Fənn : Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərFənn : Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər

Mövzu : Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər Mövzu : Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapital ixracısistemində kapital ixracı

Hazırladı : Əzizova KönülHazırladı : Əzizova Könül

Fakultə : MaliyyəFakultə : Maliyyə

Qrup : 644 Qrup : 644

MündəricatMündəricat Kapital ixracının mahiyyəti və beynəlxalq iqtisadi Kapital ixracının mahiyyəti və beynəlxalq iqtisadi

münasibətlərdə mövqeyimünasibətlərdə mövqeyi Kapital ixracının inkişaf mərhələləriKapital ixracının inkişaf mərhələləri Kapital ixracı və idxalının həyata Kapital ixracı və idxalının həyata keçirilməsi üçün əsas səbəblərkeçirilməsi üçün əsas səbəblər Kapitalın beynəlxalq hərəkətininKapitalın beynəlxalq hərəkətinindünya iqtisadiyyatına təsiridünya iqtisadiyyatına təsiri Kapitalın beynəlxalq hətəkətinə təsir Kapitalın beynəlxalq hətəkətinə təsir edən faktorlaredən faktorlar Ölkələrin kapitalın beynəlxalq hərəkə-Ölkələrin kapitalın beynəlxalq hərəkə-tində iştirakının göstəriciləri. tində iştirakının göstəriciləri. Valras qaydasıValras qaydası Sahibkar və borc kapitalının ixracı və idxalıSahibkar və borc kapitalının ixracı və idxalı

Kapital ixracının mahiyyəti və beynəlxalq Kapital ixracının mahiyyəti və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə mövqeyiiqtisadi münasibətlərdə mövqeyi

Dünya təsərrüfatının inkişafının müasir mərhələsində Dünya təsərrüfatının inkişafının müasir mərhələsində beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin əsas inkişaf beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin əsas inkişaf amillərindən biri kimi kapital ixracı, onun beynəlxalq amillərindən biri kimi kapital ixracı, onun beynəlxalq hərəkəti çıxış edir.hərəkəti çıxış edir.

Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin beynəlxalq ticarət, Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin beynəlxalq ticarət, elmi-texniki məhsullarla beynəlxalq mübadilə kimi elmi-texniki məhsullarla beynəlxalq mübadilə kimi formaları valyuta-maliyyə aspektləri ilə müşaiyət olunur: formaları valyuta-maliyyə aspektləri ilə müşaiyət olunur: ixrac-idxal əməliyyatlarının reallaşdırılması zamanı ixrac-idxal əməliyyatlarının reallaşdırılması zamanı beynəlxalq hesablaşmalar həyata keçirilir və ya beynəlxalq hesablaşmalar həyata keçirilir və ya beynəlxalq kreditlər tələb edilir. Işçi qüvvəsinin beynəlxalq kreditlər tələb edilir. Işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası zamanı isə əmək haqqı beynəlxalq miqrasiyası zamanı isə əmək haqqı köçürmələri baş verir. köçürmələri baş verir.

Beləliklə, kapitalın beynəlxalq hərəkəti beynəlxalq Beləliklə, kapitalın beynəlxalq hərəkəti beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin həm inkişaf şərti, həm də bu iqtisadi münasibətlərin həm inkişaf şərti, həm də bu inkişafın nəticəsidir.inkişafın nəticəsidir.

Kapital beynəlxalq hərəkətinin Kapital beynəlxalq hərəkətinin inkişaf mərhələləriinkişaf mərhələləri

I mərhələ - I mərhələ - “kapital ixracının yaranması mərhələsi”,“kapital ixracının yaranması mərhələsi”, XVII-XVIII əsrlərin XVII-XVIII əsrlərin astanasından XIX əsrin sonlarına qədər. Bu zaman kapital ancaq bir astanasından XIX əsrin sonlarına qədər. Bu zaman kapital ancaq bir istiqamətdə - metropoliyalardan müstəmləkələrə doğru hərəkət edir və istiqamətdə - metropoliyalardan müstəmləkələrə doğru hərəkət edir və məhdud, təsadüfi xarakter daşıyırdı.məhdud, təsadüfi xarakter daşıyırdı.

II mərhələ - II mərhələ - “kapital ixracı mərhələsi”,“kapital ixracı mərhələsi”, XIX əsrin sonlarından XX əsrin XIX əsrin sonlarından XX əsrin ortalarına qədər Bu mərhələdə kapital ixracı həm sənayecə inkişaf etmiş ortalarına qədər Bu mərhələdə kapital ixracı həm sənayecə inkişaf etmiş ölkələr arasında, həm də sənayecə inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə ölkələr arasında, həm də sənayecə inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında baş vermişdir.olan ölkələr arasında baş vermişdir.

III mərhələ - XX əsrin 50-60-cı illərindən etibarən indiyə qədər davam edir və III mərhələ - XX əsrin 50-60-cı illərindən etibarən indiyə qədər davam edir və “kapitalın beynəlxalq miqrasiyası” “kapitalın beynəlxalq miqrasiyası” dövrü adlanır ki, bunun da səbəbləri :dövrü adlanır ki, bunun da səbəbləri :

a) Birincisi, kapital ixracını təkcə sənayecə inkişaf etmiş ölkələr deyil, həm a) Birincisi, kapital ixracını təkcə sənayecə inkişaf etmiş ölkələr deyil, həm də bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr həyata keçirirlər.də bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr həyata keçirirlər.

b) İkincisi, ölkələr eyni zamanda həm kapital ixracatçısı, həm də idxalatçısı b) İkincisi, ölkələr eyni zamanda həm kapital ixracatçısı, həm də idxalatçısı kimi çıxış edirlər.kimi çıxış edirlər.

cc) Üçüncüsü, kapital ixracı öz həcminə görə kapitalın əks hərəkətini (kreditə ) Üçüncüsü, kapital ixracı öz həcminə görə kapitalın əks hərəkətini (kreditə görə faizlər, sahibkar mənfəəti, səhmlərə görə dividendlər formasında) görə faizlər, sahibkar mənfəəti, səhmlərə görə dividendlər formasında) meydana gətirir. meydana gətirir.

Kapital ixracıKapital ixracı kapitalın bir hissəsinin ölkənin milli dövriyyəsindən kapitalın bir hissəsinin ölkənin milli dövriyyəsindən çıxarılması və daha yüksək mənfəət əldə edilməsi məqsədilə onun çıxarılması və daha yüksək mənfəət əldə edilməsi məqsədilə onun əmtəə və ya pul formasında digər ölkənin istehsal prosesinə və əmtəə və ya pul formasında digər ölkənin istehsal prosesinə və dövriyyəsinə daxil edilməsidir.dövriyyəsinə daxil edilməsidir.

Kapital ixracı və idxalının həyata Kapital ixracı və idxalının həyata keçirilməsi üçün əsas səbəblərkeçirilməsi üçün əsas səbəblər

Kapital ixracını Kapital ixracını həyata keçirərkən subyektlər aşağıdakılardan çıxış həyata keçirərkən subyektlər aşağıdakılardan çıxış edirlər:edirlər:

əlavə gəlirin əldə edilməsi;əlavə gəlirin əldə edilməsi; digər subyektlər üzərində nəzarətin ələ keçirilməsi;digər subyektlər üzərində nəzarətin ələ keçirilməsi; əmtəə axınlarının qarşısına qoyulan proteksionist maneələrin əmtəə axınlarının qarşısına qoyulan proteksionist maneələrin

aradan qaldırılması;aradan qaldırılması; istehsalın yeni satış bazarlarına yaxınlaşdırılması;istehsalın yeni satış bazarlarına yaxınlaşdırılması; yeni texnologiyaların əldə edilməsi (məsələn, səhm nəzarət yeni texnologiyaların əldə edilməsi (məsələn, səhm nəzarət

paketinin əldə edilməsi ilə);paketinin əldə edilməsi ilə); xarici filialların yaradılması ilə istehsal sirlərinin qorunması;xarici filialların yaradılması ilə istehsal sirlərinin qorunması; vergi ödəmələrinə qənaət edilməsi (xüsusilə müəssisələrin offşor vergi ödəmələrinə qənaət edilməsi (xüsusilə müəssisələrin offşor

zonalarda və xüsusi iqtisadi zonalarda yaradılması və ya zonalarda və xüsusi iqtisadi zonalarda yaradılması və ya qeydiyyatdan keçirilməsi zamanı);qeydiyyatdan keçirilməsi zamanı);

ətraf mühitin qorunmasına çəkilən xərclərin aşağı salınması.ətraf mühitin qorunmasına çəkilən xərclərin aşağı salınması.Kapital idxalının Kapital idxalının iqtisadi məqsədəuyğunluluğu iqtisadi məqsədəuyğunluluğu aşağıdakılardan ibarətdir:aşağıdakılardan ibarətdir: yeni və köhnə istehsal texnologiyalarının inkişafyeni və köhnə istehsal texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi imkanı;etdirilməsi imkanı; əlavə valyuta resurslarının cəlbi;əlavə valyuta resurslarının cəlbi; elmi-texniki potensialın genişləndirilməsi;elmi-texniki potensialın genişləndirilməsi; əlavə iş yerlərinin yaradılması.əlavə iş yerlərinin yaradılması.

Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin dünya Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin dünya iqtisadiyyatına təsiriiqtisadiyyatına təsiri

Müsbət təsirMüsbət təsir – dünya iqtisadiyyatının inkişaf templərini – dünya iqtisadiyyatının inkişaf templərini sürətləndirir. Kapital daha gəlirli sahələrə yatırılmaq və sürətləndirir. Kapital daha gəlirli sahələrə yatırılmaq və artırılmaq məqsədilə ölkə sərhədindən xaricə çıxarılır. artırılmaq məqsədilə ölkə sərhədindən xaricə çıxarılır. Kapitalı idxal edın ölkələrdə isə o, iqtisadi artım tempini Kapitalı idxal edın ölkələrdə isə o, iqtisadi artım tempini sürətləndirir. Beynəlxalq əməkdaşlığı və BƏB-in inkişafı sürətləndirir. Beynəlxalq əməkdaşlığı və BƏB-in inkişafı üçün əsas amillərdəndir. Ölkələrarası qarşılıqlı mal üçün əsas amillərdəndir. Ölkələrarası qarşılıqlı mal mübadiləsinin həcminin artmasına səbəb olur.mübadiləsinin həcminin artmasına səbəb olur.

Mənfi təsirMənfi təsir – Xarici kapital axını yerli kapitalın – Xarici kapital axını yerli kapitalın “hərəkətsizliyindən” istifadə edərək onu gəlirli “hərəkətsizliyindən” istifadə edərək onu gəlirli sahələrdən “ayrı salır”. Tənzim olunmayan kapital axını sahələrdən “ayrı salır”. Tənzim olunmayan kapital axını ətraf mühiti təhlükə altına sala bilər. Kapital axını bəzən ətraf mühiti təhlükə altına sala bilər. Kapital axını bəzən keyfiyyətsiz malların bazara daxil olması ilə nəticələnə keyfiyyətsiz malların bazara daxil olması ilə nəticələnə bilər. Borc kapitalının idxalı dövlət borclarını artırır.bilər. Borc kapitalının idxalı dövlət borclarını artırır.

Kapitalın beynəlxalq hərəkətinə təsir Kapitalın beynəlxalq hərəkətinə təsir edən faktorlaredən faktorlar

1) İqtisadi xarakterli amillər1) İqtisadi xarakterli amillər istehsalın inkişafı və iqtisadi artım templərinin dəstəklənməsi;istehsalın inkişafı və iqtisadi artım templərinin dəstəklənməsi; həm dünya iqtisadiyyatında, həm də ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatlarında həm dünya iqtisadiyyatında, həm də ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatlarında

elmi-texniki inqilabın təsiri və dünya xidmət bazarının inkişafı nəticəsində elmi-texniki inqilabın təsiri və dünya xidmət bazarının inkişafı nəticəsində baş verən köklü struktur dəyişiklikləri;baş verən köklü struktur dəyişiklikləri;

beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi;beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi; dünya iqtisadiyyatının transmilliləşməsinin artımı;dünya iqtisadiyyatının transmilliləşməsinin artımı; istehsalın beynəlmiləlləşməsinin artımı və inteqrasiya proseslərinin inkişafı;istehsalın beynəlmiləlləşməsinin artımı və inteqrasiya proseslərinin inkişafı; beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin bütün formalarının aktiv inkişafı.beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin bütün formalarının aktiv inkişafı.

2) Siyasi xarakterli amillər2) Siyasi xarakterli amillər kapital ixracının (idxalının) liberallaşdırılması (xüsusi iqtisadi kapital ixracının (idxalının) liberallaşdırılması (xüsusi iqtisadi

zonaların, offşor zonalarının yaradılması və s.);zonaların, offşor zonalarının yaradılması və s.); ““üçüncü dünya” ölkələrində sənayeləşdirmə siyasətinin həyata üçüncü dünya” ölkələrində sənayeləşdirmə siyasətinin həyata

keçirilməsi;keçirilməsi; iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi (dövlət müəssisələrinin iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi (dövlət müəssisələrinin

özəlləşdirilməsi, özəl sektorun, kiçik biznesin dəstəklənməsi);özəlləşdirilməsi, özəl sektorun, kiçik biznesin dəstəklənməsi);

Ölkələrin kapitalın beynəlxalq hərəkətində Ölkələrin kapitalın beynəlxalq hərəkətində iştirakının göstəriciləri.iştirakının göstəriciləri.

Mütləq göstəricilərMütləq göstəricilər kimi kapital ixracının həcmi, kapital idxalının kimi kapital ixracının həcmi, kapital idxalının həcmi, kapitalın ixrac-idxal saldosu, ölkədə xarici kapitallı həcmi, kapitalın ixrac-idxal saldosu, ölkədə xarici kapitallı müəssisələrin sayı, onlarda məşğul olanların sayı və s.-ni müəssisələrin sayı, onlarda məşğul olanların sayı və s.-ni

fərqləndirirlər.fərqləndirirlər. Digər göstəricilər Digər göstəricilər nisbi göstəricilərnisbi göstəricilər hesab edilir. Onlar kapitalın hesab edilir. Onlar kapitalın

beynəlxalq hərəkətində qüvvələr düzülüşünü və ölkənin kapital beynəlxalq hərəkətində qüvvələr düzülüşünü və ölkənin kapital ixracı-idxalından asılılığını daha real əks etdirirlər. Bu göstəricilər ixracı-idxalından asılılığını daha real əks etdirirlər. Bu göstəricilər sırasına aşağıdakıları aid etmək olar:sırasına aşağıdakıları aid etmək olar:

Kapitalın idxalı əmsalıKapitalın idxalı əmsalı (Kid) – xarici kapitalın (XK) (Kid) – xarici kapitalın (XK) ölkənin ümumi daxili məhsuluna (ÜDM) nisbətini əks ölkənin ümumi daxili məhsuluna (ÜDM) nisbətini əks etdirir:etdirir:

Kid = XK/ÜDM x 100%Kid = XK/ÜDM x 100% Kapitalın ixracı əmsalıKapitalın ixracı əmsalı (Kix) – ixrac edilən kapitalın (Kix) – ixrac edilən kapitalın

(İK) ÜDM-yə nisbətini əks etdirir:(İK) ÜDM-yə nisbətini əks etdirir:

Kix = İK/ÜDM x 100%Kix = İK/ÜDM x 100% Xarici kapitalın ölkədə kapital qoyuluşuna olan Xarici kapitalın ölkədə kapital qoyuluşuna olan

daxili ehtiyaclara nisbətini əks etdirən əmsaldaxili ehtiyaclara nisbətini əks etdirən əmsal::

Ke = XK/T(K) x 100%Ke = XK/T(K) x 100%

Burada Ke ehtiyac əmsalı, XK xarici kapital və T(K) Burada Ke ehtiyac əmsalı, XK xarici kapital və T(K) ölkədə kapitala olan tələbdir.ölkədə kapitala olan tələbdir.

Digər nisbi göstəricilərDigər nisbi göstəricilər: xarici və ya qarışıq : xarici və ya qarışıq müəssisələrin milli istehsalda payı, kapital müəssisələrin milli istehsalda payı, kapital ixracının (idxalının) əvvəlki dövrə nisbətən artım ixracının (idxalının) əvvəlki dövrə nisbətən artım tempi, adambaşına düşən xarici investisiya.tempi, adambaşına düşən xarici investisiya.

Valras qaydasıValras qaydası Valras qaydasıValras qaydasına görə, ölkənin idxalının dəyəri na görə, ölkənin idxalının dəyəri

ixracın dəyərinin, aktivlərin xalis xarici satışının və ixracın dəyərinin, aktivlərin xalis xarici satışının və onlar üzrə faizlərin cəminə bərabərdir:onlar üzrə faizlərin cəminə bərabərdir:

İM = X+NA+NRİM = X+NA+NR

burada İM - idxal, burada İM - idxal, X - ixrac,X - ixrac, NA - aktivlərin xalis satışıdır (xaricilərə satılan və NA - aktivlərin xalis satışıdır (xaricilərə satılan və

onlardan alınan aktivlərin dəyəri arasında olan fərq),onlardan alınan aktivlərin dəyəri arasında olan fərq), NR – faizlər üzrə xalis ödəmələrdir (qoyulan kapitala NR – faizlər üzrə xalis ödəmələrdir (qoyulan kapitala

görə xaricdən alınan və xaricilərə ödənilən faizlərin görə xaricdən alınan və xaricilərə ödənilən faizlərin dəyəri arasında olan fərq).dəyəri arasında olan fərq).

Qaydadan çıxan Qaydadan çıxan əsas nəticəəsas nəticə budur: əgər budur: əgər bazarlardan biri tarazlıqdan çıxmışsa onda ən azı bazarlardan biri tarazlıqdan çıxmışsa onda ən azı bir dənə başqa tarazlıqda olmayan bazar mövcud bir dənə başqa tarazlıqda olmayan bazar mövcud olmalıdır ki, birinci bazardakı qeyri-tarazlıq olmalıdır ki, birinci bazardakı qeyri-tarazlıq kompensasiya edilə bilsin. Beləliklə, Valras kompensasiya edilə bilsin. Beləliklə, Valras qanununa görə, dünya ticarətindəki disbalans ən azı qanununa görə, dünya ticarətindəki disbalans ən azı kapital hərəkəti ilə kompensasiya edilməlidir.kapital hərəkəti ilə kompensasiya edilməlidir.

Sahibkar və borc kapitalının ixracı və Sahibkar və borc kapitalının ixracı və idxalıidxalı

Kapital ixracı və idxalı

Sahibkar kapitalı

Borc kapitalı

Borclar və kreditlər

Birbaşa investisiyalar

Portfel investisiyaları

Bank depozitləri və digər maliyyə

institutlarının hesablarında olan vəsaitlər

Birbaşa xarici investisiyalarBirbaşa xarici investisiyalar uzunmüddətli xarici kapital qoyuluşu olmaqla uzunmüddətli xarici kapital qoyuluşu olmaqla kapital ixracatçısı tərəfindən kapital idxalatçısı olan ölkənin ərazisində kapital ixracatçısı tərəfindən kapital idxalatçısı olan ölkənin ərazisində istehsalın təşkilinin və ya idarəedilməsini nəzərdə tutur. Birbaşa xarici istehsalın təşkilinin və ya idarəedilməsini nəzərdə tutur. Birbaşa xarici investisiyalar praktik olaraq özəl sahibkar kapitalının ixracı ilə əlaqədarıdr.investisiyalar praktik olaraq özəl sahibkar kapitalının ixracı ilə əlaqədarıdr.

Portfel investisiyaları Portfel investisiyaları kapitalın xarici müəssisələrin qiymətli kağızlarına kapitalın xarici müəssisələrin qiymətli kağızlarına qoyulması yolu ilə ixracıdır ki, bu da investorlara həmin müəssisələrin qoyulması yolu ilə ixracıdır ki, bu da investorlara həmin müəssisələrin fəaliyyəti üzərində birbaşa nəzarəti həyata keçirməyə imkan vermir.fəaliyyəti üzərində birbaşa nəzarəti həyata keçirməyə imkan vermir.

Kapitalın borc formasıKapitalın borc formasında hərəkəti dedikdə birbaşa xarici investisiyalar və nda hərəkəti dedikdə birbaşa xarici investisiyalar və portfel investisiyaları istisna olmaqla kapitalın yerdə qalan hərəkəti başa portfel investisiyaları istisna olmaqla kapitalın yerdə qalan hərəkəti başa düşülür.düşülür.

Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin borc forması aşağıdakı əməliyyatlar Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin borc forması aşağıdakı əməliyyatlar vasitəsilə reallaşdırılır:vasitəsilə reallaşdırılır:

dövlət və borc kreditlərinin verilməsi;dövlət və borc kreditlərinin verilməsi; digər ölkələrin istiqrazlarının, qiymətli digər ölkələrin istiqrazlarının, qiymətli kağızlarının, veksellərinin, xarici kağızlarının, veksellərinin, xarici şirkətlərin trattlarının alınması;şirkətlərin trattlarının alınması; borclar üzrə ödəmələrin həyataborclar üzrə ödəmələrin həyata keçirilməsi;keçirilməsi; banklarararsı depozitlər;banklarararsı depozitlər; rəsmi yardımlar və s.rəsmi yardımlar və s.

Ədəbiyyat siyahısıƏdəbiyyat siyahısı

İ.Kərimli – “Beynəlxalq iqtisadi İ.Kərimli – “Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin müasir problemləri”, münasibətlərin müasir problemləri”, Bakı-2006;Bakı-2006;

http://http://ru.ru.wikipedia.orgwikipedia.org http://www.sbiblio.comhttp://www.sbiblio.com http://www.be5.bizhttp://www.be5.biz