7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
1/25
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
2/25
Dit is het verhaal van Enna en Edgar. Zij zijn broer en zus. Enna
is 6 lentes oud en Edgar al tien zomers. Samen met hun familiewonen zij op een boerenerf, in de vroege middeleeuwen. Kijk
maar over de heg, daar kun je het rieten dak van de boerderij al
zien.
Hand in hand lopen Enna en Edgar het pad af naar het erf. Wat
een lekker weer met het zonnetje op je gezicht! Ze slenteren
lekker langzaam om er langer van te kunnen genieten.
Ze komen net van de schapenwei. Daar hebben ze hungrote broer Wigerd brood, kaas en bier gebracht voor het
middagmaal. Wigerd zorgt voor alle dieren op de boerderij.
H Ho! Papa Folkhard wordt enthousiast begroet door het
tweetal. Hij is aan het houtsnijden in de Sibbeschuur. Folkhard
kan hele mooie dingen maken van hout, soms snijdt hij er zelfs
dierenfiguren uit! Zoals de vis op het hok van de geitenbok, of
het gezicht op de Sibbeschuur.
De moestuin is net gewied en ook de akker staat er netjesbij, kijk maar om je heen. Dat is Olgas taak, de grote zus van
Enna en Edgar. Nu is ze in het bos takken aan het verzamelen
voor het stoken van de oven, want vanmiddag wordt er brood
gebakken.
Enna en Edgar dralen een beetje rond, als oma Hildegard of
Olga ze zouden zien lopen, moeten ze vast komen helpen met
het een of het ander. Daar heb je het al!.
Komen jullie binnen? Kunnen jullie me even helpen? vraagtmama Britta. Er zijn wat klusjes voor jullie..... Enna kijkt Edgar
aan, en geeft een zucht. Daar gaat onze vrije middag! Maar
erg vinden ze het niet. Als ze opschieten is er straks nog tijd
om te spelen.
In de middeleeuwen ziet alles er heel anders uit dan nu en ook
de mensen doen andere dingen.
Help je ook mee met de klusjes op het boerenerf?
Op stap in de middeleeuwen!
Op een mooie namiddag
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
3/25
De Bergkamp
Met deze op stap-mand kan uw gezin het leven in de vroege
middeleeuwen ontdekken. U gaat op stap samen met Enna en Edgar.
Dit zijn twee kinderen die op het vroegmiddeleeuwse erf De Bergkampwonen en u alles vertellen over hun leven in 800 na C.
De op stap-mand bevat leuke en leerzame opdrachten en spelletjes
voor kinderen en volwassenen, verdeeld over vijf themas: leven, wonen,
werken, dieren en eten.
Elk thema begint met een voorleesverhaal over Enna en Edgar. Daarna
volgen de opdrachten en spelletjes voor uw kinderen. Op de achterzijde
van elk blad vindt u de antwoorden bij de opdrachten en wat extra
informatie voor volwassenen over het thema.
U kunt zelf per thema een plek zoeken op het erf om de opdrachten
uit te voeren. Bij slecht weer kunt u terecht in de woonboerderij of het
Sibbehuis.
Welkom op De Bergkamp en veel plezier op stap in de middeleeuwen!
U kunt na afloop de op stap-mand inleveren bij de balie van het Centrum
voor Natuur- en Milieu Educatie.
12+
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
4/25
Lekker warm
Binnen in de boerderij brandt het vuur. Boven de vuurplaatshangt de grote zware pan aan een ketting. Het ruikt lekker.
Britta is al druk bezig om soep te maken voor vanavond. Ze
stookt het vuur hoger op, het hout knettert en sist omdat het
vochtig is.
Enna steekt haar handen er naar uit en wriemelt met haar
vingers om ze weer warm te krijgen. Lekker warm hier, merkt
ze na een poosje, en trekt haar wollen tuniek uit. Poeh! En
laagje kleren is hier wel warm genoeg!
Enna en haar familie dragen verschillende lagen kleren over
elkaar om warm te blijven in de winter. In de zomer dragen
ze alleen de onderste laag van hun kleren. Die is gemaakt van
linnen en blijft daarom lekker koel.
Wollen en linnen stoffen worden allemaal zelf gemaakt, wat
veel moeite en tijd kost. Ook maken de mensen kleding van
dierenvacht of leer, dat is dierenvel. Zo heeft Edgar een lerenpetje.
Leven
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
5/25
Hoe blijven de vroege middeleeuwers warm?
Het maken van kleding kost veel moeite en handigheid. Linnen
bijvoorbeeld, wordt gemaakt van vlas, een moeilijk en tijdrovend proces.
Na het winnen van de vezel moeten er draden van gesponnen worden.
Die draden weef je daarna tot een stof, waar je een kledingstuk van kunt
naaien.
Voor een tuniek, een soort hemd met lange mouwen, heb je al gauw 3
kilometer gesponnen draad nodig.
Naast kleding zijn er natuurlijk ook andere bronnen van warmte. In het
huis wordt vuur gestookt op de vuurplaats. Hier wordt gekookt en kan je
je verwarmen.
Veilig stoken is mogelijk omdat er alleen vuur was op een centrale,
verhoogde plaats in de boerderij. Boven het vuur hangt een dierenhuid
om de vonken op te vangen, zodat deze niet per ongeluk naar het rieten
dak kunnen dwarrelen en een brandje veroorzaken.
De dieren die in de aangrenzende stal staan, geven ook warmte af. Zeker
in de winter is dat erg aangenaam. Wij vinden dat de dieren een beetje
ruiken, maar de vroege middeleeuwers vinden dat heel gewoon.
12+
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
6/25
Opdracht
Weet jij hoe de kleren er in de vroege middeleeuwen uit zien en
hoe ze voelen?Kijk in de buidel en neem de sleutel eruit.
In de boerderij staat een kist die je er mee open kunt maken.
4-7 jaar
In de kist zitten allemaal kleren die je mag passen:
Een tuniek en broek voor de jongens en een jurk voor de
meisjes.
Welke vind jij mooi?
8-12 jaar
Zie je verschillen met je eigen kleren?
Heb je gezien dat er geen zakken in de kleren zitten? Die
kennen de vroege middeleeuwers nog niet. Ze dragen alles in
buidels, een soort zakjes, aan hun riem.
Kun jij herkennen welke kleren van linnen en welke van wollen
stof gemaakt zijn?
Ruim je alles weer netjes op in de kist voor de volgende
kinderen?
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
7/25
Antwoord
Wollen draad is vrij grof en maakt een heel warme stof. Het wordt
gemaakt van de vacht van schapen. Linnen wordt gemaakt van een plant,die heet vlas en de daarvan gemaakte stof heeft veel dunnere draden dan
wol.
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
8/25
Wollen draden
Heb je niets meer te doen? Vraagt oma Hildegard aan Edgarals hij binnenkomt. Je kunt Enna wel helpen spinnen met de
wol voor haar omslagdoek.
Enna en Edgar hebben leren spinnen toen ze heel jong waren.
Omas vingers gaan als vanzelf bij het spinnen. Ze hoeft niet
eens te kijken wat ze doet! Soms loopt ze er zelfs een rondje
mee over het erf en meestal staat ze erbij te kletsen.
De naam spinnen, komt van het ronddraaien van de wol om ereen draad van te maken. Door het alsmaar ronddraaien naar
n kant, wordt de draad sterk omdat de korte haren elkaar
stevig vasthouden.
Werken
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
9/25
Zuinig en hardwerkend
In de middeleeuwen moeten de mensen in hun eigen levensonderhoud
voorzien. Er wordt graan verbouwd, er is een goed gevulde moestuin en er
zijn huisdieren: runderen, schapen, zwijnen, geiten en kippen.
Soms vindt er handel plaats met het overschot van de oogst. Zo kopen de
mensen bijvoorbeeld gereedschappen die ze niet zelf kunnen maken of
materialen die ze niet in de natuur in hun eigen omgeving hebben.
De meeste gebruiksvoorwerpen, zoals kleding of aardewerk, worden zelf
gemaakt. Dit kost niet alleen veel werk, maar ook veel vaardigheid.
Om in hun eigen onderhoud te kunnen voorzien, beheersen de
vroege middeleeuwers vaak meerdere technieken en hebben ze veel
materiaalkennis.
De mensen zijn erg zuinig op hun spullen. Ze worden goed onderhouden.
Als er bijvoorbeeld iets aan kleding kapot gaat, wordt het steeds opnieuw
zorgvuldig hersteld. Het is een hele klus om van schapenwol een nieuwe
jurk of tuniek te maken.
Kinderen dragen dezelfde vorm kleding als de volwassenen. Liever iets te
groot, zodat ze er in kunnen groeien. Past de kleding niet meer, dan gaat
het over op een kleinere broer of zus.
12+
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
10/25
OpdrachtZullen we ook proberen om wol te spinnen?
Kijk in de buidel en neem het stokje eruit.
In de boerderij staat een grote mand vol met wol, daar heb je
een beetje van nodig.
4-7 jaar
Stap 1:Pak een dot haar die je makkelijk vasthoudt in n hand.
Met de andere hand trek je er een plukje uit.Let op, het plukje moet steeds aan de dot vast blijven zitten!
Stap 2: Dit plukje rol je, steeds dezelfde kant op, tussen je
handen tot een draad. Of rol het van je af over je bovenbeen,
dat gaat ook goed.
Stap 3:Heb je een mooi stukje draad?
Wind het dan om het stokje en begin van voren af aan.
8-12 jaarIn dit stripje zie je hoe je kunt spinnen met een spintol, net
als oma Hildegard. Als je wilt, kun je het proberen! Het is
best moeilijk, hoor. Als het niet lukt, kun je altijd de manier
gebruiken die hierboven in drie stapjes is uitgelegd.
Het stukje wollen draad dat je hebt gemaakt, mag je mee naar
huis nemen. Het stokje en de spintol gaat terug in de buidel en
de rest van de wol terug in de mand.Alles netjes opgeruimd? Dan gaan we verder!
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
11/25
Gereedschappen zijn duurzaam en simpel, maar wel doeltreffend. Veel
ontwerpen zijn nu nog altijd in gebruik. Zo is de vorm van de schaar door
de eeuwen heen maar weinig veranderd.
Alle tijd wordt productief ingezet en ook in de middeleeuwen geldt: vele
handen maken licht werk. Iedereen helpt bijvoorbeeld met het spinnen
van wol voor kleding.
Natuurlijk kennen de mensen ook ontspanning en is er tijd voor spelletjes;
daar komen we later op.
12+
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
12/25
De grote boerderij
Bijna klaar, zegt hij. Goed vasthouden, anders gaan wescheef! Enna houdt de plank stevig vast, terwijl Folkhard de
schaaf gebruikt. Straks gaan we samen de plank ophangen in
de boerderij. Onder de voorraadkast, dan is er weer meer plek
voor alle potten en pannen.
Alle houten dingen in de boerderij zijn door papa gemaakt.
Soms met hulp natuurlijk. Toen hij jong was, heeft hij zelfs
meegeholpen de boerderij te bouwen waar we nu wonen.
Zie je de akker achter de boerderij? Dat was eerst bos. Het houtvoor onze boerderij komt van de bomen die daar stonden.
In de vroege middeleeuwen wonen op een erf als De Bergkamp
redelijk grote families bijeen. Naast het gezin wonen er
bijvoorbeeld ook een oma en opa of een broer of zus met hun
gezin.
Niet alleen de boerderij, maar ook de andere gebouwen op
het erf worden veel gebruikt. De mensen werken ook heel veelbuiten.
Uit de natuur worden veel bouwmaterialen gehaald. Uit de
grond wordt leem gehaald, een soort klei. Deze vermeng je
met stro en koeienpoep. Dit mengsel smeer je op de muren,
die gemaakt zijn van gevlochten takken. Zo krijg je mooie
gladde muren. Kijk maar bij de spieker (een
soort voorraadhok op poten) die dienst doet als
kippenhok.
Wonen
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
13/25
Duurzaam wonen
De familie op De Bergkamp leeft een eenvoudig bestaan op het ritme
van de seizoenen. Voor het bouwen gebruiken zij natuurlijke materialen,bijvoorbeeld bouwhout uit het bos en voor het dak wordt riet gebruikt, van
de oever van een rivier.
De gebruikte materialen en technieken zorgen voor een duurzame
constructie. De levensduur van een boerderij kan daardoor oplopen tot
wel honderd jaar. Er wordt regelmatig onderhoud verricht, waarbij ze
bijvoorbeeld een muur opnieuw besmeren met leem. Of het rieten dak
opnieuw dekken.
De plek waar gebouwd wordt, hangt af van verschillende factoren.
Voornamelijk of er goede landbouwgrond, weides en schoon water zijn
en hoge, droge grond om het huis op te bouwen. Daarnaast hangt veel
af van de beschikbare materialen. Er is natuurlijk veel hout nodig. Je ziet
ook dat als bepaalde dingen niet voorhanden zijn, de middeleeuwers naar
andere oplossingen zoeken. Een dakbedekking van plaggen bijvoorbeeld,
in plaats van riet of stro.
Het bouwen van een boerderij of schuur duurt een aantal weken. En man
kan in twee maanden een schuur bouwen.
12+
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
14/25
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
15/25
Antwoord
De vuurplaats is een heel belangrijke plek in de boerderij.
De mensen in 800 na C. slapen in de bedden vlakbij het vuur. Zo blijven
ze s nachts lekker warm. De dieren staan niet voor niets s nachts onder
hetzelfde dak: ook zij zorgen voor warmte.
Koken doen de mensen op hetzelfde vuur. Ze gebruiken de grote tafel om
groenten te snijden en brooddeeg te kneden. Voor het maken van soep
hangen ze een ijzeren ketel aan de ketting die boven het vuur hangt. Voor
het bakken van brood gebruiken ze de broodoven die naast de boerderij
staat.
Er is geen w.c. in de boerderij. De mensen doen hun behoefte buiten in de
open lucht, boven een gat in de grond.
De mensen krijgen licht omdat ze kaarsen en olielampjes gebruiken.
Natuurlijk geeft het vuur ook veel licht. De boerderij heeft geen ramen
omdat daar veel warmte door zou verdwijnen.
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
16/25
Graan malen
Edgar moet bijna elke dag graan malen op de maalstenen.Meestal voor koeken in de pan, of voor pap. Maar vandaag
is het om brood mee te bakken, dus het meel moet mooi fijn
gemalen worden. Olga zal straks het deeg maken en Edgar
gaat dan de oven stoken met takkenbossen.
Ksst, Ksst Edgar jaagt de kippen weg, die een graantje mee
proberen te pikken. Gauw de deksel weer op de pot met graan!
Langzaam draait hij de maalsteen in het rond. Hij veegt het
grove meel bijeen en maalt het nog een keer. Zwaar werk hoor,maar hij kan het goed.
De huisdieren in de vroege middeleeuwen zijn er niet zomaar
voor de gezelligheid. Ossen bijvoorbeeld, zijn heel sterk en
kunnen een ploeg trekken of een kar. Een hond gaat mee als
schapendrijver en bewaakt het erf. Alle dieren hebben een taak,
of zorgen voor eten: de geit voor melk en kaas, kippen voor de
eieren.Andere dieren worden gehouden om op te eten. In de vroege
middeleeuwen is niemand vegetarir. Slachten gebeurt niet
zomaar, alleen als het nodig is: een dier is oud, of als er in de
winter niet genoeg te eten is voor alle dieren op de boerderij.
Het hele lichaam van het dier wordt gebruikt. Vlees om te eten.
De vacht om kleren van te maken. Zelfs de botten gebruik je!
Hiervan maak je gebruiksvoorwerpen, zoals een naald of een
pin voor in je haar. Of een spelletje zoals bikkelen.
Eten
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
17/25
Eten van vroeger
In de middeleeuwen leven de mensen van de natuur. Ze hebben heel veel
kennis over de planten, bomen en gewassen. Sommigen zijn om te eten
en andere worden gebruikt om je beter te maken als je ziek bent. Maar
planten worden ook gebruikt om wol en linnen mee te verven.
In de moestuin en op de akker vind je oude plantenrassen. Helaas zijn
niet alle oude soorten bewaard gebleven door de eeuwen heen. Sommige
groenten zijn vergeten of uit de gratie geraakt. Wie kookt nog met linzen,
pastinaak, rammanas, etc....
Het bereiden van eten neemt veel tijd in beslag. Daarom staat er
gedurende de hele dag wel een pan bij het vuur. Er worden veel granen en
erwtensoorten gegeten. Vaak wordt het tot een soort stoofpot verwerkt.
Vlees eet je ook, maar niet vaak. Dit was afhankelijk van het seizoen, in
het najaar wordt er geslacht.
Hoeveel maaltijden de mensen per dag eten, weten we niet precies. Maar
niet zoveel als wij nu gewend zijn. Ook brood wordt niet zoveel gegeten
als we zouden verwachten. Het stoken van de oven kost veel hout en
het malen van het graan veel tijd. Daarom denken we dat er veel meer
pannenkoeken worden gegeten.
12+
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
18/25
Opdracht 4-7 jaar
In de boerderij vind je de maalstenen. Hier wordt graan
gemalen tot meel. Wil jij het ook uitproberen?
Naast de stenen staat een potje metgraan. Dek je het potje wel weer af,
anders eten de muizen of de kippen
het graan op!
Neem een half handje graan en doe
dit in het gaatje in het midden. Pak
het handvat vast en draai langzaam
maar stevig met de klok mee. Na
een poosje komt er meel uit de
zijkant.
Is het nog te grof? Veeg het bij
elkaar en maal het nog een keer.
Opdracht 8-12 jaar
In de buidel vind je een spelletje met vijf kootjes.
Dit heet bikkelen. Het is gemaakt van botjes.
Je speelt het zo:
1.Leg de vijf bikkels op de grond.
2.Pak er n op, dit is de boer, en gooi hem in de lucht.
3.Pak snel een bikkel van de grond.
4.Vang met dezelfde hand de opgegooide bikkel.
5.Pak je nieuwe bikkel in je andere hand en begin opnieuw.
Dit gaat zo door tot alle bikkels zijn opgeraapt.Laat je een bikkel, of de boer vallen, dan is je beurt voorbij.
Je kunt het spel moeilijker maken door twee bikkels op te rapen
en daarna drie.
Of je gooit met twee boeren. Probeer het maar!
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
19/25
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
20/25
Dieren
De geitenbok en zijn dames
Vorige maan zijn er kleine geitjes geboren. Ze slapen in de stal.Als Wigerd er niet is, dan moet Edgar kijken of alles goed met
ze gaat. Vers water neerzetten en de andere geiten voeren.
In de stal is het altijd een beetje donker, maar Edgar kent
de weg op zijn duimpje. Aan de ene kant in de stal is het
zwijnenhok, aan de andere kant staan de geiten. Hij herkent de
dieren aan hun geluiden en aan hun geur! De geitenbok kun je
heel goed ruiken.
Groink! Groink! Knorrrr, Nee helaas, zegt Edgar lachendtegen de zwijnen, Jullie hebben al eten gehad!
Dieren in de vroege middeleeuwen zien er anders uit dan nu.
Ze zijn vaak veel kleiner. Er zijn ook andere soorten.
Nu proberen we dieren te veranderen zodat we er meer aan
hebben. Zodat de koe meer melk geeft per dag en meer vlees
dan vroeger.
Dieren zijn een kostbaar bezit. Alleen een middeleeuwsehandelaar of een smid was rijk genoeg om een paard te
hebben.
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
21/25
Dieren voor de mensen
Op dit middeleeuws erf krijg je een indruk hoe mensen en dieren samen
leven en afhankelijk zijn van elkaar. Met het leven van de dieren en wat zij
aan producten kunnen opleveren, springen zij zorgvuldig om.
Dieren worden in de middeleeuwen veel meer ingezet naar de kwaliteiten
en kenmerken die ze hebben. In de moderne samenleving is dat niet meer
nodig. We hebben andere oplossingen. Zo is de os voor de kar vervangen
door de tractor.
Hoewel de dieren vroeger en nu nog steeds de mens dienen, worden
er nu hele andere eisen gesteld. De dieren worden aangepast aan de
wensen van de mens. Door deze verandering in de relatie met dieren, zijn
ook de diersoorten veranderd. Bepaalde eigenschappen zijn doorgefokt,
sommige rassen komen helemaal niet meer voor. Een moderne koe is een
stuk groter dan een vroegmiddeleeuwse koe en geeft ook veel meer melk.
Daarnaast houden mensen de dieren nu ook veel meer voor het plezier.
Bijna ieder huishouden heeft wel een huisdier, maar dit zijn andere
soorten dan de landbouw huisdieren van vroeger.
12+
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
22/25
Opdracht 4-7 jaar
Kun jij net als Edgar alle dieren op het erf herkennen?
Ook met je ogen dicht?
In de buidel vind je allemaal stukjes dierenvacht.Probeer te voelen welk dier het is, zonder stiekem te kijken!
Op de achterkant van de vachten vind je de antwoorden.
Opdracht 8-12 jaar
Dieren herken je niet alleen aan hoe ze er uit zien, hun vacht
of geluid, maar ook aan hun poepjes! Als je de stal moet
schoonmaken, dan kom je die tegen. Of in het kippenhok, of in
de wei.
In de buidel vind je een doosje met 5 soorten poepjes.
Van welke dieren zijn ze?
Leg de dierenplaatjes op de goede plaats op het doosje. Draai
daarna de plaatjes om en je kunt zien of je het goed hebt!
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
23/25
Antwoord
De poepjes van dieren kun je herkennen, wanneer je kijkt naar wat de
dieren eten. Een kip bijvoorbeeld eet veel graan, daarom is zijn poepje eenbeetje wit.
Je kunt natuurlijk ook kijken naar hoe groot de poepjes zijn.
Hoe groter het dier, hoe groter het poepje!
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
24/25
Al je klusjes af, Enna?, vraagt Edgar. Kom dan gaan we
Wigerd ophalen, mama zegt dat het eten zo klaar is. Samenlopen ze door het hek, richting het pad. Het is nog lekker weer
voor een korte wandeling. Kom, wie het eerst bij die grote
boom is daar, zegt Enna. Lachend gaat het tweetal er vandoor.
Als je door het hek gaat, het erf af, ben je weer terug in de
moderne tijd. Wat vond je van de vroege middeleeuwen? Heb
je veel ontdekt? Wat vond je leuk om uit te proberen?
Er is altijd weer wat nieuws te zien op het erf. Kom je nog eens
op bezoek?
Dan kun je weer op stap in de middeleeuwen.
Tot ziens!
Tot ziens!
7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web
25/25
Tot de volgende keer!
Als u klaar bent met de gezinsactiviteit, levert u deze weer in bij de balie
van het Centrum voor Natuur- en Milieu Educatie. Daar krijgt u uw borg
weer retour.
Voor een klein bedrag is er een brochure beschikbaar over het
middeleeuwse erf. Deze vertelt u alles over de bouw van de boerderij en
het wonen, leven, werken, eten en de dieren in de vroege middeleeuwen.
Op speciale dagen in het jaar zijn er mensen die wonen en leven zoals in
de vroege middeleeuwen. Zij brengen de geschiedenis tot leven en tonen
de kleding en ambachten van toen.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Centrum voor
Natuur- en Milieu- Educatie Landgoed Schothorst. Schothorsterlaan 21,
3822 NA Amersfoort.
Tel.: 033-4695200 of kijk op cnme.amersfoort.nl
Wij hopen dat u heeft genoten van uw bezoek aan De Bergkamp en zien u
graag weer terug.
Tot de volgende keer!
Dit is een uitgave van de Gemeente Amersfoort
Centrum voor Natuur en Milieu Educatie
Schothorsterlaan 21
3822 NA Amersfoort
Vormgeving: Maaike de Laat
Illustraties: Henk t Jong Historisch Adviesbureau tScapreel
Tekst: Annemarie Pothaar Heritage Education & Interpretation
Fotografie: archief CNME
Eindredactie: Anne de Feijter
Drukwerk: Grafifors
Materiaal: Bert Weggelaar, de Bergkamp SibbeDecember 2004
12+
Top Related