5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 1/128
Współczesne
konwencjonalne siły
zbrojne FederacjiRosyjskiej
Grzegorz Pazura
2010
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Wydział PolitologiiLublin 2010
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 2/128
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Wydział Politologii
Grzegorz Pazura
Współczesne konwencjonalne siły zbrojne
Federacji Rosyjskiej
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem naukowym
prof. zw. dra hab. Henryka Chałupczaka
Lublin 2010
2
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 3/128
Spis treści
Spis treści........................................................................................................... 3
Wstęp ................................................................................................................. 4
Siły zbrojne Federacji Rosyjskiej....................................................................... 10
1.1. Ewolucja po upadku ZSRR ...................................................................... 10
1.2. Podstawy prawne i doktrynalne ............................................................. 15
1.3. System kierowania ................................................................................. 22
1.4. Struktura sił zbrojnych ........................................................................... 25
1.5. Wydatki obronne .................................................................................... 28
Wojska Lądowe ................................................................................................. 31
2.1. Struktura ................................................................................................ 31
2.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie ......................................................... 44
2.3. Modernizacja .......................................................................................... 55
Siły Powietrzne ................................................................................................. 61
3.1. Struktura ............................................................................................... 61
3.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie ......................................................... 65
3.3. Modernizacja .......................................................................................... 71
Marynarka Wojenna .......................................................................................... 76
4.1. Struktura ................................................................................................ 76
4.2. Potencjał Bojowy i funkcjonowanie ......................................................... 83
4.3. Modernizacja .......................................................................................... 93
Siły specjalne .................................................................................................... 96
5.1. Wojska powietrznodesantowe ................................................................ 97
5.2. Specnaz ................................................................................................ 103
5.3. Jednostki antyterrorystyczne ................................................................ 109
Zakończenie ................................................................................................... 116
Wykaz źródeł.................................................................................................. 120
3
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 4/128
Wstęp
Zagadnienie sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej wywołuje w Polsce dużo
emocji i dyskusji. Jest stale obecne również w dyskursie politycznym, ponieważ
postrzegane jest jako zagrożenie dla bezpieczeństwa naszego państwa. Pomimo
dużego znaczenia temat ten wydaje się być nieco zaniedbany w środowisku
naukowym. Brak nam ciągłej i kompleksowej analizy stanu i potencjału rosyjskiej
armii. Dostępnym w naszym kraju opracowaniom brakuje też niestety
holistycznego podejścia do tego zagadnienia. Część autorów zajmuje się jedynie
historyczną analizą transformacji Armii Czerwonej i podstawami instytucjonalno-
4
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 5/128
doktrynalnymi nowej, narodowej struktury, która na jej bazie powstała. Za sprawą
takiego podejścia nie uzyskujemy żadnych istotnych informacji dotyczących
potencjału jakim dysponują rosyjskie siły zbrojne. Z drugiej strony inni badacze
przeprowadzają tylko szczegółową analizę obecnego stanu poszczególnychelementów rosyjskich struktur wojskowych. Może to skutkować brakiem
zrozumienia zachodzących w nich procesów oraz nieprofesjonalną ich oceną.
Wszystkie problemy, z którymi boryka się rosyjska armia ma podłoże historyczne i
by je zrozumieć potrzebne jest cofnięcie się do początku lat 90-tych, a czasami
nawet do okresu zimnej wojny.
Jednym z celi niniejszej pracy jest próba połączenia tych dwóch podejść.
Przedstawiony został tutaj zarówno proces przekształcenia Sił Zbrojnych ZSRR w
Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej, podstawy instytucjonalno-prawne jak też
możliwie najbardziej aktualne informacje i oceny dotyczące funkcjonowania
rosyjskich sił zbrojnych. W rezultacie, głównym celem pracy jest dokonanie
kompleksowej analizy faktycznego stanu rosyjskiej armii. Struktura pracy w pełni
wyczerpuje zagadnienie, dzięki czemu możliwa jest przynajmniej częściowa
odpowiedź na pytania i lęki polityków i polskiego społeczeństwa.Główną hipotezą zawartą w tej pracy jest stwierdzenie, że rosyjskie siły
zbrojne przeżywają głęboki kryzys, który trwa od początku lat 90-tych XX wieku.
Ma on przede wszystkim podstawy ekonomiczne, ale istnieje również szereg barier
o charakterze niematerialnym, które uniemożliwiały przeprowadzenie głębokich
reform. Problemy jakie dotykają rosyjską armię w znaczący sposób ograniczają jej
potencjał bojowy oraz prestiż we własnym społeczeństwie i w środowisku
międzynarodowym. Najważniejszym skutkiem kryzysu jest ograniczona możliwośćrealizacji przez Federację Rosyjską własnej polityki zagranicznej oraz zapewniania
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Najlepszym tego przykładem jest konflikt
w Czeczenii, który obnażył nie tylko słabość rosyjskiej armii, ale także całego
państwa. Drugą hipotezą jest teza autora, że procesu degradacji możliwości
bojowych nie zahamował program reformy i modernizacji rosyjskiej armii.
Założenia tego planu były słuszne i mogły doprowadzić do znacznej jakościowej
poprawy, ale w obliczu ograniczonych możliwości finansowych reformy nie
5
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 6/128
zaspokajały nawet absolutnego minimum potrzeb sił zbrojnych. Pomimo
zwiększonego budżetu obronnego w ciągu kilku ostatnich lat, zaległości
prawdopodobnie nie zostaną nadrobione w najbliższej dekadzie.
Autor wprowadził ograniczenia merytoryczne i czasowe przy analizie tegozagadnienia. W pracy został omówiony jedynie konwencjonalny komponent
rosyjskich sił zbrojnych. Powodem takiego zabiegu jest ograniczony charakter i
pojemność pracy magisterskiej. Po drugie, autor pominął komponent jądrowy,
ponieważ możliwości jego wykorzystania są obecnie minimalne. O ile konflikt
atomowy pomiędzy mocarstwami militarnymi jest prawie niemożliwy, to bardzo
prawdopodobne są wybuchy lokalnych konfliktów z państwem o słabszym
potencjale albo walka z przeciwnikiem asymetrycznych, np. ugrupowaniami
terrorystycznymi. Dlatego obecnie to potencjał konwencjonalny stanowi o sile
militarnej państwa i możliwościach realizacji własnych interesów narzędziami
wojskowymi. Zakres czasowy pracy zawiera się w okresie od powstania Federacji
Rosyjskiej do chwili ukończenia tej pracy, czyli kwietnia 2010 roku. Jednakże, aby
wytłumaczyć pewne procesy, autor nawiązuje chwilami również do okresu ZSRR.
Praca została napisana w oparciu o źródła o różnorodnym charakterze.Materiały dostępne w języku polskim można podzielić na trzy kategorie. Pierwsza z
nich to rozbudowane monografie, które w sposób całościowy opisują proces
tworzenia i funkcjonowania sił zbrojnych. Najważniejszym opracowaniem tego
typu jest praca Roberta Śmigielskiego, Osierocona armia: założenia polityki
obronnej oraz Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej w latach 1992-20041. Wśród prac o
podobnym charakterze wykorzystane zostały opracowania K. Malaka2, I.
Topolskiego3 oraz B. Potyrały i H. Szczegóły4. Drugi typ źródeł to monografie
1 R. Śmigielski, Osierocona armia: założenia polityki obronnej oraz Siły ZbrojneFederacji Rosyjskiej w latach 1992-2004, Warszawa 2006.2 K. Malak, Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (1991-2000),Warszawa 2001.3
I. Topolski, Siła militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin 2004.4 B. Potyrała, H. Szczegóła, Armia Rosyjska po upadku ZSRR (1992-2000), ZielonaGóra 2000.
6
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 7/128
skoncentrowane na jednym z elementów rosyjskiej armii – koncepcjach i
doktrynach obronnych albo konkretnym rodzaju sił zbrojnych, np. siłach
specjalnych5. Pozostałe źródła to artykuły pochodzące ze specjalistycznych
czasopism wojskowych i serwisów internetowych. Mimo ograniczonego charakteru były one bezcennym źródłem najnowszych informacji i ocen odnoszących się do
rosyjskich sił zbrojnych.
W pracy wykorzystano również dużą ilość źródeł anglojęzycznych.
Konieczna była ich selekcja, ponieważ amerykańskie i brytyjskie środowiska
naukowe i wojskowe poświęcają temu zagadnieniu znaczną ilość opracowań i
artykułów naukowych, a charakter tej pracy uniemożliwia odniesienie się do
wszystkich. Spośród oryginalnych źródeł w języku rosyjskim autor wykorzystał
dokumenty prawne i doktrynalne regulujące funkcjonowanie sił zbrojnych
pochodzące z serwisów internetowych Ministerstwa Obrony6 i Rady
Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej7. Bieżące informacje o funkcjonowaniu armii
pochodzą z rosyjskich serwisów militarnych8. Autor wykorzystał także jeden
artykuł naukowy w języku czeskim9.
W niniejszej pracy wykorzystane zostały różne metody badawcze wzależności od charakteru danego rozdziału. W pierwszym rozdziale wykorzystano
metodę instytucjonalno-prawną, dzięki której omówione zostały podstawy prawne i
koncepcje działania sił zbrojnych. Zarówno w pierwszym, jak i w pozostałych
rozdziałach autor wykorzystał jeszcze inne metody badawcze. Analiza systemowa
umożliwia postrzeganie sił zbrojnych jako całości i poprzez omawianie
poszczególnych jej elementów i łączących je powiązań można zrozumieć
holistyczną strukturę armii rosyjskiej. Analiza statystyczna stosowana była na początku każdego rozdziału w celu zobrazowania potencjału ilościowego,
szczególnie w odniesieniu do posiadanego uzbrojenia i ilości żołnierzy. Metodę tę
wykorzystano również w podrozdziale dotyczącym budżetu obronnego. Żeby5 H. Herman, Działania specjalne : wczoraj, dziś, jutro, Toruń 2001.6 http://mil.ru.7 http://www.scrf.gov.ru/index.html.8 http://nvo.ng.ru.9
L. Visingr, Zarazowani nove vojenske techniky do ozbrojenych sil ruske federacje,http://www.defenceandstrategy.eu/cs/aktualni-cislo-2-2007/clanky/zarazovani-nove-vojenske-techniky-do-ozbrojenych-sil-ruske-federace.html, 12.1.2008.
7
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 8/128
urealnić opis procesów zachodzących w rosyjskiej armii i odnieść je do
międzynarodowych trendów i potencjału armii innych państw, autor wykorzystał
także metodę porównawczą.
Praca została podzielona na pięć rozdziałów, co spowodowane jest chęcią oddzielnego opisu poszczególnych rodzajów sił zbrojnych. Pierwszy rozdział
dostarcza ogólnych informacji dotyczących sił zbrojnych. W pierwszej kolejności
przedstawiony jest historyczny proces ewolucji i reform dokonujących się w
ramach radzieckich, a następnie rosyjskich sił zbrojnych. Następnie omówione
zostały wszystkie najważniejsze akty prawne oraz dokumenty o charakterze
doktrynalno-koncepcyjnym, które regulują różne aspekty funkcjonowania sił
zbrojnych oraz realizacji polityki bezpieczeństwa przez organy państwowe. Analiza
tych źródeł dostarczyła także informacji niezbędnych do stworzenia podrozdziału
analizującego zadania i prerogatywy najważniejszych organów politycznych i
wojskowych w dziedzinie obronności. Czwarty podrozdział stanowi szczegółowy
opis aktualnej struktury sił zbrojnych i zawiera informacje dotyczące osób
sprawujących najważniejsze funkcje w rosyjskiej armii. Ostatni podrozdział
przedstawia ekonomiczny aspekt funkcjonowania sił zbrojnych. Umożliwia onzrozumienie podstawowych problemów ich dotyczących oraz tendencji
rozwojowych budżetu obronnego. Cały rozdział ma charakter teoretyczny i
wprowadza podstawy potrzebne do zrozumienia następującego w dalszej części
dokładnego opisu poszczególnych części rosyjskiej armii.
Drugi rozdział zawiera szczegółową analizę największego z rodzajów sił
zbrojnych, czyli Wojsk Lądowych. W pierwszej części zawarty jest rozbudowany
opis procesu odzyskiwania potencjału materialnego i osobowego pozostawionegona terenie państw Układu Warszawskiego oraz republik związkowych, które
uzyskały niepodległość. Stanowi to wprowadzenie do właściwego opisu
formowania się struktury armii stricte rosyjskiej. Następująca potem analiza
ilościowego potencjału Wojsk Lądowych odbywa się na poziomie całego kraju oraz
poszczególnych Okręgów Wojskowych. Drugi podrozdział zawiera szereg
informacji dotyczących potencjału bojowego Wojsk Lądowych na przestrzeni
dwóch ostatnich dekad. Zawarte tutaj oceny odnoszą się do takich problemów jak
8
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 9/128
wiek i stan uzbrojenia, częstotliwość i charakter ćwiczeń wojskowych, poziom
wyszkolenia i morale żołnierzy. Najważniejsze wnioski wyciągnięte zostały na
podstawie konfliktów zbrojnych w których armia rosyjska uczestniczyła. Ostatni
podrozdział zawiera spis priorytetów programu reformy tego rodzaju sił zbrojnychoraz ocenę przebiegu tego procesu do chwili obecnej.
Trzeci rozdział skonstruowany jest według podobnego schematu. Pierwszy
podrozdział wyróżnia się tym, że opis struktury przebiega według podziału
przedmiotowego a nie terytorialnego jak to miało miejsce w rozdziale pierwszym.
Podobne są też elementy na jakie autor zwraca uwagę analizując potencjał bojowy
Sił Powietrznych oraz przebieg programu modernizacji. Struktura rozdziału
czwartego powiela schemat dwóch poprzednich rozdziałów. Jego wyróżnikiem jest
to, że analiza odbywa się na poziomie poszczególnych Flot i Flotylli, które
funkcjonują w separacji, ze względu na dystans je dzielący i charakter zadań na
poszczególnych akwenach.
Ostatni rozdział jest autorskim pomysłem twórcy tej pracy. W tym rozdziale
zebrano i omówiono poszczególne formacje, uznawane przez ekspertów za elitarne
w rosyjskich strukturach siłowych. Poszczególne jednostki różni wielkość,umiejscowienie w strukturach bezpieczeństwa i charakter zadań przed nimi
stawianych. Łączy je wysoki profesjonalizm i skuteczność, reputacja w kraju i za
granicą, rygorystyczny nabór i charakter służby oraz tajemniczość jaka je otacza. W
strukturach sił zbrojnych państw członkowskich NATO powszechna jest praktyka
łączenia elitarnych formacji w jedną strukturę, pod dowództwem najlepiej
wyszkolonych oficerów. W Federacji Rosyjskiej taki zabieg się nie udał, ale autor
uważa za uzasadnione by zestawić w jednym rozdziale najbardziej znane rosyjskie jednostki specjalne.
9
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 10/128
Rozdział 1
Siły zbrojne Federacji Rosyjskiej
1.1. Ewolucja po upadku ZSRR
Siły zbrojne Federacji Rosyjskiej należy uznawać za kontynuację sił
zbrojnych ZSRR. Pierwszym argumentem za takim podejściem jest fakt, że
Federacja Rosyjska przejęła zobowiązania polityczne i prawne imperium
sowieckiego, na którego gruzach powstała. Po drugie, armia rosyjska przejęła
główny trzon struktury armii radzieckiej, większość jej zasobów ludzkich i
materialnych oraz tradycję. Powstanie armii narodowych nie odbyło się
bezboleśnie. Z jednej strony dowódcy wyższego szczebla mający pochodzenie
rosyjskie nie chcieli się pogodzić z faktem, że będzie musiała powstać armia stricte
rosyjska. Nagły upadek mocarstwowości militarnej był dla nich nie do
zaakceptowania, wobec czego do końca wierzyli, że nawet w obliczu
usamodzielnienia politycznego dawne republiki związkowe pozostaną częścią
wielkiej armii. Jednocześnie, tendencje odśrodkowe były tak silne, że nie udało się
zahamować utraty całych oddziałów, obiektów wojskowych i dużej ilości sprzętu
ruchomego, które posłużyły jako podstawa dla tworzących się armii nowych państw
na obszarze poradzieckim. Próby łagodzenia rodzących się napięć i punktów
zapalnych poprzez interwencje elitarnych oddziałów radzieckich przyniosło efekt
odwrotny od zamierzonego – rosła determinacja i poczucie słuszności podjętego
przez republiki radzieckie kierunku niepodległościowego.Kształtujące się samodzielne państwo rosyjskie nie mogło sobie pozwolić na
utratę całego potencjału militarnego pozostawionego poza jej granicami, dlatego
podjęto szereg działań mających na celu jego odzyskanie. Operacja ta przebiegała w
różnym tempie w zależności od miejsca w którym stacjonowała wcześniej armia
radziecka. Najmniejszych strat doznano w wyniku ewakuacji oddziałów
ulokowanych w państwach członkowskich Układu Warszawskiego, tworzących na
ich terenach Grupy Wojsk Radzieckich, a potem Rosyjskich. Państwa te nie rościły
10
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 11/128
sobie praw do sprzętu i żołnierzy Armii Czerwonej. Od samego początku przyjęły
prozachodni kierunek rozwoju, wobec czego 1 lipca 1991 r. podpisano protokół o
likwidacji Układu Warszawskiego. Podobnie wyglądała sytuacja w republikach
bałtyckich, które chciały się jak najszybciej uniezależnić od Rosji. Trudniej byłoMoskwie odzyskać struktury, które mieściły się na terenie mniejszych republik
związkowych ZSRR, bowiem w tamtejszych oddziałach większość na ogół
stanowili miejscowi obywatele. Nowo powstające byty państwowe potrzebowały
tych oddziałów by usankcjonować swój niepodległy status. Największych kłopotów
dostarczył Federacji Rosyjskiej proces podziału sił znajdujących się na terenie
Ukrainy, która posiadała największy potencjał ekonomiczny i militarny oraz
największe ambicje polityczne spośród dawnych republik radzieckich. Podział Floty
Czarnomorskiej zakończył się dopiero w roku 1997. Warto też zauważyć, że
wspomniane działania były wspierane przez państwa NATO, szczególnie USA,
które uważały Federację Rosyjską za jedyny podmiot posiadający prawo i
możliwości do zabezpieczenia komponentu strategicznego radzieckich sił
zbrojnych.
Proces rozkładu ZSRR zapoczątkowany w latach 80-tych, zakończył się wgrudniu 1991 roku. Poprzedzony został przez nieudany pucz z dnia 19 sierpnia 1991
roku, kierowany przez wiceprezydenta ZSRR Giennadija Janajewa. Owa próba
utrzymania starego systemu wywołała szeroki sprzeciw narodu rosyjskiego wobec
interwencji własnych wojsk. W obliczu kryzysu gospodarczego zaczęto postrzegać
armię jako zbyt kosztowny i skoncentrowany tylko na sobie podmiot w strukturze
władz państwa rosyjskiego10. Przed poważnym dylematem moralnym stanęli sami
żołnierze, którzy w większości popierali proces reform, ale jednocześnie nie mogliotwarcie odmówić wykonywania rozkazów ministra obrony marszałka Dmitrija
Jazowa, jednego z przywódców puczu. Doszło do rozłamu armii na dwie frakcje,
bardziej skuteczna okazała się jednak obstrukcyjna postawa przeciwników
Janajewa. Zadecydowało to o upadku puczu i w rezultacie zniechęciło
konstytuujące się młode państwa do utrzymania bliskich związków państwowych z
pozostałościami Związku Radzieckiego. W ciągu następnego roku, w samej armii10 M. Orr, The Russian armed forces as a factor in regional stability , Sandhurst 1998, s.1.
11
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 12/128
doszło do rozliczeń. Obrońcy prezydenta Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej
Republiki Radzieckiej, Borysa Jelcyna - marszałek Jewgienij Szaposzników i gen.
Paweł Graczow zostali odpowiednio ministrem i wiceministrem Obrony, natomiast
300 generałów i 65 tys. oficerów-zwolenników Janajewa pożegnało się ze służbą 11
.W obliczu braku zgody większej liczby państw na głęboką integrację,
zdecydowano o utworzeniu luźniejszej formy współpracy. 8 grudnia 1991 r.
przywódcy Rosji, Ukrainy i Białorusi zdecydowali o utworzeniu Wspólnoty
Niepodległych Państw. W ciągu dwóch tygodni do organizacji przyłączyły się też
pozostałe republiki oprócz Gruzji i państw bałtyckich. 25 grudnia z funkcji
prezydenta ZSRR ustąpił Michaił Gorbaczow, co traktowane jest równoważnie z
zakończeniem historii tego państwa. Militarną podstawą WNP był układ o
zbiorowym bezpieczeństwie, podpisany w Taszkiencie 15 maja 1992 roku i
powołujący Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Państwa
sygnatariusze zobowiązały się do udzielania sobie pomocy wojskowej w przypadku
ataku ze strony państwa trzeciego oraz wyrzekały się chęci uczestnictwa w innych
sojuszach militarnych. Rosjanie planowali za pośrednictwem zdominowanego przez
siebie sztabu WNP kontrolować armie pozostałych państw Wspólnoty. Dlatego pozostali członkowie organizacji nierzadko pozostawali krytyczni wobec
działalności tych struktur. Następne lata wykazały brak skuteczności tej struktury,
udało się jedynie utworzyć wspólny system obrony przeciwlotniczej12. W ostatnim
czasie podjęto próbę jej ożywienia poprzez powołanie wspólnych sił szybkiego
reagowania na wzór sił Sojuszu Północnoatlantyckiego. Mają powstać na bazie 98.
gwardyjskiej dywizji wojsk powietrzno-desantowych z Iwanowa i 31. gwardyjskiej
brygady szturmowej wojsk powietrzno-desantowych z Uljanowska, jednejkazachskiej brygady desantowo-szturmowej oraz batalionów białoruskiego,
ormiańskiego, tadżyckiego i kirgiskiego13.
Tymczasową strukturę pozostałą po Armii Czerwonej określano jako
Zjednoczone Siły Zbrojne, a ich głównodowodzącym pozostawał marszałek
11 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 29.12 S. J. Main, The “Brain” of the Russian Army - The Centre for Military-Strategic
Research, General Staff 1985-2000, Camberley 2000, s. 3.13 Siły proradzieckiego ODKB będą nie gorsze od sił NATO,http://www.rp.pl/artykul/29,258718.html, 04.02.2009.
12
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 13/128
Szaposznikow. Z powodu problemów jakie pojawiały się w związku z
finansowaniem i zarządzaniem armią, prezydent Jelcyn zdecydował się 16 marca
1991 roku podpisać dekret o utworzeniu Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej
i wyodrębnieniu Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. W ich skład weszły wtedyWojska Lądowe, Wojska Rakietowe Specjalnego Przeznaczenia, Wojskowa Flota
Morska, Wojskowe Siły Powietrzne i wojska Przeciwlotniczej Obrony Kraju14. Na
skutek konfliktu Jelcyna i Szaposznikowa15, prace nad przebudową armii trwały
jeszcze kilka miesięcy. Dopiero od 7 maja zaczęły funkcjonować rosyjskie siły
zbrojne, natomiast ministrem obrony został młody generał Wojsk
Powietrznodesantowych, wspomniany wcześniej gen. Paweł Graczow.
Na kształt formujących się Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej wpływ miała
nie tylko sytuacja polityczna na obszarze poradzieckim, ale również sytuacja
międzynarodowa. Nastąpił upadek dwubiegunowego systemu stosunków
międzynarodowych i zakończenie rywalizacji pomiędzy Układem Warszawskim a
NATO, a wobec tego zmniejszyło się prawdopodobieństwo regularnej wojny z
państwem bądź sojuszem militarnym o podobnym potencjale. Zaistniała wtedy
potrzeba powszechnego ograniczenia zbrojeń.Ze względu na temat tej pracy szczególnie istotny jest proces rozbrojenia
konwencjonalnego. Dzięki porozumieniu obu nieprzyjaznych sobie do tej pory
bloków militarnych, 19 listopada 1990 r. przedstawiciele 22 państw podpisali w
Paryżu Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (ang. Treaty on
Conventional Armed Forces in Europe, CFE). Głównym jego założeniem było
wprowadzenie limitów ilościowych różnych typów uzbrojenia konwencjonalnego,
rozmieszczonego wewnątrz ściśle określonej strefy stosowania porozumienia16.14 Rosja 2005. Raport z transformacji, materiały I Forum Europa – Rosja w KrynicyZdrój, 14-16 kwietnia 2005, Warszawa 2006, s. 190.15 Jelcyn po podpisaniu dekretu sam tymczasowo objął urząd ministra, co osłabiłolegitymację marszałka do przewodzenia zjednoczonej armii.16 Strefa stosowania obejmuje „całe lądowe terytorium Państw-Stron w Europie odOceanu Atlantyckiego do Uralu, które obejmuje także wszystkie europejskie terytoriawysp Państw-Stron, w tym Wyspy Owcze należące do Królestwa Danii, Svalbard, zWyspą Niedźwiedzią włącznie, należące do Królestwa Norwegii, Wyspy Azorskie iMaderę należące do Republiki Portugalskiej, Wyspy Kanaryjskie należące do KrólestwaHiszpanii oraz Ziemię Franciszka Józefa i Nową Ziemię należące do Związku
Socjalistycznych Republik Radzieckich. W przypadku Związku SocjalistycznychRepublik Radzieckich strefa stosowania obejmuje całe terytorium leżące na zachód odrzeki Ural i Morza Kaspijskiego. W przypadku Republiki Tureckiej strefa stosowania
13
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 14/128
Maksymalny poziom przewidziany dla uzbrojenia ZSRR umiejscowionego
wewnątrz tej strefy wynosił 13150 czołgów, 20000 wozów opancerzonych, 13175
systemów artyleryjskich o kalibrze powyżej 100mm, 5150 samolotów bojowych i
1500 śmigłowców uderzeniowych17
. Traktat regulował także maksymalną ilośćżołnierzy jaką mogło posiadać każde z państw-sygnatariuszy. Rozmieszczenie armii
regulowane było również przez stworzenie systemu koncentrycznych rejonów
(środkowego, środkowego poszerzonego i rozszerzonego) oraz strefy flankowej18.
Miało to na celu zapobiegnięcie nadmiernej koncentracji wojsk w strategicznych
obszarach.
W obliczu powstania nowych państw na obszarze dawnego ZSRR, konieczne
było sformułowanie dodatkowego dokumentu wprowadzającego limity dla tych
państw. Stał się nim Akt zamykający rokowania w sprawie stanu osobowego
konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie, podpisany 10 lipca 1992 roku w
Helsinkach. Po wycofaniu się z procesu tworzenia nowego traktatu trzech państw
bałtyckich oraz rozpadzie Czechosłowacji, jego stronami zostało ostatecznie 30
państw. Przez trzy następne lata trwał okres najbardziej intensywnej utylizacji i
przekształcania uzbrojenia. Do roku 2001 wycofano ze służby ponad 59 tys. sztuk uzbrojenia konwencjonalnego19. W ciągu kilku następnych lat zmieniła się też
struktura środowiska międzynarodowego oraz wzajemne podejście dwóch do tej
pory wrogich sobie mocarstw. W miejsce równowagi sił i rywalizacji próbowano
wprowadzić w życie koncepcje współpracy oraz stworzenia jednej wspólnoty
bezpieczeństwa. Dlatego 19 listopada 1999 roku podpisano w Stambule
Porozumienie o Adaptacji Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w
Europie i Akt Końcowy Konferencji państw-stron Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie. Na skutek braku realizacji przez Rosję wszystkich
obejmuje terytorium Republiki Tureckiej na północ i na zachód od linii ciągnącej się odpunktu przecięcia się granicy tureckiej z 39 równoleżnikiem do Muradiye, Patnos,Karayazi, Tekman, Kemaliye, Feke, Ceyhan, Dogankent, Gozne i dalej do morza”. Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie,http://www.vilp.de/Plpdf/p123.pdf, Paryż 19.11.1991.17 M. Mróz, Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE), „Raport”Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu nr 74, s. 10.18
Z. Lachowski, Kontrola Zbrojeń konwencjonalnych w Europie, [w:] Rodfeld A.D. (red.),Kontrola zbrojeń. Rozbrojenie u progu XXI wieku, Warszawa 2002, s. 21.19 Tamże, s. 22.
14
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 15/128
założonych wcześniej zobowiązań, porozumienie dotąd nie weszło w życie20.
Ostateczne pułapy uzbrojenia jakie ustalono dla europejskiej części Federacji
Rosyjskiej wynosiły: 6350 czołgów, 11280 bojowych wozów opancerzonych, 6315
zestawów artyleryjskich o kalibrze ponad 100 mm, 3416 samolotów bojowych i 855śmigłowców bojowych. 26 kwietnia 2007 roku prezydent W. Putin czasowo
zawiesił wykonywanie traktatu. Była to decyzja o charakterze politycznym i
związana była z decyzją USA o rozmieszczeniu fragmentów obrony
przeciwrakietowej w Polsce i Czechach21.
Mimo, że traktat wprowadzał znaczne ograniczenia dla liczebności armii
rosyjskiej, szybko okazało się, że w sytuacji kryzysu finansowego Federacji
Rosyjskiej, wyznaczone pułapy są zbyt wysokie w porównaniu do możliwości
budżetowych państwa rosyjskiego. Rozpoczął się tym samym proces redukcji, który
miał trwać przez całe lata 90-te. W roku 1991, przed rozpadem państwa
radzieckiego, Armię Czerwoną tworzyło wg różnych danych od 3,75 do 4 mln
żołnierzy. Rok później liczebność sił zbrojnych Federacji Rosyjskie wynosiła 2,73
mln22. Redukcje trwały do roku 1999, kiedy to liczba żołnierzy ustabilizowała się na
poziomie 1 miliona
23
. Jeżeli chodzi o ograniczenia liczebności uzbrojenia to pozostawiono Federacji Rosyjskiej możliwość wycofania ponadliczbowego sprzętu
na terytorium za Uralem. W praktyce mimo, iż stan ilościowy rosyjskiej armii nie
uległ drastycznemu ograniczeniu, bo większość sprzętu przetransportowano poza
obszar objęty działaniem Traktatu, nie udało się zahamować jego faktycznej
degradacji. Obszar azjatycki Federacji Rosyjskiej stał się w efekcie tego wielką
składnicą poradzieckiego złomu.
1.2. Podstawy prawne i doktrynalne
20 M. Madej, Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie – geneza, istota, perspektywy , „Biuletyn” PISM 2007 nr 25, s. 1.21 N. Fiorenza, Russia suspends CFE compliance, “Jane’s Defence Weekly” 2007 nr2007, s. 9.22 D.V. Trenin, Gold Eagle, Red Star, [w:] S. Miller, D.V. Trenin (red.), The Russian
Military: Power and Policy , Cambridge 2004, s. 220.23 Zobacz szerzej: I. Topolski, Militarna pozycja Federacji Rosyjskiej, [w:] Czarnocki A., Topolski I., Federacja Rosyjska w stosunkach międzynarodowych, Lublin 2006, s. 91.
15
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 16/128
Status i formy wykorzystania sił zbrojnych jest regulowany przez szereg
dokumentów wydanych przez władze Federacji Rosyjskiej. Najważniejszym aktem
prawnym odnoszącym się do tego zagadnienia, jest Konstytucja Federacji
Rosyjskiej z 1993 roku. Zawiera ona zasady mówiące o tym, że „PrezydentFederacji Rosyjskiej jest Najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Federacji
Rosyjskiej.”24(artykuł 87) oraz, że mianuje i odwołuje najwyższe dowództwo sił
zbrojnych (artykuł 83).
Bardziej szczegółowo istotę bezpieczeństwa narodowego określają ustawy
federalne. Ustawa „O bezpieczeństwie” z dnia 5 marca 1992 r. definiuje
bezpieczeństwo jako stan zapewniający ochronę żywotnych interesów jednostek,
społeczeństwa i państwa przed wewnętrznymi i zewnętrznymi zagrożeniami. Przy
czym tylko państwo jest podmiotem, który może o nie zabiegać czyniąc to różnymi,
odpowiednimi do zagrożeń środkami. Ustawa wymienia też instytucje
odpowiedzialne za zapewnianie bezpieczeństwa. Wśród nich, oprócz organów
władzy wykonawczej ustawa wymienia i powołuje do życia Radę Bezpieczeństwa
Federacji Bezpieczeństwa.
Ustawa „O obronie” z dnia 31 maja 1996 r., znowelizowana 30 października2009 r. określa co należy rozumieć pod pojęciem obrony państwa. Są to wszelkie
środki ekonomiczne, polityczne, wojskowe, społeczne i prawne konieczne do
zapewnienia możliwości zbrojnej obrony terytorialnej integralności Federacji
Rosyjskiej. Ustawa czyni siły zbrojne25 odpowiedzialne za obronę kraju oraz
nakłada na obywateli obowiązek służby wojskowej. Szczególne zobowiązania w
ramach szeroko pojętej obronności nałożone są również na wywiad wojskowy
(GRU) oraz służbę bezpieczeństwa (FSB). Zunifikowane działania na rzeczobronności składają się m.in. z przewidywania i oceny zagrożeń, określania
strategicznych kierunków rozwoju struktur wojskowych i rozwijania doktryny
wojskowej, utrzymywania potencjału bojowego sił zbrojnych, ćwiczenia procedur
wprowadzanych w życie na czas wojny, gromadzenia rezerw materiałowych i
osobistych na wypadek mobilizacji i szeregu innych zadań. W dalszej części ustawa
24
Konstytucja Federacji Rosyjskiej, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/rosja.html.25 Ustawa wymienia tutaj zarówno armię, jak też wojska wewnętrzne oraz inneformacje, w tym obrony cywilnej.
16
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 17/128
szczegółowo wymienia zadania poszczególnych organów Federacji Rosyjskiej w
dziedzinie obronności, a także w sposób ogólny nakreśla obowiązki wszystkich
przedstawicieli i obywateli państwa. Czwarta część ustawy reguluje status i zadania
szeroko rozumianych sił zbrojnych. Głównym celem uzasadniającym ich istnienie jest powstrzymywanie agresji wymierzonej w Federację Rosyjską oraz obrona jej
bezpieczeństwa i integralności. Według litery ustawy cała aktywność armii
rosyjskiej ma podstawy w spójnym systemie prawnym składającym się z
Konstytucji, ustaw federalnych, dokumentów i regulacji wydawanych przez
prezydenta oraz wszystkich innych aktów prawnych wydawanych przez organy
Federacji Rosyjskiej. Z ostatniej części możemy zaś uzyskać informacje na temat
stanu wojny, stanu wojennego, mobilizacji, obrony terytorialnej i obrony cywilnej.
Przyjęta w roku 2009 nowelizacja ustawy precyzuje i poszerza zakres możliwości
wykorzystania sił zbrojnych poza granicami kraju oraz zwiększa kompetencje
prezydenta odnośnie podejmowania decyzji o ich użyciu w sytuacji kryzysowej.
Kolejny akt prawny tego typu nosi nazwę „O zamówieniach na rzecz obrony
państwa” i zatwierdzony został 27 grudnia 1995 roku. Ustawa omawia sposoby
finansowania zakupów publicznych uzbrojenia wojskowego, procedury i programytakich zakupów. Wypunktowane również zostały zadania i wymagania jakie musi
spełnić państwo i przedsiębiorstwo, które sprzedaje produkt. Jasno sprecyzowana
została także możliwość wspierania finansowego takich podmiotów poprzez
dostarczanie im nowych technologii, sprzętu oraz środków finansowych
potrzebnych do sprawnego funkcjonowania.
Zagadnienie w mniejszym stopniu związane z bezpieczeństwem, a bardziej
dotyczące handlu uzbrojeniem omówione jest w ustawie federalnej „O współpracywojskowo-technicznej Federacji Rosyjskiej z innymi państwami” z 19 lipca 1998
roku. Ustanowione są w niej regulacje prawne, których celem jest zapewnienie
bezpieczeństwa państwa, ochrony praw autorskich oraz monopolu państwa w sferze
zbrojeniowej. Celami zasadniczymi polityki współpracy i wymiany jest
wzmocnienie militarnej i politycznej pozycji państwa rosyjskiego, rozwój i ochrona
interesów własnego przemysłu zbrojeniowego oraz uzyskiwanie dochodów z
handlu uzbrojeniem by finansować realizację potrzeb państwa. Aby zrealizować te
17
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 18/128
zadania Federacja Rosyjska może zawierać różnego rodzaju umowy i porozumienia
międzynarodowe albo powoływać komisje bilateralnej lub multilateralnej
współpracy wojskowo-technologicznej. Zastrzega sobie również prawo do
nadzorowania transakcji przeprowadzanych pomiędzy przedsiębiorstwami. Największym źródłem informacji o teoretycznych podstawach
funkcjonowania rosyjskich sił zbrojnych są rozmaite doktryny i koncepcje. W
Federacji Rosyjskiej powstał szereg koncepcji odnoszących się do bezpieczeństwa
państwa, zarówno ogólnych jak i odnoszących się do specyficznych dziedzin
związanych z obronnością. Wśród tych pierwszych należy wymienić Koncepcje
polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, wydawane w latach 1993, 2000 i 2008.
Przewartościowywano w nich cele polityki państwowej oraz zagrożenia. Po
zmieniającej się retoryce można było także stwierdzić wzrost pewności siebie i
własnej siły w stosunkach międzynarodowych26. Pierwsza z tych koncepcji kładła
nacisk na niestabilną sytuację w państwach graniczących z Federacją Rosyjską i
niebezpieczeństwa z tego wynikające oraz ochronę praw i interesów Rosjan
przebywających w tych państwach. Następna wersja dodawała do tego konieczność
podejmowania działań zwiększających autorytet i znaczenie Federacji Rosyjskiej wśrodowisku międzynarodowym. Jednym ze strategicznych narzędzi mogących to
umożliwić jest udział w różnych multilateralnych organizacjach i nieformalnych
porozumieniach, ponieważ to właśnie multilateralny układ sił w polityce
międzynarodowej umożliwi zwiększenie międzynarodowej pozycji Rosji27. Ważna
stała się też promocja własnej kultury i dobrych relacji z wpływowymi
uczestnikami stosunków międzynarodowych. Przy okazji miało to też skutkować
wzrostem możliwości rozwojowych państwa, jego potencjału ekonomicznego idobrobytu społecznego.
Podobną serią dokumentów są Koncepcje bezpieczeństwa narodowegoz lat
1997 i 2009. Oprócz opisu i własnej interpretacji aktualnego stanu stosunków
międzynarodowych, zawarte są w nich priorytety obrony narodowej i
26 D. Jankowski, Nowa strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej,„Policy Papers” Fundacji Amicus Europae 2009 nr 35, s. 5.27
M. Raś, Doktrynalne uwarunkowania polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, [w:]M. Czajkowski, E. Cziomer (red.), Polityka Federacji Rosyjskiej wobec państwczłonkowskich WNP, Kraków 2006, s. 27.
18
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 19/128
bezpieczeństwa publicznego, co upodabnia je do Koncepcji polityki zagranicznej
Federacji Rosyjskiej. Można powiedzieć, że stanowią wykładnię oficjalnych celów
strategii państwa w dziedzinie zapewniania społeczeństwu i państwu ochrony przed
zagrożeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi28
. Różnice są bardziej widoczne wdalszej części tekstu, gdzie obrona narodowa utożsamiana jest już z siłami
zbrojnymi, czego nie podkreślono w poprzednim, bardziej ogólnym dokumencie.
Tutaj natomiast zarysowano konkretne idee takie jak strategiczne odstraszanie,
misje pokojowe a także nie-militarne sposoby rozwiązywania konfliktów. W celu
zabezpieczenia interesów strategicznych Federacja Rosyjska musi rozwijać swoje
zdolności militarne poprzez ulepszanie technologii wojskowych i infrastruktury
obronnej oraz przemysłu zbrojeniowego. Kluczowe dla bezpieczeństwa
narodowego Rosji pozostają siły jądrowe, które należy stale konserwować i
modernizować. Uwagi dotyczące sił konwencjonalnych odnoszą się głównie do idei
powstania i rozwoju sił szybkiego reagowania. Poprawie powinien ulec cały system
zarządzania siłami zbrojnymi oraz ich ogólny stan, poziom wyszkolenia i zgrania
oddziałów, a także należy zwiększyć prestiż służby wojskowej. Za zagrożenia o
charakterze militarnym uważa się m.in. chęć uzyskania supremacji w tej dziedzinie przez któreś z państw, rozwój precyzyjnych technologii, plany budowy
unilateralnego systemu obrony przeciwrakietowej, militaryzację kosmosu,
proliferację broni masowego rażenia i poszerzenie NATO o państwa Europy
Środkowo-Wschodniej29. Nie sposób tutaj uniknąć postawienia ostrej oceny, że
część z tych elementów nie przeszkadzała moskiewskiemu centrum decyzyjnemu
dopóki samo zajmowało pozycję supermocarstwa. Teraz gdy utraciło znaczącą
pozycję w dziedzinie nowoczesnych technologii i obrony powietrznej, stara się przekonać inne państwa, że taka sytuacja stwarza zagrożenie dla powszechnego
bezpieczeństwa.
O ile wymienione wyżej dokumenty traktują kwestie militarne jako jedną z
dziedzin bezpieczeństwa państwa, pośród czynników politycznych, ekonomicznych
28 K Malak, Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, [w:] S. Bieleń,W.M. Góralski (red.), Nowa tożsamość Niemiec i Rosji w stosunkach
międzynarodowych, Warszawa 1999, s. 119.29 A. Eberhardt, Polityka Obronna Federacji Rosyjskiej, „Biuletyn” PISM 2003 nr 4, s.724.
19
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 20/128
czy kulturowych, doktryny wojenne odnoszą się tylko do interesującego nas
zagadnienia. Do tej pory prezydent Federacji Rosyjskiej zatwierdził koncepcję
wojskową dla całych sił zbrojnych oraz doktrynę dla jednego z ich rodzajów – sił
morskich. Nie można wykluczyć, że w przyszłości powstaną doktryny szczegółowezaprojektowane również dla innych rodzajów sił zbrojnych. W przypadku Doktryny
wojennej Federacji Rosyjskiej interesujący jest fakt, że na pierwszym miejscu
wśród zagrożeń militarnych wymieniane jest NATO. Z dokumentów można też
odczytać tezę, że NATO jest prowodyrem kolejnych zagrożeń, takich jak rozwój
separatyzmów narodowych30. W następnej kolejności jako zagrożenie traktowane
jest rozmieszczanie zewnętrznych sił w krajach sąsiednich, co można rozumieć jako
rozwinięcie zagrożenia widzianego ze strony Sojuszu Północnoatlatyckiego. W
dalszej części Doktryna powtarza zagadnienia pojawiające się we wcześniej
omówionych dokumentach. Ważną tezą dającą fundament do dalszych rozważań
jest stwierdzenie, że środkiem zapobiegania konfliktom i zagrożeniom jest
utrzymywanie ciągłej gotowości bojowej sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej i jej
sojuszników. Rosja uważa za zgodne z prawem użycie ich do odparcia ataku
skierowanego na swoje terytorium albo swojego sojusznika, a także w obronieswoich obywateli poza granicami kraju. Jako sojusznicy rozumiane są tutaj państwa
należące do Wspólnoty Niepodległych Państw/Organizacji Układu o
Bezpieczeństwie Zbiorowym. Ponadto, Federacja Rosyjska zastrzega sobie prawo
do użycia broni jądrowej w odpowiedzi na agresję, która zagraża egzystencji
państwa. Uruchamiane są wtedy również określone plany obronne, w tym plan
powszechnej mobilizacji. Gdy dojdzie do konfrontacji, armia rosyjska musi
odeprzeć atak, a następnie pokonać wojska przeciwnika i zmusić go do zawarciakorzystnego dla Federacji Rosyjskiej porozumienia pokojowego. W momencie
narastania zagrożenia dla państwa, siły zbrojne muszą podjąć szereg działań
mających na celu obniżenie poziomu zagrożenia i podniesienie gotowości bojowej
oraz ewentualnie branie udziału we wprowadzaniu w życie stanu wojennego.. Do
zadań sił zbrojnych na czas pokoju należy m.in.:
30
S. J. Blank, The New Turn in Russian Defence Policy: Russia’s Defence Doctrine andNational Security Concept, [w:] S. J. Cimbala, The Russian military into the twenty-first century, Londyn 2001, s. 60.
20
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 21/128
• ochrona suwerenności i integralności terytorium;
• strategiczne odstraszanie i zapobieganie konfliktom;
• wysyłanie swoich oddziałów w ramach misji pokojowych działających z
mandatu ONZ lub WNP;• utrzymywanie zdolności bojowych i sprawności infrastruktury obronnej;
• ochrona Rosjan przebywających poza granicami kraju ;
• walka z terroryzmem, piractwem i zapewnianie bezpieczeństwa żeglugi;
• zapewnianie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;
• pomoc w likwidacji klęsk żywiołowych.
Doktryna Wojenna zawiera również szereg bardzo szczegółowych zasad
odnoszących się do funkcjonowania struktur armii oraz celów i zadań współpracy
wojskowo-politycznej i technicznej z innymi państwami. Jest w pewnym sensie
kierunkowskazem dla rozwoju polityki obronnej i reformy organizacji militarnej
państwa rosyjskiego31.
Bardziej szczegółowa Doktryna Morska Federacji Rosyjskiej do roku 2020
stawia sobie za cel nakreślenie celów i zasad „narodowej polityki morskiej”. W
zasadzie można postawić tezę, że dokument ten powtarza elementy DoktrynyWojennej, ale jedynie w odniesieniu do morskich interesów Rosji. Dlatego można
tu przeczytać o ochronie suwerenności obszarów morskich, ich bezpieczeństwa i
wolności żeglugi, handlu i połowów oraz utrzymaniu jurysdykcji nad nimi.
Rosyjska marynarka wojenna oraz Federalna Służba Graniczna odgrywają
kluczową rolę w ich zapewnieniu.
Zagadnienie dotyczące podstaw prawnych i doktrynalnych regulujących
funkcjonowanie sił zbrojnych to temat bardzo obszerny, możliwy do wyczerpania jedynie w przypadku oddzielnej pracy jemu poświęconej. Dlatego zawarto tutaj
jedynie krótki przegląd najważniejszych dokumentów, bowiem bardziej obszerny
ich opis rozmijałby się z założeniami tej pracy.
31 R. Śmigielski, Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej, „Sprawy Wschodnie” 2004 nr2-3, s. 190.
21
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 22/128
1.3. System kierowania
Analiza dokumentów przedstawionych w poprzednim podrozdziale
umożliwia też wyciągnięcie wniosków dotyczących sposobu kierowania siłamizbrojnymi. Do najważniejszych organów państwowych o charakterze politycznym,
odpowiedzialnych za struktury siłowe zalicza się Prezydenta, Zgromadzenie
Federalne (Dumę Państwową i Radę Federacji) oraz Rząd.
Prezydent Federacji Rosyjskiej w dziedzinie obronności, oprócz
powszechnej na świecie roli zwierzchnika sił zbrojnych, posiada większe
kompetencje niż głowy innych państw europejskich. Wynika to ze specyfiki
systemu politycznego Federacji Rosyjskiej, w którym wzmocniona została pozycja
prezydenta kosztem rządu i częściowo także parlamentu. Do najważniejszych
decyzji jakie może podjąć należy32:
• wyznaczanie kierunków rozwoju sił zbrojnych oraz strategii ich użycia i
zatwierdzanie doktryn obronnych;
• obsadzanie stanowisk ministra i wiceministrów obrony, szefa Sztabu
Generalnego i jego zastępcy, dowódców rodzajów sił zbrojnych i innych
ważnych stanowisk;
• zatwierdzenie struktury i liczebności armii oraz struktur paramilitarnych;
• zatwierdzanie planów użycia. mobilizacji i modernizacji sił zbrojnych;
• decydowanie o bezpośrednim wykorzystaniu struktur militarnych i
przeprowadzeniu ataku jądrowego;
• podejmowanie polityki współpracy z innymi państwami w dziedzinie
wojskowej, w tym zawieranie umów i porozumień międzynarodowych.
Ważnym organem pomocniczym, na którego czele stoi prezydent jest Rada
Bezpieczeństwa. Jej skład jest zmienny, ale najczęściej oprócz głowy państwa
uczestniczą w niej Premier, Sekretarz Rady Bezpieczeństwa33, przewodniczący
32 K. Malak, Polityka bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997,s. 41, 42.33 Koordynuje działania Rady. Pochodzi z nominacji politycznej i jest mianowany na
czas nieokreślony. Od 12 maja 2008 funkcję tę sprawuje Mikołaj Patruszew.S. Bieleń, Polityka zagraniczna Rosji, [w:] J. Adamowski, A. Skrzypek (red.), FederacjaRosyjska 1991-2001, Warszawa 2002, s. 286.
22
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 23/128
Dumy Państwowej, przewodniczący Rady Federacji, ministrowie spraw
zagranicznych/obrony/spraw wewnętrznych, szef administracji prezydenta oraz
szefowie Federalnej Służby Granicznej i Federalnej Straży Bezpieczeństwa i
czasem pierwszy wicepremier 34
. Do jej głównych zadań należy przedkładanie prezydentowi informacji o stanie bezpieczeństwa w państwie oraz propozycji
rozwiązania związanych z tym problemów. Rekomendacje dotyczą kierunków
rozwoju polityki zewnętrznej i wewnętrznej państwa, wprowadzania stanów
nadzwyczajnych, reform służb państwowych lub ulepszania ich działalności. Rada
Bezpieczeństwa może przygotowywać dla prezydenta gotowe projekty dekretów35.
Funkcjonuje również 7 instytucji roboczych, zajmujących się przygotowywaniem
zaleceń i analiz dla Rady Bezpieczeństwa. Są to m.in. Międzyresortowa Komisja ds.
Bezpieczeństwa Wojskowego czy też Międzyresortowa Komisja ds. Planowania
Strategicznego36.
Rząd Federacji Rosyjskiej mimo, że ma ograniczone kompetencje i w
praktyce pozostaje pod wpływem prezydenta, ponosi odpowiedzialność za
bezpieczeństwo i obronność państwa. Do jej zadań należy przede wszystkim
dostarczanie środków finansowych potrzebnych do utrzymania i rozwoju siłzbrojnych, wojsk wewnętrznych i innych struktur siłowych. Poprzez podległe mu
organy sprawuje cywilną kontrolę nad siłami zbrojnymi, oraz polityką współpracy
wojskowo-technicznej, produkcji i sprzedaży uzbrojenia. Przygotowuje akty prawne
regulujące funkcjonowanie sił zbrojnych w czasie pokoju oraz mobilizacyjno-
obronne działania państwa w czasie wojny.
Szczególną rolę w ramach struktury rządowej spełnia Ministerstwo Obrony,
mimo iż należy do grupy resortów „siłowych”, na których działanie znaczny wpływma prezydent. Ministerstwo dba o to by siły zbrojne utrzymywały wysoki poziom
gotowości i potencjału bojowego, koordynuje współpracę z innymi formacjami
siłowymi w celu zwiększenia bezpieczeństwa państwa. Resort zajmuje się zarówno
przygotowywaniem planów koncepcyjnych określających ogólną wizję
funkcjonowania armii, jak też dba o szczegółowe sprawy jej dotyczące, takie jak
34
R. Śmigielski, Osierocona…, s. 58.35 I. Topolski, Siła…, s. 43.36 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 61.
23
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 24/128
bezpieczeństwo socjalne żołnierzy czy stałe uzupełnianie uzbrojenia. Oprócz
mianowanego politycznie ministra ważny wpływ na pracę ministerstwa mają jego
zastępcy, którymi jest szef Sztabu Generalnego oraz szefowie różnych rodzajów sił
zbrojnych37
. Obecnie funkcję ministra pełni Anatolij Sierdiukow.Sztab Generalny jest centralnym organem administracji wojskowej,
określanym czasami jako „mózg armii”. Jego szef jest pierwszym wiceministrem
obrony, wobec czego podlega on zarówno ministrowi obrony jak i prezydentowi.
Odpowiedzialny jest nie tylko za dowodzenie armią, ale także za koordynację jej
działań z jednostkami Federalnej Straży Granicznej, wojsk wewnętrznych MSW,
wojsk kolejowych, Federalnej Służby Bezpieczeństwa i innych struktur siłowych38.
Instytucja ta uzyskała częściową autonomię działania po roku 1992. Wcześniej była
bowiem ściśle podporządkowana decyzjom partii komunistycznej i musiała
realizować polityczno-propagandowe założenia stawiane siłom zbrojnym39. Wśród
zadań szczegółowych Sztabu Generalnego wylicza się40:
• planowanie strategiczne dotyczące użycia sił zbrojnych i wojsk
wewnętrznych;
•
przeprowadzanie permanentnego szkolenia w celu utrzymania wysokiejsprawności bojowej pojedynczych żołnierzy i całych oddziałów;
• bezpośrednie nadzorowanie funkcjonowania jednostek bojowych i
administracyjnych rosyjskiej armii;
• monitorowanie działań wynikających z powszechnego obowiązku służby
wojskowej i przeprowadzenie mobilizacji w czasie wojny;
• koordynowanie wszelkich działań zbrojnych w trakcie toczonego konfliktu;
• pozyskiwanie informacji ważnych dla bezpieczeństwa państwa za sprawą
działalności wywiadu wojskowego;
• przedkładanie resortowi obrony potrzeb sił zbrojnych i zmian koniecznych
do ulepszania ich działalności.
37 C. V. Pallin, Russian Military Reform: Failed exercise in defense decision making,Abingdon 2009, s. 22.38 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 71.39
R. Bonds, Ilustrowany Przewodnik po Uzbrojeniu Radzieckich Wojsk Lądowych.Główne rodzaje uzbrojenia byłej Armii Radzieckiej, Warszawa 1999, s. 6.40 I. Topolski, Siła…, s. 47.
24
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 25/128
Sztab Generalny posiada rozbudowaną strukturę, złożoną głównie z zarządów. Do
najważniejszych spośród nich należą: Główny Zarząd Operacyjny, Główny Zarząd
Wywiadowczy, Główny Zarząd Organizacyjno-Mobilizacyjny, Główny Zarząd
Pracy Wychowawczej, Główny Zarząd Szkolenia Bojowego i Główny ZarządKadr 41. Funkcje szefa Sztabu Generalnego Federacji Rosyjskiej sprawowali: Wiktor
Samsonow (grudzień 1991-maj 1992 i październik 1996-maj 1997), Wiktor
Dubynin (czerwiec 1992-październik 1992), Mikołaj Kolesnikow (grudzień 1992-
październik 1996), Anatolij Kwasznin (maj 1997-lipiec 2004), Jurij Bałujewski
(lipiec 2004- czerwiec 2008). Obecnie stanowisko to zajmuje generał armii Mikołaj
Makarow.
Najmniejszym zakresem działań w dziedzinie obronności charakteryzuje się
rosyjski parlament. Do zadań Dumy państwowej należy przyjmowanie ustaw
dotyczących problematyki wojskowej oraz zatwierdzanie budżetu zawierającego
wydatki obronne. Rada Federacji zatwierdza decyzje o użyciu sił zbrojnych poza
granicami państwa, akty prawne dotyczące obronności oraz dekrety prezydenckie
wprowadzające stany nadzwyczajne.
1.4. Struktura sił zbrojnych
Po zakończeniu przekształceń instytucjonalnych pod koniec lat 90-tych,
ustabilizowała się dosyć klarowna struktura rosyjskiej armii. Nie można jednak
określić dokładnej liczebności całych sił zbrojnych, ponieważ oficjalne źródła
rządowe nie podają takiej liczby. Europejskie ośrodki badawcze przedstawiają
różne szacunki. Z ich obserwacji i badań wynika, że rosyjskie siły zbroje posiadają
nieco ponad 1 milion żołnierzy. Najpopularniejszy ośrodek, londyński International
Institute for Strategic Studies podaje liczbę 1,027 mln żołnierzy42. Są oni
uformowani w 3 główne rodzaje sił zbrojnych43:
41 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 73.
42 „The Military Balance” 2009, s. 217.43 Struktura sił zbrojnych i Ministerstwa Obrony,http://www.mil.ru/848/1045/index.shtml.
25
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 26/128
• Wojska Lądowe – 360 tys. żołnierzy, dowódcą jest generał pułkownik
Aleksander Postnikow;
• Siły Powietrzne – 160 tys. żołnierzy, obecnie dowodzi nimi generał
pułkownik Aleksander Zelin;• Marynarkę Wojenną – 142 tys. żołnierzy, przewodzi niej admirał Władimir
Wysocki.
Ponadto wyodrębnione zostały 3 mniejsze, ale również samodzielne rodzaje wojsk:
• Wojska Powietrznodesantowe – 35 tys. żołnierzy, ich dowódcą jest generał
porucznik Władimir Szamanow;
• Wojska Rakietowe Strategicznego Przeznaczenia – wraz z Wojskami
Kosmicznymi oraz jednostkami morskimi i powietrznymi strategicznego
przeznaczenia tworzą tzw. Siły Strategicznego Odstraszania, liczące 80 tys.
żołnierzy, dowódcą tego rodzaju wojsk jest generał porucznik Andriej
Szwajczenko;
• Wojska Kosmiczne – 40 tys. żołnierzy, którym przewodzi generał major
Oleg Ostapenko;
Dodatkową strukturą jest Służba Tyłów
44
rosyjskiej armii, w której służy około 250tys. żołnierzy. Jest to struktura logistyki i wsparcia, która zapewnia podstawy
funkcjonowania całości sił zbrojnych. Na czele tej służby stoi generał pułkownik
Dmitrij Bułgakow.
The Military Balance sugeruje, że około 170 tys. żołnierzy należy do
jednostek stałej gotowości bojowej, czyli jednostek mobilnych, mogących reagować
w bardzo krótkim czasie. Wydaje się to jednak niemożliwe, uwzględniając
faktyczny potencjał tych jednostek. W dalszej części pracy zostanie wykazane, żetakie oddziały nie mogą być porównywane z jednostkami szybkiego reagowania
państw NATO, jest to jedynie pewien odnośnik w porównaniu do pozostałych
jednostek armii rosyjskiej.
Część jednostek rosyjskiej armii rozlokowana jest poza granicami
Federacji Rosyjskiej. Znajduje się tam 25 baz45 o różnym charakterze46, głównie na
terenie dawnego obszaru Związku Radzieckiego (Azerbejdżan, Armenia, Białoruś,44 Określana jest też czasami w polskiej literaturze jako Wojska Tyłowe.45 M. Łukin, Bez celu do celu, „Forum” 2007 nr 30, s. 12.
26
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 27/128
Gruzja, Kazachstan, Kirgizja, Mołdawia, Tadżykistan i Ukraina). Największe
skupiska baz to obszar Kaukazu i Azji Centralnej. Oprócz tego część wojsk,
działających głównie w misjach pokojowych znajduje się na terenie Bośni i
Hercegowiny, Czadu, Liberii, Republiki Środkowoafrykańskiej, Serbii, SierraLeone, Sudanu, Syrii, Wybrzeża Kości Słoniowej i Zachodniej Sahary. Rosyjskie
okręty biorą także udział w patrolach antypirackich na wodach Morza Czerwonego i
Oceanu Indyjskiego. Łączna liczba żołnierzy przebywających za granicą jest
zmienna i uzależniona od aktualnej sytuacji geopolitycznej i intensywności
konfliktów na świecie. W roku 2000 wynosiła 22,2 tys. żołnierzy. Nie jest to wielka
liczba jeśli porównamy ją z kilkuset tysiącami Amerykanów przebywających w
około 800 bazach na całym świecie. W dodatku, obecność wielu pododdziałów
rosyjskich ma głównie wymiar polityczny, nie biorą oni bowiem udziału w
działaniach zbrojnych. Rzadko dochodziło do kontaktu bojowego z ich udziałem,
tak jak w czerwcu 1999 roku, gdy wysłano 200-osobowy oddział w celu zajęcia
lotniska w kosowskiej Prisztinie47.
Specyfiką rosyjskich struktur bezpieczeństwa jest istnienie bardzo licznych
sił paramilitarnych. The Military Balance
48
ocenia je na 449 tys. funkcjonariuszy, wtym:
• Wojska Wewnętrzne – 200 tys.
• Federalna Straż Graniczna – 160 tys.
• Federalna Agencja Komunikacji i Informacji (FAPSI) i Wojska Kolejowe –
55 tys.
• Federalna Służba Ochrony – 10-30 tys.
• Federalna Służba Bezpieczeństwa – na stanowiskach bojowych znajduje się
około 4 tys. funkcjonariuszy;
46 Są to bazy wojsk lądowych, bazy lotnicze i śmigłowcowe, bazy marynarki wojennej,bazy logistyczne, kosmodrom, stacje radarowe/łączności/sejsmiczne/wczesnegoostrzegania oraz poligony i bazy prób torpedowych. Tamże, s. 13.47 D. Marczak, Rosja jako mediator w konfliktach regionalnych na świecie oraz na
obszarze byłego ZSRR, [w:] A. Dziewulska (red.), Współczesna Wojna: Odsłony ,Warszawa 2006., s. 115.48 „The Military Balance” 2009, s. 226.
27
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 28/128
Są to formacje o bardzo zróżnicowanym charakterze, przeznaczeniu i uzbrojeniu.
Federalna Straż Graniczna wyposażona jest w znaczną ilość artylerii, okrętów,
samolotów i śmigłowców. Wojska wewnętrzne mają do swojej dyspozycji także
wozy bojowe, natomiast pozostałe jednostki dysponują głównie bronią ręczną.Praktyka wykazała, że siły paramilitarne włączane były niejednokrotnie do operacji
o charakterze wojskowym i wspierały działania regularnej armii i sił specjalnych.
Funkcjonariusze jednostek specjalnych Federalnej Służby Bezpieczeństwa zasłynęli
z bardzo trudnych misji o charakterze antyterrorystycznym, natomiast Wojska
Kolejowe brały udział w misjach pokojowych na Kaukazie.
1.5. Wydatki obronne
Przyczyną wielkiego kryzysu jaki dotknął armię rosyjską na początku lat 90-
tych było drastyczne ograniczenie środków finansowych przeznaczonych na
obronność, w sytuacji gdy przejęto większość potencjału materialnego i osobowego
Armii Czerwonej. W latach 80-tych poziom wydatków militarnych Związku
Radzieckiego wynosił prawdopodobnie około 12-14% PKB, co przy potencjaleekonomicznym całego państwa związkowego oznaczało sumę co najmniej 120 mld
dolarów49. Niektórzy eksperci sugerowali liczbę przekraczającą 300 mld, ale wydaje
się to mało prawdopodobne. Takim budżetem mógł się pochwalić jedynie Pentagon,
a wiadomo powszechnie, że państwo radzieckie nie było w stanie dotrzymać tempa
wyścigu zbrojeń narzuconego przez USA.
Dla Federacji Rosyjskiej takie proporcje wydatków w budżecie państwowym
były nie do zaakceptowania. W roku 1992 obniżono poziom wydatków poniżej 6%
PKB50, co przy słabości gospodarczej oznaczało możliwość pokrycia jedynie
niewielkiej części kosztów utrzymania wielkiej armii51. W roku 1995 doszło do
dalszych ograniczeń w budżecie obronnym, który stanowił wtedy około 4%. Była to
49 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 196, 197.50 „SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2001, s. 288.51
Należy pamiętać o tym, że potencjał gospodarki Federacji Rosyjskiej było mniejszyniż połowa potencjału ekonomicznego ZSRR.S. Meyer, The Devolution of Russian Military Power , Cambridge 1995, s. 3.
28
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 29/128
bardzo niefortunna decyzja ze strony rosyjskiego rządu, bowiem wtedy właśnie
rozpoczęła się pierwsza wojna w Czeczenii, która kosztowała co najmniej 5 mld
dolarów52. Okres najtrudniejszej próby dla rosyjskich sił zbrojnych nadszedł wraz z
kryzysem ekonomicznym w roku 1998. Wtedy wydatki obronne spadły do 3,3% jak podaje Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem (SIPRI)53, a
nawet 2,6% w roku następnym54. Dopiero od roku 2001 rozpoczęto zwiększanie
poziomu wydatków, które zaczęły zbliżać się do poziomu 4%.
Przy analizie dostępnych źródeł podających informacje o kwotach
pieniężnych jakie zasilały budżet Ministerstwa Obrony pojawia się bardzo dużo
kontrowersji. Różni eksperci i ośrodki badawcze podają liczby różniące się od
siebie 3- lub 4-krotnie, co wprowadza duże zamieszanie w interpretacji dostępnych
nam danych szacunkowych. Problemy te wynikają m.in. z różnych przeliczników
między dolarem a rublem, denominacji rubla do której doszło po kryzysie
ekonomicznym z roku 1998 oraz z powodu różnych sposobów obliczania PKB 55.
Autor tej pracy przychyla się do najbardziej realistycznej wersji przedstawionej
przez R. Śmigielskiego, który opierał się na danych pochodzących ze źródeł
rosyjskich. Według niego w czasie największego kryzysu budżet obronny wynosił poniżej 10 mld dolarów, czyli trochę więcej niż wydawała rocznie Polska w ciągu
ostatnich lat. Znajduje to potwierdzenie w najnowszych danych instytutu SIPRI56.
Należy też zaznaczyć, że wielokrotnie zdarzało się, że zadeklarowane sumy
przeznaczone w budżecie nie pokrywały się z realnymi środkami, którymi
dysponowało Ministerstwo Obrony57. Dopiero poprawa sytuacji finansowej na
początku następnej dekady oraz znaczne zwiększenie dochodów do budżetu za
sprawą dużego wzrostu cen ropy naftowej na światowych rynkach, pozwoliły nakilkukrotne powiększenie budżetu obronnego. Dzięki temu udało się przeznaczać
na wydatki wojskowe ponad 40 mld dolarów, mimo nowego kryzysu finansowego,
52 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 198.53 „SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2006, s. 348.54 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 199.55 Jeżeli PKB naliczany jest według parytetu siły nabywczej to osiąga wartość prawiedwukrotnie większą niż PKB nominalne.56
Zobacz Szerzej: „SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2006, s. 341.57 L. Porębski, Militarne aspekty światowego układu sił, [w:] R. Borkowski (red.),Konflikty współczesnego świata, Kraków 2001, s. 7.
29
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 30/128
którego wpływ silnie odczuła także Federacja Rosyjska. Według danych CIA, w
roku 2008 wydano na obronność ponad 43 mld dolarów58.
Tak znacząca poprawa sytuacji finansowej zaowocowała zwiększeniem
intensywności ćwiczeń i manewrów wojskowych, zwiększeniem nalotu wśród jednostek Sił Powietrznych oraz częstotliwością rejsów wykonywanych przez
Marynarkę Wojenną. Wcześniej sytuacja finansowa była na tyle zła, że większość
sprzętu nie mogła zostać użyta z powodu braków paliwa. Wszyscy zgadzają się
jednak, że rosyjska armia nie czerpała w pełni korzyści płynących z większych
możliwości budżetowych. Wciąż istotnym problemem pozostaje korupcja i
marnotrawstwo, do których dochodzi na każdym szczeblu dowodzenia w rosyjskiej
armii. Brakuje przejrzystości i cywilnego zarządzania wydatkami, które mogłoby
zwiększyć oszczędność i efektywność finansową struktur wojskowych59. Z drugiej
strony, w obliczu tak wysoce niewystarczających środków potrzebnych na pokrycie
podstawowych wydatków poszczególni dowódcy próbowali zdobywać pieniądze na
własną rękę. Organizowali np. kursy okrętami podwodnymi dla bogatych
biznesmenów, strzelanie z artylerii i czołgów na poligonach. Zdarzało im się też
wynajmować żołnierzy z poboru do prac polowych
60
. Największy problem dotyczyłnielegalnego handlu armijnym uzbrojeniem, które trafiało do grup przestępców i
terrorystów. Oczywistym staje się fakt, że dopiero gdy państwo rosyjskie upora się
z tymi patologiami, można będzie zwiększyć tempo wymiany sprzętu i zapewnić
rosyjskim żołnierzom satysfakcjonujące pensje i warunki socjalne. W tej chwili
mimo podniesienia wydatków są to wciąż główne bolączki rosyjskiej armii.
58 http://www.globalfirepower.com/defense-spending-budget.asp.
59 F. Umbach, Future Military Reform: Russia’s Nuclear & Conventional Forces,Camberley 2002, s. 28.60 Z. Czarnotta, Zapolować na białe niedźwiedzie, „Żołnierz Polski” 1997 nr 10, s. 46.
30
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 31/128
Rozdział 2
Wojska Lądowe
2.1. Struktura
Wojska lądowe (Suchoputnyje Wojska) zawsze odgrywały kluczową rolę w
radzieckich i rosyjskich siłach zbrojnych. Ta tendencja była szczególnie widoczna
w okresie ZSRR, kiedy to wielkie związki operacyjne o przewadze oddziałów
pancernych i zmechanizowanych miały prowadzić działania ofensywne na
zmasowaną skalę celem przełamania obrony państw NATO na wszystkich
kontynentalnych Teatrach Działań Wojennych. Jako najliczniejszemu i najbardziej
różnorodnemu komponentowi sił zbrojnych stawiano za zadanie zajęcie i
utrzymanie zajętych terenów61. Podczas gdy państwa NATO posiadały przewagę w
lotnictwie i marynarce wojennej, wojska lądowe państw Układu Warszawskiego, w
szczególności Związku Radzieckiego, były znacznie liczniejsze zarówno jeśli
chodzi o ilość żołnierzy jak i ilość sprzętu.
W ramach sił lądowych wyróżnić można było oddziały pancerne,
zmotoryzowane, rakietowo-artyleryjskie, obrony powietrznej, lotnictwo sił
lądowych, a w pewnych okresach także Wojska Powietrzno-Desantowe (WDW)62.
Do tego dodać należy również służby znajdujące się w ramach sił lądowych, m.in.
służbę inżynieryjną, łączności, chemiczną 63, samochodową, medyczną oraz
kwatermistrzostwo i żandarmerię wojskową 64
. W niektórych okresach w składwojsk lądowych wliczano też wojska powietrznodesantowe, ale te zostaną
omówione oddzielnie w dalszej części pracy.
Przy analizie struktury radzieckich/rosyjskich wojsk lądowych zwykło się
używać podziału na Okręgi Wojskowe oraz równoważne im Grupy Wojsk, które61 K. Malak, Czynnik…, s. 68.62 Podległość WDW ulegała częstym zmianom o czym mowa będzie w dalszej częścipracy.63
B. Potyrała, H. Szczegóła…, s. 101.64 B. Potyrała, W. Szlufik, Struktura terytorialna sił lądowych Związku Radzieckiego wlatach 1945-1991, Częstochowa 2003, s.12.
31
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 32/128
były zgrupowaniami wojsk znajdującymi się poza granicami ZSRR. Jeszcze w
schyłkowym okresie istnienia ZSRR i Układu Warszawskiego używano także
podziału na Teatry Działań Wojennych65. Spośród znajdujących się w europejskiej
części ZSRR, Zachodni Teatr Działań Wojennych obejmował Bałtycki, Białoruski iKarpacki Okręg Wojskowy, a także wojska stacjonujące na terenie Polski,
Czechosłowacji i NRD. W skład Południowo-Zachodniego Teatru Działań
Wojennych wchodziły Kijowski i Odeski Okręg Wojskowy oraz wojska
zlokalizowane w Rumunii, Bułgarii i na Bałkanach. Południowy Teatr Działań
Wojennych obejmował obszar Kaukazu, Centralny – serce ZSRR, czyli m.in.
Moskiewski Okręg Wojskowy, natomiast Północny Teatr Działań Wojennych –
Leningradzki Okręg Wojskowy oraz inne tereny położone nad Morzem Białym i
Morzem Barentsa. Po upadku Związku Radzieckiego zrezygnowano z
wyodrębniania tego szczebla struktury wojsk.
Historia Grup Wojsk kończy się wraz z wycofaniem ostatnich oddziałów z
byłych państw satelickich ZSRR. Były to związki o największej sile bojowej –
wysokim ukompletowaniu oddziałów, bardzo dobrym wyszkoleniu oraz
wyposażeniu w najlepszy sprzęt. To one były wojskami pierwszego rzutu w razieofensywy skierowanej na państwa NATO. Po niewielkim uzupełnieniu mogły
przybrać charakterystyczną dla okresu wojennego postać Frontu. Wg J. Zielińskiego
posiadały one dużą samodzielność operacyjną, solidne zabezpieczenie logistyczne i
wsparcie artyleryjskie66. Dzięki temu były przygotowane do rozbijania dużych
zgrupowań wojsk nieprzyjaciela na wielkiej przestrzeni67.
Najliczniejszym tego typu zgrupowaniem była Zachodnia Grupa Wojsk 68,
stacjonująca na terenie ówczesnej NRD. Liczyła ona 364 tys. żołnierzy, ponad 4300czołgów, głównie najnowocześniejszych w tym czasie T-80, 7500 Bojowych
65 Zachodni, Południowo-Zachodni, Południowy, Dalekowschodni, Północny i Centralny. J. Zieliński, Siły zbrojne sąsiadów Polski, Warszawa 1993, s. 54.66 J. Zieliński wymienia tu m.in. dywizje artylerii, brygady rakiet i rakietprzeciwlotniczych, brygady inżynieryjno-saperskie, pułki rozpoznania, pułkiśmigłowców bojowych i transportowych, pułki łączności, bazy materiałowe i jednostkiremontowe, a także szpitale polowe.67
Tamże, s.63,64.68 Nazwa ta obowiązywała od 1989 roku, wcześniej mówiono o Grupie WojskRadzieckich w NRD.
32
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 33/128
Wozów Piechoty (BWP)69, 5200 zestawów artyleryjskich o kalibrze większym niż
100mm, 170 wyrzutni rakiet średniego zasięgu mogących przenosić broń jądrową,
250 śmigłowców bojowych i 724 samoloty70. Strukturalnie w skład Zachodniej
Grupy Wojsk wchodziło 5 armii71
, w tym 3 ogólnowojskowe72
, 9 dywizji pancernych, 8 zmechanizowanych, dywizja artylerii i 5 dywizji lotnictwa bojowego
(16. Armia Lotnicza)73. Jeszcze w roku 1992, w trakcie wycofywania z obszaru
Niemiec, grupa stanowiło potężną siłę uderzeniową. Na jej stanie znajdowało się
ok. 177 tys. żołnierzy, 2600 czołgów, 2900 BWP i 900 transporterów
opancerzonych, 2000 zestawów artyleryjskich, 99 wyrzutni rakiet Scud oraz SS-21 i
240 śmigłowców bojowych74. Jak widać była to struktura o sile dorównującej, jeśli
nie przekraczającej siły całych armii największych państw na kontynencie
europejskim. Proces jej wycofywania i rozformowywania trwał w latach 1991-1994
i zakończył się 31 sierpnia 1994 roku.
Następną Grupą Wojsk, interesującą z naszego punktu widzenia gdyż
stacjonującą w Polsce, była Północna Grupa Wojsk. Przed rozpoczęciem procesu
wycofywania jej z obszaru Rzeczpospolitej Polski, liczebność żołnierzy radzieckich
wahała się pomiędzy 50 a 60 tys. Na jej uzbrojeniu znajdowało się prawie 600czołgów, głównie T-80, 700 BWP, 390 zestawów artyleryjskich o kalibrze powyżej
100 mm oraz niemal 520 samolotów75. W roku 1992 stan Północnej Grupy Wojsk
wynosił jeszcze ok. 20 tys. żołnierzy, 220 czołgów i 600 pojazdów
opancerzonych76. W jej skład wchodziły 2 dywizje wojsk lądowych: 20. Pancerną
(Żagań) i 6. Zmechanizowaną Gwardii (Borne-Sulimowo) oraz 2 dywizje lotnicze
w ramach najpierw 37. a potem 4. Armii Lotniczej77. W roku 1991 rozpoczęto
69 W języku rosyjskim BMP - Bojewaja Maszina Piechoty.70 Tamże, s.58.71 Były to: 1. Armia Pancerna Gwardii (Drezno), 2. Armia Pancerna Gwardii(Neubrandenburg), 3. Armia Uderzeniowa (Magdeburg), 8. Armia Gwardii (Weirner-Nohra) i 20. Armia Gwardii (Eberswalde).B. Potyrała, W. Szlufik, s.17.72 J. Zieliński, s.63.73 Tamże, s. 58.74 I. Topolski, Siła…, s.107.75
J. Zieliński, s. 58.76 I. Topolski, Siła…, s.107.77 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 17,18.
33
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 34/128
wycofywanie wojsk radzieckich, natomiast ostatni żołnierz opuścił Polskę 18
września 1993 roku78.
Centralna Grupa Wojsk ulokowana była w Czechosłowacji, a jej trzon
stanowiła 4. Armia Ogólnowojskowa Gwardii z siedzibą w miejscowości Milovice. Natomiast Południowa Grupa Wojsk (9. Armia Ogólnowojskowa) stacjonująca na
Węgrzech miała swoją siedzibę w Budapeszcie79. Obie grupy opuściły te państwa
odpowiednio w roku 1991 i 1992. Odrębne Grupy Wojsk stanowiły także wojska
radzieckie na Kubie (stacjonujące tam w latach 1962-1992) oraz kontyngent w
Mongolii80.
Najmłodszą z zewnętrznych struktur była Północno-Zachodnia Grupa Wojsk.
Powstała ona w rezultacie uzyskania niepodległości przez państwa nadbałtyckie.
Wcześniej, jako na integralnej części terytorium ZSRR, rozlokowane były tam
wojska w ramach Nadbałtyckiego Okręgu Wojskowego. W jego miejsce utworzono
15.11.1991 roku Północno-Zachodnią Grupę Wojsk z główną kwaterą w Adaże na
Łotwie81. Obejmowała ona obszar niepodległej Litwy, Łotwy i Estonii. Natomiast
niektórzy badacze uważają też że można doń było włączyć wojska stacjonujące na
terenie Okręgu Kaliningradzkiego, co wydaje się jednak dosyć problematyczne
82
.Jeszcze w roku 1992 było to bardzo duże zgrupowanie wojsk. W jego obrębie, na
terenie Litwy znajdowało się 43 tys. żołnierzy, 180 czołgów, 780 BWP, 800
transporterów opancerzonych, 260 zestawów artyleryjskich i 4 wyrzutnie rakiet
FROG/SS-21. Na Łotwie ulokowanych było 40 tys. żołnierzy, 130 czołgów, 80
BWP, 80 zestawów artyleryjskich i 24 śmigłowce uderzeniowe. W Estonii było
natomiast najmniej wojska – ok. 23 tys. żołnierzy, 190 czołgów, 160 BWP, 130
transporterów opancerzonych, 20 zestawów artyleryjskich i 16 wyrzutni rakiet Scudi FROG/SS-2183. Po wycofaniu tych oddziałów z państw ościennych doszło do
przewartościowania koncepcji obrony regionalno-strategicznej. Struktury
znajdujące się dotąd na terenie Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki78 Zobacz Szerzej: Maja Narbutt, Ogni Moskwy nie ma już w Polsce, Rzeczpospolita,http://www.rp.pl/artykul/153227,192416.html, 18.09.2008.79 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 17.80 39. Armia, przeniesiona w roku 1991 do Zabajkalskiego Okręgu Wojskowego.81
Tamże, s. 14.82 J. Zieliński, s. 52.83 I. Topolski, Siła…, s.107,108.
34
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 35/128
Radzieckiej i posiadające rezerwowe wojska drugiego rzutu stały się nagle rejonami
granicznymi. Konieczne stało się zwiększenie ich ukompletowania i uzbrojenia by
mogły podołać roli wojsk pierwszego rzutu, przyjmujących główne natarcie
przeciwnika i prowadzących szeroko zakrojoną kontrofensywę84
. Największą ewolucję przeszły Okręgi Wojskowe. Poza lokalizacją wewnątrz
kraju ta struktura różniła się od Grup Wojsk przede wszystkim tym, że zawierała
mniej ukompletowane i przygotowane do wojny jednostki. Były to często zalążki
do bojowego rozwinięcia po mobilizacji na czas wojny. Poza tym były jednostkami
terenowej administracji wojskowej85. W rękach dowódców OW spoczywała duża
władza i prestiż. W okresie następującym po II wojnie światowej funkcje te pełnili
bohaterowie wojenni, dawni dowódcy frontów i armii. W zakres ich obowiązków
wchodził pobór, szkolenie, zaopatrywanie wojsk, organizacja systemu dowodzenia
w czasie pokoju oraz mobilizacja, operacyjne rozwinięcie wojsk,
przegrupowywanie, zaopatrywanie i uzupełnianie w okresie wojny. Organizacyjnie
i operacyjnie podlegali głównodowodzącemu wojsk lądowych, natomiast im
podporządkowane były jednostki sił powietrznych i obrony powietrznej86, a także
jednostki tyłowe, medyczne i inne służby logistyczne pozostałych resortówsiłowych87. Europejskie okręgi mogą być wykorzystane jako podstawa do
tworzenia regionalnych dowództw operacyjno-strategicznych, mających na celu
lokalizację konfliktów oraz wzięcia na siebie ciężaru obrony w przypadku agresji z
zewnątrz, w pierwszym okresie wojny. Natomiast na bazie okręgów znajdujących
się w azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej można utworzyć dowództwa
operacyjno-terytorialne, których zadaniem byłaby mobilizacja rezerw88.
Uwzględniając okres wojny i powojenny można wyodrębnić aż 40 różnychOkręgów Wojskowych, natomiast w roku 1946, po przeprowadzeniu demobilizacji,
armię radziecką podzielono na 21 okręgów89. Przez cały okres zimnej wojny liczba84 K. Malak, Koncepcja obrony regionalno-strategicznej Federacji Rosyjskiej [w:] NATOa Europa Wschodnia: rozszerzenie NATO na Wschód - ostatnie wyzwanie europejskie XX wieku: materiały międzynarodowej konferencji naukowej, Warszawa 27-28 czerwca1997 r., Warszawa 1998, s. 148.85 J. Zieliński, s. 59.86 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 12.87
K. Malak, Czynnik …, s.68.88 Tamże, s. 69.89 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 12.
35
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 36/128
ta się zmieniała, by ostatecznie ustabilizować się w latach 1969-89 na poziomie
1690. Należy pamiętać o tym, że poszczególne okręgi różniły się wielkością, ilością
podporządkowanego mu wojska, uzbrojeniem, czy przygotowaniem do
prowadzenia działań bojowych91
.W roku 1989 nastąpiły kolejne zmiany. W lipcu zlikwidowano
Środkowoazjatycki Okręg Wojskowy, włączając jednocześnie jego obszar do
okręgu Turkiestańskiego. W sierpniu zaś doszło do fuzji okręgów Nadwołżańskiego
i Uralskiego, efektem czego powstał Nadwołżańsko-Uralski Okręg Wojskowy.
Później jednak doszło do chwilowego ich rozdziału. W listopadzie 1991 roku
doszło do wspomnianych już przemian w republikach nadbałtyckich i zmiany
Nadbałtyckiego Okręgu Wojskowego w Północno-Zachodnią Grupę Wojsk. Po
tych zmianach, liczba okręgów została ograniczona do 13 i z taką strukturą armia
radziecka weszła w okres transformacji. Proces rozpadu Związku Radzieckiego, a
co za tym idzie, podziału armii radzieckiej pomiędzy jego różne części składowe,
doprowadził w roku 1992 do pozostania przy Federacji Rosyjskiej 8 okręgów:
Moskiewskiego, Leningradzkiego, Północnokaukaskiego, Nadwołżańskiego,
Uralskiego, Dalekowschodniego, Syberyjskiego i Zabajkalskiego
92
. Kiedy doszło dorozwiązania Północno-Zachodniej Grupy Wojsk, sformalizował się status wojsk w
Obwodzie Kaliningradzkim, w którym utworzono Kaliningradzki Rejon Specjalny,
będący odpowiednikiem Okręgu Wojskowego, jednakże o specyficznym
charakterze ze względu na dominującą na tym terenie rolę Floty Bałtyckiej.
Dowódca Wojsk Lądowych nie zaprzecza też, że w przyszłości możliwe jest
połączenie okręgów Moskiewskiego i Leningradzkiego93.
90 Były to okręgi: Moskiewski, Leningradzki, Kijowski, Białoruski, Nadbałtycki,Przykarpacki, Odeski, Północnokaukaski, Zakaukaski, Nadwołżański, Uralski, Turkiestański, Środkowoazjatycki, Syberyjski, Zabajkalski i Dalekowschodni. Tamże, s. 14.91 Wielkością dominowały okręgi znajdujące się w azjatyckiej części imperium,natomiast największym potencjałem bojowym odznaczały się okręgi ulokowane weuropejskiej części, w pobliżu zachodniej granicy.92 Niedługo potem doszło do włączenia tego ostatniego do Syberyjskiego OW, a takżedo ponownego połączenia okręgów nadwołżańskiego i uralskiego.93
J. Estinko, Командиров сажают за парту , http://nvo.ng.ru/realty/2010-03-05/1_commanders.html?mthree=1, 05.03.2010.
36
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 37/128
Redukcję można też było zaobserwować na podstawie zmieniającej się
liczby armii. W latach 1992-93 w Wojskach Lądowych było ich 19, w latach 1995-
96 już 14, natomiast w 1997 roku tylko dziewięć94. Naturalnie, restrukturyzacja
dotknęła również jednostki wojskowe niższego szczebla – korpusy, dywizje i brygady oraz pułki i bataliony.
Przy opisie ilościowym dotyczącym liczebności żołnierzy oraz uzbrojenia
należy uwzględnić możliwość błędów w informacjacj podawanych przez
zagraniczne źródła. Wynika to z faktu, że oficjalne źródła rosyjskie takie jak np.
Ministerstwo Obrony, nie podają danych ilościowych dotyczących armii rosyjskiej.
Dane podawane przez takie ośrodki jak brytyjski International Institute for Strategic
Studies (IISS) są więc danymi szacunkowymi i trzeba do nich podchodzić z pewną
rezerwą. Jeżeli jednak zawierzyć ich danym to w roku 2009 liczebność Wojsk
Lądowych w skali całego kraju wynosiła ok. 360 tys. żołnierzy, czyli 35% całej
armii rosyjskiej95. Jeśli dodamy do tego wojska powietrznodesantowe to liczba ta
powiększy się do 395 tys. (w tym 190 tys. z poboru). Stosunek procentowy do
ogólnej sumy żołnierzy na pierwszy rzut oka obala tezę o dominującej roli wojsk
lądowych, ponieważ w państwach NATO proporcja ta jest wyższa. Trzeba jednak pamiętać, że bardzo duża ilość osób noszących mundur służy w wojskach
strategicznych, kosmicznych i jednostkach wsparcia, co wyróżnia armię rosyjską od
armii państw zachodnich. Jeśli jednak porównamy to ze stanem ilościowym sił
powietrznych (160 tys.) i marynarki wojennej (142 tys.) to uzyskamy właściwą
miarę potencjału tego rodzaju sił zbrojnych. W roku 2010 rosyjska armia
podzielona była na 6 Okręgów Wojskowych i 1 Rejon Specjalny, 8 armii i 1 korpus
armijny96 oraz posiadała 7 centrów treningowych97.Stan uzbrojenia rosyjskich Wojsk Lądowych szacowany jest na 23000 czołgi
podstawowe98, w tym 250-300 T-90, 4500 T-80/T-80UD/T-80UM/T-80U, 9500 T-
72L/T-72M, 3000 T-72, 4000 T-64A/T-64B, 150 T-62, 1200 T-55. Czołgów
lekkich-pływających pozostało obecnie 150 sztuk modelu PT-76. Stan wozów
94 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 104.95 „The Military Balance” 2009, s. 217, 218.96 A w ich ramach m.in. 3 dywizje pancerne, 16 zmechanizowanych.97 Po jednym na każdy Okręg Wojskowy, z wyjątkiem Północnokaukaskiego.98 W języku angielskim MBT - Main Battle Tank.
37
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 38/128
rozpoznawczych wynosi co najmniej 2000 BRDM-2, natomiast wozów bojowych
jest co najmniej 15140, w tym ponad 1500 BMD-1/BMD-2/BMD-3, 8100 BMP-1,
4600 BMP-2, 240 BMP-3 i 700 BRM-1K. Ilość transporterów opancerzonych
szacuje się na co najmniej 9900, w tym 700 BTR-D, 3300 MT-LB, 1000 BTR 50,4900 BTR-60/BTR-70/BTR-80/BTR-90.
Systemów artyleryjskich większego kalibru doliczono się co najmniej 26121.
Rozkłada się to na 6010 dział samobieżnych, w tym 2780 sztuk 2S1 - kalibru
122mm, 550 2S19, 1600 2S3 i 950 2S5 - kalibru 152mm oraz 130 2S7 – kalibru
203mm. Następną grupę tworzą działa ciągnione, których w służbie jest 12765
egzemplarzy. Pośród nich znajduje się 4600 D-30, 3750 M-30 M-1938 - kalibru
122mm, 650 M-46 – kalibru 130mm, 1100 2A36, 750 2A65, 1075 D-20, 700 M-
1943 i 100 ML-20 M-1937 – kalibru 152mm oraz 40 B-4M – kalibru 203mm. Poza
tym Rosjanie dysponują co najmniej 820 działami-moździerzami, w tym 30 2S23
NONA-SVK, 790 2S9 NONA-S, czyli samobieżnymi kalibru 120mm oraz
nieokreśloną ilością ciągnionych 2B16 NONA-K kalibru 120mm. Dodać do tego
należy też 2550 klasycznych moździerzy, w tym 430 sztuk 2S4 – samobieżnych
kalibru 240mm oraz 920 2S12 i 900 PM-38 – ciągnionych moździerzy kalibru120mm. Do najcięższych zalicza się zaś 300 ciągnionych moździerzy M-160 o
kalibrze 160mm.
Najbardziej rozpoznawalnym elementem rosyjskiej artylerii są
wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe, których na stanie znajduje się co
najmniej 3976. Wśród nich 2500 to modele BM-21, resztę stanowi 50 BM-16, 420
9P138 – kalibru 122mm, nieokreślona ilość BM-13 – kalibru 132mm, nieokreślona
ilość BM-14 – kalibru 140mm, 900 9P140 – kalibru 220mm i 106 9A52 – kalibru300mm99.
Pojedynczy żołnierze do obrony przeciwpancernej wykorzystują
przeciwpancerne pociski kierowane AT-2 3K11, AT-3 9K11, AT-4 9K111, AT-5
9K113, AT-6 9K114, AT-7 9K115, AT-9 9M114M1 i AT-10 9K116. Tę samą rolę
spełniają działa bezodrzutowe kalibru 73mm typu SPG-9 oraz kalibru 82mm typu
B-10. Resztę wyposażenia osobistego stanowią ręczne granatniki przeciwpancerne
99 Znanych także jako BM-30 Smiercz.38
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 39/128
RPG-18 – kalibru 64mm, RPG-7/RPG-16/RPG-22/RPG-26 – kalibru 73mm i RPG-
27/RPG-29 – kalibru 105mm. Do dyspozycji pozostaje też co najmniej 526 dział
przeciwpancernych, w tym samobieżne ASU-57 kalibru 57mm, samobieżne ASU-
85 i D-44/SD-44 kalibru 85mm oraz 526 ciągnionych dział kalibru 100mm typówT-12A/M-55 i T-12.
Obronę przeciwlotniczą zapewnia co najmniej 2465 zestawów ziemia-
powietrze. Wśród nich są zarówno systemy samobieżne, w tym 220 SA-4, 225 SA-
6, 550 SA-8, 350 SA-11, 800 SA-9/SA-13, 200 SA-12A/SA-12B, 120 SA-15 oraz
nieokreślone ilości SA-19, SA-20 i SA-21100, jak również przenośne
przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA-7/SA-14/SA-16/SA-18. Bardziej tradycyjną
ochronę przed środkami napadu powietrznego zapewniają działa przeciwlotnicze.
Wyliczyć pośród nich należy samobieżne działka kalibru 23mm typu ZSU-23-4,
samobieżne 2S6 kalibru 30mm, samobieżne ZSU-57-2 kalibru 57mm oraz
ciągnione ZU-23 kalibru 23mm, ciągnione S-60 kalibru 57mm, ciągnione M-1939
KS-12 kalibru 85mm, ciągnione KS-19 kalibru 100mm i ciągnione KS-30 o
kalibrze 130mm.
Poza klasycznym dla armii lądowej uzbrojeniem, Wojska Lądowe dysponują także niewielką ilością bezzałogowych statków powietrznych (BSP) 101 BLA-06,
BLA-07, Tu-134, Tu-243, Tu-300, Pchela-1, Pchela-2. Mimo, że większość broni
rakietowej podporządkowana jest siłom strategicznego odstraszania, na
wyposażeniu Wojsk Lądowych pozostają wyrzutnie pocisków balistycznych
ziemia-ziemia, w tym 200 SS-21, nieokreślone ilości SS-26102 oraz przechowywane
w magazynach przestarzałe wyrzutnie rakiet FROG i Scud.
Rozmieszczenie oddziałów najlepiej obrębie analizować w obrębie poszczególnych Okręgów Wojskowych103. Leningradzkiemu Okręgowi
Wojskowemu, którego sztab znajduje się w Sankt Petersburgu, operacyjnie
podporządkowanych było 28,7 tys. żołnierzy104 oraz 1,3 tys. żołnierzy piechoty
100 Te dwa ostatnie znane bardziej jako S-400 Triumf, czyli najnowsze systemy obronyprzeciwlotniczej.101 W języku angielskim UAV - Unmanned Aerial Vehicle.102 Znane bardziej pod rosyjską nazwą Iskander.103
„The Military Balance” 2009, s. 223-225.104 IISS do liczebności wojsk lądowych wlicza też jednostki powietrznodesantowe orazSpecnazu GRU.
39
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 40/128
morskiej105, 300 czołgów średnich, 2350 pojazdów opancerzonych różnego typu i
690 zestawów artyleryjskich. Podległe okręgowi jednostki to dywizja
powietrznodesantowa (76. „Czernichowska” w Pskowie), 2 samodzielne brygady
zmechanizowane (200. w Pieczendze i 138. w Kamience), brygada piechotymorskiej, brygada Specnazu (2. Samodzielna Brygada Specnazu w
Promierzycach106), 2 brygady wyrzutni rakiet taktycznych ziemia-powietrze,
brygada wyrzutni rakiet ziemia-ziemia, brygada i pułk artylerii oraz pułk artylerii
przeciwpancernej. Ponadto w okręgu znajduje się centrum szkoleniowe w
Siertołowie.
Moskiewskiemu Okręgowi Wojskowemu podlegało 86,2 tys. żołnierzy, 2500
czołgów średnich, 3100 pojazdów opancerzonych oraz 1300 zestawów
artyleryjskich. Podporządkowane mu zgrupowania to 2 armie (22. Armia ze
sztabem w Niżnym Nowogrodzie oraz 20. Armia Pancerna ze sztabem w
Woroneżu), a w tym 2 dywizje pancerne (4. „Kantemirowska” w Naro-Formińsku i
10. „Uralsko-Lwowska” w Boguczarze), 2 dywizje zmechanizowane (2.
„Tamańska” w Ałabinie i 3. „Sormowska” w Mulinie) i jedną samodzielną brygadę
(27. „Sewastopolska” w Moskwie), 2 dywizje powietrznodesantowe (98. wIwanowie i 106. „Tulska” w Tule, Riazaniu, Naro-Formińsku i Jefriemowie),
dywizja artylerii (34. Dywizja Artylerii w Mulinie) oraz 2 brygady i 2 pułki
artylerii107, brygada Specnazu (16. Samodzielna Brygada Specnazu w Tambowie108)
i pułk rozpoznania powietrznodesantowego, 2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-
ziemia oraz 3 brygady wyrzutni rakiet ziemia-powietrze oraz jedno centrum
szkoleniowe. Okręgowi temu podlega także Grupa Wojsk Rosyjskich w
Naddniestrzu, ulokowana w jego stolicy -Tyraspolu. Nadwołżańsko-Uralski Okręg Wojskowy, z dowództwem w Jekaterynburgu,
ma pod swoją zwierzchnością 55 tys. żołnierzy, 3000 czołgów średnich, 2300
pojazdów opancerzonych i 2700 zestawów artyleryjskich. W skład oddziałów
wchodzi dowództwo 2 Armii, 2 dywizje zmechanizowane (34. w Jekaterynburgu i
105 Która bezpośrednio podlega Marynarce Wojennej.106 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 348.107
W tym pułk artylerii przeciwpancernej i pułk wieloprowadnicowych wyrzutnirakietowych.108 Tamże, s. 348.
40
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 41/128
27. w Tockim), 1 Baza Wojskowa o strukturze dywizji w Tadżykistanie, 1
samodzielna brygada „mirotworców109”, 2 brygady Specnazu, brygada
powietrznodesantowa (31. Samodzielna Brygada Powietrznodesantowa w
Uljanowsku), 2 brygady piechoty (w Permie i w Tockim110
), jeden pułk artylerii, atakże po 2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-ziemia i ziemia-powietrze.
Północnokaukaski Okręg Wojskowy, którego dowództwo znajduje się w
Rostowie nad Donem, kontroluje 58. Armię ze sztabem we Władykaukazie i Grupę
Wojsk Rosyjskich na Zakaukaziu, stacjonującą w Abchazji i Osetii Południowej.
Jest to silny okręg, znajduje się bowiem w bardzo zapalnym punkcie Federacji
Rosyjskiej. Oddziały tego okręgu stanowiły zdecydowaną większość spośród
biorących udział w wojnie z Gruzją w 2008 roku, a wcześniej w konflikcie
czeczeńskim. Jego siły oblicza się na około 88,6 tys. żołnierzy wojsk lądowych i
powietrznodesantowych oraz około 1400 żołnierzy piechoty morskiej111, 800
czołgów podstawowych, 2000 pojazdów opancerzonych oraz 900 zestawów
artyleryjskich. Podległe okręgowi oddziały to 3 dywizje zmechanizowane (19. we
Władykaukazie, 20. w Wołgogradzie oraz 42. stacjonująca w Czeczenii), dywizja
powietrznodesantowa (7. w Noworosyjsku
112
), baza wojskowa wielkości dywizji, 2samodzielne brygady, 2 brygady Specnazu, 3 brygady i 1 pułk artylerii, batalion
chemiczny113 oraz po 2 brygady rakiet ziemia-ziemia i ziemia-powietrze. Podległe
okręgowi centrum szkoleniowe znajduje się w Kamszlowie.
Syberyjski Okręg Wojskowy, z dowództwem ulokowanym w Czicie,
kontroluje 2 armie – 36. i 41. Służy w nich 52 tys. żołnierzy oraz znaczna ilość
uzbrojenia – 4000 czołgów podstawowych, 6300 pojazdów opancerzonych oraz
2600 zestawów artyleryjskich. Jak nietrudno się domyślić, jest to okręg ulokowany poza strefą obowiązywania CFE. Główne oddziały w nim ulokowane to dywizja
pancerna (5. „Dońska” stacjonująca w Buriacji), 3 dywizje zmechanizowane (85.,
122., 131.) i samodzielna brygada. Ponadto, dywizja artylerii (12. „Praska” w
109 Mirotworczeskije sily - rosyjskie określenie oddziałów wysyłanych za granicę namisje pokojowe, od ang. peacemaking/peacekeeping.110 Tamże, s. 349.
111 Podległych Flocie Czarnomorskiej.112 Tamże, s. 349.113 Uzbrojony w miotacze ognia.
41
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 42/128
pobliżu Irkucka114), 2 brygady Specnazu, brygada powietrznodesantowa, brygada
wyrzutni rakiet ziemia-ziemia oraz 2 brygady rakiet ziemia-powietrze. Centrum
szkoleniowe znajduje się w Peszance.
Dalekowschodniemu Okręgowi Wojskowemu, ze sztabem ulokowanym wChabarowsku, podlegają 2 armie – 5. w Ussuryjsku i 35. W Biełogorsku. Ich stan
oblicza się na 72,5 tys. żołnierzy wojsk lądowych i powietrznodesantowych oraz
2,5 tys. żołnierzy piechoty morskiej115, 3000 czołgów podstawowych, 6000
pojazdów opancerzonych oraz 4100 zestawów artyleryjskich. Ilość znajdujących się
tam oddziałów jest znaczna – 11 dywizji zmechanizowanych różnego typu o
znacznym nasyceniu broni pancernej116, ale o niskim ukompletowaniu osobowym
czy wręcz fikcyjnych117, brygada Specnazu (67. Samodzielna Brygada Specnazu w
Bierdsku), brygada powietrznodesantowa (87. w Ussuryjsku118), 8 brygad artylerii,
2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-ziemia i 3 ziemia-powietrze. Centrum
szkoleniowe ulokowane jest w Chabarowsku.
Specjalny Rejon Kaliningradzki jest co prawda podporządkowany dowódcy
Floty Bałtyckiej, a co za tym idzie dowódcy Marynarki Wojennej a nie Wojsk
Lądowych, ale posiada wyodrębnione od innych Okręgów Wojskowych strukturywojsk lądowych119. Zalicza się do nich 10,5 tys. żołnierzy wojsk lądowych i
powietrznodesantowych oraz 1,1 tys. piechoty morskiej, 811 czołgów
podstawowych, 1239 pojazdów opancerzonych oraz 345 zestawów artyleryjskich.
Samodzielne oddziały lądowe to dywizja, brygada i pułk zmechanizowany, pułk
artylerii, pułk śmigłowców oraz brygada rakiet ziemia-ziemia i pułk rakiet ziemia-
powietrze. Główne bazy znajdują się w Bałtyjsku i Kronsztadzie.
Mapa nr 1. Struktura terytorialna Wojsk Lądowych Federacji Rosyjskiej
114 Tamże, s. 349, 350.115 Podległych dowództwu Floty Oceanu Spokojnego.116 Część z nich powstała na bazie dawnych dywizji pancernych.117 Tamże, s. 350.118 Tamże.119
Do grudnia 1997 roku funkcjonował jako Kaliningradzki Okręg Wojskowy, a jegotrzon stanowiła 11. Armia Gwardii, przekształcona wtedy w lądowy komponent obronybrzegowej Floty Bałtyckiej.
42
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 43/128
Kolor fioletowy - Specjalny Rejon Kaliningradzki, kolor brązowy – Północnokaukaski Okręg Wojskowy,
kolor czerwony – Moskiewski Okręg Wojskowy, kolor niebieski – Leningradzki Okręg Wojskowy, kolor
żółty – Nadwołżańsko-Uralski Okręg Wojskowy, kolor zielony – Syberyjski Okręg Wojskowy, kolor
błękitny - Dalekowschodni Okręg Wojskowy.
Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Autonomous_districts_of_Russia.svg.
W ramach wojsk lądowych proponowany jest czasami następujący
podział120:
• Związki taktyczne i oddziały (dywizje, brygady, pułki) stałej
gotowości bojowej, posiadające co najmniej 80% stanu osobowego i
100% uzbrojenia. Mogą wejść do walki w ciągu jednej doby.
Stanowią zdecydowaną mniejszość wśród ogółu oddziałów121.
• Związku taktyczne i oddziały o zmniejszonej gotowości bojowej,
których ukompletowanie waha się w granicach 50-75%. Stanowią one
120 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2 , „ZeszytyNaukowe” 2001 nr 2, s. 117.
121 Wg R. Śmigielskiego w 2000 roku można było do tej grupy zaliczyć tylko 4 dywizje i4 brygady.R. Śmigielski, Osierocona… s. 351.
43
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 44/128
podstawę do rozwinięcia mobilizacyjnego w razie wojny oraz
zapewniają utrzymanie sprawności sprzętu wojskowego.
• Rezerwy strategiczne122.
2.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie
Wojska lądowe, podobnie jak pozostałe rodzaje sił zbrojnych Federacji
Rosyjskiej, cierpią na chroniczne niedofinansowanie od czasu upadku ZSRR. W
takiej sytuacji głównym problemem pozostawało utrzymanie wysokiej sprawności
bojowej sprzętu oraz wymiana uzbrojenia, na które skończyły się już resursy. Nie jest tajemnicą fakt, że większość uzbrojenia pochodzi jeszcze z czasów ZSRR i
stanowi o potencjale armii rosyjskiej jedynie na papierze, spełniając bardziej rolę
odstraszającą niż faktyczną siłę bojową. Mimo że ilość sprzętu z okresu zimnej
wojny została zmniejszona trzy- albo czterokrotnie w zależności od typu
uzbrojenia123, to wydaje się, że wyliczone w poprzednim podrozdziale ilości
znacznie przekraczają zarówno potrzeby jak i możliwości finansowe Federacji
Rosyjskiej.Ryzyko konfliktu z przeciwnikiem o podobnym potencjale jest niewielkie, za
to wojny w Czeczenii i w Gruzji pokazały, że istnieje możliwość konfliktu z
przeciwnikiem dużo słabszym albo wręcz o charakterze niepaństwowym. Dlatego
rozsądniejsze wydawałoby się posiadanie mniejszej ilości czołgów i pojazdów
opancerzonych różnego typu, za to nowszych i bardziej mobilnych. Gdyby jednak
doszło do wojny z innym mocarstwem to różnica w ilości sprzętu jest znaczna.
Federacja Rosyjska posiada przewagę w każdej kategorii uzbrojenia lądowego
objętej traktatem CFE. Wg wyliczeń I. Topolskiego, w roku 2003 Rosja posiadała
30020 sztuk czołgów a następna armia – ChRL tylko 8680, Rosja dysponowała
122 Szacowane przez IISS ma około 20 milionów.
“The Military Balance” 2009, s. 217.123 Porównaj: J. S. Skelton, Russian Military Reform Since the Collapse of the Soviet Union: How Effective is the Russian Military as a Fighting Force, Boston 2000, s. 13.
44
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 45/128
27975 pojazdami opancerzonymi a USA 21715 oraz 20746 zestawami
artyleryjskimi w porównaniu do 14000 posiadanych przez armię USA124.
Należy jednak wątpić w sprawność i mobilność oraz zaawansowanie
technologiczne rosyjskiego sprzętu. Wg danych oficjalnych tylko niewielka cześćuzbrojenia znajduje się w magazynach, ale prawdopodobnie niesprawna jest ich
większość125. Wg raportu gen. Liebiedia, w połowie lat 90-tych około 70% sprzętu
była przestarzała, a w wojskach lądowych aż 90%, przy czym np. 80% czołgów
określono jako bezużyteczne126. Do nowoczesnego uzbrojenia porównywalnego z
uzbrojeniem państw NATO zalicza się m.in. czołgi T-90, bojowe wozy piechoty
BMP-3, wozy bojowe przeznaczone dla wojsk powietrznodesantowych BMD-3 i
BMD-4, wozy opancerzone BTR-90. Stanowią one zdecydowaną mniejszość, a ich
zakup i wymiana w miejsce starszych modeli idzie bardzo powoli. Problemem
stawało się nawet uzupełniane strat ponoszonych w wyniku konfliktów i
nieodpowiedniej eksploatacji. Najnowszy sprzęt wojskowy produkowany w Rosji
częściej trafia na eksport. Czołgami, wozami bojowymi czy najnowszą i
najpotężniejszą wersją słynnych „katiusz” - BM-30 Smiercz, a także samolotami i
śmigłowcami zainteresowane są takie państwa jak Wenezuela, Grecja, Cypr,Malezja, Indonezja, Wietnam, Algieria, Iran, Indie, ChRL127. Nie widać też na razie
efektów prac nad czołgiem nowej generacji.
Wg R. Śmigielskiego128, żeby osiągnąć potencjał bojowy129 pozwalający
rosyjskim wojskom lądowym konkurować z najlepszymi armiami, na ich stanie
powinno się znajdować m.in. ok. 1000 czołgów T-90 i T-80U/UD, ponad 4000
BMP-3 oraz BMD-3 i BMD-4, 1600 BTR-90, 1900 samobieżnych haubic 2S17
oraz około 1 tys. zestawów przeciwlotniczych 2S6 i „Tor”. Plany takie funkcjonują 124 Porównaj: I. Topolski, Militarna…, s. 97.125 Szczególnie w części azjatyckiej, jest tam bowiem ulokowana znaczna częśćnajstarszego sprzętu, pochodzącego z lat 50-tych i 60-tych.126 I. Witkowski, Papierowa armia, „Nowa Technika Wojskowa” 1996 nr 12, s. 11.127 http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,33182,3867053.html, 22.01.2007.128 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 354.129 Za elementy budujące potencjał bojowy autor przyjmuje czynniki materialne –wartość bojową, możliwości ogniowe i możliwości manewrowe oraz niematerialne –poziom wyszkolenia wojsk, stopień gotowości bojowej, strukturę organizacyjną,
dyscyplinę i umiejętności wykorzystania środowiska walki.Porównaj: J. Wołejszo, Sposoby obliczania potencjału bojowego pododdziału, oddziału i związku taktycznego , Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2000, s. 4.
45
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 46/128
jednak już od dawna, a część z wymienionych modeli zdążyła się w międzyczasie
zestarzeć i nie jest już sprzętem konkurencyjnym wobec standardów uzbrojenia
najbogatszych państw NATO.
Duże nasycenie oddziałów lądowych sprzętem pancernym i artylerią pokazuje jak daleka od współczesnych koncepcji walki zbrojnej jest armia rosyjska.
Mimo rosnącego zainteresowania nowinkami technologicznymi oraz zmianami
koncepcyjnymi, rosyjskie wojską lądowe przygotowane są wciąż do prowadzenia
działań na wielkich, otwartych przestrzeniach z dużymi zgrupowaniami wojsk
nieprzyjaciela z wykorzystaniem swojego ciężkiego uzbrojenia. Nie są natomiast
przystosowane do współczesnych konfliktów i walki z przeciwnikiem
asymetrycznym. Zinformatyzowane i sieciocentryczne130 pole walki, walka
radioelektroniczna, wykorzystanie BSP czy broni inteligentnej131 pozostaje wciąż
raczej koncepcją i życzeniem rosyjskich dowódców132. R. Śmigielski zwraca uwagę
na brak formacji lekkiej piechoty, przeszkolonej do działania w górach czy w
terenie zurbanizowanym133. Dowództwo Wojsk Lądowym dostrzega te braki i
planuje zwiększyć ilość i mobilność lekkich brygad piechoty134.
Ukompletowanie i wyszkolenie wojsk lądowych również pozostawia bardzowiele do życzenia. Ze względu na fakt, iż większość oddziałów nie jest w pełni
uzupełniona, a duży odsetek stanowią w nich żołnierze z poboru, wystawienie
jednostek gotowych do walki w Czeczenii wymagało łączenia pododdziałów
należących nie tylko z różnych dywizji czy armii, ale nawet z innych części
130 Sieciocentryczność to koncepcja według której centra dowódcze połączone są jedną
strukturę i mają pełen dostęp do bieżących informacji o polu walki, przeciwniku iwłasnych siłach za pomocą różnych środków rozpoznania. Dzięki temu mogą sprawniei racjonalnie wykorzystywać swoje siły oraz dzięki dobrej komunikacji koordynowaćdziałania wszystkich swoich struktur.K. Rokiciński, Możliwości zastosowania koncepcji sieciocentryczności na obszarachmorskich Rzeczypospolitej Polskiej, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”2007 nr 3, s. 76.131 Jest to grupa broni, która dzięki najnowszym osiągnięciom w dziedzinie elektronikiuzyskała ulepszone wartości bojowe. Jest to przede wszystkim broń precyzyjna,pozwalająca minimalizować straty wśród ludności cywilnej i innych celów niżzamierzone w momencie przeprowadzania ataku.132 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2…, s.118.133 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 352.134 J. Estinko, Командиров…
46
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 47/128
Federacji Rosyjskiej135. Wtedy też pojawiła się powtarzana później przez lata
opinia, że ponad milionowa armia rosyjska nie jest w stanie zebrać 50 tys. dobrze
wyszkolonych, uzbrojonych i zorganizowanych żołnierzy136. Powszechną praktyką
było transportowanie elitarnych jednostek Specnazu i powietrznodesantowych zinnych Okręgów Wojskowych, głównie Moskiewskiego, po to by „ratować
sytuację” spowodowaną przez nieudolne działania prowadzone przez regularne
wojska lądowe137.
Problemów organizacyjnych dostarcza zbyt duża ilość oddziałów i związków
taktycznych, których nie da się wykorzystać w całości, można jedynie
wykorzystywać pojedyncze pododdziały im podległe. Innym powodem takiej
sytuacji były problemy z przeprowadzaniem mobilizacji i zwiększaniem
ukompletowania oddziałów, a następnie „zgrywaniem” pododdziałów. Nietrudno
się domyślić, że skoro takie problemy występowały w wojnie z Czeczenią, to
mobilizacja do wojny z mocarstwem wojskowym wprowadziłaby totalny chaos.
Niski poziom wyszkolenia i morale żołnierzy spowodowany jest głównie
niedofinansowaniem i znaczących odsetkiem żołnierzy z poboru. Pierwszy element
sprawia, że nie można odbywać szkoleń, manewrów z taką intensywnością jak wczasach ZSRR. W roku 1997 na szkolenie bojowe wydano tylko 1% budżetu
obronnego138. Brak pieniędzy na płynne uzupełnianie zapasów w czasie wojny w
Czeczenii doprowadzał do tak tragicznych sytuacji jak konieczność zdobywania
żywności przez żołnierzy na własną rękę, m.in. przez kradzież albo nawet zabijanie
zwierząt domowych czy też sprowadzania podstawowego wyposażenia żołnierzy z
innych Okręgów Wojskowych139. Bardzo niskie pensje wpływają niekorzystnie na
morale żołnierzy, powodują też odchodzenie ze służby dużej ilości młodychoficerów.
Fakt, że około połowa żołnierzy to zasadnicza służba wojskowa wprowadza
oczywiste implikacje. Żołnierz z poboru jest zawsze gorzej wyszkolony od135 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 365.136 Rosja 2007. Raport z transformacji, materiały III Forum Europa – Rosja w Wiedniu,23 - 24 kwietnia 2007, Warszawa 2008, s. 224.137 M. Gawęda, Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzją, „Nowa Technika Wojskowa” 2008 nr
10, s. 48.138 C. Rudziński, Reforma armii rosyjskiej, „Polska Zbrojna” 1997 nr 37, s. 31.139 I. Witkowski, s. 11.
47
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 48/128
zawodowego, szczególnie w użyciu nowoczesnego i skomplikowanego uzbrojenia
oraz częściej doprowadza do jego niszczenia przez nieodpowiednią eksploatację i
konserwację. Ponadto przymusowo wcielony do wojska ma małą motywację do
ponoszenia ryzyka oraz niską odporność na stres i umiejętność odnalezienia się na polu walki. Dlatego wykorzystywanie ich w działaniach bojowych przeciwko
Czeczenom powodowało powszechną niechęć młodych mężczyzn do armii oraz
kończyło się dużymi stratami własnymi. W roku 2000 na skutek działań bojowych
zginęło ponad 2500 żołnierzy rosyjskich, a 8000 zostało rannych140. Niestety dla
rosyjskiej armii, niskie morale, brak woli walki, niewykonywanie rozkazów, częste
dezercje i szybkie oddawanie się całych pododdziałów do niewoli oraz zachowania
kryminogenne dotyczyły także żołnierzy kontraktowych141.
Jednakże część ekspertów jest przekonana, że od czasu pierwszej wojny w
Czeczenii wzrósł poziom wyszkolenia indywidualnego żołnierzy oraz na szczeblu
pododdziału. Poprawiło się też dowodzenie na różnych szczeblach, wzrosła
elastyczność w podejmowaniu decyzji oraz skuteczność wykorzystania wsparcia
lotniczego i artyleryjskiego.142
Z poborem wiążą się też inne problemy. Ponieważ bardzo wielu młodychRosjan robiło wszystko by nie trafić do wojska, a pomagał im w tym korupcjogenny
system w którym istnieją 24 kategorię zwolnień i odroczeń służby143, to już w latach
90-tych dał się odczuć poważny problem związany z zapełnieniem wymaganej
liczby etatów. Czasami pobór dostarczał tylko 50-70% wymaganych żołnierzy,
efektem czego dochodziło do przypadków, że oficerowie musieli patrolować
jednostki niczym szeregowcy144. Ponieważ od 1 stycznia 2008 roku służba
140 B. Watson, The Requirement for a Modern and Relevant Russian Strategic Nuclear Capability ,http://www.cfc.forces.gc.ca/papers/csc/csc30/mds/watson.htm#_Toc71001746.141 K. Piątkowski, Rosyjskie wojska lądowe 1995, cz. II, „Nowa Technika Wojskowa”1996 nr 2, s. 13.142
K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2…, s. 126.143 B. Musiałowicz, Reforma pod ministra, „Polska Zbrojna” 2004 nr 51, s. 33.144 B. Watson, The Requirement…
48
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 49/128
zasadnicza została skrócona z 1,5 do 1 roku145, możliwe są jeszcze większe braki
kadrowe, co będzie wymuszać nasilenie tempa uzawodowienia rosyjskiej armii.
Odrębny problem stanowiło funkcjonowanie Lotnictwa Wojsk Lądowych.
Ich podległość zmieniała się, chwilowo przechodząc pod nadzór Sił Powietrznych.Sytuację dodatkowo komplikował fakt, że pierwsi dowódcy pododdziałów
śmigłowców pochodzili z Lotnictwa Sił Powietrznych i według tamtejszych zasad i
taktyk byli szkoleni powodował, że ciężko było wypracować koncepcje współpracy
z pododdziałami lądowymi i lotnictwem taktycznym, nie mówiąc już o ich
działaniu w praktyce, np. w Afganistanie146. Nie trzeba oczywiście dodawać, że
Wojskom Lądowym brakuje najnowszych śmigłowców takich jak szturmowe Ka-
50 i Ka-52, a wiele wysłużonych Mili może spaść w każdej chwili albo nie jest w
ogóle w stanie wznieść się w powietrze.
Znaczny kłopot stanowi w armii rosyjskiej korupcja. W roku 2008 rosyjska
prokuratura wojskowa skazała m.in. kilku generałów, a łączna suma
zdefraudowanych pieniędzy sięgnęła 3 miliardów rubli. Obliczono, że za tę kwotę
można było kupić np. 50-55 czołgów T-90, 3-4 samoloty wielozadaniowe Su-30 lub
MiG-35 albo jedną korwetę. Pieniądze przechodziły na konta oficerów głównie wtrakcie zakupu mieszkań dla wojskowych rodzin albo przy kontraktach
remontowych147. Ten pierwszy proceder jest kluczowym problemem socjalnym i
niestety dochodzi przy nim do wielu nadużyć. W roku 2007 bez mieszkań
pozostawało około 122 tysiące żołnierzy i ich rodzin148. Ich pensje są bardzo niskie,
wobec czego zdarzały się przypadki zamieszkiwania młodych oficerów i ich rodzin
w namiotach czy budynkach szkół149. Ciężko w tych warunkach zadbać o dobrą
edukację dla dzieci, opiekę zdrowotną czy dostęp do rozwiniętej sieci usługowej.145 W czasach Związku Radzieckiego służba zasadnicza trwała 24 miesiące w WojskachLądowych i Siłach Powietrznych oraz 36 miesięcy w Marynarce Wojennej. DekretemBorysa Jelcyna z 28.09.1992 skrócono ten okres do 18 miesięcy.M. Jędrzejko, Armie w dobie przemian. Kalendarium najważniejszych wydarzeń warmiach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1989-1997, Warszawa 1997, s. 138.146 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 114.147 Zobacz szerzej: V. Litovkin, Коррупция одолевает армию,http://nvo.ng.ru/realty/2010-02-05/1_corruption.html, 05.02.2010.148
T. Hypki, Rosyjskie siły zbrojne – 16 lat kryzysu, „Raport: Wojsko, Technika,Obronność” 2008 nr 6, s. 24.149 J.S. Skelton, s. 25.
49
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 50/128
Powszechnym zjawiskiem był też handel bronią pochodzącą z jednostek
wojskowych, a procederem tym zajmowali się zarówno oficerowie jak i
szeregowcy150. W Czeczenii dochodziło do sprzedaży miejscowym broni ręcznej i
przeciwpancernej po bardzo niskiej cenie, np. równowartości 35 zł lub nawet za butelkę wódki151. Później z tej samej broni Czeczeńcy niszczyli sprzęt i siłę żywą
rosyjskiego przeciwnika.
Bardzo poważny problem wciąż stanowi fala (diedowszczina). W wojsku
rosyjskim przybierała ona wyjątkowo brutalną formę i masową skalę. W roku 1992
opublikowano raport, który mówił że tylko w I półroczu tego roku śmierć w armii
rosyjskiej poniosło 1615 żołnierzy152, większość z nich właśnie na skutek fali albo
popełnionych samobójstw. Wg oficjalnych danych153 w roku 2007, 471 żołnierzy
zginęło w trakcie odbywania służby, przy czym ponad połowa ofiar to samobójstwa
i ofiary fali. Tysiące żołnierzy boryka się co roku z problemami psychicznymi.
Wypadki takie często są tuszowane, dlatego powstało wiele organizacji takich jak
„Komitet Matek Żołnierzy” czy „Obywatel i armia", które walczą o elementarne
prawa człowieka w rosyjskiej armii, przynajmniej nagłaśniając poważniejsze
wypadki. Powody agresywnego zachowania starszych żołnierzy mogą być różne – przestępczość, alkoholizm, narkomania wśród żołnierzy, a także niski poziom
wykształcenia i duża agresja wśród dowódców najniższego szczebla.
Najlepszą podstawą do analizy potencjału bojowego wojsk lądowych są
obserwacje płynące z konfliktów w których armia rosyjska uczestniczyła. Najwięcej
wniosków dostarczała wojna w Czeczenii. Atak na republikę nie został
odpowiednio przygotowany, brakowało dokładnych map, poruszano się i
odpoczywano łamiąc podstawowe zasady bezpieczeństwa, a sprzęt w trakcie poruszania się w głąb republiki psuł się bardzo szybko154. Szturm na Grozne w noc
sylwestrową 1994/95 pokazał nieroztropność dowódców ze względu na brak
przeprowadzonego rozpoznania i brak osłony czołgów ze strony piechoty. Efektem150 V. Litovkin…151 I. Witkowski, s. 12.152 M. Jędrzejko, s. 140.153 http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,6817745,Rosja__Matki_Zolnierzy_
oskarzaja_ armie_o_wyjatkowo.html.154 M. Kuleba, Czeczeński specnaz: taktyka działań specjalnych, Warszawa 2001, s. 34.
50
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 51/128
było wpadnięcie w zasadzkę i zniszczenie wielu czołgów granatami i butelkami z
benzyną 155. Przy okazji wyszła na jaw niska odporność czołgów nawet na broń
przeciwpancerną słabej jakości156, szczególnym problemem okazały się wady
konstrukcyjne powodujące częste wybuchy amunicji i śmierć całej załogi. Podobnewnioski dotyczyły bojowych wozów piechoty i samobieżnej artylerii157. W
późniejszej części kampanii na krytyczną ocenę zasłużyły mało finezyjne ataki
piechoty na miasto, brak umiejętności walki w terenie zurbanizowanym i
przestawienia mentalności i taktyki w kierunku walki antypartyzanckiej,
niedostateczne wykorzystanie śmigłowców i broni precyzyjnej, a z drugiej strony
użycie długiego ostrzału artyleryjskiego poprzedzającego szturm piechoty, który
jednocześnie powodował ruinę miasta i duże straty wśród cywili158. Przy czym
stwierdzono, że ogień był często prowadzony dosyć nieprecyzyjnie oraz
wykorzystywano zbyt duże ilości amunicji. Nieliczne były tak udane operacje jak
atak na kwaterę Czeczeńców w miejscowości Wiedieno, gdzie dobrze rozpoznano
teren oraz przeprowadzono rajd powietrzno-lądowy z zaskoczenia, skutecznie
wykorzystując dużą ilość śmigłowców159.
Równie niekorzystne wnioski płynęły z udziału 201 DywizjiZmechanizowanej w wojnie domowej w Tadżykistanie160, gdy pododdziały
wyposażone w sprzęt pancerny i opancerzony miały problemy w poruszaniu się w
terenie górskim, a piechota nie była wyszkolona do wykonywania nietypowych
zadań bojowych.
Nieco korzystniej przedstawia się ocena udziału wojsk rosyjskich w czasie
wojny z Gruzją w sierpniu 2008 roku. Ciężar dowodzenia spadł na dowódcę
Północnokaukaskiego Okręgu Wojskowego, a w kampanii wzięły udział główniewojska mu podporządkowane. Rosjanie byli dobrze przygotowani na wypadek
agresji gruzińskiej na teren Osetii Południowej albo Abchazji, ponieważ w pobliżu
znajdowały się oddziały biorące miesiąc wcześniej udział w manewrach „Kaukaz
155 K. Piątkowski, s. 11.156 Np. powszechnie używane na świecie granatniki RPG-7.157 Tamże, s. 12.158 D. Capezza, Translating Russia’s Military Reform,
http://smallwarsjournal.com/blog/journal/docs-temp/224-capezza.pdf, 17.04.2009.159 K. Piątkowski, s. 13.160 Pełniącej rolę sił pokojowych i ochraniających granicę.
51
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 52/128
2008”. Wobec czego 8 sierpnia po wkroczeniu wojsk gruzińskich do Osetii
Południowej, rozpoczęło się zdecydowane, szybkie i dosyć sprawne
przemieszczanie wojsk lądowych w rejon działań zbrojnych i rozwinięcie ich po
przekroczeniu strategicznego tunelu Roki161
. Świadczy to o tym, że Rosjanie mieligotowy plan operacji przeciwko Gruzji i czekali tylko na odpowiedni moment,
prowokację ze strony przeciwnika. Dopiero po dotarciu do Cchinwali pojawiły się
problemy z brakiem koordynacji, ponieważ pododdziały rosyjskie wchodziły do
walki w różnym czasie, czasem bez odpowiedniego rozpoznania i zabezpieczenia
skrzydeł162.
Początkowo obrona Gruzinów wsparta ostrzałem artylerii odpierała ich ataki
doprowadzając do ciężkich strat po stronie rosyjskiej, ale wobec zwiększającej się
przewagi liczebnej Rosjan, doszło do wyparcia obrońców. Odwrót, który szybko
zmienił się w paniczną ucieczkę, umożliwił Rosjanom osiągnięcie wszystkich
celów operacji, a nawet wkroczenie na integralną część terytorium gruzińskiego,
zniszczenie ich infrastruktury wojskowej oraz przejęcie porzuconego sprzętu.
Nie zmienia to jednak faktu, że powtórzyły się wnioski odnośnie
nieefektywności przestarzałego uzbrojenia pancernego
163
i duży chaoskomunikacyjny. Zobrazowaniem tego problemu jest fakt, że dowódca 58. Armii
chwilami kontaktował się ze swoimi pododdziałami za pomocą pożyczonego od
dziennikarza telefonu satelitarnego164. Może się to wydawać śmieszne, ale efektem
tego było zwiększenie strat wśród żołnierzy rosyjskich spowodowanych przez
własny ostrzał. Zawiodło zabezpieczenie medyczne i ogólnie pojmowana logistyka.
Wiele działań było improwizowanych i tylko słabość przeciwnika nie doprowadziła
do większych strat po stronie rosyjskiej.W ostatnim czasie nastąpiło też zwiększenie intensywności wielkich
manewrów. Już w roku 2006 doszło do dużych manewrów „Bajkał 06” i „Tarcza
161 Tunel ten jest główną drogą łączącą Osetię Północną i Południową. Gdyby Gruzinomudało się go zająć i skutecznie zablokować, to Rosjanie mieliby znacznie utrudnionąprzeprawę w kierunku stolicy Osetii Płd. – Cchinwali.162 K. Kubiak, Wojna Gruzińska (2), „Komandos” 2009 nr 1, s. 23.163 W czasie wojny użyto głównie przestarzałych czołgów T-72 I T-62 oraz wozów BMP-1
I BMD-1.164 R. McDermott, Russia’s Armed Forces: The Power of Illusion, “Russie.Nei.Visions”2009 nr 37, s. 17.
52
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 53/128
Związku”, w których wzięło udział odpowiednio 10 tys. i 8,8 tys. żołnierzy165. W
tych drugich wzięli też udział Białorusini. Były to symboliczne ćwiczenia bowiem
zaniechano podkreślanego wcześniej antyterrorystycznego charakteru działań, za
przeciwnika obierając sobie siły zbrojne wrogiego państwa166
. Latem 2009 roku przeprowadzono ćwiczenia „Kaukaz 2009”, „Ładoga 2009” oraz wspólnie z
białoruskim wojskiem „Zachód 2009”. Ostatnie z nich przeprowadzono na dużą
skalę, wzięło w nich bowiem udział około 6 tys. żołnierzy, 63 samoloty, 40
śmigłowców, 470 pojazdów opancerzonych, 228 czołgów, 234 samobieżne działa i
moździerze167. Manewry odbywały się w wielu miejscach, ponieważ ćwiczono tak
różne elementy jak obrona przeciwlotnicza, desant piechoty morskiej i
powietrznodesantowy168, tłumienie zamieszek spowodowanych przez „mniejszość
narodową”, zajmowanie terenów wroga przez wojska pancerne oraz według
niepotwierdzonych informacji odpalanie rakiet z głowicami jądrowymi na nasz kraj.
Nie wiadomo dokładnie jak z militarnego punktu widzenia oceniono te manewry,
ale wywołały one protesty ze strony państw NATO, szczególnie Polski i Litwy,
które były domyślnymi ofiarami interwencji wojsk rosyjskich i białoruskich.
Zwraca jednak uwagę fakt, że operowano samodzielnymi brygadami a niedywizjami169, co jest częścią większego planu zmian strukturalnych związanych z
przejściem z systemu dywizyjnego na brygadowy i krokiem w kierunku
zwiększenia mobilności, elastyczności i skuteczności oddziałów piechoty.
Wśród niedociągnięć ponownie dostrzeżono problemy z zaopatrzeniem oraz
opóźnienia w przemieszczaniu się wojsk rosyjskich. Powtarzają się też zarysowane
już wcześniej a odnoszące się do zacofania koncepcyjnego i technologicznego
wojsk rosyjskich oraz wymogów „sieciocentryczności” prowadzonej walki. Przedewszystkim pojawiły się duże problemy z łącznością pomiędzy pododdziałami i
słabym rozpoznaniem pola walki z powietrza170, prowadzonym w dodatku przez
165 „The Military Balance” 2007, s. 404.166 Rosja 2006. Raport z transformacji, materiały II Forum Europa – Rosja w Wilnie, 23 -24 marca 2006,Warszawa 2007, s. 175.167 M. Jastrzębski, Na Zachód patrz!, „Polska Zbrojna” 2009 nr 49, s. 48.168 Oba desanty udało się przeprowadzić tylko częścią pierwotnie przeznaczonych do
tego jednostek.169 A. Goławski, T. Wróbel, Manifestacja siły , „Polska Zbrojna” 2009 nr 49, s. 52.170 M.in. przez znikome użycie BSP.
53
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 54/128
samoloty TU-22MR będące pod komendą lotnictwa strategicznego171. Manewry
mają się odbywać cyklicznie również w następnych latach.
Nie mniej spektakularnie przebiegły ćwiczenia „Kaukaz 2009”. Wg danych
oficjalnych prowadził je sam szef sztabu generalnego gen. Mikołaj Makarow.Odbywały się na obszarze Abchazji, Osetii Południowej oraz sąsiednich rejonów
Federacji Rosyjskiej. W manewrach wzięło udział 8,5 tys. żołnierzy, ok. 200
czołgów, 450 transporterów opancerzonych i 250 dział, samoloty i śmigłowce, jak
również jednostki wchodzące w skład Floty Czarnomorskiej i Flotylli Kaspijskiej172
a nawet funkcjonariusze wewnętrznych struktur siłowych. Do zadań ćwiczących
wojsk należało utrzymanie pozycji przez zaatakowane oddziały rosyjskie
stacjonujących w Abchazji i Osetii Południowej, mobilizacja i transport oraz
włączenie się do walki oddziałów z terenu Federacji Rosyjskiej, a następnie
pokonanie nieprzyjaciela na jego własnym terytorium.
W tym roku planowane są dodatkowo manewry Wschód-2010, w których
wezmą udział związki taktyczne z Dalekowschodniego, Syberyjskiego i
Nadwołżańsko-Uralskiego Okręgu Wojskowego173. Świadczy to o rosnącej
świadomości w Sztabie Generalnym i Ministerstwie Obrony jak ważne jest podtrzymywanie zdolności bojowych żołnierzy walczących w dużych
zgrupowaniach. Wciąż można mieć jednak zastrzeżenia co do adekwatności
charakteru tych ćwiczeń, odpowiadających zagrożeniom zimnej wojny, a nie
czasów współczesnych174.
Charakter tej pracy nie pozwala na głębszą analizę przedstawionych
wniosków oraz wszystkich problemów dręczących rosyjskie wojska lądowe. Są one
jedynie wskazaniem ogólnych tendencji i obszarów wymagających poprawy. Gdy podsumujemy te wnioski, to otrzymamy negatywną ocenę sytuacji panującej w
rosyjskich Wojskach Lądowych. Jest jeszcze daleko do wyjścia z zapaści w jaką
popadły w latach 90-tych. Katastrofalnie przeprowadzona pierwsza wojna w171 K. Kubiak, Wojna Gruzińska (2)…, s. 28.172 P. Żochowski, Antyzachodni wymiar rosyjskich ćwiczeń wojskowych, „Tydzień naWschodzie” 2009 nr 24, Biuletyn Ośrodka Studiów Wschodnich, s. 4, 5.173 J. Estinko, Не все командиры соответствуют новому облику,
http://nvo.ng.ru/news/2010-02-26/100_okrug.html, 26.02.2010.174 I. Facon, The Modernisation of the Russian Military: The Ambitions & Ambiguities of Vladimir Putin, Camberley 2005, s. 3.
54
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 55/128
Czeczenii nie tylko negatywnie wpłynęła na zewnętrzne postrzeganie rosyjskiej
armii, ale też efektywności całego państwa i jego organów175. Zwiększenie tempa
wymiany sprzętu, intensyfikacja szkolenia i wielkich ćwiczeń wojskowych oraz
udział w realnych konfliktach to wymogi potrzebne do zwiększenia potencjału bojowego Wojsk Lądowych by mogły konkurować z największymi armiami państw
Europy Zachodniej. Porównania z armią USA wydają się natomiast bezcelowe.
Konceptualnie Rosjanie wciąż tkwią w XX wieku, działania bojowe prowadzą
prostymi manewrami dużej ilości piechoty, wspieranej przez ciężki sprzęt, brak im
natomiast pomysłu na użycie nowoczesnych technologii i sił specjalnych w sposób
tak mobilny jak robią to wojska państw NATO w Afganistanie, a wcześniej w
Iraku.
2.3. Modernizacja
Problem modernizacji został już częściowo zarysowany w poprzednim
podrozdziale. Jest to temat, który pojawia się od samego początku funkcjonowania
sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej, wywołując wiele emocji, spekulacji, tematnieomalże już zmitologizowany. W czasach ZSRR miał nieco inny wymiar. Wtedy
pojęcie modernizacji utożsamiano z wprowadzaniem nowych technologii w
uzbrojeniu mających zapewnić przewagę nad NATO176. Obecnie rozumiana jest
jako wymiana przestarzałego sprzętu oraz zwiększenie ilości żołnierzy
zawodowych w miejsce poborowych.
Trudno jest prześledzić wszystkie plany modernizacyjne jakie pojawiały się
na przestrzeni dwóch dekad. Proponowano w nich różne środki finansowe, zależnie
od ówczesnego budżetu obronnego, ale wspólne były dla nich wnioski odnośnie
sprzętu jaki musi zostać nabyty. Spośród pojawiających się w ciągu ostatnich kilku
lat można zatem wypunktować m.in. następujące potrzeby:
175 J. Kipp, The Russian Armed Forces, the Draft Military Doctrine, and the Revolution inMilitary Affairs: The Oracle of Delphi and Cassandra Revisited [w:] M. H. Crutcher, The
Russian Armed Forces at the dawn of the millennium, Carlisle Barracks 2000, s. 331.176 E. J. Felker, Oz Revisited: Russian Military Doctrinal Reform in Light of Their Analisysof Desert Storm, Maxwell Air Force Base 1994, s. 36.
55
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 56/128
• Zakup czołgów T-90 oraz wprowadzenie czołgu nowej generacji177
oraz modernizacja T-72 i T-80 do nowszych standardów.
• Wprowadzanie bojowych wozów piechoty BMP-3 i BMD-3/BMD-4
oraz transporterów opancerzonych BTR-90 i modernizacja starszychwersji.
• Zwiększenie ilości samobieżnych wieloprowadnicowych wyrzutni
rakiet BM-27 i BM-30, samobieżnych niszczycieli czołgów 2S25 i
haubicy 2S9, jak również modernizacja haubic 2S1, 2S3 i 2S19.
• Wprowadzanie najnowszych systemów obrony przeciwlotniczej
177
Nie wiadomo do tej pory czy będzie to czołg opracowywany już od dłuższego czasu T-95 czy zupełnie nowa konstrukcja. Pojawiały się też spekulacje na temat projektuczołgu bezzałogowego.
56
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 57/128
S-400 oraz dalsze prace rozwojowe nad systemem S-500178.
• Zakup zmodernizowanych wersji samobieżnych przeciwlotniczych
wyrzutni rakiet SA-8 i SA-11.
• Wymiana taktycznych rakiet krótkiego zasięgu starego typu na rakietyIskander-M.
• Prace nad nowymi przeciwpancernymi pociskami kierowanymi oraz
amunicją samonaprowadzającą.
Plany personalne dotyczą zmniejszenia ilości oficerów i generałów oraz
zwiększenia ilości żołnierzy kontraktowych wśród podoficerów i szeregowych179.
Drugi postulat nie budzi wielkich emocji, wiadomo jednak, że nie dojdzie w
najbliższym czasie do całkowitej rezygnacji z powszechnej służby wojskowej.
Mimo wielu osób krytykujących sytuację rekrutów, pobór wciąż uważany jest za
środek wychowania patriotycznego i moralnego młodych Rosjan, co podkreślane
jest zarówno przez zwykłych Rosjan, jak też przez oficjalne koncepcje
bezpieczeństwa180. Wprowadzane są już w życie próby ulepszania tego systemu,
ograniczenia patologii i podnoszenia morale żołnierzy, m.in. przez przywrócenie posługi kapelanów wojskowych181. Armii z poboru na nie służy kryzys
demograficzny. Za jego sprawą, co roku spada liczba potencjalnych poborowych182.
Zdecydowanie więcej kontrowersji i protestów budzi plan ograniczenia ilości
dowódców o najwyższych stopniach. 14 października 2008 roku ogłoszono plan
178 System ten ma mieć szerokie zastosowanie. Będzie mógł przechwytywać zarównomałe samoloty bezzałogowe lecące nisko nad ziemią, jak też rakiety wyposażone w
głowice jądrowe lecące z prędkością 5. kilometrów na sekundę. S-500 będą mogły jednocześnie namierzać i niszczyć 10 celów.Rosja pracuje nad jednolitą obroną przeciwlotniczą i przeciwrakietową,http://www.psz.pl/tekst-25993/Rosja-pracuje-nad-jednolita-obrona-przeciwlotnicza-i-przeciwrakietowa, 17.12.2009.179 Nabór żołnierzy do służby kontraktowej rozpoczęto oficjalnie 1 grudnia 1992 roku.M. Jędrzejko, s. 146.180 A. Pawłow, Ewolucja radzieckiej I rosyjskiej doktryny wojskowej, [w:] D. Bobrow, E.Haliżak, R. Zięba, Bezpieczeństwo narodowe I międzynarodowe u schyłku XX wieku,Warszawa 1997, s. 224.181 K. Giles, Military Service in Russia – No New Model Army , “Conflict Studies Research
Centre. Russian Series” 2007 nr 18, s. 12.182 K. D. Beasley, Russian Military Reform from Perestroika to Putin: Implications for U.S. Policy, Maxwell Air Force Base 2004., s. 68.
57
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 58/128
według którego z 25,7 tys. obecnie służących pułkowników pozostanie tylko 9
tysięcy, a z 99,5 tys. majorów – tylko 25 tysięcy. Zwiększy się natomiast liczba
poruczników - ma ich być 60 tysięcy, o 10 tysięcy więcej niż teraz183. Obecny
minister obrony Anatolij Sierdiukow jest pogardliwie określany przez generalicjęmianem „sprzedawcy mebli”184, któremu często zarzucają niekompetencję w
sprawach wojskowych. Krytyka płynęła też ze strony części mediów oraz
Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej, która zawsze była przeciwna
zmniejszaniu armii. Niemniej jednak, jego propozycje dotyczące zmniejszenia
kadry dowódczej są słuszne, a protesty wynikają głównie z obaw o utratę własnych
stanowisk i wpływów w wojsku albo braku udziału w procesie uwłaszczania
majątku sił zbrojnych185, dlatego minister ma pełne poparcie premiera W. Putina.
Konflikt między cywilami a żołnierzami zakończył się nawet dymisją poprzedniego
szefa Sztabu Generalnego, gen. Jurija Bałujewskiego186. Opór generalicji przeciw
reformom i redukcji armii prowadzony jest już od roku 1992, ponieważ wielu
dowódców wyższego szczebla wciąż oczekiwało na otwarty konflikt z
„Zachodem”187. Natomiast za kadencji poprzedniego ministra obrony Siergieja
Iwanowa podjęto działania zmierzające do ograniczenia roli Sztabu Generalnego izwiększenia cywilnej kontroli nad wojskiem188.
Inne pomysły Sierdiukowa odnośnie oficerów dotyczą podniesienia ich
sprawności fizycznej. Testy sprawnościowe przeprowadzone w roku 2008
pokazały, że z najprostszymi ćwiczeniami nie może sobie poradzić ¼ oficerów189,
mogą oni też mieć problem ze zmieszczeniem się w mundury nowego wzoru
i kroju. Projektem ministra obrony jest też nowy kodeks oficerski. Ma on służyć
183 P. Butowski, Siły Powietrzne Rosji znowu się reorganizują, „Lotnictwo” 2009 nr 1,http://www.magnum-x.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=321&catid=1&Itemid=11.184 Pełnił on wcześniej różne funkcje urzędnicze i przemysłowe. Pracował m.in. jakodyrektor generalny spółki meblowej.185 P. Żochowski, Kolejny etap reformy Sił Zbrojnych FR wzbudza opór generalicji,„ Tydzień na Wschodzie” 2008 nr 41, s. 2.186 Russia - Evolving into an Independent Strategic Player, “East Asian StrategicReview” 2009, s. 190.187 A. C. Aldis, R. N. McDermott, Russian Military Reform 1992-2002, Abingdon 2003, s.90.188
A. Liaropoulos, The Russian Defense Reform and its Limitations, “Caucasian Reviewof International Affairs” 2008 nr 2, s. 5.189 A. Łabuszewska, Armia szyta na miarę, „Polska Zbrojna” 2008 nr 20, s. 53.
58
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 59/128
poprawieniu wizerunku i morale armii. Do 1 lutego zbierano sugestie żołnierzy z
całej Rosji. Uroczyste przyjęcie dokumentu ma nastąpić w listopadzie. Wciąż
jednak brak konkretnych wiadomości na temat jego zawartości. Wiadomo jednak,
że kodeks jest odpowiedzią na wzrost przestępczości w armii oraz upadek etosużołnierskiego190. Zakłada się, że wprowadzenie w życie jego zasad może też
poskutkować podniesieniem społecznego zaufania do armii, które zostało
nadszarpnięte już za sprawą wojny w Afganistanie191.
Wśród potrzeb odnośnie zmian strukturalnych i funkcjonalnych mówi się o
konieczności zmniejszenia i uelastycznienia sztabów średniego i wyższego
szczebla, ograniczeniu wpływania na decyzje na niższych szczeblach przez starych
dowódców pełniących najwyższe funkcje oraz zbyt sformalizowanych sposobów
zatwierdzania decyzji swoich podwładnych czy też o usprawnieniu
zbiurokratyzowanych metod opracowywania dokumentów bojowych192.
Odrębnym pomysłem na rozwiązanie problemów rosyjskiej armii jest
powołanie „legii cudzoziemskiej”. Pomysł ten zaprezentował minister obrony
Siergiej Iwanow w roku 2003. Według tej koncepcji, obywatele państw Wspólnoty
Niepodległych Państw mogliby wstąpić do takiej formacji, w zamian otrzymując, bardzo kuszące w niektórych obszarach postsowieckich, dochody wynoszące około
150 dolarów miesięcznie oraz perspektywę uzyskania rosyjskiego obywatelstwa po
kilku latach służby. Wg ministra, tacy żołnierze mieliby prezentować większą
dyscyplinę i wolę do służenia w armii rosyjskiej niż mieszkańcy Federacji
Rosyjskiej193. Pomysł spotkał się z ożywioną dyskusją oraz silną krytyką nawet
wśród liberalnej opozycji.
Od początku lat 90-tych tematem dyżurnym pozostają też próby utworzeniasił szybkiego reagowania. 18 grudnia 1992 gen. Graczow zaakceptował koncepcję
Mobilnych Sił Rosji194. W najwcześniejszym i najbardziej optymistycznym
wariancie w ich skład miało wchodzić 3-5 korpusów armijnych (o charakterze
190 J. Prus, Zbiór zasad moralnych dla rosyjskiej armii,http://www.rp.pl/artykul/25,421762_Zbior_zasad_ moralnych__dla_rosyjskiej_armii.html, 19.01.2010.191 M. Raś, Dążenie Rosji do zachowania pozycji mocarstwowej w aspekcie militarnym,
„Świat i Polityka” 2003 nr 1-2, s. 3.192 J. Zieliński, s. 103.193 G. Gromadzki, Rosyjska Legia Cudzoziemska, Polska Zbrojna 2003 nr 16, s. 32.
59
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 60/128
zmechanizowanym i pancernym), 5 brygad artylerii, związki operacyjne lotnictwa
bojowego i śmigłowców, jednostki łączności i walki radioelektronicznej. Jeszcze
bardziej mobilną strukturą miały być siły natychmiastowego reagowania, które
tworzyłoby 5 dywizji i 8 brygad powietrznodesantowych, 6 brygadzmechanizowanych, 3 brygady obrony przeciwlotniczej, 6 samodzielnych
batalionów piechoty morskiej, brygada Specnazu oraz jednostki śmigłowców,
samolotów bojowych i transportowych195. Plan był zupełnie oderwany od
rzeczywistości, wobec czego później ograniczano jego założenia. W chwili obecnej
w jednostkach mobilnych powinno znajdować się 170 tys. żołnierzy, ale po analizie
doświadczeń wojny w Gruzji wydaje się to mało prawdopodobne.
Aby zrealizować najbardziej ambitne plany, Federacja Rosyjska musiałaby w
ciągu najbliższych lat wydać setki miliardów dolarów na modernizację swojej
armii. Jednakże w obecnej sytuacji, gdy państwo przeżywa kryzys gospodarczy i
uzyskuje mniejsze dochody za sprawą niskiej ceny ropy, jest to jeszcze mniej realne
niż w czasie najlepszej koniunktury. Mimo wszystko, w najbliższych latach budżet
obronny będzie się prawdopodobnie utrzymywał na dość wysokim poziomie,
wobec czego nowego sprzętu w rosyjskiej armii będzie się pojawiać coraz więcej.
194 S. J. Zaloga, Berety z gwiazdami. Radzieckie wojska powietrznodesantowe,
Warszawa 2003, s. 238.195 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997, s. 199, 200.
60
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 61/128
Rozdział 3
Siły Powietrzne
3.1. Struktura
Potęga Sił Powietrznych (Wojenno-Wozdusznyje Siły) ZSRR, a potem
Federacji Rosyjskiej kojarzona była głównie z lotnictwem strategicznym
(lotnictwem dalekiego zasięgu), które stanowiło część atomowej triady i ważny
element mocarstwowości całego państwa. Ale do tego rodzaju sił zbrojnych zaliczasię również lotnictwo bombowe, myśliwskie, szturmowe, transportowe,
rozpoznawcze, specjalne196, obrony powietrznej197 oraz różnego rodzaju służby
pomocnicze. Przy czym struktury obrony powietrznej łączą w sobie zarówno
systemy naziemne służące do ochrony przeciwlotniczej jak również jednostki
lotnictwa myśliwskiego zajmujące się przechwytywaniem wrogich samolotów,
helikopterów czy pocisków balistycznych. Siły Powietrzne stanowią część
całościowego systemu obrony powietrzno-kosmicznej198. Nakłada to na nie
następujące zobowiązania:
• Wczesne wykrywanie napadu powietrznego i rakietowego, a także obronę
przemysłowych, administracyjnych, energetycznych i innych ważnych
ośrodków i obiektów na terenie kraju, obronę zgrupowań sił zbrojnych,
rozpoznawanie i niszczenie kosmicznych środków o przeznaczeniu
militarnym znajdujących się na orbicie.• Prowadzenie walki o panowanie w powietrzu, niszczenie obiektów o dużym
znaczeniu militarnym i ekonomicznym dla przeciwnika, dezorganizację jego
systemu dowodzenia i rządzenia państwem, prowadzenia działań zbrojnych196 Zalicza się do niego wczesne ostrzeganie, systemy naprowadzające, tankowaniepowietrzne, walkę elektroniczną, ochronę przed broniąradiologiczną/chemiczną/biologiczną, komunikację, logistykę, meteorologię orazzespoły ratownicze i ewakuacyjne.197 Struktura Sił Zbrojnych i Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej,
http://mil.ru/848/1045/1273/1278/index.shtml.198 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2, s. 119.
61
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 62/128
wraz z innymi rodzajami sił zbrojnych przeciwko zgrupowaniom wojsk
przeciwnika zarówno na kontynentalnych i powietrznych jak i morskich
Teatrach Działań Wojennych, a także wspieranie działań bojowych
prowadzonych przez Wojska Lądowe i Marynarkę Wojenną 199
.Po upadku ZSRR, Siły Powietrzne poniosły znaczne straty w sprzęcie, tak
ruchomym jak i nieruchomym200. Na terytorium Federacji Rosyjskiej znalazło się
około 65% sowieckiego uzbrojenia i wyposażenia wojsk ochrony powietrznej oraz
około 62% samolotów201 i tylko 40% lotnisk 202. Poza tym doszło do dezintegracji
istniejących do tej pory zgrupowań bojowych, systemów bazowania i kierowania
oraz zaplecza techniczno-materiałowego203. W momencie rozpadu ZSRR poza
granicami FR znalazły się, podobnie jak w przypadku sił lądowych, znaczne
zgrupowania lotnicze. Na terenie NRD i Polski znajdowały się dwie armie
lotnicze204. Poza tym na terenie państw nadbałtyckich stacjonowała 15. Armia
Lotnicza205.
W latach 90-tych Siły Powietrzne przechodziły reorganizacje, z których
największa miała miejsce w roku 1997. Dekretem B. Jelcyna z dnia 16 lipca 1997,
który wszedł w życie marcu 1998 r., połączono Siły Powietrzne i ObronęPowietrzną w jeden rodzaj sił zbrojnych206. Natomiast 1 lipca 1997 r. wyłączono
spod ich kontroli 3 Armię Rakietowo-Kosmicznej Obrony, będącą trzonem obrony
rakietowo-kosmicznej i przekazano ją pod wpływ strategicznych sił rakietowych207.
199 K. Malak, Czynnik…, s. 70.200 Szczególnie dotkliwa była utrata systemów radarowych i wczesnego ostrzegania,która według ekspertów sprawiła, że zachodnia i południowa granica FR przestała byćchroniona.201 I. Topolski, Militarna…, s. 100, 101.202 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 366.203 Tamże.204 W Niemczech stacjonowała 16. Armia Lotnicza, posiadająca w swoim składzie 5dywizji – 3 myśliwskie i 2 myśliwsko-bombowe, a w Polsce 4. Armia Lotnicza, złożona zdywizji lotnictwa bombowego i dywizji myśliwsko-bombowej. J. Zieliński, s. 67.205 B. Potyrała, H. Szlufik, s.18.206 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 142.207 Tamże, s. 141.
62
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 63/128
Na skutek sprzeciwu Marynarki Wojennej nie udało się włączyć do Sił
Powietrznych komponentu lotniczego wspierającego i ochraniającego siły morskie.
Na podstawie The Military Balance208 możemy wywnioskować, że obecnie w
Siłach Powietrznych służy 160 tys. żołnierzy, ale liczba ta ma zostać zredukowanado 148 tys. Ogólna ilość samolotów podporządkowanych temu rodzajowi sił
zbrojnych wynosi co najmniej 4000. Potencjał ten stanowi część wspólnego
systemu obrony powietrznej państw WNP209.
Struktura lotnictwa zorganizowana jest w sposób funkcjonalny. Za
najistotniejszy element uznawane jest Lotnictwo Dalekiego Zasięgu.
Zorganizowane jest ono w ramach 37. Armii Lotniczej. W jej skład wchodzą 2
dywizje ciężkich bombowców, 4 pułki ciężkich bombowców określone jako
strategiczne i 4 pułki ciężkich bombowców nie zaliczane do strategicznych. Łącznie
na ich stanie znajduje się 116 bombowców Tu-22M-3 i Tu-22MR. W ramach 37.
Armii funkcjonuje też baza tankowców210, wyposażona w 20 samolotów IŁ-78 i IŁ-
78M oraz centrum treningowe ciężkich bombowców, mające na wyposażeniu 30
maszyn typu Tu-134.
Najbardziej rozbudowane jest lotnictwo taktyczne, które tworzą bombowce isamoloty szturmowe, łącznie 7 pułków wyposażonych w 241 sztuk Su-25A/SM, 1
pułk wyposażony w 16 Su-34P i 13 pułków ze 550 szturmowymi Su-24/Su-24M2.
Myśliwce rozmieszczone są w 9 pułkach mających na stanie 188 samolotów MiG-
31, 9 pułków posiadających 226 sztuk MiG-29, 6 pułków wyposażonych w 281 Su-
27211 oraz w jednostkach treningowych ćwiczących młodych pilotów na 30
samolotach MiG-25. Samoloty zwiadowcze umieszczono w 4 pułkach
posiadających na swoim stanie 40 samolotów MiG-25R oraz w 5 pułkach, któreużywają 79 Su-24MR. Lotnictwo taktyczne posiada również bazę z 20 samolotami
wczesnego ostrzegania A-50 i A-50U. Walkę elektroniczną prowadzi kilka eskadr
wyposażonych w 60 helikopterów Mi-8 w wersji Hip J. Młodzi piloci szkolą swoje
umiejętności w 2 centrach treningowych, posiadających 40 MiG-29, 21 Su-27, 15
208 „The Military Balance” 2009, s. 222, 223.209 Systemem tym objęte są również Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan,
Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan.210 Określanych też jako latające cysterny.211 W tym 40 sztuk w najnowszej wersji Su-27SMK.
63
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 64/128
Su-25 i 16 Su-24. Naziemna obrona przeciwlotnicza prowadzona jest za pomocą
samobieżnych zestawów przeciwlotniczych. Wyposażonych w nią jest aż 35
pułków posiadających co najmniej 1900 zestawów S-300 oraz 1 batalion
operacyjny wyposażony w najnowsze zestawy S-400, ulokowany w okolicachMoskwy. Najnowsze nabytki lotnictwa taktycznego to BSP, a wśród nich modele
Pchela-1T, Albatross i Expert.
Lotnictwo Transportowe oparte jest o 61. Armię Lotniczą. Łącznie posiada
co najmniej 293 samoloty, w tym m.in. 50 sztuk An-12, 12 An-124, 21 An-22 i 210
Ił-76. Dzieli się na lotnictwo wojskowe, które złożone jest z 9 pułków 212 i flotę
cywilną zorganizowaną w kilka eskadr samolotów średniego i długiego zasięgu.
Śmigłowce podległe Siłom Powietrznym tworzą dwa człony. Maszyny
szturmowe latają w 20 pułkach i eskadrach wyposażonych. Łącznie jest to 8
śmigłowców Ka-50, 7 Mi-28 oraz około 620 Mi-24. Śmigłowce transportowe i
walki elektronicznej tworzą mieszane pułki posiadające w sumie 35 sztuk Mi-26, 8
Mi-6 oraz około 600 Mi-17/Mi-8MT Hip H i Mi-8 Hip wsparcia.
Szkoły lotnicze zorganizowane są w 5 eskadr/pułków ćwiczących na co
najmniej 980 sztukach samolotów Mig-29, Su-27, MiG-23 (myśliwce), Su-25(szturmowe), Tu-134 (transportowe) i L-39 (treningowe).
Oprócz tego wiele jednostek znajduje się poza dowództwem SP. Jest to np.
część 37. Armii Lotniczej podporządkowana Siłom Strategicznego Odstraszania i
przeznaczona do przenoszenia ładunków jądrowych. Do zadań tych przeznaczone
jest 16 samolotów Tu-160, 32 Tu-95MS6 i 32 Tu-95 w wersji MS16 oraz po 5 sztuk
Tu-95 i Tu-160 oznaczonych jako samoloty testowe.
Ponadto własnym lotnictwem dysponuje też Federalna Służba Graniczna. Do jej dyspozycji pozostaje około 86 samolotów transportowych różnego typu -
An-24, An-26, An-72, Ił-76, Tu-134, Yak-40 i SM-92 oraz około 200 śmigłowców
Ka-28/Ka-27, ASW, Mi-24, Mi-26 i Mi-8.
Na niekorzyść Sił Powietrznych świadczy dodatkowo fakt, że znaczna część
wymienionych wcześniej jednostek podlega operacyjnie dowódcom Okręgów
Wojskowych, czyli na ogół żołnierzom Wojsk Lądowych. Bez wchodzenia w
212 W tym 5 pułków samodzielnych.64
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 65/128
głębszą analizę odnośnie rozmieszczenia terytorialnego sprzętu lotniczego trzeba
nadmienić, że poszczególne jednostki podporządkowane są operacyjnie
następującym Okręgom Wojskowym:
• Leningradzkiemu – 6. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.• Moskiewskiemu – korpus lotniczy i obrony powietrznej oraz specjalny pułk
obrony powietrznej wyposażony w najnowsze systemy S-400.
• Nadwołżańsko-Uralskiemu – 5. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.
• Północnokaukaskiemu - 4. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.
• Syberyjskiemu – 14. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.
• Dalekowschodniemu – 11. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.
Największą siłę uderzeniową posiadają jednostki ulokowane w europejskiej części
kraju, szczególnie w Leningradzkim i Północnokaukaskim, gdzie stacjonują
dywizje bombowców.
3.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie
Przedstawiona w poprzednim podrozdziale struktura pokazuje, że sprzętlotniczy dostępny jest nie tylko Siłom Powietrznym, ale też innym rodzajom sił
zbrojnych, co jest spowodowane specyfiką rosyjskich sił zbrojnych. Nie zmienia to
jednak faktu, że to pod kierownictwem dowódcy Sił Powietrznych znajduje się
duży potencjał uderzeniowy, który można wykorzystać na każdym rodzaju Teatrów
Działań Wojennych. Pojawia się więc pytanie na ile rosyjskie lotnictwo jest w
stanie wykorzystać ten uniwersalny potencjał, który może być wykorzystany w tak
różnych celach jak atak jądrowy, niszczenie obiektów należących do przeciwnika,
jego jednostek każdego typu oraz wspieranie działań własnych sił lądowych. Nie
jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ po upadku ZSRR lotnictwo
wykorzystywane było jeszcze rzadziej niż wojska operujące na lądzie.
Wiele wniosków odnoszących się do działania Wojsk Lądowych pozostaje
wspólnych również dla Sił Powietrznych. Problemy ze starzejącym się sprzętem,
niedostateczna ilość paliwa, korupcja, brak środków finansowych na prowadzenie
65
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 66/128
intensywnego szkolenia na poziomie pojedynczych pododdziałów oraz na regularne
manewry oddziałów i związków taktycznych.
Najpoważniejszym problemem zdaje się być starzejący się sprzęt. Stwarza
on bardziej niebezpieczną sytuację niż starzejący się sprzęt lądowy. Jeśli 40-letniczołg nie będzie w stanie ruszyć z miejsca, powoduje to tylko utratę zdolności
bojowych przez jednostkę w której się znajduje. Natomiast niesprawny samolot czy
śmigłowiec stanowi zagrożenie życia i zdrowia dla ich załóg, personelu naziemnego
oraz infrastruktury jednostki. Ponadto może zagrażać cywilom i budynkom
znajdującym się poza jednostkami, bo nigdy nie wiadomo gdzie wadliwy sprzęt
może spaść, a nie zawsze da się przeprowadzić udane lądowanie awaryjne. Dlatego
większość sprzętu lotniczego nie wykonuje lotów ćwiczebnych ani bojowych ze
względu na zagrożenie jakie stwarza.
Jeszcze w latach 90-tych, ówczesny dowódca Sił Powietrznych, gen. Piotr
Dejniekin twierdził, że rosyjskie samoloty wysoką gotowość bojową powinny
utrzymać do roku 2005. Ale już pod koniec ubiegłego wieku te zapewnienia
wydawały się przesadzone. Wtedy bowiem szacowano, że nowoczesne maszyny
stanowią tylko około 21% ogółu, natomiast sprawność samolotów i śmigłowcówwaha się pomiędzy 55 a 81%213. Ponieważ w międzyczasie wymiana sprzętu szła
bardzo nieefektywnie, a najnowsze Migi i Suchoje trafiały głównie na eksport, a nie
do własnych jednostek, to w ciągu ostatnich 2 lat zaczęły być widoczne efekty.
Dochodziło bowiem do wypadków lotniczych z udziałem chluby rosyjskich sił
lotniczych – samolotów Su-27 i starszych, ale też niegdyś bardzo cenionych Mig-
29. W następstwie tych wydarzeń doszło do zawieszenia lotów wykonywanych na
tych modelach samolotów, a następnie przeprowadzano śledztwo, w wynikuktórego okazało się, że 90 MiG-ów-29 jest niesprawnych i nie nadaje się do
latania214. Po innym wypadku MiG-a ze 120. pułku lotnictwa myśliwskiego z bazy
Domna, pojawiły się informacje, że w całej jednostce sprawnych jest tylko kilka
jednostek 215. Warto w tym miejscu dodać, że są to mimo wszystko jedne z
213 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2., s. 120.214
Rosyjskie Migi uziemione, http://www.tvn24.pl/12691,1590634,0,1,rosyjskie-migi-uziemione,wiadomosc.html, 13.03.2009.215 Katastrofa MiG-29 z bazy Domna, http://www.altair.com.pl/start-2184>.
66
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 67/128
nowszych modeli znajdujących się na wyposażeniu rosyjskiej armii, pytanie więc
zachodzi w jakim stanie są jeszcze starsze samoloty. Jeśli do oceny jakościowej
dołożymy jeszcze porównanie ilościowe z lotnictwem NATO, które zawsze
wypadało niekorzystnie dla ZSRR/FR i w roku 2000 wynosiło 1:4216
, to będziemymieli obraz potencjału rosyjskiego lotnictwa wojskowego.
W złym stanie znajduje się również flota śmigłowców, które były bardzo
mocno eksploatowane w czasie wojny w Czeczenii. Stracono dużo sprawnych
jednostek, natomiast ze względu na trudną sytuację finansową nie tylko nie doszło
do zastąpienia ich nowymi jednostkami, ale również zanotowano bardzo duże
problemy ze sprowadzeniem części zamiennych, amunicji i paliwa. Obecnie za
sprawne uważa się oficjalnie około 40% śmigłowców, a załogi wylatują około 50
godzin rocznie217. Jest prawie pewne, że są to zawyżone liczby.
Na razie nie pojawiają się informacje o złym stanie rosyjskiego lotnictwa
strategicznego, ale po fakcie, że ostatnie bombowce strategiczne zostały
wyprodukowane w roku 1994218 można sądzić, że już niedługo i one odmówią
posłuszeństwa. Pojawiają się też głosy, że w obliczu zmian w środowisku
międzynarodowym i pojawieniu się innego typu zagrożeń można zrezygnować z posiadania lotnictwa dalekiego zasięgu, co niewątpliwie przyniosłoby znaczne
oszczędności, bo są to jedne z największych maszyn w rosyjskich siłach zbrojnych i
jedne z najbardziej kosztownych. Wydaje się jednak, że ze względu na chęć
podtrzymania prestiżu i iluzji o własnej supermocarstwowości militarnej nie dojdzie
do takich redukcji. Widać to choćby po fakcie, że w roku 2008 podjęto decyzję o
wznowieniu produkcji Tu-160, ale nie wiadomo w jakiej ilości.
Porównując stan w Wojskach Lądowych, warto odnotować pozytywne danedotyczące stanu osobowego. Zwraca się bowiem uwagę, że Siły Powietrzne są
ukompletowane w 100%. W dodatku w ostatnim czasie wzrosła ilość komponentów
bojowych w ramach tej struktury i stanowi ponad połowę wszystkich żołnierzy w
niej służących.
216 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2…, s. 120.
217 T. Hypki, s. 10.218 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki, cz. 1, „ZeszytyNaukowe” AON 2001 nr 1, s. 99.
67
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 68/128
Analizując sytuację kadrową nie sposób jednak nie wskazać na problem z
utrzymaniem w służbie najbardziej wartościowych lotników i inżynierów. Wpływa
on znacząco na obniżenie sprawności sprzętu. Ponadto niewystarczająca ilość
najlepiej wykwalifikowanego personelu naziemnego i pilotów uniemożliwiamaksymalne wykorzystanie możliwości najnowszych technologii lotniczych i
obrony przeciwlotniczej.
Brak paliwa jest poważnym czynnikiem hamującym szkolenie i
utrzymywanie gotowości bojowej lotnictwa. Otrzymywane w latach 90-tych zasoby
w granicach 30-50%219 pożądanego stanu uniemożliwiały utrzymywanie wysokiego
stopnia wyszkolenia pilotów. Na przełomie lat 90-tych i nowego wieku ilość
wylatanych godzin rocznie sięgała 25-30, co w porównaniu do średniej w armiach
NATO wynoszącej co najmniej 120-130 godzin220, a jak podają inne źródła nawet
200 godzin rocznie, wygląda bardzo niekorzystnie. Jedynie kadeci szkół lotniczych
mogli się pochwalić dużym nalotem – średnio 220 godzin w roku 2004 221. Skutkuje
to nie tylko obniżeniem potencjału bojowego rosyjskich jednostek lotniczych, ale
też grozi wypadkami powodowanymi przez słabo wyszkolonych i
niedoświadczonych pilotów w czasie lotów w trudnych warunkachatmosferycznych i przy ograniczonej widoczności.
Mimo ograniczonych środków finansowych rosyjskie Siły Powietrzne brały
udział w różnego rodzaju manewrach, nawet w czasach największego kryzysu. Do
takich ćwiczeń można zaliczyć np. „Zachód-94”, które odbyły się w kwietniu 1994
roku oraz „Reduta 97” przeprowadzone w listopadzie 3 lata później, w których
wzięło udział lotnictwo transportowe. Podczas ćwiczeń „Zachód-99” w czerwcu
1999 roku, bombowce strategiczne Tu-160 wykonały loty w pobliżu Islandii i Norwegii, a we wrześniu tego roku Tu-95MS doleciały do wybrzeży Kanady222. W
drodze powrotnej bombowce wystrzeliwały rakiety do celów znajdujących się na
poligonach już na terenie Federacji Rosyjskiej.
219 J. S. Skelton, s. 26.
220 J. S. Skelton, s. 28.221 R. Bock, Sokoły Putina, „Wiraże” 2005 nr 19, s. 21.222 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 128, 132.
68
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 69/128
W roku 2007 ponownie doszło do nasilenia lotów na dalekie odległości nad
Pacyfikiem, Atlantykiem i Arktyką. Oprócz Tu-95 i Tu-160 użyto też Tu-142MK 223,
które zostały przechwycone przez angielskie myśliwce u wybrzeży Szkocji.
Największe ćwiczenia odbyły się 17 sierpnia 2007 roku, a uczestniczyło w nich ponad 20 samolotów, w tym cztery średnie bombowce Tu-22M3 i cztery
zbiornikowce Ił-78224. Lotom towarzyszyły wypowiedzi polityków i dowódców
rosyjskich o przywróceniu regularnych patroli dalekiego zasięgu, ale wydaje się, że
były to tylko puste deklaracje o charakterze propagandowym. Jednym z powodów
do takich działań jest chęć zaznaczenia obecności wojskowej na Arktyce, gdzie
zaczęła się rywalizacja o ukryte złoża surowców energetycznych225. Jednakże dzięki
lotom patrolowym udało się zwiększyć średni nalot roczny pilotów w roku 2008 do
100-120 godzin226.
Lotnictwo transportowe ćwiczyło w ostatnich latach przeprowadzanie
desantów żołnierzy jednostek powietrznodesantowych oraz wozów bojowych
BMD. Znaczące ćwiczenia tego typu miały miejsce w marcu 2008 roku. Możliwość
wykonywania desantów pojawiła się następnie dzięki przeprowadzanym wielkim
manewrom „Zachód 2009” podczas których zrzucono z samolotów Ił-76 batalionnależący do 98 Dywizji Powietrznodesantowej. W manewrach wzięły też udział 63
samoloty Su-27, Su-24, Su-34, Tu-95, Tu-160 i Tu-22M3, 40 śmigłowców Mi-27
oraz Mi-24 i Mi-28 i BSP Dozor-5227. Wpłynęło to jednak tylko częściowo na
zwiększenie średniego nalotu do około 60 godzin rocznie228. Najgorzej jest w
lotnictwie taktycznym, gdzie średnia nie przekracza 40 godzin229.
Negatywnie dają się odczuć braki trenażerów i symulatorów lotu najnowszej
generacji. Wiąże się to z szerszymi problemami wojskowych szkół lotniczych orazcentrów i jednostek treningowych. Na ich wyposażeniu znajdują się głównie starsze
modele, m.in. starsza wersja czeskiego L-39, które nie przygotowują bezpośrednio
do latania w najnowocześniejszych samolotach wielozadaniowych.223 Będących morską wersją Tu-95.224 P. Butowski, Budzenie z letargu, „Polska Zbrojna” 2008 nr 4, s. 53.225 R. McDermott, s. 13.226 P. Butowski, Budzenie…, s. 54.227
A. Goławski, T. Wróbel, s. 53.228 „The Military Balance” 2009, s. 223.229 P. Butowski, Budzenie…, s. 55.
69
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 70/128
Dużo uwag krytycznych pod adresem Sił Powietrznych230 pojawiło się po
wojnie z Gruzją w roku 2008. Trzon sił lotniczych stanowiły jednostki 4. Armii
Lotniczej wsparte samolotami wczesnego wykrywania A-50, bombowcami Tu-
22M3 oraz rozpoznawczymi Tu-22MR 231
. Prezentowane po wojnie krytyczneopinie stawiają tezę, że pomimo zdominowania przestrzeni powietrznej Gruzji,
straty zadane lotnictwu gruzińskiemu wydają się niewspółmiernie małe do strat
lotnictwa rosyjskiego, jeśli uwzględni się różnicę w potencjale ilościowym232.
Ponadto zwraca się uwagę na dość małą skuteczność uderzeń lotniczych,
wynikającą prawdopodobnie z braku doposażenia pułków myśliwsko-bombowych i
bombowych w nowe samoloty, a lotnictwa wojsk Lądowych w nowe śmigłowce.
Innym powodem takiego stanu mogło być użycie bomb konwencjonalnych i
pocisków rakietowych starszej generacji przy zbyt rzadkim wykorzystaniu bomb
lotniczych i pocisków kierowanych nowszej generacji233. W bardzo
nieskoordynowany sposób przeprowadzano misje ratunkowe, efektem czego do
niewoli gruzińskiej trafiło kilku pilotów. Powodem tego była nieudolność
dowódców oraz braki w wyszkoleniu pilotów234.
Dało się też odczuć brak roztropności
235
i niedocenienie sił przeciwnika, costwarzało zagrożenie dla pilotów. Wspomniane już wcześniej problemy z
komunikacją wpłynęły negatywnie na otrzymywanie bieżących informacji o
rozmieszczeniu gruzińskiej obrony przeciwlotniczej. Czynnikiem utrudniającym
wykonywanie zadań i zwiększającym ryzyko strat było ukształtowanie terenu oraz
nieprzystosowanie wszystkich maszyn do walki i obrony w takim środowisku. W
takich warunkach większy nacisk należało położyć na zagłuszanie radarów
przeciwnika oraz inne działania z wykorzystaniem środków walki elektronicznej.Szczególne zagrożenie powodowały mobilne zestawy rakietowe Buk-M1 i Osa-AK.
230 A szczególnie dominującego zgrupowania, czyli znajdującej się wPółnocnokaukaskim Okręgu Wojskowym 4. Armii Lotniczej.231 K. Kubiak, Wojna Gruzińska (1), „Komandos” 2008 nr 12, s. 50.232 A. Radomyski, Konfrontacja gruzińsko-rosyjska, „Kwartalnik Bellona”, 2009 nr 2, s.104.233 Tamże, s. 106.234
R. McDermott, s. 17.235 Np. latanie na zbyt niskich wysokościach i z niewielką prędkością co ułatwiałocelowanie zestawom przeciwlotniczym Gruzinów.
70
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 71/128
Z tych niedociągnięć, których efektem była utrata w pierwszym dniu 2 maszyn a
drugiego dnia 2-4 maszyn236 wyciągnięto wnioski doprowadzając do zmniejszenia
strat własnych. Osiągnięto to m.in. przez zwiększenie prędkości przelotowych i
pułapów z których prowadzono działania, skrócenie czasu przebywania watakowanym rejonie, wykorzystanie pułapek termicznych, zasłon dymnych i
środków walki elektronicznej w celu uniknięcia namierzenia przez obronę
powietrzną przeciwnika237. Ostateczne straty po stronie rosyjskiej pozostają
niejawne i bardzo różnią się w wypowiedziach obu stron konfliktu. Mówi się więc o
stracie od 4 do aż 19 maszyn różnego rodzaju, począwszy od śmigłowców Mi-24 po
bombowce Tu-22M3.
Podobnie jak w przypadku działań zbrojnych w Czeczenii niezbyt pomyślnie
wypadała współpraca z pododdziałami lądowymi. Wsparcie z powietrza było zbyt
słabo skoordynowane z ich działaniami. Dobrze natomiast wykorzystano
bombowce Tu-22M3, które z dużej wysokości atakowały obiekty na terytorium
gruzińskim oraz zgrupowania ich wojsk, szczególnie w wąwozie Kodori
prowadzącym do Abchazji, pomimo nadmiernej eksploatacji i pewnych braków w
koordynacji ich działań.
3.3. Modernizacja
Jedyną nadzieję na odbudowanie potencjału bojowego rosyjskiego lotnictwa
stanowi zakup najnowszych maszyn skonstruowanych na terenie Federacji
Rosyjskiej. Swoich technologii w tej dziedzinie Rosjanie nie muszą się bowiem
wstydzić, chociaż ustępuje ono technologiom dostępnym w państwach NATO.
Niemniej jednak, ich samoloty i śmigłowce cieszą się zainteresowaniem wielu armii
na całym świecie. Jak już wcześniej wspomniano, nowsze modele nie wchodziły
dotąd do służby w rosyjskim lotnictwie w dużych ilościach.
Aby zatem rosyjskie Siły Powietrzne mogły odzyskać część potencjału jakim
dysponowały w czasach ZSRR oraz by zapewnić racjonalizację wykorzystania
236 A. Radomyski, s. 105.237 Tamże, s. 108.
71
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 72/128
środków finansowych należy przedsięwziąć długą listę działań. Powinno dojść do
zakupów wielozadaniowych samolotów Su-35238 oraz bombardujących Su-34 w
miejsce starszych modeli. Wymienianie muszą podlegać myśliwce przechwytujące
(przewagi powietrznej), szczególnie starsze modele samolotów MiG, na maszynytypu MiG-35239, a docelowo na samolot nowej generacji. Przeprowadzona na
szeroką skalę modernizacja samolotów różnego typu połączona z przedłużeniem ich
resursów umożliwi pozostanie w służbie części maszyn. Oficjalnie mówi się m.in. o
unowocześnieniu samolotów szturmowych Su-24M i Su-25T, co doprowadziłoby
do kilkukrotnej poprawy ich osiągów w celności i zasięgu wystrzeliwanych
pocisków240.
W szerszym stopniu niż do tej pory wprowadzone do służby mają zostać
śmigłowce szturmowe Mi-28 oraz nowsze, jednomiejscowe Ka-50 i dwumiejscowe
Ka-52. Zastąpią one stare i wysłużone Mi-24, które docelowo muszą zostać
wycofane albo zmodernizowane. Wymienić należy flotę dużych śmigłowców
transportowych na maszyny typu Ka-60 i Mi-38, nieco cięższe Mi-26 i Mi-46,
unowocześnione wersje Mi-8 i Mi-17 oraz na najcięższe Mi-6 i Mi-10 241. Z drugiej
strony konieczne są zakupy małych śmigłowców, które potrzebne są dowykonywania innych zadań niż transport większej ilości osób czy, albo atakowania
celów naziemnych.
Należy zastanowić się nad przyszłością bombowców strategicznych.
Możliwe rozwiązania to ograniczenie ich ilości bądź całkowite usunięcie ze służby
Ten drugi wariant wydaje się mniej prawdopodobny, pojawiają się natomiast plany
redukcji floty bombowców przenoszących ładunki atomowe, np. do 50
samolotów242. Konieczna wobec tego będzie produkcja nowych maszyn Tu-160.
238 Wprowadzających różne modyfikacje do modelu na którym bazują, czyli Su-27.239 Jest to najnowsza wersja myśliwca MiG-29, ale posiadająca tylko część wyposażeniaV generacji.M. Kamyk, Powrót do gry ,” Przegląd Sił Powietrznych” 2009 nr 9., s. 43.240 H. Suchar, Kulejąca Modernizacja, „Polska Zbrojna” 2002 nr 48, s. 31.241
J. Garstka, Rosyjskie śmigłowce transportowe, „Przegląd Sił Powietrznych” 2008 nr6, s. 45, 46.242 T. Wróbel, Sen o potędze, „Polska Zbrojna” 2007 nr 11, s.57.
72
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 73/128
Inny wariant zakłada uzbrojenie bombowców strategicznych w broń precyzyjnego
rażenia tak by mogły być bardziej użyteczne w konfliktach konwencjonalnych243.
Modernizacja samolotów transportowych Ił-76 oraz wielkich An-124 i zakup
zmodernizowanych wersji Ił-76MF oraz Ił-112W, Tu-204 i An-70 w miejsce An-24 i An-26, to plany unowocześnienia lotnictwa transportowego. Zwiększenie ilości
zbiornikowców/tankowców wydłużyłoby zasięg oddziaływania samolotów
rosyjskich i czas, w którym mogą pozostawać w powietrzu i realizować swoje
zadania. Eksploatacja „latających” cystern należy jednak to bardzo kosztownych.
Dużym skokiem technologicznym byłoby opracowanie nowych typów
uzbrojenia, zwiększenie ilości broni precyzyjnej i inteligentnej kosztem
konwencjonalnych i anachronicznych bomb i rakiet. To samo dotyczy szerszego
zastosowanie nowych systemów nawigacji oraz ochrony przed wykrywaniem
radarów244. Prawdziwa rewolucja dokona się, gdy większy nacisk położy się na
produkcję i szersze wykorzystanie BSP. Wśród nowych projektów duże nadzieje
wiąże się m.in. z bezzałogowym samolotem Skat. Dowódca Sił Powietrznych
zaznaczył, że potrzebne są uniwersalne maszyny mogące wykonywać takie zadania
jak zwiad, atak, przechwytywanie sygnałów radiowych oraz wskazywanie celówdla pododdziałów piechoty albo lotnictwa245
Dosyć kosztownym i bardzo ambitnym, jest plan stworzenia kosmicznego
teatru działań wojennych. Wiąże się on ze zwiększeniem zagospodarowania
przestrzeni kosmicznej przez inne państwa oraz planami stworzenia „tarczy
antyrakietowej” przez Stany Zjednoczone. Jako odpowiedź na te tendencje Rosjanie
opracowują teoretyczne i praktyczne podstawy obrony powietrzno-kosmicznej
przed rakietami oraz przyszłościowymi statkami kosmicznymi246.Kluczowym zadaniem jest jednak prowadzenie dalszych prac nad samolotem
V generacji. Prace trwają od dawna, a ich zamierzeniem było stworzenie myśliwca
przewagi powietrznej nowej generacji, w domyśle mogącego konkurować z243 M. Michalec, Perspektywy Rozwoju WWS Federacji Rosyjskiej, „Przegląd WojskLotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 3, s. 15.244 L. Visingr…245 Russia to build fifth-generation fighter prototype soon,
http://en.rian.ru/russia/20070808/70574505.html, 08.08.2007.246 M. Michalec, Tendencje rozwoju sztuki operacyjnej Sił Powietrznych FederacjiRosyjskiej, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 11, s. 7.
73
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 74/128
amerykańskim F-22 Raptor. Wcześniejsze projekty uwzględniające takie modele
jak Mig 1.44 czy Su-47 nie doczekały się finalizacji247. Być może inne będą losy
samolotu określanego skrótem PAK-FA (Pierspiektiwnyj Awiacyonnyj Kompleks
Frontowoj Awiacyi) lub T-50. Jest to pierwsza udana konstrukcja stworzona odnowa przez zakłady Suchoja. Sylwetką przypomina amerykańskiego „Raptora”,
wyposażony jest w technologię stealth248 oraz nowoczesne wyposażenie
elektroniczne i awionikę. Wydaje się jednak mało prawdopodobne by były to
konstrukcje o podobnej wartości i nowoczesności, nawet uwzględniając fakt, ze
„Raptor” służy już w siłach powietrznych USA od 2003 roku. W dodatku mimo, iż
lot próbny wykonany w lutym 2010 roku zakończył się sukcesem, to wciąż
nieznane są dokładne dane techniczne samolotu jak też termin wprowadzenia do
produkcji i tym bardziej wejścia do służby249.
W planach są też kolejne reformy strukturalne. Liczebność Sił Powietrznych
ma zostać ograniczona do 124 tys. żołnierzy. Armie Lotnicze miałyby zostać
przekształcone w Dowództwa. Bombowce strategiczne i ciężkie samoloty
transportowe trafiły pod nadzór nowego Dowództwa podporządkowanego
bezpośrednio Naczelnemu Dowództwu. W miejsce sześciu obecnych armiizorganizowanych w ramach okręgów wojskowych pozostałyby cztery Dowództwa
na czterech kierunkach strategicznych: Dalekowschodnim, Syberyjskim,
Południowym i Północno-Zachodnim. Bazy Lotnicze zastąpiłyby dywizje i pułki.
Jednostki przeciwlotnicze mają zaś zostać przekształcone w Brygady Obrony
Powietrzno-Kosmicznej. Ogólna liczba jednostek w Siłach Powietrznych zmniejszy
się z 340 do 180, czyli niemal do połowy250.
Rosyjskie Siły Powietrzne zostały dotknięte kryzysem w stopniu większymniż wojska lądowe. Szczególnie lotnictwo taktyczne i myśliwskie, tak istotne dla
potencjału militarnego państwa w wojnie konwencjonalnej, uległo znacznej
247 Program prac nad Su-47 zakończył się skandalem, ponieważ samolot któryokreślany był jako „cud technologiczny” i który posiadał unikalną konstrukcję skrzydeł(skierowanych do przodu a nie do tyłu), kosztował bardzo dużo i jak się potem okazałobył wyposażony w przestarzałe elementy.248 Technologie sprawiające, że obiekt/sprzęt wojskowy ma bardzo niską wykrywalność
przez dostępne obecnie metody obserwacji.249 Do służby mógłby wejść około roku 2015 pod nazwą Su-50.250 P. Butowski, Siły…
74
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 75/128
degradacji od momentu upadku ZSRR. Zmniejszona ilość sprzętu, z którego
większość nie nadaje się do latania oraz spadek wyszkolenia załóg to dwa główne
elementy, które wymagają poprawy tak by Rosja mogła konkurować w tej
dziedzinie wojskowości z państwami NATO. Potrzebne jest też dostosowanie dowspółczesnych konfliktów asymetrycznych i walki z przeciwnikiem na ziemi, a nie
z maszynami przeciwnika w przestrzeni powietrznej, zmiany koncepcyjne i większe
wykorzystanie broni precyzyjnej i aparatów bezzałogowych.
75
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 76/128
Rozdział 4
Marynarka Wojenna
4.1. Struktura
Mimo zmian w sposobie prowadzenia wojen i realizacji interesów
politycznych i ekonomicznych, Marynarka Wojenna (Wojenno-Morskoj Fłot,
WMF) Federacji Rosyjskiej teoretycznie wciąż pozostaje jednym z kluczowych
środków ochrony uniwersalnych interesów państwa. Jest to możliwe dzięki temu,
że oprócz specyficznych możliwości walki nawodnej i podwodnej Marynarka
Wojenna posiada również środki dostępne wszystkim pozostałym rodzajom
rosyjskich sił zbrojnych. W dodatku może je wykorzystywać także w okresie wojny
i pokoju na każdym Teatrze Działań Wojennych. Poza ściśle militarną rolą wielka
flota stanowi ważne źródło autorytetu państwa w środowisku międzynarodowym.
Podstawowymi celami utrzymywania Marynarki Wojennej jest251:
• Możliwość ochrony strategicznych interesów Rosji na obszarach morskich i
oceanicznych przez demonstrację siły, a także uczestnictwo w
międzynarodowych operacjach pokojowych i humanitarnych.
• Zabezpieczanie interesów ekonomicznych w wyłącznej strefie ekonomicznej
i na wszelkich akwenach morskich, ochrona żeglugi i działalności
produkcyjnej i handlowej.
• Odstraszanie potencjalnych przeciwników za pomocą potencjału jądrowego
znajdującego się na wyposażeniu własnej floty oraz zdecydowanegowykorzystania jej potencjału konwencjonalnego.
• Ochrona granicy państwowej i środowiska podwodnego, realizacja potrzeb
państwa w dziedzinie oceanografii, kartografii, hydrometeorologii i
prowadzenie misji ratowniczych i poszukiwawczych.
251 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2…, s. 121.76
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 77/128
Bardziej szczegółowe zadania MW w trakcie wojny to252:
• Niszczenie infrastruktury militarnej i przemysłowej przeciwnika oraz jego
potencjału militarno-ekonomicznego.
• Likwidacja wrogich sił morskich i zdobycie panowania na wszelkichakwenach ważnych ze strategicznego punktu widzenia dla Federacji
Rosyjskiej.
• Dezorganizacja morskich przewozów wrogich stron przy jednoczesnej
ochronie własnej komunikacji i rejonów bazowania.
• Wspieranie działań Wojsk Lądowych i Sił Powietrznych prowadzonych w
obszarach nadmorskich.
W wyniku rozpadu ZSRR Marynarka Wojenna poniosła mniejsze straty niż
Siły Powietrzne. W największym stopniu ucierpiały Flota Bałtycka253 i
Czarnomorska, które straciły znaczną część swojej infrastruktury. Losy Floty
Czarnomorskiej ze względu na złożoność problemu zostaną szerzej omówione w
dalszej części rozdziału. Flotylla Kaspijska natomiast utraciła możliwość
stacjonowania w bazach zlokalizowanych w pobliżu Baku oraz około 25% statków
na rzecz Azerbejdżanu, a reszta została podzielona między FR, Kazachstan iTurkmenistan254. W roku 1992 rozformowano Samodzielną Śródziemnomorską
Eskadrę Operacyjną.
Zasadniczo, Marynarka Wojenna dzieli się na morskie siły atomowe oraz siły
ogólnego przeznaczenia (konwencjonalne). Funkcjonalnie należy wyróżnić siły
podwodne, siły nawodne, obronę brzegową 255 i lotnictwo morskie256. Strukturalnie
podzielona jest na 4 Floty i 1 samodzielną Flotyllę, które tworzą samodzielne
związki strategiczne, posiadające w swoim składzie oprócz komponentu morskiegorównież dywizje lotnicze, jednostki rozpoznawcze i piechotę morską 257. Floty
natomiast dzielą się mniejsze struktury - flotylle i eskadry, w skład których
wchodzą dywizje/brygady/dywizjony okrętów.
252 Tamże.253 Utracono porty w Świnoujściu, Lipawie, Tallinie i Rydze.254 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 394.255 A w jej ramach piechotę morską, artylerię I siły rakietowe ochrony wybrzeża.256 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 152257 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 382.
77
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 78/128
Najsilniejszym związkiem operacyjnym jest Flota Północna. Jeszcze w 1992
roku wyposażona była w 3 z 4 posiadanych przez siły zbrojne lotniskowców. Od
zakończenia służby 3 najstarszych lotniskowców, Flocie podlega ostatni z nich -
„Admirał Kuzniecow”. Sztab Floty znajduje się w Siewieromorsku. Obszar na jakim realizuje swoje działania to przede wszystkim Atlantyk i Arktyka. Jej
potencjał tworzą łącznie 42 okręty podwodne (8 z nich znajduje się w rezerwie), w
tym 12 strategicznych, 22 konwencjonalne i 8 wspierających. Potencjał nawodny
stanowią 3 krążowniki (1 w rezerwie), 7 niszczycieli (1 w rezerwie), 8 fregat i 4
korwety, 10 niszczycieli min, 5 amfibii oraz co najmniej 130 statków logistycznych
i wsparcia. Lotnictwo morskie podległe Flocie Północnej to 38 bombowców, 20
myśliwców, 10 samolotów szturmowych, 31 samolotów zwalczających okręty
podwodne, 27 samolotów transportowych, 42 śmigłowce zwalczające okręty
podwodne, 16 transportowych i desantowych oraz 15 śmigłowców wsparcia.
Komponent lądowy tworzy pułk piechoty morskiej, wyposażony w 74 czołgi
podstawowe, 209 pojazdów opancerzonych i 44 zestawy artyleryjskie oaz brygada
obrony wybrzeża, wyposażona w 360 lekkich uniwersalnych transporterów
opancerzonych i 134 zestawy artyleryjskie oraz 1 pułk artylerii rakietowej.Flota Oceanu Spokojnego to następne pod względem potencjału
zgrupowanie sił morskich. Jej sztab ulokowany jest we Władywostoku. W zasięgu
jej oddziaływania znajdują się akweny Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego. Znaczenie i
potencjał tego zgrupowania spadło po upadku ZSRR, wcześniej na równi z Flotą
Północną posiadała dwa lotniskowce258. Jej wyposażenie stanowią obecnie 23
okręty podwodne (11 pozostaje w rezerwie), w tym 4 strategiczne i 20
konwencjonalnych, 1 krążownik, 5 niszczycieli (3 w rezerwie), 9 fregat i korwet, 16statków patrolowych, 9 niszczycieli min, 4 amfibie, 57 statków logistycznych i
wsparcia. Na wyposażeniu podległego Flocie Oceanu Spokojnego lotnictwa
morskiego pozostaje 14 bombowców, 30 myśliwców, 36 samolotów zwalczających
okręty podwodne i 10 samolotów transportowych oraz 31 śmigłowców
zwalczających okręty podwodne, 6 transportowych i desantowych, 26 śmigłowców
wsparcia. Tutaj znajduje się teoretycznie najsilniejsze zgrupowanie piechoty
258 G. Austin, A. D. Muraview, The Armed Forces of Russia in Asia, Londyn 2000, s. 206.78
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 79/128
morskiej - 55. Dywizja, w której skład wchodzą batalion pancerny, batalion artylerii
i 3 bataliony piechoty. Flota posiada również własną brygadę obrony wybrzeża.
Flota Czarnomorska stacjonuje głównie na Krymie, należącym po upadku
ZSRR do Ukrainy. Po 1991 roku stworzyło to kłopotliwą sytuację, bowiemRosjanie nie mieli dość rozbudowanej infrastruktury na terytorium rosyjskim, by
móc zrezygnować z baz, które znalazły się poza granicami Federacji Rosyjskiej. Po
kilku latach sporów o podział Floty i kształt porozumienia, ostatecznie udało się je
podpisać 28 maja 1997 roku259. Na mocy tego układu Federacja Rosyjska uzyskała
prawo do dzierżawienia bazy w Sewastopolu do roku 2017260, a w zamian musiała
uznać przynależność Krymu do Ukrainy. Ponadto Rosja weszła w posiadanie 2 z 5
zatok, w których można było cumować statki oraz 81,7% okrętów261. Potencjał tej
dosyć słabej Floty, stanowią 2 konwencjonalne okręty podwodne (1 w rezerwie), 2
krążowniki, 1 niszczyciel, 8 fregat i korwet, 7 statków patrolowych i 3 wodoloty
patrolowe, 7 niszczycieli min, 7 amfibii i co najmniej 90 statków logistycznych i
wsparcia. Lotnictwo morskie Floty Czarnomorskiej posiada 18 samolotów
szturmowych, 14 samolotów zwalczających okręty podwodne, 4 samoloty
transportowe, 33 śmigłowce zwalczające okręty podwodne i 9 śmigłowcówwsparcia. Pułk piechoty morskiej, wyposażony w 59 pojazdów opancerzonych i 14
zestawów artyleryjskich;
Flota Bałtycka jest najbardziej wysuniętą na Zachód forpocztą armii
rosyjskiej. Jej dowództwo znajduje się w Kaliningradzie, natomiast główna baza
ulokowana jest w Bałtijsku. Flocie podporządkowane są 2 konwencjonalne okręty
podwodne (1 w rezerwie), 2 niszczyciele i 3 fregaty, 10 fregat patrolowych i 12
statków patrolowych innego typu, 11 niszczycieli min (1 w rezerwie), 4 amfibieoraz około 130 statków logistycznych i wsparcia. Komponent lotniczy stanowią 23
myśliwce, 26 samolotów szturmowych i 14 samolotów transportowych, 11
259 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 391.260 Mimo sprzeciwu części ukraińskich sił politycznych 27 kwietnia 2010 roku RadaNajwyższa ratyfikowała umowę o przedłużeniu stacjonowania rosyjskich okrętów naKrymie do roku 2042. Awantura w parlamencie, Rosyjska flota zostaje,
http://www.tvn24.pl/12691,1653827,0,1,rada-mowi-tak-flocie-czarnomorskiej,wiadomosc.html,27.04.2010.261 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 392.
79
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 80/128
śmigłowców szturmowych, 19 śmigłowców zwalczających okręty podwodne, 8
śmigłowców transportowych i desantowych oraz 17 śmigłowców wsparcia. Zależna
od Floty brygada piechoty morskiej, wyposażona jest w 26 czołgów podstawowych,
220 pojazdów opancerzonych i 52 wieloprowadnicowe wyrzutnie rakiet. Brygadaobrony wybrzeża złożona jest z 2 pułków artylerii wyposażonych w 133 zestawy
artyleryjskie, pułk artylerii rakietowej i pułk obrony powietrznej wyposażony w 28
samolotów.
Flotylla Kaspijska to najmniejsze, ale najstarsze zgrupowanie należące do
WMF. Jej dowództwo ulokowane jest w Astrachaniu. Jest to połączona flotylla
międzynarodowych sił pod dowództwem rosyjskim. W jej skład wchodzi 1 fregata,
3 statki patrolowe, 3 wodoloty, 9 niszczycieli min, 6 amfibii, oraz około 15 statków
logistycznych i wsparcia. Flotylli podlega również brygada piechoty morskiej262.
W Marynarce Wojennej służy łącznie około 142 tysięcy marynarzy i
żołnierzy. Po podsumowaniu uzbrojenia poszczególnych Flot, w skali całego kraju
potencjał morskiego komponentu tego rodzaju sił zbrojnych można podzielić na 3
główne rodziny uzbrojenia: okręty podwodne, największe okręty nawodne oraz
pozostałe okręty nawodne. Okrętów podwodnych jest w sumie 68, w tym
263
:• 16 strategicznych, a wśród nich 6 okrętów Delta III, 6 Delta IV, 3 Typhoon
(1 w rezerwie), 1 Yury Dolgoruky i 2 w trakcie budowy;
• 52 taktyczne (konwencjonalne), wśród których można wyodrębnić:
o 7 okrętów podwodnych o napędzie atomowym przenoszących pociski
manewrujące typu Oscar II (1 w rezerwie);
o 17 okrętów podwodnych o napędzie atomowym, 2 typu Akula II, 8
Akula I (3 w rezerwie), 2 Sierra II (1 w rezerwie), 1 Sierra I przebywający w rezerwie oraz 4 Victor III;
o 20 okrętów o napędzie konwencjonalnym, w tym 19 typu Kilo (4 w
rezerwie) i 1 typu Lada;
• 8 okrętów wsparcia, a wśród nich 1 Delta Stretch, 1 Losharik, 2 Paltus,
3 Uniform i 1 X-Ray;
262 „The Military Balance” 2009, s. 217-222.263 Nazwy modeli są angielskimi wersjami zapisu fonetycznego nazw rosyjskich.
80
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 81/128
Największych okrętów nawodnych Federacja Rosyjska posiada 64 egzemplarze, w
tym:
• 1 lotniskowiec „Admirał Kuzniecow”;
• 5 krążowników, w tym 1 krążownik o napędzie atomowym typu Kirov i 4krążowniki konwencjonalne (1 typu Kara i 3 typu Slava);
• 17 niszczycieli: 1 typu Kashin, 7 Sovremenny (2 w rezerwie), 8 Udaloy i 1
Udaloy II;
• 17 fregat, w tym 7 wyposażonych w pociski manewrujące, 1 typu Gepard, 3
Krivak, 2 Krivak II, 1 Neustrashimy oraz 10 klasycznych fregat typu
Parchim II;
• 24 korwety, wśród nich 1 typu Steregushciy, 3 Grisha III, 19 Grisha V i 1
typu Scorpion;
Pozostałą część Marynarki Wojennej tworzą 73 okręty patrolowe i ochrony
wybrzeży, w tym 40 szybkich okrętów rakietowych, 6 patrolowych wodolotów
rakietowych, 6 patrolowych wodolotów innego typu, 21 szybkich okrętów
patrolowych i 37 niszczycieli min. Pozostałe jednostki to co najmniej 45 statków
amfibijnych oraz co najmniej 370 okrętów logistycznych i wsparcia.Jak zostało już wspomniane wcześniej, w skład Marynarki Wojennej
wchodzi również Lotnictwo Morskie, którego jednostki podporządkowane są 4
Flotom. Na niższym szczeblu zorganizowane jest w postaci dywizji lotniczych,
następnie pułków a te zaś dzielą się na dywizjony. Służy w nim 35 tys. żołnierzy.
Na jego stanie znajduje się264: 58 bombowców Tu-22, 79 myśliwców (49 sztuk Su-
27 i 30 MiG-31), 68 samolotów szturmowych (10 Su-25 i 58 Su-24), 20 samolotów
do zwalczania okrętów podwodnych typu Tu-142, 50 samolotów patrolowych (15typu Be-12 i 35 sztuk Ił-38), 7 samolotów przeznaczonych do walki elektronicznej
(2 Ił-20 i 5 An-12) oraz 37 samolotów transportowych typów An-12/An-24/An-26.
Oprócz samolotów, potencjał lotnictwa morskiego tworzą też śmigłowce.
Wśród nich znajduje się 11 śmigłowców szturmowych Mi-24, 155 śmigłowców
służących do zwalczania okrętów podwodnych (85 sztuk Ka-27, 50 Ka-25, 20 Mi-
14), 8 śmigłowców walki elektronicznej Mi-8, 30 śmigłowców desantowych Ka-29,
264 Tamże, s. 22181
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 82/128
62 śmigłowce ratunkowe (22 sztuki Ka-25/Ka-27 oraz 40 Mi-14), a także 36
śmigłowców wsparcia (26 Mi-8 i 10 Mi-6). Łącznie daje to liczbę 319 samolotów i
302 śmigłowce. Lotnictwo morskie posiada zatem znaczny potencjał o
uniwersalnym zastosowaniu. Mimo iż nie jest to liczba porównywalna z lotnictwem podległym Siłom Powietrznym, to znacznie przewyższa ogólny stan ilościowy sił
powietrznych większości państw na świecie.
Ostatnim komponentem rosyjskiej Marynarki Wojennej, oprócz morskiego i
lotniczego jest piechota morska i obrony wybrzeża. W piechocie morskiej służy 9,5
tys. żołnierzy, w większości przedstawiających wysoki potencjał bojowy. Formalnie
strukturę tę tworzy 1 dywizja, 4 samodzielne brygady, 4 samodzielne pułki i 3
samodzielne bataliony, jak również 3 brygady sił specjalnych (m.in. morskiego
Specnazu). W rzeczywistości wiele z tych jednostek nie funkcjonuje w okresie
pokoju. Jednostkami o realnej sile bojowej są 55. Dywizja (Flota Oceanu
Spokojnego), 61. Gwardyjska Brygada (Flota Północna), 336. Samodzielna
Gwardyjska Brygada (Flota Bałtycka), 810. Samodzielny Pułk (Flota
Czarnomorska) i 77. Samodzielna Brygada (Flotylla Kaspijska). Piechota morska
podporządkowana Marynarce Wojennej posiada także znaczną ilość sprzętuciężkiego. Jego uzbrojenie stanowi265 160 czołgów podstawowych T-55/T-72/T-80,
60 wozów rozpoznawczych BRDM-2, co najmniej 150 wozów bojowych BMP-2.
BMP-3 i BRM-1K, co najmniej 750 transporterów opancerzonych MT-LB/BTR-
60/BTR-70/BTR-80, 367 zestawów artyleryjskich (113 samobieżnych, 45
ciągnionych, 113 moździerzy i 96 wieloprowadnicowych wyrzutni rakiet), 72
rakietowe zestawy przeciwpancerne i nieokreśloną ilość dział tego samego
przeznaczenia oraz 320 rakietowych zestawowych przeciwlotniczych (250 ręcznychi 70 samobieżnych) i 60 dział przeciwlotniczych.
Wojska obrony wybrzeża to formacja posiadająca status rezerwowy, dlatego
w tym momencie jej stan oblicza się jedynie na 2 tys. żołnierzy. Jednostki
wchodzące w jej skład to 2 brygady piechoty, 2 pułki artylerii, pułk myśliwców
wspomagających obronę przeciwlotniczą oraz 2 pułki rakietowe. Uzbrojenie tej
formacji przedstawia się imponująco. Jeśli jednak uwzględnić jej marginalne
265 Tamże, s.222.82
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 83/128
znaczenie w okresie pokoju i rezerwowy charakter to najprawdopodobniej
zdecydowana większość opisanego poniżej sprzętu jest niesprawna. Do jej
dyspozycji znajduje się bowiem aż 350 czołgów podstawowych, 450 wozów
bojowych, 320 transporterów opancerzonych, 364 zestawy artyleryjskie, 28myśliwców Su-27 i 50 rakietowych zestawów przeciwlotniczych.
4.2. Potencjał Bojowy i funkcjonowanie
Logicznie rozumując, spośród wszystkich konwencjonalnych komponentów
rosyjskich sił zbrojnych, Marynarkę Wojenną powinny dotknąć największe problemy. Koszt wyprowadzenia w morze okrętu wojennego jest znacznie większy
niż przeprowadzenie ćwiczeń czołgiem na poligonie czy lot samolotem. Opierając
się na informacjach jakie docierają do międzynarodowej opinii publicznej teza ta się
potwierdza. W sytuacji braku odpowiednich funduszy na utrzymanie i remont
jednostek wyprodukowanych w czasach ZSRR, podtrzymanie sprawności bojowej
okrętów i załóg stało się zadaniem bardzo trudnym. W latach 1991-94 stopień
gotowości bojowej spadł 10-12 razy266. Wynikało to głównie z zakończenia służby przez połowę okrętów w latach 1990-95 i 2/3 jednostek lotnictwa morskiego267.
Przez prawie dwie dekady z użytku wycofano 150 atomowych i 90
konwencjonalnych okrętów podwodnych oraz około 600 okrętów nawodnych268. W
roku obecnym ma zostać zakończona wielka operacja złomowania i utylizacji
atomowego arsenału w postaci 94 okrętów podwodnych269. W następnej dekadzie
niesprawnych będzie już większość, jeśli nie wszystkie konstrukcje
wyprodukowane w czasach ZSRR. Drugim powodem było starzenie się
utrzymanych w służbie jednostek. Problemy pogłębiały się wraz z upływem lat a
ich kulminacją była katastrofa okrętu podwodnego „Kursk”, która pokazała, że
rosyjska Marynarka Wojenna znajduje się w stanie krytycznym. Wydarzenie to nie
tylko potwierdziło opinie o wadliwości przestarzałego uzbrojenia, ale też wykazało
266 I. Witkowski, s. 11.267 T. Wróbel, Bałtyk bardziej strategiczny , „Polska Zbrojna” 2005 nr 39, s. 30.268 T. Hypki, s. 16.269 J. Bojko, Podwodna potęga Rosji, ”Bandera” 2006 nr 9, s. 27.
83
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 84/128
brak sprzętu i możliwości przeprowadzania działań ratunkowych w trudnych
warunkach.
O ile w innych rodzajach sił zbrojnych w przeciągu ostatnich dwóch dekad
przeprowadzono częściową wymianę sprzętu, tak w siłach morskich produkcjanowych jednostek została na długi czas widocznie zahamowana. W ciągu około 15
lat od roku 1991 weszło do służby jedynie kilkadziesiąt jednostek pływających,
głównie małych, służących do patrolowania wybrzeży, chociaż udało się również
przeprowadzić kilka znaczących inwestycji. Zaliczyć do nich należy m.in. remont
lotniskowca „Admirał Kuzniecow” czy wcielenie do służby krążownika
rakietowego o napędzie atomowym „Piotr Wielki”, który stał się okrętem flagowym
najsilniejszej Floty Północnej. Skonstruowano też kilka sztuk okrętów podwodnych
i niszczycieli270. Wśród okrętów podwodnych dużą nadzieję pokłada się w okrętach
typu Boriej, które do tej pory wchodziły do służby z pewnym opóźnieniem, ale
planowana jest dalsza ich produkcja. To samo dotyczy testowanych wciąż pocisków
balistycznych Buława mających stanowić nowy skuteczny środek do przenoszenia
ładunków jądrowych.
Pomimo tych kilku inwestycji, prace koncepcyjne i rozwój technologicznyzostał znacznie spowolniony. Dlatego kilka lat temu, kiedy ministerstwo obrony
zaczęło dysponować większymi funduszami, postanowiono podnieść potencjał
bojowy i nadrobić braki technologiczne dzięki zakupowi jednostek zagranicznych.
Przykładem takiego okrętu jest francuski okręt desantowy typu Mistral. Może on
przenosić na swoim pokładzie np. 40 czołgów, 450 żołnierzy i 16 ciężkich
śmigłowców271. Brak takiej jednostki dał się odczuć w trakcie wojny z Gruzją,
dałby on bowiem możliwość desantowania swoich jednostek wraz z ciężkimsprzętem bezpośrednio na terytorium Gruzji i umożliwił im natychmiastowe wejście
w kontakt bojowy z przeciwnikiem. W poprzednim roku pojawiły się też informacje
o zainteresowaniu ze strony Rosjan nabyciem czterech okrętów amfibijnych
projektu zbliżonego do holenderskiej konstrukcji „Johan de Witt”.
270
271 Rosja kupuje francuski okręt, „Rzeczpospolita”,http://www.rp.pl/artykul/32,431045.html, 08.02.2010.
84
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 85/128
Ciężko jest ocenić ogólny stan sprawności technicznej rosyjskich statków,
ponieważ do mediów docierają jedynie cząstkowe informacje na ten temat. Spośród
nich warto przedstawić analizy z roku 2005, dotyczące Floty Oceanu Spokojnego. Z
zamieszczonych tam danych wynika, że z 10 niszczycieli i dozorowców w morzewypływała zaledwie połowa. Niemal 80% okrętów przekroczyło już swoje okresy
międzyremontowe, a 60% wymaga pełnego remontu stoczniowego. W przypadku
35% okrętów pojawiły się różnego rodzaju ograniczenia w eksploatacji, w tym
związane z użyciem uzbrojenia i środków technicznych. Prawie każdy okręt bojowy
ma zużyte bądź wycofane z eksploatacji systemy wpływające na zdolności
bojowe272.
W tej sytuacji wznowienie regularnych patroli przez atomowe okręty
podwodne, które łącznie z patrolami bombowców strategicznych odczytywano jako
próbę odzyskania pozycji mocarstwa światowego, będzie bardzo trudne ze względu
na zbyt małą ilość sprawnych jednostek. W marynarce wojennej Stanów
Zjednoczonych dyżury bojowe jest w stanie pełnić połowa okrętów z pociskami
jądrowymi na pokładzie, w Rosji ten odsetek jest zdecydowanie niższy. W roku
2007 liczba patroli zmniejszyła się aż o 20% względem aktywności w roku poprzednim273.
Również we flocie niedostatki paliwa są poważnym problemem
uniemożliwiającym wykonywanie zadań przewidzianych dla tego rodzaju sił
zbrojnych. Szczególnie dotyczy to największych statków, które zużywają bardzo
duże ilości paliwa, wobec czego maksymalnie ograniczono ilość wyjść na pełne
morze. W roku 1996 otrzymywano 60% zgłaszanego zapotrzebowania na paliwo274.
W dodatku ówczesny stan osobowy sięgający zaledwie 49% zapełnionych etatówzałóg sprawiał, że część okrętów nawet w przypadku nieograniczonego dostępu do
paliwa stacjonowała w portach bez możliwości wykonywania zadań bojowych lub
ćwiczebnych. Mniej kosztowne są ćwiczenia lotnictwa morskiego. Dlatego nawet,
gdy lotniskowiec nie wychodził z portu to można było na nim ćwiczyć chociażby
start i lądowanie samolotów Su-27K.
272
J. Bojko, Rosyjska Flota Oceanu Spokojnego, „Przegląd Morski” 2007 nr 5, s. 44.273 T. Wróbel, Bałtyk…, s. 31.274 I. Witkowski, s. 11.
85
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 86/128
Działalność operacyjną okrętom Marynarki Wojennej utrudnia położenie ich
baz. Flota Bałtycka i Flota Czarnomorska stacjonują nad morzami zamkniętymi, co
wymusza uzyskiwanie zgody na przepływanie statków przez cieśniny znajdujące się
na wodach terytorialnych innych państw. W związku z tym, konieczne byłookreślenie lotniskowca jak „krążownik lotniczy”, ponieważ Turcja nie wyraża
zgody na przepływanie lotniskowców przez własne cieśniny. Nie zmienia to
oczywiście faktu, że „Admirał Kuzniecow” jest typowym lotniskowcem, a
określenie „krążownik lotniczy” ma sztuczny charakter. Aktywność Floty Oceanu
Spokojnego krępowana jest do pewnego stopnia przez Sachalin, Japonię oraz
Wyspy Kurylskie. W przypadku gdyby zostały one przekazane Japonii po zawarciu
układu pokojowego, utrudniłoby to flocie rosyjskiej przedostawanie się na otwarte
przestrzenie Pacyfiku. Jedyna baza, która umożliwia swobodny dostęp do oceanów
to baza Floty Północnej. Mimo iż, również nie jest ulokowana w idealnym miejscu,
ponieważ jej porty są zamarznięte przez dużą część roku, to tam zdecydowano
umiejscowić największą część rosyjskiej Floty i największe okręty. Tam też, jak to
zostało przedstawione w pierwszym podrozdziale, znajduje się broń jądrowa oraz
okręty wykorzystujące napęd atomowy. Flota Oceanu Spokojnego dysponujemniejszym potencjałem, ale jest porównywalna z największym komponentem
rosyjskiej marynarki za sprawą swojego jądrowego charakteru. Pozostałe Floty i
Flotylla Kaspijska posiadają znacznie słabszą siłę bojową oraz wyłącznie
konwencjonalne uzbrojenie.
Odrębnym problemem związanym z funkcjonowaniem Marynarki Wojennej
jest składowanie odpadów radioaktywnych oraz złomowanie starego sprzętu.
Dotyczy to przede wszystkim Floty Północnej i Floty Oceanu Spokojnego, któregood czasu rozwiązania ZSRR wycofały ze służby największe ilości starych okrętów.
Tam też ulokowane były i wciąż są okręty o napędzie atomowym, produkujące tak
duże ilości odpadów, że zagraża to środowisku. W trosce o bezpieczeństwo
ekologiczne, USA i Japonia zdecydowały się przekazać Federacji Rosyjskiej pewną
ilość sprzętu do rozbiórki kadłubów i zabezpieczenia radioaktywnych pozostałości.
86
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 87/128
Po upadku ZSRR aktywność rosyjskiej floty wojennej koncentrowała się
głównie na operacjach pokojowych ONZ275 oraz próbie utrzymania wiarygodności i
sprawności morskich jądrowych sił powstrzymywania, które kontrolowały około ¼
głowic jądrowych będących na wyposażeniu sił zbrojnych276
. W tej sytuacji nakładyna konwencjonalne okręty podwodne zostały zmniejszone, zarówno jeśli chodzi o
budowę nowych jednostek jak i remont starych. Jednak to właśnie konwencjonalne
okręty są dzisiaj najbardziej pożyteczne.
Jedyny konflikt w jakim uczestniczyła rosyjska flota to wojna w Gruzji.
Użyto w niej krążownika „Moskwa”, niszczyciela „Smietliwyj”, korwet „Miraż”,
„Suzdalec” i „Kasimow” oraz okręty desantowe „Cezar Kunikow” i „Saratow”,
które przetransportowały w rejon działań bojowych pododdziały 810. pułku
piechoty morskiej277. Wszystkie jednostki należą do Floty Czarnomorskiej, więc
musiały pokonać niewielką odległość by dostać się do wybrzeży Gruzji. Po dotarciu
w pobliże Abchazji, rozpoczęto patrolowanie jej wybrzeży a następnie dokonano
tam desantu około 500 rosyjskich „marines”. Następnie rozpoczęto blokadę morską
Gruzji. Nie miała ona oficjalnego charakteru, ponieważ byłby to krok wyraźnie
wskazujący na agresywną postawę Federacji Rosyjskiej, ale fakt że do niej doszło jest raczej bezsporny. Dowodzi tego brak możliwości wycofania się gruzińskich
okrętów stacjonujących w porcie Poti do bezpieczniejszego portu w Suchumi. Statki
te w porcie pozostały, a ich załogi zeszły na ląd. W konsekwencji Rosjanie
zniszczyli w następnych dniach większość okrętów i infrastruktury wojskowej w
Poti. Na podstawie tego krótkiego konfliktu ciężko ocenić potencjał bojowy Floty
Czarnomorskiej. Nie doszło do wymiany ognia pomiędzy okrętami obu stron.
Wiadomo jedynie, że co najmniej dwie małe jednostki gruzińskie zostały zatopione275 W ostatnim czasie, wraz z siłami morskimi innych państw, podjęto walkę zpiractwem u wybrzeży Afryki. Początkowo Federację Rosyjską reprezentowała tamfregata „Nieustraszymyj” należąca do Floty Bałtyckiej. Okręt ten został zmieniony 11stycznia 2009 roku przez niszczyciel „Admirał Tribuc” wraz z jednostkami zaopatrzeniaz Floty Oceanu Spokojnego, a po nim od 27 kwietnia ubiegłego roku niszczyciel„Admirał Pantelejew” z tej samej Floty. Obecnie dyżur bojowy w tym rejonie pełnizespół okrętów Floty Oceanu Spokojnego, na czele z gwardyjskim krążownikiemrakietowym „Warjag”.M. Nałęcz, Kolejny zespół okrętów wyruszył na operację antypiracką, „Przegląd morski”
2010 nr 1, s. 55.276 A. Makowski, Siły morskie współczesnego świata, Gdynia 2000, s. 276.277 K. Kubiak, Wojna gruzińska (1)…, s. 50.
87
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 88/128
przez ostrzał rakietowy floty rosyjskiej. Desant piechoty morskiej zaś odbywał się
na terenie sojuszniczym, więc nie stwarza to możliwości do analizy, jaka miałyby
miejsce w przypadku bezpośredniego szturmu gruzińskiego portu albo desantu na
pobliskie wybrzeże.Podobnie jak w przypadku pozostałych konwencjonalnych rodzajów sił
zbrojnych, dzięki zwiększeniu budżetu obronnego zintensyfikowano ćwiczenia
wojskowe Marynarki Wojennej. Oprócz pomniejszych szkoleń i ćwiczeń
wykonywanych przez zgrupowania albo nawet pojedyncze okręty poszczególnych
Flot, pojawiła się szansa na doskonalenie umiejętności bojowych w ramach
zakrojonych na dużą skalę manewrów. Takim przykładem były ćwiczenia „Ładoga
2009”, przeprowadzone pomiędzy 10 sierpnia a 28 września 2009 roku.
Uczestniczyły w nich pododdziały należące do Leningradzkiego i Syberyjskiego
Okręgu Wojskowego, Floty Północnej, Bałtyckiej i Czarnomorskiej oraz jednostki
wojsk wewnętrznych i służby granicznej278. Łącznie wykorzystano około 50
jednostek pływających i 7 tys. żołnierzy. Główną częścią manewrów był desant
morski przeprowadzony na plażach obwodu Kaliningradzkiego a mający
prawdopodobnie odwzorowywać zajmowanie plaż na wybrzeżu Polski. Wcześniej przeprowadzono odpowiednie rozpoznanie oraz ćwiczono oczyszczanie wybrzeża z
min. Osłonę z powietrzna zapewniało około 30 samolotów i śmigłowców z 689.
Pułku Lotnictwa Myśliwskiego Floty Bałtyckiej z Czkałowska, 159. Pułku
Lotnictwa Myśliwskiego 6. Armii Lotniczej z Biesowca i 4. Pułku Lotnictwa
Szturmowego Floty Bałtyckiej z Czerniachowska. Klasyczny desant piechoty
morskiej nie udał się z powodu zbyt dużych fal, przeprowadzono jedynie desant z
poduszkowców. Następnie przeprowadzono blokadę i izolację atakowanychterenów od strony morza279. Manewry mimo, iż przeprowadzone na dużą skalę i
łączone z ćwiczeniami „Zachód 2009”, nie zostały notyfikowane organizacjom
międzynarodowym.
278 Russia holds large-scale Ladoga-2009 military drills,
http://en.rian.ru/mlitary_news/20090818/155844811.html, 18.08.2009.279 A. Goławski, T. Wróbel, s. 52.
88
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 89/128
Oprócz tego odbywają się ćwiczenia o bardziej ograniczonym charakterze.
Krążownik „Piotr Wielki” wraz z niszczycielem rakietowym „Admirał
Czabanienko” i dwiema pomocniczymi jednostkami pływającymi zakończył 10
marca 2009 roku półroczny rejs po całym świecie. Najpierw statki przebywały zwizytami w portach Libii, Turcji i Francji. Na przełomie listopada i grudnia 2008
roku zespół okrętów pod dowództwem wiceadmirała Korolewa wziął udział w
ćwiczeniach z siłami morskimi Wenezueli na wodach Morza Karaibskiego.
Ćwiczono procedury ratownicze i przeciwdziałanie terroryzmowi morskiemu.
Następnie grupa opłynęła Afrykę i udała się na Morze Arabskie, gdzie dołączono do
innych sił międzynarodowych biorących udział w ćwiczeniach INDRA 2009.
Pomiędzy 26 stycznia a 1 lutego „Piotr Wielki” współpracował z indyjskim
niszczycielem „Delhi”. Druga część ćwiczeń odbywała się w ramach misji
antypirackiej w rejonie wybrzeża Somalii. W lutym obrano kurs powrotny przez
Kanał Sueski, Morze Śródziemne, północną część Oceanu Atlantyckiego, a w
marcu powrócono na Morze Barentsa i do bazy w Siewieromorsku280.
Rosjanie, niejako dla równowagi, po manewrach przeprowadzonych z
udziałem sił morskich Indii ćwiczyli razem z armią chińską. W ramach „MisjiPokojowej” przeprowadzano w latach 2005 zarówno spektakularne działania wojsk
lądowych, jak też ćwiczenia morskie. Ze względu na zmasowany desant w jakim
obie strony się szkoliły, pojawiły się obawy, że prowadzone działania łudząco
przypominają scenariusz ataku na Tajwan. Było to jeszcze bardziej widoczne, gdy
„Misję Pokojową” powtórzono dwa lata później. Wymiar propagandowy
podkreślany przy manewrach „Zachód” i „Ładoga” istotny jest zatem również w
przypadku manewrów w tym rejonie świata. Wymiar praktyczny posiadały zaśćwiczenia “Black Sea Harmony”, do których Rosja oficjalnie przystąpiła 27
grudnia 2006 roku. Zostały one zainicjowane przez Turcję w 2004 r. w celu
ochrony transportu morskiego na akwenie Morza Czarnego przed atakami
terrorystycznymi.
W obliczu poprawy relacji z Ukrainą, pojawiła się możliwość kooperacji
jednostek należących niegdyś do jednej Floty. Pierwsze od 7 lat wspólne ćwiczenia280 M. Nałęcz, Okręt flagowy Floty Północnej wraca do bazy , „Przegląd Morski” 2009 nr6, s. 50.
89
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 90/128
morskie zostaną przeprowadzone w dniach od 22 do 25 czerwca 2010 roku.
Marynarze będą ćwiczyć m.in. przeprowadzanie operacji ratunkowych w rejonach
kryzysowych.
Obecnie ciężko jest porównywać potencjał rosyjskiej floty z dawnym przeciwnikiem z czasów zimnej wojny, czyli Stanami Zjednoczonymi. Ilościowo
rosyjska flota wojenna znacznie ustępuje US Navy, a w dodatku większość
jednostek amerykańskich jest sprawna. W rosyjskiej Marynarce Wojennej te
proporcje są odwrotne. O sile amerykańskiej marynarki stanowią grupy
lotniskowców mogące podróżować po całym świecie, przenosząc na pokładach
łącznie kilkaset samolotów i tysiące żołnierzy gotowych do walki w każdym rejonie
świata. Amerykanie mają na stanie tuzin lotniskowców. Rosjanie mają tylko jeden,
w dodatku nie w pełni sprawny. Kiedy w roku 1996 „Admirał Kuzniecow” odbył
dłuższą podróż po Atlantyku, w jej trakcie doszło do uszkodzenia okrętu. Następna
próba nastąpiła 12 lat później, kiedy to do lotniskowca dołączyły mniejsze jednostki
i razem odbyły rejs dookoła kontynentu europejskiego. Przeprowadzono w tym
czasie wspólne ćwiczenia z siłami morskimi Włoch. Okręty manewrowały pod
wspólnym dowództwem, odparły atak szybkich jednostek nawodnych, przeprowadziły ostrzał artyleryjski do celów nawodnych, a także ćwiczyły łączność
radiową 281.
Dziś wiadomo, że każde dłuższe wyjście lotniskowca w morze wiąże się z
nowymi awariami oraz kosztami jakie trzeba ponieść na ich naprawę. Poza tym
model „Admirał Kuzniecow” nie jest w stanie przewozić na swoim pokładzie takiej
ilości sprzętu co amerykańskie lotniskowce. Okrętowi nie służy też przebywanie w
arktycznych bazach Floty Północnej, dlatego co jakiś czas pojawiają się planyokresowego przebazowania go na Morze Czarne282. Podobnie wygląda sytuacja w
przypadku rodzimych okrętów desantowych, które nie tylko swoją ładownością, ale
przede wszystkim zakresem możliwości ustępują konstrukcjom zachodnim.
281 M. Nałęcz, Rejs lotniskowcowej grupy uderzeniowej, „Przegląd Morski” 2008 nr 6, s.
53.282 R. Śmigielski, Rola Floty Czarnomorskiej w polityce zagranicznej i bezpieczeństwaRosji, „Biuletyn” PISM 2008 nr 57, s. 2.
90
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 91/128
Uniemożliwia to realizację założeń Putina o uzyskaniu pełnej mobilności i
samowystarczalności rosyjskich sił zbrojnych283.
Lotnictwo morskie posiada obecnie mniejsze znaczenie niż jednostki
podporządkowane Siłom Powietrznym. Prawdopodobnie w niedługim czasie utraciono resztę wartości bojowej, ponieważ nie ma w planie przeprowadzonej na dużą
skalę wymiany uzbrojenia. Średni nalot roczny pilotów oceniany jest jedynie na
około 40 godzin284.
Pozytywnie ocenianym komponentem WMF jest piechota morska. Wysoce
ukompletowana, dobrze wyposażona i wyszkolona zawsze uznawana była za jedną
z najbardziej elitarnych formacji w rosyjskiej armii. Z tego powodu
wykorzystywano ją nie tylko w wojnie z Gruzją, ale też w czasie wojen w
Czeczenii, mimo iż nie jest to teren do walki w którym „marines” zostali pierwotnie
wyszkoleni. Ich główne zadanie miało polegać na przeprowadzaniu desantów
taktycznych na obszarach położonych w pobliżu swoich granic, szczególnie na
zamkniętych akwenach takich jak Morze Bałtyckie, Czarne czy Japońskie. Dlatego
też rosyjska flota nie posiadał wielkich okrętów desantowych tak jak armie
największych państw członkowskich NATO. Na wyposażeniu sił rosyjskichznajdowały się natomiast szybkie poduszkowce służące do desantu małych
oddziałów. W mniejszych stopniu planowano również przeprowadzanie desantów
ze śmigłowców.
W Czeczenii postawiono przed piechotą morską bardzo ciężkie zadanie.
Jednostki ćwiczące dotąd głównie desanty, walkę na morzu i na plażach musiały
teraz prowadzić działania zbrojne w terenie zurbanizowanym. W dodatku „marines”
stali się częścią grup szturmowych atakujących frontalnie pozycję Czeczenów.Jednak ci elitarni żołnierze zdali ten nieoczekiwany test, czego dowodem było
zawiśnięcie sztandaru z krzyżem św. Andrzeja, czyli symbolem Marynarki
Wojennej, nad ruinami pałacu prezydenckiego w Groznym. Później morscy
piechurzy walczyli jeszcze w Argunie, Szali, Gudermesie, Wiedeno, Agiszti,
Dachu-Borzoj i Kirow-Jurt. W wojnach czeczeńskich brali udział żołnierze z tak
283
Z. D. Barany, Democratic breakdown and the decline of the Russian military ,Princeton 2007, s. 164.284 „The Military Balance” 2009, s. 221.
91
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 92/128
oddalonych od siebie jednostek jak 55. Dywizja, 61. Brygada, 336. Brygada, 103.
Pułk i 876. Batalionu Powietrzno-Desantowego. W drugiej wojnie czeczeńskiej
uczestniczyły 414. Batalion Desantowo-Szturmowy i ponownie 876. Batalion.
Walki stoczono m.in. pod Wiedeno i Nożaj-Jurt. Straty w tym konflikcie szacuje sięna 172 żołnierzy oraz 564 rannych285.
W roku 2008 piechota morska została wykorzystana w bardziej przyjaznym
dla niej środowisku. Mimo, iż nie przeprowadzono desantu na teren wroga, to
przetransportowano drogą morską około pół tysiąca morskich piechurów z 810.
Pułku stacjonującego na Krymie do portu Oczamczira w Abchazji. Ze względu na
dynamikę konfliktu, pułk nie wziął udziału w walkach. Poza tym krótkim epizodem
aktywność pododdziałów piechoty morskiej ogranicza się do udziału w
ćwiczeniach. W ostatnich latach zaczęły też regularnie stacjonować na większych
okrętach wyruszających w podróż po obcych akwenach. Uzasadnia się to
zagrożeniem terrorystycznym i piractwem.
Mimo to wiadomym jest, że utrzymywaniu wysokiego stopnia sprawności i
gotowości bojowej piechocie morskiej nie sprzyja brak pieniędzy na
przeprowadzanie desantów oraz niewystarczająca dla liczącej prawie 10 tys.żołnierzy formacji, ilość sprawnych okrętów i śmigłowców desantowych. By
maksymalnie odwzorować zadania bojowe wykonywane przez te jednostki,
należałoby również wykorzystać wsparcie okrętów rakietowych znajdujących się w
pobliżu oraz lotnictwa szturmowego i bombowego. Do tej pory takie manewry były
zdecydowanie zbyt kosztowne, nawet w czasie najlepszej koniunktury
gospodarczej. Ważne dla gotowości bojowej rosyjskich „marines” jest podniesienie
ukompletowania oddziałów286 oraz ilości żołnierzy kontraktowych.Ocena rosyjskiej floty jest negatywna nie tylko w porównaniu z militarnym
supermocarstwem. Jeśliby porównać potencjalnych przeciwników poszczególnych
Flot rosyjskich, zobaczymy że tracą one również dominującą pozycję w regionach,
w których operują. Flota Bałtycka ma już mniejszy potencjał niż flota Republiki
Federalnej Niemiec, natomiast Flota Czarnomorska ustępuje flocie tureckiej. Gdyby
285 M. Gawęda, Czarny beret i tielniaszka, „Komandos” 2009 nr 3, s. 12.286 W roku 1995 poziom ten wynosił 65%. Tamże, s. 10.
92
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 93/128
nie wyposażenie w głowice jądrowe, Flota Oceanu Spokojnego operująca na
Dalekim Wschodzie przedstawiałaby mniejszy potencjał bojowy niż floty Chińskiej
Republiki Ludowo-Demokratycznej i Japonii. Negatywna tendencja w najbliższym
czasie nie ulegnie zmianie, brakuje bowiem możliwości finansowych by nadrobićzaległości dwóch ostatnich dekad, a już niedługo duża ilość statków będzie musiała
zostać wycofana ze służby z powodu przekroczenia resursów.
Zarówno władze rosyjskie jak i dowództwo wojskowe są świadome stanu w
jakim znajduje się flota wojenna oraz znaczenia jakie posiada. Zaprezentowana
powyżej znacząca aktywność wskazuje na uniwersalność celów i możliwości jakie
stoją obecnie przed siłami morskimi. W największym stopniu spośród wszystkich
konwencjonalnych rodzajów sił zbrojnych mogą współdziałać z innymi państwami
w ramach międzynarodowych inicjatyw. Jest to szczególnie ważne w obliczu
współczesnych zagrożeń terrorystycznych, wciąż uciążliwego problemu piractwa
morskiego oraz konieczności kontrolowania skupisk bogactw naturalnych i szlaków
transportowych.
4.3. Modernizacja
W odpowiedzi na mnożące się problemy dowództwo rosyjskiej armii starało
się przedstawić swoje propozycje poprawienia stanu rosyjskiej foty wojennej. W
roku 1997 kontradmirał Walery Aleksin zaproponował by docelowo posiadać 300-
320 nowoczesnych jednostek, w tym 2 lotniskowce, 10-12 krążowników
rakietowych, 35-40 niszczycieli, 40-50 fregat, 30-40 okrętów desantowych, 70
niszczycieli min oraz 70 atomowych okrętów podwodnych287. Już wtedy wiadomo
było, że są to wymagania niemożliwe do spełnienia. W następnych projektach
stopniowo zmniejszano założenia ilościowe, ale wciąż były to plany przekraczające
możliwości finansowe Federacji Rosyjskiej. Dlatego zrezygnowano ze stawiania
pułapów ilościowych dla każdego typu morskiego uzbrojenia i zaczęto przedstawiać
ogólne kierunki inwestycyjne oraz podkreślać znaczenie jakości okrętów kosztem
ich ilości. Admiralicja nie zaniechała jednak swoich futurystycznych wizji.287 T. Wróbel, Bałtyk…, s. 30.
93
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 94/128
Dowódca Marynarki Wojennej, admirał Władimir Wysocki na konferencji prasowej
4 kwietnia 2008 roku przedstawił plan odbudowywania potęgi morskiej Rosji.
Zgodnie z nim w okolicach połowy XXI wieku Rosjanie zbudują pięć lub sześć
lotniskowcowych grup uderzeniowych mogących operować w różnych miejscachna Ziemi288.
Zgodnie z „Doktryną Morską Federacji Rosyjskiej na okres do 2020 r."
morskie siły strategiczne pozostaną ważnym komponentem armii rosyjskiej.
Planowane jest nawet zwiększenie ich znaczenia, poprzez przeniesienie większej
liczny głowic jądrowych do sił morskich oraz prace nad nowym uzbrojeniem.
Bardzo kapitałochłonnym i do tej pory związanym głównie z wieloma
komplikacjami, jest projekt wprowadzenia nowych międzykontynentalnych rakiet
balistycznych Buława. Prowadzone przez kilka ostatnich lat testy często kończyły
się niepowodzeniem. Fundamentem morskich sił strategicznych mają być atomowe
okręty podwodne czwartej generacji klasy Boriej oraz wielozadaniowe okręty
atomowe typu Jasen289. Trzeba przyznać, że postęp tego planu jest widoczny,
następne jednostki są obecnie w produkcji. Mają one jednak pewne wady. Nie mogą
swobodnie operować na zamkniętych, płytkich akwenach. Z tego powodu zaznaczasię, że produkcja nowych okrętów konwencjonalnych również nie może zostać
zmarginalizowana. Od niej zależy potencjał bojowy Flot Bałtyckiej,
Czarnomorskiej i Flotylli Kaspijskiej. Jeżeli nie zostaną przezbrojone w nowe
jednostki o napędzie konwencjonalnym, staną się w niedługim czasie składnicą
złomu.
Ponadto w Doktrynie wspomina się o znaczeniu lotniskowców i
uniwersalnych okrętów nawodnych. Potrzebne są głównie niszczyciele nowejgeneracji, jak również nowe typy fregat i korwet rakietowych oraz okręty
desantowe. Podsumowując, armii rosyjskiej brakuje wszystkich typów wielkich
okrętów. Z drugiej strony, obecna ilość małych okrętowych przybrzeżnych i
patrolowych przekracza jej potrzeby. Fakt ten sprawia, że rosyjska Marynarka
Wojenna może zapewniać bezpieczeństwo swoich wybrzeży, ale nie jest w stanie
realizować strategicznych interesów w innych rejonach świata. Brak możliwości
288 M. Nałęcz, Ambitne plany budowy sił morskich, „Przegląd Morski” 2008 nr 8, s. 59.289 M. Nałęcz, Problemy z Buławą, „Przegląd Morski” 2010 nr 3, s. 56.
94
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 95/128
wysłania na inny kontynent sprawnej i silnej grupy lotniskowcowej pokazuje, że
rosyjska armia dawno już utraciła status supermocarstwa militarnego. Pozycja
mocarstwa regionalnego, która jest bardziej osiągalna dla państwa rosyjskiego,
wymagać będzie raczej budowy nowoczesnych korwet i fregat, dzięki czemu będziemożna realizować interesy państwa w odległości około 500 km od brzegu. Tego
typu mniej ambitne i bardziej realne założenia znalazły się w „ Planie rozwoju
WMF na okres 2040–2050”290.
Rozbudowie powinna też podlegać infrastruktura brzegowa oraz remontowa.
Ale nawet dobrze rozwinięta sieć stoczni i miejsc serwisu, nie pomoże jeśli
utrzymane zostanie takie zróżnicowanie modeli jak obecnie. Przy konstruowaniu
okrętów jednej serii dochodziło dotąd do różnicowania poszczególnych jednostek
jeśli były przeznaczone dla własnej armii lub na eksport. Dokupywanie jednostek
zagranicznych tylko zwiększy chaos w tej dziedzinie.
Nowe inwestycje wymagane są też na poziomie małych jednostek. Statki o
specjalnym przeznaczeniu, takim jak niszczenie min, patrolowanie, ratownictwo,
walka radioelektroniczna czy wykrywanie obcych jednostek nawodnych i
podwodnych, wymagają wyposażenia w nową elektronikę, uzbrojenie oraz systemykierowania ogniem. W planach jest też budowa atomowego lodołamacza III
generacji. Związane jest to z topnieniem pokrywy lodowej na Arktyce i
koniecznością zapewnienia sobie kontroli nad ukrytymi tam złożami surowców
energetycznych.
Szybkiej interwencji wymaga lotnictwo morskie. Jego starzenie się obniża
możliwości ochrony własnych wybrzeży, strefy ekonomicznej oraz poszukiwania
nowych złóż surowców strategicznych, m.in. na Arktyce. Duże nadzieje związanesą z planami wprowadzenia do służby nowego wielozadaniowego samolotu
powstającego na bazie gruntownie zmodernizowanego Su-33. Lotnictwo
przeznaczone do zwalczania okrętów podwodnych czeka na wymianę samolotów
Tu-142 i Ił-38.
Potencjał bojowy rosyjskiej Marynarki Wojennej co roku ulegał regresji.
Tendencji tej nie przerwały ambitne plany modernizacyjne. W ciągu kilku290 J. Bojko, Tendencje rozwojowe sił morskich Federacji Rosyjskiej, „Przegląd Morski”2007 nr 1, s. 39.
95
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 96/128
następnych lat, ostatnie jednostki wyprodukowane w czasach ZSRR nie będą w
stanie wyjść z portów. Jeżeli będą dalej utrzymywane w służbie bez gruntownych
remontów, jedyną ich zdolnością bojową może być możliwość oddawania strzałów
pociskami balistycznymi z portów, w których się znajdują. Faktyczną wartość przedstawiać będą jednostki wyprodukowane już w czasach Federacji Rosyjskiej,
które są co prawda nowsze, ale nie można ich zaliczyć do najnowszych i najbardziej
zaawansowanych konstrukcji. Doraźnym rozwiązaniem tego problemu może być
chociażby import nowoczesnego uzbrojenia z państw NATO. Nie zapewni to
jednak długofalowego rozwoju rosyjskich sił morskich, potrzebny jest bowiem
znaczny postęp technologiczny w produkcjach rodzimego przemysłu
zbrojeniowego, m.in. szersze wykorzystanie technologii stealth.
Rozdział 5
Siły specjalne
W obecnej strukturze sił zbrojnych nie został wyodrębniony taki rodzaj
wojska jak siły specjalne. Jednakże po to by mieć porównanie z armiami państw NATO, gdzie wyodrębnianie oddziałów specjalnych jest dość powszechne, w tym
rozdziale opisane zostaną jednostki elitarne, zarówno podporządkowane armii jak i
innym strukturom siłowym. Co prawda Wojska Powietrznodesantowe (Wozduszno-
Diesantnyje Wojska, WDW) i Specnaz GRU częściowo podporządkowane były lub
wciąż są Wojskom Lądowym, ale ze względu na swój charakter i potencjał bojowy
oraz wykonywane zadania zasługują na wyodrębnienie i bardziej szczegółowy opis.
Natomiast Jednostki antyterrorystyczne, mimo że podlegają Ministerstwu Spraw
Wewnętrznych, pojawiają się w tym rozdziale ponieważ wykazują duże
podobieństwo do takich formacji jak amerykański Delta Force, brytyjski SAS czy
polski GROM, a te uważane są za jednostki wojskowe. Należy też zaznaczyć że
określenie siły specjalne (wojska specjalne) będzie tutaj rozumiane w sposób
przyjęty powszechnie na świecie, czyli w odniesieniu do jednostek elitarnych. W
armii rosyjskiej pojawia się bowiem określenie wojska specjalne, ale odnosi się ono
96
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 97/128
do różnego rodzaju służb i jednostek o charakterze pomocniczym lub wspierającym
pododdziały bojowe291.
Swego czasu pojawił się pomysł by WDW i Specnaz połączyć i stworzyć z
nich pewien rodzaj Prezydenckiej Gwardii albo Specjalnej Rezerwy. Wyłączonespod zwierzchności operacyjnej dowódców Okręgów Wojskowych pozostawałyby
do dyspozycji głowy państwa na wypadek sytuacji kryzysowej wymagającej
natychmiastowej reakcji292. Pomysł ten jednak nie doczekał się realizacji, dlatego
opisane poniżej formacje nie są połączone ani umiejscowione w tym samym
miejscu struktury sił zbrojnych. Łączy je jednak kilka cech: wysoki poziom
wyszkolenia bojowego i zdyscyplinowania, dobre uzbrojenie, możliwość szybkiej
mobilizacji i wykorzystania w odległych miejscach oraz na ogół ochotniczy
charakter. Przysługuje im też chociażby przywilej noszenia słynnego podkoszulka
w biało-niebieskie paski (tielniaszki).
5.1. Wojska powietrznodesantowe
Wojska Powietrznodesantowe, określane też czasami jako Powietrzne SiłySzturmowe, są największą spośród elitarnych formacji rosyjskiej armii. Ich początki
sięgają połowy lat 30-tych XX wieku, kiedy to na wniosek marszałka ZSRR
Michaiła Tuchaczewskiego stworzono i bardzo szybko rozwinięto ten pionierski
rodzaj wojsk. Był to czas kiedy wojska aeromobilne na świecie dopiero
powstawały, wobec tego wielki pokaz jaki urządzono przed dowódcami z Wielkiej
Brytanii i Francji wywarł na nich bardzo duże wrażenie. W latach 30-tych ZSRR
dominował jeśli chodzi o liczebność jednostek powietrznodesantowych w
porównaniu z innymi armiami. Formacja ta była podporządkowana w owym czasie
głównodowodzącemu Sił Powietrznych i ściśle z lotnictwem współpracowała, gdyż
nie posiadała swoich oddziałów lotnictwa transportowego. W latach 1956-64
spadochroniarze przeszli pod nadzór głównodowodzącego Wojsk Lądowych. Po
krótkich perturbacjach na początku lat 90-tych wojska zostały bezpośrednio
291 Są to np. pododdziały chemiczne.292 S. J. Blank, Russia’s Armed Forces on the brink of reform, Carlisle 1998, s. 25.
97
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 98/128
podporządkowane ministrowi obrony i szefowi sztabu generalnego jako
samodzielny rodzaj sił zbrojnych. Następnie planowano utworzyć oddzielną
strukturę łączącą w sobie różnego rodzaju jednostki szybkiego reagowania,
jednakże reforma ta się nie udała. Mimo licznych protestów w roku 1996 ponownie podporządkowano „diesantników” głównodowodzącemu Wojsk Lądowych.
Sytuacja ta nie trwała długo, bowiem rok później ponownie rozwiązano aparat
głównodowodzącego Wojsk Lądowych i przywrócono Wojskom
Powietrznodesantowym autonomię293.
W czasach ZSRR spadochroniarze odgrywali ważną rolę. Byli awangardą
armii radzieckiej, jako pierwsi walczyli w Afganistanie, a potem tłumili zamieszki
w republikach radzieckich. Redukcje przeprowadzone w latach 90-tych nie ominęły
oczywiście wojsk powietrznodesantowych. Jeszcze w roku 1990 tworzyło je aż 8
dywizji, nie licząc samodzielnych brygad. W wyniku rozpadu ZSRR Białoruś
przejęła stacjonującą w Witebsku 103. Dywizję, 105. Dywizja z Fergany została
włączona do uzbeckich sił zbrojnych, zaś 102. Dywizja z mołdawskiego
Kiszyniowa została podzielona między Rosję i Ukrainę. Poza granicami Federacji
Rosyjskiej pozostało 58% bazy szkoleniowej, a w tym aż 19 poligonów
294
. Późniejdoszło również do rozwiązania części jednostek znajdujących się na terytorium
rosyjskim, a liczba żołnierzy została ograniczona prawie dwukrotnie, bowiem
jeszcze w roku 1996 było 64,3 tys. spadochroniarzy295. Obecnie rosyjskie siły
aeromobilne liczą 35 tys. żołnierzy i są uformowane w 4 dywizje (7. Gwardyjską
„Czerkaską” w Noworosyjsku, 76. Gwardyjską „Czernichowską” w Pskowie, 98.
Gwardyjską „Swirską” w Iwanowie oraz 106. Gwardyjską w Tule), 3 niezależne
brygady (11. w Ułan-Ude, 31. w Uljanowsku oraz 83. w Ussuryjsku) oraz jedenośrodek szkoleniowy o wielkości brygady. Oznacza to, że na stanie każdego z
okręgów wojskowych znajduję się tego typu jednostka. Każda z dywizji ma w
swoim składzie dowództwo i sztab, 3 pułki powietrznodesantowe, pułk artylerii,
293 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 117-118.294 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 405.295 T. Wróbel, Niebieskie berety , „Polska Zbrojna” 1998 nr 23, s. 33.
98
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 99/128
pułk artylerii przeciwlotniczej, dywizjon artylerii przeciwpancernej, kilka
batalionów wsparcia i batalion albo kompanię rozpoznania296.
Uzbrojenie jednostek powietrznodesantowych stanowią wozy bojowe
BMD297
, transportery opancerzone BTR-D, wozy rozpoznawcze BRDM-2,moździerze samobieżne 2S9 „Nona”, haubice D-30, działa przeciwlotnicze ZSU-
23/3 oraz ręczne zestawy wyrzutni rakiet przeciwlotniczych i przeciwpancernych.
296
R. Śmigielski, Osierocona…, s. 407.297 Specjalna wersja wozu BWP, która może być desantowana z samolotu naspadochronie z załogą w środku.
99
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 100/128
Do zadań wojsk powietrznodesantowych w okresie wojny należy298:
• Przeprowadzanie desantów na terytorium przeciwnika, poza granicami
frontu, w celu przejęcia bądź zniszczenia ważnych dla atakowanej strony
obiektów.• Desantowanie się i wprowadzanie chaosu na terytorium nieprzyjaciela, w
celu ułatwienia działań własnej piechoty morskiej szturmującej wybrzeże
nieprzyjaciela albo nacierających sił lądowych.
• Dezorganizacja dowodzenia, zaopatrzenia i łączności przeciwnika.
• Wykorzystywanie manewrów okrążenia i oskrzydlenia wojsk nieprzyjaciela
aby umożliwić przełamanie frontu własnym jednostkom lądowym.
• Niszczenie desantów przeciwnika na własnym terytorium.
W okresie zagrożenia wojną, spadochroniarze mają wzmacniać siły broniące granic,
chronić ważne dla obronności państwa obiekty, niszczyć uderzenia sił specjalnych
przeciwnika oraz zwalczać ataki terrorystów i grup przestępczych299.
Rekrutacja do WDW umożliwia odpowiedni dobór najlepszych kandydatów.
Na komisji lekarskiej wybiera się zdrowych i najbardziej sprawnych i
wysportowanych młodzieńców-ochotników. Bada się również inteligencję,wytrzymałość psychiczną i lojalność. Po wcieleniu do wojska rekrut przechodzi
ciężkie szkolenie bojowe, intensywne szkolenie strzeleckie i zajęcia podnoszące
wytrzymałość i sprawność fizyczną oraz ćwiczące umiejętności walki wręcz. Duży
nacisk oczywiście kładzie się na wykonywanie skoków spadochronowych,
prowadzonych o różnych porach dnia i nocy oraz w różnych warunkach
pogodowych300. Dyscyplina w czasie służby jest surowa, co spowodowane jest
zadaniami do jakich są przeznaczeni spadochroniarze oraz warunków działania na
terenie nieprzyjaciela.
Jak już zostało wspomniane wcześniej, najbardziej wartościowe i mobilne
pododdziały Wojsk Powietrznodesantowych były wysyłane do Czeczenii oraz298 R. Śmigielski, Rosyjskie Wojska Powietrznodesantowe,http://wschod.progrock.pl/index.php?section=article&id_article=26, 02.06.2005.299 Ostatnie zadanie powinno być wykonywane we współpracy z wewnętrznymi
strukturami bezpieczeństwa państwa rosyjskiego.300 Ch. Mann, M. Ryan, A. Stilwell, Encyklopedia oddziałów specjalnych : taktyka,historia, strategia, uzbrojenie, Warszawa 2003, s. 211.
100
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 101/128
Gruzji, bez względu na odległość własnych baz od rejonów walki. Stanowiły
również główny komponent rosyjskich sił pokojowych wysyłanych z mandatem
ONZ i WNP na tereny byłej Jugosławii oraz do Abchazji. Udział w tych konfliktach
pokazał, że mimo wysokiej sprawności bojowej, spadochroniarze rosyjscy nie są przystosowani do udziału we współczesnych konfliktach i misjach pokojowych. Ich
sprzęt oraz wyszkolenie zakłada prowadzenie działań ofensywnych w jeszcze
większym stopniu niż Wojska Lądowe. Mimo lepszego wyposażenia i dyscypliny,
spadochroniarze ponieśli znaczne straty w trakcie walk w Czeczenii. Szacuje się je
na 378 żołnierzy301. Formacja ta musi przejść zmiany w sposobie działania, zmiany
zarówno na poziomie koncepcyjnym jak i mentalnym samych żołnierzy. Mimo
wszystko, widać pewne symptomy zmian w charakterze tej formacji. Wycofanie
części ciężkiego sprzętu, m.in. wyrzutni rakiet kalibru 122 mm, może świadczyć o
dążeniu do przekształcenia jej z oddziałów desantowo-szturmowych w lżejsze a
bardziej mobilne i szybciej reagujące jednostki.
W trakcie wojny z Gruzją udział w walkach brały m.in. pododdziały 10.
Pułku Powietrznodesantowego. Ponieważ realizowali oni wcześniej misję pokojową
w Abchazji to do walki weszli najszybciej. Później w rejon walk przerzucono jeszcze pododdziały 7., 76. i 98. Dywizji. Spadochroniarze również tym razem nie
mieli okazji do wykonywania zadań do których zostali przeszkoleni.
Przetransportowano ich drogą powietrzną do baz w na Kaukazie, a następnie
uzbrojono w ciężki sprzęt i przyłączono do oddziałów zmechanizowanych.
W ten sposób mogło zostać przetransportowanych nawet 9 tys. żołnierzy302.
Większość „desantników” wsparła siły abchaskie walczące przeciw Gruzinom. Po
zajęciu Wąwozu Kodori spadochroniarze niszczyli infrastrukturę portu w Poti.Bardzo pozytywnie oceniono działania 247. Pułku z 7. Dywizji, który zajął bazę w
Senaki wraz ze znajdującymi się tam gruzińskimi czołgami, wozami bojowymi,
transporterami opancerzonymi oraz wyrzutniami rakiet przeciwlotniczych BUK-1.
Na froncie osetyjskim walczył m.in. 104 pułk należący do 76. Dywizji. Przebył on
drogę od Cchinwali przez Chetagurowo i Wariani, aż do Gori na terytorium Gruzji.
Pierwszy poważny kontakt bojowy nastąpił w Wariani, gdzie stoczono krótką i
301 T. Wróbel, Niebieskie…, s. 33.302 M. Gawęda, Specnaz w boju, „Komandos” 2009 nr 1, s. 16.
101
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 102/128
zwycięską walkę oraz przejęto sprzęt nieprzyjaciela. Następnie zajęto wzgórze w
pobliżu Gori skąd prowadzono skuteczny ostrzał wojsk gruzińskich. Po zajęciu
miejscowości ponownie udało się zabezpieczyć i skonfiskować gruzińskie
uzbrojenie.Poszczególne dywizje i brygady nie reprezentują równego potencjału
bojowego. Różni się nawet stopień ich ukompletowania, podobnie jak ma to
miejsce w Wojskach Lądowych. Wskaźnik ten waha się pomiędzy 50-90%, choć
zgodnie z założeniami powinien wynosić co najmniej 80%303. Poza tym Wojska
Powietrznodesantowe dotykają podobne problemy jak inne rodzaje sił zbrojnych.
Żołnierze zarabiają mało, mają problemy z otrzymaniem służbowych mieszkań,
natomiast poborowi poddawani są „diedowszczinie”. Sprzęt starzeje się, a wymiana
na nowszy, np. wozy bojowe BMD-3 i BMD-4, postępuje zbyt powolnie. Wciąż
jednak Wojska Powietrznodesantowe pozostają jednym z najlepszych elementów
rosyjskich sił zbrojnych, który w pierwszej kolejności można wysłać zarówno jako
komponent sił pokojowych jak i do walki w konflikcie zbrojnym. Co więcej,
planowane jest pełna profesjonalizacja wojsk aeromobilnych, poczynając od 76.
Pskowskiej Dywizji
304
.
303 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 405.304
P. K. Baev, The Trajectory of the Russian Military: Downsizing, Degeneration, andDefeat, [w:] S. Miller, D. V. Trenin (red.), The Russian Military: Power and Policy ,Cambridge 2004, s. 68.
102
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 103/128
5.2. Specnaz
Nazwą Specnaz (specialnoje naznaczenije) określa się różnego rodzaju
jednostki komandosów przeznaczone, jak wskazuje nazwa, do wykonywania
specjalnych zadań bojowych. Formacja tego typu była unikatowa w porównaniu z
jednostkami specjalnymi w armiach innych państw. Unikatowa z tego powodu, że
żadnemu innemu państwu, nawet Stanom Zjednoczonym nie udało się wyszkolić
tak dużej liczby komandosów. Specnaz GRU podzielony był bowiem na brygady.
Jego szczególny charakter wynika również z tego, że łączy w sobie jednostki
specjalne, desantowe, rozpoznawcze i wywiadowcze. Ciężko doszukać sięwłaściwego odpowiednika w innych armiach, odpowiednika który
charakteryzowałby się tak dużą wszechstronnością i zakresem zadań przed nim
stawianych. Tylko częściowo do Specnazu GRU można porównać polski 1 Pułk
Specjalny Komandosów z Lublińca. Do niedawna jednostka ta mimo, że wyróżniała
się poziomem wyszkolenia i przeznaczeniem, podległa była Dowództwu Wojsk
Lądowych. Tak samo tworzyła duży samodzielny oddział żołnierzy specjalnego
przeznaczenia, a jednocześnie uznawana była za jeden z oddziałów piechoty.Brygady Specnazu GRU podlegają operacyjnie Okręgom Wojskowym oraz
ich dowódcom. Jednak bezpośrednio zawsze znajdowały się w strukturach wywiadu
wojskowego (GRU), czyli w efekcie Sztabowi Generalnemu z pominięciem
dowództw rodzajów sił zbrojnych. Dlatego przyjęło się by nazywać całą formację
Specnazem GRU, ponieważ niektóre jednostki specjalne wojsk wewnętrznych albo
służb bezpieczeństwa również określane są jako Specnaz305. To nietypowe
umiejscowienie w strukturze sił bezpieczeństwa wynika z zadań jakie w okresie
wojny albo zagrożenia wojną mają wykonywać komandosi. Sukces ich działalności
zależy w dużym stopniu od bezpośredniego dostępu do informacji wywiadowczych.
Dodatkowo, w skład Specnazu wchodzą nie tylko żołnierze, ale też szpiedzy306.
305 Z tego powodu dla odróżnienia podaje się również skrót instytucji, której podlegadana jednostka specjalnego przeznaczenia, np. Specnaz GRU, Specnaz FSB.306
Szpiedzy Specnazu przenikają różne środowiska, czasami są to sportowcy alboobsługa kadry sportowej wyjeżdżająca za granicę, a czasami są to wręcz obywateleinnych państw szpiegujący własne środowiska zawodowe i społeczne.
103
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 104/128
Wszechstronnie wyszkoleni agenci mogą nie tylko wyszukiwać cele i dostarczać
ważne informacje innym formacjom oraz przygotowywać ich atak, ale także
samemu likwidować cele, stanowiąc uderzeniowe formacje wywiadu
wojskowego307
. W czasie szkolenia duży nacisk kładzie się na różne sposoby pozyskiwania informacji, od podsłuchu i obserwacji, aż do kradzieży dokumentów i
przesłuchiwania jeńców. Poza tym Specnaz wykonuje m.in. następujące zadania
bojowe i wspierające308:
• Prowadzenie dywersji i sabotażu poprzez niszczenie obiektów
strategicznych i przemysłowych, np. baz wyposażonych w broń jądrową.
• Udzielanie pomocy innym rodzajom sił zbrojnych, np. naprowadzanie
własnych sił powietrznych na cele naziemne przeciwnika albo
przygotowanie miejsc do lądowania sił aeromobilnych.
• W razie konieczności prowadzenie regularnych działań bojowych na froncie
lub poza jego liniami, samodzielnie lub we współpracy z pododdziałami
zwiadowczymi jednostek lądowych, spadochroniarzami albo piechotą
morską.
•
Działalność antyterrorystyczna i kontrwywiadowcza, zwalczanie zbrojnychgrup zagrażających bezpieczeństwu państwa i ich baz.
• Działanie na rzecz bezpieczeństwa własnych obywateli i państwa poza jego
granicami, pomoc w ewakuacji, uwalnianie zakładników.
• Akcje poszukiwawcze i ratunkowe, odnajdywanie i ratowanie własnych
żołnierzy, pilotów poza granicami frontu.
• Prowadzenie operacji psychologicznych mających na celu obniżenie
możliwości obronnych przeciwnika. Można tego dokonywać przez
demoralizację żołnierzy i obywateli wrogiego państwa, kreowanie
pozytywnego wizerunku własnego państwa i przeciwdziałanie propagandzie
działającej na jego niekorzyść.
• Udzielanie pomocy i uzbrajanie sił partyzanckich działających na terenie
wrogiego państwa.
307 W. Suworow, Specnaz. Historia sowieckich sił specjalnych, Warszawa 1999, s. 15.308 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 359.
104
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 105/128
• Udział w operacjach pokojowych, pomocy humanitarnej i likwidacji
skutków klęsk żywiołowych.
Zmiany terytorialne, które nastąpiły w roku 1991 doprowadziły do utraty
zwierzchnictwa Moskwy nad częścią swoich sił specjalnych. Białoruś przejęłakontrolę nad 5. Samodzielną Brygadą Specjalnego Przeznaczenia, natomiast
Uzbekistan od tej pory mógł dysponować 15. Brygadą Specjalnego Przeznaczenia,
459. Batalionem i pułkiem szkolnym. Największą ilość Brygad Specnazu, bowiem
aż 3 przejęła Ukraina. Obecnie Specnaz GRU dysponuje 9 brygadami. Podobnie jak
dywizje i brygady powietrznodesantowe, są one rozmieszczone w każdym z
Okręgów Wojskowych. Najbardziej znane jednostki to 2. Samodzielna Brygada w
Peczorach koło Pskowa, 3. Samodzielna Brygada w Samarze, 12. Samodzielna
Brygada w Asbiest koło Swierdłowska, 14. Samodzielna Brygada w Ussyryjsku,
16. Samodzielna Brygada w Czuczkowie, 22. Gwardyjska Samodzielna Brygada w
Aksaj i 24. Samodzielna Brygada w Bierdsku koło Nowosybirska. W skład brygady
wchodzą pododdziały specjalne (bojowe), dowódcze i operacyjne, łączności,
oficerskie309, saperskie, przeciwpancerne oraz administracyjne. Uzbrojenie stanowią
karabinki szturmowe AK-74 i AN-94, pistolety z tłumikiem, noże i granaty. Dokażdej drużyny przypisany jest też karabin snajperski, granatnik przeciwpancerny,
ręczna wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych, radiostacja i zapas materiałów
wybuchowych. Ze względu na charakter wykonywanych zadań, poszczególne
jednostki określane są jako razwiedzcziki (spadochroniarze i zwiad dalekiego
zasięgu), rejdowiki (zwiad krótszego zasięgu, ale bardziej liczny) albo wysotniki310
(jednostki szturmowe i antyterrorystyczne).
Specyficzna rekrutacja i szkolenie sprawiają, że do Specnazu trafiają jeszczelepsi żołnierze niż do sił wojsk aeromobilnych. Sprawni fizycznie, inteligentni i
„politycznie godni zaufania” podpisują dokument zobowiązujący do lojalności
swojej formacji aż do śmierci. Następujące potem, ekstremalne przeszkolenie,
przeszło już do legendy i sprawiło, że przez dekady wszyscy potencjalni i realni
wrogowie ZSRR bardzo obawiali się Specnazu. Oprócz wyczerpujących ćwiczeń
309
W jej skład wchodzą weterani i dodatkowo przeszkoleni oficerowie i chorąży.Pododdział taki można wysłać na misję o najwyższym stopniu trudności i ryzyka.310 Ch. Mann, M. Ryan, A. Stilwell, s. 77.
105
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 106/128
fizycznych na torach przeszkód i w terenie, nowych komandosów szkolono do
samodzielnego przeżycia w najcięższych klimatycznie rejonach ZSRR, a potem
Federacji Rosyjskiej. Duży nacisk kładziono na umiejętność przetrwania w terenie
(survival) i znajomość topografii. Czasami nie dostarczano im racji żywnościowychaby musieli zdobyć ją sami, nawet kosztem własnej ludności. Ponadto ćwiczono
elementy walki wręcz, cichego zabijania, desantów spadochronowych i z
helikopterów, technik infiltracji, sabotażu i dywersji, użycia ładunków
wybuchowych311.
Mimo że początki Specnazu GRU sięgają roku 1950, a w roku 1961
wcześniejsze kompanie i bataliony rozbudowano do poziomu brygad, to swój
poważniejszy chrzest bojowy formacja przeszła dopiero w czasie interwencji
Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w roku 1968. Pododdziały Specnazu
przeprowadziły brawurowe operacje przejęcia lotniska w Pradze, a potem budynku
Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji312. Później nastąpiły
działania w trakcie wojny w Afganistanie. Mimo ograniczonych informacji na ten
temat wiadomo, że oprócz regularnych starć z wrogiem, realizowano również
charakterystyczne dla formacji zadania, czyli zwiad, dywersja i walka psychologiczna. Najprawdopodobniej największe nasilenie walk miało miejsce w
latach 1984-86313. Trudniejsze zadanie postawiono przed jednostkami Specnazu w
trakcie wojen w Czeczenii. W obliczu klęsk ponoszonych przez regularne oddziały,
zlecano komandosom prowadzenie typowych natarć na najmocniej bronione
pozycje przeciwnika, co było niezgodne z przeznaczeniem formacji. Mimo
poniesionych znacznych strat, użycie pododdziałów Specnazu GRU jako grup
szturmowych przynosiło lepsze rezultaty niż nawet najbardziej „elitarnych” pododdziałów jednostek zmechanizowanych czy pancernych. Konflikt w Czeczeni
zweryfikował bowiem, które jednostki zasługują wciąż na miano elitarnych, a które
dawno już utraciły taki status.
Z obawy przed ponowną kompromitacją jednostek regularnych rosyjskiej
armii, w czasie wojny z Gruzją Specnaz GRU ponownie przystosowano do zadań i311 Tamże, s. 75.
312 H. Herman, Działania specjalne w wojnach i konfliktach po II wojnie światowej,Warszawa 2000, s. 120.313 C. Schofield, Komandosi rosyjscy , Warszawa 1996, s. 89.
106
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 107/128
charakteru piechoty zmechanizowanej. Wykorzystane jednostki zostały wyposażone
w wozy bojowe i transportery opancerzone by móc toczyć otwartą walkę z
wojskami gruzińskimi. Część pododdziałów została jednak przeznaczona do
wykonywania specyficznych dla siebie zadań. Najwięcej informacji odnośnieaktywności Specnazu dotyczy dwóch batalionów „Wostok” i „Zapad”
sformowanych z Czeczenów i Dagestańczyków lojalnych wobec Federacji
Rosyjskiej, doświadczonych w walkach z własnymi rodakami. Należały do 42.
Dywizji Zmechanizowanej stacjonującej podówczas na terenie Czeczenii. Były to
bardzo rozbudowane jednostki, liczące od 800 do nawet 1500 żołnierzy, czyli
wielkością przypominające raczej pułk lub nawet brygadę314.
Pododdziały „Zapadu” prawdopodobnie dokonały zwiadu, a następnie
uczestniczyły w natarciu na pozycje Gruzinów broniących się w Wąwozie Kodori.
Być może doszło też do desantu poza linią obrony przeciwnika. Nieprzyjaciel nie
stawiał dużego oporu i dość szybko się wycofał. „Wostok” brał w tym czasie udział
w walkach w Osetii Południowej. Korzystając ze wsparcia przydzielonych
komandosom wozów BMP-2 prowadzono natarcie na Cchinwali. Przydzielona do
tego zadania kompanie „Wostoku” wykonała zadanie nie ponosząc strat. Następniedołączono do dużej zmechanizowanej kolumny wkraczającej na terytorium
właściwe Republiki Gruzji. W okolicy miejscowości Zemo Nikozi kolumna została
ostrzelana przez artylerię gruzińską i rozpoczęła się walka o te tereny. Gruzini
stawiali zaciekły opór i dopiero po ostrzale rosyjskich czołgów, artylerii i
śmigłowców szturmowych oraz likwidacji obserwatora artyleryjskiego udało się
przełamać obronę. Straty wśród Rosjan były stosunkowo duże315, bowiem wojska
gruzińskie nie zostały docenione i zaskoczyły swoją determinacją i organizacją. Wwalkach uczestniczyły także prawdopodobnie pododdziały 10. i 22. Samodzielnych
Brygad Specnazu oraz 45. Samodzielnego Pułku Specjalnego podległego Wojskom
Powietrznodesantowym. Brak jednak szczegółowych danych dotyczących ich
aktywności. Z powodów politycznych po zakończeniu wojny liczebność obu
314 M. Gawęda, Specnaz…, s. 12.315 Pododdział Specnazu nie poniósł strat, ponieważ znajdował się w tyle kolumny.
107
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 108/128
czeczeńskich batalionów została znacznie zmniejszona, a ich strukturę ograniczono
do poziomu kompanii316.
Obecnie podkreśla się oznaki ewolucji Specnazu w kierunku jednostek
specjalnych w stylu SAS, mimo iż konflikt w Gruzji wymusił użycie ich w całkiemodmiennym charakterze. Zmiany te wymuszone są nowym charakterem zagrożeń w
środowisku międzynarodowym. Wciąż jednak w doktrynie działania Specnazu
dominują zadania charakterystyczne dla wojny z przeciwnikiem państwowym o
podobnym potencjale i możliwych do wykonania w dłuższych niż 5 dni konfliktach.
Jednostki specjalnego przeznaczenia znajdują się nie tylko w strukturach
Wojsk Lądowych, ale również w ramach Marynarki Wojennej. Wśród zwykłych
pododdziałów piechoty morskiej, są również pododdziały morskich komandosów,
wyróżniających się na tle całości „marines”. Ich początki sięgają drugiej połowy lat
50-tych317. Na Morską Brygadę Specnazu składają się trzy bataliony. Są one w
różnym stopniu ukompletowane, ale określenie brygada jest raczej nieadekwatne,
ponieważ na ogół taka jednostka liczy niespełna 300 zawodowych marynarzy. Są to
wszechstronnie wyszkoleni żołnierze, potrafią wykonywać zadania powietrzno-
desantowe, wysokogórskie oraz podwodne. Do ich dyspozycji pozostawionounikatowe uzbrojenie takie jak miniaturowe podwodne okręty i skutery,
nowoczesną broń do strzelania pod wodą, stacje hydroakustyczne oraz innego
rodzaju sprzęt pomocny w akcjach dywersyjno-rozpoznawczych typowych dla grup
płetwonurków bojowych318.
W czasach zimnej wojny obserwowano działalność tych oddziałów na
obszarze Europy, w Libanie, w pobliżu Japonii i Szwecji oraz przeciwko bazom
USA na całym świecie. Obecne nie działają już w tak oddalonych od FederacjiRosyjskiej obszarach. Ich działania zaczynają upodabniać morski Specnaz to takich
formacji jak amerykański Navy SEALs, ponieważ dawne zadania zakładające
przygotowywanie dużych desantów zwykłych jednostek piechoty morskiej na
obszar innego państwa wydają się coraz mniej adekwatne do rzeczywistości. Ze
316 Decyzja ta związana była z walką o wpływy w Czeczenii pomiędzy prezydentem
Kadyrowem a dowódcą batalionu „Wostok”.317 H. Herman, Działania specjalne : wczoraj…, s. 172318 P. Kaliszewicz, Enklawa arsenał , „Przegląd sił zbrojnych” 2007 nr 4, s. 105.
108
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 109/128
względu na świetne wyszkolenie komandosów, można stawiać tej jednostce zadania
do wykonywania w środowisku morskim i nadmorskim o podwyższonym stopniu
trudności. Docelowo morski Specnaz może stać się odpowiednim narzędziem do
wykonywania błyskawicznych działań antyterrorystycznych w małych grupach,zachowując jednocześnie umiejętności szkolone jeszcze w czasach ZSRR.
5.3. Jednostki antyterrorystyczne
Ze względu na liczebność wojsk wewnętrznych oraz mnogość służb
bezpieczeństwa, w strukturach siłowych znajduje się wiele elitarnych oddziałówantyterrorystycznych. Rzecz jasna, jeszcze więcej tajemniczych oddziałów
specjalnych w strukturach bezpieczeństwa państwa funkcjonowało w czasach
ZSRR. Nasilenie rozwoju tego typu jednostek nastąpiło po atakach terrorystycznych
na olimpiadzie w Monachium, w roku 1972. Na rozkaz ówczesnego szefa KGB
Jurija Andropowa w roku 1974 utworzono w ramach 7 Dyrektoriatu Zarząd „A”319.
Zadania bezpośredniego sformowania, wyszkolenia i dowodzenia oddziałem podjął
się pułkownik Witalij Bubienin. Początki były skromne bowiem zaczęto od małej30-40 osobowej grupy, natomiast przed rozpadem bloku państw komunistycznych
struktura składała się z kilku pododdziałów ulokowanych w Kijowie, Mińsku,
Krasnodarze, Jeketerynburgu i Ałma-Acie liczących w sumie około 500-600
funkcjonariuszy320. Po rozpadzie ZSRR na krótki okres wcielono „Alfę” do
Głównego Zarządu Ochrony Federacji Rosyjskiej. Był to moment, w którym z tej
jednostki odeszło wielu doświadczonych funkcjonariuszy oraz utracono część
wypracowanego wcześniej potencjału i renomy. W roku 1995 Zarząd „A” został
podporządkowany Federalnej Służbie Bezpieczeństwa (FSB) i w tej strukturze
pozostał do dzisiaj. W tym czasie stworzono też Centrum Antyterrorystyczne,
przemianowane w roku 1998 na Centrum Specjalnego Przeznaczenia, w skład
319 Zamiennie używa się też określenia Grupa „A” albo potocznie Alfa.320 M. Gawęda, Specnaz KGB-FSB „Alfa” (1), „Komandos” 2009 nr 7-8, s. 24.
109
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 110/128
którego wchodzą też inne oddziały specjalne – Wympieł321, Witiaź322 i Zenit. Część
z tych jednostek określana jest również zbiorczym mianem Specnazu FSB. W roku
1998 zorganizowano w ramach „Alfy” i „Wympieła” piony logistyczny i
zabezpieczenia, co wiązało się z chęcią poprawy łączności oraz uwzględnieniemtakich osób jak snajperzy. Po wrześniu 2004 r. Grupa „A” stanowi również część
Służby Ochrony Ładu Konstytucyjnego323. W poprzedniej dekadzie liczebność
Zarządu „A” szacowano na około 250 osób, stacjonujących w Moskwie,
Chabarowsku, Jekaterynburgu i Krasnodarze.
Do zadań jednostek specjalnych tego typu należała od samego początku
likwidacja grup terrorystycznych i groźnych przestępców, ochrona najważniejszych
przedstawicieli państwa rosyjskiego oraz innego rodzaju operacje specjalne mające
na celu zapewnienie bezpieczeństwa państwowego. Ich charakter zależał od
aktualnych wydarzeń wewnątrz granic Związku Radzieckiego i Federacji
Rosyjskiej oraz w jej otoczeniu. Na początku lat 90-tych prowadzono działalność o
321 Następna elitarna jednostka KGB, utworzona w roku 1981 przez gen. JurijaDrozdowa. Znana też jako Grupa/Zarzad „W”. Pierwotnie miała realizować działania
poza granicami państwa takie jak dywersja, sabotaż, daleki zwiad i rozpoznanie orazprecyzyjna likwidacja małych grup nieprzyjaciela. Po podporządkowaniu FSBrealizowała już głównie zadania na terenie kraju, stając się nieomalże bliźniaczą jednostką względem „Alfy”. Obie jednostki często podejmowały wspólne działania,choć „Wympieł” nigdy nie stał się tak sławny. Dziś w jednostce służyć może nawet 400szturmowców, specjalistów od dywersji, pirotechników, snajperów oraz mistrzówznający walki wręcz. Dwie trzecie z nich posiada wyższe wykształcenie.S. Popowski, Alfa, Wympieł i inne, http://new-arch.rp.pl/artykul/358061_Alfa_Wympiel_i_inne.html, 19.10.2001.322 Jednostka antyterrorystyczna utworzona w roku 1978 przez płk. Siergieja Lysjuka,znajdująca się obecnie w strukturach rosyjskich wojsk wewnętrznych i
podporządkowana Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Wykonywała podobne zadania jak „Alfa” i „Wympieł”. Stacjonowała na terenie Moskwy. Po 1 września 2008 rokuprzeszła reorganizację w ramach Ministerstwa. Słynne stało się jej szkolenie, którezakończone jest egzaminem wytrzymałościowym uprawniającym do noszeniabordowego beretu – symbolu jednostki. Na test składa się 12-kilometrowy marszobiegprzerywany co jakiś czas wyczerpującymi ćwiczeniami fizycznymi, następniewielokrotne wspinanie się na wzgórze, pokonywanie torów przeszkód. Wszystko zpełnym obciążeniem osobistym żołnierza, pośród krzyków dowódców, strzałówkarabinów maszynowych oraz dymów płonącego napalmu. Na koniec uczestnicymuszą stoczyć kilkunastominutową walkę o przetrwanie na ringu. Sprawdzian udaje sięukończyć jedynie niewielkiej części kandydatów. A. Rawski, Piekło na
własne życzenie, „Polska Zbrojna” 2003 nr 44, s. 21-23.323 M. Gawęda, Specnaz KGB-FSB „Alfa” (1)…, s. 24.
110
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 111/128
charakterze politycznym i wywiadowczym oraz skierowanym przeciwko
tendencjom separatystycznym poszczególnych republik radzieckich.
Rekrutacja do elitarnych służb antyterrorystycznych odbywała się na bazie
najlepszych funkcjonariuszy KGB, a potem FSB, Ministerstwa SprawWewnętrznych i żołnierzy zawodowych. Na 10-miesięczne szkolenie podstawowe
kierowano najbardziej sprawnych fizycznie i odpornych psychicznie, znających
języki obce, sztuki walki, posiadających umiejętności spadochronowe i pływackie.
Szkolenie obejmowało precyzyjne strzelanie, walkę wręcz, desant z samolotów i
śmigłowców, prowadzenie pojazdów, zwiad, różne techniki zdobywania informacji
i języki obce. Na podstawie posiadanych umiejętności i predyspozycji trenowano
ich pod kątem funkcji operatora-szturmowca, sapera, snajpera, analityka,
psychologa lub negocjatora. Wymagano również pełnej dyspozycyjności o każdej
porze, ponieważ jednostki szybkiego reagowania takie jak „Alfa” mogły być
zmobilizowane w przeciągu godziny i przetransportowane w każdy rejon państwa.
Wszechstronność funkcjonariuszy oraz mnogość zagrożeń dla
bezpieczeństwa państwa radzieckiego, a potem rosyjskiego sprawiły, że rosyjscy
antyterroryści brali udział w największej liczbie akcji spośród wszystkich służbspecjalnych na świecie. Nie sposób jest opisać każdą z nich, ich liczba bowiem
może dochodzić do tysiąca, ale warto jest chronologicznie przedstawić część z nich
po to by zrozumieć jak uniwersalni i świetnie wyszkoleni są komandosi FSB.
Pierwsze zadania „Alfy” miały charakter niebojowy. W roku powstania
jednostka uczestniczyła w wymianie dysydenta Władimira Bukowskiego na
komunistycznego działacza z Chile – Luisa Corvalana. Później rozpoczęto
przydzielanie funkcjonariuszy do ochrony radzieckich placówek i osobistości pozagranicami kraju. Chrzest bojowy nastąpił w marcu 1979 r., gdy unieszkodliwiono
byłego żołnierza radzieckiego, ukrywającego się amerykańskiej ambasadzie324.
Legenda „Alfy” rozpoczęła się wraz z wojną w Afganistanie. 27 grudnia 1979 roku
zajęto brawurowym szturmem pałac prezydenta Hafizullaha Amina. W
późniejszych fazach wojny chroniono nowy aparat władzy w Kabulu, osłaniano też
gazociąg, urządzano zasadzki i przeprowadzano precyzyjne ataki na terenie wroga.
324 A. Rawski, Spec „Alfa”, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44, s. 31.111
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 112/128
W latach 80-tych likwidowano również terrorystów-porywaczy, m.in. dwóch
żołnierzy, którzy porwali 25 uczniów i nauczycieli w miejscowości Sarapuł w roku
1981 oraz 7 terrorystów w porwanym przez nich samolocie Tu-134 w Tbilisi w
roku 1983. Podobne zdarzenie miało miejsce 3 lata później w Ufie. W maju 1989 wSaratowie odbył się pierwszy szturm na budynek w którym więziono zakładników.
W tym samym i w następnym roku doszło jeszcze do następnych udanych akcji
przeciwko przestępcom.
Od stycznia 1990 roku Specnaz KGB rozpoczął operacje w republikach
radzieckich. Ochraniano tam komunistycznych urzędników wysokiego szczebla
oraz realizowano różnego rodzaju operacje specjalne mające na celu załagodzić
napięcia w rozmaitych punktach zapalnych, w szczególności na Kaukazie. W
styczniu 1991 roku przeprowadzono niechlubny atak na centrum telewizyjne i inne
strategiczne obiekty w Wilnie. Podczas „puczu Janajewa” dowódcy „Alfy”
postanowili nie wykonać rozkazu dotyczącego zajęcia gmachu parlamentu. Gen.
Wiktor Karpuchin został za to ukarany utratą dowództwa. Podobna sytuacja miała
miejsce w październiku 1993 kiedy doszło do kolejnego buntu przeciwko
prezydentowi Jelcynowi. Tym razem sprowokowani strzałem komandosi zajęli parlament działając już na rzecz, a nie przeciwko prezydentowi. Ten okres oceniany
jest dosyć negatywnie w historii Zarządu „A”, choć sama jednostka nie była temu
winna. Po unormowaniu się sytuacji politycznej wewnątrz Federacji Rosyjskiej
powrócono do działań skierowanych przeciwko terrorystom i grupom
przestępczym. W grudniu 1993 roku bez rozlewu krwi uwolniono zakładników
przetrzymywanych w szkole w Rostowie nad Donem.
Nowy okres w historii oddziałów antyterrorystycznych rozpoczął się wraz z pierwszą wojną w Czeczenii. Podobnie jak elitarne jednostki znajdujące się w
strukturze armii rosyjskiej, tak i Specnaz FSB zmuszony został do wykonywania
zadań bojowych o charakterze szturmowym. Przełomowym wydarzeniem, które
nadszarpnęło opinię o rosyjskich siłach specjalnych, było zajęcie szpitala w
Budionowsku przez oddział Szamila Basajewa, jednego z najważniejszych
bojowników czeczeńskich. Przy próbie odbicia świetnie bronionego obiektu i
uwolnienia zakładników doszło do wielu błędów w koordynacji rozmaitych służb.
112
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 113/128
Ostatecznie, oddział Czeczenów liczący prawdopodobnie ponad 200 weteranów
uzbrojonych w ciężką broń, został zaatakowany jedynie przez cześć komandosów.
Pozbawieni wsparcia i przygwożdżeni ciężkim ostrzałem ponieśli znaczne straty i
nakazano im odwrót. Według relacji samych funkcjonariuszy było to najcięższedoświadczenie w całej historii jednostki325. Wina leży jednak nie po stronie samej
„Alfy”, ale służb koordynujących akcję. Do nieudanych również należy zaliczyć
próbę odbicia osady Pierwomajskoje w styczniu 1996 roku, gdzie otoczono
oddziały Sałmana Radujewa. Szturm „Alfy” i „Witiazia” nie powiódł się, a
Czeczeńcy postanowili przerwać pierścień oblężenia, likwidując po drodze
osłaniające dany odcinek rosyjskie siły bezpieczeństwa.
Przez kilka następnych lat Czeczeńcy nie przeprowadzili równie
spektakularnych akcji wobec czego aktywność „Alfy” została skierowana na rzecz
odbijania porwanych samolotów. Gdy w roku 1999 rozpoczęto drugą wojnę w
Czeczenii, operatorzy Specnazu FSB zostali wykorzystani w trakcie walk o Grozne,
do likwidacji oddziałów i poszczególnych liderów czeczeńskich oraz
zabezpieczania pobytu funkcjonariuszy państwowych. W lipcu 2001 roku odbito
autobus i uwolniono 45 zakładników w miejscowości Mineralne Wody
326
. Następnym ważnym wydarzeniem było zajęcie przez czeczeńskich
terrorystów teatru moskiewskiego na Dubrowce i uwięzienie około 800
zakładników. Operacja „Alfy” w tym obiekcie wywołała lawinę komentarzy na
całym świecie. Do tej pory eksperci nie mogą uzgodnić jednolitej oceny tej akcji. W
trakcie szturmu w wyniku użycia przez antyterrorystów gazu bojowego zginęło
bowiem około 100 zakładników. Zwraca się jednak uwagę na kilka bezspornych
faktów. Po pierwsze operacja była bardzo ryzykowna i trudna, bo w środkuznajdowało się kilkudziesięciu terrorystów wyposażonych w materiały wybuchowe,
a zagęszczenie zakładników utrudniało rozpoznanie nieprzyjaciela i uniknięcie ofiar
wśród cywili. Po drugie unieszkodliwiono wszystkich terrorystów, nie dopuszczając
do detonacji ładunków wybuchowych oraz zastrzelenia któregokolwiek z
zakładników bądź antyterrorystów. Po trzecie „Alfa” nie ponosi odpowiedzialności
za skutki uboczne działania wykorzystanego w akcji gazu, a jego duże stężenie było
325 A. Rawski, Przepustka do „Alfy”, „Żołnierz Polski” 2002 nr 11, s. 23.
326 M. Gawęda, Specnaz KGB-FSB „Alfa” (2), „Komandos” 2009 nr 9, s. 28.113
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 114/128
konieczne aby zaskoczyć i unieszkodliwić terrorystów. Wobec tego wielu
ekspertów wskazuje na wzorcowe czy wręcz genialne przeprowadzenie akcji327.
Praktycznie całą odpowiedzialność za ofiary wśród zakładników ponoszą służby
zabezpieczające akcję, winne m.in. nieudolnej ewakuacji rannych zakładników.Całkiem inny był przebieg następnego tragicznego ataku terrorystów, czyli
zajęcia szkoły w Biesłanie w 2004 roku. W momencie gdy funkcjonariusze „Alfy” i
„Wympieła” ćwiczyli schemat akcji odbijania szkoły w odległości 30 km od
Biesłanu, ktoś zaczął strzelać w stronę szkoły. To zapoczątkowało próby ucieczki
przez zakładników i skłoniło terrorystów do rozpoczęcia systematycznej ich
likwidacji. W olbrzymim chaosie jaki zapanował, obecne w pobliżu siły
bezpieczeństwa starały się zrobić wszystko by uratować jak najwięcej cywili.
Minęło około pół godziny zanim sprowadzono jednostki Specnazu FSB i włączono
je do walki z terrorystami. 10 funkcjonariuszy zginęło, a 30 zostało rannych328,
przede wszystkim w wyniku heroicznych prób osłaniania uciekających zakładników
i ewakuacji rannych własnymi ciałami. W wyniku dezinformacji, do części mediów
przeniknęła wiadomość, że 330 zakładników329 zginęło w wyniku szturmu
komandosów, co stało się bardzo krzywdzącą opinią wymierzoną w rosyjskichantyterrorystów. Ostatnia duża akcja miała miejsce w Chasawjurcie w listopadzie
2006 roku, gdzie po zaciętej walce zlikwidowano 4 groźnych mudżahedinów.
Ciągła aktywność owocowała doskonaleniem umiejętności całej jednostki
oraz poprawianiem schematów postępowania. Dzięki stałym możliwościom
utrzymywania potencjału bojowego Specnaz FSB uważany jest za jeden z
najbardziej elitarnych oddziałów na świecie, a być może nawet za najlepszy.
Amerykańska Delta Force zanotowała w swojej historii głównie niepowodzenia, a brytyjski SAS przez ponad 20 lat nie miał możliwości podejmowania znaczących
działań bojowych330. Na korzyść Rosjan świadczy też ich uniwersalność. Podczas
gdy antyterroryści z państw NATO szkoleni są głównie do operacji w środowisku
miejskich z użyciem broni krótkiej broni automatycznej, Specnaz FSB
wykorzystuje w swoich działaniach ciężką broń maszynową, broń rakietową czy327 Porównaj: T. Wróbel, Brak wizji, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44, s. 32.328 I. Chloupek, Alfa i Wympieł… Winowajcy?, „Żołnierz Polski” 2004 nr 10, s. 33.329 Z czego około połowy stanowiły dzieci.330 M. Kossek, J. Rybak, Uczmy się od Rosjan, „Polska Zbrojna” 2003 nr 13, s. 18.
114
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 115/128
pojazdy opancerzone. Było to spowodowane faktem, że Rosjanie przez ostatnie
dwie dekady musieli sobie radzić z dużo bardziej wymagającymi przeciwnikami.
Przedstawione w tym rozdziale formacje różnią się zadaniami, strukturą i
potencjałem. Łączy ich elitarność względem pozostałych jednostek rosyjskich siłzbrojnych i sił bezpieczeństwa przejawiająca się w lepszym wyszkoleniu, morale i
dyscyplinie. Trafiają tam najlepsi kandydaci, którym udało się ukończyć bardzo
wymagającą rekrutację i szkolenie. Wojska Powietrznodesantowe oraz armijny
Specnaz znajdują się w sytuacji niepewności odnośnie kierunku w jakim powinny
ewoluować. Z jednej strony rosyjscy dowódcy i politycy mówią o potrzebie ich
modernizacji i dostosowania zadań i uzbrojenia do współczesnych zagrożeń. Z
drugiej strony dokonują regresu konceptualnego ich użycia. Przykładem tego były
wojny w Czeczenii i niedawny konflikt w Gruzji, kiedy użyto ich niezgodnie z
przeznaczeniem i możliwościami. Po uzbrojeniu w sprzęt pancerny musiały
wykonywać zadania typowych oddziałów piechoty zmechanizowanej. Największy
powód do dumy dostarczają Federacji Rosyjskiej oddziały antyterrorystyczne, które
wielokrotnie udowodniły swój profesjonalizm radząc sobie w bardzo trudnych
sytuacjach. Pomimo braku zgodności w ocenach ich operacji skierowanych przeciwko czeczeńskim terrorystom, najczęściej pojawiają się wyrazy uznania dla
profesjonalizmu i uniwersalności funkcjonariuszy w nich służących. Poza tym,
należy pamiętać o tym, że funkcjonowanie tego typu jednostek objęte jest tajemnicą
państwową i do opinii publicznej dociera jedynie część informacji. Nie możemy
ustalić dokładnej ich liczebności, obserwować procesu szkolenia i analizować
większości akcji bojowych.
115
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 116/128
Zakończenie
Szczegółowa analiza aktualnego stanu sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej
potwierdza hipotezy przedstawione we wstępie tej pracy. Zwycięska wojna w
Gruzji, wznowienie patroli bombowców strategicznych nad oceanami i morzami,
dalekie ekspedycje floty wojennej czy też wielkie defilady z ostatnich lat,
nawiązujące do wzorców z czasów ZSRR to wszystko symboliczne i kosztowne
iluzje, które mogą tylko próbować zasłonić prawdziwy stan rosyjskiej armii. W
rzeczywistości przeżywają one głęboki kryzys spowodowany przez dysproporcję
pomiędzy potrzebami finansowymi a możliwościami budżetowymi ichzaspokojenia. Opór grupy dowódców oraz niektórych środowisk politycznych i
społecznych przeciwko znacznemu zmniejszeniu i modernizacji armii uniemożliwił
dostosowanie sił zbrojnych do potrzeb współczesnych konfliktów. Zamiast małej,
ale dobrze wyszkolonej i nowocześnie wyposażonej armii utrzymano przy życiu
nadto rozbudowaną strukturę nieadekwatną do współczesnych zagrożeń. Nie dość,
że armia posiada potencjał ilościowy przekraczający możliwości finansowe państwa
rosyjskiego, to jeszcze jest siedliskiem rozmaitych patologii.Głębsza analiza każdego z konwencjonalnych rodzajów sił zbrojnych wiąże
się z podobnymi wnioskami. W Wojskach Lądowych, Siłach Powietrznych i
Marynarce Wojennej największym problemem jest starzejący się i tracący wartość
bojową sprzęt, brak pieniędzy na zakup znaczącej ilości nowego uzbrojenia oraz
zbyt niska intensywność ćwiczeń wojskowych na każdym poziomie dowodzenia.
Poprawy wymagają warunki socjalne żołnierzy i zarządzanie dostępnymi środkami
finansowymi. Potrzebna jest rewolucja na poziomie koncepcyjnym odnośnie
wykorzystania sił zbrojnych na współczesnym polu walki i zmiana mentalności
żołnierzy w kontekście etosu służby wojskowej. Najmniej zastrzeżeń dotyczy
jednostek elitarnych. Mimo, iż część z nich ustępuje swoim odpowiednikom w
armiach państw NATO, to na tle jednostek rosyjskich prezentują się zdecydowanie
korzystniej. Wydaje się, że najbardziej wartościowe w rosyjskich strukturach
siłowych są jednostki Specnazu, zarówno podporządkowane GRU jak i FSB.
116
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 117/128
Rozpoczęty na początku lat 90-tych XX wieku proces reformy i modernizacji
sił zbrojnych przebiegał do tej pory bardzo opornie. Przyspieszony w ciągu kilku
ostatnich lat proces modernizacji został spowolniony przez światowy kryzys
ekonomiczny i spadek dochodów ze sprzedaży ropy naftowej. Spowodowało tochwilowe zatrzymanie tendencji wzrostowej w ilości środków przeznaczanych na
obronność. Można się jednak domyślać, że taka sytuacja nie będzie trwała długo i
za kilka lat Federacja Rosyjska będzie przeznaczać na zbrojenia więcej niż Japonia,
Wielka Brytania, Francja czy Niemcy, ustępując jedynie USA i ChRL. Dopiero
wtedy możliwe będzie odzyskanie przez Rosję statusu mocarstwa. Prezydent i rząd
muszą sobie jednak postawić pytanie, jaki charakter ma przybrać ta
mocarstwowość. Odpowiedź na nie uzyskamy, gdy ustalony zostanie spójny i
kompletny program zakupu nowego uzbrojenia. Pierwszą z możliwości jest
kontynuacja wymiany ciężkiego sprzętu, w oparciu o nowe maszyny, ale będące
głównie rozwinięciem i modernizacją konstrukcji pochodzących z czasów ZSRR.
Druga koncepcja zakłada wprowadzenie do służby całkowicie nowej jakości
uzbrojenia, wzorem państw Sojuszu Północnoatlantyckiego. Przezbrojenie
jednostek w aparaty bezzałogowe – zarówno powietrzne jak lądowe, szybkie wozy patrolowe, transportery opancerzone i wozy bojowe, samoloty wielozadaniowe
pionowego startu czy szybkie i niewidoczne dla radarów okręty nawodne, mogłoby
doprowadzić do rewolucji technologicznej i dostosowania do współczesnych
zagrożeń.
W roku poprzednim pojawiły się opinie rosyjskich ekspertów w dziedzinie
obronności, którzy twierdzili, że Federacja Rosyjska nie tylko nie może być
porównywana z USA, ale nawet nie dałaby rady podbić Polski i Turcji, czyliśredniej wielkości członków Sojuszu Północnoatlantyckiego. Trudno zweryfikować
tę ocenę, być może jest ona nieco przesadzona. Wojsko Polskie przechodzi obecnie
głęboką transformację, zakładającą oprócz modernizacji technologicznej m.in.
ograniczenie ilości etatów nie-bojowych i maksymalne wykorzystanie potencjału
zmniejszonej liczebnie armii. Proces jest długotrwały i jest jeszcze daleko do
uzyskania stanu, gdy większość spośród 100 tysięcy osób noszących polski mundur
będzie profesjonalnymi i w pełni mobilnymi żołnierzami. Niemniej jednak, wojny
117
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 118/128
w Czeczenii wykazały, że Rosjanie nie potrafią sformować na danym obszarze 100
tysięcy zdatnych do walki żołnierzy, którzy mogliby wykonywać podstawowe
zadania bojowe. Wojna w Gruzji potwierdziła te same błędy, a ogólna ocena była
jedynie nieco lepsza od poprzedniego konfliktu. Stało się to pomimo znaczniezwiększonego w ostatnim czasie budżetu obronnego i kontynuowanego programu
reform.
Przede wszystkim trzeba jednak powiedzieć, że w interesie Federacji
Rosyjskiej nie leżałoby prowadzenie konfliktu zbrojnego z członkiem Unii
Europejskiej albo NATO. Wszystkie działania odbierane przez nas jako wrogie, tzn.
zapowiedzi wzmocnienia komponentu morskiego i rakietowego Floty Bałtyckiej
czy przeprowadzanie dużych manewrów wojskowych w pobliżu granicy z Polską,
wydają się mieć głównie charakter propagandowy.
Nie można oczywiście pokładać pełnej ufności w oceny, które są w
zdecydowanej większości krytyczne. Federacja Rosyjska nie miała do tej pory
potrzeby wykorzystania całego potencjału milionowej armii, a tym bardziej
mobilizacji rezerw strategicznych. Brak jest informacji na temat potencjału i
gotowości bojowej wielu jednostek „gwardyjskich” oraz dywizjizmechanizowanych i pancernych uznawanych za najbardziej mobilne. Jednostki
takie, znajdują się np. w Moskiewskim Okręgu Wojskowym. Posiadają nowszy
sprzęt i większy procent żołnierzy zawodowych niż jednostki znajdujące się w
Północnokaukaskim Okręgu Wojskowym, które jak do tej pory ponosiły główny
ciężar walk z Czeczenami i Gruzinami. Dodatkowa mobilizacja możliwa jest
jedynie na wypadek otwartego konfliktu z dużym państwem, co wydaje się bardzo
mało prawdopodobne. W najbliższej przyszłości prawdopodobne jest raczej jedynie powtórzenie sytuacji, gdy Rosja zaangażuje się w lokalny konflikt, w którym
uczestniczyć będą siły jednego z Okręgów Wojskowych, wspierane przez elitarne
formacje przetransportowane z bardziej odległych części Federacji Rosyjskiej.
Osoby kierujące siłami zbrojnymi zdają sobie sprawę, że przeprowadzenie
mobilizacji rezerwistów, a nawet wykorzystywanie żołnierzy zasadniczej służby
wojskowej mija się z celem. Wykazały to nie tylko walki w Czeczenii, ale także
obserwacja zachowań żołnierzy gruzińskich. Zmobilizowani rezerwiści w obliczu
118
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 119/128
współczesnego, dynamicznego pola walki, nasyconego nowoczesnym uzbrojeniem
wpadają w popłoch i są czynnikiem destabilizującym dla całej armii. Zamiast
wspierać siłę bojową danej armii, będą obniżać morale i wolę walki nawet
najbardziej elitarnych żołnierzy zawodowych. Z drugiej strony dowództworosyjskie nie chce zrezygnować z armii z poboru, bowiem armia zawodowa byłaby
znacznie droższa co uniemożliwiłoby zapełnienie wszystkich etatów osobowych i
utrzymanie sprawności bojowej posiadanego sprzętu wojskowego. Efektem takiego
podejścia jest brak możliwości gruntownej przebudowy i modernizacji rosyjskich
sił zbrojnych.
119
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 120/128
Wykaz źródeł
1. Akty prawne
Konstytucja Federacji Rosyjskiej z 12 grudnia 1993, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/rosja.html
Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie z 19 listopada 1990 r.,http://www.vilp.de/Plpdf/p123.pdf
Ustawa Federalna „O obronie” z dnia 31 maja 1996 roku, http://www.mchs.gov.ru/law/index.php?ID=4430&sphrase_id=2399
Ustawa Federalna „O bezpieczeństwie” z dnia 5 marca 1992 roku,http://www.scrf.gov.ru/documents/20.html
Ustawa Federalna „O współpracy wojskowo-technicznej Federacji Rosyjskiej zinnymi państwami” z dnia 19 lipca 1998 roku, http://www.scrf.gov.ru/documents/35.html
Ustawa Federalna „O zamówieniach na rzecz obrony państwa” z dnia 27 grudnia1995 roku, http://www.scrf.gov.ru/documents/36.html
2. Dokumenty
Doktryna Morska Federacji Rosyjskiej do roku 2020, http://www.scrf.gov.ru/Documents/34.html
Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej z roku 2009, http://www.scrf.gov.ru/
documents/33.html
Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej z roku 1997,http://www.scrf.gov.ru/documents/1.html
Strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej do roku 2020,http://www.scrf.gov.ru/documents/99.html
Koncepcja polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej z roku 2000,http://www.scrf.gov.ru/documents/25.html
120
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 121/128
Malak K., Koncepcja obrony regionalno-strategicznej Federacji Rosyjskiej [w:] NATO a Europa Wschodnia: rozszerzenie NATO na Wschód - ostatnie wyzwanieeuropejskie XX wieku: materiały międzynarodowej konferencji naukowej,Warszawa 27-28 czerwca 1997 r., Warszawa 1998.
Rosja 2005. Raport z transformacji, materiały I Forum Europa – Rosja w KrynicyZdrój, 14-16 kwietnia 2005, Warszawa 2006.
Rosja 2006. Raport z transformacji, materiały II Forum Europa – Rosja w Wilnie,23 - 24 marca 2006 , Warszawa 2007.
Rosja 2007. Raport z transformacji, materiały III Forum Europa – Rosja wWiedniu, 23 - 24 kwietnia 2007, Warszawa 2008.
3. Strony internetowe
Strona internetowa Agencji Lotniczej „Altair” - www.altair.com.pl
Strona internetowa Canadian Forces College - www.cfc.forces.gc.ca/221-eng.html
Strona internetowa blogu “Small Wars Journal” – www.smallwarsjournal.com
Strona internetowa gazety „Gazeta Wyborcza” – www.gazeta.pl
Strona internetowa gazety „Niezawisimoje Wojennoje Obozrenije” – www.nvo.ng.ru
Strona internetowa gazety „RIA-Novosti” - www.en.rian.ru
Strona internetowa gazety „Rzeczpospolita” – www.rp.pl
Strona internetowa Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej -www.mil.ru/848/1045/index.shtml
Strona internetowa Portalu Spraw Zagranicznych – www.psz.pl
Strona internetowa serwisu Global Fire Power - www.globalfirepower.com
Strona internetowa telewizji „Tvn 24” - www.tvn24.pl
Strona internetowa Uniwersytetu Obrony w Brnie – www.defenceandstrategy.eu
Strona internetowa wydawnictwa Magnum-X - www.magnum-x.pl
121
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 122/128
4. Biuletyny i periodyki naukowe
Bock R., Sokoły Putina, „Wiraże” 2005 nr 19.
Bojko J., Podwodna potęga Rosji, ”Bandera” 2006 nr 9.
Bojko, Rosyjska Flota Oceanu Spokojnego, „Przegląd Morski” 2007 nr 5.
Bojko J., Tendencje rozwojowe sił morskich Federacji Rosyjskiej, „PrzeglądMorski” 2007 nr 1.
Butowski P., Budzenie z letargu, „Polska Zbrojna” 2008 nr 4.
Butowski P., Siły Powietrzne Rosji znowu się reorganizują, Lotnictwo 2009 nr 1.
Chloupek I., Alfa i Wympieł… Winowajcy?, „Żołnierz Polski” 2004 nr 10.
Czarnotta Z., Zapolować na białe niedźwiedzie, „Żołnierz Polski” 1997 nr 10.
Eberhardt A., Polityka Obronna Federacji Rosyjskiej [w:] „Biuletyn” PISM 2003 nr 4.
Fiorenza N., Russia suspends CFE compliance, “Jane’s Defence Weekly” 2007 nr 44.
Garstka J., Rosyjskie śmigłowce transportowe, „Przegląd Sił Powietrznych” 2008 nr 6.
Gawęda M., Czarny beret i tielniaszka, „Komandos” 2009 nr 3.
Gawęda M., Specnaz KGB-FSB „Alfa” (1), „Komandos” 2009 nr 7-8.
Gawęda M., Specnaz KGB-FSB „Alfa” (2), „Komandos” 2009 nr 9.
Gawęda M., Specnaz w boju, „Komandos” 2009 nr 1.
Gawęda M., Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzją, „ Nowa Technika Wojskowa”2008 nr 10.
Giles K., Military Service in Russia – No New Model Army, “Conflict StudiesResearch Centre. Russian Series” 2007 nr 18.
Goławski A., Wróbel T., Manifestacja siły, „Polska Zbrojna” 2009 nr 49.
122
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 123/128
Gromadzki G., Rosyjska legia cudzoziemska, „Polska Zbrojna” 2003 nr 16.
Hypki T., Rosyjskie siły zbrojne – 16 lat kryzysu, „Raport: Wojsko, Technika,Obronność” 2008 nr 6.
Jankowski D., Nowa strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej,„Policy Papers” Fundacji Amicus Europae 2009 nr 35.
Jastrzębski M., Na Zachód patrz!, „Polska Zbrojna” 2009 nr 49.
Kaliszewicz P., Enklawa arsenał , „Przegląd sił zbrojnych” 2007 nr 4.
Kamyk M., Powrót do gry,” Przegląd Sił Powietrznych” 2009 nr 9.
Kossek M., J. Rybak, Uczmy się od Rosjan, „Polska Zbrojna” 2003 nr 13.
Kubiak K., Wojna Gruzińska (1), „Komandos” 2008 nr 12.
Kubiak K., Wojna Gruzińska (2), „Komandos” 2009 nr 1.
Liaropoulos A., The Russian Defense Reform and its Limitations, “CaucasianReview of International Affairs” 2008 nr 2.
Łabuszewska A., Armia szyta na miarę, „Polska Zbrojna” 2008 nr 20.
Łukin M., Bez celu do celu, „Forum” 2007 nr 30.
Madej M., Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie – geneza, istota, perspektywy, „Biuletyn” PISM 2007 nr 25.
Malak K., Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.1, „Zeszyty Naukowe” AON 2001 nr 1.
Malak K., Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2, „Zeszyty Naukowe” AON 2001 nr 2.
McDermott R., Russia’s Armed Forces: The Power of Illusion,“Russie.Nei.Visions” 2009 nr 37.
Michalec M., Perspektywy Rozwoju WWS Federacji Rosyjskiej, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 3.
Michalec M., Tendencje rozwoju sztuki operacyjnej Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 11.
123
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 124/128
Mróz M., Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE ), „Raport”Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu 2005 nr 74.
Musiałowicz B., Reforma pod ministra, „Polska Zbrojna” 2004 nr 51.
Nałęcz M., Ambitne plany budowy sił morskich, „Przegląd Morski” 2008 nr 8.
Nałęcz M., Kolejny zespół okrętów wyruszył na operację antypiracką , „Przeglądmorski” 2010 nr 1.
Nałęcz M., Okręt flagowy Floty Północnej wraca do bazy, „Przegląd Morski” 2009nr 6.
Nałęcz M., Problemy z Buławą, „Przegląd Morski” 2010 nr 3.
Nałęcz M. , Rejs lotniskowcowej grupy uderzeniowej, „Przegląd Morski” 2008 nr 6.
Piątkowski K., Rosyjskie wojska lądowe 1995, cz. II , „Nowa Technika Wojskowa”1996 nr 2.
Radomyski A., Konfrontacja gruzińsko-rosyjska, „Kwartalnik Bellona” 2009 nr 2.
Raś M., Dążenie Rosji do zachowania pozycji mocarstwowej w aspekciemilitarnym, „Świat i Polityka” 2003 nr 1-2.
Rawski A., Piekło na własne życzenie, „Polska Zbrojna” 2003 nr 44.
Rawski A., Przepustka do „Alfy”, „Żołnierz Polski” 2002 nr 11.
Rawski A., Spec „Alfa”, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44.
Rokiciński K., Możliwości zastosowania koncepcji sieciocentryczności naobszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, „Zeszyty Naukowe AkademiiMarynarki Wojennej” 2007 nr 3.
Rudziński C., Reforma armii rosyjskiej, „Polska Zbrojna” 1997 nr 37.
Russia - Evolving into an Independent Strategic Player, “East Asian StrategicReview” 2009.
„SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2001.
„SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2006.
Suchar H., Kulejąca Modernizacja, „Polska Zbrojna” 2002 nr 48.
124
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 125/128
Śmigielski R., Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej, „Sprawy Wschodnie” 2004nr 2-3.
Śmigielski R., Rola Floty Czarnomorskiej w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa Rosji, „Biuletyn” PISM 2008 nr 57.
“The Military Balance” 2007.
„The Military Balance” 2009.
Witkowski I., Papierowa armia, „Nowa Technika Wojskowa” 1996 nr 12.
Wróbel T., Bałtyk bardziej strategiczny, „Polska Zbrojna” 2005 nr 39.
Wróbel T., Brak wizji, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44.
Wróbel T., Niebieskie berety, „Polska Zbrojna” 1998 nr 23.
Wróbel T., Sen o potędze, „Polska Zbrojna” 2007 nr 11.
Żochowski P., Antyzachodni wymiar rosyjskich ćwiczeń wojskowych, „Tydzień naWschodzie” 2009 nr 24.
Żochowski P. , Kolejny etap reformy Sił Zbrojnych FR wzbudza opór generalicji,
„Tydzień na Wschodzie” 2008 nr 41.
5. Monografie, opracowania, artykuły naukowe
Aldis A.C., McDermott R.N., Russian Military Reform 1992-2002, Abingdon 2003.
Austin G., Muraview A. D., The Armed Forces of Russia in Asia, Londyn 2000.
Baev P.K., The Trajectory of the Russian Military: Downsizing, Degeneration, and Defeat, [w:] Miller S., Trenin D.V (red.), The Russian Military: Power and Policy,Cambridge 2004.
Barany Z.D., Democratic breakdown and the decline of the Russian military,Princeton 2007.
Beasley K.D., Russian Military Reform from Perestroika to Putin: Implications for U. S. Policy, Maxwell Air Force Base 2004.
Bieleń S. , Polityka zagraniczna Rosji, [w:] Adamowski J., Skrzypek A.(red.), Federacja Rosyjska 1991-2001, Warszawa 2002.
125
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 126/128
Blank S.J., Russia’s Armed Forces on the brink of reform, Carlisle 1998.
Blank S.J., The New Turn in Russian Defence Policy: Russia’s Defence Doctrineand National Security Concept, [w:] Cimbala, S.J., The Russian military into thetwenty-first century, Londyn 2001.
Bonds R., Ilustrowany Przewodnik po Uzbrojeniu Radzieckich Wojsk Lądowych.Główne rodzaje uzbrojenia byłej Armii Radzieckiej, Warszawa 1999.
Facon I., The Modernisation of the Russian Military: The Ambitions & Ambiguitiesof Vladimir Putin, Camberley 2005.
Felker E.J., Oz Revisited: Russian Military Doctrinal Reform in Light of Their Analisys of Desert Storm, Maxwell Air Force Base 1994.
Herman H., Działania specjalne w wojnach i konfliktach po II wojnie światowej,Warszawa 2000.
Herman H., Działania specjalne : wczoraj, dziś, jutro, Toruń 2001.
Jędrzejko M., Armie w dobie przemian. Kalendarium najważniejszych wydarzeń warmiach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1989-1997, Warszawa 1997.
Kipp J., The Russian Armed Forces, the Draft Military Doctrine, and the Revolution in Military Affairs: The Oracle of Delphi and Cassandra Revisited, [w:]Crutcher M.H., The Russian Armed Forces at the dawn of the millennium, CarlisleBarracks 2000.
Kuleba M., Czeczeński specnaz: taktyka działań specjalnych, Warszawa 2001.
Lachowski Z., Kontrola Zbrojeń konwencjonalnych w Europie, [w:] Rodfeld A.D.(red.), Kontrola zbrojeń. Rozbrojenie u progu XXI wieku, Warszawa 2002.
Main S.J., The “Brain” of the Russian Army - The Centre for Military-Strategic Research, General Staff 1985-2000, Camberley 2000.
Makowski A., Siły morskie współczesnego świata, Gdynia 2000.
Malak K., Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (1991-2000), Warszawa 2001.
Malak K., Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, [w:] BieleńS., Góralski W.M.(red.), Nowa tożsamość Niemiec i Rosji w stosunkach
międzynarodowych, Warszawa 1999.
126
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 127/128
Malak K., Polityka bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Warszawa1997.
Malak K., Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997.
Mann Ch., Ryan M., Stilwell A., Encyklopedia oddziałów specjalnych: taktyka,historia, strategia, uzbrojenie, Warszawa 2003.
Marczak D., Rosja jako mediator w konfliktach regionalnych na świecie oraz naobszarze byłego ZSRR, [w:] Dziewulska A.(red.), Współczesna Wojna: Odsłony,Warszawa 2006.
Meyer S., The Devolution of Russian Military Power , Cambridge 1995.
Orr M., The Russian armed forces as a factor in regional stability, Sandhurst 1998.
Pallin C.V., Russian Military Reform: Failed exercise in defense decision making ,Abingdon 2009.
Pawłow A., Ewolucja radzieckiej i rosyjskiej doktryny wojskowej, [w:] Bobrow D.,Haliżak E., Zięba R., Bezpieczeństwo narodowe I międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997.
Porębski L., Militarne aspekty światowego układu sił, [w:] Borkowski R., Konflikty
współczesnego świata, Kraków 2001.Potyrała B., Szczegóła H., Armia rosyjska po upadku ZSRR (1992 – 2000), ZielonaGóra 2000.
Potyrała B., Szlufik W., Struktura terytorialna sił lądowych Związku Radzieckiegow latach 1945-1991, Częstochowa 2003.
Raś M., Doktrynalne uwarunkowania polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej,[w:] M. Czajkowski, E. Cziomer (red.), Polityka Federacji Rosyjskiej wobec państw
członkowskich WNP , Kraków 2006.Schofield C., Komandosi rosyjscy, Warszawa 1996.
Skelton J.S., Russian Military Reform Since the Collapse of the Soviet Union: How Effective is the Russian Military as a Fighting Force, Boston 2000.
Suworow W., Specnaz. Historia sowieckich sił specjalnych, Warszawa 1999.
Śmigielski R., Osierocona armia: założenia polityki obronnej oraz Siły Zbrojne
Federacji Rosyjskiej w latach 1992-2004, Warszawa 2006.
127
5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 128/128
Topolski I., Militarna pozycja Federacji Rosyjskiej, [w:] Czarnocki A., Topolski I., Federacja Rosyjska w stosunkach międzynarodowych, Lublin 2006.
Topolski I., Siła militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin2004.
Trenin D.V., Gold Eagle, Red Star, [w:] Miller S., Trenin D., The Russian Military: Power and Policy, Cambridge 2004.
Umbach F., Future Military Reform: Russia’s Nuclear & Conventional Forces,Camberley 2002.
Wołejszo J., Sposoby obliczania potencjału bojowego pododdziału, oddziału i związku taktycznego, Warszawa 2000.
Zaloga S.J., Berety z gwiazdami. Radzieckie wojska powietrznodesantowe,Warszawa 2003.
Zieliński J., Siły zbrojne sąsiadów Polski, Warszawa 1993.
128
Top Related