda buraya
Pisidia Antiocheia (Yalva)dan gelerek bir kilise Eugenes dikkat ekici bir kiilie
sahiptir23.
Ladikin evresindeki ta ocaklarndan Sarayn ve evresine yaylm bir
ok mimari ta grlmektedir. Ladik ta ocaklar gibi dousunda bulunan
Kurunlu da nemli bir yere sahiptir. Kurunluda da Ladikteki gibi ta ocaklar
ve madencilik faaliyetleri yaplmtr. Kurunlu Kale zerinden gneydeki
Szmaya giden yol antik dnem de yine madencilik ve dini bir merkez olan
Szma o zamanki ad ile Zizimeye balanmaktadr. Zizimene Ana tanra klt
de buradan evreye yaylmt. Nitekim Bahesaray (Nevine)da bir rneini
burada resimde grebilirsiniz (Resim 18).
Kurunlunun gney dousunda yer alan Bahesaray (Nevine) da nemli
bir Roma yerlemesi idi (Resim 18-19). Buras Ladik, Kurunlu, konion (Konya)
20 Magie 1950. 21 Mitchell 1993 a:95, hrt.6 22 1997 ylnda Prof. Dr. Thomas Drew Bear ile yaptmz almalar srasnda Ahmet nceayr
tarafmza bahesinde bir ta olduunu ancak tahrip olduunu, Kltr Parkna tamamzn
uygun olacan syledi. Biz de T.C.Kltr Bakanl Temsilcisi Nilfer Aydn gzetimi ile Ladik
Belediyenin de desteini alarak Kltr Parkna tattk. 23 Calder 1923:59-93.
LKADA SARAYN
12 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
zerinden gneye inen yollar zerinde idi. Nevine Kalesi ise Kurunlu Kalesi gibi
bu yolu ve daha gneye-batya Zizime (Szma) ynne giden yollar kontrol
ediyordu.
Kukusuz Sarayn ile merkezi ve yakn evresinde olan Konar, Bahyk
ve Byk Zengi evresinde de Roma yerlemeleri mevcuttur. Saraynn kuzey
gney ynnde kat eden kanal evresinde youn Roma mimari ve mezar
kalntlar mevcuttur.
Sultan Dalarnn uzants Ladik Dalarnn kuzey eteklerinden Bahesaray,
Kurunlu, Erturul ve Ladikten dereler halinde akan aylarn sulad Sarayn
merkezde gnmzde kanal halinde grlen alan etrafnda tarihi
yaplanmann younlat grlr. zellikle merkezi Hatip, nli, Tolobas ve
Dou stasyon mahallesindeki kanallar evresinde Roma dnemine ait mimari ta
ve stellere rastlanmaktadr. Bu alan antik Laodeceiadan douya giden yollar
zerinde olduu gibi kuzeye Ancyraya (Ankara) uzanan yol gzergah zerinde
idi. Kuzeye uzanan yol zerinde Kkez, Gzl, Zengen ve emelisebil
(Gdanmaa) ve Kuyulusebilde antik Roma dnemine ait bir ok mimari para
tespit edilmitir. Blgede yaplan epigrafik aratrmalar emelisebilin antik
Gdanma kenti olduu zerinde durulmutur24.
Saraynndeki Devlet retme iftliklerinin antik dnemde de iftlik olarak
gsteren kalntlar mevcuttur. Konuklar Devlet retme iftliinin Roma
dneminde de imparatorlua bal bir retme iftilii olduunu yanstan bir
sunak ta bugn iftlik iinde yer almaktadr (Res. 16-17).
Bu iftlik alanda youn bir yerleme olduunu gsteren bu civardaki antik
mezar stellerinin yannda Begz mevkiindeki kaya mezarlarnn okluu
yanstmaktadr. Kayalara oyulmu bu trden mezarlar Saraynne ismini veren
nli Mahallesindeki mezarlarda da grlmektedir. Bu alanda zerinde 1- 1.50 m.
Kalnlnda sert kist ve altnda yumuak topran olmas oda mezar geleneinin
uygulanmasn salamaktadr.
Sarayn nli mahallesindeki bu mezar geleneinin Ladik gneyinde oban
emesi kerhiz sistemi ile balantl bir rnekte olduu gibi, Bahyk Atl Hisar,
Konar Hyk kuzeyinde, arren, Karnn Kuyusu Mevkii25, Pazar Hyk
batsnda grlmektedir (Res. 5). Bu tr mezarlarda topran yzeyi bir insann
girebilecei ekilde 50-60 cm. geniliinde kit tabaka kare ya da oval eklinde
delinerek 1-1.50 cm. sonra topran yumuak tabakasna iniliyor. Bu alanda ise 5-
24 Calder , http://mama.csad.ox.ac.uk/monuments/axylon.html, Belke.. CSAD Newsletter No. 15 25 Bahyk Mahallesinden iadam Hayrettin Demirpolat kendi mlk iinde yer alan Karnn
Mevkii denilen yer alt mezarlarna bizi gtrp rehberlik etmitir. Kendisine Bahyk ve Konar
evresi ile ilgili bilgilerden de faydalandk, Teekkr ederiz.
LKADA SARAYN
13 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
10 m. apnda deiik boyutlarda birbiri ile bal onlarca oda oluturuluyor.
Cesetler, 2-2,5 m. yksekliindeki bu odalarn tabannda alan ukurlara
gmlmekteydi. Ladik oban emesinden 300 m. Bir tnelle su kaynana
ulalr. Su kaynanda bir havuz 3-4 m. Geniliinde bir havuzda su
toplanmaktadr. Kerhizin tabannda 25-30 cm apnda bir kanalla su
tanmaktadr.
Yaklak her 50 metrede topran eimine gre deimekle birlikte 5-10 m.
Yksekliinde 60-70 cm. geniliinde bir insann inip kabilecei havalandrma
bacalar yer almaktadr. Su kerhizlerinden giren beki ayn zamanda oda
eklindeki mezarlarn da bekisi idi. Beki kerhizlerin bacasndan inen beki
kerhiz sistemi ile bir tnelle bal oda mezarlara geiyordu. Su kaynana yakn
olan bu balant tneli yerden 1,5 m. Yksekilkte 60-70 cm. ykseklii ve
geniliinde dar bir koridor ve 50-60 m. uzunluundadr. Mezara giren beki
belirli zamanlardaki ziyaretlerde bu odalarn deirmen ta eklinde
dndrlerek alan deirmen ta eklindeki kilit sistemi ile arkadan kilitenen
ta ayordu. nk mezar odalarnn duvar yzeyindeki nilerin bu trenlerde
ya kandilleri iin kullanldn dndrmektedir. Kukusuz bu trden yaplar
herhangi bir tehlike annda insanlarn snma alanlar da olabilir.
1997 ylnda Ladikteki bu sistemi inceleme imkanmz oldu. Atlhisar,
Karnn Kuyusu ve Be Gzde de bir miktar inceleme yapmamza ramen yer
yer kntden dolay tam inceleyemedik. Sarayn merkezindeki nli Mahallesi
ve Pazar Hyk yaknndaki yer alt oda mezarlar temizlenebilir ancak zellikle
nli mahallesindeki almalar modern yerlemede kntlere yol aacaktr. Bu
nedenle yerlemenin tahribat ve baka bir yere tanmasn gerektirecek bu
trden almalara girmemek gerekir. Fakat Pazar Hyk evresindeki mezarlar
(Resim 5) temizlenebilir. Zengide de bu trden kayalara oyulmu mezarlar
vardr. ncelikle bu alanlarda temizlik yaplmaldr.
Zengin Roma yerlemelerinin olduu Sarayn evresinde Bahyk, Konar,
Gzl, Zengen, Kuyulusebil (10), emelisebil (Resim 9), Kuyulusebil, Boyal,
Karabyk, Kadolu, Yenicekaya, Kurunlu, Bahesaray (Res. 18-19) ve
Deirmenli (Apsar) yerlemelerindeki mimari kalntlarda grlmektedir.
Bahyk Mahallesinin hyk mevkiinde bulunan Erken Hristiyanlk
dnemi ta kitabedeki iirde (Res. 21) vlen Eugenes zerindeki corafi yazlar
dikkat ekicidir26.
26 Daha nce Calder tarafndan okunan ( Calder 1923) bu iir ricamz zerine buradaki metin
Grekeden Trkeye ve ngilizceye Prof.Dr. Thomas Drew Bear tarafndan evrilmitir. ngilizcesi:
"First I shall sing a hymn for God, who oversees everything; secondly I shall sing a hymn for the
first angel, who is Jesus Christ. Great is the memory on earth for the dead. Eugenius, you died
LKADA SARAYN
14 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Aurelia Valentilla ve Leontios ve Katmaros hayatta iken, bu yazt arnm
olanlara ait Tanr'nn kutsal kilisesinin adna ok abalam rahip Eugenios'un
ansna diktirdik. nce hereyi yneten Tanr iin bir ilahi syleyeceim; sonra
ilk melek Hazreti sa iin bir ilahi syleyeceim. Yeryznde, len iin ans
byktr. Eugenius, gen yata ldn; baarlarnla, servetinle, soyluluunla ve
cesur yreinle, Anadolu'da (douda) ve batda, gneyde ve kuzeyde, gnein
altnda (yaayan) herkes seni tanyordu. Yaarken fakirlere daima destek oldun,
ve kyde yaayanlar arasnda sekin bir yerin vard. Frigya ve Asya, Anadolu
(dou) ve bat sana alyor.
Bu blgedeki eserlerin zamanla kaybolmamas iin belgelenmeleri (envanteri)
yaplarak Saraynnde bir mzede toplanmaldr. Ladik evresindeki eserler de
Ladik Kltr parknda toplanmal daha salkl kapal korunakl bir yap da
sergilenmelidir. Ladikin rakman mevkiinde lahit yapm iin mermer bloklar
kesen ta iilerine ait Roma mezar ve sonraki dnemde kilise haline getirilen
mekan temizlenip korunmaldr. Buradaki madencilere ait ta kesme havuz da
imdiye kadar benzeri grlmeyen bir yapdr (Res. 20). Bu alanda daha detayl
almalarla bilim ve turizm dnyasnn dikkatine sunulmaldr. Bu tr
madencilik ve ta iiliinin yapld antik gelenein canl grlebilecei alanlar
definecilere ve gnmzde yapld gibi ta ocaklarna ak haline
getirilmemelidir.
Sarayn ile merkezi Pir Hseyin Camii nndeki Roma dnemi Lahit ve
stunlar Seluklu dnemi mihrap olarak kullanlmtr. Antik dneme gsterilen
sayg ve hogr abidesi gibidir. Bu trden eserler gemie olan saygnn bir
rneidir (Res. 15) ancak ne yazk ki bahyk ile Dedeler arasnda yer alan 8 000
yllk bir hyn defineciler tarafndan tahribat da zcdr (Res. 11). Bu
trden sempozyum, panel ve konferanslarla vatandalarmza bilgiler
verilmelidir.
young; all men under the sun knew you, the East and the West, the South and the North, in your
prosperity, your wealth, your nobility and your brave heart. While alive you gave steady support
for the poor, and were outstanding among all in the village. Phrygia and Asia, the East and the
West mourn you."
LKADA SARAYN
15 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
KAYNAKA
Alp 1972, S., Konya Civarnda Karahyk Kazlarnda Bulunan Silindir ve Damga
Mhrleri, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.
Bahar 1996, Hasan Bahar, Doanhisar, Ilgn, Kadnhan ve Sarayn Yzey
Aratrmalar, XIV.Aratrma Sonular Toplants, 362-363.
Bahar 1998, Hasan Bahar, Konya ve evresi Yzey Aratrmalar, XVI. Yzey
Aratrma Sonular Toplants,II., 25-29 Mays 1998 Tarsus:23-54.
Bahar 1999, H., Demiranda Konya ve evresi, Sel-n Yaynlar, Konya.
Bahar 2000, Hasan Bahar, 1998-1999 Konya-Karaman lleri Yzey Aratrmalar, XVIII.
Aratrma Sonular, T.C.Kltr Bakanl Yaynlar, 22-26 Mays, zmir: 187-205.
Bahar 2003, Hasan Bahar, Konya Karaman lleri Yzey Aratrmas 2002, XXI.
Aratrma Sonular Toplants, 26-31 Mays 2003, Ankara:203-216.
Bahar vd. 1996, H.Bahar, G. Karauuz, .Koak, Eskia Konya Aratrmalar I, FS
Yaynlar, stanbul
Bahar ve Koak, H.Bahar, .Koak, Eskia Konya Aratrmalar II, Kmen Yaynlar,
Konya.
Calder 1923, W.M. The Epigraphy of the Anatolian Heresis, Anatolian Studies,
Presented to Sir William Mitchell Ramsay:59-93.
Calder: http://mama.csad.ox.ac.uk/monuments/browse-Axylon.html
Cohen ve Erol 1969, Harold R. Cohen, Ouz Erol, Aspects of the Palaeogeography of
Central Anatolia, The Geographical Journal, Blackwell Publishing on behalf of The
Royal Geographical Society (the Institute of British Geographers ile) 135,3: 388-
398
Stable URL: http://www.jstor.org/stable/1797327 Eriim: 13/05/2008 06:57
Cohen 1970, Harold R. Cohen, The Palaeoecology of South Central Anatolia at the
End of the Pleistocene and the Beginning of the Holocene, Anatolian Studies,20,
British Institute at Ankara: 119-137: http://www.jstor.org/stable/3642591 Eriim:
08/05/2008 02:40
Hawkins 1995, J.D., Appendix 1, Yalburt in Thndix. 1. Hieroglyphic inscrition of the
Sacred Pool Complex at Hattusa (Sudburg), STburg), STBOT Beiheft 3: 66-85.
Magie 1950, Roman Rule in Asia Minor, Princition.
Mitchell 1993 a, S., Anatolia, Land, Men, and Gods in Asia Minor, I,The Celts and the
Impact of Roman Rule, Oxford.
Mitchell 1993 b, S., Anatolia Land, Men, and Gods in Asia Minor, II, The Rise of the Church,
Oxford.
Otten 1988, H., Die Bronzetafel aus Boazky, Ein Staatsvertrage Tuthliias IV, Weisbaden
zg 1988, T., nandktepe. An Important Cult Center in the Old Hittite Period.,Raci
Temizer, Yalburt Hitit Su Ant eki ile, TTK 43, Ankara
Yakubowich, 2008, I., Sociolingustics of the Luvian Language, I, Chicago.
nternet Web Kaynakas:
Baird, D., http://www.ucl.ac.uk/archaeology/research/directory/boncuklu_hoyuk_martin
http://www.jstor.org/stable/1797327http://www.jstor.org/stable/3642591LKADA SARAYN
16 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
EKLER
Res. 1: Sarayn lesi Konumu
LKADA SARAYN
17 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 2: Sarayn Hykleri
Res. 3: Konar Hyk
LKADA SARAYN
18 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 4: Bahyk.
Res. 5: Pazarhyk yeralt oda girii.
LKADA SARAYN
19 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 6: Dedeninhyk.
Res. 7: Ladik Hyk.
LKADA SARAYN
20 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 8: Erturul Hyk
Res. 9: Kuyulusebil.
LKADA SARAYN
21 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 10: emelisebil.
Res. 11: Kltepe Hyk.
LKADA SARAYN
22 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 12: Ladik.
Res. 13: Ladikte bulunan kitabe.
LKADA SARAYN
23 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 14: Eugenes mezar ta Ladik.
Res. 15: Roma dnemi lahit, Sarayn Pir Hseyin Camii.
LKADA SARAYN
24 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 16: Konuklar adak ta Ladik
Res. 17: Adak ta Konuklar.
LKADA SARAYN
25 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 18: Ana tanra Zizimene, Bahesaray.
Res. 19: Bahesaray
LKADA SARAYN
26 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Res. 20: Ladik rakman.
Res. 21: eme kitabesi, Bahyk.
z
Byk skenderin lm zerine bir sre generalleri arasnda mcadeleye
sahne olan blge, M.. 281de yaplan Kurupedion Savandan sonra Seleukoslar
ynetiminde kalmtr. Roma Cumhuriyeti yneticileri, Anadoluda idari adan
sorunlu olan blgelerin ynetimini baml krallara vererek dolayl kontrol tercih
etmilerdir. Bu nedenle blgenin ynetimi de Marcus Antoniusun dzenlemeleri
erevesinde nce Laodikeial (Goncal) Zenonun olu Polemona, daha sonra da
Galatia kral Amyntasa verilmitir. Blge, M.. 25 ylnda Augustus tarafndan
kurulan Galatia Eyaletinin bir parasn oluturur.
Augustus tarafndan uygulanan Pax Romana (Roma Bar) erevesinde
blgede uzun sreli bir bar, huzur ve refah devri yaanmtr. Ayn dnemde
ehirleme alannda da nemli gelimeler olmutur. Blgenin huzur ortam, M.S.
III. Yzyl ortalarndan itibaren yeniden bozulmutur. Pisidia ve Isauria
blgelerinde kan isyanlar sonucunda yaplan dzenlemelerden corafi yaknl
nedeniyle blge de etkilenmitir. Ayrca blgede bu olumsuz tablonun yaanmasnda
M.S. III. yzyl ortalarndan itibaren iddetini artran Sasani aknlar da etkili
olmutur.
Hellenistik ve Roma dnemlerinde Bat Anadolu kylarndan balayarak
Denizli, Dinar (Apameia), Afyon, Akehir (Philomelion), Konya (Ikonion),
Karaman (Laranda) zerinden Glek Boazn izleyerek, Kilikya ve Suriye
balantsn salayan rota zerinde yer alan blge, daima nemli bir konumda
olmutur. Ayrca Ladik bata olmak zere yakn evredeki pek ok ky ve malikane,
Roma imparatorluu iin blgenin tarm ve hayvanclk asndan neminin
gstergeleri saylmaldr. Blgeden ele geen epigrafik kaynaklar, imparatorluk
arazileri, malikaneler ve bu malikanelerin sahipleri hakknda nemli bilgi verirler.
*Bu almada kullanlan yaztlarn okunmasndaki yardmlar ve deerli katklar iin Yrd. Do. Dr. Mehmet
Alkana ok teekkr ederim. **Karamanolu Mehmetbey niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi.
[email protected] KARAMAN
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE
EVRES*
SARAYN AND ENVIRONMENT IN THE HELLENISTIC AND ROMAN PERIOD
Mehmet KURT **
mailto:[email protected]HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
28 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Bu bildiri, Hellenistik ve Roma dnemlerinde Sarayn ve evresinin siyasal,
idar ve sosyo-ekonomik durumu hakknda genel bir deerlendirmeyi iermektedir.
almada yaztlar nda blgede yer alan ok sayda imparatorluk mlkleri,
malikaneler ve bunlarn alanlarna zellikle dikkat ekilecektir.
Anahtar Kelimeler
Hellenistik, Roma, Sarayn, Laodikeia Katakekaumene, Malikane.
Abstract
Set the stage for a period of struggle between generals on the death of
Alexander the Great, B.C. After 281 Kurupedio made the management of the
Seleucid War, remained. Roman Republic administrators, indirect control by the
management of the king of the problematic administratively dependent in Anatolia
have preferred. Therefore, the management of the region within the framework of the
regulations from Laodikeia Marcus Antonius (Goncal) Polemo to Zenon's son, later
King Amyntas of Galatia was given. District, B.C. established by Augustus in 25
years form part of the State of Galatia.
Implemented by Augustus Pax Romana (Roman Peace) in the framework of a
long-term peace in the region, there has been peace and prosperity era. In the urban
areas has been significant progress in the same period. The peace and tranquility of
the region, A.D. III. Since the mid-century deteriorated again. Pisidia region due to
geographical proximity and the arrangements made as a result of revolts in the
region have been affected Isauria. Also in the region are experiencing this negative
picture A.D. III. increase the intensity since the mid-century Sassanid invasions has
also been effective. In the Hellenistic and Roman periods, starting from the western
coast of Asia Minor Denizli, Dinar (Apameia), Afyon, Aksehir (Philomelion),
Konya (Ikonion), Karaman (Laranda) following the Strait over Gulek Cilicia, and
regions located along the route provides the connection to Syria, always important
has been in a position. Also, especially in the many villages and nearby Ladik manor
house, indication of the importance for the region's agriculture and livestock should
be considered for the Roman empire. Uncovered epigraphic sources from the region,
imperial lands, estates and give important information about the owners of these
estates.
In this report, the Hellenistic and Roman periods in Sarayn and political
environment contains an overview about the administrative and socio-economic
status. Working in a large number of inscriptions property empire in the region in
the light of estates and particular attention will be drawn to their employees..
Keywords
Hellenistic, Rome, Sarayn, Laodikeia Katakekaumene, estate.
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
29 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
GR
Sarayn, Konya linin 52 km kuzeyinde yer alan ile merkezidir. Blgenin
corafi durumu konusunda antik yazarlar, farkl snrlardan sz etmektedirler1.
Strabon, eserinin Ephesos (Efes)-Mazaka (Kaisaria/Kayseri) yolunu anlatt
blmnde, Phrygia Paroreios blgesinin Lykaonia ile snrn, Philomelion
(Akehir) ve Laodikeia (Ladik) arasndaki Tyriaion olarak gstermektedir2.
Tyriaionun Akehir ile Ladikin tam ortasnda bulunan konumu ise Ilgn ile
rtmektedir3. Pliny ise Lykaonia Conventusunu tanmlarken, daha nce Phrygia
Paroreiosa ait olan topluluklar arasnda Philomelienses, Tymbriani, Leucolithi,
Pelteni ve Tyriensesten sz eder. Bunlardan Philomelion (Akehir), Thymbrion
(Koa), Tyriaion (Ilgn) ve Peltai yerleimleri, Ephesos-Apameia-Ikonion yolu
zerinde yer almaktadrlar4. Yine Pliny, Ikonion bata olmak zere Tetrarkhia ex
Lykaoniaya (Lykaonia Prenslii) bal on drt yerleimden sz etmektedir5.
Ayrca Ptolemy, Tatta Glnn (Tuz Gl) batsndaki blge iin proseilemmene
terimini kullanmtr olup6, bu szckle tanmlanan blgeye Sarayn ve
evresini iine alan sahalar da dahildi7.
Her antik yazar, blgenin kendi zamanlarndaki idari yaps konusunda bilgi
verdii iin, blgede idar snrlarnn sk sk deitii grlmektedir. Antik ada
Dou Phrygia (Phrygia Paroreios)-Bat Lykaonia ierisinde deerlendirilen blge,
Galatia, Isauria ve Pisidia ile de ilikili olmutur8. Bilindii gibi Phrygia, Pisidia
ve Isauria gibi blgeler, Roma iin daima sorunlu ve ynetilmesi g sahalardr.
Roma Cumhuriyetinin son dnemlerinde ve M.S. III. yzyldan itibaren Roma,
buralarda kontrol salamak iin sk sk mdahalelerde bulunmu ve bu
mdahaleler sonucunda bir takm idari dzenlemeler yapmtr. Blge, sz
konusu sorunlu blgelere corafi yaknlndan dolay, Romann
dzenlemelerinde u veya bu ekilde yer almtr. Ancak Ladik bata olmak zere
Sarayn evresindeki mezar yaztlar, Romann blgeye ilgisinin madencilik,
tarm ve hayvanclk gibi ekonomik temelleri olduunu da gstermektedir.
1Ksenophon (Anabasis I 2.19), Ikonionu Phrygiann son kenti olarak gsterirken, dier antik
yazarlarda daima Lykaonia blgesinde gsterilmektedir. Bkz. Pliny V 32; Strabon XII 6.1. 2 Strabon XIV 2. 29. 3 Hamilton, 2013: 557. 4 Sevin, 2001: 208. 5 Pliny V 27. 6 Ptolemy V 4.10; Kaya, 2011: 116. 7 Ramsay, 1906: 63 vd.; Calder, 1910: 232 vd. 8 Bahar, 2003: 171; Bahar, 2009: 123.
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
30 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Aada ele alnacak olan ok sayda imparatorluk mlk ve malikane bunun
ak gstergeleri saylmaldr.
SYASAL VE DAR DURUM
Blge, Byk skenderin lm zerine generalleri arasnda sk sk el
deitirmitir. M.. 301 ylndaki psos Sava sonunda Lysimakhosun payna
dm, M.. 281 ylndaki Kurupedion Savadan sonra ise Seleukosun
kontrolne gemitir9. III. Antiokhosun M.. 188 ylnda Apameia Bar ile
Romaya brakmak zorunda kald sahalara Sarayn ve evresi de dahildi.
Roma tarafndan Pergamon Krallna braklan blgenin M.. II. Yzylda
Pergamon-Galat anlamazlklarna sahne olduu anlalmaktadr. yle ki M.. II.
Yzyl ortalarna doru Galatlarn Synnada (uhut) ve Ambladaya (Asar Tepe)
kadar ulatklar bilinmektedir10.
M.. 133 ylnda III. Attalosun vasiyetiyle Anadoludaki ilk Roma eyaleti
olan Provincia Asia (Asya Eyaleti) kurulmutur11. Eyaletin oluum srecindeki
dzenlemelerle Phrygiann dousu ile birlikte Lykaonia, Roma mttefiki olan
Kappadokia kral Ariarathesin ocuklarna braklmtr12. Daha sonra blge,
snrlar Lykaonia zerinden Kappadokiaya kadar uzanan Provincia Cilicia
(Kilikya Eyaleti) iinde kalmtr13. nl hatip Cicero, Kilikya eyaleti valiliine
blgeden geerek ulam ve bu yolculuk srasnda Ikonionda on gn kalmtr14.
Blgenin Marcus Antoniusun M.. 40-39 yllarnda Anadoludaki
dzenlemelerinde de nemli bir rol oynad anlalmaktadr. Antonius, Caesara
kar Philippi Savana katlan Galatia kral Deiotarosun generali Amyntas ile
Laodikeial (Goncal) Zenonun olu Polemona kral nvan verdi15. Galatia kral
Kastorun M.. 37/36 ylnda lm zerine Antoniusun Anadoludaki bu idari
dzenlemeleri de ksa mrl olmutur. Anadoludaki baml krallklarn
snrlarn yeniden belirleyen Antonius, bu kez en byk pay Amyntasa
vermitir. Bu yeni dzenleme ile Amyntasn krall, kuzeyde asl Galatia,
gneyde Pisidia ve Dou Pamphylia, douda ise Isauria ve Lykaoniay
9 Tekin, 2012: 147. 10 Diodoros XXXI 14; Magie, 1950: 766 vd. dn. 63; Kaya, 2011: 117. 11 Strabon XIII 4.2; Kaya, 2005: 14 vd. 12 Mitford-Andrews, 1980: 1234-1235. 13 Kilikya Eyaletinin kurulu sreci ve snrlar iin bkz. Syme, 1939: 299 vd.; Levick, 1967: 22. 14 Cicero, ad. Att., V 20.1. 15 Marcus Antoniusun baml krallar atamas, Philippi Savandaki hizmetleri yannda Toros
dalarndaki kabilelerin baml kralllar vastasyla kontrol altna almak ve olas Parth istilalarna
kar tampon blge oluturmak gibi nedenleri de bulunmaktayd. Bu konuda bkz. Arslan, 2000:
169; Kaya, 2011: 128.
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
31 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
kapsyordu16. M.. 31 ylnda Actium Savanda taraf deitiren Amyntas, sava
sonras Roma Cumhuriyetinde tek adam olan Octavianus tarafndan eski
topraklarna ek olarak Kilikia Trakheia (Dalk Kilikya) da verilmek suretiyle
dllendirilmitir17. Bylece Yozgattan Manavgata kadar uzanan bir blgeye
egemen olduu anlalan Amyntasn Sidede adna sikke bastrd
bilinmektedir18. Kendisine Octavianus tarafndan bata Pisidia ve Isauria olmak
zere krallk ierisindeki ba edilmesi zor kabilelerin etkisiz hale getirilmesi
grevi verilen19 Amyntas, bir takm baarlar kazandktan sonra Homonadlar
tarafndan pusuya drlerek ldrlmtr20.
Bu ekilde yeniden karklk iinde kalan blge, Octavinaus tarafndan
Provincia Galatia (Galatia Eyaleti) adyla eyalete dntrld (M.. 25)21.
Eyalet, Galatiadan Pamphyliaya kadar ok geni bir sahay iine almaktayd22. O
halde Roma dneminde Dou Phrygia ve Bat Lykaonia ierisinde
deerlendirilen Sarayn ve evresi de bu eyaletin bir parasn oluturmaktayd.
Amyntasn lm zerine yaplan dzenlemeler ve zellikle Augustusun
dalardaki kabilelerle mcadelede yerel bir beylerden faydalanmak yerine, Roma
birlikleri gnderme esasna dayanan uygulamas, elli yl sonra Aziz Pavlusun
dalarda kayda deer bir olayla karlamakszn yolculuk yapabilmesini
salamtr23.
Pax Romana erevesinde Augustusun Romanize olmam blgelerde Roma
dil ve uygarln yaymak ve blgenin gvenliini salamak iin koloniler
kurduu da bilinmektedir24. Augustusun bu politikas, ondan sonra gelen
Tiberius (M.S. 14-37) tarafndan da devam ettirilmitir. Lykaoniada Via Sebaste
zerinde yer alan eski Pappa ehrinin adnn Tiberiopolis olarak deitirilmesi
bunun en ak gstergesidir25. Blgenin evresinde Claudioderbe (Derbe),
Claudiokonium (Konya), Klaudiolaodikeia (Ladik), Claudiocaeseria Mistea ve
16 zsait, 1985: 82, dn. 401. 17 Strabon XIV 5.6. 18 Head, 1911: 747; Atlan, 1975: 575 vd. 19 Syme, 1948: 571. 20 Tacitus, Annales III 48; Cassius Dio LIII 26.3; Strabon XII 6.3; zsait, 1985: 83 vd.; Mitchell, 1993 I: 133
vd. 21 Sherk, 1980: 958. 22 Galatia blgesinin yan sra Phrygia Paroreios, Lykaonia, Pisidia, Isauria, Kilikia Trakheia ve
Pamphyliann bir blmn kapsayan ve snrlar sk sk deimi olan Romann Anadoludaki
bu ilk imparatorluk eyaleti iin bkz. Kaya, 2011: 133 vd. 23 Wallace-Williams, 1999: 98. Paulusun blgedeki yolculuu iin ayrca bkz. Lequenne, 1991: 145 vd.;
Mitchell, 1993 II: 35 vd.; Mutafian, 1988: 212. 24 zsait, 1982: 329-330. 25 zsait, 1985: 97.
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
32 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Claudioseleukeiann (Bayat) kuruluuyla, Galatiann gneyinin tamam tek bir
idari sisteme balanm ve Toroslardaki Roma hakimiyeti salamlatrlmtr26.
Kappadokia ve Galatia, Vespasianus (M.S. 79-81) tarafndan birletirildii
zaman Lykaonia da bu eyalete katlmt27. M.S. 138-146 yllar arasnda Galatia
Eyaletinin gneyinde Tres Eparkhia adnda yeni bir eyalet kurulduysa da blge,
bu eyalete dahil edilmeyerek Galatia eyaletinin bir paras olarak kald. Zira
Ikonion, Laodikeia Katakekaumene (Ladik) ve Savatra (Yalbayat)nn Galatia
eyaleti kentleri olduklar bilinmektedir28.
M.S. III. Yzyln ortalarndan itibaren Roma mparatorluu Got ve Sasani
istilalar, depremler ve salgnlar yznden byk sarsnt geirmitir29. Bylece
blgenin huzur ve bar ortam, M.S. III. yzyl ortalarndan itibaren yeniden
bozulmutur. Bunda bu tarihten itibaren I. apur ynetiminde iddetini artran
Sasani aknlarnn da pay olmutur. I. apur, M.S. 259 ylnda Karrhai (Harran)
ve Edesa (Urfa) arasnda P. Licinius Valerianusu byk bir bozguna uratarak
Anadoluyu istila etti. apur, bir ok Kilikya ve Kappadokia ehirleriyle birlikte
Lykaoniada Birtha (Barata/Madenehir), Laranda ve Ikonionu ele geirmitir30.
Sasani istilasndan ok etkilenen Laranda ve Ikonion kentleri, ihmal ettikleri kent
tahkimatlarnn ne kadar nemli olduunu bu saldrlar srasnda ac bir ekilde
tecrbe etmilerdir. yle ki kent surlarn yapmak ya da salamlatrmak iin,
kamu binalarn ykmak suretiyle elde ettikleri yap malzemelerini
kullanmlardr31.
Diocletianus zamannda (M.S. 284-305) eyaletlerin ynetiminde baz
deiikliklere gidilmitir. Anadoluda yaplan dzenlemeler erevesinde
Karadaa kadar olan sahalar, bir eyalet haline getirilen Pisidia blgesi ierisine
alnmtr. I. Theodosiustan (M.S. 392-395) sonra Lykaonia, Isauria ve Pamphylia
eyaletlerinde deiiklik olmu ve eyaletin snrlar Trogitis Glnn
gneyinde birlemitir32. Theodosiusun lkesini oullar arasnda
bltrmesiyle btn Anadolu gibi, blge de Dou Roma imparatorluu
ierisinde yer almtr.
26 Mitchell, 1993 I: 78. 27 Ramsay, 1960: 372. 28 Mitchell, 1993 II: 155 dn. 80; Kaya, 2011: 164. 29 zsait, 1985: 101. 30 Mutafian, 1988: 245; Bilgi, 2012: 30. 31 Mitchell, 1989: 311 vd.; Kaya, 2011: 181. 32 zsait, 1985: 101-102.
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
33 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
EPKRAFK KAYNAKLAR IIINDA SARAYN EVRESNDEK
MPARATORLUK MLKLER VE MALKANELER
Sarayn ve evresi, dou-bat dorultusunda uzanan nemli bir ana yol
zerinde olduu iin, Hellenistik dnemden itibaren kentlerin kurulduunu
grmekteyiz. Bu evredeki Phrygia Paroreios yresinde dikkat ekici iki nemli
Hellenistik yerleim merkezinden birisi olan Lysiasn yeri ne yazk ki lokalize
edilememitir33. Seleukoslar tarafndan bu blgede kurulmu ikinci kent
durumunda olan Philomelion ise, Ephesos-Apameia-Ikonion ana yolu zerinde
bulunmasndan dolay daha fazla gelimi ve evresinde yer alan Thymbrion
(Koa), Tyrianion (Ilgn), Leukolithion ve Pelte gibi kk yerleimleri iine alan
blgenin conventus merkezi olmutu34. Ksenophondan anlaldna gre35 sz
konusu yerleimlerden Thymbrion ve Tyrianion, M.. V. yzyl sonlarnda
kalabalk birer kentti. Tyrianion, Roma imparatorluk dneminde Hadrianopolis
adn almt36.
Bu evrede Hellenistik dnemde kurulan ve zellikle epigrafik kaynaklar
sayesinde hakknda dier kentlere gre daha fazla bilgi sahibi olduumuz bir
baka kent de Laodikeia (Ladik)dr. Gnmzde Halc olarak adlandrlan
Ladik, Konyann 40 km kuzeybatsnda ve Sarayn lesinin 7 km gneyinde
yer almaktadr. Hellenistik dnemde Seleukoslar slalesi tarafndan Laodikeia
adyla kurulmu olan kent37, Roma dneminde imparatorluun dou yollar
zerinde bulunan konumuyla daha da nem kazanmt38. Askeri baarlarndan
dolay Stratonikos adndaki bir askeri onurlandrmak zere Laodikeia halk
meclisinin ald karar ieren ve Erken Hellenistik dneme tarihlenen bir
yazttan39 Laodikeiada bir askeri birliin konuland anlalmaktadr. Byk
olaslkla bu blge, Roma dnemi boyunca da askeri nemi devam etmi
olmaldr. Zira T. Drew-Bear, Ge mparatorluk dneminde Lykaonia krsalnda
edebi deer tayan mezar yaztlarndaki art dikkate alarak, blgenin okur-
yazarlk ve dolaysyla kltr seviyesinin ykseliini blgedeki Roma etkisine
balamakta ve bunu da Laodikeia Katakekaumenede konulanm olmas
yksek ihtimal olan, Ge Roma mparatorluu dneminde lanciarii olarak
adlandrlan sekin svari birliinin varlna balamaktadr40.
33 Sevin, 2001: 208. 34 Sevin, 2001: 208. 35 Ksenophon, Anabasis I 2. 13-14. 36 Jones, 1971: 65; Sevin, 2001: 208. 37 Mitchell, 1980: 1066. 38 Bahar, 2009: 117. Kentin erken dnem tarihi iin ayrca bkz. Bahar, 1997: 362-365. 39 Drew-Bear, 2002: 135. 40 Drew-Bear, 2004: 107.
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
34 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
Laodikeia ve yakn evresinde ele geen imparatorluk dnemi yaztlar da
Latin kkenli vatandalarn blgede nemli oranda bir nfusa sahip olduklarn
ve kent ynetiminde etkin olduklarn gstermektedir.
Ladikte emede yap ta olarak kullanlan bir yaztta41, Aelius Naivius
Epagathos adl Latin kkenli bir yurttan Laodikeia kent ynetiminde
agoranomos olarak hizmette bulunduu ve ayn zamanda kendisini onurlandran
Sebaste phylesinin patronu olduu grlmektedir. Ladik yaknlarnda yer alan
Bozuk Kuyunun batsndaki mezarlkta ele geen bir baka yaztta42, byk
olaslkla ayn ahsn imparator azatls olduu ve gymnasium bakanl yapt
da anlalmaktadr. Aelius Naivius Epagathosun sz konusu yaztta yine Latin
kkenli Aelius Tranculus adnda bir baka agoranomos tarafndan
onurlandrldn gryoruz. Aelius Tranculus tarafndan onurlandrlan Aelius
Epagathosun babas Aurelius Traianus byk olaslkla imparator Commodus
veya Marcus Aureliustan birisinin azatls idi43. Epagathosun yukarda sz
edilen Ladik emesindeki yaztta geen Aelius ve Naevius Latin isimleri
annesinin ailesinden gelmi olabilir44. Ladik ve Bozuk Kuyu yaztlar, Aelius
Naivius Epagathosun kentte zengin bir yurtta olarak rol oynadn gsterir.
Ayn zamanda bir imparatorluk azatls olan Aelius Naivius Epagathos,
Laodikeia yaknlarndaki devlet arazilerinde hizmet ederek bu arazileri iletmi
olabilir45.
Sarayn ve evresinde ele geen ve blgenin siyasal, idar ve askeri
durumlar hakknda bilgi veren yaztlar yannda, yaztlarn bazlar da -
gnmzde olduu gibi- Antik dnemlerde de blgenin tarmsal ynden zengin
olduu konusunda fikir vermektedir46. Nitekim Ladik mezarlnda ele geen bir
adak yaztndan Dionysos olu Longus adl bir rahibin, her eyi iiten tanrlara
tarlasndan kaldrd rnlerin kran iin bir adakta bulunduu anlalyor47.
rnn bereketli olmas iin, blgede byle adak talarna rastlanmas, tarmsal
faaliyetlerin nemine iaret eder. te yandan blgenin yakn evresinde Sultan
dalarnn kuzeyinde Gkeyurt (Kempos) Kasabasndaki eme yalanda
41 MAMA I, 22. Yaztn evirisi: Sebaste phylesinin nde gelenleri Aurelius Traianusun olu ve nl bir
ekilde agoranomosluk yapan, kendilerinin patronu ve hayrseveri olan Aelius Naivius Epagathosu
onurlandrdlar. 42 MAMA I, 22a. Yaztn evirisi: Aurelius Traianusun olu, imparatorun azatls, phyle bakanl yapan
ve gymnasium bakan olan Aelius Epagathosu, agoranomos Aelius Tranculus kendi efendisini
(onurlandrd). 43 MAMA I, s. 15. 44 MAMA I, s. 16. 45 MAMA I, 24e baknz. 46 Drew-Bear, 2003: 78. 47 MAMA I, 8a.
HELLENSTK VE ROMA DNEMLERNDE SARAYN VE EVRES
35 TARH, KLTR, SANAT, TURZM VE TARIM AISINDAN ULUSLARARASI
SARAYN SEMPOZYUMU (24-26 EKM 2014 KONYA)
bulunan bir stelde zm ve buday kabartmalar bulunmakta olup48, bunlar
bugn olduu gibi Antik ada da blgenin iki nemli tarm rnne iaret
etmelidir.
Nitekim tarmsal adan nemli olduu grlen Sarayn ve evresindeki
araziler, Roma mparatorluk dneminde malikaneler vastasyla iletilmekte idi.
Blgeden ele geen epigrafik kaynaklar, imparatorluk arazileri, malikaneler ve bu
malikanelerin sahipleri hakknda nemli bilgi verirler. Bu malikaneler ve sahip
olduklar araziler, oikonomos (kahya), procurator (kahya), epitropos ve mistheotesler
(kiraclar) tarafndan iletiliyordu.
Sarayn evresinde bu trden yaztlarn49 en fazla grld yer Ladiktir.
Ladikte bir evde kopyalanm yaztl bir stelden50 Aurelius Traianusun bir
malikane sahibi olduu anlalmaktadr. Bu Aurelius Traianus, kendi babas
Aurelius Antonius Traianusu onore etmek iin, bu steli arazisinin idaresini
vermi olduu kahyas (epitropos) Esellius Longius araclyla masrafn kendisi
karlayarak yaptrmtr. Aurelius Traianus ismi, yukarda bir Ladik ve Bozuk
Kuyu yaztnda da gemektedir. Byk olaslkla her yazttaki bu ortak isim,
ayn aileye iaret etmelidir51. O halde bu grevler, ayn slaleler tarafndan ifa
ediliyordu. Bu da aile fertlerinin hepsi bu ii yaptklar ve iftlii iyi tandklar
iin verimi artryordu. Aslnda toprak sisteminde alar boyunca ok fazla bir
deiiklik grlmemitir. Zira byk olaslkla Osmanl toprak sisteminde
topran kullanm hakknn tmar sahibinin oluna braklmasnda52 da ayn
pratik yarar gz nnde bulundurulmu olmal idi.
Laodikeia Katakekaumene iin bilinen bir baka malikane, Ladik
mezarlnda bulunan ve Severus Alexanderin annesi Iulia Mamaea iin adanm
bir ithaf yaztnda53 praedia Quadratiana olarak belgelenir. O dnemde bir
imparator azatls olan Glycerinus adl vatandan kahyaln yapt bu
48 Bahar, 2008: 236. 49 Ladikte bir ou daha nce yaynlanm (MAMA I, 13-53) ve bugn Kltr Parknda yer alan
yaztla
Top Related