8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
1/11
VADERLANDSCH MUSEUM
V0011
NEDERDIIITSCHE LETTERKENDE 011DHEID
EN
GESCHIEDENIS
J T1TGECEVEN DOOR
Qr J3
errure
PROFESSOR BY DE FACULTEIT DER WETSBECEERTE EN LETTEREN AEN DE HOOGESCHOOL
TE GENT.
DERDE DEEL.
-GENT
H. HOSTE BOEKHANDELAER VELDSTRAET N
43
1859-1860.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
2/11
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
3/11
NUMISMATIEK.
I. Onnitgegevene mitten Der graven van jottanb en
Der lyeren van thanen.
Dank aen den onvermoeiden yver van den leidschen hoog-
leeraer Vander Chijs, bestaet er thands voor de munten der
graven van Holland, een boek, hetwelk de verouderde werken
van Van Houwelinghen en Van Alkemade ruimschoots vervangt.
Zooals in zyne voorgaende verhandelingen heeft de heer Vander
Chijs een aental onuitgegevene stukken voor het eerst bekend
gemaekt, en zijn werk is verrijkt met platen waervan de uitvoering
allerkeurigst is.
Het is my gelukt het getal der oude grafelyke munten van
Holland nog te vermeerderen met eenige tot hiertoe onbe-
kende stukken ( 1 ).
Ook te dezer gelegenheid zal ik eenen vluch-
tigen blik werpen op de verhandeling van den leidschen professor.
(1) De platen van het
AlliSell271
waren reeds gesteendrukt vOOrdat de
Verhande-
ling van
professor Vander Chijs verscheen 1k had eater de gelegenheid de platen
van zijn werk, maer niet die van zijn
Vervolg te zien. Hierdoor bleven slechts
de nummers 3 en 4 van myne plaet 1 onuitgegeven , de twee andere komen
in gerneld
V ervolg voor.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
4/11
a; )
WILLEM IV. (1337-1345).
4. + MONETA M x S x GERT. (Dit is :
moneta Montis sanctae Ger
trudis).
Klimmende leeuw, waer boven de tweekoppige rijks-
arend binnen eenen rand van bladeren.
KEERZYDE. (Binnenste omschrift) GL'C-OME-S x HO-LAD (dit is :
Guillelm u s com es
Hoi/andiae. Bui ten ste omschrift) : 4- BNDICTU:
SIT : NOMEN i DOMINI i NRI : DEI : IHU : XRI. (Dit is :
Benedictum sit nomen domini nostri Jesu Christi).
Kruis, het-
welk de binnen-legende doorsnijdt.
Groot met den leeuw, te Geertruidenberg geslagen.
ILVER.
Eenig bekend exemplaer, in de verzameling van professor C. P.
SERRURE.
MAX IMILIAEN EN PHILIPS DE SCHOONE 1489-1492) .
2. MAXIMIL -IAN REX- ROMANO- PAT. (Dit is :
Maximilianus rex
Romanorum, pater).
Kruis op welks midden het gekroonde schild
met den rijksarend. Boven in het omschrift het jaertal 1489.
KEERZYDE :
PHI : ARCHIDUC
1 AU BG-B.
CO.
Z.
(Een
roosjen). (Dit is :
Philippi archiducis Austriae,.Burgundiae, Bra-
bantiae , comitis Hollandiae, Zelandiae).
Sint Andries recht-
staende, steunende op zijn kruis; voor hem het negenveldige
schild met de wapens van het Keizerrijk, van Oostenrijk, oud-
en nieuw Burgondie, Holland en Brabant.
Gulden.
OUD.
Eenig bekend exemplaer, in de verzameling van wylen den beer
DE CRANE.
D '
HEYSSELAER ,
te Mechelen.
PHILIPS DE SCHOONE 1492-1506).
i. OSTENDE NOBIS DNE MlAM TUAM. (Dit is :
Ostende nobis, Do-
mine, misericordiam tuam).
Een rooselaer te midden in het
veld der count.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
5/11
( 67 )
KEERZYDE :
ET SALVIARE TUUM DA NOBS (dit is : et salviare
tuum da nobis).
Vijfveldig gekroond wapenschild hebbende
de kwartieren : Oostenrijk, oud- en nieuw-Burgondie , Brabant
en Holland.
KOPER.
Verzameling van professor
C. P.
SERRURE.
KEIZER KAREL , MEER DERJARIG 1520-1555).
4. KAROLU S D G ROM IMP Z HISP RE (dit is :
Karolus dei
gratia Romanorum imperator et Hispaniarum rex).
Het zelfde
gekroond vijfveldig wapensehild als op N
r
3.
KEERZYDE :
DA M ICH VIRTUTEM CONT. HOS. (Di t is : da
michi virtutem contra hostes tuos.) Kruis in welks.midden de
dortsche roos.
KOPER.
Verzameling van professor C. P.
SERRURE.
Na dit weinige ter vermeerdering van het werk des leid-
schen hoogleeraers te hebben bygedragen, ga ik over tot het
maken van eenige bemerkingen en bedenkingen omtrent de
rangschikking of toeeigening van somniige stukken in die ver-
handeling. Wat my vooreerst in het oog viel was de reeks
der zoogezegde munten van graef Willem II, zoo licht-
jens door den schryver uit Van Houwelinghen of uit Van
Alkemade overgenomen. Ik kan niet begrypen hoe het aen
den geleerden professor niet dadelyk gebleken is, dat noch
nummer I , noch 2, noch 3, noch 4
,
kunnen bestaen zooals
ze afgebeeld zijn(
1
). Nummer I is wellicht een sleek gelezene
count van Willem, hertog van Gelderland, te Arnhem geslagen;
nummer 3 schijnt een denier van Reinoud II van Gelderland te
(1) Men zie die stukken op plaet
H
van de Verhandeling van professor
Vander Chijs.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
6/11
( 68 )
Nymegen gemunt. Sterlingen zooals
N
mag men voor 1256
niet veronderstellen, vermits dat slach van munten slechts twintig
jaren later in de Nederlanden voorkomt.
N
behoort ongetwy-
feld tot de XIV
e
eeuw. Vat eindelykN
betreft , dat niet het
minste opschrift draegt, best had men bet, mijns inziens, met een
vraegteeken uitgegeven.
Eens deze penningjens uit den weg geruimd, komt men aen
de denieren, welke wezenlyk tot de XlI
een XIlIe
eeuw behooren.
De reeks der hollandsche grafelyke munten wordt door den heer
Vander Chijs geopend met twee stukjens van de zelfde type als
de gewoone van
Floris.
Of deze muntjens wezenlyk tot Holland
behooren, schijnt my meer dan twyfelachtig. In de verzameling
van den beer Geelhand, te Brussel, berust een dusdanig muntjen
met het lange kruis op de keerzyde, waertusschen :
WE-SE-LE-CI
(Wesele civitas) te lezen staet, zijnde dus het penningjen van Dirk
graef van Cleef. Op een der door den beer Vander Chijs aen graef
Dirk VI toegeschrevene ziet men op de keerzyde eene H, en dan
vier uitgesletene letters , die ik liever door
HUSEN
(Huissen, eene
stall vroeger in het Cleefsche gelegen) dan door de aenvangletters
van Holland, verklaren zou. Stellig is het verder voor my dat deze
penningjens jonger zijn dan dergelyke met
FLORENS, en verder dat
zy slechts tot de XIII eeuw en niet tot de Xll
ebehooren. Op den
Catalogus der verzameling van graef van Renesse-Breidbach , in
1856 te Antwerpen verkocht(
i
), vindt men dusdanig eene munt
beschreven waerop men :
IDE las, en die men aen gravin Ida
(120
5) toeschreef, ik zag het stukjen
in de verzameling van
Geelhand waerin het overging en vond er DIDE(ric) op.
Het gouden lam, zoogezegd van Floris V, behoort slechts tot
de tweede helft der XIV
e
eeuw. De groot van Willem III aen
Zierikzee toegeschreven, draegt niet het opschrift
SERISHE ,
maer
(1)
3./es Loisirs Amusements Numi.smaliques
D. III,
U1.49, N
r
25,755.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
7/11
( 69 )
wel
GERISHE.
Hy behoort toe aen Gerisheim , in het graefschap
Berg. Het bekend zijn met een fraeijer exemplaer dezer munt,
dan dat welk de heer Vander Chijs voor oogen had , laet my toe
deze terechtwyzing te doen.
De geleerde schryver beschouwt met reden als veeleer tot Gulik
dan tot Holland behoorende de zoo dikwijls voorkomende toursche
grooten met het opschrift :
WILHELMUS COMES
of
WILHEL MUS DUX.
lk
beb immers voor my een exemplaer liggen, waerop zeer duidelyk
te lezen staet
WILLELMUS COM. IL,
dat is : Willelmus
corn(es) i(u)-
1(iacensis).
Doch omtrent de toeeigening der gouden schilden kan
ik het in 't geheel met den heer Vander Chijs niet eens zijn. De
schryver kent aen Willem V toe de zoogezegde
klinkaerts
van slecht
en bleek goud, waerop men het schild van Beijeren ontmoet, en
die ongetwyfeld aen Willem VI toebehooren, terwijl by aen dezen
laetsten graef het schild met den adelaer
voorstelt toe te wyzen. lk
begrijp des aengaende den twyfel niet door den te vroeg gestorvenen
geleerden heer Keer geopperd, en houde my volstrekt by de mee-
ning van den heer Chalon, die den eersten het schild met den adelaer
in de Revue numismatique
1
bekend maekte. Het gehalte en de
gravuer van deze laetste munt moet alien twyfel doen verdwynen.
N
r
11, plaet IX, is een afgesnoeid exemplaer van den gewoonen
groot met den leeuw, verbeeld op pl. VI, N
r
16.
lk kan het opnemen van verscheidene munten (pl. X), door
hertog Jan IV van Brabant , voor Brabant of Henegouwe ge-
slagen, in een werk aver de munten van Holland, niet goed
keuren.
Ik zal hier opmerken dat de
gouden engel,
pi. VIII,
N
r
2, diert
ook de heer Chalon volgends Van Houwelinghen uitgaf,
, beter
1)
D. H, bl. 426.
2)
Recherches sor les mummies des comics de Hainaut,
Pl. XVII, No 130.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
8/11
( 70 )
afgebeeld staet in de beschryving van het keizerlyk penning-kabi-
net van Weenen (1).
Voor de munten uit het tijdstip der minderjarigheid van Philips
de Schoone heeft de heer Van der Chijs de verdeeling in verschei-
dene reeksen, welke ik vroeger in myne
Beknopte schets eener
yeschiedenis
van het Muntwezen in V laenderen aenstipte , niet
gevolgd. Deze stukken worden door den hollandschen geleerde
zonder eenige historische volgorde gerangschikt. Zie hier hoe zy
louden moeten verdeeld worden :
EERSTE REEKS.
Munten geslagen in den gemeenschappelyken naem
van
Maxi ma-
liaen , aertshertog
van
Oostenryk en in lien van Philips den Schoo-
nen
(1482-1486); dit zijn al de stukken met
moneta archiducum
Austriae, Burgundiae, comitum Hollandiae, enz. :
Tot deze behooren : Het dubbel vueryzer
Nr
en 9 ; het enkel
vueryzer
N
I.
10; het half vueryzer en de groot met de gotische M
N
r
7, 11, 12, 13, 14 ; de dubbele stuiver
N
r
15, 16, pl. XXXVII
N
r 30 ,
de enkele stuiver
N
r
17, '18; halve stuiver N
r
19, 20. pl. XXXVII
N r
31, 32; de onderdeelen van het vueryzer
N r 28, 35, pl. XXXVII
N
r33;
pl. XLI1I
N
r
4, 2.
TWEEDE REEKS.
illunten in
1487
en 1488 op
last van Maximiliaen roomsch koniny
geworden geslagen, en op welke meestal de naem van Philips de
Schoone verzwegen werd; welke achterlating tot den opstand van
Vlaenderen en
van
de overige provincien aenleiding gal. Het op-
schrift dezer penningen is :
Maximilianus Dei gratia Romanorum
rex,
of
Maximilianus Dei gratia Romanorum rex et Philippus,
archiduces A ustriae, Burgundiae ,
enz.
Tot dezen slag behooren : de groote gouden reael N r
1 en 2; de
gouden reael Nr
en 4 ; het gouden schuitken of halve reael N
r
(1) (DuvAL),
Supplement au Catalogue des monnoies en or du Cabinet imperial.
Vienne, 1769, in-fol., bi.
49.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
9/11
( 71 )
en 6; de groote zilveren reael N r
21; de dubb ele griffoen-stuiver
N r
22 ;
25; de griffoen ,
N r
24; de halve, kwart en andere onderdeelen van,
den griffoen-stuiver
N r
25-27; 49-52.
DERDE REEKS.
Munten in
1488
door de party des opstands tegen Maximiliaen gesla
gen
met : m oneta com itis Hollandiae et Zelandiae).
De dubbele stuiver
N
r
36; pl. XXXVII
N
r
34.
VIERDE REEKS.
Munten
van 1489
tot
1492, nu den vrede geslagen, waerop Maximi-
liaen als varier van
Philips, en niet mede als vorst onzer landen
voorkomt
(met :
Maximilianus Romanorum rex, pater Philippi ar-
chiducis Austriae, Burgundiae, comitum Hollandiae, enz. ) .
De goudgulden pl. XXXVI N
r
29 N
r
2 onzer plaet); de dubbele
stuiver en onderdeelen
N r
57-48 , pl. XXXVII
N 55 .
Voor de munten van later tijd heb ik geene oprnerkingen van
belang te doen. Behalve de munten door de graven geslagen, bevat
het werk van den heer Van der Chijs nog die door de mindere
heeren van Holland in omloop gebracht. In verscheidene onzer
provincien oefenden , zooals men weet , niet alleen onze vorsten
maer ook somtijds kleine vryheeren op hunne leengoederen het
muntrecht uit ; zoo word er te Asperen door Walraven van Valken-
burg, te Heukelom door Jan van Arkel, to Vianen door Hendrik
van Brederode en door Geertruid van Bronkhorst geld geslagen.
Onder doze hoof belangryke heerlyke munten verdienen wel
zeker die van Hendrik van Brederode, den beroemden aenleider
der Geuzen, de voile aendacht. Wat onder die penningen vooral
zonderling voorkomt zijn de nabootsingen der pauselyke
Carlinen
van Bologna. Be heer Van der Chijs deelde van dusdanigen twee
verschillende mede, pl.
XLII,
iv' 24 en 25, het eene volgends Stiir-
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
10/11
72
mers Muntboek, het andere volgends eene teekening van een stuk
uit het kabinet van professor C.
P.
Serrure. Dewij1 beide afdee-
lingen niet zeer nauwkeurig zijn heb ik gemeend geenen ondienst
te does deze twee stukken op nieuw uit te geven met eene
derde tot hiertoe onbekende varieteit.
Ziet hier de beschryving dezer drie penningen. De type is op
alle de zelfde. Op de voorzyde staet een rechtziende pauselyk
borstbeeld , op de keerzyde een leeuw, die een vaendel vast-
houdt. De opschriften zijn :
4.
S. PETRUS III PONT. MAX.
(sanctus Petrus III pontifex maxi-
m u s ) .
KEERZYDE :
M ONETA NOVA ARGEN. D .
I. VY.
nzon eta nova argen-
tea domini in Vyanen).
Van der Chijs, pl. XIII N
21 Verzameling van professor C. P.
SERRURE.
2.
S. PETR. IIII PONT. MAX. (sanctus Petrus IIII pont. maximus) (1).
KEERZYDE :
MONETA NOVA ARGEN. D. I.
VY. moneta nova argen-
tea
domini in Vyanen).
Verzameling van professor C. P.
SERRURE.
3.
S. PETRUS APOSTOLUS PONT. MAX.
(sanctus Petrus apostolus,
pontifex maximus).
KEERZYDE :
H. D. D. BR. L. D. IN V. ETSI MORTUUS UR.
Henricus
dominus de Brederode, Tiber dominus in Vyanen, etsi mortuus
urit),
zijnde deze laetste woorden de kenspreuk van Hendrik.
Van der Chijs p1. XLII Nr 24 verzameling van professor C. P.
SERRURE.
C. A. SERRURE.
.
1) De cyfers III of IIII werden achter den naem van St. Pieter geplaetst om des
te getrouwer de pauselyke munten na te bootsen.
8/12/2019 Onuitgegevene munten der graven van Holland en der heeren van Vianen / [C.A. Serrure]
11/11
Top Related