1
Poczucie sensu życia u studentów UTW
Katarzyna Latta
Poczucie sensu życia wydaje się być tematem niezwykle nurtującym. Pozwala on
odpowiedzieć na pytanie, co powoduje, że życie dla człowieka ma istotne znaczenie. Każdy
człowiek jest inny, ma indywidualny zespół cech osobowości. Dlatego też dla każdej jednostki
inne mogą być wartości, cele i marzenia, które nadają życiu sens. Warto zwrócić uwagę nie
tylko na ogólnie pojmowany sens życia, tylko na kluczowe pojęcie, jakim jest słowo: poczucie.
Oznacza ono subiektywne odczucia osoby, odnoszące się do własnego, i tylko własnego
przeżywania czy przekonania na temat sensu życia. Dlatego właśnie warto poświęcić uwagę
temu zagadnieniu, bo może ono ukazać, jak różnorodne dla ludzi znaczenie ma jakże
najważniejsza wartość – bez której nie istniałyby inne – życie.
Przegląd koncepcji oraz dotychczasowych badań w tematyce sensu życia
1. Sens życia zawarty w logoteorii Viktora E. Frankla
Viktor E. Frankl był wiedeńskim psychiatrą i psychologiem, twórcą logoterapii. Zwraca w
niej uwagę na obszary ludzkiej aktywności, tj. potrzeby i dążenia, które w innych koncepcjach
są pomijane. Frankl określa je jako ludzki wymiar egzystencji, nazywany przez niego
noetycznym lub duchowym. Brak zważania na te potrzeby może prowadzić do przeżywania
przez osobę tzw. frustracji czy próżni egzystencjalnej oraz zaburzeń neurotycznych,
objawiających się pod postacią nerwicy noogennej. Zazwyczaj łatwiej jest dostrzec brak
poczucia sensu życia niż jego posiadanie, dlatego tak ważne jest poruszenie tego tematu. Warto
też zauważyć, że poczucie sensu to jeden z tematów, który najbardziej ludzi interesuje, gdyż
jest ważny dla poczucia szczęścia i utrzymania zdrowia psychicznego. Logoteoria opowiada
się także za wolnością i odpowiedzialnością człowieka oraz za tym, że człowiek jest jednostką
niepowtarzalną i cechuje go bardzo dużo możliwości spełniania się (Popielski, 1987a).
Godne uwagi jest zwrócenie się do określenia ,,poczucie” sensu życia. Pokazuje ono to,
że te pojęcie odnosi się do jednostki go doświadczającej. Odwołuje się ono też do konkretnego
celu, realizowanych wartości. Intensywność poczucia sensu życia można uznać za siłę
motywacyjną. Coś, co daje sens jednostce – oznacza, że jest celowe, satysfakcjonujące oraz
służy rozwojowi i stawaniu się. Poczucie sensu życia nie zależy od osobowości, wykształcenia
2
czy pochodzenia. Różny jest jego sposób ujawniania się oraz intensywność, ale nie sam fakt
zaistnienia (Popielski, 1987c).
Zważając na edukację w starości oraz rozwój dążący do pełni człowieczeństwa, bardzo
ważne jest wspieranie w podążaniu do odpowiedzialności i wolności w odniesieniu do siebie i
swojego życia. Ma to na celu wsparcie egzystencjalnego sensu, a także przezwyciężenie pustki
egzystencjalnej (Frankl, 1978).
Frankl podkreśla również, że człowiek znajdując się nawet w beznadziejnej sytuacji –
której nie może zmienić – potrafi się unieść, przezwyciężyć siebie i zmienić siebie. W ten
sposób można cierpienie przemienić w powodzenie (Frankl, 2009).
Koncepcja Frankla jest fundamentalną koncepcją, odnoszącą się do poczucia sensu
życia. Dlatego niezmiernie ważne było jej przywołanie. Warto też zwrócić uwagę na to, że
stanowi ona podstawę teoretyczną Skali Sensu Życia PIL J. C. Crumbaugha i L. T. Maholicka,
która jest wykorzystywana do badań własnych.
2. Możliwości realizacji sensu życia w ujęciu Kazimierza Popielskiego
Według Popielskiego poczucie sensu życia to doświadczenie, które jest przeżywane i
przejawiane całością bytu jednostki. Powoduje ono także motywację do działania i ma
pozytywny wpływ na zdrowie. Ponadto jest ono spowodowane przeżywaniem własnej
egzystencji w odniesieniu do danej społeczności, kultury, otoczenia, przeszłości i przyszłości.
Można powiedzieć, że człowiek poprzez działanie odwołuje się do wartości, realizuje cele z
nimi związane, a dzięki temu doświadcza poczucia sensu życia. Człowiek nie może prawidłowo
funkcjonować, tkwiąc w bezsensie. Doświadcza wtedy pustki egzystencjalnej i może
przejawiać reakcje depresyjne, agresywne czy tendencje samobójcze (Popielski, 2007).
Sens życia jest też rozumiany jako podążanie ku celom i wartościom, a także
akceptowanie swego osobistego życia. Ta akceptacja przebiega poprzez doświadczenie
jednostki, które jest świadome i związane z emocjami. Dzięki temu człowiek jest
usatysfakcjonowany z życia. Życie w poczuciu sensu, który można realizować jest dla
człowieka darem (Popielski, 2008a).
Rozumienie znaczenia sensu rozwikłuje się i urzeczywistnia w trakcie życia,
zaangażowania i indywidualnego działania. Ułatwiają to zachowania ludzi w grupie oraz
kultura. Jednak poczucie sensu życia jest osiągane osobiście (Popielski, 2008b).
Sens życia może być spełniany na różne sposoby, m. in. poprzez uwzględnianie
powiązań przyczynowo-skutkowych, doświadczanie siebie, aktywność związaną z
3
wyznawanymi wartościami, zaangażowanie, i tym podobne kontemplowanie życia. Jeśli
człowiek nie posiada w życiu sensu, staje się niedojrzałym egzystencjalnie. Poczucie sensu
życia odnosi się do przeżywania potrzeby bycia dla czegoś i dążeniu ku czemuś. Jest to
podstawowa potrzeba potrzeb – dlatego jest uniwersalną potrzebą, wyrażającą się w
różnorodnej realizacji (Popielski, 2007).
Przykładem takiej realizacji może być edukacja człowieka starszego, która daje mu
możliwość osiągnięcia pełni istnienia. Edukacja w starości może być sposobem samorealizacji
oraz spełniania siebie, co powoduje satysfakcję i motywuje do życia (Popielski, 1994).
Teoria Popielskiego wskazuje na to, że nauka dla człowieka starszego może być formą
samorealizacji. Można więc przypuszczać, że badana grupa – studenci Uniwersytetu Trzeciego
Wieku – dzięki swojej aktywności będą osobami samoaktualizującymi się. Ten fakt będzie im
dawał wysoki poziom poczucia sensu życia.
3. Kazimierz Obuchowski o poczuciu sensu życia u starszego człowieka
Kazimierz Obuchowski twierdził, że potrzeba sensu życia, tak samo jak potrzeba
poznawcza czy kontaktu emocjonalnego, to fundamentalna potrzeba człowieka także w
starszym wieku. Zaś celem życia jest sens istnienia jednostki w rzeczywistości, zorientowanie
się jakie ma miejsce w świecie, wypracowanie swojego przekonania, dlaczego żyje i za pomocą
czego te życie jest uzasadniane (Obuchowski, 1983).
Obuchowski podkreśla także, że dla osoby starszej, bardziej niż dla innych, ważne są
więzi rodzinne, sąsiedzkie czy ze znajomymi. Żyjąc wśród bliskich, człowiek starszy może
realizować potrzeby egzystencjalne, ale i inne. Dzięki otrzymywanemu wsparciu, możliwa jest
samorealizacja w różnych dziedzinach życia, a także samodoskonalenie, dokształcanie i rozwój
(Obuchowski, 2000).
Zagadnienie sensu życia dla starzejącej się osoby nabiera coraz większego znaczenia.
Wśród różnych czynników, bardzo ważne są te, które odnoszą się do aktywności społecznej i
do przemyśleń nad własnym życiem – prowadzące do starań ich zbilansowania. Człowiek
starszy cechuje się gorszym funkcjonowaniem fizycznym i psychicznym. Myśl o zbliżającej
się śmierci może powodować lęk. To wszystko prowadzi do refleksji i prób bilansu. W takiej
sytuacji niezbędne jest istnienie w życiowej aktywności człowieka jakiejś wartości, która nada
życiu sens i pozwoli właściwie funkcjonować (Obuchowski, 2000).
Poszukiwanie sensu jest konieczne, ponieważ oprócz tego, że człowiek stawia sobie
pytanie o sens życia, to również życie zadaje człowiekowi pytania i wymaga od niego
4
odpowiedzi w odniesieniu do poczucia odpowiedzialności za swoją egzystencję (Obuchowski,
2000).
Istotą poglądów Obuchowskiego jest wskazanie jak ważne jest poczucie sensu życia.
Traktuje ją jako jedną z podstawowych potrzeb. Dodatkowo potrzeba ta jest szczególnie ważna
dla starszego człowieka. Tak samo jak udział w jakiejś aktywności. To wszystko pokazuje, że
są to istotne zagadnienia i warto jest realizować badania na ten temat.
4. Sens życia starszych pensjonariuszy w badaniach Barbary Mróz
Barbara Mróz zwraca uwagę na to, że poczucie sensu życia to składnik funkcjonowania
człowieka, niezbędny w każdym wieku. Natomiast najbardziej pożądany jest on
prawdopodobnie u ludzi starszych, dlatego, że jest to okres, w którym ocenia się swoje
dotychczasowe życie, a także należy się pogodzić z perspektywą śmierci (Mróz, 2007).
Zwrócono także uwagę na to, że XXI wiek będzie w znaczący sposób pokazywał istotę
starzenia się ludności świata. Jest to związane z tym, że problem starzenia się dotyka całej
ludzkości. Należy go więc rozumieć w zakresie globalnym. Jednym z rozwiązań tego problemu
jest włączanie starszych osób do jakiejś aktywności (Jan Paweł II, 2002).
W dzisiejszym świecie nastąpił wzrost liczby osób starszych. Dlatego niezbędne jest
poświęcenie szczególnej uwagi na społeczeństwo tzw. trzeciego wieku. Należy pomagać jego
członkom realizować swoje możliwości w sposób pełny (Jan Paweł II, 2005).
Mróz przeprowadziła badanie, w celu odpowiedzi na pytanie, jaki jest poziom poczucia
sensu życia u osób starszych. Badała ludzi w podeszłym wieku, którzy zamieszkiwali pensjonat
dla osób starszych. Otrzymane wyniki wskazały na wysoki poziom poczucia sensu życia u osób
starszych. Pokazuje to również pełną realizację własnej osobowości oraz akceptację formy
swojego funkcjonowania (Mróz, 2007).
Badania Mróz są ważne ze względu na temat niniejszej pracy. Dzięki nim można
zbudować podstawę hipotezy badawczej, mówiącej o tym, że również u studentów
Uniwersytetu Trzeciego Wieku poziom poczucia sensu życia będzie wysoki. Gdyż badane
grupy (w badaniach Mróz i własnym) są podobne pod względem okresu życia.
5. Najnowsze badania poczucia sensu życia, prowadzone przez Norberta Pikułę
Norbert Pikuła zwraca uwagę na to, że jednym z wyzwań współczesnego świata jest
starzejące się społeczeństwo. Głównym zagadnieniem jest tworzenie systemu emerytalnego
5
oraz zabezpieczenie ekonomiczne. Autor zastanawia się, czy nie należy bardziej skupić się na
czynnikach społecznych i kulturowych związanych z ludźmi starszymi. Umożliwienie bycia
członkiem jakiejś społeczności pomaga seniorowi w sposób bardziej przemyślany przeżywać
starość. Natomiast indywidualne zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu pomaga doświadczać
niezależności i kształtować własną przestrzeń życiową. Na podstawie tych twierdzeń autor
przeprowadził badanie, którego celem była eksploracja oraz opis zjawiska sensu życia osób
starszych w kontekście ich potrzeb, wieku, miejsca zamieszkania, relacji społecznych, celów w
życiu, duchowości i poczucia własnej wartości. W badaniu tym zwrócono uwagę na czas
teraźniejszy, odzwierciedlający sens życia człowieka ,,tu i teraz” i mający znaczenie w
odniesieniu do podejmowanej aktywności i realizacji siebie. Dzięki uwzględnieniu takiej
perspektywy można zrozumieć to, co powoduje, że życie jest sensowne. Wyniki badania
pokazały, że 63% osób starszych rozumie sens życia jako zdecydowanie prawdziwy i
wyjątkowy. Natomiast za prawdziwy uznaje go 25% badanych seniorów (Pikuła, 2015).
Sens życia to podstawowy warunek pełnego rozwoju. Kiedy człowiek posiada sens
życia, jest zdolny do określenia swoich celów i swojego miejsca w życiu. Sens daje
człowiekowi siłę do podejmowania aktywności, pozwala się rozwijać i osiągać cele. Ponadto
mobilizuje człowieka do działania, podtrzymuje motywację i sprawia satysfakcję. Należy
pamiętać, że starość to nie zastój, ani nie koniec życia. Jest to raczej rozwój i dążenie do bycia
pełnym człowiekiem (Pikuła, 2016).
Zaletą badań Pikuły jest przede wszystkim ich świeżość oraz współczesne podejście.
Na ich podstawie można wywnioskować, że prawie wszystkie osoby starsze uznają sens życia
jako prawdziwy. Może to wskazywać na rozumienie przez starsze osoby znaczenia tego
zjawiska, jakie ono odgrywa w ich życiu.
Metodologia badań
Na podstawie wcześniejszych koncepcji oraz przeprowadzonych badań przez innych
autorów postawiono założenia, jakie zostały uwzględnione w podjętych badaniach własnych.
Postawiono pytanie badawcze, na które poszukiwano odpowiedzi oraz odnoszącą się do tego
hipotezę.
6
Pytanie badawcze
Czy istnieją różnice w poczuciu sensu życia oraz jego sferach (akceptacja siebie,
afirmacja życia, świadomość celu, poczucie wolności, ocena przyszłości, stosunek wobec
śmierci) u studentów UTW w zależności od poziomu kształcenia oraz wieku?
Hipoteza badawcza
Poziom poczucia sensu życia u studentów UTW będzie wysoki. Istnieją istotne
statystycznie różnice w poczuciu sensu życia u studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku w
zależności od poziomu kształcenia oraz wieku. Im wyższy poziom kształcenia oraz wiek, tym
wyższe poczucie sensu życia. Szczególnie sfera akceptacji siebie będzie na wysokim poziomie.
Zastosowana metoda badawcza i sposób pomiaru zmiennych
W badaniach zastosowano Skalę Sensu Życia PIL J. C. Crumbaugha i L. T. Maholicka.
Uwzględniono właśnie to narzędzie z kilku powodów. Po pierwsze, jest ono najczęściej
stosowane we współczesnych badaniach do pomiaru poczucia sensu życia. Dodatkowo, ma
bardzo wysoką rzetelność. Poza tym, jego struktura (podział na części A, B, C) pozwala nie
tylko na pomiar ilościowy, ale też jakościowy tej zmiennej. Dzięki temu poczucie sensu życia
może zostać ujęte w sposób wszechstronny.
Charakterystyka osób badanych
W badaniu wzięło udział stu studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku w wieku od 55
do 85 lat z co najmniej jednorocznym stażem kształcenia. Średnia wieku wyniosła 67,63 lat
(SD = 6,38), zaś średni staż wyniósł 4,2 lata (SD = 3,19). Grupę badanych stanowiło
osiemdziesiąt pięć kobiet oraz piętnastu mężczyzn. Badanych podzielono na trzy grupy ze
względu na długość stażu kształcenia. W pierwszej grupie (N = 25) znalazły się osoby o stażu
jednorocznym lub dwuletnim. W grupie drugiej (N = 49) umieszczono osoby o stażu trzy lub
czteroletnim. Zaś grupa trzecia (N = 26) odnosiła się do osób o stażu pięcioletnim bądź
dłuższym. Dodatkowo, dokonano podziału osób badanych, uwzględniając ich wiek. W ten
sposób otrzymano trzy grupy, gdzie pierwsza grupa (N = 19) obejmowała osoby od 55 do 62
lat. Zaś druga grupa (N = 58) odnosiła się do osób w wieku od 63 do 70 lat. Natomiast w grupie
trzeciej (N = 23) znalazły się osoby powyżej 70. roku życia.
7
Wyniki badań i analiza danych
Analiza statystyczna została wykonana za pomocą pakietu oprogramowania
statystycznego i analitycznego Statistica (wersja 13.1.), wydanego przez firmę StatSoft. W
niniejszych obliczeniach statystycznych założono rozkład normalny.
Pytanie badawcze, jakie zadano w badaniach własnych, dotyczyło tego, czy istnieją
różnice w poczuciu sensu życia oraz jego sferach (akceptacja siebie, afirmacja życia,
świadomość celu, poczucie wolności, ocena przyszłości, stosunek wobec śmierci) u studentów
UTW w zależności od poziomu kształcenia oraz wieku.
Analiza ilościowa poczucia sensu życia studentów UTW
1. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na staż kształcenia
Wyniki przeprowadzonych badań wykazały dwie istotne statystycznie różnice, w
zakresie dwóch z pięciu sfer poczucia sensu życia u studentów UTW, ze względu na staż
kształcenia. W zakresie ogólnego poczucia sensu życia, studenci z krótkim stażem uzyskali
wynik 108,56; zaś studenci z długim stażem uzyskali wynik 99,85. Jednak różnica ta nie była
istotna statystycznie.
Pierwszą istotną różnicą jest różnica w zakresie sfery afirmacji życia (t = 2,045; p<0,05).
Studenci z niskim stażem kształcenia bardziej afirmują życie, co oznacza bardziej pozytywny
stosunek do życia, czerpanie radości z codzienności czy optymizm i poczucie szczęścia.
Studenci z długim stażem mniej afirmują życie. Podobnie w przypadku oceny
przyszłości (t = 2,116; p<0,05), wyższe wyniki uzyskały osoby z krótkim stażem kształcenia
niż osoby z długim stażem kształcenia.
Sprawdzono również istotność różnic w zakresie poczucia sensu życia u studentów
UTW w zależności od wieku.
2. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na wiek
Wykazano jedną istotną statystycznie różnicę w zakresie sfery akceptacji siebie
poczucia sensu życia u studentów UTW, uwzględniając ich wiek. W zakresie ogólnego
poczucia sensu życia, studenci młodsi uzyskali wynik 110,26; zaś studenci starsi uzyskali
8
wynik 101,74. Ponownie, nie wykazano statystycznie istotnej różnicy w ogólnym wyniku
poczucia sensu życia.
Istotna różnica została wykazana w zakresie akceptacji siebie (t = 3,047; p<0,05). Na
tej podstawie można stwierdzić, że młodsi studenci bardziej akceptują siebie niż studenci starsi.
Analiza jakościowa poczucia sensu życia studentów UTW
1. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na staż kształcenia
Przeanalizowano część projekcyjną B skali PIL, która zawierała 14 zdań
niedokończonych, uzupełnionych przez badanych. Poszczególne twierdzenia zostały
podzielone na pięć kategorii.
Pierwszą z nich są Dążenia i cele. W odniesieniu do pierwszego zdania (Moje życie
jest…) zauważono, że w przypadku studentów z krótszym stażem jest więcej określeń
pozytywnych. Zaś studenci dłużej kształcący się najczęściej nie oceniają życia ani wyraźnie
pozytywnie, ani wyraźnie negatywnie. Najczęściej wybieraną odpowiedzią wśród studentów z
krótkim stażem były odpowiedzi, takie jak: ciekawe, szczęśliwe, udane czy dobre. Zaś u
studentów z dłuższym stażem nauki najczęściej pojawiające się odpowiedzi to: splot różnych
wydarzeń, umiarkowane, jakie jest czy w miarę. Drugie zdanie, odnoszące się do tej kategorii
(Mam nadzieję, że potrafię…) u studentów z krótkim stażem kształcenia najczęściej było
dokańczane słowami: wiele czy wszystko. Ponadto, to co potrafią często odnosiło się do innych
(np. dużo uczynić dla innych). Może to świadczyć o tym, że te osoby chcą jeszcze coś zdziałać,
realizować się, ale też dać coś od siebie dla innych. Zaś studenci z dłuższym stażem głównie
nastawieni są na realizowanie swoich potrzeb, a także na to, by po prostu żyć czy przetrwać
życie. Wyniki trzeciego twierdzenia (Więcej niż czegokolwiek w życiu pragnąłbym…) tej
kategorii nie wykazały różnic pomiędzy studentami z krótkim i długim stażem kształcenia.
Obie grupy przede wszystkim pragną w życiu podstawowych wartości, jakimi są zdrowie,
szczęście i miłość. W przypadku kolejnego twierdzenia (Jedynym celem mojego życia jest…)
u studentów z krótkim stażem ponownie pojawiły się wartości, takie jak dobro, rodzina i
szczęście. Zaś u studentów z długim stażem wskazywano przede wszystkim na zdrowie i na to,
aby po prostu przetrwać.
Drugą kategorią są Osiągnięcia w życiu. Pierwsze twierdzenie tej kategorii (W życiu
już osiągnąłem…) u studentów z krótkim stażem najczęściej było uzupełniane słowami: dużo,
wiele, wszystko. Zaś studentów z długim stażem można w tym przypadku podzielić na dwie
9
podgrupy. Mniej więcej połowa osób odpowiadała podobnie jak studenci z krótkim stażem,
natomiast druga część studentów z długim stażem wskazywała na to, że jeszcze nie wszystko
osiągnęli w życiu, że osiągnęli prawie wszystko, a może nawet niewiele. Kolejne twierdzenie
(Moją największą ambicją jest…) u studentów z krótkim stażem było dokańczane najczęściej
odniesieniami do siebie (być aktywnym, niezależnym, szczęśliwym), a mniejsza część osób
odnosiła się do pomocy innym, najczęściej rodzinie. Wśród studentów z długim stażem także
większość zwraca uwagę na własne potrzeby, a kilka osób na potrzeby innych. Pojawiły tutaj
się także odpowiedzi, mówiące o braku ambicji.
Kolejną kategorią jest Ocena sytuacji trudnej i przykrej. W tej kategorii nie wykazano
różnic pomiędzy grupami. Zdanie „Najbardziej beznadziejną rzeczą jest…” zarówno studenci
z krótkim stażem, jak z długim najczęściej uzupełniali stwierdzeniami określającymi poczucie
bezsensu, braku aktywności, takimi jak: pustka, bezczynność, marazm, stagnacja czy nuda.
Drugim najczęściej wymienianym sformułowaniem była choroba. Podobne odpowiedzi były
także w kolejnym zdaniu (Przykrość sprawia mi…). Tutaj najczęściej pojawiającymi się
uzupełnieniami było kłamstwo oraz wyrażane obelgi czy słowa obrażające osobę badaną, a
także głupota ludzka.
Przedostatnią kategorią jest Postawa wobec śmierci i samobójstwa. Wśród studentów
z niskim stażem kształcenia w zdaniu „Śmierć jest…” śmierć była w większości oceniana jako
normalna kolej rzeczy, coś naturalnego. Zaś na drugim miejscu śmierć była opisywana
określeniami negatywnymi, takimi jak: przykra, straszna, smutna. Wśród studentów z długim
stażem również większość uznało śmierć jako rzecz naturalną. Zaś tyle samo osób uznało
śmierć jako coś negatywnego, i tyle samo jako coś pozytywnego, dającego możliwość lepszego
bytu. Obie grupy studentów twierdzą, że Szukanie zapomnienia w alkoholu i narkotykach…
jest złe, nieodpowiednie i bezsensowne. Natomiast chorobę i cierpienie (Choroba i cierpienie
mogą być…) studenci z krótkim stażem oceniają najczęściej jako coś przykrego, trudnego,
niszczącego. Jednak zdarzają się też osoby, które dostrzegają pozytywne cechy choroby,
nadające jej sens, takie jak nauka pokory czy uduchowienie. Zaś studenci z długim stażem w
większości oceniają chorobę jako coś złego. Myśl o samobójstwie… u studentów z krótkim
stażem jest przez wszystkich opiniowana zdecydowanie negatywnie, a większość odniosło ją
do siebie, twierdząc że takie myśli są im obce lub ich nie dotyczą. Podobne wyniki uzyskali
studenci z długim stażem, z tą różnicą, że pojawiło się kilka osób, które miały bądź mają
aktualnie myśli samobójcze.
Ostatnia kategoria dotyczy Oceny pomocy innym ludziom. Wyniki w obu grupach
były podobne. Większość studentów ocenia pomoc pozytywnie, jako coś potrzebnego, dobrego
10
i miłego. Część z nich pomaga innym, a część z nich twierdzi, że oni sami nie potrzebują
pomocy.
Część C pokazała niewielkie różnice pomiędzy dążeniami, ambicjami i celami w życiu
studentów UTW ze względu na staż kształcenia. Zarówno studenci z krótkim, jak i długim
stażem twierdzą, że aktualnie najbardziej chcieliby rozwijać swoje zainteresowania. Studenci z
krótkim stażem wskazują na to, że wraz z rozwojem zainteresowań chcą się dokształcać, przede
wszystkim w zakresie nauki języka angielskiego. Zaś studenci z długim stażem wraz z
rozwojem własnych zainteresowań pragną żyć w zgodzie z rodziną i spędzać z nią jak najwięcej
czasu. Studenci z długim stażem częściej odwołują się do przeszłości, twierdząc, że ich dążenia
i ambicje już zostały zrealizowane i obecnie nie mają wygórowanych ambicji bądź żadnych
celów w życiu. Podobna część osób z jednej i drugiej grupy zwróciła także uwagę na to, że
przede wszystkim ich pragnieniem jest być zdrowym oraz w miarę aktywnym fizycznie i
psychicznie.
2. Poczucie sensu życia studentów UTW ze względu na wiek
Dokonano także analizy części jakościowej B skali PIL, ze względu na wiek osób
badanych.
W kategorii Dążenia i cele w obu skrajnych grupach wiekowych studenci UTW w
większości oceniają swoje życie (Moje życie jest…) w sposób pozytywny, posługując się
takimi określeniami, jak: dobre, ciekawe, fajne, szczęśliwe. Mniej więcej jedna trzecia osób
badanych w obu grupach określa swoje życie jako umiarkowane, bez wyraźnego nacechowania
emocjonalnego. Przykładami takich twierdzeń są następujące dokończenia zdań: splot różnych
wydarzeń, pasmem rzeczy dobrych i trudnych, prostolinijne. Odnosząc się do nadziei
studentów UTW co do ich umiejętności w obu grupach najważniejsza jest dla nich umiejętność
radzenia sobie z trudnościami życia codziennego, z różnymi przeszkodami czy problemami.
Podobna ilość osób w obu grupach pragnie jeszcze osiągnąć wiele. Zaś więcej młodszych niż
starszych studentów próbuje jeszcze odnaleźć swoje szczęście w życiu i cieszyć się każdym
dniem. Starsi studenci bardziej pragną po prostu żyć w spokoju i spokojnie się starzeć.
Najważniejszym pragnieniem (Więcej niż czegokolwiek w życiu pragnąłbym…) obu grup
studentów UTW jest zdrowie. Takiej odpowiedzi udzieliła większość badanych. Zaś na drugim
miejscu znalazły się szczęście i miłość. Celem życia (Jedynym celem mojego życia jest…)
młodszych studentów jest przede wszystkim ich własne szczęście oraz dobro ich rodzin. Zaś
11
studenci starsi głównie zwracają uwagę na własne zdrowie, a także na dobro rodziny. Młodsi
studenci pragną również żyć w zgodzie ze samym sobą.
Przeanalizowano także kategorię Osiągnięcia w życiu. Można zauważyć, że młodsi
studenci raczej twierdzą, iż osiągnęli wiele, ale jeszcze nie wszystko (W życiu już
osiągnąłem…). Zaś starsi studenci uważają raczej, że osiągnęli to, co mogli; co sobie
zaplanowali, założyli; na co ich było stać w danym momencie. Obecnie obie grupy pragną
(Moją największą ambicją jest…) przede wszystkim skupić się na sobie i swoich własnych
potrzebach, być szczęśliwym, spełnionym i aktywnym. Zaś mniejszość w obu grupach
wiekowych skupia się na rodzinie oraz jej szczęściu.
Kolejną kategorią jest Ocena sytuacji trudnej i przykrej. Studenci młodsi zwracają
uwagę na to, że Najbardziej beznadziejną rzeczą jest… przede wszystkim bezczynność,
marazm, niemoc, bezsens. Zaś dla studentów starszych najbardziej beznadziejną rzeczą wydaje
się choroba i trudności z nią związane. Zakres tego, co sprawia przykrość studentom UTW
(Przykrość sprawia mi…), był podobny w odniesieniu do obu skrajnych grup wiekowych.
Dotyczył głównie nieodpowiedniego zachowania innych ludzi, nie do własnej osoby, lecz w
sensie ogólnym, np. brak życzliwości, głupota ludzka, złe zachowania innych osób,
nietolerancja, agresja wobec słabszych, ból dzieci.
Następna kategoria odnosi się do Postawy wobec śmierci i samobójstwa. Większość
studentów z obu grup wiekowych uważa, że śmierć jest naturalną koleją rzeczy, jest to kres
życia i coś nieuniknionego (Śmierć jest…). Podobna ilość osób w obu grupach uważała śmierć
za coś pozytywnego (wyzwoleniem, wybawieniem), jak i negatywnego (przykra, straszna).
Także w obu grupach wiekowych wszyscy studenci twierdzą, że Szukanie zapomnienia w
alkoholu lub narkotykach jest nieodpowiednie, złe, bezsensowne, szkodliwe. Większość
wszystkich studentów ocenia chorobę (Choroba i cierpienie mogą być…) jako coś złego,
przykrego, dręczącego. Jednak więcej młodszych niż starszych studentów dostrzega jakiś sens
przeżywanej choroby, np. lekcja pokory, zastanowienie się nad sobą, sprawdzian. Prawie
połowa młodszych studentów Myśl o samobójstwie… odnosi do siebie, twierdząc, że jest im
obca, że ich nie dotyczy oraz u nich nie istnieje. Zaś druga część tych studentów ogólnie ujmuje
to zdanie, kończąc je opinią, że myśl o samobójstwie jest zła, nieodpowiednia, nie do przyjęcia,
nie powinna ogarniać człowieka. Natomiast ponad połowa studentów starszych odnosi tą myśl
do siebie, ale również uważa, że u nich nie występuje. Jednak prawie jedna trzecia starszych
studentów deklaruje, iż myśli samobójcze u nich wystąpiły bądź aktualnie występują.
Ostatnia kategoria, jaką jest Ocena pomocy innych ludzi wykazała, że obie grupy
wiekowe studentów UTW w większości oceniają pomoc jako coś pozytywnego, miłego i
12
ważnego. Natomiast więcej studentów starszych niż młodszych twierdzi, że pomoc jest
potrzebna, a czasami nawet konieczna.
Część projekcyjna C skali PIL pokazała, że prawie połowa młodszych studentów
pragnie rozwijać swoje zainteresowania, takie jak jazda na rowerze, teatr, wycieczki po świecie,
zwiedzanie. Zaś o połowę mniej studentów starszych chciałoby jeszcze realizować swoje
zainteresowania. W obu grupach jedna trzecia pragnień studentów jest związana z rodziną, aby
żyć z nią w zgodzie oraz w miarę możliwości jej pomagać; zaś jedna piąta chce zadbać o swoje
zdrowie. Również w obu grupach prawie jedna trzecia studentów odwoływała się do
osiągniętych ambicji w przeszłości, zaś dwie trzecie do teraźniejszości i przyszłości.
Dyskusja wyników i wnioski
Hipoteza badawcza zakładała, że poziom poczucia sensu życia u studentów UTW
będzie wysoki. Potwierdzono to w odniesieniu do studentów młodszych oraz będących
studentami z krótkim stażem kształcenia. Studenci z krótszym stażem przejawiają wyższy
poziom poczucia sensu życia niż studenci z dłuższym stażem (grupa 1 t=108,56; grupa 2
t=99,85; p>0,05). Studenci młodsi także przejawiają wyższy poziom poczucia sensu życia niż
studenci starsi (grupa 1 t=110,26; grupa 2 t=101,74; p>0,05). Nie potwierdzono więc założenia,
iż im student UTW starszy oraz mający dłuższy poziom kształcenia, tym wyższe poczucie sensu
życia. Wykazano, że wraz z wiekiem oraz stażem kształcenia, poczucie sensu życia spada.
Potwierdzono założenie, że sfera akceptacji siebie będzie na wysokim poziomie. Jednak
akceptacja siebie okazała się wysoka szczególnie u studentów młodszych. Wykazano również,
że bez względu na staż kształcenia oraz wiek, afirmacja życia jest bardzo ważna dla ogólnego
poczucia sensu życia. Dla studentów młodszych i z krótkim stażem istotna dla ogólnego
poczucia sensu życia jest też świadomość celu. Natomiast dla studentów starszych i z długim
stażem istotna dla ogólnego poczucia sensu życia jest też akceptacja siebie.
W odniesieniu do hipotezy badawczej, zbliżone do wyników badań własnych okazały
się wyniki badań Mróz, przeprowadzone w 2007 roku. Zbieżność wyników dotyczyła tego, że
poziom poczucia sensu życia u osób starszych jest wysoki oraz, że osoby starsze akceptują
swoją formę funkcjonowania. Natomiast założenia Obuchowskiego, prezentowane w 2000
roku, nie są zgodne z wynikami badań własnych. Obuchowski uważał, że sens życia dla
starzejącego się człowieka ma co raz większe znaczenie, a myśl o zbliżającej się śmierci
powoduje potrzebę zbilansowania tej myśli jakąś wartością, która nadaje życiu sens. Wyniki
badań własnych pokazały, że jednak wraz z wiekiem poczucie sensu życia spada.
13
Bez względu na wiek czy staż kształcenia ważne dla studentów UTW są takie wartości
jak zdrowie, szczęście i miłość. Istotne dla nich jest także spokojne życie. Według badań
Galińskiej (2001) wartość zdrowia wraz z wiekiem wzrasta, staje się ono ważniejsze dla obrazu
siebie i własnej samooceny. Oprócz tego osoby starsze wraz z wiekiem starają sobie stworzyć
odpowiednie warunki do spokojnego życia.
Większość studentów UTW chce nadal rozwijać swoje zainteresowania. Błądek,
Łagowska i in. (2011) wykazały, że studenci UTW na ogół są zadowoleni z proponowanych
zajęć, jednak wykazują także potrzebę wprowadzenia dodatkowych kursów. Oprócz tego,
chętnie spotykają się poza uczelnią i rozmawiają ze znajomymi, bądź z rodziną na temat
interesujących ich zagadnień.
Niepokojącym zjawiskiem jest to, że im dłuższy staż kształcenia oraz wiek, tym częściej
studenci UTW zwracali uwagę na to, że mieli bądź mają aktualnie myśli samobójcze.
Suicydologia, jest nauką, która zajmuje się badaniem przyczyn działań samobójczych w
odniesieniu do poczucia braku sensu życia. Wskazuje się, że brak sensu życia jest istotnym
elementem ataków samobójczych wszystkich ludzi, w tym także osób starszych. Dlatego
podjęcie tematu sensu życia osób starszych jest bardzo ważne (Pikuła, 2016). Podaje się, że
częstość samobójstw wśród osób 65-letnich oraz starszych jest o 50% większa niż w przypadku
osób w wieku 15-24 lata. Dodatkowo częstość samobójstw wzrasta w okresie całej starości,
zwłaszcza wśród mężczyzn. Odnosząc się do danych statystycznych, stwierdzono, że wraz z
wiekiem maleje ilość prób samobójczych, zaś następuje wzrost samobójstw dokonanych
(Osgood, 1991; za: Baumann, 2008). Podwyższone ryzyko samobójstwa w okresie starości jest
związane z dużym poziomem lęku, bezsennością czy objawami depresyjnymi. Istotne jest to,
że osoby planujące popełnić samobójstwo, zgłaszają swoje myśli samobójcze wcześniej.
Rzadko zdarza się, aby osoba próbowała popełnić samobójstwo, wcześniej tego nie
komunikując (Baumann, 2008). Pakuła (1996) podkreśla istotę edukacji osób w starszym
wieku. Dzięki niej możliwa jest lepsza adaptacja do starości. Edukacja w tym wieku ma także
charakter profilaktyczny patologii życia społecznego, chroniąc seniorów przed poczuciem
samotności, kryzysami psychicznymi czy nawet samobójstwem. Można więc stwierdzić, że
spadek poczucia sensu życia osób starszych może prowadzić do wystąpienia myśli
samobójczych, jednak dzięki uczęszczaniu na zajęcia UTW, myśli te nie są realizowane.
14
Zastosowanie wyników w praktyce oraz sugestie dalszych badań
Warto zwrócić uwagę na to, że wraz z wiekiem oraz stażem kształcenia poczucie sensu
życia spada. Być może należałoby się zastanowić co mogłoby zwiększyć poczucie sensu życia
seniorów. Warto byłoby przeprowadzić badania podłużne na przestrzeni pewnego okresu
czasu, porównujące poczucie sensu życia seniorów na początku oraz na końcu tego okresu.
Najbardziej zaskakującym, a zarazem niepokojącym zjawiskiem okazało się
występowanie myśli samobójczych wśród studentów UTW. Zjawisko myśli samobójczych jest
bardzo ważne, bez względu na wiek. Dlatego pewnie najistotniejszą kwestią, w przypadku
dalszych badań z udziałem studentów UTW, byłoby zbadanie tego tematu. Przede wszystkim
należałoby się zająć profilaktyką występowania myśli samobójczych. Właściwym
rozwiązaniem wydaje się opracowanie odpowiednich zajęć, związanych z tą tematyką. Takie
zajęcia mogłyby zostać wdrożone w zakres zajęć, na które uczęszczają studenci UTW.
Następnym krokiem mogłoby być dokładniejsze zbadanie skali zjawiska. Warto byłoby się
skupić na poznaniu przyczyn występujących myśli samobójczych. Najlepszym rozwiązaniem
byłoby wyeliminowanie szkodliwych czynników, a gdyby nie było takiej możliwości - ich
zniwelowanie.
Bibliografia
1. Baumann K. (2008). Problem aktów samobójczych wśród osób w starszym wieku.
Gerontologia Polska, 16, 2, 80-88.
2. Błądek J., Łagowska M. i in. (2011). Słuchacze Uniwersytetu III Wieku przy
Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Prof. Stanisława Tarnowskiego w
Tarnobrzegu o sobie. Badania dotyczące opinii seniorów na temat Uniwersytetu III
Wieku. Tarnobrzeg: Koło Naukowe ,,Młodych Socjologów”.
3. Frankl V. E. (1978). Nieuświadomiony Bóg. Warszawa: Pax.
4. Frankl V. E. (2009). Człowiek w poszukiwaniu sensu. Warszawa: Wydawnictwo Czarna
Owca.
5. Galińska D. (2001). Obraz samego siebie u osób starszych – stabilność i zmienność na
przestrzeni 10 lat. W: L. Jabłoński, I. D. Karwat, Problemy zdrowotne i społeczne osób
starszych i niepełnosprawnych na wsi. (s. 138-144). Lublin: Fundacja Fuga Mundi
,,Norbertinum”.
15
6. Jan Paweł II (2002). Ludzie starsi w życiu społeczeństwa. List papieski do uczestników
II Światowego Zgromadzenia poświęconego problemom starzenia się ludności.
Pobrano: 09.03.2017 ze strony:
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/ludzie_starsi_030420
02.html
7. Jan Paweł II (2005). Ludzie starsi stanowią wartość (czyli o wizycie duszpasterskiej
słów kilka. Nowe Życie. Pobrano: 09.03.2017 ze strony:
http://www.nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/stara_strona/numery/022005/01.html
8. Mróz B. (2007). Jakość i sens życia u mieszkańców prywatnego pensjonatu dla osób
starszych. W: B. Kromolicka, B. Bugajska, K. Seredyńska, Pomoc i opieka w starości.
(s. 71-79). Szczecin: ZAPOL.
9. Obuchowski K. (1983). Psychologia dążeń ludzkich. Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe.
10. Obuchowski K. (2000). Galaktyka potrzeb: psychologia dążeń ludzkich. Poznań: Zysk
i S-ka.
11. Pakuła M. (1996). Edukacja jako czynnik poprawy jakości życia ludzi starszych,
Edukacja Dorosłych, 3.
12. Pikuła N. G. (2015). Poczucie sensu życia osób starszych: inspiracje do edukacji w
starości. Kraków: Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”.
13. Pikuła N. G. (2016). Poszukiwanie sensu życia osób starszych jako zadanie edukacji w
starości. Uniwersytety Trzeciego Wieku, 1, 11, s. 8-9.
14. Popielski K. (1987a). ,,Wymiar ludzki” – Znaczące odkrycie współczesnej psychologii.
W: K. Popielski, Człowiek – pytanie otwarte. (s. 7-24). Lublin: Redakcja Wydawnictw
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
15. Popielski K. (1987c). ,,Sens” i ,,wartość” życia jako kategorie
antropologicznopsychologiczne. W: K. Popielski, Człowiek – pytanie otwarte. (s. 107-
139). Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
16. Popielski K. (1994). Noetyczny wymiar osobowości: psychologiczna analiza poczucia
sensu życia. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
17. Popielski K. (2007). Poczucie sensu życia jako doświadczenie egzystencjalnie znaczące
i potrzeba rozwojowa. W: M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, Wychowanie:
pojęcia, procesy, konteksty: interdyscyplinarne ujęcie, t. 2. (s. 19-51). Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.
16
18. Popielski K. (2008a). Noetyczne jakości Życia i ich znaczenie w procesie ‘’bycia i
stawania się’’ egzystencji. Chowanna, 1, s. 9-25.
19. Popielski K. (2008b). Psychologia egzystencji: wartości w życiu. Lublin: Wydawnictwo
KUL.
Top Related