HetGRATISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be-Jaargang7-Juni2012
Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch
vormgever en hoofdredacteur van dit
magazine ook oprichter en voorzitter
van de Astro Event Group vzw uit
Oostende. Een door passie gedreven
levensgenieter die al meer dan een
kwart eeuw lang het brede publiek
informeert over de diverse hemelse
wonderen. . .
PatrickJaecques
R
R
u
u
i
i
m
m
t
t
e
e
v
v
a
a
a
a
r
r
t
t
u
u
i
i
t
t
n
n
o
o
o
o
d
d
z
z
a
a
a
a
k
k
o
o
f
f
c
c
o
o
m
m
m
m
e
e
r
r
c
c
i
i
l
l
e
e
o
o
p
p
p
p
o
o
r
r
t
t
u
u
n
n
i
i
t
t
e
e
i
i
t
t
?
?
002
Foto - Een nieuwe opname van het
gebied rond de reflectienevel Messier
78, even ten noorden van de gordel van
Orion, laat zien dat de nevel doorregen
is met een parelketting van kosmische
stofwolken. Bij de waarnemingen, gedaan
met de Atacama Pathfinder Experiment
(APEX)-telescoop, is gebruik gemaakt
van de warmtegloed van de interstel laire
stofdeeltjes, die astronomen laat zien
waar nieuwe sterren worden gevormd.
Bron: ESO.
Editoriaal
Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,
Flash en iPad bestand, is een non-profit product
van de Astro Event Group vzw uit Oostende en
heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-
vaart te promoten bij een zo breed mogelijk
publiek.
De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-
redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De
Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en
Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-
ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,
Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der
Sluys, Fi l ip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om
ook een artikel te schrijven en / of rubriek te
onderhouden. Contacteer ons dan via redactie
@aegvzw.be.
De Astro Event Group vzw, noch enige andere
persoon die in zijn naam optreedt, is verant-
woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen
worden gemaakt van de informatie in deze
digitale publicatie of voor eventuele fouten die
er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding
van de teksten, nog in zouden staan. Tevens
heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om
te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake
auteursrechten en om contact op te nemen met
de rechthebbenden. Elke persoon die bena-
deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten
gelden wordt verzocht zich bekend te maken.
Er is een samenwerkingsverband met diverse
websites. Deze digitale publicatie kan genieten
van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB
Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs,
de leden en natuurl i jk de diverse sponsoren
kunnen we deze digitale publicatie gratis
verspreiden.
Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen
met gratis open-source en / of freeware
software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,
Ink-scape en Paint.net.
Informatief
Inhoudelijk
04 - Dragon - Een nieuw ti jdperk breekt aan . . .
1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.
1 3 - Groningen kri jgt 3D ful l-dome theater.
1 4 - Centraal Amerika droogt verder uit . . .
1 5 - Veel bezoekers op de ASTRON kijkdag.
1 6 - Rubriek : ESO.
1 9 - Rubriek : De boekbespreking.
22 - Wat is een Venusovergang ?
24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.
28 - VSRUG met infostand op ATT messe.
29 - De Venusovergang komt er aan. . .
32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.
34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker.
36 - Tweet jezelf de ruimte in.
37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.
38 - Rubriek : ESA.
42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 1 3).
49 - Ster verdampt planeet.
52 - Rubriek : Woord van de maand.
55 - Botsende clusters van sterrenstelsels ontrafeld.
56 - I jskappen op de Zuidpool smelten van onderaf.
58 - Satel l ietbeelden tonen verleden.
60 - Rubriek : Het AEG nieuws.
64 - Restauratie Dwingeloo radiotelescoop gaat van start.
66 - Zonnecellen: plastic kan sil icium verslaan.
68 - De AEG deelname aan het ' Dag van het park '.
70 - Zonsverduistering van 21 mei 201 2.
74 - Rubriek : Hemelkalender.
78 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.
Kris Christiaens
Kris Christiaens
Redactioneel
Red. / IPS
ASTRON
Rodrigo Alvarez
Redactioneel
Kris Christiaens
Phil ip Corneil le
Hugo Van Den Broeck
Redactioneel
H. Van Den Broeck
Phil ip Corneil le
Jeroen Geuens
Kris Christiaens
ESA
Danny Van Hoecke
Roel van der Heijden
Dirk Devlies
ASTRON
Marieke Baan
Chiel Versteeg
Redactioneel
ASTRON
Harm Lkink
Patrick Jaecques
KSB
Marc van der Sluys
Fil ip Feys
Commercile, niet gouvermentele, ruimte-
vaart is eindeli jk een feit geworden
dankzij de lancering van de Dragon
capsule. Bron: SpaceX / NASA.
003
De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor
volwassenen uit Oostende die genteresseerd zijn in sterrenkunde, kl imatologie en / of ruimtevaart.
Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappeli jke takken is er van harte welkom. Van
absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerri jke en vooral
gezell ige beleving van z'n hobby.
Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de
vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites,
tentoonstel l ingen, voordrachten, het jaarl i jkse prakti jkgerichte 'Starnights' evenement tot dit
uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer)
op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "l idgeld"
alsook uw naam, adres en e-mail . Wij danken u alvast voor uw steun !
Foto - SpaceX is een Amerikaans
bedri jf voor ruimtetransport, gevestigd in
Hawthorne, Californi. Het ontwikkelde
de Falcon 1 - en Falcon 9-raketten, met
het doel deze te gebruiken als her-
bruikbare lanceerraketten. Het ontwik-
kelt ook het Dragon-ruimtetuig dat met
Falcon 9-raketten in een baan om de
aarde kan gebracht worden. SpaceX
ontwerpt, test en produceert de meeste
onderdelen zelf, waaronder de Merl in-,
Kestrel-, en Draco-raketmotoren.
Meer weten over dit thema ?
www.spacex.com
D
D
r
r
a
a
g
g
o
o
n
n
-
-
E
E
e
e
n
n
n
n
i
i
e
e
u
u
w
w
t
t
i
i
j
j
d
d
p
p
e
e
r
r
k
k
b
b
r
r
e
e
e
e
k
k
t
t
a
a
a
a
n
n
i
i
n
n
d
d
e
e
r
r
u
u
i
i
m
m
t
t
e
e
v
v
a
a
a
a
r
r
t
t
KrisChristiaensHoofdartikel
004
005
006
Foto - Op 22 mei 201 2 werd de eerste
Dragon-capsule gelanceerd met als
bestemming het International Space
Station. Op 24 mei werd deze capsule
aan het ISS gekoppeld door Andr
Kuipers.
Meer weten over dit thema ?
www.spacex.com
007
Foto - "De koppeling van Dragon is het
operationele hoogtepunt in mijn missie.
Maar het is ook een mij lpaal voor de
internationale ruimtevaart. Dit is de
eerste keer dat een commercieel ruimte-
vaartuig het ISS bereikt en aankoppelt.
Daarmee is in zekere zin een nieuw
ti jdperk begonnen." Andre Kuipers.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
009
Kortnieuws
Astrofysici van de Western University in
Canada hebben het ontstaan van bruine
dwergen mogeli jk ontraadseld. Bruine dwergen
zijn 'mislukte' sterren: gasbollen die niet zwaar
en heet genoeg zijn om kernfusiereacties van
waterstof op gang te brengen. Hun bestaan
werd tiental len jaren geleden al voorspeld,
maar pas sinds de jaren negentig zi jn er in
totaal een paar honderd ontdekt. Hoe ze
ontstaan is echter niet duidel i jk. In een
publicatie in The Astrophysical Journal worden
nu resultaten gepresenteerd van gedetai l leerde
computersimulaties, waaruit bl i jkt dat bruine
dwergen kunnen ontstaan in de 'nasleep' van
de vorming van gewone sterren. Pasgeboren
protosterren worden vaak omgeven door een
platte, ronddraaiende schijf van gas en stof,
waarin uiteindel i jk ook planeten kunnen
ontstaan. De computersimulaties laten nu zien
dat grotere verdichtingen in deze schijf door
onderl inge zwaartekrachtsstoringen de ruimte
in gesl ingerd kunnen worden, zelfs nog vrdat
ze echt vol ledig zi jn samengetrokken tot een
bruine dwerg. Bron: NU / 01 -05-201 2.
In een oude ster die deel uitmaakt van de 'halo'
- het i j le buitengebied - van ons Melkwegstelsel
zi jn de elementen arsenicum en selenium
ontdekt. Het is voor het eerst dat deze
middelzware elementen in een ster op leefti jd
zi jn aangetroffen. Bij de oerknal, die het
ontstaan van ons heelal inluidde, ontstonden
alleen de lichte elementen waterstof, hel ium en
(een beetje) l ithium - atoomnummers 1 tot en
met 3. Alle zwaardere elementen zijn later in
het inwendige van sterren geproduceerd. Lichte
sterren, zoals onze zon, kunnen waterstof en
helium omzetten in elementen tot en met
zuurstof (atoomnummer 8). Alle overige
elementen zijn door veel zwaardere sterren
geproduceerd. Dat laatste geldt dus ook voor
het arsenicum (33) en selenium (34) dat
astronomen, samen met 43 andere hebben
gedetecteerd in het spectrum van de 1 2 mil jard
jaar oude ster HD 1 6061 7. Buiten ons
zonnestelsel is deze combinatie van elementen
nooit eerder in n en hetzelfde object
waargenomen. Bron: NU / 01 -05-201 2.
Sterrenkundigen hebben gezien hoe een
superzwaar zwart gat in de kern van een
sterrenstelsel op bijna drie mil jard l ichtjaar
afstand van de aarde een ster heeft verschalkt.
Met de Pan-STARRS telescoop op Hawaii werd
in het voorjaar van 201 0 een langdurige l icht-
'fl i ts' waargenomen, veroorzaakt doordat de
ster uiteen werd gerukt door de geti jden-
krachten van het zwarte gat. Uit de metingen,
die deze week gepubliceerd worden in Nature ,
bl i jkt dat het om de heliumrijke kern van een
rode reuzenster ging, die ongeveer even zwaar
was als de zon. De waterstofri jke mantel van
de ster moet bij een eerdere ontmoeting met
het zwarte gat al zi jn losgerukt. Het zwarte gat
is drie mil joen keer zo zwaar als de zon. De
astronomen, die ook waarnemingen van de
ruimtetelescoop GALEX en van de MMT-
telescoop in Arizona gebruikten, wisten
nauwkeurig te bepalen wanneer de ster uiteen
is gerukt: 76 dagen vrdat de langgerekte
l ichtfl its op 1 2 jul i 201 0 zijn maximale
helderheid bereikte, ofwel op 27 apri l . Bron: NU
/ 02-05-201 2.
De Poolster, ook bekend als Polaris, verl iest
mogeli jk meer massa dan gedacht. Dat meldt
de website van het ti jdschrift Earth. Dat er met
de Poolster iets bijzonders aan de hand is, is al
meer dan anderhalve eeuw bekend. De ster
varieert met een periode van vier dagen een
beetje in helderheid. En dat komt doordat hi j
afwisselend een beetje uitzet en weer inkrimpt.
Met dit gedrag valt de Poolster in de categorie
van de cepheden - relatief zware sterren die
tegen het einde van hun leven instabiel
worden. Uit waarnemingen van recentere
datum bli jkt dat de ster geleidel i jk steeds trager
is gaan pulseren, al vindt er soms ook een
kleine versnell ing plaats. En ondertussen
verl iest hi j ook materie. Astronomen van de
universiteit van Bonn en twee Amerikaanse
instituten denken dat dit massaverl ies wel eens
heviger zou kunnen zijn dan aanvankeli jk werd
ingeschat. Zi j komen tot die conclusie, omdat
de computermodellen die op basis van de
bekende eigenschappen van de Poolster zi jn
gemaakt een ander verloop van zijn pulseer-
gedrag voorspellen dan de waarnemingen
laten zien. Door het massaverl ies in het model
een beetje op te schroeven, kon dit verschil
echter worden weggewerkt. Als de Poolster
jaarl i jks ongeveer n aardmassa aan materie
uitstoot, stemmen theorie en waarnemingen
goed overeen. Bron: NU / 03-05-201 2.
Amerikaanse onderzoekers hebben een
nieuwe aanwijzing gevonden dat de atmosfeer
van de planeet Mars ooit veel minder i j l en
droog was dan nu. Het bewijsstuk is een
overbl i jfsel van een oude vulkaanuitbarsting dat
door het Marswagentje Spirit is bekeken.
Ruwweg drienhalf mil jard jaar geleden werden
bij een vulkaanuitbarsting op Mars stukken
gesmolten gesteente de lucht in geblazen. En
van die 'vulkanische bommetjes' plofte neer in
de buurt van de latere landingsplaats van Spirit,
stolde en bleef tot op de dag van vandaag in
zi jn eigen kuiltje l iggen. Aan de hand van foto's
die Spirit heeft gemaakt, hebben de weten-
schappers de grootte, diepte en vorm van het
kuiltje gemeten. Ook werd gekeken naar de
bodemgesteldheid ter plaatse. Vervolgens
hebben de onderzoekers deze bodem zo goed
mogeli jk nagebootst en deeltjes van verschil-
lende materialen (glas, gesteente en staal) met
verschil lende snelheden laten inslaan. Daarbij
werd ook het vochtigheidsgehalte van de
bodem gevarieerd van kurkdroog tot door-
weekt. Uit het onderzoek bli jkt dat het kuiltje op
Mars het best kan worden nagebootst in een
natte bodem. Ook werd vastgesteld dat de
vulkanische bom met een snelheid van minder
dan 40 meter per seconde moet zi jn inge-
slagen. Die pieksnelheid is al leen verklaarbaar
als de dichtheid van de Marsatmosfeer desti jds
minstens twintig keer zo hoog was als nu. Bron:
NU / 04-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Voordracht : Op weg met EXOmars door Sofie Delanoye
Mars heeft nog lang niet al zijn geheimen onthuld. Daarom besloten ESA en NASA de handen in
elkaar te slaan voor een gezamenlijk exploratieprogramma. ExoMars was geboren. Het ExoMars
programma bestaat uit twee missies. De eerste missie met lancering voorzien in 201 6 bestaat uit een
orbiter met een lander module. De tweede missie is een rovermissie met lancering in 201 8. Het doel
is een antwoord te vinden op vragen zoals: Is er leven (geweest) op Mars?, Waar komt het onlangs
gedetecteerde methaan vandaan?, enz. Bovendien zal de missie ook een aantal nieuwe
technologien uittesten die het mogelijk moeten maken om tegen de jaren 2020 stalen van Mars naar
de Aarde te brengen. Belgi heeft de eer als enige Europees land een instrument te ontwikkelen voor
de 201 6 missie. De overige vier instrumenten aan boord van de ExoMars Orbiter zijn Amerikaans.
NOMAD, zoals de Belgische bijdrage heet, zal de atmosfeer van Mars onderzoeken.. .
Datum: Vri jdag 22 juni 201 2. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS.
Locatie: Openbare bibl iotheek Kris Lambert, Well ingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).
SS
h
h
i
i
z
z
u
u
k
k
u
u
&
&
A
A
r
r
i
i
r
r
a
a
n
n
g
g
3
3
KrisChristiaens
Rubriek
L
L
a
a
n
n
c
c
e
e
r
r
i
i
n
n
g
g
i
i
n
n
d
d
e
e
k
k
i
i
j
j
k
k
e
e
r
r
Info - Kris Christiaens is al sinds
jeugdige leefti jd gepassioneerd door
ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en
kennis over ruimtevaart werd hij enkele
jaren terug medebeheerder van de
populaire websites Spacepage en
Belgium In Space. Daarnaast schri jft
Kris Christiaens ook artikelen voor het
maandblad van de Vereniging Voor
Sterrenkunde en werd hij in 201 0
secretaris van de Astro Event Group
vzw.
01 0
Foto - Volgens Noord-Korea zou de
draagraket Unha-3 een waarnemings-
satel l iet in een baan rond de aarde
brengen. Met dat plan zou de 1 00ste
verjaardag van de als stichter van de
staat en "eeuwige president" vereerde
Kim I l Sung morgen gevierd worden. De
Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan
zagen in de lancering evenwel een
verborgen test van een intercontinentale
raket, die een kernkop kan dragen.
Bron: AFP.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
011
01 2
Foto - Ondanks fel protest van de
Westerse wereld heeft Noord-Korea
gisteren toch een lange afstandsraket
gelanceerd. Die lancering verl iep niet
volgens plan en na nog geen twee
minuten in de lucht stortte de raket de
zee in. Bron: AFP.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
01 3
ArtikelRedactioneel
G
G
r
r
o
o
n
n
i
i
n
n
g
g
e
e
n
n
k
k
r
r
i
i
j
j
g
g
t
t
3
3
D
D
f
f
u
u
l
l
l
l
-
-
d
d
o
o
m
m
e
e
t
t
h
h
e
e
a
a
t
t
e
e
r
r
Foto - Melkzuur is een stof die onder
andere bij verschil lende biologische
processen vri jkomt.
Het is dit zuur, dat verzuurde melk haar
zure smaak geeft en dat zich bij zware
inspanning door anaerobe afbraak van
suiker ophoopt in de spieren en daar
voor ti jdel i jke spierpi jn zorgt. In neutraal
en basisch mil ieu (pKa = 3,85), dus ook
in het l ichaam, dissocieert melkzuur tot
een negatief geladen lactaation en twee
positief geladen waterstofionen. De
verzuring is niet het gevolg van lactaat.
Lactaat is nameli jk een substraat dat
kan gebruikt worden om glucose te
vormen in de lever via de gluconeo-
genese. De verzuring in de spieren is
het gevolg van een ophoping van H-
atomen die niet meer gebufferd kunnen
worden door waterstofcarbonaat.
Meer weten over dit thema ?
www.e-gezondheid.be
CC
e
e
n
n
t
t
r
r
a
a
a
a
l
l
A
A
m
m
e
e
r
r
i
i
k
k
a
a
d
d
r
r
o
o
o
o
g
g
t
t
v
v
e
e
r
r
d
d
e
e
r
r
u
u
i
i
t
t
.
.
.
.
.
.
Red./IPS
Artikel
Foto - Verwoesti jning (of woesti jn-
vorming) is een term die gebruikt wordt
voor zowel het oprukken of zich
uitbreiden van een woesti jn, als het
ontstaan van nieuwe woesti jngebieden.
Deze ontwikkelingen kunnen zowel
kl imatologische als menseli jke oorzaken
hebben.
Meer weten over dit thema ?
www.ipcc.ch
01 4
01 5
Artikel
ASTRON
V
V
e
e
e
e
l
l
b
b
e
e
z
z
o
o
e
e
k
k
e
e
r
r
s
s
o
o
p
p
d
d
e
e
A
A
s
s
t
t
r
r
o
o
n
n
k
k
i
i
j
j
k
k
d
d
a
a
g
g
Info - ASTRON of ASTRonomisch Onder-
zoek in Nederland is het Nederlands
instituut voor radioastronomie (in het
Engels: Netherlands Institute for Radio
Astronomy), een organisatie die zich
bezighoudt met onderzoek en ontwik-
kel ing op astronomisch gebied.
ASTRON houdt zich vooral bezig met
de ontwikkeling van instrumentatie en
facil iteiten voor de radioastronomie en
het bouwen van de infrastructuur
daarvoor. Het is een vri j internationaal
gerichte organisatie en zij heeft nauwe
contacten met het bedri jfsleven. Het
grootste gedeelte van de kantoren
bevindt zich nabij Dwingeloo op de
locatie van de Dwingeloo Radio Teles-
coop, gemeente Westerveld, in noord-
oost Nederland. ASTRON opereert
onder de paraplu van NWO de Neder-
landse Organisatie voor Wetenschap-
peli jk Onderzoek.
Meer weten over dit thema ?
www.astron.nl
VV
I
I
S
S
T
T
A
A
s
s
u
u
r
r
v
v
e
e
y
y
t
t
e
e
l
l
e
e
s
s
c
c
o
o
o
o
p
p
i
i
n
n
s
s
p
p
e
e
c
c
t
t
e
e
e
e
r
r
t
t
M
M
5
5
5
5
b
b
o
o
l
l
h
h
o
o
o
o
p
p
RodrigoAlvarezRubriek
E
E
u
u
r
r
o
o
p
p
e
e
a
a
n
n
S
S
o
o
u
u
t
t
h
h
e
e
r
r
n
n
O
O
b
b
s
s
e
e
r
r
v
v
a
a
t
t
o
o
r
r
y
y
Info - De Europese Zuidel i jke Sterren-
wacht is een Europese organisatie die
zich bezighoudt met astronomisch
onderzoek. Het hoofdkantoor is geves-
tigd in Garching, nabij Mnchen. De
ESO beheert twee sterrenwachten in
Chil i , een op La Sil la, ten oosten van La
Serena, de ander op Paranal, ten
zuiden van Antofagasta. Op Paranal
bevindt zich de Very Large Telescope
(VLT). Op dit moment wordt een derde
facil iteit gebouwd op de hoogvlakte van
Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de
buurt van San Pedro de Atacama, waar
de Atacama Large Mil l imeter Array
(ALMA) zal verri jzen.
Contact - Rodrigo Alvarez, Koninkl i jk
Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso.
org.
01 6
Foto - Een bolvormige sterrenhoop (of
bolhoop) is een bolvormige groep ster-
ren die rond een melkwegstelsel draait
(zoals een satel l iet). Bolhopen hangen
goed aaneen door zwaartekracht
vandaar hun typische bolvorm en zijn
zeer dicht (relatief gezien) in de buurt
van hun kern. Hierdoor komen sterren
soms heel dicht bi j elkaar. Enkele zeer
exotische stersoorten (blauwe achter-
bl i jvers, mil l iseconde-pulsars en lichte
rntgendubbelsterren (LMXB's)) komen
veel meer voor in bolvormige sterren-
hopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan
meestal uit honderdduizenden oude
sterren, vergeli jkbaar met het centrum
van een spiraalstelsel, maar beperkt tot
een volume van slechts enkele kubieke
parsecs.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
01 7
http: //pda.empulsiv.de/index.php
01 9
RubriekRedactioneel
D
D
e
e
b
b
o
o
e
e
k
k
b
b
e
e
s
s
p
p
r
r
e
e
k
k
i
i
n
n
g
g
Zin om een door ons aangeleverd
gloednieuw sterrenkundig en / of ruimte-
vaartgericht boek te lezen en kort te
bespreken ? Neem dan contact op met
de redactie via [email protected].
021
Kortnieuws
Met een ruimteschip vertrekken vanaf een
normale landingsbaan. Britse ingenieurs zijn
begonnen met het testen van een nieuwe
startmotor voor de ruimtevaart die dat mogeli jk
moet maken. Een ruimteschip met een
dergeli jke motor moet kunnen opsti jgen als een
straal jager, waarna pas hoog in de atmosfeer
de raketten zouden worden aangezet, zo
meldden diverse Britse media. Als de tests
succesvol zi jn, is er 250 mil joen pond sterl ing
(ruim 300 mil joen euro) nodig voor de verdere
ontwikkeling. In jul i wordt het prototype
gepresenteerd op de Farnborough International
Air Show, een belangri jk evenement voor de
luchtvaartsector. Bron: ANP / 02-05-201 2.
De eerstvolgende grote wetenschappeli jke
ruimtemissie van de Europese ruimte-
vaartorganisatie ESA is een onbemande vlucht
naar de ijsmanen van de reuzenplaneet Jupiter.
JUICE (JUpiter ICy moons Explorer) is
woensdag geselecteerd door ESA's weten-
schappeli jke programmacommissie. JUICE zal
in 2022 gelanceerd worden met een Ariane 5-
raket vanaf de Europese lanceerbasis in
Kourou, Frans-Guyana. In 2030 komt de
ruimtesonde bij Jupiter aan, waar hij n keer
langs de grote maan Call isto en twee keer
langs de ijsmaan Europa zal vl iegen. Daarna
wordt JUICE in 2032 in een omloopbaan rond
Ganymedes gebracht, de grootste planeet-
maan in het zonnestelsel, en de enige met een
eigen magnetisch veld. JUICE moet onder
andere informatie leveren over de inwendige
structuur van de drie Jupitermanen, die
mogeli jk al le drie een ondergrondse oceaan
van vloeibaar water hebben. De ruimtevlucht is
de eerste grote missie in het Europese
programma Cosmic Vision 201 5-2025. Bron:
NU / 02-05-201 2.
Het einde van de ruimtereis van Andr Kuipers
is in zicht. Drie nieuwe bemanningsleden
vertrekken dinsdagochtend naar zijn onder-
komen, het internationale ruimtestation ISS. Zij
lossen de Nederlander en zijn twee collega's
aan boord af. Na een paar inwerkweken keren
die op 1 jul i terug op aarde. De drie
nieuwkomers zijn de Russen Gennadi Padalka
en Sergej Revin en de Amerikaan Joe Acaba.
Zij worden gelanceerd vanaf de ruimtebasis
Bajkonoer in Kazachstan. Donderdag komen
ze aan bij het ISS, waar ze tot september
verbl i jven. Padalka, Revin en Acaba zouden
aanvankeli jk eind maart al de ruimte in gaan,
maar Rusland ontdekte in januari een lek in
hun Sojoezcapsule. Daarom moest een nieuwe
raket worden gebouwd. De lancering werd zes
weken uitgesteld, en daardoor ook de
terugkeer van Kuipers. Kuipers ging op 21
december de ruimte in. Geen Nederlander is
ooit zo lang in een baan rond de aarde
geweest. De geboren Amsterdammer heeft
tiental len wetenschappeli jke experimenten
uitgevoerd in het ISS. Ook zette hij zich in om
kinderen enthousiast te maken voor ruimtevaart
en wetenschap. Bron: 1 4-05-201 2.
Schotse ingenieurs wil len de toekomst van
duurzame energie veil igstel len door in de
ruimte gewonnen zonne-energie op Aarde
beschikbaar te maken. Wetenschappers van de
Universiteit van Strathclyde in Glasgow hebben
een nieuwe techniek getest waarmee energie
die zonnepanelen in de ruimte opwekken naar
de Aarde kan worden gezonden met behulp
van lasers of microgolfstral ing. Het opwekken
van zonne-energie in de ruimte heeft veel
voordelen ten opzichten van het plaatsen van
zonnepanelen op Aarde. Het grootste voordeel
is well icht dat zonnepanelen in de ruimte niet
afhankeli jk zi jn van het dag-nachtritme. Een
satel l iet met zonnepanelen kan immers zo
geplaatst worden dat de zon er 24 uur per dag
op schijnt. Daarnaast is de intensiteit van de
zonnestralen in de ruimte intensiever en dus
energieri jker. Dit komt doordat de moleculen in
de Aardse atmosfeer een deel van de
zonnestral ing absorberen en weerkaatsen. En
uiteraard heeft bewolking ook negatieve
gevolgen voor de opwekking van zonne-
energie op Aarde. Maar ook aan het opwekken
van zonne-energie in gebieden waar de
omstandigheden gunstig zi jn, zoals de Sahara,
kleven moeil i jkheden. Vooral het transport van
de energie naar gebieden waar het nodig is
vormt een probleem. De in de ruimte gewonnen
energie kan daarentegen gemakkeli jk naar elke
plek op de wereld gestraald worden. In eerste
instantie zul len kleine satel l ieten gelanceerd
worden die genoeg energie produceren om een
klein dorp van stroom te voorzien. Het doel is
echter een groot bouwwerk de ruimte in te
brengen die in de stroomvoorziening van een
grote stad kan voorzien. Om het bouwen van
een dergeli jke ruimteconstructie mogeli jk te
maken, ontwikkelden wetenschappers van
dezelfde universiteit een zogenoemd ruimte-
web. Dit werd vorige maand vanaf de poolcirkel
gelanceerd. Bron: NU / 1 2-05-201 2.
De Europese microsatel l iet Proba-1 , een
experimentele satel l iet voor aardobservatie, is
weer volop in bedri jf nadat hi j een 'oogoperatie'
heeft ondergaan. Proba-1 werd op 22 oktober
2001 gelanceerd als een technologische
demonstratiemissie voor autonome 'besturing',
met een geplande levensduur van vijf jaar. De
kubusvormige satel l iet, kleiner dan een
vierkante meter, bleek een groot succes, en
leverde foto's en meetgegevens voor
onderzoekers van over de gehele wereld. Als
gevolg van de inwerking van kosmische stral ing
raakten de zogeheten stervolgers echter
onklaar. Die instrumenten zijn nodig voor de
(autonome) orintatie van de kunstmaan.
Dankzij nieuwe software, ontwikkeld door de
Technische Universiteit Denemarken, zi jn de
stervolgers sinds kort echter weer in staat om
onderscheid te maken tussen echte sterren en
'hot pixels', veroorzaakt door kosmische
stral ing. 1 4-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
Voordracht : Ingenieur vanaf ...
RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp Ingenieur vanaf 1 3 van 1 6 tot 20 jul i
201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de
middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zi jn l ichten in het
donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor
staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken,
solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurl i jke vlottentocht, . . .
Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp
Ingenieur vanaf 1 5 van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes -
via software echt programmeren.
Datum: 1 6 t/m 20 jul i en 6 t/m 1 0 augustus. Pri js: 90,00 euro.
Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.
WW
a
a
t
t
i
i
s
s
e
e
e
e
n
n
V
V
e
e
n
n
u
u
s
s
o
o
v
v
e
e
r
r
g
g
a
a
n
n
g
g
?
?
KrisChristiaens
Artikel
Info - ASTRON is het Nederlands
instituut voor radioastronomie, onder-
deel van de Nederlandse Organisatie
voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
ASTRON stelt zich ten doel om ontdek-
kingen op het gebied van radioastro-
nomie mogeli jk te maken middels het
ontwikkelen van nieuwe en innovatieve
technieken, het exploiteren van topklasse
radioastronomische facil iteiten en het
doen van fundamenteel astronomisch
onderzoek.
Meer weten over dit thema ?
www.astron.nl
022
023
Foto - Als de aarde en Venus op
dezelfde plek in hun baan om de zon
staan, staan ze in principe niet in n
li jn met de positie van de zon. De baan
van Venus vertoont nameli jk een hell ing
van 3.4 met de baan van de aarde, dus
passeert schijnbaar boven of onder de
zon in de hemel. Een Venusovergang
gebeurt als de twee planeten vri jwel in
conjunctie staan, maar als ook hun
banen elkaar kruisen gezien vanuit de
zon. Vanaf de zon gezien verduistert
Venus ti jdens de overgang het naar de
zon teruggekaatste l icht van de aarde.
Meer weten over dit thema ?
www.venusovergang.be
22
,
,
5
5
6
6
m
m
N
N
O
O
T
T
-
-
L
L
a
a
P
P
a
a
l
l
m
m
a
a
PhilipCorneilleMScFBIS
Rubriek
O
O
b
b
s
s
e
e
r
r
v
v
a
a
t
t
o
o
r
r
i
i
a
a
w
w
e
e
r
r
e
e
l
l
d
d
w
w
i
i
j
j
d
d
Phil ip Corneil le is AEG lid en Data
Management consultant met bijzondere
interesse voor sterrenkundige applica-
ties. Als Fellow of the British
Interplanetary Society schri jft hi j regel-
matig over onbemande ruimtevaart en
sterrenkunde voor internationale vak-
bladen.
024
Foto - De auteur naast de Cassegrain
focus onderaan de 2,56 m NOT. Bemerk
de nummering ter hoogte van de hoofd-
spiegel cel. Bron: Phil ip Corneil le.
Foto - De 43 ton zware 2,56 m Nordic
Optical Telescope in zn alt-azimutale
montering. Bron: Phil ip Corneil le.
Meer weten over dit thema ?
www.not.iac.es
025
Foto - De auteur nabij de 2382 m hoog
gelegen NOT op de ORM sterrenwacht
van het Canarische eiland La Palma.
Bron: Phil ip Corneil le.
Foto - De NOT met op de voorgrond
apparatuur om de hoofdspiegel te
simuleren en te transporteren voor de
tweejaarl i jkse hercoating / aluminisering.
Bron: Phil ip Corneil le.
Meer weten over dit thema ?
www.not.iac.es
026
027
VV
S
S
R
R
U
U
G
G
m
m
e
e
t
t
i
i
n
n
f
f
o
o
s
s
t
t
a
a
n
n
d
d
o
o
p
p
A
A
T
T
T
T
m
m
e
e
s
s
s
s
e
e
HugoVanDenBroeckArtikel
028
Info - De werkgroep Kijkerbouw is actief
binnen de werking van de UGent-
Volkssterrenwacht Armand Pien. Elke
woensdag (buiten de schoolvakanties)
komt de werkgroep Kijkerbouw bijeen
tussen 1 7 uur en 22 uur in de kelder van
de S9 dat gelegen is op de Sterre-
Campus van de Universiteit Gent. Een
bezoek brengen aan de werkgroep
Kijkerbouw in Gent kan steeds maar
gelieve dan wel eerst een afspraak te
maken.
029
ArtikelRedactioneel
D
D
e
e
V
V
e
e
n
n
u
u
s
s
o
o
v
v
e
e
r
r
g
g
a
a
n
n
g
g
k
k
o
o
m
m
t
t
e
e
r
r
a
a
a
a
n
n
.
.
.
.
.
.
Info - Onze vereniging zal, zoals steeds,
deze speciale hemelse gebeurtenis op
de voet voor u volgen. Raadpleeg
daarom regelmatig onze onderstaande
websites. Bent u van de pers en wenst u
meer informatie ? Contacteer ons dan
via [email protected].
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
031
Kortnieuws
Met de Japanse 8,2-meter Subaru-telescoop
op Mauna Kea, Hawaii , is een protocluster van
sterrenstelsels ontdekt op een afstand van 1 2,7
mil jard l ichtjaar van de aarde. Dat betekent dat
de cluster-in-wording al bestond toen het heelal
nog maar ca. n mil jard jaar oud was. De
ontdekking is gepubliceerd in The Astrophysical
Journal. Sterrenstelsels zoals ons eigen
Melkwegstelsel zi jn gegroepeerd in clusters en
superclusters. Hoe deze groteschaalstructuur
van het heelal precies is ontstaan, is niet goed
bekend. De ontdekking van clusters in de pri l le
jeugd van het heelal kan dan ook bijdragen aan
een beter begrip van dat proces. De vorming
van clusters heeft in elk geval op de een of
andere manier invloed op de eigenschappen
van de sterrenstelsels die erin voorkomen:
sterrenstelsels in clusters zijn in het algemeen
bijvoorbeeld zwaarder dan sterrenstelsels die
gn deel uitmaken van grote clusters. De
protocluster werd ontdekt in het Subaru Deep
Field, een klein gebiedje aan de sterrenhemel
dat zeer gedetai l leerd is bestudeerd met de
Japanse reuzentelescoop. De sterrenstelsels in
de verre protocluster verschil len niet
noemenswaard van de sterrenstelsels in de
omgeving. Dat doet vermoeden dat de invloed
van een cluster op de stelsels die erin
voorkomen zich pas in een later stadium doet
voelen. Bron: NU / 05-05-201 2.
Japanse astronomen hebben een stofschijf
rond een andere ster ontdekt die opmerkeli jk
veel kwarts bevat. Het gaat om de ster HD
1 5407A, op 1 80 lichtjaar afstand in het
sterrenbeeld Perseus. Uit waarnemingen met
de Japanse infrarood-kunstmaan AKARI bleek
al dat de ster omgeven moet worden door een
stoffige schijf. Metingen met de Amerikaanse
Spitzer Space Telescope wezen uit dat de schijf
ongeveer 1 00 bil joen ton kwarts moet bevatten,
geconcen-treerd op een afstand van ongeveer
1 50 mil joen kilometer van de ster - de afstand
tussen de zon en de aarde. Dergeli jke
stofschijven ontstaan door onderl inge
botsingen van zogeheten planetesimalen - de
eerste samenklonteringen van materie in een
protoplanetarie schijf. Planetesimalen vormen
de bouwstenen van planeten. Omdat het stof
rond HD 1 5407A zoveel kwarts bevat, moeten
de planetesimalen rond de ster ook kwartsri jk
zi jn. Dat doet vermoeden dat zich rond deze
ster aardachtige planeten hebben gevormd -
ook in de mantel van de aarde komt veel
kwarts voor. De nieuwe metingen zijn op 20
apri l gepubliceerd in Astrophysical Journal
Letters. Bron: NU / 05-05-201 2.
Planetenstelsels die zware gasvormige reuzen-
planeten in kleine omloopbanen bevatten -
zogeheteh 'hete Jupiters' - bevatten geen
leefbare aarde-achtige planeten. Die conclusie
trekt een team van astronomen onder leiding
van Alan Boss van het Carnegie Institution for
Science in Washington in een artikel in de
Proceedings of the National Academies of
Sciences. De eerste exoplaneten die vanaf
1 995 zijn ontdekt, waren bijna al lemaal hete
Jupiters. Vermoedeli jk gaat het om
reuzenplaneten die op grotere afstand van hun
moederster zi jn ontstaan, maar al snel na hun
geboorte naar binnen migreerden. Pas later,
onder andere door de ruimtetelescoop Kepler,
werden er ook planetenstelsels ontdekt waarin
kleine, aarde-achtige planeten voorkomen in de
bewoonbare zone van hun moederster. Boss
en zijn col lega's hebben nu bij 63 planeten-
stelsels met hete Jupiters gezocht naar de
aanwezigheid van kleinere, aarde-achtige
planeten. Voor het bestaan daarvan werden
geen aanwijzingen gevonden. In stelsels met
'warme Jupiters' (gasreuzen op iets grotere
afstanden van hun moederster) en 'hete
Neptunussen' (l ichtere gasplaneten op kleine
afstand van hun ster) werden wl aanwijzingen
gevonden voor het bestaan van kleinere,
l ichtere planeten. De voorlopige conclusie luidt
dat de migratie van Jupiter-achtige reuzen-
planeten een pasgeboren planetenstelsel zo
sterk kan verstoren dat eventuele kleinere,
aarde-achtige planeten het stelsel uit
gesl ingerd worden. Bron: NU / 07-05-201 2.
Met NASA's infraroodsatel l iet Spitzer is voor
het eerst l icht van een relatief kleine planeet
buiten ons zonnestelsel waargenomen. De
planeet, die om de nabije ster 55 Cancri draait
en zelf 55 Cancri e wordt genoemd, is
onleefbaar heet. 55 Cancri is twee keer zo
groot en acht keer zo zwaar als onze planeet,
maar kleiner dan een reuzenplaneet als
Neptunus. Hij valt daarmee in de categorie van
de 'superaardes'. Het was astronomen al gelukt
om, met Spitzer en andere telescopen, te
onderzoeken hoe het l icht van 55 Cancri
verandert wanneer de planeet voor deze ster
langs schuift. Infraroodlicht Nu is echter ook
rechtstreeks het infraroodlicht van de planeet
zelf waargenomen. Uit de waarneming bli jkt
onder meer dat zi jn oppervlak donker is en dat
de temperatuur aan de dagzijde kan oplopen
tot meer dan 1 700 graden. Vermoed wordt dat
55 Cancri e het restant is van een Neptunus-
achtige reuzenplaneet, waarvan een groot deel
is 'weggekookt'. Bron: NU / 09-05-201 2.
Wetenschappers hebben, met behulp van het
California Institute of Technology (Caltech),
onomstotel i jk vastgesteld dat de zandduinen op
de planeet Mars net zo snel 'wandelen' als hun
aardse tegenhangers (Nature, 1 0 mei).
Daarover bestond enige twijfel , omdat sommige
wetenschappers dachten dat de Marsatmosfeer
te i j l is om winden te produceren die zand
kunnen verplaatsen. Met de door Caltech
ontwikkelde software zijn nu detai lri jke
opnamen van het duinlandschap Nil i Patera
geanalyseerd, die verspreid over een periode
van 1 05 dagen door de Mars Reconnaissance
Orbiter zi jn gemaakt. Daarbij is vastgesteld dat
sommige ribbels in die ti jd meer dan vier meter
zi jn opgeschoven, wat bijdraagt aan de globale
beweging van de zandduinen. In dit opzicht
l i jken de duinen van Nil i Patera op zandduinen
als die in de droge Victoriaval lei op Antartica.
Wat het Marszand in beweging brengt, is
echter nog onduidel i jk. Bron: NU / 1 0-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
Voordracht : Onze buurplaneten Venus en Mars door Frank Deboosere
Vanavond behandelt Frank Deboosere in zi jn multimediavoorstel l ing de twee buren van de Aarde,
de planeten Venus en Mars. Hoewel het sterrenkundig gesproken heel nabije werelden zijn,
verschil len ze enorm van de Aarde. Beide planeten zijn al meerdere keren door onbemande
ruimtetuigen en robots bezocht, waardoor wij steeds meer over hen te weten zij gekomen. Frank
schetst een stand van zaken. En ook geeft hi j een idee van hoe het zou aanvoelen om een dagje
door te brengen op Venus en Mars. Omdat we aan het begin van de zomer zitten duren de dagen
lang en de nachten kort. Bi jgevolg zal het waarneemgedeelte zich vooral toespitsen op de Zon, en
later ook op de Maan en de planeten Saturnus en Mars.
Datum: Vri jdag 29 juni - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro.
Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.
EumetSat
Rubriek
032
A
A
s
s
t
t
r
r
o
o
f
f
o
o
t
t
o
o
v
v
a
a
n
n
d
d
e
e
m
m
a
a
a
a
n
n
d
d
033
Info - Mars is vanaf de zon geteld de
vierde planeet van ons zonnestelsel, om
de zon draaiend in een baan tussen die
van de Aarde en Jupiter. De planeet is
kleiner dan de Aarde en met een
(maximale) magnitude van -2,9 minder
helder dan Venus en meestal minder
helder dan Jupiter. Mars wordt wel de
rode planeet genoemd maar is in
werkeli jkheid eerder okerkleurig. De
planeet is vernoemd naar de Romeinse
god van de oorlog.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
EE
d
d
w
w
i
i
n
n
P
P
o
o
t
t
t
t
i
i
l
l
l
l
i
i
u
u
s
s
PhilipCorneilleMScFBIS
Rubriek
Info - Amateurastronomie is een onder-
deel van de astronomie dat door
amateurs wordt beoefend. Hoewel de
meeste amateurastronomen hun hobby
uitvoeren voor hun plezier en om hun
persoonli jke kennis uit te breiden is
astronomie tevens n van de weinige
takken van wetenschap waar amateurs
een belangri jke bijdrage kunnen leveren
aan de wetenschappeli jke kennis over
het heelal, met name op het terrein van
veranderl i jke sterren, waarnemingen
van planetoden en sterbedekkingen
door de maan. Op deze terreinen
kunnen professionele astronomen niet
de ti jd en de middelen besteden waar
amateurs met bescheiden middelen en
mobil iteit juist wel veel nuttige waar-
nemingen kunnen doen. . .
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
034
A
A
m
m
a
a
t
t
e
e
u
u
r
r
-
-
a
a
s
s
t
t
r
r
o
o
n
n
o
o
o
o
m
m
i
i
n
n
d
d
e
e
k
k
i
i
j
j
k
k
e
e
r
r
035
TT
w
w
e
e
e
e
t
t
j
j
e
e
z
z
e
e
l
l
f
f
d
d
e
e
r
r
u
u
i
i
m
m
t
t
e
e
i
i
n
n
JeroenGeuens
Artikel
Foto - De activiteit bi j het gebruiken van
Twitter heet twitteren (of tweeten), dat
kwetteren betekent. Het logo van Twitter
is een vogeltje. Twitteren komt neer op
in real time communiceren via een
microweblog op een pc, mac of gsm,
smartphone of andere mobiele appa-
raten met een internetaansluiting. Door
de combinatie van webloggen met
instant messaging wordt het microblog-
ging genoemd.
Meer weten over dit thema ?
www.twitter.com
036
037
Rubriek
L
L
a
a
n
n
c
c
e
e
e
e
r
r
o
o
v
v
e
e
r
r
z
z
i
i
c
c
h
h
t
t
v
v
a
a
n
n
d
d
e
e
m
m
a
a
a
a
n
n
d
d
KrisChristiaens
Datum
04-05-201 2
06-05-201 2
1 0-05-201 2
1 5-05-201 2
1 5-05-201 2
1 7-05-201 2
1 7-05-201 2
1 7-05-201 2
22-05-201 2
26-05-201 2
29-05-201 2
Uur (GMT)
1 8.42 uur
07.1 0 uur
07.06 uur
07.01 uur
22.1 3 uur
1 4.05 uur
1 6.39 uur
1 9.1 2 uur
07.44 uur
1 5.56 uur
07.31 uur
Raket
Atlas-5 (531 )
CZ-2D
CZ-4B
Sojoez-FG
Ariane 5 ECA
Sojoez-U
H-2A 202
Proton-M Briz-M
Falcon 9
CZ-3B/E
CZ-4C
Lanceerbasis
Cape Canaveral
Jiuquan
Taiyuan
Bajkonoer
Kourou
Plesetsk
Tanegashima
Bajkonoer
Cape Canaveral
Xichang
Taiyuan
Vracht
AEHF-2 (USA235)
Tianhui 1 B
Yaogan 1 4
TianTuo 1
Sojoez-TMA 04M
JCSat 1 3
VINASAT 2
Yantar-4K2M
(Cosmos 2480)
GCOM-W1
KOMPSat-3
SDS 4
Horyu 2
Nimiq 6
Dragon C2
Celestis 11
Chinasat 2A (ZX 2A)
Yaogan 1 5
Land
USA
China
China
China
Rusland
Japan
Vietnam
Rusland
Japan
Zuid-Korea
Japan
Japan
Canada
USA
USA
China
China
Gewicht
61 68 Kg
? Kg
2.700 Kg
9 Kg
7.1 50 Kg
4.528 Kg
2.969 Kg
6.600 Kg
1 .990 Kg
800 Kg
50 Kg
7 Kg
4.500 Kg
4.700 Kg
1 Kg
5.300 Kg
1 .040 Kg
Doel
Mil. Com.
Aardobservatie
Spionage
Technologie
ISS expedition 31 crew
Communicatie
Communicatie
Spionage
Aardobservatie
Aardobservatie
Technologie
Technologie
Communicatie
ISS bevoorrading
Ruimte-begrafenis
Communicatie
Aardobservatie
Baan
GEO
LEO
LEO
LEO
LEO
GEO
GEO
LEO
LEO
LEO
LEO
LEO
GEO
LEO
LEO
GEO
1 200 x 1 200 Km
Verklarende woordenlijst
GEO Geostationary Earth Orbit
LEO Low Earth Orbit
Mil . Com. Mil itaire Communicatiesatel l iet
Mislukte lancering
PP
r
r
o
o
b
b
a
a
1
1
w
w
e
e
e
e
r
r
d
d
e
e
o
o
u
u
d
d
e
e
n
n
a
a
o
o
o
o
g
g
o
o
p
p
e
e
r
r
a
a
t
t
i
i
e
e
Rubriek
E
E
u
u
r
r
o
o
p
p
e
e
a
a
n
n
S
S
p
p
a
a
c
c
e
e
A
A
g
g
e
e
n
n
c
c
y
y
Info - De Europese Ruimtevaart-organi-
satie ESA houdt zich in Europees
verband bezig met projecten op het
gebied van ruimtevaart, onderzoek van
de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling
van op satel l ietsystemen gebaseerde
techno-logien en de bevordering van
de Europese economie. Door bundeling
van financile en intel lectuele bronnen
is de ESA in staat projecten te
realiseren die voor afzonderl i jke
l idstaten onbereikbaar zijn. De ESA
werkt ook nauw samen met Europese
(DLR, NLR, CNES etc.) en interna-
tionale ruimtevaartorganisaties (waar-
onder de NASA, Japan Aerospace
Exploration Agency (JAXA) en de Indian
Space Research Organisation (ISRO)).
De ESA is onder andere verantwoor-
del i jk voor de ontwikkeling van de
Arianeraketten waarmee kunstmanen in
de ruimte worden gebracht. De ESA is
in 1 975 ontstaan uit de European Space
Research Organization (ESRO) en de
European Launcher Development
Organisation (ELDO). De ESRO leverde
aanvankeli jk raketten en satel l ieten voor
deelnemende landen en had haar
eerste lanceringen op 6 en 9 jul i 1 964.
038
039
SN
E
L
I
N
S
C
H
R
I
J
V
E
N
!
N
o
g
s
l
e
c
h
t
s
v
i
e
r
p
l
a
a
t
s
e
n
b
e
s
c
h
i
k
b
a
a
r
.
.
.
041
Kortnieuws
In gebieden met veel industrile vervuil ing
zorgen zwevende deeltjes s zomers voor
zwaardere onweerscomplexen. Deze verster-
ken op hun beurt de opwarming. Een team van
Amerikaanse en Israelische klimaatweten-
schappers zegt dit fenomeen op rustige
zomerdagen waar te nemen boven China.
Donderkoppen zouden het extra opwarmende
effect al leen leveren wanneer er weinig wind
staat. Zo heeft luchtvervuil ing geen meetbaar
effect op de energiebalans van onweerswolken
bij actieve koufronten. Het onderzoek kan van
belang zijn omdat de invloed van veranderende
wolkpatronen op klimaatverandering nog
relatief slecht wordt begrepen, en daarmee een
onzekere factor is in het berekenen van de
verwachte mondiale temperatuursti jging.
Luchtvervuil ing kan wolkvorming bespoedigen
doordat het de concentratie arosolen
verhoogt. Wanneer waterdamp met deze
zwevende deeltjes in contact komt, kan het
condenseren tot kleine druppeltjes, waaruit
wolken bestaan. Van mist en andere gelaagde
bewolking is bekend dat het relatief veel
zonl icht reflecteert en daarmee, met name
overdag, afkoeling kan veroorzaken. Maar
volgens de onderzoekers is de invloed van
verticaal ontwikkelde wolken, met name grote
onweerswolken, nog niet goed begrepen.
Mondiale kl imaatmodellen zouden een te lage
driedimensionale resolutie hebben om de
complexe klimaatinvloed te kunnen naboot-
sen.Met hun eigen speciale wolkenmodel kan
de complexe invloed van deze vaak kilometers-
hoge wolken op verschil lende luchtlagen echter
wel goed worden bekeken. Onweerswolken en
andere zomerse buiencomplexen zijn aan de
bovenkant, waar de waterdruppels in koude
lucht bevriezen, vaak afgeplat. Dit zogeheten
aambeeld weerkaatst weliswaar zonlicht terug
naar de ruimte een afkoelend effect maar
bevat ook grote hoeveelheden vocht, dat juist
warmte vasthoudt. Dit laatste effect weegt
zwaarder, zo schri jven de wetenschappers
waardoor de onweerswolken netto meer zonne-
energie vasthouden dan ze weerkaatsen.
Boven gebieden met grote luchtvervuil ing,
zoals China en India, kan de vorming van
onweerscomplexen dus leiden tot een
versterking van de opwarming. Bron: NU / 21 -
05-201 2.
Straatverl ichting verandert gemeenschappen
van insecten en andere ongewervelden. Tot die
conclusie komen onderzoekers van de
University of Exeter uit Groot Brittanni in de
laatste editie van het ti jdschrift Biology Letters.
De studie laat zien dat de balans tussen de
verschil lende soorten die samenleven heel
anders wordt door l ichtvervuil ing. Het onder-
zoeksteam voerde dit onderzoek uit in het
stadje Helston. Ze plaatsten valkui len direct
onder en tussen 35 meter van elkaar staande
straatverl ichting. Hierdoor konden ze niet al leen
het verschil tussen dag en nacht zien, maar
ook het verschil tussen plaatsen direct onder
en verder weg van de verl ichting. De biologen
verzamelden zo zestig verschil lende soorten en
een totaal van 11 94 ongewervelden. Ze
ontdekten dat er beduidend meer beestjes
onder de lantarenpalen leefden - zowel in het
l icht als het donker - en die bleken ook nog
eens vaker rovers en aaseters te zijn. Dat
laatste wijst op een verstoring in het lokale
ecosysteem met onbekende gevolgen voor de
lange termijn. Licht heeft dus niet al leen op
vliegende insecten veel invloed, maar ook op
ongewervelden op de grond, iets wat nog niet
eerder onderzocht was. Veel voorkomende
jagers en aaseters waren bijvoorbeeld hooi-
wagens, loopkevers, mieren en pissebedden.
Recent onderzoek laat zien dat de hoeveelheid
kunstl icht met zon zes procent per jaar groeit,
waardoor de natuurl i jke leefomgeving van veel
planten en dieren steeds sneller verdwijnt met
onbekende gevolgen. Kunstl icht heeft veel
invloed op de wereld om ons heen. In 2008
instal leerde een gaswinplatform in de buurt van
Vlieland nog groen licht om ervoor te zorgen
dat vogels niet uit koers raken. De Universiteit
van Wageningen doet bijvoorbeeld nu groot-
scheeps onderzoek in Nederland naar de
effecten van lichtvervuil ing. Bron: NU / 23-05-
201 2.
Door het zonnige weer heeft Duitsland een
record in zonne-energie gebroken. Gisteren-
middag leverden de zonnepanelen van de
oosterburen voor het eerst meer dan 20.000
megawatt. "Onze raming komt uit op 22.000
megawatt. Dat komt overeen met de productie
van ruim 20 kerncentrales'', meldde energie-
bureau IWR in Mnster zaterdag. De raming is
gebaseerd op gegevens van de stroombeurs
EEX in Leipzig. "Het is een record. Er is geen
ander land op aarde waar zonnepanelen meer
dan 20.000 megawatt stroom tegeli jk produ-
ceren'', zei de directeur van het bureau. Het
record werd mogeli jk door de uitbreiding van
het aantal panelen en het zeer zonnige weer.
Op dezelfde dag een jaar geleden was er
slechts 1 4.000 megawatt aan zonne-energie.
Bron: DPA / 26-05-201 2.
Bud, de eerste orkaan van het seizoen in het
oosten van de Sti l le Oceaan, heeft ter hoogte
van de Mexicaanse kust categorie twee bereikt.
Dat meldde het Amerikaanse National
Hurricane Center (NHC). De orkaan, met
wervelwinden van 1 65 kilometer per uur,
bevond zich op 445 kilometer van de
Mexicaanse stad Manzanil lo en vormde geen
bedreiging voor het vasteland. Toch heeft het
NHC een waarschuwing verspreid rond de
zone tussen Punto San Telmo en Fortuno voor
de volgende 48 uur. De orkaan verplaatste zich
in noordeli jke richting aan 1 3 kilometer per uur.
Het natuurfenomeen zou de kust van Mexico
echter niet bereiken voor morgen en ook sti laan
aan kracht verl iezen. Toch zouden er in de loop
van de dag nog gevaarl i jke golven kunnen
ontstaan in de buurt van de zuidel i jke en
zuidoostel i jke kust van Mexico. Bron: Belga /
24-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
Evenement : Samenkomst VVS werkgroep astrofotografie
Op zaterdag 29 september wordt een bijeenkomst van de VVS werkgroep astrofotografie
georganiseerd in de Volkssterrenwacht Mira. Het programma is als volgt:
1 4.00 uur - Inleiding door de Werkgroepleider.
1 4.1 5 uur - Frank Vanderstraeten: "Ervaringen met mijn SBIG ST-2000XM camera".
1 5.00 uur - Phil ippe Mollet: "Vergeli jking van de Vixen Polarie met de StarTrack".
1 6.00 uur - Lieven Persoons: "De voorbereiding en de bouw van Propus, een sterrenwacht op afstand".
1 7.30 uur - Mogeli jkheid tot het tonen van eigen opnamen, aansluitend einde van de bijeenkomst.
Opgelet ! Dit programma kan nog aangepast worden. Meer info : www.vvs.be.
Datum: Zaterdag 29 september 201 2 - Deelname: GRATIS (voor VVS / volkssterenwacht leden).
Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen.
049
ArtikelRoelvanderHeijden
S
S
t
t
e
e
r
r
v
v
e
e
r
r
d
d
a
a
m
m
p
p
t
t
p
p
l
l
a
a
n
n
e
e
e
e
t
t
Foto - Een artistieke weergave van ster
KIC 1 2557548 met daarvoor de kleine
exoplaneet die met de Kepler-ruimte-
telescoop is ontdekt. Bron: MIT
Meer weten over dit thema ?
http: //web.mit.edu
051
Kortnieuws
Astronomen hebben een bruine dwergster
ontdekt die voor meer dan 99 procent uit
waterstof en helium bestaat. Het stel laire
onderdeurtje, dat met een oppervlaktetempe-
ratuur van slechts 400 graden Celsius zeer koel
is, kan het onderscheid tussen bruine dwergen
en grote gasplaneten helpen aanscherpen.
Bruine dwergen zijn sterachtige objecten die
onvoldoende massa hebben om kernfusie-
reacties op te starten en deze langdurig vol te
houden. Hierdoor koelen ze na hun ontstaan
geleidel i jk af tot een temperatuur van een paar
honderd graden.Net als 'echte' sterren ontstaan
bruine dwergen door het samentrekken van
een grote gaswolk, waardoor ze voor het
overgrote deel uit waterstof en helium bestaan.
Reuzenplaneten daarentegen vertonen een
grote chemische diversiteit en bevatten veel
meer zware elementen dan een ster. Dat
verschil stelt astronomen in staat om
onderscheid te maken tussen planeten en
bruine dwergen. De recent ontdekte bruine
dwerg, die de aanduiding BD+01 2920B draagt,
is opgespoord met de infraroodsatel l iet WISE.
Zijn samenstel l ing kon echter pas worden
bepaald na vervolgonderzoek met infrarood-
telescopen op Hawa en in Chil i . Het is dus
vooral aan deze telescopen te danken dat de
ware aard van het object kon worden
vastgesteld. Bron: NU / 1 0-05-201 2.
Met de Kepler-satel l iet, die naar planeten
buiten ons zonnestelsel speurt, is een nieuw
planetenstelsel met minstens drie planeten
ontdekt. Opmerkeli jk gegeven: n van de drie
planeten is niet rechtstreeks waarneembaar. Hij
verraadt zi jn bestaan slechts doordat hi j de
baanbeweging van een naburige, wl waar-
neembare planeet verstoort (Science, 11 mei).
De drie planeten draaien om de zonachtige ster
KOI-872. Twee ervan bewegen vanaf de aarde
gezien ti jdens elke omloop voor hun
moederster langs, waardoor deze met
tussenpozen een kleine helderheidsafname li jkt
te vertonen. Het zi jn deze 'helderheidsdipjes'
die Kepler in staat stel len om planeten op te
sporen. Normaal gesproken vinden zulke
helderheidsdipjes plaats met de regelmaat van
een klok. Maar bij de planeet KOI-872b, die
een omloopti jd van bijna 34 dagen heeft,
komen ze soms bijna een uur te vroeg of te
laat. Die grote variatie wijst erop dat de planeet
onder invloed staat van de zwaartekracht van
een forse soortgenoot die klaarbl i jkel i jk nooit
voor zi jn ster langs trekt. Berekeningen laten
zien dat de niet-waarneembare planeet, die de
aanduiding KOI-872b heeft gekregen,
ongeveer zo zwaar is als de planeet Saturnus
en een omloopti jd van 57 dagen heeft. De
derde planeet van het stelsel is maar ruim
anderhalf keer zo groot als de aarde en heeft
een omloopti jd van iets minder dan zeven
dagen. Bron: NU / 11 -05-201 2.
Sterren ontstaan doorgaans niet in afzon-
dering, maar in grote groepen. Onderzoek door
astronomen van de universiteit Bonn wijst erop
dat deze 'sterrenhopen' bi j hun geboorte
al lemaal ongeveer even groot of beter gezegd
even klein zi jn. Dat volgt uit computersimulaties
die de evolutie van een sterrenhoop
nabootsen. De kraamkamer van een sterren-
hoop, een grote wolk van gas en stof, levert
voornameli jk tweelingen af: bi jna elke ster in de
sterrenhoop heeft dus een partner. Door
onderl inge interacties kan zo'n dubbelster uit
elkaar vallen, ongeveer zoals een danspaar dat
in een volle balzaal met een ander danspaar in
botsing komt. Hierdoor neemt het aantal
dubbelsterren in een sterrenhoop in de loop
van de ti jd af. Maar niet elke stel laire
kraamkamer is even vol. En in een volle
kraamkamer vinden meer onderl inge ont-
moetingen en stel laire 'echtscheidingen' plaats
dan in een minder volle.Hoe de verdeling
tussen enkelvoudige en dubbelsterren in een
sterrenhoop er uiteindel i jk uitziet, wordt dus
bepaald door de drukte in de stel laire
kraamkamer. De Duitse astronomen hebben dit
inzicht gebruikt om de oorspronkeli jke
eigenschappen van een aantal bekende jonge
sterrenhopen te reconstrueren. De verrassende
conclusie is dat, hoewel sterrenhopen sterk
uiteenlopende massa's hebben, ze bij hun
ontstaan allemaal slechts ongeveer een
lichtjaar groot zi jn. Dat wijst erop dat al le
sterrenhopen op zeer vergeli jkbare wijze
ontstaan en zich pas later, afhankeli jk van hun
massa, op verschil lende manieren verder
ontwikkelen. Bron: NU / 1 2-05-201 2.
De Leidse astronoom Prof. dr. Alexander
Tielens (1 953) is gekozen tot l id van de
Koninkl i jke Nederlandse Akademie van Weten-
schappen (KNAW). De KNAW koos in totaal
veertien nieuwe leden. Leden van de KNAW,
vooraanstaande wetenschappers uit al le
discipl ines, worden gekozen op grond van
voordrachten binnen en buiten de Akademie.
Xander Tielens is sinds 2009 hoogleraar
Physics and Chemistry of the Interstel lar
Medium aan de Universiteit Leiden. Hij
promoveerde in 1 982 aan dezelfde universiteit.
Daarna was hij enkele jaren werkzaam bij de
US National Research Council . Vanaf 1 985
was hij onderzoeker aan de University of
California in Berkeley. In 1 989 ging Tielens voor
de eerste keer aan de slag als senior
onderzoeker bij het Ames Research Center van
NASA. Acht jaar later keerde hij terug naar
Nederland om hoogleraar Astrofysica te worden
in Groningen en senior onderzoeker bij ruimte-
onderzoeksinstituut SRON. In 2004 werd hij ful l
time hoogleraar. Twee jaar later werd Tielens
opnieuw senior onderzoeker bij Ames. Daar-
naast bleef hi j in Groningen aangesteld als
hoogleraar. Tielens is de meest geciteerde
Nederlandse astronoom. De KNAW telt circa
vijfhonderd leden, verdeeld over de Afdeling
Letterkunde en de Afdeling Natuurkunde. Een
lidmaatschap is voor het leven. Op maandag
1 0 september 201 2 worden de nieuwe
Akademieleden genstal leerd in het Trippenhuis
van de KNAW. 1 6-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society
24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut.
Van 24 maart tot 2 apri l 1 992 cirkelde hij als payload special ist aan boord van de shuttle missie
STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4
uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hi j als voorzitter van de Euro Space
Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in Belgi deel te nemen aan
conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de Space Week 201 2. Dit
evenement zal plaats gri jpen in verschil lende wetenschappeli jke instituten en universiteiten en heeft
als doel jongeren te motiveren voor wetenschappeli jke en technische studies.
Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend.
Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !
PP
o
o
l
l
i
i
d
d
o
o
r
r
e
e
F
F
e
e
r
r
d
d
i
i
n
n
a
a
n
n
d
d
F
F
l
l
i
i
x
x
S
S
w
w
i
i
n
n
g
g
s
s
DirkDevliesRubriek
W
W
o
o
o
o
r
r
d
d
v
v
a
a
n
n
d
d
e
e
m
m
a
a
a
a
n
n
d
d
Info - Dirk Devlies is, naast l id van de
Astro Event Group vzw, ook actief in de
Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij
zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk
vri j moment steekt hi j in z'n zelfgemaakt
sterrenkundig en ruimtevaartgericht woor-
denboek. Een buitengewoon omvangri jk
werk dat al enkele duizenden pagina's
telt.
052
Foto - Polydore ("Pol") Ferdinand Flix
Swings (Ransart, 24 september 1 906 -
Esneux, 28 oktober 1 983) was een
Belgisch astrofysicus. Hij was hoog-
leraar aan de Universit de Lige en
bestudeerde met behulp van spectro-
scopie de samenstel l ing en de structuur
van sterren en kometen. Swings kreeg
in 1 948 de Francquipri js voor Exacte
Wetenschappen. Hij was van 1 964 tot
1 967 voorzitter van de Internationale
Astronomische Unie.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
053
Foto - Deze mooie opname (1 mei
1 957) van de komeet Arend-Roland
werd gemaakt door L. Kresak met de
9.5 duim f/5 reflector op de Sterren-
wacht van Bratislawa. Hij gebruikte
hiervoor een Raman panchromatische
plaat en belichtte deze gedurende 60
minuten. Bron: OMA.
Meer weten over dit thema ?
www.astro.oma.be
054
055
Artikel
ASTRON
B
B
o
o
t
t
s
s
e
e
n
n
d
d
e
e
c
c
l
l
u
u
s
s
t
t
e
e
r
r
s
s
v
v
a
a
n
n
s
s
t
t
e
e
r
r
r
r
e
e
n
n
s
s
t
t
e
e
l
l
s
s
e
e
l
l
s
s
o
o
n
n
t
t
r
r
a
a
f
f
e
e
l
l
d
d
Info - De radiotelescoop werd in 2009-
201 0 gebouwd en in gebruik genomen
door stichting ASTRON te Dwingeloo,
een instituut van Nederlandse Organi-
satie voor Wetenschappeli jk Onderzoek
(NWO). De officile opening door
koningin Beatrix vond plaats op 1 2 juni
201 0. LOFAR bestaat uit een reeks van
ongeveer 7000 kleine antennes, en doet
astronomisch onderzoek in het
frequentiebereik tussen 1 0 en 240 MHz.
Het is geen traditionele radiotelescoop
met een grote schotel, zoals de teles-
copen in Westerbork, de Westerbork
Synthese Radio Telescoop (WSRT). Zij
bestaat uit vele velden met daarin kleine
antennes. De sturing van de bundel of
ki jkrichting van de telescoop gaat
vol ledig elektronisch. Dit soort antenne
wordt een phased array-antenne ge-
noemd. LOFAR is de eerste radio-
telescoop die dit principe op een zo
grote schaal toepast en is dus
wereldwijd een uniek project.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
II
j
j
s
s
k
k
a
a
p
p
p
p
e
e
n
n
o
o
p
p
d
d
e
e
Z
Z
u
u
i
i
d
d
p
p
o
o
o
o
l
l
s
s
m
m
e
e
l
l
t
t
e
e
n
n
v
v
a
a
n
n
o
o
n
n
d
d
e
e
r
r
a
a
f
f
w
w
e
e
g
g
d
d
o
o
o
o
r
r
v
v
e
e
r
r
a
a
n
n
d
d
e
e
r
r
d
d
e
e
z
z
e
e
e
e
s
s
t
t
r
r
o
o
m
m
i
i
n
n
g
g
e
e
n
n
NadineBke
Artikel
056
Info - De Belgische traditie in pool-
onderzoek begint in 1 897 wanneer
Adrien de Gerlache met de driemaster
Belgica naar Antarctica reist. Zestig jaar
na deze eerste expeditie, in 1 957, treedt
Gaston de Gerlache in de voetsporen
van zijn vader en richt de onderzoeks-
basis op die naar Koning Boudewijn
wordt vernoemd. Deze wordt vier jaar
na de bouw uit financile problemen
gesloten. Enkele jaren daarna komen er
Belgisch-Nederlandse expedities die
vlakbij de oude basis een nieuwe
oprichten, tot ze in 1 967 definitief wordt
gesloten. Tijdens het internationale pool-
jaar 2007-2008 kwam er een nieuwe
Belgische basis, de Prinses Elisabeth
basis, naar een idee van Alain Hubert.
Meer weten over dit thema ?
www.antarcticstation.org
II
j
j
s
s
k
k
a
a
p
p
p
p
e
e
n
n
o
o
p
p
d
d
e
e
Z
Z
u
u
i
i
d
d
p
p
o
o
o
o
l
l
s
s
m
m
e
e
l
l
t
t
e
e
n
n
v
v
a
a
n
n
o
o
n
n
d
d
e
e
r
r
a
a
f
f
w
w
e
e
g
g
d
d
o
o
o
o
r
r
v
v
e
e
r
r
a
a
n
n
d
d
e
e
r
r
d
d
e
e
z
z
e
e
e
e
s
s
t
t
r
r
o
o
m
m
i
i
n
n
g
g
e
e
n
n
057
Foto - Zee-i js speelt een belangri jke rol
in het kl imaatsysteem van de Aarde. Het
overwegend met sneeuw bedekte zee-
i js kenmerkt zich door een zeer hoog
weerkaatsingsvermogen (albedo) van
het zonlicht. Waar door de ijsvrije oceaan
een groot deel van de kortegolfstral ing
wordt geabsorbeerd, reflecteert het zee-
i js deze stral ing juist. Deze zichzelf
versterkende terugkoppeling (i js-albedo-
feedback effect) heeft een grote invloed
op de stral ingsbalans. In tegenstel l ing
tot landijs heeft het smelten van zee-i js
echter geen directe invloed op de
zeespiegel.
Meer weten over dit thema ?
www.antarcticstation.org
SS
a
a
t
t
e
e
l
l
l
l
i
i
e
e
t
t
b
b
e
e
e
e
l
l
d
d
e
e
n
n
t
t
o
o
n
n
e
e
n
n
v
v
e
e
r
r
l
l
e
e
d
d
e
e
n
n
ChielVersteeg
Artikel
Foto - De Nij ldelta is de zeer grote
monding van rivier de Nij l in het noorden
van Egypte. De grond van de Nij ldelta is
al meer dan vijfduizend jaar zeer
vruchtbaar en onder andere daardoor
ri jk aan archeologische bezienswaardig-
heden van de oude Egyptische cultuur.
De westel i jke hoofdaftakking van de Nij l ,
die in noordwestel i jke richting in de
Middellandse Zee uitkomt bij Rosetta,
heet de Rosetta-aftakking. De oostel i jke
hoofdaftakking die in noordoostel i jke
richting in de Middellandse Zee uitkomt,
heet de Damietta-aftakking. Deze mondt
bij de plaats Damietta uit in de zee.
Meer weten over dit thema ?
www.esa.int
058
059
HH
e
e
t
t
A
A
s
s
t
t
r
r
o
o
E
E
v
v
e
e
n
n
t
t
G
G
r
r
o
o
u
u
p
p
v
v
z
z
w
w
n
n
i
i
e
e
u
u
w
w
s
s
Rubriek
060
Wilt u meer te weten komen over onze
boeiende vereniging ? Raadpleeg dan
onze website waar u ook, in beknopte
vorm, alle informatie kan terugvinden in
onze downloadbare PDF kleurenfolder.
Meer weten over dit thema ?
www.aegvzw.be
Foto - Ti jdens de vorige Venusovergang
(2004) waren we uitgenodigd door het
VTI te Gistel waar we letterl i jk al le
leerl ingen (+ 600) over de vloer kregen.
Onze voorzitter, hoogst uitzonderl i jk te
zien met hoofddeksel (wegens een reeds
verbrand voorhoofd) vertelt in z'n typi-
sche geanimeerde sti j l over de geschie-
denis van de zonnewaarnemingen.
061
www.vormingplusow.be
Info - In deze rubriek kan u een selectie
van onze uitgebreide activiteitenkalen-
der terugvinden. De gehele kalender,
die steeds loopt tot op het einde van het
jaar, kan u terugvinden op onze wel-
bekende website . . .
063
Kortnieuws
Professor Conny Aerts van de KU Leuven is de
laureaat van de Francqui Pri js 201 2. De 46-
jarige wetenschapster kri jgt de pri js voor haar
werk in het veld van de astronomie en de
astrofysica. Dat heeft de Francqui Stichting
bekendgemaakt. Jaarl i jks reikt de Francqui
Stichting de belangri jkste Belgische weten-
schapspri js uit aan een veelbelovend
onderzoeker. De prestigieuze pri js, goed voor
250.000 euro, wil wetenschappers een duwtje
in de rug geven om hun werk zowel nationaal
als internationaal uit te dragen. De Francqui
Stichting zet zich sinds 1 932 in voor het
bevorderen van het hoger onderwijs en het
wetenschappeli jk onderzoek in Belgi. Dit jaar
beloont de Francqui-pri js het werk van een
wetenschapper in het veld van de exacte
wetenschappen. Professor Aerts doet
onderzoek binnen de asteroseismologie, een
relatief jonge wetenschap, die via het
bestuderen van de tri l l ingen van sterren de
evolutie van die sterren tracht bloot te leggen.
"Dankzij de expertise en het onderzoek van
professor Aerts kri jgt de wetenschap een
boeiende inkijk in de vele mysteries van het
heelal", zegt de Francqui Stichting. 1 0-05-201 2.
De toekomstige grootste radiotelescoop ter
wereld, SKA, zal op twee locaties worden
gebouwd: Zuid-Afrika en Austral i / Nieuw-
Zeeland. De leden van de SKA Organisatie
hebben dat vandaag besloten. In de eerst fase
van de Square Kilometer Array wordt voortge-
bouwd op de investeringen van deze landen.
De SKA-telescoop wordt 50 keer gevoeliger en
1 0.000 keer sneller dan de beste huidige
telescopen. Met SKA, die uit duizenden
afzonderl i jke antennes zal bestaan, kunnen
straks de meest fundamentele vragen over ons
heelal worden beantwoord. Technologische
ontwikkelingen op het gebied van antennes,
datatransport, software en rekenkracht maken
door SKA een grote sprong voorwaarts. SKA is
een internationaal project waarin astronomen,
ingenieurs en industrile partners wereldwijd
samenwerken. In Nederland speelt NWO
samen met ASTRON een belangri jke rol in het
project. In 201 6 zal begonnen worden met de
bouw van de telescoop, die in 2025 helemaal
gerealiseerd moet zi jn. 1 2-05-201 2.
Een maand geleden maakten astronomen van
de universiteit van Chil i en de Europese
Zuidel i jke Sterrenwacht bekend dat zich in de
buurt van de zon geen noemenswaardige
hoeveelheden donkere materie bevinden. Een
nieuwe analyse door wetenschappers van het
Institute for Advanced Study in Princeton trekt
deze conclusie echter in twijfel . Er zou zelf
mr donkere materie in de zonsomgeving
aanwezig zi jn dan aanvankeli jk werd gedacht.
De astronomen baseerden zich op nauw-
keurige metingen van de bewegingen van
vierhonderd sterren op afstanden van 5000 tot
1 3.000 lichtjaar van de schijf van ons
Melkwegstelsel. Dat bracht hen tot de conclusie
dat zich in de omgeving van de zon niet veel
meer aantrekkende materie kan bevinden dan
we in de vorm van sterren en gaswolken
waarnemen. Volgens de Amerikaanse weten-
schappers zijn hun collega's er echter ten
onrechte van uitgegaan dat de snelheid
waarmee sterren om het centrum van ons
Melkwegstelsel draaien onafhankeli jk is van
hun afstand boven of onder het centrale vlak
van de Melkweg. Bovendien zou het onder-
zochte gebied te klein zi jn voor een uitputtende
analyse van de sterbewegingen. Na weglating
van deze 'onjuiste' elementen komen de
Princeton-onderzoekers op basis van dezelfde
meetresultaten tot de conclusie dat de
sterbewegingen in de omgeving van de zon wel
degeli jk op de aanwezigheid van aanzienl i jke
hoeveelheden donkere materie wijzen. Sterker
nog: in het centrale vlak van de Melkweg zou
de dichtheid van de donkere materie ongeveer
twintig procent hoger zijn dan tot nu toe werd
gedacht. Bron: NU / 23-05-201 2.
Vroeg in de ochtend van 30 juni 1 908 vond
boven de Toengoeska-rivier in Siberi een
enorme explosie plaats, die complete wouden
velde. Wat er precies is gebeurd, is nog niet
duidel i jk, maar I tal iaanse wetenschappers
zeggen nu aanwijzingen te hebben gevonden
dat er onder de bodem van het Tsjeko-meer -
waarvan sommige wetenschappers vermoeden
dat het een jonge inslagkrater is - een
rotsachtig object verborgen ligt. Over de
Toengoeska-explosie bestaan allerlei theorien,
waaronder ook enkele zeer exotische. De
meeste wetenschappers gaan er echter van uit
er vi jf tot tien kilometer boven het gebied een
komeet of kleine planetode uit elkaar is gespat.
En omdat er tot nu toe geen restanten van het
ontplofte object zi jn teruggevonden, l i jkt een
komeet - een vri j losse opeenhoping van ijs en
gruis - de meest voor de hand liggende
verklaring. Op basis van seismisch en magne-
tisch onderzoek concluderen de Ital iaanse
wetenschappers echter dat er tien meter onder
de meerbodem een rotsachtig object l igt, wat
meer in overeenstemming zou zijn met de
planetodentheorie. Dezelfde onderzoekers
hadden in 1 999 al vastgesteld dat de sedi-
menten in het meer hooguit honderd jaar oud
zijn. Het is overigens nog maar de vraag of
andere wetenschappers de nieuwe bevin-
dingen overtuigend genoeg vinden. Dat zal
waarschijnl i jk pas het geval zi jn als boringen
uitwijzen dat er inderdaad een grote
ruimtesteen onder het Tsjeko-meer l igt. Bron:
NU / 24-05-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
Reis : Vallende sterren en dolfijnen door Volkssterrenwacht Urania
De vele vallende sterren die ieder jaar aanvang augustus weer verschijnen zijn genoegzaam
bekend. Maar deze keer stel len we een unieke formule voor om van dit mooie natuurverschijnsel te
genieten. We trekken naar het zuiden van Egypte, gaan daar aan boord van het mooie jacht
Nooraya en varen een heel stuk de Rode Zee in. Daar vinden we een oase van rust in het koraalrif
Sataaya. De dagen worden gevuld met relaxen, snorkelen in het prachtige rif en bovenal met
zwemmen met dolfi jnen in hun natuurl i jke omgeving. Iedere avond kijken we van op het bovendek
naar de prachtige sterrenhemel en genieten we van de Perseden meteoorzwerm. Urania's
begeleider Werner Hamelinck maakt iedereen wegwijs aan de sterrenhemel en vertelt verhalen
over de sterr