Gemeenrechtelijke beschermingsmechanismen

bij de koop-verkoop van aandelen

Koen Reniers

Promotor: Prof. Dr. Herman Braeckmans

1

INLEIDING .............................................................................................................................................................. 6

HOOFDSTUK I. HET SPECIFIEKE KARAKTER VAN DE KOOP-VERKOOP VAN AANDELEN..................................................... 15

Afdeling I. Koop-verkoop: een definitie praeter legem ......................................................................... 16

§ 1. Definitie uit het Burgerlijk Wetboek – niet juist en onvolledig ................................................................. 16

§ 2. Voorstellen tot definitie uit de rechtsleer ................................................................................................ 17

Afdeling II. Wezenlijke bestanddelen van de koop-verkoop................................................................... 20

§ 1. Eigendomsoverdracht ............................................................................................................................... 20

A. Eigendom .................................................................................................................................................. 20

B. Overdracht ................................................................................................................................................ 21

§ 2. Prijs ........................................................................................................................................................... 23

A. Prijs als oorzaak koop-verkoop ................................................................................................................. 23

B. Kenmerken van de prijs ............................................................................................................................ 25

1° Prijs in geld .......................................................................................................................................... 25

2° Bepaald of bepaalbaar karakter van de prijs ....................................................................................... 28

a) Bepaalde of bepaalbare prijs.......................................................................................................... 29

b) Bestanddelen van de prijs die bepaald of bepaalbaar moeten zijn................................................ 32

3° Vereiste van een werkelijke prijs ......................................................................................................... 33

a) Onbeduidende of belachelijke prijs ................................................................................................ 33

b) Fictieve prijs ................................................................................................................................... 35

c) Symbolische prijs ............................................................................................................................ 36

C. Prijsbepaling ............................................................................................................................................. 36

1° Principe van de contractuele vrijheid .................................................................................................. 36

2° Prijsbepaling door partijen .................................................................................................................. 37

3° Prijsbepaling door een bepaalde of bepaalbare derde ....................................................................... 38

Afdeling III. Aandelen .............................................................................................................................. 44

§ 1. Voorwerp van de verbintenis van de verkoper: aandelen ........................................................................ 44

§ 2. Afbakening - Aandelen op naam ............................................................................................................... 45

§ 3. Het vennootschapsrechtelijk statuut van een kapitaalaandeel ................................................................ 47

A. Vertegenwoordiging van een deel van het kapitaal ................................................................................. 47

B. Bundel rechten en plichten....................................................................................................................... 47

C. Vermogensbestanddeel ............................................................................................................................ 49

§ 4. Het zakenrechtelijk statuut van een aandeel ........................................................................................... 50

§ 5. Het aandeel is geen mede-eigendomsrecht in het vennootschapsvermogen .......................................... 51

Afdeling IV. Synthese en tussenbesluit: koop-verkoop van aandelen ..................................................... 53

§ 1. De koop-verkoop van aandelen is geen koop-verkoop van het vennootschapsvermogen ...................... 53

A. Onderscheid tussen economisch doel van de koop-verkoop en haar juridische voorwerp ..................... 53

B. Geen bijzondere wettelijke regeling voor koop-verkoop aandelen .......................................................... 56

C. Het specifieke tijdsverloop van een koop-verkoop van aandelen ............................................................ 59

HOOFDSTUK II. PRECONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEID TIJDENS DE ONDERHANDELINGSFASE VOORAFGAAND AAN DE KOOP-

VERKOOP VAN AANDELEN ........................................................................................................................................ 62

Afdeling I. Precontractuele handelingen ............................................................................................... 63

2

§ 1. De totstandkoming van overeenkomsten ................................................................................................ 63

§ 2. Het verloop van de onderhandelingen bij een koop-verkoop van aandelen ............................................ 69

A. Het eenvoudige aanbod............................................................................................................................ 70

B. De onderhandelde koop-verkoop van aandelen ...................................................................................... 71

C. De private veiling ...................................................................................................................................... 74

§ 3. Onderhandelen te goeder trouw: begrenzing van de onderhandelingsvrijheid ....................................... 79

A. Belang en opzet ........................................................................................................................................ 79

B. Onderhandelingsvrijheid .......................................................................................................................... 79

C. Grondslagen voor de plicht om te goeder trouw te onderhandelen ........................................................ 81

D. De constitutieve bestanddelen van de aquiliaanse aansprakelijkheid ..................................................... 89

1° Fout ..................................................................................................................................................... 89

2° Schade ................................................................................................................................................. 93

3° Causaal verband .................................................................................................................................. 95

E. Schadeherstel ........................................................................................................................................... 96

F. Gedeelde aansprakelijkheid...................................................................................................................... 98

G. Aansprakelijkheid van derden .................................................................................................................. 99

§ 4. Onderhandelen te goeder trouw: informatieplichten van de koper en verkoper bij de koop-verkoop van

aandelen 101

A. Grondslag van de precontractuele informatieplicht ............................................................................... 101

B. Bestaan van de mededelingsplicht en de onderzoeksplicht ................................................................... 105

C. Omvang informatieplicht ........................................................................................................................ 121

D. Uitvoering van de informatieplicht ......................................................................................................... 123

E. Gevolg miskenning van de informatieplicht ........................................................................................... 125

F. Informatierechten en –plichten naar Engels recht en Frans recht ......................................................... 129

1° Engels recht ....................................................................................................................................... 129

2° Frans recht ......................................................................................................................................... 139

3° Het Belgische recht neemt een tussenpositie in ............................................................................... 141

Afdeling II. Documenten en afspraken die de onderhandelingen begeleiden ...................................... 143

§ 1. Voorbereidende documenten ................................................................................................................ 145

A. Herenakkoord (‘Gentlemen’s Agreement) .............................................................................................. 145

1° Omschrijving ...................................................................................................................................... 145

2° Gebruik van het herenakkoord .......................................................................................................... 148

3° Juridische draagwijdte ....................................................................................................................... 148

B. Intentiebrief ............................................................................................................................................ 152

1° Algemene omschrijving ..................................................................................................................... 152

2° Eerste categorie ................................................................................................................................. 153

3° Tweede categorie .............................................................................................................................. 154

4° Derde categorie ................................................................................................................................. 158

5° Vierde categorie ................................................................................................................................ 160

C. Beginselakkoord ..................................................................................................................................... 162

1° Omschrijving ...................................................................................................................................... 162

2° Juridische afdwingbaarheid ............................................................................................................... 164

3

§ 2. Voorbereidende afspraken ..................................................................................................................... 168

A. Omschrijving van bepaalde courante voorbereidende afspraken .......................................................... 169

1° Vertrouwelijkheidsovereenkomst ..................................................................................................... 169

2° Exclusiviteitsovereenkomst ............................................................................................................... 171

3° Niet-afwervingsovereenkomst .......................................................................................................... 172

4° Kosten ................................................................................................................................................ 172

5° Break-up Fees .................................................................................................................................... 173

6° Stand still-clausules ........................................................................................................................... 177

B. Juridische afdwingbaarheid .................................................................................................................... 178

Afdeling III. Tussenbesluit ..................................................................................................................... 180

HOOFDSTUK III. BESCHERMING VOOR DE KOPER EN DE VERKOPER VAN DE AANDELEN GEBODEN DOOR HET GEMEEN

VERBINTENISSENRECHT ......................................................................................................................................... 189

Afdeling I. Voorwerp ........................................................................................................................... 191

Afdeling II. Geoorloofde oorzaak ......................................................................................................... 193

Afdeling III. Bekwaamheid .................................................................................................................... 196

Afdeling IV. Toestemming ..................................................................................................................... 197

§ 1. Dwaling ................................................................................................................................................... 198

A. Begrip ...................................................................................................................................................... 198

B. Toepassingsvoorwaarden ....................................................................................................................... 200

1° Zelfstandigheid van de zaak .............................................................................................................. 200

2° Verschoonbaarheid ........................................................................................................................... 209

3° Gemeen aan beide partijen ............................................................................................................... 214

4° Bestaan op ogenblik geven van de toestemming .............................................................................. 216

C. Gevolg ..................................................................................................................................................... 217

D. Contractuele tenlastelegging van het dwalingsrisico.............................................................................. 221

E. Dwaling naar Engels en Frans recht ........................................................................................................ 223

1° Frans recht ......................................................................................................................................... 223

2° Engels recht ....................................................................................................................................... 226

§ 2. Bedrog .................................................................................................................................................... 227

A. Begrip ...................................................................................................................................................... 227

B. Constitutieve bestanddelen .................................................................................................................... 229

1° Opzettelijk veroorzaakte dwaling – verkeerde voorstelling van de werkelijkheid ............................ 230

2° Kunstgrepen – materieel element ..................................................................................................... 235

a) Positieve handelingen .................................................................................................................. 235

b) Omstandig stilzwijgen .................................................................................................................. 239

3° Determinerend karakter van de kunstgrepen ................................................................................... 246

4° Opzet – moreel element .................................................................................................................... 248

5° Bedrog moet uitgaan van de tegenpartij ........................................................................................... 250

6° Opzettelijk veroorzaakte dwaling moet bestaan op het ogenblik van het sluiten van de overeenkomst

253

C. Gevolg ..................................................................................................................................................... 254

D. Bedrog naar Engels en Frans recht ......................................................................................................... 256

4

1° Frans recht ......................................................................................................................................... 256

2° Engels recht ....................................................................................................................................... 258

§ 3. Benadeling .............................................................................................................................................. 259

A. Begrip gewone benadeling ..................................................................................................................... 259

B. Gekwalificeerde benadeling ................................................................................................................... 260

§ 4. Geweld .................................................................................................................................................... 263

Afdeling V. Tussenbesluit ..................................................................................................................... 268

HOOFDSTUK IV. BESCHERMING VOOR DE KOPER EN DE VERKOPER VAN AANDELEN GEBODEN DOOR HET GEMEEN KOOP-

VERKOOPRECHT 277

Afdeling I. Het gemeen recht dat van toepassing is ............................................................................ 278

§ 1. Verdeeldheid in rechtsleer en rechtspraak ............................................................................................. 280

A. Exclusieve toepassing regeling onlichamelijke goederen ....................................................................... 280

B. Exclusieve toepassing regeling lichamelijke goederen ........................................................................... 280

C. Cumulatieve toepassing .......................................................................................................................... 281

§ 2. Kwalificatie aandeel ................................................................................................................................ 283

§ 3. Geen toepassing naar analogie van de vrijwaring voor verborgen gebreken ......................................... 288

Afdeling II. Leveringsplicht ................................................................................................................... 301

Afdeling III. Vrijwaringsplicht ................................................................................................................ 303

§ 1. De wettelijke vrijwaring .......................................................................................................................... 303

A. Interpretatie art. 1693 BW ..................................................................................................................... 303

B. Bestaan van het aandeel......................................................................................................................... 305

C. Excepties ................................................................................................................................................. 310

D. Toepassingsgevallen ............................................................................................................................... 310

1° De aandelen bestaan niet .................................................................................................................. 310

a) Gemeenrechtelijke geldigheidsvoorwaarden .............................................................................. 312

b) Geldigheidsvoorwaarden uit het W.Venn. ................................................................................... 329

2° De vennootschap is nietig ................................................................................................................. 332

3° Aflossing van kapitaal ........................................................................................................................ 337

4° Schorsing van de aan het aandeel verbonden stemrechten ............................................................. 339

5° Verhindering uitoefening rechten verbonden aan het aandeel door eigen daad verkoper .............. 340

6° Verkoop met miskenning van een (extra-)statutaire goedkeurings- of voorkoopclausule ............... 341

7° De aandelen behoren de verkoper niet toe ...................................................................................... 346

8° Pand op aandelen .............................................................................................................................. 347

9° Beslag op aandelen............................................................................................................................ 350

E. Gevolg en uitoefening van de gemeenrechtelijke wettelijke vrijwaring ................................................. 353

§ 2. De bedongen vrijwaring .......................................................................................................................... 354

A. Beperking van de wettelijke vrijwaringsplicht ........................................................................................ 354

B. Uitbreiding van de wettelijke vrijwaringsplicht ...................................................................................... 356

C. De bedongen vrijwaring bij de koop-verkoop van aandelen: conventionele bescherming door opname

van informatie in de overeenkomst .................................................................................................................. 356

1° Inleiding ............................................................................................................................................. 357

2° Verklaringen en waarborgen naar Belgisch recht .............................................................................. 359

5

a) Inleiding ........................................................................................................................................ 359

i. Terminologie ............................................................................................................................... 359

ii. Algemene omschrijving ‘verklaringen en waarborgen’.............................................................. 364

iii. Onderscheid tussen ‘verklaringen’ en ‘waarborgen’ ................................................................ 368

b) Verklaringen en waarborgen met een louter informatieverstrekkende functie .......................... 371

i. Begrip .......................................................................................................................................... 371

ii. De juridische waarde van de verklaringen bij afwezigheid van een risico-overdragend

mechanisme ...................................................................................................................................... 373

c) Verklaringen en waarborgen met een informatieverstrekkende functie en een risico-

overdragende functie ............................................................................................................................. 379

i. Begrip .......................................................................................................................................... 379

ii. Juridische kwalificatie ................................................................................................................ 379

3° Het mechanisme van risico-overdracht ............................................................................................. 380

a) Risico-overdragende functie ........................................................................................................ 380

b) Kwalificatie: uitbreiding van de wettelijke vrijwaring .................................................................. 381

i. Contractuele aansprakelijkheid .................................................................................................. 382

ii. Conventionele verwijzing naar het regime van de contractuele aansprakelijkheid .................. 386

iii. Obligation de couverture en obligation de règlement .............................................................. 386

iv. Autonoom conventioneel vrijwaringsmechanisme .................................................................. 389

v. Conventionele uitbreiding van de vrijwaringsverplichting ........................................................ 390

c) Het aanvullende recht bij uitbreiding van de wettelijke vrijwaring: art. 1694 – 1695 BW ........... 391

d) De conventionele aanpassing van de wettelijke vrijwaring ......................................................... 393

i. De conventionele uitbreiding van de wettelijke vrijwaring ........................................................ 393

a. Het voorwerp van een vrijwaringsbeding ............................................................................. 395

b. Definiëring van het verlies .................................................................................................... 404

c. Definiëring van de tekortkoming .......................................................................................... 419

d. De vergoedingsregeling ........................................................................................................ 421

e. Begunstigde van de vergoeding ........................................................................................... 430

f. Periode tussen signing en closing ......................................................................................... 438

ii. Beperkingen aan de uitbreiding van de wettelijke vrijwaring ................................................... 442

a. Inperking van het toepassingsgebied van de vrijwaring ....................................................... 444

b. Disclosures ........................................................................................................................... 447

c. Voorafgaande kennis van de koper ...................................................................................... 455

d. Voorafgaande kennis van de verkoper ................................................................................. 460

e. Beperking van de vrijwaringsplicht in de tijd: formele procedure ....................................... 465

f. Beperking van de vergoedingsplicht ..................................................................................... 472

iii. Uitzonderingen op de beperkingen aan de uitbreiding van de wettelijke vrijwaring ............... 479

a. Specific Indemnities .............................................................................................................. 479

b. De vrijwaring voor uitwinning door eigen daad van de verkoper ........................................ 483

Afdeling IV. Tussenbesluit ..................................................................................................................... 485

BESLUIT ............................................................................................................................................................. 491

BIBLIOGRAFIE ..................................................................................................................................................... 499

6

INLEIDING

Probleemstelling

1. Situering van de koop-verkoop van aandelen – De meeste ondernemingen in België

worden ‘gedragen’ door een vennootschap. Dit wil zeggen dat de onderneming haar activiteiten

ontplooit onder één van de vennootschapsvormen die worden gedefinieerd in art. 2 van het

Wetboek van vennootschappen. 1

Het aannemen van een dergelijke vennootschapsvorm heeft bepaalde voordelen. Voor de NV

en de BVBA valt hierbij voornamelijk te denken aan de rechtspersoonlijkheid, de beperkte

aansprakelijkheid van de aandeelhouders en het georganiseerde bestuur dat deze

vennootschapsvormen kenmerkt.

Het voeren van een onderneming onder een vennootschapsvorm heeft echter ook andere

gevolgen. Bij voormelde vennootschapsvormen is één van de belangrijkste gevolgen dat

afhankelijk van de gedane inbreng de vennoot een bepaald aantal aandelen verkrijgt die hem

bepaalde rechten en plichten verlenen t.o.v. de vennootschap. Een aandeel heeft echter

verschillende eigenschappen. Zo vertegenwoordigt het aandeel een deel van het kapitaal in de

kapitaalvennootschappen, is het een beslagbaar vermogensbestanddeel bij de aandeelhouder en

kan het meer algemeen gezien worden als een bundel rechten en plichten.

Een gevolg van de rechtspersoonlijkheid die deze vennootschapsvormen kenmerkt, is dat de

vennoten geen rechtstreekse (eigendoms-)rechten hebben op het vennootschapsvermogen. Het

is de vennootschap-rechtspersoon die eigenaar is van dit vermogen. Dit

vennootschapsvermogen bepaalt in grote mate de werking van de onderneming.

2. Overdracht van de onderneming door een overdracht van de vennootschap – Wanneer

de eigenaar van een onderneming zijn onderneming wil overdragen, dan is één van de

gebruikelijke manieren om dit formeel te doen een koop-verkoop van de ondernemingsdrager,

de vennootschap. Op die manier wordt de hele onderneming met één rechtshandeling

overgedragen van de verkoper op de koper. Een ‘vennootschap’ verkopen is juridisch-technisch

het verkopen van haar aandelen. Hieruit volgt dat de koop-verkoop van aandelen eigenlijk te

beschouwen valt als de overdracht van de onderneming.

3. Probleem: onderscheid tussen het economische voorwerp van de koop-verkoop van

aandelen en het juridische voorwerp van de koop-verkoop van aandelen - Typerend bij de

1 Wet van 7 mei 1999 houdende het wetboek van vennootschappen (BS 6 augustus 1999).

7

koop-verkoopovereenkomst met aandelen als voorwerp is het verschil tussen het juridische

voorwerp van de transactie en het economische doel dat de partijen ermee nastreven. De

aandelen zijn het juridische voorwerp van de overeenkomst. In werkelijkheid willen de partijen

echter de controle en zeggenschap verkrijgen over de onderneming die gedragen wordt door de

vennootschap.

Bij een koop-verkoop van aandelen verkrijgt de koper van de aandelen de controle en

zeggenschap over de onderneming via een omweg: door het eigendomsrecht over de aandelen

in de vennootschap te verkrijgen, verkrijgt hij de lidmaatschapsrechten verbonden aan die

aandelen. Deze lidmaatschapsrechten omvatten o.m. het deelnamerecht aan de algemene

vergadering en het stemrecht en vraagrecht op die algemene vergadering. Door middel van de

uitoefening van deze lidmaatschapsrechten verkrijgt hij vervolgens controle en zeggenschap

over de onderneming.

4. Gevolg: wettelijke bescherming geboden door het gemeen recht beperkt zich tot het

juridische voorwerp van de koop-verkoop, de aandelen - Een koop-verkoopovereenkomst

met aandelen als voorwerp is een onbenoemde overeenkomst waarop de regels van het gemeen

aansprakelijkheids-, verbintenissen- en koop-verkooprecht van toepassing zijn.

De hierboven beschreven ‘omweg’ heeft daardoor specifieke juridische gevolgen. De aandelen

zullen immers het juridische voorwerp van de koop-verkoopovereenkomst zijn. Dit heeft op

zijn beurt tot gevolg dat de bescherming die wordt geboden door het gemeen recht, dat van

toepassing is op iedere koop-verkoop, in beginsel beperkt is tot de aandelen en bijgevolg ook

tot de problemen die rijzen i.v.m. de rechten en plichten verbonden aan deze aandelen.

De koper van de aandelen kan worden geconfronteerd met een veelheid aan problemen. Deze

problemen kunnen zich o.m. voordoen op het vlak van de totstandkoming van de overeenkomst

of op het vlak van de rechten en plichten die verbonden zijn aan de aandelen. Hierbij valt

bijvoorbeeld te denken aan een koop-verkoop van aandelen waarvan de stemrechten geschorst

zijn. De problemen die de partijen ondervinden na het sluiten van de koop-

verkoopovereenkomst situeren zich echter vaak op het niveau van het vennootschapsvermogen.

Het gaat dan bijvoorbeeld om het opduiken van bijkomende passiva of het ontbreken van

bepaalde activa. Door de rechtspersoonlijkheid van de vennootschap is deze laatste de

juridische eigenaar van dit vermogen. Het vennootschapsvermogen vormt dus geenszins het

juridische voorwerp van de koop-verkoop van de aandelen. Bijgevolg genieten problemen die

zich voordoen op het niveau van het vennootschapsvermogen in beginsel geen

8

gemeenrechtelijke bescherming. Het Wetboek van vennootschappen voorziet ter zake niet in

een bijzondere wettelijke regeling of bescherming.

5. Secundair gevolg: de partijen bij een koop-verkoop van aandelen breiden de juridische

bescherming conventioneel uit tot de onderliggende onderneming - Wegens dit vermeende

gebrek aan bescherming zullen de partijen bij een koop-verkoop van aandelen de vennootschap,

haar werking en de samenstelling van haar vermogen zeer grondig onderzoeken in het kader

van koop-verkoop van de aandelen van de doelvennootschap. Omdat de verkoper meestal meer

informatie ter beschikking heeft of kan verkrijgen dan de koper, komt over deze onderwerpen

in de regel een informatie-uitwisseling tot stand tussen de partijen.

Op grond van de verkregen of gegeven informatie zullen de partijen vervolgens bijkomende

conventionele beschermingsmechanismen in de koop-verkoopovereenkomst opnemen:

verklaringen en waarborgen, disclosures, specific indemnities, etc.

Dit is opmerkelijk: de aandelen van de doelvennootschap zijn het juridische voorwerp van de

koop-verkoopovereenkomst, maar de kenmerken van de doelvennootschap, haar werking en

haar vermogen worden op deze manier in belangrijke mate mee onder het toepassingsgebied

van de overeenkomst geplaatst door de partijen.

Er is met andere woorden een conventionele uitbreiding van de beschermingsmechanismen van

de partijen door een uitbreiding van het voorwerp van de bescherming geboden door de

overeenkomst naar de doelvennootschap, haar werking en de samenstelling van haar vermogen.

Onderzoeksvraag

6. Onderzoeksvraag – De wijze waarop een vennootschap wordt overgedragen door middel

van een koop-verkoop van aandelen noopt tot de formulering van twee onderzoeksvragen. De

tweede onderzoeksvraag bestaat uit vier deelvragen.

7. Eerste onderzoeksvraag – Op welke wijze onderscheidt de koop-verkoop van aandelen zich

van iedere andere verkoop. De vraag rijst m.a.w. of het feit dat de aandelen van een

vennootschap het voorwerp vormen van een koop-verkoopovereenkomst ervoor zorgt dat deze

overeenkomst een specifiek karakter verkrijgt.

Deze eerste onderzoeksvraag wordt geanalyseerd in het eerste hoofdstuk van dit proefschrift.

Hiervoor wordt onderzocht wat de wezenlijke bestanddelen van een koop-

verkoopovereenkomst zijn en wat de wezenlijke kenmerken van een aandeel zijn. Uit de

9

synthese van deze twee analyses wordt het specifieke karakter van de koop-

verkoopovereenkomst met aandelen als voorwerp gedistilleerd.

8. Tweede onderzoeksvraag – Na de vaststelling van het specifieke karakter van de koop-

verkoop van aandelen rijst de vraag wat de juridische gevolgen zijn van deze specificiteit.

Deze vraag ontvouwt zich in vier deelvragen:

- Welke gemeenrechtelijke rechtsregels zijn van toepassing op een koop-verkoop van aandelen?

- Welke specifieke juridische bescherming bieden deze rechtsregels aan de koper en de

verkoper van aandelen?

- Worden deze rechtsregels toegepast en/of aangepast in de praktijk van de koop-verkoop van

aandelen zoals die bestaat in België? M.a.w. houdt de Belgische praktijk rekening met de regels

van dwingend recht en openbare orde die van toepassing zijn op een koop-verkoop van aandelen?

- Is de Belgische praktijk m.b.t. de koop-verkoop van aandelen verenigbaar en aangepast aan

de rechtsregels die erop van toepassing zijn?

In dit proefschrift worden deze vier onderzoeksvragen telkens per hoofdstuk toegepast. Ieder

hoofdstuk omvat één specifiek aspect van het gemeen recht. Het gaat respectievelijk om: het

precontractueel aansprakelijkheidsrecht, het gemeen verbintenissenrecht en het gemeen koop-

verkooprecht. Deze hoofdstukken volgen op het hierboven vermelde eerste hoofdstuk waarin

de specificiteit van de koop-verkoopovereenkomst met aandelen als voorwerp wordt

onderzocht.

Het tweede hoofdstuk heeft het gemeen aansprakelijkheidsrecht als voorwerp. De koop-

verkoop van aandelen wordt typisch voorafgegaan door min of meer uitgebreide

onderhandelingen. Deze onderhandelingen brengen een informatie-uitwisseling tussen de

partijen tot stand. Door te onderhandelen begeven de partijen zich in elkaars rechtssfeer. Er

dient te worden onderzocht of hierdoor een verplichting tot goede trouw tot stand komt. Deze

verplichting kan verstrekkende gevolgen hebben m.b.t. de aanknoping, de uitvoering en de

afbreking van de onderhandelingen en m.b.t. de wijze waarop de informatie tussen de partijen

wordt uitgewisseld.

Hierbij wordt eveneens aandacht besteed aan de manier waarop de partijen deze

onderhandelingen juridisch structureren en vorm geven. De structuur en de vorm waarin de

onderhandelingen plaatsvinden, al dan niet door gebruik te maken van precontractuele

10

documenten en afspraken, heeft een weerslag op de juridische gevolgen die eraan verbonden

zijn.

Het derde hoofdstuk bespreekt het gemeen verbintenissenrecht en meer in het bijzonder de

geldigheidsvoorwaarden waaraan iedere overeenkomst moet voldoen. De nadruk bij deze

analyse ligt op de wilsgebreken dwaling en bedrog. Zij vervullen immers een belangrijke rol

m.b.t. de informatie-uitwisseling tussen de koper en de verkoper van de aandelen.

In het vierde hoofdstuk wordt het gemeen koop-verkooprecht geanalyseerd. Het gemeen koop-

verkooprecht bevat echter meerdere regelingen, die van toepassing zijn naargelang van het

goederenrechtelijk statuut van het voorwerp van de koop-verkoop. Bijgevolg dient eerst te

worden bepaald wat het goederenrechtelijk statuut van een aandeel is. Daarna kan worden

vastgesteld welke regeling van toepassing is op de koop-verkoop van aandelen.

Binnen het wettelijk kader van dit gemeen koop-verkooprecht wordt de vaak gebruikte techniek

van risico-overdracht door middel van verklaringen en waarborgen, disclosures en specific

indemnities onderzocht.

Bovenstaande analyse leidt tot het formuleren van een deelbesluit na ieder hoofdstuk, waarin

de belangrijkste bevindingen van het onderzoek worden weergegeven. Uiteindelijk volgt een

globaal besluit waarin een meer algemene beschouwing wordt geformuleerd over de koop-

verkoopovereenkomst met aandelen als voorwerp.

Relevantie van het onderzoek

9. Kruispunt tussen vennootschapsrecht, verbintenissenrecht en koop-verkooprecht – Het

onderzoek bevindt zich op het snijvlak tussen het verbintenissenrecht, het koop-verkooprecht

en het vennootschapsrecht. Dit is het gevolg van het complexe karakter van een aandeel. Een

aandeel, met zijn specifieke juridische functionaliteit en juridische componenten, is een creatie

van de vennootschapswetgever. Het is de wetgever die bepaalt welke rechten en plichten

verbonden zijn aan de aandelen en in welke mate hiervan kan worden afgeweken. Dit impliceert

dat iedere studie van de koop-verkoop van aandelen en grondige wisselwerking omvat tussen

het vennootschapsrecht dat het voorwerp van de koop-verkoop karakteriseert, en het gemeen

verbintenissen- en koop-verkooprecht dat de transactie karakteriseert.

Door de wisselwerking met het vennootschapsrecht krijgt het verbintenissen- en koop-

verkooprecht een eigen kenmerkende toepassing: er wordt een bijkomende dimensie

toegevoegd aan de traditionele verbintenisrechtelijke en koop-verkooprechtelijke leerstukken

en vraagstukken.

11

Meer algemeen kan de koop-verkoop van aandelen beschouwd worden als een analyse van de

interferentie tussen het gemeen recht en een lex specialis, in casu het vennootschapsrecht. De

impact die de lex specialis heeft op het gemeen recht en de wijze waarop het gemeen recht niet

steeds aangepast is aan die impact, vormt een bron van juridische vraagstukken. De analyse en

beantwoording van deze vraagstukken draagt bij tot een beter begrip van de toegepaste

rechtsregels.

De relevantie van het onderzoek volgt echter voornamelijk uit het gegeven dat bepaalde van de

uit het onderzoek voortvloeiende bevindingen een antwoord bieden op juridische vragen die de

loutere problematiek van de koop-verkoop van aandelen overstijgen. In voorkomend geval

kunnen deze bevindingen de wetgever inspireren bij aanpassingen en moderniseringen van

beide rechtsdomeinen.

10. Kruispunt tussen praktijk en theorie - Overeenkomsten m.b.t. de koop-verkoop van

aandelen zijn vaak zéér uitgebreid en gedetailleerd. Dit valt enerzijds te verklaren door de

hierboven vermelde beperkte gemeenrechtelijke bescherming en anderzijds door de invloed van

de traditie uit het Engelse en het Amerikaanse recht van het werken met bijzonder gedetailleerde

en allesomvattende SPA’s. Beide invloeden zorgen ervoor dat de hedendaagse stand van de

rechtsleer zich voornamelijk beperkt tot beschrijvingen van de huidige praktijk ter zake. De

praktijkbeschrijvende manier van werken kan worden geïllustreerd door het gegeven dat er tot

op heden alleen monografiën en verzamelwerken bestaan die de juridische analyse gebruiken

als een opstap naar de bespreking van modelclausules.2 Daarnaast wordt de stand van de

rechtsleer gekenmerkt door een groot aantal annotaties bij rechterlijke uitspraken. Deze

bijdragen hebben van nature een grote praktijkbeschrijvende insteek.

Deze beschrijving van de huidige praktijk is zeker nuttig en draagt in hoge mate bij tot de

verbetering en verfijning van de gebruikte contractuele technieken bij de koop-verkoop van

aandelen. Er is echter een grote leemte inzake een objectieve, fundamentele juridische analyse

van de koop-verkoop van aandelen naar Belgisch recht. De koop-verkoop van aandelen roept,

naast vele praktische, ook vele theoretische juridische vragen op. Hierbij valt bijvoorbeeld op

te merken dat in de Belgische rechtspraak en rechtsleer grote discussie heerst over welk recht

van toepassing is op bepaalde aspecten van de transactie. Het is nodig en nuttig om hierover

2 D. LECLERCQ, Les conventions de cession d’actions. Analyse juridique et conseils pratiques de rédaction, Brussel, Larcier, 2009, 587 p.; G.-L. BALLON, H. DE DECKER, V. SAGAERT, E. TERRYN, B. TILLEMAN en A.-L. VERBEKE, (eds.), Contractuele clausules koop – aandelen, Antwerpen-Cambridge, Intersentia, 2016, 436 p.; B. BELLEN, Share Purchase Agreements Belgian Law and Practice, Cambridge-Antwerpen-Portland, Intersentia, 2016, xxii + 379 p.

12

een grondig wetenschappelijk debat te durven aangaan. Daarvoor is in de eerste plaats vereist

dat deze vraagstukken onderworpen worden aan een theoretische analyse.

Het theoretische onderzoek staat echter niet los van de praktijk, maar ten dienste van de praktijk.

De praktijk dient als leidraad bij de identificatie en analyse van de verschillende juridische

vraagstukken. Omgekeerd zal de theoretische analyse gevolgen hebben voor de

praktijkoplossingen die vandaag bestaan. De relevantie van het onderzoek volgt uit het gegeven

dat door een theoretische analyse verbeteringen aangebracht kunnen worden aan de praktijk

m.b.t. de koop-verkoop van aandelen. Het wetenschappelijke juridische onderzoek moet m.a.w.

niet afkerig of afkeurend staan tegenover de praktijk, maar door middel van objectieve

bevindingen oplossingen aanbieden die in de praktijk werkzaam zijn.

Methodologie

11. Afbakening – Dit proefschrift analyseert de koop-verkoop van aandelen op naam in een

niet-publieke NV en in een BVBA. Dit is meteen de belangrijkste afbakening van het

onderzoek: het gaat enerzijds om een koop-verkoopovereenkomst en anderzijds over aandelen

op naam in een NV of BVBA.

De afbakening m.b.t. de aandelen op naam in NV en BVBA is nodig omdat er meerdere

wettelijke regelingen bestaan bij de koop-verkoop van aandelen. Of een bepaalde regeling van

toepassing is, hangt af van de aard van de aandelen en van de vennootschapsvorm van de

doelvennootschap. Zo kan gewezen worden op de afwijkende wijze van verhandelen van

gedematerialiseerde aandelen of de afwijkende regelgeving voor de overdracht van aandelen in

een CVOA of CVBA.

De afbakening m.b.t. de koop-verkoopovereenkomst is nodig omdat een koop-verkoop slechts

één van de vele manieren is om de controle en zeggenschap over een onderneming te verkrijgen.

Zo kan de controle en zeggenschap bijvoorbeeld ook verkregen worden door de overdracht van

bepaalde activa, de overdracht van het handelsfonds, een inbreng of overdracht van een

algemeenheid of bedrijfstak, een openbaar overnamebod, een kapitaalsverhoging buiten

voorkeurrecht, een fusie of een splitsing. Een analyse van deze vormen van overdracht verdient

telkens een eigen grondig onderzoek en gaat de omvang van dit proefschrift te buiten.

In het eerste hoofdstuk wordt een uitgebreide en grondige verantwoording gegeven voor de

hierboven kort geschetste afbakening. De verdere afbakening van het onderzoek volgt dan uit

de analyse die wordt gemaakt in datzelfde eerste hoofdstuk: na de vaststelling van het specifieke

karakter van een koop-verkoopovereenkomst met aandelen als voorwerp, worden alleen nog

13

die kenmerken behandeld die de koop-verkoopovereenkomst met aandelen als voorwerp

daadwerkelijk onderscheiden van andere koop-verkoopovereenkomsten.

12. Literatuurstudie - Het onderzoek ontplooit zich als een klassieke literatuurstudie. Er wordt

een grondige analyse gemaakt van de rechtsleer m.b.t. het gemeen precontractueel

aansprakelijkheidsrecht, het gemeen verbintenissenrecht, het gemeen koop-verkooprecht, het

vennootschapsrecht en de rechtsleer die specifiek betrekking heeft op de koop-verkoop van

aandelen. Het fiscaal recht wordt buiten beschouwing gelaten. Waar nodig wordt evenwel de

fiscale invloed op de transactie vermeld.

13. Rechtspraakonderzoek - Daarnaast wordt een uitvoerig rechtspraakonderzoek gevoerd.

Dit onderzoek beperkt zich tot de gepubliceerde rechtspraak. Er wordt zo veel als mogelijk

gewerkt met rechtspraak die specifiek handelt over het contentieux van de koop-verkoop van

aandelen. Voor belangrijke principes en beginselen uit het gemeen recht wordt vanzelfsprekend

steeds verwezen naar de princiepsarresten van het Hof van Cassatie, ongeacht het

onderliggende feitenrelaas.

14. Rechtsvergelijking - In dit proefschrift wordt de rechtsvergelijking functioneel toegepast.3

Er wordt gekozen om de principes uit het Belgische recht te vergelijken met het vigerende recht

in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk.

De keuze voor het Verenigd Koninkrijk vloeit voort uit de vaststelling dat de Belgische

contractpraktijk m.b.t. de koop-verkoop van aandelen in grote mate beïnvloed is door het

Engelse en het Amerikaanse recht. Ongeveer alle vakterminologie is afkomstig uit deze

rechtstelsels. Dit leidt vaak tot verwarring: het Belgische recht kent vaak verwante begrippen,

maar deze vallen meestal niet samen met de begrippen zoals die bestaan in het Engelse recht.

Daarnaast worden begrippen met een welomlijnde juridische betekenis in het Engelse recht

zonder meer gebruikt in het contracten naar Belgisch recht.

Het is daarom zeer nuttig om na te gaan wat de oorsprong is van deze voor het Belgische recht

vreemde termen en technieken. Hierdoor dringt een analyse van het materiële recht en de

toepassing daarvan zich op.

De keuze voor het Franse recht is gebaseerd op het gegeven dat het Franse gemeen recht zeer

grote gelijkenissen vertoont met het Belgische gemeen recht. Het Franse precontractuele

3 Zie over de functionele rechtsvergelijkende methode: F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN, F. REYNTJENS, W.

DE BONDT en K. LEMMENS, Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 359 p.

14

aansprakelijkheidsrecht en verbintenissenrecht onderging recent een grondige hervorming.4

Het is dus uiterst interessant om te onderzoeken op welke punten het Franse recht is hervormd

en of deze hervorming een specifieke invloed heeft op de koop-verkoopovereenkomst met

aandelen als voorwerp.

Het Franse gemeen koop-verkooprecht werd niet betrokken in voormelde hervorming. Ook de

Franse praktijk m.b.t. de koop-verkoop van aandelen is sterk beïnvloed door de Engelse en

Amerikaanse praktijk. Het is daarom bijzonder boeiend om na te gaan of een rechtstelsel dat

vertrekt vanuit een sterk gelijkaardig gemeen recht op dezelfde manier reageert op de Engelse

en Amerikaanse invloed zoals het het Belgische recht.

4 Doorgevoerd door Ordonnance n°2016-131 van 10 februari 2016 Portant réforme du droit des contrats, du

régime général et de la preuve des obligations, Journal Officiel 11 februari 2016. De bepalingen zijn van kracht

sinds 1 oktober 2016 en van toepassing op overeenkomsten gesloten na die datum.

15

Hoofdstuk I. HET SPECIFIEKE KARAKTER VAN DE KOOP-VERKOOP VAN

AANDELEN

16. Opzet - In dit eerste hoofdstuk wordt weergegeven wat de premissen zijn voor het hierna

volgende onderzoek. Het onderwerp van het onderzoek, koop-verkoop van aandelen op naam,

wordt analytisch bekeken. De verschillende componenten, koop-verkoop en aandelen, worden

afzonderlijk bestudeerd. Daarna volgt een synthese die duidelijk maakt wat de eigenheid van

een overeenkomst tot koop-verkoop van aandelen op naam uitmaakt.

Vooreerst wordt bestudeerd welke elementen uit het algemeen verbintenissenrecht en bijzonder

overeenkomstenrecht inzake koop-verkoop van belang zijn bij het onderzoek. Het is hierbij

geenszins de bedoeling om een algemeen beeld te schetsen over de gemeenrechtelijke situatie

van een koop-verkoop.

Telkens wanneer de praktijksituatie die voorhanden is bij een koop-verkoop geanalyseerd wordt,

worden de overeenkomstige aspecten van de gemeenrechtelijke koop-verkoop behandeld.

Hierdoor wordt een eenheid behouden tussen de verschillende delen van het onderzoek en

wordt de vergelijking met het gemeen recht duidelijker. De koop-verkoop wordt hier besproken

voor zover dat nodig is voor de verdere analyse.

Vervolgens wordt besproken wat de precieze draagwijdte van het begrip “aandelen” is, en waar

dit begrip afgebakend wordt in het kader van dit onderzoek. Dit is noodzakelijk om tot een

heldere definitie van de eigenheid van een koop-verkoop van aandelen te komen.

Hierbij wordt meteen het onderscheid gemaakt tussen de koop-verkoop van aandelen en andere,

aanverwante rechtsfiguren. Deze afbakening helpt om duidelijke keuzes te maken omtrent het

onderwerp van dit proefschrift.

Op het einde van dit afbakenende hoofdstuk wordt de eerste bouwsteen gelegd van wat daarna

in dit proefschrift het voorwerp van onderzoek is nl. een koop-verkoop van aandelen. Door

middel van een synthese van deze begrippen, die meteen ook een tussenbesluit is, komt men tot

de eigenheid van een koop-verkoop van aandelen.

16

Afdeling I. KOOP-VERKOOP: EEN DEFINITIE PRAETER LEGEM

§ 1. DEFINITIE UIT HET BURGERLIJK WETBOEK – NIET JUIST EN ONVOLLEDIG

18. Art. 1582 BW - Artikel 1582 van het burgerlijk wetboek bepaalt: “De koop is een

overeenkomst waarbij de ene partij zich verbindt om een zaak te leveren, en de andere om

daarvoor een prijs te betalen. Hij kan bij authentieke of bij onderhandse akte worden

aangegaan.”

Om de koop te definiëren dient men zich te beperken tot de wezenlijke bestanddelen van de

overeenkomst. 5 De wezenlijke bestanddelen van een overeenkomst zijn diegene die haar

kenmerken. Indien één van deze bestanddelen niet voorkomt dan is de overeenkomst niet meer

dezelfde. De wezenlijke bestanddelen van een overeenkomst onderscheiden haar dus van alle

andere overeenkomsten.6

Het valt dan ook meteen op dat de definitie die gegeven wordt in artikel 1582 van het Burgerlijk

Wetboek niet correct is. De leveringsverplichting en betalingsverplichting onderscheiden de

koop-verkoop niet van elke andere overeenkomst. Het zijn slechts gevolgen van de koop-

verkoop, geen wezenlijke bestanddelen. Deze gevolgen zijn de verbintenissen die de

overeenkomst doet ontstaan bij de partijen.7

Bovendien is de libellering van het artikel ook onvolledig omdat niet alle belangrijke gevolgen

van de koop-verkoop vermeld worden. Te denken valt aan de vrijwaringsverplichting van de

verkoper en de verplichting van de koper om het goed in ontvangst te nemen.8

19. Wezenlijke elementen koop-verkoop - De wezenlijke elementen van de koop-verkoop

kunnen evenwel afgeleid worden uit artikel 1583 Burgerlijk Wetboek dat stelt: “Hij is tussen

partijen voltrokken, en de koper verkrijgt van rechtswege de eigendom ten aanzien van de

5 H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 26, nr.

8; H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats (première partie), bijgewerkt

door A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 32-33, nr. 10. 6 R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, III, Verbintenissen – bewijsleer – gebruikelijke contracten, bewerkt

door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia, 2007, 457, nr. 798; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II,

Verbintenissen – bewijsleer – contracten – zekerheden, Brussel, Bruylant, 1971, 439, nr. 760 7 H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 27, nr.

10; H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats (première partie), bijgewerkt

door A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 34-35, nr. 12; J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN, E. GUTT,

J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel, Bruylant, 1960, 35-36, nr. 14 8 B. TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en

kwalificatie van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 3, nr. 3; H. DE PAGE,

Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 26, nr. 9; H. DE PAGE,

Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats (première partie), bijgewerkt door A.

MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 33-34, nr. 11

17

verkoper, zodra er overeenkomst is omtrent de zaak en de prijs, hoewel de zaak nog niet

geleverd en de prijs nog niet betaald is.”

Uit dit artikel valt af te leiden dat de eigendomsoverdracht in beginsel plaats vindt van zodra de

koper en verkoper een wilsovereenstemming bereiken over de prijs en de zaak, ook al is de zaak

niet geleverd of de prijs niet betaald. De koop ontstaat en veroorzaakt al zijn gevolgen vanaf

het ogenblik waarop er wilsovereenstemming is, ongeacht de wijze waarop die

wilsovereenstemming tot uiting werd gebracht. Naar Belgisch recht is de koop op zichzelf dus

eigendomsoverdragend. Het is een translatieve overeenkomst. Het staat de partijen echter vrij

om af te wijken van artikel 1583 Burgerlijk Wetboek. De eigendomsoverdracht kan dus ook op

een later tijdstip plaatsvinden.9 Zonder prijs of eigendomsoverdracht is er echter geen sprake

van koop-verkoop.10

Toch valt er ook uit artikel 1583 Burgerlijk Wetboek geen sluitende definitie van de koop-

verkoop af te leiden. Het artikel handelt volgens zijn eigen bewoordingen in essentie over het

ogenblik waarop de koop voltrokken is.11 Het gaat dus geenszins om een als dusdanig bedoelde

definitie en dient zo ook niet geïnterpreteerd te worden.

§ 2. VOORSTELLEN TOT DEFINITIE UIT DE RECHTSLEER

20. Gebrek aan wettelijke definitie – Bij gebreke van een wettelijke definitie van de koop-

verkoop worden in de rechtsleer verschillende pogingen tot definiëring ondernomen.12

9 R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II, Verbintenissen – bewijsleer – contracten – zekerheden, Brussel,

Bruylant, 1971, 440, nr. 762; H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats,

Brussel, Bruylant, 1972, 28, nr. 10; H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats

(première partie), bijgewerkt door A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 35, nr. 13; J.H.

HERBOTS, S. STIJNS, E. DEGROOTE, W. LAUWERS en I. SAMOY, “Overzicht van rechtspraak bijzondere

overeenkomsten 1995-1998”, TPR 2002, afl. 1, (57) 91, nr. 7; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, III,

Verbintenissen – bewijsleer – gebruikelijke contracten, bewerkt door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia, 2007,

458, nr. 801; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, III, Verbintenissen – bewijsleer – gebruikelijke contracten,

bewerkt door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia, 2007, 457, nr. 797 10 B. TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en

kwalificatie van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 4, nr. 4; R. DEKKERS,

Handboek burgerlijk recht, III, Verbintenissen – bewijsleer – gebruikelijke contracten, bewerkt door A. VERBEKE,

Antwerpen, Intersentia, 2007, 457-458, nr. 799; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II, Verbintenissen –

bewijsleer – contracten – zekerheden, Brussel, Bruylant, 1971, 439-440, nr. 761; B. BELLEN, en J. STEVENS,

“Bedrog bij de totstandkoming van een overnameovereenkomst en de verhouding met de precontractuele

informatieplicht” (noot onder Gent (7e k.) 27 oktober 2008), TRV 2011, 577, nr. 1 11 Dit principe kan ook teruggevonden worden in artikel 1138 Burgerlijk Wetboek. J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN,

E. GUTT, J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel, Bruylant, 1960, 35, nr. 13 12 Zie: F. LAURENT, Principes de droit civil, t.24, Brussel, Bruylant, 1887, 10, nr. 5; J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN,

E. GUTT, J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel, Bruylant, 1960, 35, nr. 11; H. DE PAGE,

Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 26, nr. 8; H. DE PAGE,

Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats (première partie), bijgewerkt door A.

MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 33, nr. 10; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, III,

Verbintenissen – bewijsleer – gebruikelijke contracten, bewerkt door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia, 2007,

18

Op grond van deze definities kan de koop-verkoop beschouwd worden als een transactie

waarbij de eigendom over een zaak wordt overgedragen door de ene partij, tegen de betaling

van een geldprijs door de andere partij. De wezenlijke kenmerken die hieruit kunnen afgeleid

worden zijn dus: (i) het bestaan van een eigendomsrecht met als voorwerp een zaak, (ii) de

overdracht van dat eigendomsrecht en (iii) de betaling van een geldsom.13

21. Synthetische definitie - Een bruikbare definitie van de koop-verkoop beperkt zich best tot

haar wezenlijke bestanddelen. Alle andere kenmerken van de koop blijken uit die bestanddelen.

Zo volgt uit het gebruik van het woord overeenkomst dat een koop-verkoop moet voldoen aan

alle geldigheidsvoorwaarden die gesteld worden aan elke overeenkomst (toestemming,

bekwaamheid, voorwerp en oorzaak). Uit het gebruik van het woord eigendomsrecht volgt dat

dit eigendomsrecht een voorwerp heeft waarover men eigendom kan hebben. Zo komt men tot

een synthetische definitie, en geen analytische. Hierdoor kan het onderzoek afgebakend

worden: alleen de elementen uit de synthetische definitie zullen er het voorwerp van uitmaken.

Zo ontstaat een duidelijke scheiding met het gemeen verbintenissenrecht dat waar nodig, maar

niet in zijn totaliteit, opgenomen wordt in het onderzoek.

22. Zaak als voorwerp van het eigendomsrecht is geen wezenlijk bestanddeel van de koop-

verkoop - Een wezenlijk kenmerk van een overeenkomst is een kenmerk dat haar onderscheidt

van alle andere overeenkomsten. Uitgaande van deze premisse kan niet in aanmerking worden

genomen dat het feit dat een zaak het voorwerp van de overeenkomst vormt een wezenlijk

bestanddeel is van de koop-verkoop. Er zijn immers talloze overeenkomsten die een zaak tot

voorwerp hebben, maar die geen koop-verkoop zijn. Bovendien zorgt de verwijzing naar de

eigendomsoverdracht van een zaak voor een onnodige inperking van de instelling koop-

verkoop. De koop-verkoop kan, zoals voorgestaan door DE PAGE en MEINERTZHAGEN-

LIMPENS, evengoed een recht of immaterieel goed tot voorwerp hebben. Men kan immers,

uitgezonderd wettelijke beperkingen, alles verkopen waarover men het eigendomsrecht kan

hebben.

457, nr. 797; In licht andere bewoordingen: R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II, Verbintenissen –

bewijsleer – contracten – zekerheden, Brussel, Bruylant, 1971, 439, nr. 759; J.H. HERBOTS, S. STIJNS, E.

DEGROOTE, W. LAUWERS en I. SAMOY, “Overzicht van rechtspraak bijzondere overeenkomsten 1995-1998”, TPR

2002, afl. 1, (57) 90, nr. 5; S. STIJNS, B. TILLEMAN, W. GOOSSENS, B. KOHL, E. SWAENEPOEL, en K. WILLEMS,

“Overzicht van rechtspraak bijzondere overeenkomsten: koop en aanneming 1999-2006”, TPR 2008, afl. 4, (1411)

1417, nr. 5 (zie ook J.H. HERBOTS en C. PAUWELS, “Overzicht van rechtspraak (1982-1987): bijzondere

overeenkomsten”, TPR 1989, (1039), nr. 1) 13 TILLEMAN brengt terecht een nuance aan: bij de koop-verkoop zal een overdracht plaatsvinden van een

vermogensrecht. Hij beperkt de overdracht dus niet tot een eigendomsrecht. Zie voor deze discussie nr. 27. B.

TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en kwalificatie

van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 4, nr. 4.

19

23. Definitie - Gelet op het vorige kan de koop-verkoop gedefinieerd worden als een

overeenkomst waarbij de ene partij (de verkoper) zich ertoe verbindt om een eigendomsrecht

over te dragen aan een andere partij (de koper), die zich tegenover de verkoper verbindt om er

een geldprijs voor te betalen.

Uit deze definitie volgt dat de wezenlijke bestanddelen van de koop-verkoop de

eigendomsoverdracht en de betaling van een geldprijs zijn. Hierna wordt ingegaan op beide

bestanddelen.

20

Afdeling II. WEZENLIJKE BESTANDDELEN VAN DE KOOP-VERKOOP

§ 1. EIGENDOMSOVERDRACHT

A. EIGENDOM

25. Eigendomsoverdracht en het begrip eigendom - Het is algemeen aanvaard dat de

eigendomsoverdracht een wezenlijk bestanddeel uitmaakt van de koop-verkoop. 14

Overeenkomsten die slechts een vorderingsrecht doen ontstaan, een verbintenis om iets te doen

of iets te laten, zijn geen koop-verkoop. 15 Een brede interpretatie van het begrip eigendom als

vermogensrecht dat overgedragen wordt, dringt zich echter op.

26. Eigendom sensu stricto - Het uiteindelijke doel van partijen bij een koop-

verkoopovereenkomst is de overdracht van eigendom. Volgens een eerder strikte opvatting is

een overeenkomst die geen eigendomsoverdracht tot gevolg heeft geen koop-verkoop. Uit een

letterlijke lezing van artikel 1583 Burgerlijk Wetboek volgt dat de overdracht van een ander

zakelijk recht dan het eigendomsrecht geen koop-verkoop is. In deze zin zal de vestiging van

een vruchtgebruik of een erfdienstbaarheid een onbenoemde overeenkomst zijn. Zij gelijken

sterk op de koop-verkoop maar vallen er niet noodzakelijk mee samen.16

27. Eigendom sensu lato - Er zijn echter verschillende aanwijzingen in het Burgerlijk Wetboek

die aanleiding geven tot een uitgebreidere opvatting over de draagwijdte van het voorwerp van

de overdracht. Zo schrijft artikel 1598 van het Burgerlijk Wetboek onomwonden voor dat “Alles

wat in de handel is, kan verkocht worden wanneer geen bijzondere wetsbepalingen de

vervreemding ervan verbieden”. Krachtens artikel 595 van hetzelfde wetboek kan ook een

vruchtgebruiker zijn recht verkopen.17

14 J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN, E. GUTT, J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel,

Bruylant, 1960, 35, nr. 11; H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel,

Bruylant, 1972, 26, nr. 8; H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats

(première partie), bijgewerkt door A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 33, nr. 10; B.

TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en kwalificatie

van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 4, nr. 4; J.H. HERBOTS, S. STIJNS,

E. DEGROOTE, W. LAUWERS en I. SAMOY, “Overzicht van rechtspraak bijzondere overeenkomsten 1995-1998”,

TPR 2002, afl. 1, (57) 90, nr. 5; S. STIJNS, B. TILLEMAN, W. GOOSSENS, B. KOHL, E. SWAENEPOEL, en K. WILLEMS,

“Overzicht van rechtspraak bijzondere overeenkomsten: koop en aanneming 1999-2006”, TPR 2008, afl. 4, (1411)

1417, nr. 5. 15 B. TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en

kwalificatie van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 4, nr. 6; 16 R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II, Verbintenissen – bewijsleer – contracten – zekerheden, Brussel,

Bruylant, 1971, 439-440, nr. 761; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, III, Verbintenissen – bewijsleer –

gebruikelijke contracten, bewerkt door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia, 2007, 457-458, nr. 799; H. DE PAGE,

Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 34-35, nr. 18 17 A. CHRISTIAENS, “Aard en vorm van de koop” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, (eds.), Bijzondere

overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, afl. 39, 16, nr. 7;

21

Artikel 1583 Burgerlijk Wetboek bepaalt voorts dat de verkoper de “eigendom” verkrijgt.

Hiermee bedoelt men het eigendomsrecht dat in de spreektaal veelal gelijkgesteld wordt met

het goed dat er het voorwerp van uitmaakt. Nochtans kan ieder vermogensrecht, zakelijk,

persoonlijk of intellectueel, het voorwerp vormen van de overdracht. Twee vanzelfsprekende

voorwaarden hierbij zijn dat er geen wettelijke begrenzingen bestaan en het goed waardeerbaar

is in geld.18

Ook de aanhangers van de striktere opvatting poneren dat deze contracten (civielrechtelijk)

meestal toch met een koop-verkoop worden gelijkgesteld.19

28. Afbakening onderzoek tot eigendom sensu stricto - Hoewel deze discussie ongetwijfeld

een diepgaandere analyse verdient, wordt dit onderzoek beperkt tot de koop-verkoop waarbij

het eigendomsrecht, sensu stricto, wordt overgedragen.

B. OVERDRACHT

29. Translatieve overeenkomst - De koop resulteert in de overdracht van een vermogensrecht.

Het is een translatieve overeenkomst. Dit in tegenstelling tot overeenkomsten met een

declaratief karakter, zoals een dading, een overeenkomst die een schuld uitdooft, zoals een

inbetalinggeving, of een overeenkomst die een zekerheid verschaft.20

30. Automatisch karakter van de overdracht - Artikel 1583 van het Burgerlijk Wetboek

bepaalt dat de verbintenis tot eigendomsoverdracht van rechtswege is uitgevoerd wanneer er

wilsovereenstemming is over de verkochte zaak en de prijs. De eigendomsoverdracht komt dus

automatisch tot stand. Deze overdracht dient echter niet onmiddellijk plaats te vinden, het

automatisme behoort niet tot het wezen van de koop. Met betrekking tot het tijdstip waarop

deze overdracht plaatsvindt, zijn afwijkingen mogelijk. Deze kunnen enerzijds voortvloeien uit

de wet, of anderzijds conventioneel overeengekomen worden door partijen. Artikel 1583

Burgerlijk Wetboek wordt immers beschouwd als aanvullend recht.21

B. TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en

kwalificatie van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 4, nr. 4. 18 A. CHRISTIAENS, “Aard en vorm van de koop” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, (eds.), Bijzondere

overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, afl. 39, 15-16, nr.

6-7; B. TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en

kwalificatie van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 4, nr. 4 19 R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II, Verbintenissen – bewijsleer – contracten – zekerheden, Brussel,

Bruylant, 1971, 439-440, nr. 761; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, III, Verbintenissen – bewijsleer –

gebruikelijke contracten, bewerkt door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia, 2007, 457-458, nr. 799 20 B. TILLEMAN, Overeenkomsten Deel 2 Bijzondere overeenkomsten A. Verkoop Deel 1 Totstandkoming en

kwalificatie van de koop in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent, Story-Scientia, 2001, 13, nr. 26 21 H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats (première partie), bijgewerkt

door A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 45, nr. 21; A. CHRISTIAENS, “Aard en vorm van de

22

Indien de onmiddellijke overdracht is uitgesteld, dan vindt zij alsnog van rechtswege,

automatisch plaats. De overdracht gebeurt dan zodra het beletsel, dat voortvloeit uit de aard van

de zaak of uit de overeenkomst, verdwijnt.22

Het beginsel van eigendomsoverdracht door wilsovereenstemming kent veel uitzonderingen.

Zo zal bij de koop-verkoop van een soortzaak, de overdracht pas tot stand komen bij de

individualisering of specificatie van het goed. Bij toekomstige goederen zal de overdracht

plaatsvinden op het ogenblik dat het goed bestaat. Bij een koop-verkoop met alternatieve

voorwerpen geschiedt de overdracht zodra één van de alternatieven wegvalt. Eigendom

veronderstelt immers een individueel bepaalde zaak.23

De overdracht kan tevens rechtsgeldig uitgesteld worden door een overeenkomst tussen de

partijen. Hierdoor verandert de koop-verkoop niet in een contract onder opschortende

voorwaarde. Er is eenvoudigweg een koop-verkoop met eigendomsoverdracht op termijn.24

Partijen kunnen de koop-verkoop afhankelijk maken van een gebeurtenis, bijvoorbeeld van het

tijdstip van levering, of de betaling van de prijs.25

Merk op dat in de praktijk van koop-verkoop van aandelen vaak gebruik gemaakt wordt van

koop-verkoopovereenkomsten onder opschortende voorwaarde. De voorwaarde kan dan

bestaan uit het verkrijgen van de goedkeuring van bepaalde publiekrechtelijke overheden, het

verkrijgen van financiering, het verkrijgen van een contract met een bepaalde derde partij,

koop” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van

rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, afl. 39, 14 en 22, nr. 5 en 18; H. DE PAGE, Traité élémentaire de

droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 37, nr. 19; J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN,

E. GUTT, J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel, Bruylant, 1960, 39, nr. 24bis; R.

DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II, Verbintenissen – bewijsleer – contracten – zekerheden, Brussel, Bruylant,

1971, 440, nr. 762; J.H. HERBOTS, S. STIJNS, E. DEGROOTE, W. LAUWERS en I. SAMOY, “Overzicht van rechtspraak

bijzondere overeenkomsten 1995-1998”, TPR 2002, afl. 1, (57) 91, nr. 7; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht,

III, Verbintenissen – bewijsleer – gebruikelijke contracten, bewerkt door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia,

2007, 457, nr. 797; A. KLUYSKENS, Beginselen van Burgerlijk recht, t.IV, De contracten, Antwerpen-Brussel-

Gent-Leuven, Standaard, 1952, 198, nr. 167 22 H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats (première partie), bijgewerkt

door A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 45, nr. 21; A. CHRISTIAENS, “Aard en vorm van de

koop” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van

rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, afl. 39, 19, nr. 13 23 J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN, E. GUTT, J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel,

Bruylant, 1960, 34, nr. 10; R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, III, Verbintenissen – bewijsleer – gebruikelijke

contracten, bewerkt door A. VERBEKE, Antwerpen, Intersentia, 2007, 458, nr. 801; A. CHRISTIAENS, “Aard en

vorm van de koop” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met

overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, afl. 39, 19, nr. 12 24 H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats (première partie), bijgewerkt

door A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS, Brussel, Bruylant, 1997, 50, nr. 23 25 A. CHRISTIAENS, “Aard en vorm van de koop” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, (eds.), Bijzondere

overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, afl. 39, 19, nr. 12;

J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN, E. GUTT, J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel, Bruylant,

1960, 34, nr. 10

23

goedkeuring door de raad van bestuur van de moedervennootschap, etc.26 Wanneer partijen de

overeenkomst over bepaalde punten afhankelijk stellen van het bereiken van een overeenkomst

tussen dezelfde partijen over andere punten, zal er sprake zijn van een nietige potestatieve

voorwaarde.27

31. Conventioneel onderscheid tussen signing en closing - De problematiek inzake het

precieze ogenblik waarop de eigendom overgaat is van kapitaal belang bij een koop-verkoop

van aandelen. Dit veruitwendigt zich dan ook door de grote aandacht die gegeven wordt door

partijen aan het conventioneel vastleggen van het gedrag van de wederpartij tussen het moment

van wilsovereenstemming (signing) en het moment waarop de eigendom werkelijk overgaat

(closing).

§ 2. PRIJS

A. PRIJS ALS OORZAAK KOOP-VERKOOP

32. Oorzaak verbintenis verkoper - Een tweede wezenlijk bestanddeel van de koop-verkoop

is de prijs. De prijs is de pendant van de verbintenis aangegaan door de verkoper om de

eigendom van het goed over te dragen. Er wordt beweerd dat zonder een prijs de koop-verkoop

zonder oorzaak is, en bijgevolg relatief nietig. Indien er geen prijs is, dan is er geen koop-

verkoop.28 Deze stelling dient in het licht van de huidige doctrine en cassatierechtspraak te

worden genuanceerd.

26 G. SCHRANS, “De progressieve totstandkoming der contracten”, TPR 1984, afl. 1, (1) 22, nr. 12; A. VAN

OEVELEN, “Juridische verhoudingen en aansprakelijkheid bij onderhandelingen over commerciële contracten”,

DAOR 1990, afl. 14, (43) 59, nr. 18; M. FONTAINE en F. DE LY, Droit des contrats internationaux, Brussel,

Bruylant, 2003, 16 en 31, 41 en 42; B. BELLEN, Share Purchase Agreements Belgian Law and Practice,

Cambridge-Antwerpen-Portland, Intersentia, 2016, 123, nr. 152; M. BOLLEN, "Precontractuele aansprakelijkheid

voor het afspringen van onderhandelingen, in het bijzonder m.b.t. een acquisitieovereenkomst”, TBBR 2003, (136)

143, nr. 18 27 Art. 1170 en 1174 BW; M. FONTAINE en F. DE LY, Droit des contrats internationaux, Brussel, Bruylant, 2003,

16 28 Zie inzake de oorzaak van de overeenkomst infra randnummer 263 e.v.; Artt. 1108 en 1131 BW; H. DE PAGE,

Traité élémentaire de droit civil belge, IV, Les principaux contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 68, nr. 35; F.

LAURENT, Principes de droit civil, t.24, Brussel, Bruylant, 1887, 76, nr. 66; J. LIMPENS m.m.v. J. HEENEN, E. GUTT,

J. MATTHYS en J. VAN DAMME, La vente en droit belge, Brussel, Bruylant, 1960, 95, nr. 163; A. CHRISTIAENS,

“Aard en vorm van de koop” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN, (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar

met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, afl. 39, 34, nr. 23; Over de relatieve nietigheid

als sanctie zie: M. VAN QUICKENBORNE, "La confirmation d’un acte nul pour fausse cause constitue-t-elle une

donation indirecte?" (noot onder Cass. (1e k.) 5 november 1976), RCJB 1979, (137) 146-150, nr. 7-10 ; T. BOEDTS

en E. LEFEVER, "Prijs en prijsaanpassing" in G.-L. BALLON, H. DE DECKER, V. SAGAERT, E. TERRYN, B. TILLEMAN

en A.-L. VERBEKE, (eds.), Contractuele clausules Koop – Aandelen, Antwerpen-Cambridge, Intersentia, 2016, 50;

B. BELLEN, Share Purchase Agreements Belgian Law and Practice, Cambridge-Antwerpen-Portland, Intersentia,

2016, 99, nr. 119

24

Vooreerst dient te worden opgemerkt dat het begrip oorzaak als dusdanig niet door het

Burgerlijk Wetboek of door de cassatierechtspraak wordt ingevuld.29 Wel ligt vast dat elke

verbintenis een oorzaak moet hebben, tenzij de wet voorschrijft dat de rechtshandeling op

zichzelf kan bestaan zonder oorzaak.30

Volgens de klassieke leer ligt de oorzaak van een verbintenis uit een wederkerige overeenkomst

ten bezwarende titel in het voorwerp van de verbintenis van de tegenpartij.31 In deze zin is bij

de koop-verkoop van aandelen de prijs de oorzaak van de verbintenis van de verkoper.

Uit het vereiste van geoorloofdheid van de oorzaak wordt afgeleid dat de oorzaak van een

verbintenis ook kan bestaan uit een determinerende beweegreden van de partij om de

overeenkomst te sluiten. Deze laatste invulling van het oorzaakbegrip geniet de voorkeur van

de doctrine.32 Bij de koop-verkoop van aandelen kan de oorzaak in die optiek bestaan uit de wil

van de verkoper om de werkgelegenheid van het personeel veilig te stellen, door de verkoop

tegen een symbolische prijs.

Hieruit kan afgeleid worden dat indien er geen andere determinerende beweegreden is, de

oorzaak van de verbintenis tot eigendomsoverdracht van de verkoper bij een koop-verkoop van

aandelen bestaat uit de betaling van de prijs door de koper. Omgekeerd zal, bij gebreke van een

andere determinerende beweegreden, de verbintenis van de koper tot betaling van een prijs haar

oorzaak vinden in de verbintenis van de verkoper om de eigendom van het goed over te

dragen.33

29 P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, t. I, Brussel, Bruylant, 2010, 300, nr. 191; 30 Cass. (1e k.) 13 november 1969, RCJB. 1970, 326-328, noot P. VAN OMMESLAGHE; Cass. (1e k.) 5 november

1976, RCJB 1979, 131-137, noot M. VAN QUICKENBORNE en RW 1977-78, 440-443, noot J. TIELEMANS; Cass. (1e

k.) 25 november 1982, RW 1984-85, 1437-1440, noot. E. DIRIX. 31 P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, t. I, Brussel, Bruylant, 2010, 302, nr. 193; W. VAN GERVEN en A.

VAN OEVELEN, Verbintenissenrecht, Leuven-Den Haag, Acco, 2015, 139; P. VAN OMMESLAGHE, "Observations

sur la théorie de la cause dans la jurisprudence et dans la doctrine" (noot onder Cass. (1e k.) 13 november 1969),

RCJB 1970, (328) 332, nr. 4; M. VAN QUICKENBORNE, "La confirmation d’un acte nul pour fausse cause constitue-

t-elle une donation indirecte?" (noot onder Cass. (1e k.) 5 november 1976), RCJB 1979, (137) 143, nr. 5 32 P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, t. I, Brussel, Bruylant, 2010, 303, nr. 193, 306, nr. 195 en 316, nr.

201; W. VAN GERVEN en A. VAN OEVELEN, Verbintenissenrecht, Leuven-Den Haag, Acco, 2015, 137; Zie voor

een uitvoerige analyse van de ongeoorloofde oorzaak en de determinerende beweegreden: P. VAN OMMESLAGHE,

"Observations sur la théorie de la cause dans la jurisprudence et dans la doctrine" (noot onder Cass. (1e k.) 13

november 1969), RCJB 1970, (328) 340-343, nr. 8-9; M. VAN QUICKENBORNE, "La confirmation d’un acte nul

pour fausse cause constitue-t-elle une donation indirecte?" (noot onder Cass. (1e k.) 5 november 1976), RCJB 1979,

(137) 143-144, nr. 5; E. DIRIX, “De oorzaak in een drie-partijen-verhouding” (noot onder Cass. (1e k.) 25 november

1982), RW 1984-85, (1440) 1440, nr. 1. 33 P. VAN OMMESLAGHE, "Observations sur la théorie de la cause dans la jurisprudence et dans la doctrine" (noot

onder Cass. (1e k.) 13 november 1969), RCJB 1970, (328) 332, nr. 4; Dit sluit aan bij de zienswijze van BOEDTS

en LEFEVER m.b.t. de koop-verkoop van aandelen : T. BOEDTS en E. LEFEVER, "Prijs en prijsaanpassing" in G.-L.

BALLON, H. DE DECKER, V. SAGAERT, E. TERRYN, B. TILLEMAN en A.-L. VERBEKE, (eds.), Contractuele clausules

Koop – Aandelen, Antwerpen-Cambridge, Intersentia, 2016, 50

25

B. KENMERKEN VAN DE PRIJS

1° PRIJS IN GELD

33. Koop-verkoop en ruil - De koop-verkoop is ontstaan uit de ruil. Bij afwezigheid van geld

is de ruil de enige manier om goederen ten bezwarende titel over te dragen. De koop-verkoop

is noodzakelijkerwijs dan ook pas ontstaan na het ontstaan van de munt. De koop-verkoop is in

oorsprong immers terug te brengen tot een ruil waarvan één van de prestaties noodzakelijk een

zekere hoeveelheid geld als voorwerp heeft.34

Het Burgerlijk Wetboek bepaalt niet uitdrukkelijk dat de prijs bij een koop-verkoop dient te

bestaan uit een geldsom. Uit de gezamenlijke lezing van de artikelen 1582 en 1702 Burgerlijk

Wetboek valt echter ondubbelzinnig af te leiden dat de prijs bestaat uit een geldsom. Artikel

1582 schrijft voor dat één partij zich verbindt tot het betalen van een prijs, terwijl artikel 1702

Burgerlijk Wetboek zegt dat de ruil een contract is waarbij de partijen aan elkaar een zaak geven

in de plaats van een andere zaak.35

Indien de overdracht van een goed gebeurt tegen een prijs die bestaat uit een ander goed dan

geld, dan zal de overeenkomst gekwalificeerd kunnen worden als een ruil, een inbreng in

vennootschap of een inbetalinggeving. Het enige middel om een onderscheid te maken tussen

ruil en koop-verkoop is de geldprijs. Bijgevolg kan alleen de overdracht van een goed tegen

een prijs die bestaat uit een geldsom een koop-verkoop zijn.36

Vanaf het moment waarop de prijs bestaat uit een geldsom, is er een prijs in de zin van artikel

1582 Burgerlijk Wetboek. Deze gel