Sera içi iklim şartları

SERACILIK

SERHAN KARAKAS

TARIM TEKNOLOJILERI ÖGRETMENI

İklim etmenleri arasındaki karşıl ıklı etkileşim bitki büyümesini

etkiler. Ancak iklim etmenleri arasındaki etkileşimin belirlenmesi

güçtür. Bu nedenle sera içi iklim Şartlarının düzenlenmesi amacı i le

bazı sistemlerin kurulması ve bunların kullanılması gerekmektedir.

Bunlar;

1. Isıtma sistemi,

2. Sulama sistemi,

3. Havalandırma sistemi,

4. Soğutma sistemi.

ISITMA SİSTEMİ

Sera ısıtma sisteminden beklenen başlıca özellikler;

1. Seralarda olanaklar ölçüsünde az ener j i harcanmalıdır.

2. Isı iht iyaca gör e ayarlanabilmelidir.

3. Bitkilerin bulunduğu bölgede homojen ( eşit ) bir ıs ı dağıl ımı sağlanmalıdır .

4. Düşük sıcaklıktaki ener j iyi kullanmaya uygun olmalıdır.

5. Sera iç indeki çal ışmayı engel lememelidir.

6. Seraya gir en ış ığa engel olmamalıdır.

7. Yakıtı kolay sağlanabilmelidir.

8. Yıl boyunca fazla bakıma ihtiyaç göstermemelidir.

9. Isıtma sistemi ayarlanabilmelidir.

Seraların güneş ener j is i i le ıs ıt ı lmasında güneş ener j is inden pasif ve aktif şekilde yararlanılmaktadır. Güneş ener j isinden aktif olarak yararlanma, seraların yönlendiri lmesi i le i lgil idir.

Özel olarak yapılan ve güneş serası adı veri len sistemle de güneşten yararlanarak ısıtma sağlanmaktadır.

Güneş serasında temel ilke, seranın kuzey duvarının ener j i toplayıcı ve depolayıcı ıs ı duvarı şeklinde yapılmasıdır. Sıcaklığı çok fazla düşmeyen ve bell i oranda güneşlenebilen bölgelerdeki bu tip seralarda, ıs ıtma yapılmadan bitkilerin yetiştir i lmesinde istenilen sonuçlar alınmaktadır.

Güneş serası doğu-batı yönüne yönlendiri lmiş olup uzunluğu genell ikle 20 metredir. Seranın kuzey duvarı 5 metre yüksekliğinde ve ıs ı duvarı olacak şekilde planlanır. Bu duvarın kuzey tarafı (dış yüzeyi) ıs ı yalıt ımını sağlamak amacıyla yalıt ım malzemesi i le kaplanır. Duvarın iç tarafına içi su veya çakıl dolu tenekeler yerleştiri l ir.

1 ) GÜNEŞ ENERJ İS İNDEN YARARLANILARAK YAP ILAN IS I TMA S İSTEMİ

Güneş kollektörü

Isı perdeleri, ener ji fiyatlarındaki ar tışa paralel olarak serada ısı

korunması ve dolayısıyla ener ji tüketimini en düşük düzeyde tutmak

için geliştiri len sistemler içerisinde büyük önem taşır.

Seraya giren güneş ışınlarının bir kısmı örtü malzemesinden geri

yansır. Bir kısmı örtü malzemesi ve yapı malzemesi tarafından

tutulur. Geri kalan %55-65’lik kısmı seraya ısı ener jisi olarak

girmektedir. Ener ji fiyatlarındaki ar tış da göz önüne alınırsa ısı

kayıplarını en aza indirmek zorunlu hâle gelmiştir. Kayıpları

azaltmanın yollarından biri ve en önemlisi ise seralarda ısı perdeleri

kullanmaktır.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan ısı perdeleri polietilen (PE),

polipropilen (PP), polyester, akril ik gibi plastik veya alüminyumlu

malzemelerden yapılmaktadır.

2 . ENERJ İ ÖRTÜLER İ ( I S I P ERDELER İ ) İ L E I S I TMA S İSTEMİ

Seralarda ısı perdesi kullanılarak özellikle kış aylarında, seradaki ısı kaybı azaltı larak yakıt masraf larından tasarruf edilmiş ve çevre daha az kirletilmiş olur. Isı perdeleri yazın fazla gelen güneş ışınlarının seraya girme oranlarını azaltmak için gölgeleme perdesi olarak da kullanılabil ir.

Isı perdelerinde aranan özellikler;

Hafif olmalı,

Güneşin zararlı ışınlarına (ultraviole ve kızıl ötesi ışınlar) dayanıklı olmalı,

Kimyasal maddelere dayanıklı olmalı,

Seradaki nispi rutubetten etkilenmemeli (çekme ve yoğuşma (nem birikimi) yapmamalı),

Yansıtma özelliği yüksek olmamalı,

Katlanabil ir olmalı,

Ekonomik olmalıdır.

ENERJ I ÖRTÜLERI I L E ıS ı S ISTEMI

Isı perdelerinde aranan özellikler;

1. Hafif olmalı,

2. Güneşin zararlı ışınlarına (ultraviole ve kızıl ötesi ışınlar)

dayanıklı olmalı,

3. Kimyasal maddelere dayanıklı olmalı,

4. Seradaki nispi rutubetten etkilenmemeli (çekme ve yoğuşma (nem

birikimi) yapmamalı),

5. Yansıtma özelliği yüksek olmamalı,

6. Katlanabilir olmalı,

7. Ekonomik olmalıdır.

Isı perdeleri yer leştirilirken dikkat edilmesi gereken hususlar :

1. Serada perdelerin yatay olarak hareket edebilmeleri için perde ile bitki arasında gerekli boşluk bulunmalıdır.

2. Perdelerin açılıp kapanması sırasında zarar görmemesi ve soğuk hava ile temastan etkilenmemesi için havalandırma düzeneğinin hareketli kısımları altında, bitkilerden yeterli yükseklikte boşluk bırakılmalıdır.

3. Perdeler serada açık durumda olduklarında, seranın aydınlanmasını mümkün olan en az düzeyde engellemelidir.

4. Perde kapalı durumda olduğunda, mümkün olduğunca açık yer kalmayacak şekilde kapatılabilmeli ve böylece perdelerin alt ve üst kısımlarında kalan hacimler arasında kontrolsüz hava geçişine olanak vermeden iyi bir yalıt ım sağlanmalıdır.

5. Perde materyali ve perde taşıyıcı malzemelerinin istenilen özellikte ve kalitede olması ve fazla yer kaplamaması gerekmektedir.

Makastan makasa

Oluktan oluğa

Jaluzi

Isı perdeleri

Sera ısıtılmasında jeotermal kaynaklardan yarar lanmanın

avantajları :

Kullanılan su özel sistemlerle (re -enjeksiyon) tekrar yerin

derinliklerine verilerek kaynağın süreklil iği sağlanabilir.

İstenildiği anda kullanılabilir.

Ekonomiktir.

Dışa bağımlıl ık yoktur.

Kullanımı için gerekli teknoloji çok pahalı değildir.

Havaya SO2 (kükürtdioksit) gibi zararlı gaz yayma korkusu yoktur.

Teknik ve ekonomik şartlar uygunsa uzak mesafelere, iyi bir

izolasyonla taşınabilir.

2 ) J EOTERMAL ENERJ İ KAYNAKLARINDAN YARARLANARAK YAP ILAN IS I TMA

S İSTEMİ

Sıcak sulardan seralarda yarar lanmada bazı sorunlar da or taya çıkmaktadır .

1. Bu sorunlardan ilki doğal sıcak su veya buhar tarafından bırakılan ar tık maddelerin dolaşım borularında tortulaşarak boruları tıkamasıdır.

2. Diğer sorun da kimyasal ve ısısal çevre kirlenmesidir. Jeotermal sıcak sular çeşitl i amaçlar için kullanıldıktan sonra çevre sularına karıştırı l ırsa içerdikleri hidrojen, sülfür, bor, arsenik, f lorik ve amonyak gibi bileşiklerin çevreye olumsuz etkileri olmaktadır. Bu maddelerden özellikle sularda yaşayan canlılar ve bu suların tarımsal amaçla kullanılmasında tarımsal ürünler, oldukça fazla etkilenmekte ve zarara uğramaktadır .

3. Ayrıca sıcak suların çevre sularına verilmesi sulardaki biyolojik dengeyi de bozmaktadır.

Jeotermal kaynak sularından doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki şekilde yararlanıl ır. Kalitesi iyi jeotermal kaynak suları doğrudan ıs ıtma sistemine veri lirken kalitesi düşük veya sıcaklığı yüksek olanlar, sıcaklıkları bir ıs ı aktarıcı sistem (eşanjör) yardımıyla normal suya aktarıldıktan sonra kullanıl ır. Bu nedenle 2. sistemde kullanılan su

Doğal sıcak suların sera ısıtmasında kullanımı iki yolla gerçekleştir i l ir ;

1. Toprak ısıtması

2. Sera içi ısıtmasıdır.

Toprak ısıtmasında, genell ikle 20-60 mm çaplı 2 mm et kalınlığına sahip düz veya oluklu polieti len borular kullanıl ır. Bu borular toprağın 30-50 cm altına 15-40 cm aralıklarla yerleştiri l ir. Bu ıs ıtma şeklinde borulara veri len jeotermal suyun sıcaklığının 25-35 °C arasında olması yeterl idir. Sıcaklığı daha yüksek sular için topraktaki boru derinliğini artırmak gerekir. , jeotermal suyun sıcaklığını devralmış normal sudur.

Toprak Isıtması

Sera toprak ve havasını ısıtmak amacıyla yapılan ısıtma genelde

toprak üzerinden yapılır. Bu ısıtma şeklinde de 60 °C'ye kadar

sıcaklığa sahip sular için 20-30 mm çaplı düz veya oluklu plastik,

daha yüksek sıcaklıktakiler için ise metal borular kullanılmaktadır.

35°C’den daha düşük sıcaklığa sahip sular bu tarz kullanıma, çok

boru kullanılacağı için uygun değildir.

Organik gübre ve atıkların havasız (anaerobik) koşullarda fermente (çürümesi) olması sırasında açığa çıkan metan ve karbondioksit karışımı yanıcı gaza biyogaz denir . Biyogazın % 50-60 ' ı metan, % 30-40 ' ı karbondioksittir. Biyogaz gübre gazı olarak da bilinir. Dünyada giderek miktarı artan organik gübre ve atıklar düşünüldüğünde biyogaza tükenirliği olmayan yakıt gözüyle bakmak hiç de yanlış olmayacaktır. 1

Seraları biyogazla ısıtmada iki yol izlenir .

Ya her seracı serasına yakın bir yerde ayrı bir biyogaz tesisi kurar ya da seracılar bir araya gelerek or tak merkezî bir biyogaz tesisi kurarlar. Biyogaz kompresörlerle tüplere doldurularak da istenilen yerde kullanılır hâle getiri lebilir.

Basınçlı olarak elde edilen biyogaz kalorifer sisteminde, sobalarda veya havanın ısıt ı larak seraya verilmesi sureti i le sera ısıtmasında kullanılır.

3 ) B İYOGAZ İ L E I S I TMA S İSTEMİ

Küçük işletmeler genellikle ısıtmada sobayı kullanırlar. Sobalarda yakıt

olarak odun, kömür, kullanılmış motor yağı, mazot, talaş vb. kullanıl ır.

Sobalar basit ve ucuz olmasına karşıl ık, yakıtın ısıtma verimlil iği ve

etkinliği düşük olur. Dengeli ısı dağılımı ise çok zor sağlanır.

Ülkemizde sera ısıtma sistemi olarak sobaların yaygın olarak

kullanılmasının nedenleri;

1. Sobalı ısıtma sisteminin ilk yatırım masraf larının düşük olması,

2. Sobalarda kullanılan yakıtın kolay bulunabilmesi, ucuz olması ve

hatta bir kısmının yakın çevreden ücretsiz olarak sağlanabilmesi,

3. Ülkemizde ıs ıtı lan seraların büyük bir çoğunluğunun ai le iş letmeleri

şeklinde olması ve bu nedenle iş gücünün kolaylıkla sağlanabilmesi,

4. Ülkemiz seralarında genel olarak uygun ıs ıtma yerine bitkileri

dondan koruyucu ısıtma yapılmasıdır.

4 ) SOBALARLA IS I TMA S İSTEMİ

Sıcak su ya da buhar uygun dağıtılmış bir boru sistemine verilerek ısıtma yapılır. Bu sisteme merkezi ısıtma sistemi de denir. Sıcak su veya buharın elde edilmesinde değişik sistemlerden yararlanıl ır.

Bu sistemin esasını kalorifer kazanları oluşturmaktadır. Bu sistemin iyi çalışması sera ısı kayıplarının, kazan büyüklüğünün ve boru ihtiyaçlarının iyi hesaplanmasına bağlıdır.

Kalorifer le (merkezi) ısıtma sisteminin yarar ları:

1. Sera sıcaklıkları istenilen düzeyde tutulabil ir.

2. Buhar kazanından elde edilen buhar, dezenfeksiyon işleminde de kullanılabil ir.

3. Sobalardan çıkan ve bitkilere zarar veren kükürt dioksit gibi gazların kokusu yoktur.

4. Seranın her tarafı eşit bir şekilde ısıtı labil ir.

5. Düzenin kurulup kaldırı lması söz konusu değildir.

6. Gece gündüz sıcaklıkları arasında olması istenen 6 -7 °C’lik fark korunabil ir.

5 ) KALOR İFERL İ ( B ORULU) I S I TMA S İSTEMİ

Boru ile ısıtma sistemleri

Toprak altı Yan duvar Tezgah altı Alçak boru Yüksek boru

Sıcak hava ile ısıtma sistemi, ısıt ı lmış havanın belirl i aralıklarla

küçük delikleri bulunan polietilenden yapılmış borulara bir basınç

altında sürekli olarak iletilmesi prensibine dayanır.

Isıtı lan hava bir vantilatörle üf lenir. Bu hava daha sonra plastik

borulara veril ir.

5 ) S ICAK HAVA İ L E IS I TMA S İSTEMİ

Elektrikle sera havasının ısıt ı lmasında iki yöntem kullanılmaktadır.

Hava bir havalandırıcı i le elektrik ısıtma elemanının üzerinden

geçirilmek

Bir yerde elektrikle ısıt ı lan su, sera içindeki borulara gönderilerek

seranın ısıt ı lması sağlanır.

Böylece ısınan hava sera içerisine gönderilmektedir.

6 ) E LEKTR İK ENERJ İS İ İ L E IS I TMA S İSTEMİ

SULAMA SİSTEMİ

Sulama genel anlamda bitkinin doğal yağışlarla alamadığı eksik

suyun çeşitl i yöntemlerle verilmesi olarak tanımlanabilir. Ancak sera

yapay bir ortam olduğundan bitkinin ihtiyaç duyduğu suyun

tamamının sulama ile karşılanması gerekir.

“Karık’’ veya “masura’’ usulü sulama adları da verilen bir

sulamadır. Açıktaki sebzecilikte en fazla kullanılan sulama usulüdür.

Bu sulama usulünde su masuralar arasındaki karıklara veril ir. Karık

ağzından salınan su, karığın öbür ucuna ulaştığında karık ağzı

kapatıl ır ve su diğer karığa yönlendiril ir. Ağızlık açma ve kapama

gibi fazla yorucu iş isteyen ve yavaş tempoda yapılan bir sulama

şeklidir. Sulamanın kolay yapılabilmesi için karık boylarının 5 -15 m

yapılması ve karıklara %0,2 -2’lik eğimler verilmesi gerekir.

1 . S IZD IRMA USULÜ SULAMA S İSTEMİ

Sızdırma sulamanın dezavantajları:

1. Toprakta erozyon ve çoraklaşmaya neden olur.

2. Kullanılan su miktarı fazladır.

3. Fazla sulamalarda taban suyu yükselir.

4. Bitki kök bölgesinde toprağın eşit olarak ıslanması mümkün olmayabil ir.

5. Her sulama öncesi masuraların açılması ve tamiri gereklidir.

6. Fazla su isteyen ve sıraya ekilemeyen sebzeler için kullanıl ış l ı değildir.

7. Ark adedi ar ttığından kullanılmayan saha artar.

8. Bitkilerin toprak üstü kısımları suyla fazla temas sonucu zarar görebilir.

9. Sera içerisindeki nem miktarı ar tacağından mantari hastalıklar çoğalır.

10. Verilecek su miktarının ayarlanamaması nedeni ile bazı bitkilerde anormall ikler görülebil ir.

Yağmurlama sulama sistemi , suyu toprak yüzeyine belirl i bir

basınç altında ince damlacıklar biçiminde püskürten meme ya da

başlıkların yer aldığı borulardan oluşan bir sistemdir. Yağmurlama

sulama sistemleri sera içinin serinletilmesi, nem düzeyinin belirli

oranda tutulması ve dondan korumada da kullanılmaktadır.

2 . YAĞMURLAMA SULAMA S ISTEMI

Yağmurlama sulamanın üstünlükleri vardır :

1. Toprak tesviyesi zorunlu değildir.

2. Karık sulama yöntemine göre sudan % 50 dolayında tasarruf sağlanır.

3. Aynı sistem, gübre eriyiklerinin verilmesinde de kullanılır.

4. Çok sıcak günlerde sera içi oransal nemini ar ttırmak amacıyla kullanılır. Bu amaç için yarım saat arayla sistemin 0,5 -1,0 dakika çalıştırı lması gereklidir.

5. Sistem girişine konulacak bir sayaç yardımıyla, bitkilere verilecek su miktarı denetlenebilir.

6. Bitkilerin ihtiyaç duyduğu kadar su verilmesi nedeniyle, toprağın çoraklaşması tehlikesi olmaz.

7. Organik malçlama yapılmış seralarda, malç ıslatılmasında kullanılır.

Sistemin sakıncalı yönleri ise şunlardır :

1. Sistemin kuruluş masraf ları yüksektir.

2. Sistemin kullanılmasında sürekli işletme masraf larını gerektirir.

3. Yağmurlama başlıklarındaki tıkanmalar, başlıklarda tutukluklara ve

ıslatma deseninin bozulmasına ve boru bağlantı yerlerinde de

sızmalara neden olabilir.

4. Basınç düzenleyicileri bozulabilir.

5. Yağmurlama sırasında suyun bitkinin toprak üstü kısımlarını

ıslatması, bazı hastalıkların hızla ar tıp yayılmasına neden olabilir.

Üstten yağmurlama

Bu yöntem çiçeksiz bitkiler, başlıklar altında 50 cm uzunluğu aşmayan alçak sebzeler, çiçeklenme dönemine kadar süs bitkileri, fide ve genç bitkiler için uygundur.

Bu yöntemde lateraller (ara borular) ve yağmurlama başlıkları sulanacak alanın tamamına eşit bir su dağılımı verecek biçimde bitkilerin üst kısımlarına yerleştirilir.

Böylelikle yüzeyde ya da yetiştirme tablalarında bulunan kesme çiçek, sebze ve fideler kolaylıkla sulanabilir.

Toprak yüzeyinden yağmurlama

Bitki yaprak ve çiçekleri ıslanmadan ya da yağmurlama nedeniyle artacak yüksek oransal nemden zarar görüyorsa

su dağıtım sistemi ve yağmurlama başlıkları toprak yüzeyinden belirli bir yüksekliğe veya toprak yüzeyine

yerleştirilir.

Yoğun vegetatif aksama sahip bitkilerin sulanmasında bu yöntem uygulanacak ise açılı su püskürten başlıkların

kullanılması gerekir. Bu durumda yağmurlama başlıkları, yastık ya da yetiştirme tablasının iki uzun kenarına yerleştirilen lateral borular üzerine üçgen dizilimle

sıralanır. Böylece yarım daire biçiminde sulama yapan başlıklarla tüm alanın ıslatılması sağlanır. Bitkilerin

vegetatif aksamları çok yoğun değil ise tam dairesel su püskürten yağmurlama başlıkları kullanılır. Bunların yer

aldığı lateral boru yastık ortasından geçirilir.

Üstten yağmurlama sistemi sadece serinletme ve dondan korunma amaçlı olarak

planlanmış ise lateraller ve başlıklar sera dışına yerleştirilir. Yazın sıcak günlerinde

sistem çalıştırılarak sera yüzeyinde buharlaşma (evaporatif) sağlanarak sera

serinletilir. Soğuk günlerde ise örtünün üst yüzeyinde ince bir buz tabakası

oluşturarak sera içi sıcaklığı korunur.

Damla sulama sisteminde arındırılmış su, polietilenden yapılma

küçük çaplı borularla damlatıcılara i leti l ir. Damlatıcılara gelen

suyun ener jisi damlatıcı içindeki yollarda kırılarak toprak yüzeyine

düşük basınç ve debide damlalar biçiminde veril ir.

Bu sistemde temel i lke, bitkinin günlük olarak kullandığı suyu,

istenirse bitki besin maddeleri i le birlikte bitkide aşırı su isteği

yaratmadan vermektir. Böylelikle bitkilerin su ihtiyaçları bireysel ve

sürekli olarak sağlanmakta, yeşil kısımları ıslanmamaktadır.

3 . DAMLAMA SULAMA S İSTEMİ

Damlama sulamanın avantajları şunlardır :

1. % 20-100 arası ver im ar t ış ı sağlar.

2 . k i ve üç hafta arası erken olgunlaşma sağlar.

3 . Yüzey akış ve buharlaşma kayıpları en aza iner ve % 50 su tasar rufu sağlanır.

4 . Suyla gübre ve i laç verebi lme imkânı sağlar.

5 . Gübrelemede gübreden % 60 tasar ruf sağlar.

6 . Yüksek tuzlu suları , sulamada kul lanabi lmeyi sağlar.

7 . Hastal ık ve yabancı ot ların yaygınlaşmasının önüne geçi lebi l ir.

8. İşçi l ikten tasar ruf sağlanır.

9. Toprağın iy i havalanmasını sağlar.

10. Sürekl i tar la kapasitesinde tutulan toprak, bi tk i ler i daha düzenl i büyütebi l ir.

11. Fakir ve tuzlu topraklar çok iy i sulanır.

12. Sistem gir iş ine konulacak bir sayaç yardımıyla, bi tk i lere veri lecek su miktarı denetlenebi l ir.

Damlama sulamanın dezavantajları şunlardır :

1. Damlatıcı delikler sık sık su yosunları sebebiyle tıkanabilir. Buna

karşıl ık sistemin girişine filtre takılır veya 380 m3 sulama suyuna

1,250 kg bakır sülfat katıl ıp borularda dolaştırı l ır.

2. Damlatıcı deliklerde bazen kireç (CaCo3) ve demir oksitleri

sebebiyle (paslanma) tıkanmalar olabilir. Bunu önlemek için

fosforik asit kullanılabilir.

3. Çok fazla su isteyen sebzeler için uygun değildir.

4. Serada yağışla yıkama olmadığından belirl i dönemlerde toprağı

yıkama ihtiyacı doğabilir.

Damla sulama yönteminde çeşitl i t ipte damlatıcılar geliştiri lmiştir.

Tablada ya da yastıkta yetiştiricil ik yapıldığı koşullarda lateral boru

üzerine yerleştiri len damlatıcılardan yararlanılabilmektedir. Saksı

yetiştiricil iğinde ise ahtapot ya da kılcal boru adı verilen

damlatıcılardan yararlanılmaktadır.

Ahtapot sistem

Gübre tankı hidrosiklon

Bu sistem doymamış toprakta suyun hareketi prensibinden

yararlanılarak geliştiri lmiştir. Su, toprak içerisinde kılcal

borucuklarda oluşan basınç geril imi i le düşey yönde ( aşağıya veya

yukarıya ) yatay yönde ya da düşeyle belli bir açı yaparak ilerler .

bitkilerin sürgün ve yeşil aksamının kuru kalması istenir. Sistem bu

tür bitkilerin sulanması için oldukça uygundur

4 . KAP ILAR (MAT) SULAMA S ISTEMI

Suyun kapilar yolla seradaki bitkilere verilmesinde üç yöntem

vardır. Bunlar :

Sulama suyunu sera tesisi sırasında toprağın 50 -60 cm derinliğinde

yetiştiri len ve 1 m hatlar hâlinde uzayan delikli borularda sebzelerin

kök bölgesine verme esasına dayalı bir sistemdir. Toprağı

çamurlaştırmama , sertleştirmeme ve çatlatmama özelliği, erozyona

yol açmayışı i le meyill i arazilerde dahi kullanılabilir.

Saksılar düzgün, su geçirmeyen tablalar içerisine yerleştiri l ir.

Tablalara belli aralıklarla 2 cm yüksekliğe kadar su ile doldurulur.

Bu yöntemde bitki hastalıklarının yayılması ve bitkilerin kirlenmesi

az, su alımı kolaydır.

Saksıların doğrudan su ile i l işkisi olmayıp bünyelerinde su tutan

materyaller (kum, keçe, elyaf vb.) üzerine konulur. Materyal olarak

kum kullanılması durumunda tablalar içerisine 2 -3 cm kalınlığında

seril ir. Kum, su ile doygun hâle getiri l ir. Kum üzerine yerleştiri lmiş

olan saksı toprağı az yoğun bir ortam olduğundan kumdan saksı

toprağına bir su hareketi olur ve saksı içerisinde kapilar hareketle

yükselir.

HAVALANDıRMA SISTEMI

Sera havalandırma iç ortam havasının, dış ortamdaki temiz havayla

yer değiştirmesidir. Havalandırmanın üç önemli görevi vardır. Bu

görevlerini ;

1. Sera CO2 ve O2 nin değiştiri lmesi ve takviyesi,

2. Sıcaklığın ayarlanması, sera içerisindeki ener ji fazlalığının dışarı

atılması,

3. Serada nem oranının ayarlanması olarak sıralayabiliriz.

Terleme ile suyunu kaybeden hücrelerde yoğunluk artar. Yoğunluğu

artan hücrelerin ise emme gücü yükselir. Emme gücü artan hücreler

ve özellikle yaprak hücreleri gövdenin iletim borularında bulunan

suyu emer. Böylece suyun bitkide yukarıya doğru çekilmesi

sağlandığı için gövde kökten su çeker, sonuçta topraktan su alma

olayı başlar.

1. Genel olarak oransal nemin % 60-80 arasında olması uygundur. Sabit tutmak gerekmez. Fizyolojik olaylar nedeniyle gün boyunca değişir. Ancak aşırı alçalma ve yükselmelerden kaçınılmalıdır.

2. % 30-40 hava oransal nemi çok azdır (serada sıcaklık fazladır.) . Bu durumda transprasyon (terleme) çok şiddetlenir ve kökleriyle su alımları daha yüksek olur. Bu şartlardaki bitkiler sık sulanmak ister. Eğer bitkilere yeteri kadar su verilmezse özümleme (fotosentez) duraklar, solma tehlikesi doğar. Daha ileri durumlarda ise bitkilerin çiçek, yaprak ve meyvelerinde zararlanmalar başlar.

3. Serada oransal hava nemi % 90-100 ise çok fazladır. Bitkiler terleme yapamazlar ve su alımları da çok yavaşlar. Bu şartlarda yetişen bitkilerde dokular kaba ve sulu olur. Hastalıklara duyarlı l ık artar, kök gelişimi geriler, yere yakın bitkiler tümüyle ıslanır ve kolayca mantari hastalıklara yakalanır.

Havalandır ma sistemlerinden beklenen teknik özellikler şunlardır :

1. Havalandırma i le daha önce bel i r t i len ekoloj ik koşul lar kolayl ıkla yarat ı lmal ıdır.

2 . Havalandırma i le bi tk i ler üzerinde hava cereyanı oluşmamalıdır.

3 . Seraya g iren temiz hava doğrudan bi tk i ler üzerine gelmemelidir.

4 . Havalandırma s istemi bel i r l i bir yapıda olmalı ve hava çık ış ı yaratmayacak biçimde s ık ıca kapatı lmal ıdır.

5 . Havalandırma elemanlar ı ser t r üzgâra karş ı emniyet l i olmal ıdır.

6. Havalandırma açıkl ıkları yeter l i büyüklükte olmalıdır. Böylece sera havası kısa zamanda değişt ir i lebi lmel idir .

7 . Havalandırma elemanlar ı kolay ve az bir kuvvetle açı l ıp kapatı labi lmel idir.

8 . Sera içer is indeki hava akış hız ı 1 -4 m/s aras ında olmalıdır. Hava hacmi olarak havalandırma hız ı 0 .75 -1 .25 m / dk arasında değişmelidir.

Doğal havalandır ma hava değiş imi , genel olarak sera içi ve dış ı aras ındaki basınç farklıl ıklar ından oluşur.

Basınç farklıl ıklar ı çeşit l i biçimlerde oluşur. Bunlar :

Sıcaklık farklıl ıklarıyla: Sera içi ve dış ı aras ındaki s ıcakl ık farkı ar tt ıkça bas ınç farklar ı da ar tmaktadır. Aynı şeki lde farkl ı s ıcakl ığa sahip or tamlar aras ındaki yüksekl ik farkı ar tt ıkça yani sera yüksekl iğ i fazla laşt ıkça havalandır ma hızı da ar tmaktadır.

Nem farkl ı l ık lar ıy la : Sera içi ve dış ındaki farkl ı nem oranı , bas ınç farkl ı l ığ ı oluşmasına neden olur. Yoğunluğu az olan hava haf ift ir. Sera tabanındaki nemli

havanın yukar ıya doğru çıkmak istemesiy le hava hareket i kendil iğ inden oluşacakt ır. Bunun nedeni nemli havanın kuru havaya oranla daha hafif olmasıdır.

Serada etki l i olan rüzgâr i le : Sera yüzeyine gelen rüzgâra bağl ı olarak sera dış ında bir bas ınç farkl ı l ığ ı or taya çıkmaktadır. Rüzgârın yönüne göre bas ınç ve emme bölgeler i oluşmaktadır. Serada yer a lan açıkl ıklar, başka bir ifadeyle havalandır ma pencereler iyle bu bölgelerde, hava bas ıncı sonucu hava değiş imi sağlanmaktadır.

1 . DOĞAL HAVALANDıRMA S ISTEMI

Seralarda özel l ik le yaz aylar ında doğal havalandır ma is teni len düzeyde ça l ışmadığ ından , hava değiş iminin sağ lanmas ında vanti latör ve aspiratör ler in kullanımı düşünülebi l i r.

Zorunlu havalandırma s is teminin yararl ı yönleri şunlardır :

1 . Küçük bir havalandır ma yüzeyine iht iyaç vardır. Bu da maliyet in i azalt ır.

2 . Is ı kaybına yol açacak açık l ık yüzeyinin az olması nedeniyle ener j i kullanımı azalacakt ır.

3 . Rüzgârın etkis iyle havalandır ma düzeninde zarar söz konusu deği ldir.

4 . Çatıda pencerenin yer a lmamasından dolayı , gölgeleme i le seranın soğuk tutulması daha kolaydır .

5 . Rüzgâra bağımlı l ık olmadığ ından sera iç indeki havanın s ıcakl ığ ın ı ayar lamak daha kolaydır.

6. Sistemle bir l ikte ıs ı tma, soğutma, nemlendirme or tak düzenlenebil i r .

Sakıncal ı yönleri ise ;

1 . Sistemin yı l l ık ek iş let im masraf ı doğurması ,

2 . Kışın ve geçiş dönemler inde havalandır ma i le içer iye hızl ı b ir biçimde soğuk hava girmesi ,

3 . Sürekl i gürültünün olması ,

4 . Elektr ik ener j is i gerekt irmes id ir.

2 . MEKANİK (ZORUNLU) HAVALANDIRMA S İSTEMİ

Zorunlu havalandırmada hava değişimi basınçlı ya da emmeli olarak

gerçekleştiri l ir. Basınçlı havalandırma sisteminde sera dışındaki

hava içeriye üf lenerek sera içi havası sıkıştırı l ır. Basınç altındaki

sera havası çeşitl i çıkış açıklıklarından dışarı atıl ır.

Emmeli havalandırma sistemlerinde sera içi havası emilerek dışarı

atıl ır. Emilen havanın yerine giriş deliklerinden taze hava alınır.

Sistemin çalışması vakum yaratma esasına dayandığından, sera dış

yüzeylerini kaplayan örtü malzemesi sıkı bir biçimde yapılmalıdır.

Karbondioksit gübrelemesi, fotosentez hızını ar tırmak için sera atmosferinin CO2’ce zenginleştiri lmesidir. Ancak belli bir konsantrasyona kadar ortamdaki CO 2 fazlalığı fotosentez hızını olumlu yönde etkilemektedir. Örneğin CO 2 gübrelemesi sonucu havadaki CO2 miktarının % 8'e kadar ar tırı lmasıyla fotosentez normal havadakine nazaran 4-5 misli daha hızlanmaktadır. Böylece bitkiler daha verimli olmaktadır. Ancak CO 2 % 26-30 oranına ulaştığında ise nişasta oluşumu hemen tümüyle durmaktadır .

Karbondioksit oranı seralarda sabah saatlerinde yüksektir. Öğle saatlerinde ise fotosentez hızının ar tması sonucu dışa kıyasla düşüktür. Bu nedenle CO2 gübrelemesi saat 10 -15 arasında uygulanır. Karbondioksit gübrelemesi genelde ısı kontrollü seralarda, havalandırmaların çalışmadığı aylarda ve ışığın yeterli olduğu günlerde yapılır.

3 . KARBONDİOKS İT ( CO2) GÜBRELEMES İ

Gübreleme için gerekli olan CO 2 iki yolla elde edilir.

Birinci yol doğrudan doğruya hidrokarbonların (parafin, propan,

petrol v.b. ) yakılması, ikinci yol ise sıvı ya da katı hâldeki saf CO 2

gazının kullanılmasıdır.

CO2 gübrelemesi i le meyvesi yenen sebzelerde erken çiçeklenme,

kısa vejetasyon, iyi meyve bağlama, renk, şekil ve iri l ik bakımından

daha iyi kaliteli meyveler elde edilmiştir.

Fideler daha yüksek dozlara çok duyarlıdır. Fide üretim seralarında

kullanılan doz da 1000 ppm’dir. Genelde sekiz saat süreyle CO 2

gübrelemesi kışın kısa günlerde hava kararıncaya kadar sürdürülür.

Bu aşamada CO2 gübrelemesi havalandırmanın devamlı açık olacağı

günlere kadar sürdürülür. Bu kural tüm sera sebzeleri için

geçerlidir.

Seranın her 1 m2sine günde 2 -3 kez 2-3 cm3 ispir to yakmak da sera

atmosferini CO2 yönünden zenginleştirmektedir. Ayrıca 1 dekara 5

piknik tüpü, sabahları saat 8 -12 arasında yakıldığında (yaklaşık iki

gün süreyle) sera içerisindeki O 2 yanacağından CO2 yoğunluğu

artacaktır. Böylece CO 2 gübrelemesi yapılabilmektedir.

SOĞUTMA SİSTEMİ

Güneşlenmenin fazla olduğu aylarda sera içi ve dışı arasındaki

sıcaklık farkını ayarlamada havalandırma yeterli olmamaktadır. Bu

durumlarda sera içi sıcaklığını soğutarak düşürebiliriz .

Sera soğutmasında uygulanan yöntemler:

1. Havalandırma ile soğutma: Seralarda iyi bir havalandırma

yapılarak sera içindeki sıcaklık, dış sıcaklığa yakın bir değere

getirilebilir.

2. Dıştan gölgeleme ile soğutma: Daha çok yaz aylarında uygulanır .

Gölgeleme örtü malzemesinin üst yüzeyinde yapılır. Sürekli

gölgeleme boyama ile yapılabilmektedir. Boyanın yağışla hemen

kaybolmaması ancak sonbaharda da kolaylıkla yıkanması i le

mümkündür.

3. İçten gölgeleme ile soğutma: İçten gölgeleme yazın gündüzleri

bitkilere gelen güneş ışığı miktarını azaltırken, havalandırmayı da

engellememektedir. Kışın ise geceleri sera içerisinde ener ji kaybını

önlemektedir.

4. Soğutma yastıklarıyla soğutma: Bu yöntemde sera içi havası

aspiratörlerle emilip dışarı atıl ır. Bu havanın yerine temiz hava

yastıklardan içeri girer. Yastıklar kafesli tellerden yapılır. Ġçerisine

yonga, saman, talaş gibi maddeler konur. Yastık üstten sulanır. Fazla

su alttan toplanarak tahliye edilir. Sıcak hava içeri girerken yastık

yüzeyindeki suyu buharlaştırır. Böylece hava soğuyarak ve nemi de

alarak içeri girer.

5. Su püskürtme ile nemlendirme ile soğutma: Bu yöntem içeri giren havanın nemlendiri lmesi i le gerçekleştir il ir. Hava giriş açıklıklarından yukarıdan aşağıya doğru su akıtılarak bir su şelalesi oluşturulur. Hava, su zerreleri arasından geçerek seraya girer. Yastıklı sistemde yastıklar büyük oranda gölgeleme yaparken bu sistemde sorun görülmez. Ancak havanın girdiği yere yakın olan bölgelerde büyük oranda nem fazlal ığı meydana gelir.

6. Sulayarak soğutma: Sera içerisine su püskürtülerek, buharlaşma yaratmak suretiyle sera havası soğutulabilmektedir. Suyun bitkilere ulaşması istenmiyorsa buharlaşma tabla altlarında ya da yol aralıklarında gerçekleştir i lebilmektedir .

7. Bitkilerin ıslatılması yoluyla soğutma: Buharlaşmayla soğutma, bitkilerin doğrudan ıslatılması yoluyla sağlanmaktadır. Sisleme biçiminde yapılan ıslatma işlemi 1-5 saniye gibi kısa bir sürede gerçekleştir i l ir. Bu amaçla özel olarak yapılmış nemlendirici cihazlar kullanılmaktadır.

8. Çatıda su tabakası oluşturulması ile soğutma: Sera çatısında

suyun bir fi lm tabakası oluşturacak biçimde kullanılmasıyla sağlanır.

Burada güneş ışınlarının bir bölümü tutulduğu gibi örtü malzemesinin

yüzey sıcaklığı düşürülerek sera içerisindeki fazla ener jinin örtü

malzemeleri yoluyla i letimi sağlanır. Suyun çatı yüzeyine dağılımı

delikli borularla ya da yağmurlama başlıklarıyla gerçekleştiri l ir . Bu

sistem kış aylarında da sera içerisindeki bitkileri dondan korumak

amacıyla kullanılır.