Mens en Natuur

Themajaar biodiversiteit Nationale Parken

WonderWeb verovert de klas

Hoeksche Waard heeft primeur

IVN Zwolle brengt de natuur binnen58ste jaargang - nummer 2, zomer 2007

Magazine voor leden en relaties van IVN

Biodiversiteit

www.ivn.nl

2Er is niet n waarheid. Iemand die dat verkondigt heeft oogkleppen op. Gelukkig hebben wij gevoel. Gevoel kun je niet betwisten. Men kan je wel wat aanpraten, maar je gevoel nemen ze je niet af.Voorzichtigheid is echter geboden wanneer je gevoel als algemene waarheid wilt verkondigen.Zelf reis ik met het openbaar vervoer, ik ets veel en ga een inke wandeling niet uit de weg. Daar heb ik een goed gevoel bij. Maar ook in mijn degelijke auto voel ik mij op mijn gemak.Ik geniet van rust, maar ook van sociaal contact. Behoor-lijk divers dus. Tijdens mijn wandelingen tref ik altijd wel wat bijzonders op mijn pad en knoop ik bijvoorbeeld een gesprekje aan met een andere wandelaar. Het is een soort positivisme. In mijn omgeving wordt nog veel gelachen in de natuur. Elke keer als ik mijn groene vriend hoor lachen, imiteer ik hem en kan ik een glimlach niet onderdrukken.

Als het een beetje wil een hele zomer lang.

Tekst en beeld: Rob van de Bor(lid IVN Ede)

Zomergevoel

Wat geeft u een zomergevoel? Vertel het en laat het zien aan: mensennatuur@ivn.nl

3> NATUUR EN LEEFOMGEVING

BiodiversiteitDe natuur verandert. Dat merken we aan de teruglopende biodiversiteit. Nog steeds zijn er meer dan 35.000 soorten in Nederland, maar het aantal neemt in rap tempo af.

ff zien: Slangenkruid Van eind mei tot oktober geeft slangenkruid kleur aan de duinen bij Bloemendaal. Maar vooral in juni is de veelkleu-righeid op zijn top.

> EDUC AT IE EN COMMUNIC ATIE

Biodiversiteit op de kaartHet Biodiversiteitsjaar gaat van start in het weekend van 2 en 3 juni. In de Nationale Parken is van alles te doen en te beleven. 24-uurstellingen en wandel- en etsexcursies, maar ook een dierensurvival en nog veel meer.

> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S

Hoeksche Waard heeft de primeurBiodiversiteit leeft in het Nationaal Landschap Hoeksche Waard. En niet alleen bij natuurbeschermers, belangenor-ganisaties en overheden. Een succesvol proefproject laat zien dat ook gewone burgers er hun ideen over hebben.

> JEUGD EN JO NGEREN

WonderWeb verovert de klasSommige kinderen weten er veel vanaf, anderen nog te weinig. Daarom is het goed dat planten en dieren in de schoolomgeving een kerndoel zijn van het basisonderwijs. Mens en Natuur keek mee op een basisschool in Emmen, die aan de slag ging met WonderWeb.

Jong en groen, apart en toch samenGroene jongerenorganisaties kunnen n willen veel van elkaar leren en pro teren. Dat bleek tijdens een lente-weekend in april waar leden van WoesteLand en andere jongerenorganisaties samen brainstormden, genoten en feestten.

Inhoud

Mens en Natuur58ste jaargang - nummer 2, zomer 2007

14

18

Vaste rubrieken

7 Thuis in de natuur Hans Dorrestijn: Heel erge betweters moeten dood 8 Uit het veld - provincies20 Uit het veld - landelijk 23 De stelling van Amsterdam De BV Nederland ziet natuur als wingewest

24 Agenda27 Gesignaleerd28 Jubilea/Geslaagden29 Lezersaanbiedingen31 Bij ons in Zwolle

19

4

16

12

14

18

19

4

Foto omslag: Johan van der Wielen

Biodiversiteit centraalIn het Biodiversiteitsjaar in de Natio-nale Parken werkt het IVN samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Landschappen en vele particuliere terreinbeheerders om bezoekers de diversiteit in de natuur te laten beleven. Excursieleiders, onder wie veel IVNers, organiseren tal van activiteiten rondom het thema; een kolfje naar hun hand! In dit nummer veel aandacht voor het Biodiversiteitsjaar en voor het starteve-nement op 2 en 3 juni in de Biesbosch, waar minister Gerda Verburg van LNV de opening zal verrichten.IVN streeft naar optimale samenwerking met terreinbeherende organisaties om de mensen die een Nationaal Park bezoeken ook echt te laten genieten van wat het park te bieden heeft. Eind april hebben directies van IVN en terreinbeheerders hier afspraken over gemaakt. Biodiversiteit hangt ook samen met klimaatveranderingen, een onderwerp waarmee IVN zich intensief bezighoudt. Samen met veertig Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij, partici-peert IVN in de actie HIER Nederland Klimaatneutraal. Met trots noem ik ook het klimaatboekje dat alle afdelingen hebben ontvangen. En tot slot breng ik graag de rondreizende tentoonstelling over het klimaat onder de aandacht, die sinds april langs zeventien verschillende locaties toert. Deze tentoonstelling daagt bezoekers uit om na te denken wat de opwarming van de aarde voor henzelf betekent.

Peter RomboutsVoorzitter IVN

Foto: Tineke Velthorst

Deze maand gaat het Biodiversiteitsjaar van start. De Nationale Parken

besteden veel aandacht aan de veranderende natuur en de gevolgen

daarvan voor de verscheidenheid aan soorten. Hoe is het eigenlijk gesteld

met de biodiversiteit in ons land? En welke lokale initiatieven zijn er zoal

voor het behoud van biodiversiteit?

De natuur in Nederland verandert. Dat merken we aan de teruglopende biodiversiteit. Sinds biologen en plantkundigen zoals Linnaeus in de achttiende eeuw soorten systematisch indelen, hebben we in Nederland al 20 procent van onze oor-spronkelijke biodiversiteit verloren. Nog steeds zijn er meer dan 35.000 soorten in Nederland, maar het aantal neemt in rap tempo af. Uit onderzoek is gebleken dat per soortengroep nderde van alle soorten wordt bedreigd. Bij reptielen, pad-destoelen en dagvlinders staat zelfs ongeveer tweederde van de soorten op de Rode Lijst. Bij dagvlinders, zoetwatervissen en korstmossen zijn relatief veel soorten zelfs helemaal uit Nederland verdwenen.

Het belang

van verscheidenheid

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng

Door Tineke Velthorst en Lieke Muyris

35.000 soorten Biodiversiteit verwijst naar de verscheidenheid aan soor-ten op onze planeet. Anders gezegd: hoe veel verschil-lende soorten komen in een gebied voor? Nederland kent er ongeveer 35.000, zon 2 procent van alle soorten die wereldwijd bekend zijn. Dieren nemen daarvan onge-veer 25.000 voor hun rekening, plantensoorten ruim 10.000. Insecten vormen de grootste groep diersoorten, met vooral veel soorten kevers, vliegen, muggen, bijen, wespen en mieren. De grootste groep planten bestaat uit schimmels, zoals paddestoelen. Het aantal zaadplanten in Nederland wordt geschat op 1400. Opvallende soort-groepen als vogels, zoogdieren, vissen, am bien en reptielen hebben veel minder soorten. Een groot aantal van deze soorten is beschermd en staat op de Rode Lijst.

Stadsnatuur in kaartHet project Natuur in Kaart betrekt burgers in Rotterdam bij hun directe leef-omgeving. Rotterdammers krijgen cursus-sen en excursies aangeboden. Door de natuur te beleven en erover te leren raken ze enthousiast over wat in hun buurt allemaal groeit en bloeit. Met behulp van de opgedane kennis brengen ze ook de ora en fauna in hun omgeving in kaart. Het idee voor Natuur in Kaart ontstond zon tien jaar geleden. Toen sloegen het Natuurhistorisch Museum Rotterdam en de dienst Gemeentewerken de handen ineen om de kennis over de natuur in het stedelijk gebied te vergroten. Bureau Stadsnatuur houdt zich sindsdien bezig met het verzamelen van gegevens over ora en fauna in Rotterdam. Van diverse soortgroepen zijn inmiddels versprei-dingskaarten gemaakt, gebaseerd op

Actieplannen voor behoud zeven Limburgse diersoortenVoor het behoud van de biodiversiteit is meer nodig dan alleen de invulling van de Ecologische Hoofdstructuur. Zo moeten er ook actieplannen komen voor bedreigde dieren en planten. De pro-vincie Limburg presenteerde afgelopen winter plannen voor het behoud van de aan heideterreinen gebonden zandha-gedis en gladde slang, voor het vliegend hert, de hazelmuis, de geelbuik- en vroedmeesterpad en voor diverse soorten vleermuizen. De actieplannen zijn ge-maakt in opdracht van Stichting Instand-houding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL).

www.ikl-limburg.nl

Lokaal aan de slag met biodiversiteitOnderzoek, beleid, wetten en regels

zijn belangrijk voor het behoud en

herstel van biodiversiteit. Maar par-

ticuliere en lokale initiatieven tellen

minstens zo zwaar. Wat gebeurt er

op dit gebied zoal in Nederland?

4

Ook het klimaat speelt een rol bij biodiversiteit. De laatste jaren vestigen zich steeds meer soorten uit het zuiden in Ne-derland. Dat zou maar zo door de klimaatverandering kunnen komen; wereldwijd neemt de gemiddelde temperatuur immers toe. Wetenschappers zijn het er steeds meer over eens dat de opwarming van de aarde tenminste voor een deel te maken heeft met de uitstoot van broeikasgassen door menselijk handelen. De klimaatgordel verschuift als het ware naar het noorden. Niet alle soorten kunnen zich snel genoeg aan deze opwarming aanpassen. Sommige trekken naar het noorden, terwijl soorten in het opwarmende noorden nergens meer heen kunnen. En dat heeft allemaal invloed op de biodiversi-teit.

6

Verzuring en verdroging Maatschappelijke ontwikkelingen hebben vaak een nadelige invloed op natuurgebieden of stukjes natuur. Ze veroorza-ken verzuring en verdroging. Daarnaast kan een overmatige toevoer van voedingsstoffen zorgen voor een sterke groei en vermeerdering van bepaalde soorten. Als gevolg daarvan leg-gen andere soorten vaak het loodje. Natuur raakt bovendien versnipperd door bijvoorbeeld de ligging aan een snelweg of door een te hoge recreatiedruk. Leefgebieden worden kleiner, verdwijnen zelfs of staan niet meer met elkaar in verbinding zodat de genetische variatie kleiner wordt. Zo gaat het aantal soorten achteruit en neemt ook het aantal individuen per soort af.

kilometerhokken. In de Flora Roteroda-mensis wordt de in Rotterdam voorko-mende ora bijgehouden. Verder zijn er waarnemingsoverzichten van kranswie-ren, libellen, dagvlinders, sprinkhanen, vissen, reptielen en am bien, vogels en zoogdieren.

www.bureaustadsnatuur.nl

Brabant gaat internationaalMet The Brabant - Oisterwijk Appeal pakt de provincie Noord-Brabant het vraagstuk van de biodiversiteit interna-tionaal aan. Zon 200 deelnemers uit 27 landen kwamen in februari bijeen in Nationaal Landschap Het Groene Woud voor de conferentie Regions as champi-

ons for biodiversity 2010 - Europe meets Brabant, Brabant meets Europe. De hoofdboodschap die op de conferentie klonk: regios en lokale autoriteiten moe-ten hun inspanningen vergroten om de neergang van de biodiversiteit een halt toe te roepen. >>

>>

5

Zandhagedis

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng

Aldoende boeiend butenleavenHet project Aldoende boeiend buten-leaven in het Gelderse Graafschap gaat over biodiversiteit en ondernemerschap. Agrarische ondernemers, landgoedeige-naren, recreatieondernemers en deeltijd- en hobbyboeren willen met het project uitvinden hoe ze op het eigen bedrijf bewuster kunnen omgaan met biodi-versiteit en hoe ze biodiversiteit op een economische manier kunnen versterken en benutten. Al doende verzamelen de deelnemers kennis die ze met collegas en andere partijen in hun omgeving de-len. Zo zijn de ondernemers aan de slag gegaan met duurzaam bodembeheer. Ze werken bijvoorbeeld aan een gezond bodemleven door veel aandacht voor organisch stof in de grond. Toevoegen van compost speelt hierbij een rol, maar ook het behoud van bestaande bodem-structuur door een uitgekiend beheer (bouwplan) en een aangepast gebruik van machines en bewerkingen.De ondernemers hebben ook nieuwe kruidenrijke randen aangelegd om het netwerk van leefgebieden in de

Behoud en herstelHet internationale en nationale natuur- en milieubeleid is beschreven in een aantal wetten en richtlijnen, normen en doelstellingen. Behoud en herstel van biodiversiteit staan hierbij hoog in het vaandel. Om te beginnen moet de kwaliteit van lucht, water en bodem verbeteren en moet de uitstoot van broeikasgassen omlaag. Ook de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is belangrijk voor de biodiversiteit. In 2018 moet de EHS met kerngebieden, natuurontwikkelingsge-bieden en verbindingszones klaar zijn. Het Ministerie van LNV wijst momenteel de Natura 2000-gebieden aan. Hier mogen geen activiteiten plaatsvinden die schadelijk zijn voor de na-tuur, tenzij onder strikte voorwaarden een vergunning wordt verleend.

Zie ook: www.vrom.nl/biodiversiteit en www.biodiversiteit.com

Tineke Velthorst is redactielid/correspon-dent Gelderland, Lieke Muyris is redactie-lid/correspondent Limburg.

De hoge bevolkingsdichtheid en indu-strile activiteiten trekken in Brabant een grote wissel op de biodiversiteit. De provincie onderkent de negatieve weer-slag daarvan op de kwaliteit van wonen en werken, een gezond ondernemings-klimaat en de aantrekkingskracht van de regio voor bezoekers en toeristen. Om tot effectief beleid en pragmatische pro-grammas tot behoud van biodiversiteit te komen, is de provincie op zoek gegaan naar succesvolle methoden die elders in Europa worden gehanteerd. Bovendien probeert de provincie in een netwerk van Europese regios Europese nanciering te vinden voor concrete projecten. Brabant wil daarnaast het fenomeen biodiversi-teit zichtbaar en begrijpelijk maken voor burgers.

>>

>>

Graafschap te versterken. Kruidenrijke perceelsranden, oevers en slootkanten dragen bij aan de belevingswaarde van het landschap door veel variatie aan structuren en de rijkdom aan bloeiende plantensoorten. Bovendien functioneren ze als verbindingen: er zijn veel dieren die het jnmazige netwerk gebruiken als wegennet om zich te kunnen verplaat-sen tussen geschikte leefgebieden. De landbouw zelf heeft ook baat bij kruiden-rijke randen door de aanwezigheid van veel verschillende insectensoorten, die bijdragen aan een beter evenwicht in het ecosysteem. Onder deze insecten zijn veel natuurlijke vijanden die helpen bij het onderdrukken van plagen en ziektes in landbouwgewassen. De ondernemers zijn ook aan de slag gegaan met slim waterbeheer, het herstel van natuurvrien-delijke bosranden, het creren van meer wandelpaden over boerenland en nieuwe concepten voor natuurbeheer.

www.biodiversiteitgraafschap.nl

Fotos: Hans Dekker (boven), Sandra van Breemen (onder)

6

Tijdens mijn eerste vogelreis ontdekte het gezelschap op de vijfde dag dat ik schrijver was. Dan kun jij mooi het reisverslag maken, zeiden ze. Ik durfde geen nee te zeggen. In dat verhaal krioelde het van de leuke vogels, maar de mensen speelden er ook een belangrijke rol in. Zo kwam ik op het idee om een eigen vogelgids te maken.

Ik beleef ontzettend veel plezier aan de natuur. Neem het Roberts-kruid dat als een speldeknop tussen de tegels groeit. Dat rozerode kleurtje is zo ver jnd, zo artistiek. Of als je een grijze gors in je kijker hebt. Het patroon en de kleurschakeringen van zijn kleed, daar kun je een Godsbewijs aan vastknopen.

Vogels laten zich meestal even zien en verdwijnen dan weer. Dat maakt ze tot iets geheimzinnigs. Vroeger jaag-den we op vogels om ze neer te knallen. Toen kwam de beschaving. Nu vangen biologen dieren om er zenders aan te bevestigen.

Liefde voor de natuur overbren-gen, dat is de opdracht van iedereen. Kennis is ook belangrijk, maar zonder liefde lukt het niet. De namen vormen een rijke bron - ik ben natuurlijk een talenman. Maar het gaat niet om feiten alleen. Ik heb n reis absoluut niet leuk gevonden. Toen zaten er in de groep mensen die elkaar continu vliegen af-vingen, bijvoorbeeld over het verschil in lengte van de voelspriet van een boktor of snuitkever. Ik vind details ook interes-sant - maar niet als ze worden gebruikt

als machtsmiddel. Kennisoverdracht om de kennisoverdracht is als weten-schap die zich heeft los gezongen van de bron. Vertoon van geleerdheid moet je in zekere mate op de koop toe nemen, maar heel erge betweters, die moeten dood.

Waar ik me kapot aan erger is als ik naar een mooie natuur lm kijk en dan opeens die stem hoor: HOE LANG ZAL DIT NOG DUREN? Als weerloze kijker heb je daar niets aan. Donder toch op.

Kinderen en vooral pubers zijn voornamelijk bezig met sex. Daar-om is het goed dat er oudere mensen zijn die zich wel druk maken over de natuur. Je moet het zaad vroeg overplanten. Al kijken kinderen de andere kant op als je wijst op een lisdodde, over veertig jaar zeggen ze verrek, daar had mijn moeder het over, had ik toen maar beter geluis-terd.

Toen ik jong was waren er bijna geen roofvogels en als je een hand in de Eems stak, haalde je een skelet boven water, zo smerig was het. Er is in dertig jaar in Nederland veel ten goede veranderd. Maar het kan altijd beter. We moeten inzien dat deze groei niet door kan gaan; dan staan we in het jaar 5000 mannetje aan mannetje en zijn alle dieren dood.

Ineke Noordhoff is correspondent Drenthe.

Favorieten

Gebied: Naardermeer, al ben ik daar nooit geweest. Wanneer ik dat zie vanuit de trein

verlang ik er hevig naar daar te zijn. Op een

ark of zo.

Natuurervaring: Tijdens een groepsreis scheerde een steenarend vlak over ons en

sleurde een reekalf met zich mee. Zelfs bij

grote kerels stonden de haartjes op hun armen

recht overeind.

Soort: De smaragdhagedis is een feest. Zo wendbaar, leuke oogjes en zon tevreden

bekje eronder.

Informatiebron: Bij mij blijft de mens favoriet.

Vrije tijd: Ik luister graag naar Bach of speel zelf piano. Ik hou ook van tv kijken, naar darts,

voetbal of een lm.

Heel erge betweters moeten doodDoor Ineke Noordhoff

Hans Dorrestijn (Ede 16 juni 1940)Schrijver. Publiceerde onlangs Dorres-tijns Vogelgids, zijn achtste boek (ziepag. 27). Trekt met Runes, zijn 15e cabaret-programma, langs theaters. Was tot 1974 leraar Nederlands. Heeft twee kinderen, Jesse (24) en Kirsten (23).

Thuis

in de natuur

Fotos: Martine Sprangers

7

8Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatiein de provincies

> FLE VO L A ND

Ooievaarsnesten in DrontenDe gemeente Dronten heeft drie ooievaars-nesten geplaatst. Dronten wil zo laten zien dat ze natuur en natuurbeleving hoog in het vaandel heeft. De wijkteams van de gemeen-te namen het initiatief voor het project dat wordt uitgevoerd met Landschapsbeheer, Staatsbosbeheer, de provincie Flevoland en verschillende natuurorganisaties, waaronder IVN. Het eerste nest werd geplaatst in het Wisentbos, links van de brug over de hoge vaart aan de Gildepenningdreef. Een mooi open gebied, zodat het nest goed zichtbaar is voor mensen die langs komen met de auto of ets. De ooievaarsnesten zijn gebouwd van Acaciabomen uit het Revebos.Vrijwil-ligers van Landschapsbeheer Flevoland namen de bouw van de drie plateaus voor hun rekening. De ooievaarsnesten zijn zo gemaakt dat ze niet alleen functioneel zijn maar ook mooi om te zien. Of de ooievaars-nesten daadwerkelijk worden bezet, is niet te voorspellen. Het kan wel een paar jaar duren voordat een ooievaar zich op een van deze nesten vestigt.

> GRO NINGEN

Tocht om de Noord Op 6 en 7 oktober vindt op het Wad- en Wierdenpad (onderdeel van de North Sea Trail) de tweede editie plaats van de Tocht om de Noord. Dit jaar kunnen deelne-mers voor het eerst de Tocht om de Noord over de gehele afstand van circa 80 km lopen. Dus van Lauwerszee tot Dollard tou. net zoals in het Gronings volks-lied. De Tocht heeft dit jaar als thema de groene uitloper, een vervolg op de Groene Maand. De deelnemers kunnen evenals vorig jaar rekenen op veel attracties op het gebied van historische, culturele en culinaire Groningse gebruiken. De tweedaagse route volgt voornamelijk de historische kwelderwal en doet daarbij meer dan twintig (wierden) dorpen aan. Natuurlijk is het mogelijk op beide dagen verschillende (langere of kortere) afstanden te lopen, dus voor ieder wat wils. De start is op zaterdag 6 oktober 2007 in Zoutkamp aan de kust van het Lauwersmeer. Elke wan-delaar krijgt een prachtige herin-nering. Wandelaars die de gehele route van circa 80 km in twee dagen volbrengen, ontvangen aan het einde van de Tocht een bijzonder en uniek Pronkjewail. Informatie: tel. (050) 8509023 of (06) 22397307, e-mail: info@tochtomdenoord.nl of www.tochtomdenoord.nl

> ZUID - HO LL A ND

Duurzaamheidseducatie centraal op manifestatie Hoe komt het dat themas als klimaatverandering, CO2-uitstoot, waterstijging en duur-zame ontwikkeling zo fragmentarisch worden aangeboden in het onderwijs? Wat zijn de kansen van duurzaamheidseducatie? En wat zijn de knelpunten? Deze en andere vragen staan centraal op de grootse manifestatie die het IVN Consulentschap Zuid-Holland op 15 juni organiseert. De manifestatie volgt op Raad voor het Klimaat, een campagne waarin consulentschap Zuid-Holland en een aantal andere organisaties in Zuid-Holland heb-ben samengewerkt aan duurzaamheidseducatie voor zon 7500 jongeren in het basis- en voortgezet onderwijs. Vergroting van de betrokkenheid en kennis van het klimaat bij de leerlingen stond daarbij centraal. Leerlingen gingen de dialoog aan met lokale bestuurders over maatregelen en oplossingen in hun regio. De campagne bestond uit een aantal projec-ten voor het basisonderwijs: Sarahs wereld, Sarah in de gemeente, Energy Survival en de warmetruiendag. Het voorgezet onderwijs ging aan de slag met ondermeer Scholen voor Duurzaamheid en Kies de Toekomst.Op 15 juni gaan onderwijsvernieuwers, schoolbesturen, lokale en provinciale ambtenaren en bestuurders, leerlingen en maatschappelijke organisaties met elkaar in debat. Onder-wijsminister Ronald Plasterk heeft toegezegd de manifestatie te openen. Informatie: Daphne Teeling, e-mail: d.i.teeling@ivn.nl, tel. (010) 4779669,www.ivn.nl/zuidholland

9> ZUID - HO LL A ND

Water in het VeldBenieuwd naar de waterkwaliteit bij u in de buurt? Vermoedt u dat u een plek kent waar het water van prima kwaliteit is of juist niet? Doe dan mee met Water in het Veld en meet op of rond 2 juni en 22 sep-tember 2007 de biologische waterkwali-teit in de buurt. U krijgt een set waarmee u uw eigen onderzoek kunt doen: een informatiepakket, materialen zoals een zoekkaart en een schepnet, instructies en opnameformulieren. Water in het Veld is een project van het IVN Consulentschap Zuid-Holland in ConSept -verband. Het haakt in op de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Deze Europese regelgeving zorgt ervoor dat er verplicht wordt gewerkt aan de ecologische gezondheid van het water. Dat biedt goede kansen voor een betere kwaliteit van ons oppervlaktewater. Maar het vereist ook investeringen en offers en levert dus de nodige discussie op. Door te participeren in Water in het Veld levert u een concrete bijdrage aan dit project en aan de toekomst van het waterbeleid. Bovendien krijgt u een beeld van de problematiek en de mogelijkheden rond de (ecologische) waterkwaliteit.Informatie: IVN Consulentschap Zuid-Holland, Arnoud Schouten, tel. (010) 4779669, email: a.d.schouten@ivn.nl, www.ivn.nl/zuidholland

> UT RECHT

Kennismaking met Het Nieuwe NatuurbelevenZon vijftig docenten van IVN-natuurgidsen-cursussen uit het hele land en leden van de landelijke Begeleidingscommissie Natuurgidsen-cursussen (BCN) maakten in april kennis met Het Nieuwe Natuurbeleven. Hierbij staat de wederke-righeid van de relatie tussen mens en natuur cen-traal. Het Nieuwe Natuurbeleven bestaat uit twee samenhangende methodieken die een aanvulling zijn op de natuurbeelden, doelgroepen en werk-vormen zoals die binnen IVN-afdelingen meestal worden gebruikt. Waarnemen met alle zintuigen, bewegen, tekenen, dansen, spel, humor en stilte zijn een aantal terugkerende werkvormen. Gezien de belangstelling komt er dit jaar zeker nog een vervolgdag. De BCN geeft hiermee gehoor aan de wens van diverse IVNers om natuurbeleving als een volwaardig onderdeel in de IVN-natuurgidsencursus op te nemen. Voor IVN-afdelingen zijn er een- of meerdaagse intro-ductie-workshops of korte cursussen op maat. Informatie: Beatrijs van de Lisdonk, IVN Consu-lentschap Utrecht, tel. (030) 2210599, e-mail: b.m.van.de.lisdonk@ivn.nl, www.nieuwenatuurbeleven.nl

> ZUID - HO LL A ND

Politieke Arena Komen politici hun verkiezingsbeloften na? En hoe zit het met het draagvlak voor het coalitieakkoord? Die vragen staan centraal in de Politieke Arena, een spraakmakend debat tussen bur-gers, Statenleden en bestuurders dat het IVN Consulentschap Zuid-Holland organiseert op zaterdag 9 juni in Rot-terdam. Op ludieke wijze wordt onder de aanwezigen het draagvlak voor het nieuwe akkoord gemeten door een veiling van een aantal onderwerpen omtrent duurzaamheid uit het ak-koord. In maart dit jaar zijn we naar de stem-bus geweest om provinciale volksver-tegenwoordigers te kiezen. Vooraf-gaand aan de verkiezingen zijn er vele debatten georganiseerd. Daarna zijn de politici van het openbare toneel verdwenen. Nieuwe coalities zijn tot stand gekomen en de plannen voor de komende vier jaar zijn uiteengezet in een coalitieakkoord. Voor de kiezer is het niet zichtbaar of de gedane verkie-zingsbeloften ook daadwerkelijk zijn nagekomen. Daarnaast is het de vraag of het akkoord kan rekenen op draag-vlak van de burger. Daarover gaat de Politieke Arena. Het debat vindt plaats op zaterdag 9 juni vanaf 13.30 uur. Locatie: de hal van de Centrale Bibliotheek aan de Hoogstraat 110 in Rotterdam. IVN Consulentschap Zuid-Holland organiseert de Politieke Arena in samenwerking met LOKAAL, een Rotterdamse stichting die het politieke debat vanuit een partijpolitiekneutrale opstelling wil stimuleren.Informatie: Marjon Vlug, e-mail:m.a.vlug@ivn.nl, tel. (06) 52450982 of www.ivn.nl/zuidholland

> NO O RD - HO LL A ND

Landschapsgidsen in aantocht IVN Consulentschap Noord-Holland gaat landschapsgidsen opleiden. Het Nationaal Land-schap Laag Holland is een van de gebieden dat als decor voor deze gidsencursus zal die-nen. Het landschap spreekt tot de verbeelding door de grote openheid, de vele weide- en moerasvogels, het oude geometrische inrichtingspatroon in de droogmakerijen, de veen-pakketten en de middeleeuwse strokenverkavelingen. Ook de historische watergangen, de vele archeologische locaties en karakteristieke dijk- en lintdorpen zijn karakteristiek. Het gebied trekt jaarlijks dan ook vele bezoekers, die er ook onder leiding van gidsen op stap gaan. Deze gidsen hebben vaak een specialistische kennis van bijvoorbeeld natuur of cultuurhistorie. Op 4 april organiseerde het Consulentschap Noord-Holland een bijeenkomst in bezoekers-centrum de Poelboerderij om de betrokken organisaties, waaronder Vereniging Agrarisch Natuurbeheer, Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland, Zaanse Schans, Bezoekerscen-trum Ilperveld en de Poelboerderij en IVN afdeling Waterland en Twiske te informeren over en input te vragen voor de cursus. Zo leren de organisaties met verschillende achtergrond elkaar ook nog beter kennen. De cursus gaat najaar 2007 van start. Informatie: Fleur Engel, projectleider IVN Consulentschap Noord-Holland, e-mail: f.engel@ivn.nl

10

> BR A B A NT

Duurzame Driehoek Brabant gaat verderZestien gemeenten, twee waterschappen en de provincie Noord-Brabant hebben hun hand-tekening gezet onder de intentieverklaring Duurzame Driehoek 2007-2010. Daarmee beloven ze minimaal 0,25 per inwoner per jaar te reserveren voor concrete activiteiten en projecten ten behoeve van een duurzaam stukje Brabant.De Duurzame Driehoek is een driehoek (ruim gezien s-Hertogenbosch, Eindhoven en Tilburg) waar duurzaamheid als waarde weegt en richting geeft aan denken en beleid. In november 2003 ging het project van start met dertien gemeenten en de provincie Noord-Bra-bant als deelnemers. Met de aanvulling van drie gemeenten en twee waterschappen is er een goede basis voor de vergroting van be-staande natuurlijke, historische en culturele waarden van het gebied. Dat moet gebeuren door de uitvoering van concrete projecten waarin wordt samengewerkt met zoveel moge-lijk maatschappelijke organisaties, onderwijs-instellingen, bedrijven en burgers. Het IVN Consulentschap Brabant is projectleider.

> GELDERL A ND

Wethouder Nijmegen citeert IVN Tijdens de Politieke Avond, een samensmelting van burgerinspraak, commis-sievergaderingen en raadsvergadering op 11 april, citeerde wethouder Paul Depla van Ruimtelijke Ordening uit de IVN-publicatie Beleidsbenvloeding op lokaal niveau voor de campagne IVN-NatuurNetwerk. De wethouder las de laatste bladzijde voor van het artikel over natuurschouwen in Nijmegen en in het bijzonder in De Driehuizen. Nog een succes: tijdens de raadsvergadering op dezelfde avond werd de aanleg van een atletiekbaan midden in het bos van het Landgoed De Driehuizen voor de laatste maal en met grote meerder-heid van stemmen verworpen.

> BR A B A NT

Takkenhoedjes groot succesNog maar net klaar en nu al een doorslaand succes: Takkenhoedjes. Het door het IVN Consulentschap Brabant voor kleuters ontwikkelde educatief pro-gramma draait sinds Pasen in Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen. Nu al hebben ruim tweehonderd groepen zich aangemeld om het programma voor groep 1 en 2 van het basisonderwijs te volgen. Blikvanger is het pren-tenboek Bergen zand met hoedjes op van Erik van Os en Elle van Lieshout uit Tilburg. De negentien kleutervriendelijke versjes en fraai vormgegeven prenten van Paula Gerritsen sluiten mooi aan bij de beleving van de kleuters. Bij het lesprogramma gaat het vooral om het doen, dus gaan de kinderen in

het Nationaal Park takken sjouwen, hutjes bouwen, het gras horen groeien, berkenbomen zoeken en de wind vangen met hun wangen. Dat doen ze onder begeleiding van kersverse gidsen die in februari en maart een pittige opleiding hebben gekregen.

> GELDERL A ND

Vijftig jaar Boomfeestdag In Gelderland hebben de meeste gemeenten deelgenomen aan het vijftig-jarig jubileum van Boomfeestdag. In Apeldoorn plaatsten leerlingen van drie basisscholen driehonderd wintereiken en beuken in een bosperceel aan de J.C. Wilslaan. Dit bosperceel heeft een hoge natuurwaarde en is in de oorlog gebruikt voor munitieopslag. Het terrein is geschoond en heeft een groene toekomst gekregen door het planten van bomen door kinderen van nu samen met mensen, die vijftig jaar geleden datzelfde in Apeldoorn gedaan hebben. Het bomenfeest werd afgesloten met educatieve activiteiten voor de kinderen van de drie scholen onder begeleiding van mensen van het Natuurhuis en het IVN.

11

> ZEEL A ND

Scholen voor DuurzaamheidDrie VMBO-klassen van het Calvijn College te Goes hebben zich in het kader van het IVN-project Scholen voor Duurzaamheid verdiept in biologische landbouw en voeding. Ze lieten ondermeer leeftijd-genoten het verschil proeven tussen biologisch en gangbaar. Daarnaast onderzochten ze aan de hand van een enqute op internet het koop- en eetgedrag van inwoners van Zeeland. Bovendien kwam een moderne biologische boer voorlichting geven over zijn bedrijf. De opdrachten waren zo opgezet dat de leerlingen inzicht kregen in de gevolgen van productiewijzen. Ze werden zich zo ook bewust van de handelingsperspectieven van de consument. Tijdens een feestelijke en ook smakelijke afsluiting in april presenteerden de zeventig scholieren hun bevindingen aan de provincie, docenten en ouders. In drie hoeken van de zaal konden de gasten het verschil proeven tussen biologisch en gangbaar ge-produceerde appelsapjes, kwark gezoet met honing en zoetstof en drie soorten melk. De middag werd besloten met een kennisquiz voor de leerlingen. De twee winnaars kregen een ge-adopteerde biologische kip in de schoot geworpen. De kippen gingen overigens niet mee naar huis; de winnaars mogen wel iedere maand een doosje biologische eieren ophalen bij de natuurvoedings-winkel. Informatie: www.scholenvoorduurzaamheid.nl of projectleider Scholen voor Duurzaamheid Zeeland Anne Jelle Lycklama, tel. (06) 51592936.

> LIMBURG

Natuurspeelplaatsen in MaastrichtHet Centrum voor Natuur en Milieu-educatie Maastricht en omgeving heeft in samenspraak met gemeenten, buurtplatforms en directies en docententeams van scholen op een aantal plekken in Maastricht diverse natuurspeelplaatsen gerealiseerd. Op de terreinen zijn allerlei spelen mogelijk: fantasie- en rol-lenspelen, kliederen met mergel, klei en water of hutjes bouwen van steen en takken. Mede door de gevarieerde aanleg is er soortenrijke natuur aanwezig die ook voor educatieve doelen wordt gebruikt.Door de verstedelijking wordt het voor kinderen steeds moeilijker om in hun eigen buurt in de natuur te spelen. Toch blijkt uit onderzoek dat dit spel van belang is voor een gezonde ontwikkeling. Vooral kinderen tussen 6 en 11 jaar hebben een duidelijke behoefte aan plekken die niet nadrukkelijk zijn ingericht om te spelen, zoals bijvoorbeeld toestelspeelplaatsen. Een groene speelomgeving biedt kinderen meer variatie, uitdaging en avontuur. Informatie: www.cnme.nl of Paul Janssen van het CNME, (043) 3219941.

> LIMBURG

Ellerschans in ere hersteldDe Ellerschans, archeologisch en cultuurhistorisch waardevol landschapsele-ment ter hoogte van Ell en Swartbroek in Midden-Limburg, is weer zichtbaar gemaakt. De eeuwenoude boerenschans, die in 2005 tijdens graafwerkzaamhe-den bij de herinrichting van de Tungelroyse beek werd ontdekt, heeft zijn functie in het landschap teruggekregen. Via een nieuwe wandelroute en een nieuwe voetbrug over de Tungelroyse beek is de Ellerschans bovendien aangesloten op De Krang, Ellburg en Heijkersbroek. Vluchtschansen als deze ontstonden in Midden-Limburg vanaf het einde van de zestiende eeuw. Tengevolge van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) trokken toen zowel Nederlandse als Spaanse soldaten vaak plunderend door de dorpen, op zoek naar voedsel en buit. De plaatselijke bevolking verschanste zich dan met vee en goed op een vluchtschans. In een moerassig, ontoegankelijk gebied in de omgeving van het dorp werd rond een geschikt stuk grond een meters-brede gracht gegraven. Van de uitgegraven grond werd aan de binnenkant een hoge wal opgeworpen. Deze wal werd verstevigd met takkenbossen en beplant met doornstruiken en snelgroeiend gewas. Over de gracht lag een ophaalbrug. Ernaast op het binnenterrein stond vaak het huisje van de portier die voor het onderhoud van de schans zorgde. Informatie: Vereniging Natuurmonumenten www.natuurmonumenten.nl, of Theo van den Berkmortel, e-mail: t.vandenberkmortel@natuurmonumenten.nl

12

In het weekend van 2 en 3 juni gaat in Nationaal Park De Biesbosch het

Biodiversiteitsjaar van start dat in alle Nationale Parken wordt gehouden.

Wat staat er in het themajaar allemaal op stapel? En hoe is het eigenlijk

gesteld met de biodiversiteit in de Nationale Parken?

De twintig Nederlandse Nationale Parken vertegenwoordigen de diversiteit die in de natuur te vinden is. Een groot deel van de Nederlandse ora en fauna komt in deze gebieden voor. Toch hebben de Nationale Parken niet het patent op de soor-tenrijkdom in Nederland. Ook buiten de parken zijn veel soor-ten te vinden. De Nationale Parken zijn natuurlijk wel heel bijzonder wat het landschap betreft, vertelt Susan Claessens, cordinator communicatie & educatie van het Nationaal Park de Utrechtse Heuvelrug en projectleider van het themajaar Biodiversiteit in de nationale parken. Alle typisch Nederland-se natuurlandschappen zijn vertegenwoordigd, van bossen tot veengebieden en van droge heide tot de natte natuur van de Oosterschelde. Samen geven ze eigenlijk een bloemlezing van de Nederlandse natuur.

Op safariBiodiversiteit is de optelsom van alle vormen van leven op aarde: miljoenen soorten dieren, inclusief de mens, en plan-ten. Zonder insecten kan een vogel niet leven en zonder de vogel worden minder zaden verspreid. Elk dier en elke plant heeft een rol in de keten. Daarnaast is biodiversiteit van be-lang voor ons voortbestaan. Zo voorkomen bomen dat regen de grond wegspoelt en zijn ze belangrijk voor de lucht die we inademen. Maar de biodiversiteit in Nederland is de afgelopen eeuw hard achteruit gegaan. Er is weinig ruimte meer voor de natuur en dus minder leefgebied voor planten en dieren. Daarnaast is Nederland natuurlijk een klein land. Wat soor-

tenrijkdom betreft blijven wij achter bij veel andere landen. In ons land komen zon 25.000 diersoorten voor, waarvan veel insectensoorten, en zon 10.000 plantensoorten. Toch kun je in Nederland k op safari, aldus Susan. Niet op een olifant, maar op je eigen ets door de Loonse en Drunense duinen, met een bootje door de Wieden of met de benenwagen door bijvoorbeeld het Drents-Friese Wold. In elk park kun je ex-cursies maken en veel bijzondere natuur zien. Je kunt planten spotten als bosanemonen of zelfs orchideen. En als je geluk hebt, kom je reen, dassen, bevers, vossen, of uilen tegen.

Natuur belevenHet beheer van de Nationale Parken is in handen van onder-meer Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Landschap-pen en vele particuliere landgoedeigenaren. Het is aan de excursieleiders, onder wie ook de IVN-vrijwilligers, om de bezoekers de natuur te laten beleven en ze te wijzen op bijzondere planten en dieren. We willen mensen laten zien wat er allemaal is, zodat ze merken dat het leuk is om buiten te zijn en je in de natuur te verdiepen. Als je geniet van de natuur, ga je er ook meer om geven. Dan wil je zuinig zijn op die natuur en onderneem je misschien wel actie als die natuur wordt bedreigd. Dat is goed voor het behoud van de soorten-rijkdom, besluit Susan.

Ria van Griethuizen is redactielid/correspondent Utrecht.

Nationale Parken

tonen biodiversiteitDoor Ria van Griethuizen

Educ

atie

en

com

mun

icat

ieIllustraties: Co Loerakker

1313

Startevenement in de Biesbosch op 2 en 3 juni Wie zich helemaal wil onderdompelen in het thema biodiversiteit kan in het weekend van 2 en 3 juni naar de Biesbosch gaan. In dit Nationaal Park openen LNV-minister Gerda Verburg en Ivo de Wijs op 2 juni samen het themajaar. Samen met andere liefhebbers kunt u de vele soorten ora en fauna in kaart brengen die in het park leven. Bijzonder is ook de dieren-modeshow. Kinderen mogen zich verkleden als panter, lieveheersbeestje, poes, teddybeer, bij of ander dier en hun kostuum op de catwalk laten zien. Ze kunnen er leuke prijzen mee winnen.

In alle parken is van alles te doen in het startweekend. Behalve het IVN zijn ook Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Landschappen betrokken bij de activiteiten. Zo zijn er 24-uurstellingen en wandel- en etsexcursies, maar ook een dierensurvival waarbij kinderen een dierenmasker kunnen kiezen en zich op een speurtocht als dat dier mogen gedragen. Verschil-lende parken nemen bezoekers mee naar hot spots, plekken waar u veel kans heeft om bijzondere dieren te zien.

Alle activiteiten zijn te vinden op www.nationaalpark.nlKlik op de speciale banner op de homepage van deze site.

1001-soortendag Tijdens het startweekend op 2 en 3 juni vindt ook de 1001-soortendag plaats, voor het tweede achtereenvolgende jaar. De soortenrijkdom van de natuur in Nederland staat hierbij centraal. Meer dan tweehonderd natuurdeskundigen gaan in ruim 35 natuurgebieden vanuit de bezoe-kerscentra met bezoekers op pad om binnen 24 uur zoveel mogelijk soorten te tellen. Iedereen kan meedoen. Enit Scholtens, cordinator van het Netwerk Bezoekerscentra: Onder leiding van soortenkenners van onder meer IVN, KNNV, SOVON, mossenwerkgroepen, vlinderstichting telden vorig jaar circa duizend bezoekers meer dan 2300 verschillende dier- en plantensoorten. Het centrum met de meest gevonden soorten was het bezoekerscentrum Nationaal Park Duinen van Texel, met meer dan 960 soorten. Dit jaar doen er meer centra mee, de samenwer-kende Nationale Parken doen mee en er worden nog meer activiteiten georganiseerd. Net als vorig jaar worden de totalen bekend gemaakt in de media.In de bezoekerscentra is dit weekend nog veel meer te beleven. Veel centra organiseren spe-ciale excursies om te laten zien wat er groeit en leeft in het gebied. Hoe zit het bijvoorbeeld met herintroductie van verdwenen soorten, welke invloed heeft klimaatverandering op de soorten die in Nederland voorkomen?

Kijk voor meer informatie en het programma op www.bezoekerscentrum.info

Foto: Klaas de Jong

Fotos: Margriet Moerenhout

14

Biodiversiteit leeft in het Nationaal Landschap Hoeksche Waard.

En niet alleen bij natuurbeschermers, belangenorganisaties en overheden.

Een succesvol proefproject laat zien dat ook gewone burgers er hun ideen

over hebben.

Hoeksche Waard

heeft primeurDoor Johan Nebbeling

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

BURGERS BETROKKEN BIJ BIODIVERSITEIT>

De graafmachines zijn nog maar net vertrokken en dus oogt het zompig stukje land langs de provinciale weg nog wat schraal. Maar Joost Kievit, voorzitter van Vereniging Hoeksche-waards Landschap, tevens IVN-afdeling, beziet de uitgegraven kreekjes met hun karige begroeiing door zijn oogharen en weet zeker: Deze am bienpoel wordt een prachtig stukje nieuwe natuur.De aanleg van paddenpoelen is een van de ideen die inwoners van de Hoeksche Waard naar voren brachten in het project Biodiversiteit Hoeksche Waard voor en door burgers (zie kader). Een succesvol project: gewone burgers bleken zich betrokken te voelen bij de natuur in hun leefomgeving. Ze hadden bovendien vaak goeie ideen over maatregelen om de biodiversiteit te bevorderen.

BedenkingenVerrassend, vond Kievit die betrokkenheid en die stortvloed van ideen. Eerlijk gezegd had ik vooraf mijn bedenkingen. Hadden wij zelf niet genoeg plannen die op uitvoering wacht-ten? Maar achteraf ben ik enorm blij. Het was alleen al verfris-send om eens heel andere gezichten te zien dan al die oude bekenden uit ons vaste netwerk.De voorstellen van de burgers waren zeker niet allemaal op-

zienbarend, erkent Kievit. Veel plannen sloten aan bij zaken waarmee we zelf ook al bezig zijn. Maar er zaten genoeg voorstellen bij die voor de natuurbeschermers een eye-opener waren. Zoals het plan om schuttingen in tuinen te vervangen door meidoornhagen. Goed voor de vogels. Dat we daar zelf nooit opgekomen zijn!

Twintig projectenDe ideen van de burgers werden uitgewerkt in werkgroe-pen, onder meer tijdens huiskamerbijeenkomsten. Dit alles resulteerde in een eindrapport met een kleine dertig concrete voorstellen. Ongeveer twintig projecten worden tot eind dit jaar uitgevoerd. Dat gebeurt onder cordinatie van een pro-grammateam, met daarin vertegenwoordigers van gemeenten, de provincie, het waterschap, natuurbeschermers en belan-genorganisaties van visserij en landbouw. Gewone burgers ontbreken. Jammer, vindt Kievit: Als het op uitvoering aankomt, haken individuele burgers af. Het is kennelijk een brug te ver. Dat ligt ook aan de overheid. Die vindt het lastig om subsidiegeld over te maken naar een individu en gaat liever in zee met een orga-nisatie. Overigens zijn er wel individuele burgers die onder de paraplu van een organisatie een project trekken.

Fotos: Johan Nebbeling

Joost Kievit

15

DoelgroepenKievit zou de Hoeksche burgers graag blijvend betrekken bij de natuur en het landschap. Maar dat blijkt toch lastig. Het is ons niet gelukt om mensen na a oop van het proefproject te bereiken. We hebben het geprobeerd via de plaatselijke politiek en via de kerken, maar zonder veel resultaat. Waarom het niet is gelukt? Daar heb ik geen verklaring voor.Wel boekt de Vereniging Hoekschewaards Landschap goede resulta-ten in het onderwijs. 38 Basisscholen op het eiland nemen deel aan een vernieuwd lesprogramma, dat voortkomt uit het proefproject. Vorig jaar volgden tienduizend basisschoolleerlingen dit programma. Een website, waar leerlingen van middelbare scholen informatie kun-nen vinden om werkstukken te maken, is in voorbereiding.Kievit: Als we n ding hebben geleerd, is het dat je de grote groep mensen die buiten je vaste netwerk vallen, ook moet betrekken bij natuur en landschap. Hoe moeilijk dat soms ook is, het levert goeie ideen op en het creert draagvlak. Zoek partners. Bij burgers, maar ook bijvoorbeeld bij boeren en bedrijven. Daardoor sta je sterker tegenover ontwikkelingen die de natuur en het landschap bedreigen.

Meer informatie: www.hwl.nl Johan Nebbeling is freelance journalist.

Duurzame ontwikkelingHet proefproject Biodiversiteit Hoeksche Waard voor en door burgers is onderdeel van het programma Leren voor Duurzame Ontwik-keling van SenterNovem. Dit agentschap van het ministerie van Economische Zaken beijvert zich voor duurzame ontwikkeling. Het doel van het proefproject: burgers laten meeden-ken over mogelijkheden om de biodiversiteit in De Hoeksche Waard te vergroten. Na een oproep in de plaatselijke media meldden zich ongeveer zeventig bewoners, die tijdens twee plenaire bijeenkomsten tal van ideen genereerden. De ideen soms niet meer dan een kreet werden in werkgroepen nader uitgewerkt en vastgelegd in een eindrapport. Dit rapport uit oktober 2004 bevat een kleine dertig concrete plannen zoals: de aanleg van educatieve paden en de opstelling van een vernieuwd lesprogram- ma voor basisscholieren het invoeren van natuurlijk beheer van akkerranden en natuurlijk bermbeheer door boeren een oeverzwaluwplan de aanleg van een educatieve thematuin de aanleg van vispaaiplaatsen en natuur- vriendelijke oevers in waters en kreken de aanleg van en verbetering van bestaan- de waterpaden de invoering van duurzaam groenbeheer op bedrijfsterreinen het aanpassen van gebouwen aan vogels en vleermuizen

Met subsidie van rijk en provincie zijn op dit moment ongeveer twintig van die plannen in uitvoering of in voorbereiding. Soms als afzon-derlijk project, soms als onderdeel van een ander, groter project. Zo maakt de aanleg van de paddenpoeltjes deel uit van het Vlietpro-ject, een provinciaal plan om de biodiversiteit rond de vele waterstroompjes in de Hoeksche Waard te vergroten. Voor het eind van dit jaar moeten alle projecten zijn afgerond.

16

Als het slangenkruid roze bloeit, begint de zomer echt. En tegen de tijd

dat diezelfde plant bijna alleen nog maar blauwe bloemen draagt, is de

herfst alweer daar. Van eind mei tot oktober geeft slangenkruid kleur

aan de duinen bij Bloemendaal. Maar vooral in juni is de veelkleurigheid

op zijn top.

Slangenkruid lijkt van mensen te houden. Juist dr waar zandgrond regelmatig door ons wordt omge-woeld, komt de plant veel voor. Langs wandelpa-den bijvoorbeeld. Dat wil niet zeggen dat je overal en op elke wandeling hele bossen slangenkruid tegenkomt, integendeel. Slangenkruid is kritisch op de srt grond. Alleen kalkrijke zandgrond maakt kans. In Nederland hebben we het dan over delen van de Noord- en Zuid-Hollandse duinen. Door grondwerkzaamheden groeit hij soms bij toeval el-ders in het land, vooral langs spoorlijnen en nieuwe wegen.

Langs de duinpaden valt slangenkruid echt op met zijn bloemen die aan n plant in allerlei kleuren voorkomen. De jonge bloemen, net uitgekomen of zelfs nog in de knop, zijn roze of rozerood. Zodra de bloemen enkele dagen oud zijn, verkleuren ze naar paars. De oudste bloemen zijn blauw. Naarmate de zomer vordert, zie je steeds minder roze en mr blauw.Wat de kleur ook is, alle bloemen hebben een grote aantrekkingskracht op diverse soorten bijen, vlinders en zweefvliegen. Er is zelfs een vlinder (Cy-naeda dentalis) die zonder slangenkruid geen dag te leven heeft. De herfst is de tijd dat de rups zich in de achtergebleven rozetbladeren vreet om daarin te overwinteren. In het voorjaar ontwikkelt het beestje zich ingesponnen tussen de bloemen of in de sten-gel. Zodra het warm genoeg is, verpopt het zich, zodat je in de zomer het vaalwitte vlindertje kan tegenkomen. Groot is die kans overigens niet, want de Cynaeda dentalis vliegt vooral bij schemering rond het slangenkruid.

ff* zien - zomer 2007

Slangenkruid bij Bloemendaal aan ZeeDoor Kees Loogman

Gezocht: slangenkruidWetenschappelijke naam: Echium vulgareFamilie: ruwbladigen, boraginaceaeBloeiwijze: bloemknoppen en net uitgekomen bloemen zijn rozerood, oudere bloemen verkleuren van paars naar blauwBloeiperiode: mei tot oktoberBlad: ruw behaard en langwerpigZaden: de kleine zaden (nootjes) worden veel door vogels gegeten en verspreidGroeiwijze: vanuit rozet op de grond groeit de plant recht omhoog, in lengte varirend tussen 10 en 40 centimeterGroeiplaats: kalkrijke zandgrond, langs paden en wegenVerspreiding: kalkrijke duinen, elders in Nederland zeldzaamStatus: de plant komt niet voor op de rode lijst

Foto: Frits van DaalenN

atuu

r en

leef

omge

ving

Met IVN Zuid-Kennemerland op zoekOp zondag 17 en 24 juni organiseert IVN Zuid-Kennemerland slangenkruidexcursies in de Kennemerduinen (nationaal park Zuid-Kennemerland). Behalve slangenkruid valt hier nog veel meer te zien, horen, voelen en ruiken: nachtegalen, reen, vossen, konijnen en bloeiende duinroos op de zuidhellingen van de duinen.Vertrek om 12.00 uur vanaf bezoekerscentrum De Zandwaaier langs de Zeeweg in Overveen. Parkeren bij ingang Koevlak. Duur: 1,5 uur.Vooraf aanmelden: Marc van Schie, tel. (023) 5351239 of e-mail: publiciteit@ivnzk.nlZie ook www.ivnzk.nl en www.npzk.nl

17

Illustratie: Hans Knemann

Slang Volgens de lijfarts van de Romeinse keizer Nero, Dioscorides, hielp de wortel, indien met wijn gedronken, tegen slangenbeten. Dankt de plant daaraan zijn naam? Of aan de gelijkenis der bloemen met de opengesper-de muil ener slang, zoals dat beschreven staat in de Flora van Heimans en Thijsse. Het een zal ongetwijfeld met het ander te maken hebben In Nederland circuleren ook andere namen voor deze plant, zoals slangenhoofd en adderkop.

Waar te zien? Langs de etspaden die vanaf de kust bij Bloemendaal aan Zee (te bereiken vanaf de A9, via Haarlem) de duinen in gaan, groeit en bloeit volop slangen-kruid. Je kunt vanaf de kop van de Zeeweg het etspad richting paviljoen Parnassia nemen, of het Visserspad richting Zandvoort en Haarlem. Maak er eventueel een wandelrondje slangenkruid van: start bij de Zeeweg en loop langs het etspad noordwaarts richting Parnassia; hier via het strand terug richting Bloemendaal aan Zee. Liever een georganiseerd rondje? Ga dan mee met IVN Zuid-Kennemerland.

* ora en fauna

Tweede uit een serie met kenmerkende seizoens-

soorten en waar deze te vinden zijn. Met dank

overgenomen van natuurmagazine Grasduinen.

De IVN-afdeling organiseert ter plekke excursies

op zoek naar de beschreven soort.

Grasduinen biedt elke maand natuurreporta-ges, fotos, tips en ideen om er zelf op uit te trekken. Meer informatie: www.grasduinen.nl

Kees Loogman is hoofdredacteur van natuur-magazine Grasduinen.

18

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Door Ineke Noordhoff

Midden in het lokaal staat de Wonder-

Koffer. De kinderen vliegen erop af. Ze

ruiken eraan, gluren door een spleetje

en pulken voorzichtig aan de randen.

Sander is brutaal: hij friemelt aan het

handvat en duwt het per ongeluk in de

doos. Hij schrikt er zelf van.

Sjoertje Klomp staat voor groep 5 en 6 van De Regenboog, een pro-testants-christelijke Jenaplanschool in Emmen. Met zachte woorden dirigeert ze de kinderen naar hun stoel. Wat zou er in deze doos zitten? vraagt ze. En leerling mag voorzichtig schuiven met de doos. Een volgende mag hem optillen. Zitten er wonderstenen in? Karlijn mag ruiken. Er zit een luchtje aan. Een buitenluchtje, zegt ze gedecideerd.Gretig priemen de vingers in de lucht als juf vraagt wie de doos wil openmaken. Berlinde mag beginnen. De oogst is gevarieerd: kijkbe-kers met vergrootglas en een spin. Een echte? Nee joh. Door-zichtige doosjes met WonderMunten, WonderWijzers met planten en dieren, een boek en een grote kleurige plaat. Sjoertje hangt de WonderPlaat op het bord. De klas kijkt wat erop staat: een school met daaromheen bomen, planten en dieren. Het lijkt wel een oerwoud, merkt een leerling op.

Kruipende beestjesDe Regenboog wordt omgeven door trottoirtegels en de muur is van bakstenen, menen de leerlingen dan nog. Maar een half uur later telt de klas 500 struiken, 13 bomen, 19 soorten planten en 9 soorten kruipende beestjes op het veldje voor school. Gerben laat twee slak-ken aan de groep zien. Erik en Peter vertellen dat uitenkruid echt heel bijzonder ruikt. Een dooie hommel belandt in de kijkbeker. Waar vond je die hommel?, wil juf weten. Zo maakt ze een brug naar de bloeiende roze struik, waar de nectar voor insecten te vinden is. Het lespakket WonderWeb gaat over biodiversiteit, maar dat woord wil er nog niet in. Dieren moeten eten en wonen, dat snapt iedereen. Esme en Fleur bestuderen enthousiast een pissebed. Vroeger sliepen kinderen op stro, en dan pisten ze in hun broek. Als ze die al hadden, verklaart Esme de naam van het dier. Fleur leest op de WonderWijzer een ander verhaal: Als een vijand in de buurt komt, gaan ze pissen en dat stinkt.Maurice vond het leuk, deze les over de WonderKoffer. Maar hij heeft ook wel zin om thuis op de computer te gaan spelen. Met de Wonder-Game op www.wonderweb.nl kan hij ontdekken hoe vlinders een veilig heenkomen moeten zoeken voor hongerige vogels.

Ineke Noordhoff is correspondent Drenthe.

Jeug

d en

jong

eren

Drentse aanpakSommige kinderen weten er veel vanaf, anderen nog te weinig. Daarom is het goed dat planten en dieren in de schoolomgeving een kerndoel zijn van het basisonderwijs. Sjoertje gebruikt ieder jaar het IVN-lesmateriaal en neemt de kinderen regelmatig mee naar buiten. De WonderKoffer is een nieuw product. De sector onderwijs van IVN Consu-lentschap Drenthe zorgt voor nascholing van schoolteams via Gemeentelijke Scholennetwerken. Sjoertje Klomp was op 18 april met leerkrachten van dertig andere Emmense scholen op een bijeenkomst waar Agnes Bakker en col-legas van het IVN de WonderKoffer met de leerkrachten uitprobeerden. Dankzij een gemeentesubsidie hebben alle Emmense scholen de koffer gekregen. Het lespakket WonderWeb is beschikbaar in het hele land en kost 35,00. Kijk op www.wonderweb.nl

Er zit een

buitenluchtje aan

Fotos: Arienne Flipse

Groene jongerenorganisaties op een rij

LHUMP: Landelijk Hogeschool en Univer-sitair Milieu PlatformHet LHUMP is d netwerkorganisatie voor studenten die zich inzetten voor duur-zame ontwikkeling. Hoofdactiviteiten zijn actievoeren, informeren en lobbyen.www.lhump.nl

JMA: Jongeren Milieu ActiefJMA laat op creatieve wijze zien hoe makkelijk het is om zelf iets te doen voor een beter milieu, met name met ludieke acties.www.jma.org

JNM: Jeugdbond voor Natuur- en Milieu-studieOp JNM-activiteiten staat de natuur bele-ven en bestuderen centraal. Activiteiten: kampen, weekenden en excursies.www.jnm.nl

NJN: Nederlandse Jeugdbond voor Na-tuurstudieLeden van de NJN organiseren kampen, excursies en andere activiteiten waarbij natuurstudie centraal staat.www.njn.nl

WoesteLand: de jongeren van het IVNWoesteLand wil met haar activiteiten jongeren op een leuke manier betrek-ken bij natuur en milieu. Op kampen en weekenden wordt vrijwilligerswerk gedaan in de natuur.www.woesteland.nl

Door Marieke van Geel

Jeugd en jongeren

Waar staan onze organisaties voor? Wat voor mensen lopen er rond? En hoe kunnen we gebruik maken van elkaars kennis, kunde en materiaal? Voor het antwoord op die vragen kwamen actieve leden van verschillende groene jongerenorganisaties eind april naar t Laer bij Hilversum. Een weekend lang werd er gepraat, gebrainstormd, genoten en gefeest. De afzonderlijke organisaties gaven workshops in de stijl van hun activiteiten. Zo ging WoesteLand aan het werk in de natuur, waren er excursies om vogels en insecten te bekijken en determineren en werd er gediscussieerd over milieuproblemen en duurzaam leven. Daardoor leerden de leden van de organisaties elkaar goed kennen, wat wel bleek tijdens een zeer geslaagd feest op zaterdagavond.

Zondagmiddag praatten kleine groepjes verder over samenwerking en doelen voor de toekomst. Want de jongerenorganisaties willen ervoor zorgen dat jongeren makkelij-ker terecht komen bij de organisatie waar ze zich thuis voelen en zo ook meer jonge-ren betrekken bij natuur en milieu. Van de geopperde initiatieven is KeiGroen (www.keigroen.nl) al van de grond gekomen. Op deze website voor jongeren met interesse in natuur en milieu stellen alle organisaties zich voor en kondigen zij hun activitei-ten aan. Er is ook ruimte voor discussie over natuur- en milieugerelateerde themas. Ander concreet resultaat van het weekend: tussen twee kampen van de Jeugdbond voor Natuur- en Milieustudie in komt WoesteLand een week naar Vlieland. In plaats van alle materialen heen en weer te slepen, gaat WoesteLand gebruik maken van de tenten en kookspullen van JNM. Dat scheelt beide organisaties tijd en geld.

Groene jongerenorganisaties kunnen n willen

veel van elkaar leren en pro teren. Dat bleek

tijdens een lenteweekend in april.

Foto: Jeroen Groothuismink

Jong en groen,

apart en toch samen

Zet duurzaam consumeren op de kaart!Op 4 september 2007 is het weer Duurzame Dinsdag. Dan overhandigen we voor de negende keer het Duur-zame Koffertje aan vertegenwoordigers van de Tweede Kamer en het kabinet. Het Duurzame Koffertje wordt weer gevuld met initiatieven, wensen en statements door burgers en organisaties. Alle initiatieven rondom het thema Duurzaam consumeren zijn van harte welkom. Zo zetten we samen duurzaam consumeren op de kaart!Duurzaam consumeren gaat over consumeren en pro-duceren zonder dat het milieu daar ernstige schade van ondervindt en zonder dat mensen eronder lijden. Daaronder vallen productie, inkoop, voeding, materi-aalgebruik, vrije tijd, kleding, energie, ondernemen, sparen en beleggen.U kunt tot 24 augustus een initiatief indienen op www.duurzamedinsdag.nl. Houd deze site in de gaten voor het laatste nieuws.

Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie -landelijk

Ommetje Poelpolder wint landelijke hoofdprijsMet hun Ommetje Poelpolder hebben Geeke van Doornen en Maaike Breuren de hoofdprijs van de landelijke Ommetjesprijsvraag van Landschapsbeheer Nederland gewonnen. De win-naars kunnen met het prijzengeld van 30.000,- hun ommetjesidee rond Lisse realiseren. Het ommetje Poelpolder loopt straks over de slingerende dijk rond de Poelpolder bij Lisse, n van de eerste droogmakerijen (1622) in Zuid-Holland. Ondanks de verstedelijking is deze polder vrij gaaf bewaard gebleven. Het winnende ommetje sprak de jury aan omdat het op schitteren-de wijze laat zien hoe je in een verstedelijkte omgeving met eenvoudige ingrepen een ommetje kunt realiseren. Met de Ommetjesprijsvraag wil Landschapsbeheer Nederland mensen inspireren tot het bedenken en realiseren van kleine wandelingen dicht bij huis. Door ruilverkaveling, dorps- en stadsuitbreiding en de aanleg van infrastructuur zijn veel historische voetpaden zoals kerken- en jaagpaden verdwenen uit het landelijk gebied. De prijsvraag biedt de mogelijkheid om weer het rondje rond het dorp te maken zodat wandelaars het buitengevoel dichtbij huis kunnen beleven. Er werden 461 ideen ingestuurd.

Leerlijn en les-materiaal klimaat en duurzame energie Klimaat en energie zijn actuele onderwerpen die ook binnen het onderwijs aandacht verdienen. Leerkrachten en natuur- en milieueducatieve centra kunnen hiervoor nu ook gebruik maken van de leerlijn klimaat en duurzame energie. Deze is te raadplegen op de website www.leerlijn.info/klimaatenergie. Hier is ook een database te vinden met ondermeer de beschikbare (landelijke) lesprogrammas en les-pakketten voor basis- en voortgezet onderwijs op het gebied van klimaat en duurzame energie. Meer informatie: SME Advies, Judith Harrewijn, harrewijn@sme.nl en IVN Kenniscentrum, Leontien Kuip, l.kuip@ivn.nl, tel. (020) 5308867.

Week van de smaakTijdens de Week van de Smaak, van 24 tot en met 30 september 2007, wordt overal in het land aandacht besteed aan pure smaak en eerlijke voeding. Honderden restaurants, producenten, natuurvoedingswin-kels, supermarkten en boerderijen doen mee. Op www.weekvandesmaak.nl is ondermeer via een webcam te zien hoe een appel groeit. Andere aanraders zijn de verkiezing van de Helden van de Smaak en het project Boer zoekt Mond, waarbij basis-scholieren een gastles krijgen van een boer of tuinder.De Week van de Smaak biedt ruimte voor initiatieven uit het hele land. In de Week van de Smaak draait alles om smaak en om vijf kernwaarden: Ambachtelijk, Seizoensgebon-den, Diervriendelijk, Natuurzuiver (zonder additieven) en Vermelding herkomst. Iedereen is van harte welkom om een bijdrage te leveren. Tot 1 juli kunt u activiteiten, proe-verijen of speciale menus via de website aanmelden. Hier vindt u ook de kalender met activiteiten.Informatie: www.weekvandesmaak.nl

20

21

Veertig organisaties zetten zich in voor beter klimaat Op 18 april vond op het Museumplein in Amsterdam de start van de actie HIER Nederland Klimaatneutraal plaats. Er werd een veertig meter lange banier onthuld, waarbij veertig organisaties, zoals het Prins Claus Fonds, Vogelbescherming Nederland, Milieudefensie, Unicef en IVN tegelijkertijd

tekenden voor een nationale oproep en hun eigen betrok-kenheid om hun C02-uit-stoot terug te dringen. Veer-tig directeuren van veertig instanties zetten hun handtekening op de banier.

Consumptie biologische voeding gestegen De consumentenbestedingen voor biologische voedingsmiddelen zijn vorig jaar met 9 procent gestegen tot 460,3 miljoen. Vooral dagverse biologische zuivel, exclusief kaas en boter, doet het goed bij de consument. Het marktaandeel vlees steeg naar 2,3 procent en brood met 14 procent. Consumenten besteedden in 2006 in totaal 24,6 miljard aan voedingsmiddelen: een stijging van 3 procent. Daarmee bedraagt het biologische aandeel 1,9 procent. In 2005 scoorden Zwitserland met 4,5 procent en Duitsland met 3 procent beter, maar Nederland bleef in dat jaar landen als Itali (1,6 procent), het Verenigd Koninkrijk (1,3 procent) en Frankrijk (1,1 procent) voor. De stijgende cijfers hebben nog geen gevolgen gehad voor de omvang van de biologische land- en tuinbouw in Nederland. De verwachting is dat de groei aanhoudt en dat er dit jaar weer nieuwe omschakelaars bij komen.

Tien aanbevelingen voor natuur-en milieubeleidSamen sterk voor een groen en duurzaam Nederland. Onder die titel kreeg minister Cramer van VROM op 3 april tijdens een discussiebijeen-komst tien aanbevelingen voor natuur- en mi-lieubeleid. De aanbevelingen, met een focus op ecosystemen en biodiversiteit, zijn een initiatief van de Nederlandse afdeling van IUCN The World Conservation Union (IUCN NL). Het initiatief wordt gedragen door de niet-gouvernementele IUCN-lidorganisaties in Nederland, waaronder het IVN. Ook input uit het bedrijfsleven is ver-werkt. De tien aanbevelingen vormen een goede basis voor een verdere dialoog tussen overheid, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven over de voor natuur- en milieubeleid belangrijke themas. De adviezen zijn een antwoord op een aantal wetenschappelijke studies die duidelijk maken dat de gezondheid van de mondiale ecosystemen ernstig achteruit gaat. Zo toont het Millennium Ecosystem Assessment, uitgevoerd door 1300 wetenschappers in opdracht van de Verenigde Naties, aan dat het steeds slechter gaat met de belangrijke ecosystemen op onze planeet.

Certi caten voor screeners KwaliteitsmeterDe eerste tien mensen uit het natuur- en milieueducatieve veld zijn onlangs gecerti ceerd tot screener Kwaliteits-meter voor het primair onderwijs. Ze ontvingen tijdens een feestelijke bijeenkomst op 18 april hun certi caat uit handen van Roel van Raaij van het ministerie van LNV. Afgelopen najaar werden deze screeners opgeleid. De Kwaliteitsmeter meet de kwaliteit van educatieve materialen en diensten en brengt samenhang in het aanbod van producten van deelnemers. Gescreend lesmateriaal kan worden opgeno-men in de database. Leden van de Kwaliteitsmeter kunnen bovendien voor een klein bedrag lesmaterialen overnemen.Voor aanmelding en inzien van de database zie: www.podiumonline.nl/kwaliteitsmeterInformatie: Jeanne Hup, IVN Neder-land, e-mail: j.hup@ivn.nl, tel. (020) 6228115.

DUURZAMEvacaturebank

Op zoek naar duurzaam werk?

Er is nu een vacaturebank die werkgevers en

werkzoekenden in de duurzame sector bij elkaar

brengt. Je vindt er vacatures in o.a. de volgende

sectoren: duurzaam bouwen en wonen, duurzame

energie, eco toerisme, fair trade, goede doelen,

mens en maatschappij, milieu, MVO bedrijven,

natuurvoedingsbranche, non-profit en vrije scholen.

voor informatie:www.duurzamevacaturebank.nl

- werken aan een duurzame samenleving -

Meer info en bestellen op vroegevogels.vara.nl

DE 100 MOOISTE FOTOS VAN

VROEGE VOGELS-LUISTERAARSgebundeld in

het boek Natuur in Beeld 2006

(advertenties)

22

Reizende klimaattentoonstelling De temperatuurstijging wordt in ons land vooral als posi-tief ervaren, maar is dat terecht? In een reizende tentoon-stelling, georganiseerd door IVN, komen deze en andere vragen over het klimaat op een interactieve manier aan bod. Twee identieke tentoonstellingen over het verande-rende klimaat gaan tegelijkertijd het hele land door. Op een speelse en informatieve manier maken kinderen n volwassenen kennis met de gevolgen van klimaatver-andering in Nederland. Bezoekers worden uitgedaagd om na te denken over wat de opwarming van de aarde betekent voor de wereld en voor henzelf. Er worden ant-woorden gezocht op belangrijke vragen, zoals: Moeten we voorbereidingen treffen op extreem weer? of Wat zijn de gevolgen voor natuur, landschap en milieu in mijn directe omgeving? De rondreizende tentoonstelling is geschikt voor kinderen vanaf 12 jaar en is gratis te bezoeken. Kijk voor data en locaties op www.ivn.nl/klimaat

Live Earth 7-7-7 De drie zevens staan voor de datum waarop Live Earth plaatsvindt, 7 juli 2007. Op verschillende continenten worden zeven concerten georganiseerd om betrokken-heid te creren bij het wereldwijd veranderende klimaat. De voormalige Amerikaanse vice-president Al Gore, n van de organisatoren van het evenement, verwacht dat Live Earth een miljardenpubliek zal trekken. We hopen dat Live Earth een wereldwijde campagne op gang trekt om mensen de middelen aan te reiken om de klimaat-crisis op te lossen, aldus Gore. De opbrengst van Live Earth gaat naar organisaties als Alliance for Climate Protection, de Climate Group en Stop Climate Chaos. Ook wordt een groen voorbeeld gegeven aan andere muziekevenementen door bijvoorbeeld het gebruik van eco-vriendelijke elektriciteit.Kijk voor meer informatie op liveearth.org

Vervolg Uit het veld - landelijk

Waarom moet toch alles in geld worden uitgedrukt? Wie zich bezighoudt met na-tuur en economie krijgt deze vraag nogal eens voorgeschoteld. Daarachter gaat een hele wereld aan gedachten schuil.

Niet de minst belangrijke is het idee dat de natuurbescherming een van de weinige terreinen is waar de vuige markt haar intrede nog niet heeft gedaan. En dat bij de natuurbescherming gelukkig de nadruk nog ligt op puurheid, schoonheid, ongeschondenheid. Er is als het ware sprake van een soort economische maag-delijkheid. Kennelijk mag je de waarde van de natuur niet in geld uitdrukken, zeg ik dan altijd. Het kromme is echter dat de natuurbescherming de schade aan de natuur bijvoorbeeld als gevolg van ver-droging, verzuring en klimaatverandering al jaren wl in geld uitdrukt (en niet in madeliefjes). Schade die in de miljarden loopt. Maar iets kan alleen maar schade opleveren als het geld waard is. Toch?

Verdienen aan natuurMijn werkzaamheden bestaan niet uit het in geld uitdrukken van bomen, stranden en rietkragen. Ik heb de afgelopen jaren vooral laten zien dat bedrijven en overhe-den in en rond natuurgebieden veel geld verdienen. Het probleem is dat zij aan die natuurgebieden niet meebetalen. Dat wisten we natuurlijk al lang, maar vooral de rol van de overheid hierbij is interes-sant. Natuurbeschermers leggen immers al sinds de jaren zestig hun vertrouwen in handen van de overheid. Dr moet het geld vandaan komen.

Scheve verhoudingNu heeft het Milieu- en Natuurplanbu-reau vastgesteld dat 0,2 procent van de rijksbegroting wordt vrijgemaakt voor natuurbescherming. Onderzoeken in verschillende regios van Triple E laten duidelijk zien dat de geldstromen die zijn te herleiden tot de natuur in de vele miljarden lopen. Dat houdt in dat sprake is van een zeer scheve verhouding tussen de genvesteerde middelen en baten. Deze scheefheid kan men moreel verwerpen, maar veel belangrijker is de economische insteek. Wie dit vraagstuk

De BV Nederland ziet natuur als wingewest

De stelling van Amsterdam

Neemt u zelf ook stelling en heeft u een uitgesproken mening over een onderwerp dat een relatie heeft met natuur, milieu en educatie, stuur deze dan in maximaal 400 worden naar: mensennatuur@ivn.nlDe hier ingenomen stelling geeft uitsluitend de mening weer van de auteur, niet van de redactie of het IVN.

23

door een economische bril bekijkt, kan namelijk niet anders dan constateren dan dat wij als samenleving ons geld wat de natuur betreft niet evenwichtig herinves-teren waar het wordt verdiend. Dat houdt op de lange termijn in dat de BV Neder-land de natuur ziet als een wingewest. Doordat we in de natuur niet investeren neemt onze welvaart af. Want die is juist gebaat bij hoogwaardige natuur, zoals uit onze bestedingen blijkt, en vereist dus meer geld.

Daarom ben ik sinds enige tijd een adept van Margaret Thatcher. I want my money back.

Tom Bade, directeur Kenniscentrum Triple E

Reageren op deze stelling? Ga naar www.ivn.nl/forum

Foto: Ren Ros, Stelling van Amsterdam

24

Agenda

Dinosaurs Alive!In het Haagse IMAX- lmtheater Omniversum draait de grootbeeld- lm Dinosaurs Alive! In deze unieke productie komen de prehistorische giganten door de modernste ani-matietechnieken op spectaculaire wijze tot leven. President Kennedylaan 5, Den Haag.www.omniversum.nl

1001 soortendag2 juniPer natuurgebied gaan soortendes-kundigen en recreanten op pad om zoveel mogelijk soorten te vinden. Aan deze dag doen veel nationale parken mee, omdat zij gezamenlijk aandacht gaan besteden aan het thema biodiversiteit.www.bezoekerscentra.info

Kom kijken en proeven op de biologische boerderij23 en 24 juni Ruim tweehonderd biologische boeren en tuinders in het hele land stellen hun deuren open voor het publiek. Iedereen is welkom om een kijkje te komen nemen op het biologische boerenerf. Biologica organiseert de Open Dagen voor de tiende keer. Met rondleidingen, proeverijen, kinderactiviteiten en etstochten kunt u op een leuke manier kennismaken met de biolo-gische landbouw en voeding. www.biologica.nl/opendagen

Juni = dierentuinmaand!juni De vijftien dierentuinen aangesloten bij de Neder-landse Vereniging van Dierentuinen (NVD) hebben in juni wat te vieren. De NVD-dierentuinen werken namelijk al veertig jaar samen, bijvoorbeeld op het gebied van dierenwelzijn, natuurbehoud en educatie. De hele maand zijn er extra activiteiten en kinderen kunnen meedoen aan de wedstrijd Wordt dierentuin-kinderDIEREKTEUR!! www.dierentuinmaand.nl.

Het klimaat verandert. Heb je het al gemerkt?Tot en met eind december 2008Reizende tentoonstelling over klimaatverandering. Op deze interactieve en speelse tentoonstelling kan iedereen ervaren wat er aan de hand is met het klimaat. Te zien bij ondermeer bezoekerscentra, NME-centra en gemeentehuizen. www.ivn.nl/klimaat

Streekfestival Het Groene Woud1 juliOnder de noemer Brabants grootste tuin op t zuiden wordt op zondag 1 juli het derde Streekfes-tival van Het Groene Woud gehouden op Landgoed Velder in Liempde. Op het sfeervol ingerichte evenemententerrein zijn zon 150 stands te vinden, gerangschikt op themas als kunst, natuur, recreatie landbouw en culinair.

Zomerexcursie:Zomeravondwandeling in het Ommedijkse BosZin in een zomeravondwandeling en een mooi natuurverhaal? Op 21 juni, de langste dag van het jaar, kunt u op pad in het Ommedijkse Bos met IVN Leiden. Het bos ligt op de grens van Wassenaar en Leiden, te midden van uitgestrekte weidevelden, afgelegen en niet toeganke-lijk voor publiek. Ooit voorzag het boeren en vissers van hout. Een werkgroep van IVN Leiden toverde dit verwaarloosde natuur- en cultuurhistorische erfgoed om tot een gevarieerd natuurgebied dat de duinen en het Hollandse Plassengebied verbindt. Ontdek al wandelend de overdaad op de rijke bodem van het oude stroomgebied van de Rijn, op de rand van de oude strandwallen. En luister ter afsluiting bij ondergaande zon naar een mooi natuurverhaal, met zingende weide- en bosvogels op de achtergrond. Gewoon genieten.

Datum: Donderdag 21 juni, start 20.00 uur tot zonsondergang (eerder vertrekken mag).Startplaats: Boerderij Nellestein, Maaldrift 6, WassenaarInformatie: www.ivn.nl/leiden, kijk onder activiteiten bij het Ommedijkse Bos.

Voor meer zomerexcursies en vele andere activiteiten van IVN-afdelingen zie www.ivn.nl, ook voor links naar afdelings-sites. Veel informatie van en voor natuur- en milieueducatieve centra zijn te vinden op en via www.podiumonline.nl

25

> FLEVOLAND

Linnaeusjaar 2007 De stad Harderwijk staat het hele jaar nog in het teken van Linnaeus. Het 300e geboortejaar van deze beroemde Zweedse arts en plantkundige wordt wereldwijd herdacht. Linnaeus kwam in 1735 naar de toenmalige Gelderse Universiteit in Harderwijk om zijn wetenschappelijke titel te behalen. www.linnaeusjaarharderwijk.nl

> ZUID HOLLAND

Duurzame Dinsdag4 september Den HaagOp Duurzame Dinsdag krijgt het kabinet weer het Duurzame Koffertje aangeboden. Het Koffertje bevat wensen en initiatieven uit alle hoeken van de samenleving. Onder het motto Zet duurzaam consumeren op de kaart! kan iedereen op duurzaam con-sumeren gerichte initiatieven aanmelden viawww.duurzamedinsdag.nl

Vier natuurvisiesTot en met 26 augustus Expositie van aan de natuur gerelateerd werk. Een verrassend geheel van vier natuurvisies.Natuurmuseum Rotterdam, Westzeedijk 345, Rot-terdam, www.nmr.nl

Bomen over bijenTot en met 31 december Tentoonstelling over het bomen: praten over bijen en de relatie tussen bomen en bijen in het voor de mens en dier zo belangrijke ecosysteem. Boomkwekerijmuseum, Reijerskoop 54, Boskoop.www.boomkwekerijmuseum.nl

> OVERIJSSEL

Kriebelende kruipersTot en met eind juni Fotografen Wim van Egmond en Jan Parmentier tonen niet alleen de schoonheid van een aantal soorten maar laten ook de lastpakken zien, zoals de teek. Er zijn ook levende kriebelende kruipers. Natura Docet, Oldenzaalsestraat 39, Denekampwww.naturadocet.nl

> NOORD-HOLLAND

Grote visie, weinig ruimte 21 juni Een interactief en informatief festival over ruimte en de toekomst van Nederland. Voor betrokken profes-sionals en nieuwsgierige denkers en doeners van 8 tot 88 jaar. Klimaatverandering, energie, water en mensen zorgen voor spanning in de ruimte. Hoe gaat Nederland duurzaam de toekomst in?NDSM-werf Amsterdam, www.midzomern8.nl

Vlinders in de duinen Tot en met 27 juni De ontdektentoonstelling geeft een echt lentege-voel. Welke vlinders leven in de duinen van Natio-naal Park Zuid-Kennemerland? De tentoonstelling is boeiend voor het hele gezin. Duincentrum De Zandwaaier, www.npzk.nl

> NOORD-BRABANT

Open Dag en Kempische Na-tuurmarktZondag 24 juni Een groot aantal milieuvriendelijke bedrijven en verenigingen op het gebied van gezond en natuurlijk leven presenteren zich. De Natuurtuin is in al zijn pracht te bewonderen en de hele dag geven deskundige gidsen van IVN, Velt en de Bijenhoudersvereniging rondleidingen. Natuurtuin t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk, tel. (0497) 575207www.natuurtuin.org

Uit de natuur gemaakt Tot en met maart 2008 Deze tentoonstelling bestaat uit een bijzondere verzameling gebruiksvoor-werpen van bouwkundige Wim van Oijen (1950). Verder te zien: prachtige uitheemse dieren. Jonge bezoekers kunnen deelnemen aan opdrachten via spannende speurtochten en com-puterspelletjes.Natuurmuseum Brabant, Spoorlaan 434, Tilburgwww.natuurmuseumbrabant.nl

> GELDERLAND

Tentoonstelling Bij Nacht En OntijTot en met 2 september De expositie toont alle in Nederland broedende soorten uilen, maar ook soorten die elders in Europa voorkomen.Natuurmuseum Nijmegen, Gerard Noodstraat 121, Nijmegenwww.natuurmuseum.nl

> GRONINGEN

Dinos en Draken De tentoonstelling besteedt aan-dacht aan de verklaring van fossie-len door mensen van verschillende tijden en culturen. Gellustreerd met vele verhalen, mythen en legenden.Natuurmuseum Groningen, Praedi-niussingel 59www.natuurmuseumgroningen.nl

> UTRECHT

Themamaanden Water in OvervloedTot en met 1 augustus Nederland strijdt al jaren tegen het water. Rijkswaterstaat houdt zich hiermee op veel gebieden bezig. Deze themaperiode in het Mobilion zijn er allerlei leuke waterevenementen voor jong en oud.Mobilion, Groenewoudsedijk 2a, Utrechtwww.rijkswaterstaat.nl/mobilion

Prijzen incl. BTW en BPM, excl. kosten rijklaar maken, de verplichte verwijderingsbijdrage en registratiekosten. Druk- en/of zetfouten en prijs- en/of specificatiewijzigingen voorbehouden. SE&O. Afgebeelde accessoires kunnen optioneel zijn.Brandstofverbruik (gecombineerd, volgens 1999/100/EG en 80/1268/EEC) en CO2-uitstoot: 4,6 liter/100km - 109 g/km (Cuore) tot 7,5 liter/100km - 176 g/km (Materia 4WD).

Bel Daihatsu Holland voor de dichtstbijzijnde dealer: 0347-750 500 of kijk op www.daihatsu.nlRIJ ZUINIG, RIJ DAIHATSU

Met een Daihatsu rijdt u schoon en zuinig.Immers, op de aanbevelingslijsten van de ANWB,Wereld Natuur Fonds en Stichting Natuur en Milieustaat de Daihatsu Cuore gedeeld nr. 1 (categorieMini Benzine) en de Sirion nr. 2 (KleineMiddenklassers Benzine). Daarnaast is deMateria (volgens AutoWeek nr. 1, 2007) wanneeralle daadwerkelijke productiemiddelen wordenmeegerekend zelfs de schoonste auto ter wereld!

Maar Daihatsu gaat nog verder. Want bij elke verkochte nieuwe Daihatsu wordt het eerste jaarin samenwerking met Trees for Travel de CO2-uitstoot van uw auto gecompenseerd doorhet aanplanten van nieuwe bomen. Het eersteautomerk dat dit realiseert.

Kortom, met uw keuze voor een Daihatsu doet unaast uzelf ook ons milieu een plezier.

MET DAIHATSU RIJDT U KLIMAATNEUTRAAL

v.a. 9.999,-1:20 km / CO2: 118 g/km

v.a. 6.999,-1:21,7 km / CO2: 109 g/km

v.a. 15.499,-

NIEUW

(advertentie)

1000 Wonderen van de NatuurHardcover, The Readers Digest, 2007, ISBN10: 9064077835, ISBN13: 978-90-64077-83-8, Prijs: 39,90.De meeste mensen hebben wel gehoord van de zeven wereldwonderen, al zijn er maar weinig die ze kunnen opnoemen. De wereld kent echter ook heel andere wonderen, die niet het werk zijn van de mens, maar van natuurkrachten. Meer dan 4 miljard jaar geleden schiepen deze krachten onze planeet en later ook zijn kostbare overvloed van levende orga-nismen. Het resultaat is een verbazing-wekkende verscheidenheid aan natuur-wonderen, waarvan de geleerden sommige volledig hebben doorgrond terwijl ze andere nog maar net beginnen te begrijpen. In vroeger tijden verklaarde de mens natuurwonderen aan de hand van mythen en legenden. Dankzij de wetenschap weten we nu veel meer over de werking van de natuur. Dit nieuwe boek van Readers Digest beschrijft duizend natuurwonderen.

Gesignaleerd Door Margot van den Akker, IVN Kenniscentrum

VogelgriepVegter, C, Van Tricht uitgeverij, 2007, 140 paginas, te bestellen via www.vantricht.nl, ISBN: 978-90-77822-16-6, Prijs: 9,90.Vogelgriep is een titel in de Troef-reeks Makkelijk Lezenboe-ken. Kiest u voor een abonnement op de Troef-reeks dan krijgt u 20 procent korting op alle titels. Kijk voor de voorwaarden op www.vantricht.nl.De auteur is directeur van een basisschool. Hij schreef al 23 jeugdboeken en won enkele prijzen. Dirk van der Maat zorgde voor prachtige illustraties. Voor kinderen vanaf 10-12 jaar, taalniveau AVI 6.

Dorrestijns VogelgidsDorrestijn, H., Hardcover, 272 Paginas, Nijgh & Van Ditmar, 2007, ISBN10: 9038814518, ISBN13: 978-90-38814-51-3Dorrestijns vogelgids is het boek van een bekeerling. Op zijn eigen sardonische wijze schrijft Dorrestijn over zijn ontmoetingen in Nederland en in den vreemde met een nieuw type mens: de vogelaar. In passende kledij en immer goed geluimd tuurt hij de bossen en de vennen af naar zelden geziene vogelsoorten als de Cirlgors en de Grote Trap. Elke nieuwe ontdekking brengt orgastische vreugde teweeg; niet voor niets spreekt Dorrestijn over de ornitho-logie als plaatsvervangende seksualiteit. Natuurlijk is Dor-restijns vogelgids ook een autobiogra sch boek: Want ik ben zelf een soort zangvogel. Met meer cds op mijn naam dan zelfs de nachtegaal. (Zie ook pagina 7.)

De insecten in mijn tuinChanut E., Hardcover, NBD/Biblion, 2007, ISBN 978-90-59540-38-5, Prijs: 9,95.In dit boekje komen zes insecten aan bod: het lieveheersbeestje, de mier, de bij, de vlinder, de sprinkhaan en de mug. Elk dier wordt besproken op aan twee zijden openslaande bladzijden, zodat er vier bladspiegels naast elkaar open liggen. Hierop is in het groot het insect afgebeeld met nog eens extra detailfotos. De begeleidende tekst vertelt wat over de bouw, de leefwijze, voortplanting en het

voedsel. Verder staan doe-onder-werpen beschre-ven, zoals zelf iets knutselen, je beschermen tegen muggen of een mierenkijkdoos maken. Het geheel ziet er aantrek-kelijk uit en is ge-schikt als prenten-boek voor peuters

en kleuters, om voor te lezen aan 5-/6-jarigen of als informatiemiddel voor 7-/8-jarigen. Dit deel verscheen in de serie Krik-Krak opent je wereld, waarin nu in totaal acht delen zijn verschenen.

Biological GlobalisationBio-invasions and their impacts on nature, the economy and public healthWeijden, W., van der, Leewis, R., Bol, P., 224 paginas, KNNV Uitgeve-rij, ISBN: 978-90-5011-243-7, Prijs: 49,95 Via internet te bestellen: www.knnvuitgeverij.nlNiet alleen mensen, maar ook die-ren, planten en micro-organismen verspreiden zich in steeds groter tempo over de wereld. Het veran-derend klimaat en het toenemend (handels-)verkeer zijn hiervoor verantwoordelijk. De auteurs van Bi-ological globalisation vestigen met dit boek de aandacht op dit intrige-rende verschijnsel, de oorzaken, de gevolgen en de mogelijkheden om het onder controle te krijgen.

27

2828

JubileaIVN Sittard 35 jaarDit jaar bestaat de IVN-afdeling Sittard 35 jaar. Een jubileumprogramma wordt nog uitgewerkt.

IVN Eelde-Paterswolde 60 jaarDe openingsbijeenkomst op 21 april was het startschot voor een reeks activiteiten ter gelegenheid van het jubileumjaar van de afdeling.

IVN Valkenswaard 40 jaarDe afdeling viert het jubileum nog tot en met november met een afwisselend pro-gramma dat bol staat van de activiteiten.

NatuurgidsencursusGooi e.o.Ren Akkies, Kees van den Berg, Lubbert Eendhuizen, Kirsten Fakkeldij, Fransis Hosman, Maria Jansen, Ingrid Lotgerink Bruinenberg, Linda Lustig, Annemarie Moorman, Boris van Oirschot, Anne-mieke Rebel, Andrea Rietbergen, Lisette Thomassen, Marie Jose Leloup, Wim Timmers, Dennnis de Vr, Andr Wieg-mans, Paul Worm.

Groenlo-Eibergen-NeedeEric Bergsma, Gertrude Bomer-van der Mheen, Ruud van den Boom, Ronald Boomkamp, Paula Bouma-van der Tho-len, Henriette ter Braak, Annet Eertink, Simon Goede, Gabine Hartemink, Anke Hollink, Marian Jagers-Dikmans, Jan van der Linden, Gerda Lode-Nijhof, Monique Molendijk, Gerrit Meutstege, Erika Ordel-man, Harry Overkamp, Lydia Pauw, Gery Tankink, Dianne Uenk-Luiten, Rolf Ver-meij, Janine Vermeij, Hanneke Ziggers.

Jubilea / Geslaagden Duurzaam Consumeren Op De KaartIn Vlaanderen zijn collega-organisaties actief met een verbreding van het vertrouwde begrip natuur- en milieueducatie (NME) naar EDO, Educatie voor Duurzame Ontwikkeling*). Die verbreding valt ook in Nederland te bespeuren en biedt veel perspectief voor natuur- en milieueducatie, zowel binnen- als buitenschools. IVNers zijn vanouds ook begaan met een breder scala aan duurzame themas. Dat merk je in de verschillende gidsencursussen, bij excursies en bij activiteiten van consulentschappen. En in het voortgezet onderwijs presenteert IVN actuele duurzaamheidsthemas op een eigentijdse manier, in samenwerking met overheden, bedrijven en andere organisaties; zie www.scholenvoorduurzaamheid.nl. Duurzame Dinsdag 2007, gecordineerd door het IVN, heeft als thema: duur-zaam consumeren. Daarbij kun je denken aan de maaltijden bij WoesteLand-activiteiten (een aanrader!), biologische schoolmelk of aan een bepaalde manier van leven, die veel IVNers bewust of onbewust voorstaan. Want duurzaam consumeren betekent niets meer of minder dan bij je aankopen rekening houden met de manier waarop producten tot stand zijn gekomen. IVN roept individuele leden, afdelingen en alle relaties graag op om initia-tieven, ideen en stellingen ter bevordering van duurzaam consumeren in te dienen op www.duurzamedinsdag.nl. Alles wordt gebundeld in het Duurzame Koffertje, en op de eerste dinsdag van september aangeboden aan kabinet en parlement. Minister-president Balkenende reageerde enthousiast op de oogst van vorig jaar: Door het organiseren van Duurzame Dinsdag wordt burgers, organisaties en startende ondernemingen een podium geboden om zich te presenteren en te laten zien hoe zij met duurzaamheid bezig zijn. Duurzame Dinsdag kenmerkt zich door de grote verscheidenheid aan initiatieven. Dus, lezers: benut dit podium! Wie weet realiseert het kabinet uw wens!Duurzaamheid heeft ook veel van doen met de spraakmakende klimaatveran-deringen en de gevolgen daarvan voor de biodiversiteit. De voorspellingen hieromtrent kunnen je de rillingen over de rug doen lopen. Via de nectar-kroegen werken veel IVN-afdelingen enthousiast mee om de effecten van klimaatverandering op planten en dieren in onze directe omgeving zichtbaar te maken (zie www.ivn.nl/klimaat). Dit is een van de vele projecten in de HIER-klimaatcampagne, die mogelijk is gemaakt door de Nationale Postcodeloterij. Want behalve bedreigingen bieden de klimaatveranderingen de samenleving ook de kans om op het spoor van een duurzame ontwikkeling te komen. Om oog te hebben en te houden voor kansen en kwaliteit van leven van mensen, dieren, planten en de leefomgeving als geheel.

Jurr van Dalen, Algemeen directeur IVN, vandalen@ivn.nl

*) Sleutelthemas voor EDO zijn: armoedebestrijding, burgerzin, vrede, ethiek, verantwoordelijk-

heid in lokale en globale samenhangen, democratie en bestuur, rechtvaardigheid, veiligheid,

mensenrechten, gezondheid, gendergelijkheid, culturele verscheidenheid, plattelands- en stads-

ontwikkeling, economie, productie- en consumptiepatronen, collectieve verantwoordelijkheid,

milieubescherming, beheer van natuurlijke rijkdommen en biologische en landschapsdiversiteit.

29

Jij bent een kampeerder die houdt van rust, van natuur en geen gedoe om je heen. Jij kiest voor natuurlijke kwaliteit. Neem afstand van alledag, dichtbij huis met tent, caravan of camper. Ga eens kamperen met de luxe van eenvoud.

140 Natuurkampeerterreinen in Nederland, fraai gelegen, prima sanitair. Uitgebreid beschreven in Het Groene Boekje 2007

Speciale aanbieding voor leden IVN 8,- (dus 1,- korting!)

Meer info op www.natuurkampeerterreinen.nl

Naam

Voorletters dhr / mevr.

Adres

Geboortedatum

Postcode

Woonplaat

Bank/girorekening

Handtekening

Bestellen? Stuur de volledig ingevulde bon naar: > Stichting Natuurkampeerterreinen> Antwoordnummer 3105> 3430 VP NieuwegeinMet het invullen van de bon machtigt u ons het bedrag van uw rekening af te

schrijven en wordt Het Groene Boekje 2007 incl. de Natuurkampeerkaart aan

u toegezonden. Deze actie is geldig t/m 1 juli 2007.

Deze maand komt het derde fotoboek uit in een fraai vormgegeven vierkante uitvoering. Elk van de ongeveer 80 fotos gaat gepaard met een informatieve tekst over de vogel en de foto. Het boek bevat ook enkele korte edi-torials over verschillende benaderingen van vogelfotogra e. Achterin zijn de biogra en opgenomen van de ruim 50 verschillende deelnemende fotografen. Dit boek is een mo-nument voor (amateur)vogelfotografen, waar elke natuur- en vogelliefhebber