Diyalog 2013: 7-19
Grimm Masal Balk ve Karsnda Ilsebil Adl Kadn Figrn Tanr Olma Arzusu (Bir Deusmorfizm Kazs)
Ahmet Sar, Erzurum
z
Bu makalede, Grimm Masallarnda Balk ve Kars adl masalda, Ilsebil adl figrn Tanr olma arzusunu aratrmaya altk. nsann tarih boyunca Tanr tasavvuru ve Tanr dncesi, onu gndelik hayatnda alglama ve yaatma tarz birok nedenlerden tr bazen insann kendini onun yerine koymasn gerekli klmtr. Ayn zamanda da insann Tanr olma arzusunun nedenleri, tarihsel rnekleri, dinsel ardl alanlaryla izah edilmeye allmtr.
Anahtar Szckler: Grimm Masallar, Tanr, Balk ve Kars, Tasavvuf, Hinduizm, New-Age.
Abstract
The desire of Ilsebil, a Woman Figure in Grimms Tale Fisherman and His Wife, to be a God.
In this article, we tried to examine the desire of Ilsebil, a figure in "Fisherman and His Wife from the Grimm Tale, to be God. The perception of God throughout the history of man and in his daily chores
necessitates, due to his styles of perception and sustentation, sometimes to put the self into the shoes of
God for many reasons. Furthermore, this article attempts to describe the underlying reasons of man's
desire to be God with their religious background.
Keywords: Grimm Tales, God, Fisherman and His Wife, Mysticism, Hinduism, New-Age.
nsan olduum iin ac ekiyorum ve Tanr olmak istiyorum
Bakunin
Yaratlm bir canl olarak insann kendi yaratcsna kar hayranl hogrlebilir bir
hayranlktr. Bir yavrunun annesine hayranlna benzer bir durumdur bu durum. Canl
ve ana olan her yaratlmn iinde doum srecini tad bilinir. Bir vakit sonra
dourduu yavrusuna kar efkati ve sevgisi de canllara ait bir zellik olarak karmza
kar. Anne karnnda doma srecini tamamlayp dnyaya gelen ocuk, anne karnnda
bir yaratl evresinden geer. Spermden, nutfeden, ceninden, embriyoya sonra da drt
drtlk bir yavruya evrilme sreci, douun bir oluum sreci olarak gzden
kamamaktadr. Kadnlarn ve douran tm canllarn rahimlerinde sakladklar bu
muazzam yaratm sreci, doduktan sonra kendisini rahminde tayan ve douran
anneyi bilme ve bulma sreciyle de tamamlanr. Yavru ceylan, yavru kaplan, yavru
zrafa anne st ier ve geliim srecini tamamlar. Anneyi, kendini rahminde oluturan
tanma ve bilme gdsdr bu. O efkat ve scaklk anneden ocua, ocuktan anneye
8
geer. nsan bir anneden domu olmann ergenliine vardnda artk sonsuz semaya
ve gkyzne, kinata bakarak kendisini yaratan, belki de kozmosu yaratan bir Tanrnn
olduu arayna girer. Tanry bilme ve tanma, onda kaybolma sreci daha sonra
insann karlaaca ihtimallerden saylr.
nsann, kendini yaratan bir Tanrya ball haricinde tasavvufta Enel Hak
(Ben Hakkm) 1 kavramyla fenafillh mertebesiyle nmze konulan Tanrda yitip
gitme, Tanrda kaybolma, onda erime duygusu ve bu duyguya benzeyen ama kiinin
benliinin bymesi ve egosunun kabarmasyla Tanr olma arzusu tad da bilinen bir
gerektir.
Tarihte, uygarlklar boyunca birok insan kendini Tanryla denk tutmu, kendisini
Tanr olarak grm, Ala Tanr, Ala Rab olmakla insanlarn gzn
korkutmutur.2Bu makalede insanlarn kendilerini Tanr olarak grme arzularn ele
alacaz ve Tanr Olma Arzusunun insanda hangi duygularla, hangi artlarla ortaya
ktn aratracaz. Bu duygunun temelinin psikolojik, sosyolojik, tbbi, kltrel,
dinsel nedenlerle mi ortaya ktn etd edip Grimm Masallarnda Balk ve
Kars3 adl masalda da bu duyguyu ve arzuyu amlamaya alacaz.
nsann yeryznde Tanry temsil ettiine dair rnekleri Latin, Romal, in ve
Japon kaynaklarndan grme olanamz mevcut. Dnyada kurulu bir dzen ina etmek
isterseniz, gcnz de bytmeniz gerekir. ster inann ister inanmayn, inanma
gdsnn insann iinde doutan belki de ontolojik adan var olduu da gzden
kamamaktadr. Peygamberlerin kendilerini Tanrnn vekili, kulu ve hizmetisi olarak
grdkleri gerei yannda politik ve siyasi tarihlerde hele de sava tarihlerinde Romal
hkmdarlarn daha sonra in ve Japon hkmdarlarn da kendilerini Tanrnn
yeyzndeki kral ve imparatoru (kayzeri) olarak grdkleri bilinir. Gottkaiser (Tanr
kral), ya da Gottknigtum (Tanr Krall) olarak da anlan bu kral/llklar sakral bir
hkmranl fikirlerini de yaymaya almaktadrlar. Gelimi kltrlerden ok ok
uzak kltrlerdeki insanlarda, doaya smsk bal klanlarda, hayat felsefelerini
doann yceltilmesine, byye, toteme balam byk ailelerde, boylarda, klan ve
kabilelerde; Helen dnemde, uzak douda ve Eski Latin ve Eski Roma dnemlerinde
grlen bir durumdur bu. Dalai Lamann bugn Tibet Budizminde hala kendini Tanr-
kral olarak grmesi buna balanabilir. Tibetlilerin inancna gre, Dalay Lama,
Mahayana Tanrsnn dnya zerindeki grndr. Tanrnn ruhu, Dalay Lamada
yaamaktadr. lmszdr, nk ldnde ruhu baka Dalay Lamalara geeceine
1 mam- Gazzali, El Mnkiz Mined-Dalal, Hakikat Kitapevi, stanbul 2007, s. 217. 2 Naziat Suresi 24. ayetinde Firavun halkna: Ben, Sizin en Yce Rabbinizim dedi denir. Bkz. Kuran-
Kerim ve Aklamal Meali. (Haz. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Prof. Dr. Ali zek, Prof. Dr. brahim Kafi Dnmez, Prof. Dr. Mustafa arc, Prof. Dr. Sadrettin Gm, Do. Dr. Ali Turgut), Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul 2001, s. 583.
3 Grimm Kardeler, Grimm Masallar I, (ev: Kamuran ipal) YKY, stanbul 2003, s. 130-140.
9
inanlr. 4 Dalay Lama lnce, iindeki Kutsal (lahi) Ruhun, en az 49 gnlk geen bir
zamandan sonra yeniden bir ocuun vcuduna girdiine inanlr. Bugne dek 14 kez de
bunun byle olduu inanc vardr.
Teknolojinin gelimesiyle birlikte insanolunun gc de artmtr. Bin sene
ncenin teknolojisiyle nerdeyse her gn yeni bir icadn ve buluun gerekletii
milenyum dnemi teknolojisini yan yana koymak elbette hatal olur. Sadece gndelik
hayatlarmzda tamaclktan, ev dzenlemesine kadar; i mimariye ait teknolojiden,
eriim, biliim alanlarndaki gelimelerle tp sahalarndaki gelimeler de eskisine
nazaran kat kat artmtr. Bugn artk hcrelerin, DNAlarn klonland, GDOlu
rnlerin klonland ve bu meyvelerin sebzelerin hcreleriyle oynanarak yeni yeni
meyveler sebzelerin tretildii dnlecek olursa, geldiimiz noktada insann znde
yer edinmi Tanr gibi yaratma arzusunu bu rneklerde grme olanamz olur. Belki
de Dolly adl memeli ilk koyunun klonlanmasyla balayan ve klonlama ilemi
zamannda da birok dini gruplarn kar ktk hayvann (canlnn) genetiiyle
oynamama yasa bir eyi ngrmekteydi. Bu tarz genetik, hcre, DNA klonlama ve
yapay hcreler elde etme giriimleri ksa sre sonra ayet bu alanda baarl da olunursa
insanlara aktarlacakt. Embriyo ve kk hcre bilimindeki gelimeler insann kendini
yaratc, yeni can oluturucu gce yakn grd bilgisini de sunacaktr bizlere. Bunun
mmkn olup olmadndan ok, etik olup olmad bugn hala tartlmaktadr. Bir ey
dikkate deerdir ki o da, insann iinde bir eyler yaratma istei, Tanr gibi bir eyler
oluturma istei, belki de varolanlardan yeni bir eyler oluturma istei bu
gelimelerden de grlmektedir.5
Bu sadece modern, postmodern dnemlerde byle deildir. Kadim Yunan
mitolojisinde insandan Tanr olduu, Tanrlarn antropomorfize edildii ve farkl farkl
glerle donatld gz nne alnacak olursa, Zeustan Afrodite kadar insan suretinde
Tanrlarn varln bir yana brakp, Tanr gibi insan yaratma arzusunu gsteren
insanlara bakmakta fayda olaca kanaatindeyiz. Prometheusun ve Pygmalionun
burada dierlerine nazaran sanki farkl bir ilevi olduu grlr. Zaten figrler Antik
Yunanda, varl Tanr olan (tam Tanr), yar Tanr olan ve Tanr olmayan,
lml bir insan olan olmak zere tasnif edilecek olursa Prometenin genelde
Tanrlardan atei alp insanlara hediye etmesi ve bu yzden de mr boyu hergn
bedenindeki cierlerini bir akbabann ya da kartaln yeme cezasyla cezalandrlmas
hususundan ok onun bir Tanr gibi insan yaratma edimine dikkat ekmekte fayda
4 Klaus Sagaster, Karnina Kollmar-Paulenz,Christian Peter, Tractata Tibetica et Mongolica: Festschrift
fr Klaus Sagaster zum 65. Geburtstag., Monographienreihe zur Geschichte, Kultur und Sprache der Vlker Ost- und Zentralasiens, Otto Harrassowitz Verlag, 2002, s. 209.
5 nsann tpta ve biyolojide Tanryla yaratclkta savamna dair en iyi kitaplardan biri Jens Kerstenin Das Klonen von Menschen: eine verfassungs-, europa- und vlkerrechtliche Kritik adl almasdr. Bu kitapta klonlamayla, biyolojik klonlamayla, hayvan ve insan klonlanmasyla ilgili ok gzel yazlar yer alr. Bu kitapta yaratclk, insann yaratma edimini incelemesi bakmndan da dikkate ayan grler yer alr: Bunun iin bkz. Jens Kersten, Das Klonen von Menschen: eine verfassungs-, europa- und vlkerrechtliche Kritik, Mohr Siebeck Verlag, Tbingen, 2004, 624 s.
10
olaca kanaatindeyiz. 6 Zeusun Prometheusu Olympos'daki lmszlerin arasna
almas; Prometheusun Zeus ve arkadalarna kar kin beslemesini salamtr.
Dedelerinin cn almak iin, kendi gzyayla yourduu balktan ilk insan yaratm
ve sonra onun acizliine acyarak, Hephahistos (Ate Tanrs) alevler saan ocandan
bir kvlcm alm ve insanlara hediye etmitir. Pygmalionun hikyesinde de bir Tanr
gibi insan yaratmann izleini grebiliriz. Antik Yunan'da iini seven bir heykeltra,
bir gn bir kadnn heykelini yapar ve yapt heykele k olup ona "Galatea" (uyuyan
ak) ismini verir. Giysiler ve mcevherlerle donatr onu. Bu srada evindeki heykele
benzeyen bir ei olsun diye sk sk Afrodit'in tapnana gidip tanraya dua etmektedir.
Afrodit sonunda heykeltran dualarn kabul eder ve heykel biraz da kendine
benzediinden dolay heykeli canlandrmaya karar verir. 7 Bundan sonraki ksm iki
ekilde anlatlr:
1- Pygmalion eve dndnde heykeli canlanm bulur ve ayaklarna kapanr,
Galatea'da ona bakarak glmser. 2- Pygmalion, heykeli perken heykel birden canlanr
ve onun pcne karlk verir. Sonra evlenirler, Afrodit'e kranlarn sunmay
unutmazlar ve Afrodit de karlk olarak onlara mutluluk, sevgi ve scak bir yuva
balar. Konu zaten daha sonralar Hollywoodda Mary Shelleyin roman ve Kenneth
Branaghn ynetmenliini yapt Frankensteinyla; Ridley Scottun Blade Runner
(Bak Srt) filmleriyle yeniden ilenmitir.8 Daha sonra da Tom Shadyacn ynettii
barollerinde Jim Carrey ve Morgan Freemannn oynadklar Bruce Almighty (Aman
Tanrm) filmiyle konu yeniden gn yzne kar. Filmde durmadan Tanrya yakaran ve
hayatndan honut olmayan Bruce Nolann yakarlarn duyan Tanrnn (Tanr rolnde
siyah Morgan Freeman oynamaktadr) bir haftalna grevi kuluna vemesi konulu
filmdir bu film. Bruce bir tv muhabiridir, bu muhabir her eyden ikyet etmekte ve
tanrya her saniye yakarmaktadr. Tanr bir gn bu haykrlara cevap verir ve Bruceun
karsna insan olarak kar. Ksa bir sreliine kendi gcn Brucea verir ve Bruce
artk bir Tanr olmutur. Film, insann Tanr oluluuna ve insann Tanr olma
arzusununa dair bir komedidir, fakat dinler tarihine ve insann Tanr olma arzusuna dair
ince eletiriler de ierir.
Elbette dinlerin de, kendilerine bal olan insanlar zerinde, hele de Tanr olma
arzular srecinde katklar olduu gzden kamaz. Dou dinleri Kmil nsan
profilleri izerken, insann tm bedensel hazzndan, isteklerinden ve arzularndan
vazgemeleri halinde onlara yeni bir stat vaat etmektedir. Bu Hinduizmde Karma,
Budizmde Nirvana adn alr. Bizdeki tasavvuf inancnda Hallac Mansurla grlen
Enel Hak dsturu da buna benzer bir olgu olarak nmzde durmaktadr. nsann
6 Richard van Dlmen, Alte Vlklinger Htte; Erfindung des Menschen: Schpfungstrume und
Krperbilder 1500-2000, Bhlau Verlag, Wien, 1998, s. 28. 7 Norbert Bormann, Frankenstein und die Zukunft des knstlichen Menschen, H. Hugendubel Verlag,
Mnchen, 2011, s. 41 8 http://www.hayallerotesi.com/forum3/mitolojik-efsaneler-71/pygmalion-efsanesi-10166/ eriim: 09. 09.
2011
11
btn bedensel hazlarndan, dnyevi skletlerden uzaklatktan sonra bir nevi
melekletiini, ruhani bir varlk haline geldiini, bir anlamda fena kisvesini yrtp beka
kisvesiyle gnahtan, gnah duygusundan, insani duygulardan uzaklat iin bir nevi
kendisini Tanryla harmanladn ve artk Tanrlatn, Tanr olduunu dinler
tarihinde grmek mmkndr.
Semavi ve kutsal metinlerde de bu izlei grme olanamz vardr. demin
Havvayla cennete sonsuz, baki bir yaamlar varken, onlar yasak meyveye doru iten
eytann yine onlar kandrrken Tanrnn Adem ve Havvann kendisi gibi sonsuz
olmalarn istememesinden tr o aac kendilerine yasaklad bilgisi vardr. Araf
suresinin
19. "Ey dem! Sen ve ein cennette kaln. Dilediiniz yerden yiyin. Fakat u aaca yaklamayn. Yoksa zalimlerden olursunuz."
20. Derken eytan, kendilerinden gizlenmi olan avret yerlerini onlara amak
iin kendilerine vesvese verdi ve dedi ki: "Rabbiniz size bu aac ancak, melek olmayasnz, ya da (cennette) ebedi kalacaklardan olmayasnz diye yasaklad."9
ayetlerinde de grld zere eytann, Adem ve Havvay Allah tarafndan
kendilerine yasaklanm aaca itmesi, ayetin bizlere rettii zere bir nevi melek
olmama, cennete ebedi kalmama duygular ile aklanmaktadr. Diyanetin mealinde
dikkat eken Araf suresinin 20.nci ayetinde ebedi kalacaklardan olmayasnz
terkibinin nne evirmenin cennette szcn ekleyerek dem ve Havvann
sonsuzluk arzusunun Tanrya sarkan ynn krma giriimi grlebilir. Buradaki temel
soru dem ve Havvann zaten baki olduklar cennette, zaten ebedi kalacaklar cennette
daha st bir sonsuzluk tahayyl iine nasl girebildikleridir? Zaten baki olduklar bir
lmszlk dncesi ve yaam tarzndan yine cennette edebi kalma ya da cennette
ebedi varolma dncesi iine neden girmi olmalar? Bu bizatihi Tanr olma arzusu,
snrsz gce sahip olma arzusu, zaten ebede sahip olduklar ve beka ile mjdelendikleri
cennete yaratclar gibi olma arzusu olarak da grlebilir bir durum mudur?
Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Kuran Mealinde ise eytann ayartt ve
yoldan kard dem ve Havvann lmsz olacaklar dncesiyle yasak meyvadan
yedikleri grlr. lmszlk dncesi ile biraz daha Tanr olma arzusunu yan yana
ilitirmek mmkndr. lmsz olmak isteyen dem ve Havva aslnda zaten cennette
baki, lmsz bir yaama sahiptirler, dolaysyla arzu ettikleri lmszlk dncesi
Tanrsal bir lmszlk dncesi olmu olmaldr.
19. Ve ey Adem, zevcenle birlikte cennete yerlein, dilediiniz yerden yiyin u aaca yaklap da zalimlerden olmayn!" dedi.
9 (http://kuran.gen.tr/?x=s_main&y=s_middle&kid=1&sid=7) (eriim: 23. 08. 2011).
12
20. Derken eytan, kendilerine rtlm olan ayp yerlerini amak iin ikisine de vesvese verdi ve: "Rabbiniz size bu aac yalnzca birer melek olmamanz yahut lmszle kavumamanz iin yasak etti." dedi.10
Yaar Nuri ztrkn mealinde ise bu sahne lmszler arasna katlmamak olarak sunulur okurlara:
Rabbinizin sizi u aatan uzak tutmas, iki melek olmayasnz yahut lmszler arasna katlmayasnz diyedir.(Araf: 20)11
Suat Yldrmn mealinde ayn yer lmsz hayata kavuan olmama olarak
yorumlanr:
Rabbinizin size bu aacn meyvesini yasaklamasnn tek sebebi, sizin meleklerden veya lmsz hayata kavuanlardan olmanz nlemektir" diyerek, kendisinin onlarn iyiliini istediine dair yemin stne yemin etti. (Araf: 20)12
Bu drt mealde de grld zere dikkat eken bir husus dem ve Havvann
cennette, beka leminde dahi olsalar, yani lmsz dahi olmu olsalar da nlerine yasak
bir aa, bir buday, bir elma ya da buna benzer ne konulursa konsun, zaten sonsuz
hayata sahip olduklar yerde yine daha fazlasn arzu etme isteklerine isel olarak sahip
olmalardr. Bu arzuya biz ister sahip olunan eyden (cenneten) daha fazla ey isteme
arzusu diyelim, isterse de yaratlm olan bir canlnn idi, egosu, arzusu ve istekleri
hi bitmez diye yorumlayalm, bir ey gerek ki, iinde her eyin kusursuz verilecei
bir cennet dahi insann arzu ve dileklerine, isteklerine eksik gelmektedir. nsan gz,
hep yasak olan bir eyleri aramaktadr. Bu doada varolan canlarn ergenlie
eritiklerinde veya kendilerine artk bakacak yaa geldiklerinde anne babalarndan nasl
ayrlyorlarsa, yaratlm olann kendisini yaratandan kopma arzusu olarak da
grlebilir. Bamsz olma, bir gdm altnda olmama arzusudur. Hikimsenin
boyunduru altnda olmama araydr. Bunu ncilin, Kuranda da aynen geen
yerlerinden grmek mmkndr. Mosenin 16. ayetinde Tanr deme aac yasaklar,
ayet yerse ve yasa ihlal ederse leceini de bildirir:
Und Gott, der HERR, gebot dem Menschen und sprach: Von jedem Baum des Gartens darfst du essen; aber vom Baum der Erkenntnis des
Guten und Bsen, davon darfst du nicht essen; denn an dem Tag, da du davon it, mut du sterben! {1. Mose 2, 16}13
Ve Rab Allah adama emredip dedi: Bahenin her aacndan istediin gibi ye; fakat iyilik ve ktl bilme aacndan yemeyeceksin; nk ondan yediin gnde mutlak lrsn. {Eski Ahit, Tekvin Bap 2, 16-17}
10 A.g.p. 11 A.g.p. 12 A.g.p. 13 http://lebensentscheidung.de/lebensentscheidung/schritt2.html (eriim: 23. 08. 2011)
13
Ylan ise eytandr, Satandr. Kadna (Havva) yasak meyveden yediklerinde, kesinlikle
lmeyeceklerini, o meyveden yediklerinde gzlerinin alacan ve Tanrlaacaklarn,
iyiyi ve kty ayrmada Tanr gibi olacaklarn syler:
"Da sagte die Schlange zur Frau: (Offenbarung 20, 2: ...die Schlange, das
ist der Teufel, der Satan) Keineswegs werdet ihr sterben! Sondern Gott
wei, da an dem Tag, da ihr davon et, eure Augen aufgetan werden und ihr sein werdet wie Gott, erkennend Gutes und Bses. Und die Frau sah, da der Baum gut zur Speise und da er eine Lust fr die Augen und da der Baum begehrenswert war, Einsicht zu geben; und sie nahm von seiner
Frucht und a, und sie gab auch ihrem Mann bei ihr, und er a." {1. Mose 3, 4-6}14
Ve ylan kadna dedi: Katiyen lmezsiniz; nk Allah bilir ki, ondan yediiniz gn, o vakit gzleriniz alacak, ve iyiyi ve kty bilerek Allah gibi olacaksnz. Ve kadn grd ki, aa yemek iin iyi, ve gzlere ho, ve anlayl klmak iin arzu olunur bir aat, ve onun meyvasndan ald, ve yedi, ve kendisiyle beraber kocasna da verdi, o da yedi. {Eski Ahit, Tekvin, Bap 3, 4-6}
ster Kuranda isterse ncilde olsun, olaylar birbirine yakn bir anlatmla anlatlr.
Sadece Kuranda yasak meyveden yendiinde bir melekleme isteine ve cennetteki
ebedi hayat yitirmeye, lmsz olmay yitirmeye dair bir vurgu varken; ncil yasak
meyveyi yiyince dem ve Havvann gzlerinin alaca ve artk (iyiyi ve kty
ayrma srecinde de) Tanr gibi olacaklarn (wie Gott sein) dillendirir. Semavi
metinlerdeki demin ve Havvann bu agzll, Tanr olma arzusunun kken
rnei olarak nmzde durmaktadr. Sadece isteklerine ve arzularna kandklarndan,
benliklerinin isteklerini frenleyemediklerinden deil, cenneten kovulduktan sonra bile o
ilk gnah (Ur-Snde) ile birlikte bir ilk korku (Ur-Angst) gelitirmilerdir. Bu ilk korku,
ocuun anneden korkmas, o kken kaynaktan kopmas ile kout bir korkudur. Lanetli
bir beden olarak alldk topraklardan uzaklama ve yeni bir yere uyum salama
korkusudur. Tanrdan kopula birlikte insann iinde gelien korku ona bir daha
varamama, ulaamama, eriememe korkusunu da iinde barndrr. Bu hayatta ayakta
durabilme, kendi kendine yetebilme, Tanrnn kayrasndan uzak kendisini eksik
hissetme duygusu olarak da tezahr eder. Bu kken-eksiklik, kendini gl ve emin
hissedememe, gelecek korkusu, lm korkusu, insanlardan korku, gvensizlik, i nefret
ekline de dnebilir. Bu duygulardan kurtulmann yolu ayet bir i onarm ve i
terapiyse, kiinin Tanryla bir olmas ve bark olmas, yapt gnahn ayrmna
varmas ve o duyguyu onarma arzusuysa, ancak yapt btn hatalarn bir telafisi ile
olabilir. Kendi kendine yetmeye altka, i onarmn ekillendirdike yine eksiksiz
ve kusursuz, benliine gvenen ve egosu yksek bir kiilik haline gelir. Kurtuluu belki
de eksikliini giderip Tanrnn da vasflar olduundan onun gibi belki mkemmel bir
insan haline gelebilmesidir. Kmil insan, ekmel insan, insan kmil bu noktada devreye
girer ve bu da bir nevi melek oluluu, Tanr (gibi) oluluu beraberinde getirir. nsan
mikrokozmos, kozmos makroinsansa, Tanrnn cemali ve celali vasflar tasavvufta da
14 A.g.p.
14
olduu gibi insanda aynen belirir, yaratlann yaratandan vasflar iermesi doal bir
durum haline gelir.
nsann yaad dnyada dinle temas kanlmaz grnmektedir. yle ya da
byle kiiolu yaamnda dinle yzleecek ve dnya dinlerinden birini seecektir ya da
semek zorunda kalacaktr. Bunu iradi yapmasa da bir dinin mdavimi olmak
zorundadr. Yeni dnemlerde nfus czdanlarnda din hanesinde eskisi gibi hangi dine
mensup olduunuz mecburi olarak yazlmamaktadr. Bir kii dilerse, dinle arasna bir
mesafe koymay arzularsa, o haneyi bo brakabilmektedir. O haneye inanmadn da
ekletebilmektedir. Ama baa dnecek olursak, insann bir dinle yaant idame ettirdii
bilinir. nsann bir dine balants, primitif dahi olsa bir klana, bir airet dinine ve
inancna bal olma zorunluluu evrensel insan gereksinimi midir? Tanry bir ekilde
arama arzusunun bir neticesi midir bu iteki dinsel mikroipler? nsann bir eylere
muhakkak inanma istei, inanmadan yaayamamasn m gerekli klar? Kendini inansz
olarak betimlemesi halinde bile bu durumun muhakkak bir inanma durumu olmas ile
aklanabilir bir durum mudur bu durum? Din yardmyla, biraz da tasavvuf ve new age
inanlaryla insann kendi olabilecei, kendini yok edebilecei, benliini eritebilecei
ve insan oluluktan kp melekt olma, nur olma, baki olma, sonsuz olma belki de
kendisini yaratan Tanr gibi olma arzusu olarak da yorumlanabilir bir durum mudur bu
durum? Gaybn kapsn ap da kendini sonsuz nura ve lmszle eklemleyebilecei
bir duygu durum mudur bu durum? Kendini tam kldnda ise bir zlme yaayaca,
evresinden, insanlardan, dnyevi korkulardan, hrstan, ehvetten, arzudan korkmayac
bir kendini gerekletirme durumu mudur bu durum?
imdi insanlarn tanr olma arzularnn dnyada oka mensubu olan nemli
birka dinde yansmalarn grmekte fayda olaca kanaatindeyiz. lk ele alacamz din
Hinduizmdir. Hinduizmde Hint mitolojisinin inanca mdahelesi oka grlr.
Hinduizmin geleneinde, geleneinden kast mitolojisinde Kadim Yunan - Greklerde
olduu gibi - politeist mitoloji gnyzne kar. oktanrl bir mitolojik ardl alann
kltr o ekilde ekillendirmesiyle zamanla gndelik hayatn iine ve bu hayatta dinsel
inanlara da bunun etkileri ilemitir. Her dinde olduu gibi iyi bir nefis terbiyesi Hindu
iin, hele de Karmaya varma yolunda nemli bir ileve sahiptir. Hatta nefsini iyi
terbiye ettiinde Tanrnn zerine bile kma durumu sz konusudur. ki nemli
Tanrsal gce inanlr: Brahman ve Atman. Brahman daha ziyade metafiziki, doast,
ayst leme ait olan erki temsil ederken; Atman daha ziyade isel gleri, tinsel gleri
temsil eder. Kozmosun Brahman olmas ve Brahmann kozmosu kaplamas ve Atman
olarak da insann bedeninde yer almas, ikisinin aslnda birbiriyle ikin olduunu da
kantlamaktadr. 15 Brahmann ve Atmann birletii, ayniletii, hemhal olduklar
yerde ise Hinduizmde en saygn durum elde edilmi olur. Bu bilgiye ve imana deer
15 Thomas Eissing, Der Hinduismus - Darstellung einer fremden Weltreligion, Grin Verlag, Mnchen,
2007, s. 3.
15
verilir. Brahman zaten Atmann iindeyse, Tanr iimizde terkibi de bir nevi hakl
olmu olur. Tanrnn iimizde olmas ile de biz Tanryzdr.
Dier nemli bir din ise Budizmdir ve Hinduizmden tremitir. O da ruhu
arndrma, benlii skletlerinden teleme felsefesine dayanr. Budizmin birok eidi
vardr. Bat tarz Budizmin Tanry ve insann bir ruhu olduu reddini kabul yannda,
farkl Budist retiler insann ruhunu kabul etmektedirler. Dualar, Budizmin tipik
ritelleri, ruhu arndrmann belirli ekilleri ile gsterilir. Bu nedenle ou Budistin
dininde geleneksel bir karma ekli tremitir. Japonya Zen-Budizmle Budizmi kendi
ritelleri, dini, inan evreniyle ekillendirir ve yeni bir din ekli, ibadet ekli gelitirir.
intoizmin kkl geleneiyle harmanlanan Budizm, bugn Japon dininin kark bir
dinsel inancn oluturmutur. Hinduzmin Karmas, Budizmde Nirvana ile izah
edilir. Nirvanaya varma yolu nefis terbiyesinden geer. Bu durum topyekn bir erime
hali, yok olma halidir. Btn dnyevi duygulardan, nefisten, egodan, insann bedenini
ve ruhunu dnyaya balayan ne varsa hepsinin sklet olarak atlmas ve defedilmesi ile
dorudan balantldr. Bu dinde reenkarnasyon inanc da vardr ve ldkten sonra
tekrar dirilmeye inanlr. te bu saydmz iyi ameller, iyi davranlar ldkten sonraki
her doumla birlikte insann yararna bir derece olarak geri dner. Bu iyi amellerle
tinsel ykseli ve yeniden doma eylemleri devam ederse sonunda Nirvanaya
ulalaca inanc hkimdir. Brahmann Atmann iinde olmas Atmana nasl
Brahmanlk vasf ve zellii vermi olursa, bu durum panteist dncenin de yolunu
am olur. ayet Tanr her eyse ve her ey olarak Tanr insann bedenindeyse, insan
bedeni bir nevi Tanry iinde bulundurma, Tanrdan bir cz tama hakkn da savunur.
Herey Tanrdr ve Tanr da her eyi ihtiva etmi olur.16 Doadaki en kk canllar bile
bu panteist gre bakacak olursak, Tanrnn bir czdr. nsan da bunlardan biridir.
Tanrnn vasflarna, isimlerine sahiptir. Bu canllar, yani toprak, ta, da, bulut, deniz
bir Tanr tezahrdr. Birok filozof bata Jakop Bhme, Hegel, Spinoza, Usta Eckhart,
Platon bu grn mdavimidirler.
Shirley Mc Lainen de iinde olduu ve katklarnn hakknn verilmesi gerektii
new-age hareketi de, bir dinsel gelenek olarak son yarm yzyl iinde oka insan
etkilemitir. Albrecht Schmidtin tespitleri gibi geleneksel dinlerle burlarn farkll
inancyla ayrldn zanneden ve yeni dinsel inancn artk Hristiyanla deil de baka
bir eye, yeni bir eye, yeni bir aa doru almas gerektiine inanr new-age hareketi.
nsann stat olarak hakk kul olmak deil, bir anlamda yeni-ada bilgilenmi, kendini
ar gelitirmi ve Tanrya denk bir zne oluluktur. 17 Ezoterik bilgi bu inancn
yaylmasnda byk neme sahiptir. nsann Tanr gibi olmas, tanrlamas yle kolay
gerekleecek bir ritel de deildir. Bedeni ypratc ekilde meditasyon, inan, gayret
ve sabr reenkarnasyonda ruhun mkemmeletirilmesi abasnda nemli etmenlerdir.
16 Michael von Brck, Whalen Lai: Buddhismus und Christentum, Geschichte, Konfrontation, Dialog, C.
H. Beck, Mnchen 2000, s. 184. 17 Horst Nagel, Mantras fr die neue Zeit, 333 spirituelle Lieder, Bod Verlag, Nordstedt 2010, s. 27.
16
Ruh mkemmel hale gelirse, Tanr olmay hak eder. Seilmi insan olmann yolu da
budur ve yle kolay elde edilebilemeyen bir statdr.18
Bu kadar teorik bilginin konuyu amada yeterli olduunu dnyoruz ve imdi
artk Grimm Masallarndan Balk ve Kars adl masalda Ilsebil figrnn Tanr
olma arzusuna gemekte fayda olaca kanaatindeyiz. Masallarn da btn yazl
edebiyatlar gibi insan elinden kt dnlecek olursa, bu trde de insana ait
unsurlarn, arzularn, heveslerin konu olarak ele alndn grmek mmkndr. Tanr
olma arzusu, bir insan istei olarak masal anlatclarnn bilinaltndan masallara sinmi
ve Balk ve Kars gibi bir masalda da yerini almtr. Masallarn derlendii yal
insanlarn (nal neneleri, nal dedeleri) yrrlkte olan bir anlat geleneini,
kendilerinin de bizatihi tank olduklar ve duyduklar bir anlat geleneini aktardklar
sylenebilir. Demek ki toplumun bilinalt da, yasalar da, yazl ve szl edebiyat da
insanlarn bilincinden olutuu iin, bunlarn varlnn insan bilincine ihtiyac
olduundan dolay bu rnlerde grlen izleklerin insann bilin/alt rn olduunu
sylemekte bir saknca yoktur. Balk ve Kars adl masala da yansyan yal, isterik
kadnn Tanr olma arzusunu buna balayabiliriz. Konu hakknda fazla yorum
yapmadan Balk ve Kars adl Grimm masalnn ierii hakknda bilgi verelim.
Balk ve Kars adl masal, bizlere fakir bir balk ve karsnn masaln
anlatr. Bir gecekonduyu andrr evde fakir bir yaant iinde olan iftin geim kayna
balknn tutabildii balklardr. Balknn bir gn bir dierine denk deildir. Bir gn
balk tutar, bir gn tutamaz. Eve balk getiremediinde ise einden azar iitir. Yine yle
sradan bir gnde bir balk yakalar. Balk, sihirli bir balk olduunu, kendisini serbest
brakmasn ister. Balk da Konuan bir balk olduuna gre zaten serbest braklmay
hak ettiini dillendirir bala. Onu serbest brakr. Akam eve gittiinde durumu
karsna anlatr, kars da onu azarlar ve sihirli bir balk olduuna gre balktan en
azndan bir ev, bir kulbe isteyebileceini syler ve yine o bal bulup ondan bir ev
dilemesini emreder. Balk karsnn zoruyla tekrar gle gider ve ilkin gkyznn
sonra da gln suyunun renk deitirdiini grr. Gk kararmaya gl de artk eski
duruluunu, temizliini kaybetmeye ve yeillenmeye, sararmaya balamtr. Balktan
rendii sihirli Balk, balk, canm balk/Konualm su yzne k/Karm Ilsebilin
bir dilei var/Benimkisini sorarsan salk szc19 syledikten sonra balk kagelir
ve einin ne istediini sorar. Balk da karsnn bir gecekonduda deil de bir evde
oturmak istediini syler. Balk dileini annda gerekletirir. Adam eve vardnda
evin deitiini, varsllatklarn grr. Ev her haliyle deimitir ve zengin bir ev
grnm almtr. Odalar, evin ii, dekor, ahr, her ey eskisinden kat kat daha
gzellemitir. Adam Artk bununla yetinelim ve iyi yaamaya bakalm! der. Ei ise
Bir dnelim! der. Birka gn sonra kadn evin artk kendisine dar geldiini, her
eyin burada kk olduunu dillendirerek kocasn byl balktan bir ato istemeye
18 Albrecht Schmidt, Wenn der Mensch spielt, Janz Team Verwaltung, Kandern 2002, s. 4. 19 Grimm Kardeler, Grimm Masallar I, (ev: Kamuran ipal) YKY, stanbul 2003, s. 131.
17
ynlendirir. Kocas isteksiz bile olsa gle gider ve suyunun koyu mavi, mor ve kat
olduunu, eskisi gibi ak olmadn grr. Sihirli sz syledikten sonra balk, einin
imdi ne istediini sorar. Balk da karsnn bir ato, bir saray istediini dillendirir.
Balk bunu gerekletirir. Kocas eve vardnda evin gerek bir ato olduunu grr.
Yksek trabzanlar, altndan malzemeleri, geni holleri, hizmetliler, yemeklerin en iyisi,
sarayn arkasnda faytonlar, en kaliteli atlar, en gzel ba bahe, iinde ceylanlar,
tavanlar vardr bu atoda. Kadn ertesi gn honutsuzluundan bir kralie olmak ister.
Sonsuz topraklarn sahibi ve bu topraklara hkmeden her eye sahip olmay arzular.
Kocasn baln yanna zorla gnderir ve kralie olmak istediini dillendirir. Balk
gle yaklatnda suyun siyah gri bir renginin olduunu ve iyice katlatn grr.
Sihirli szden sonra balk gelir, bala durumu anlatr. Balk karsnn kralie olduunu
dillendirir. Sonra kralielikten de skldndan imparator olmak istediini dillendirir.
mparator da olduktan sonra kadn papa olmak ister. Saraynn yannda dini mimariler
belirir. Dini riteller evinin yannda yer alr. Krallar ayaklarn per. Akam adam
yorgunluundan rahat uyuyabilirken, isterik kadn daha ne olabilecei dncesiyle bir
trl uyuyamaz. Gnein doduunu ve ayn battn grdnde, gnei douran ve
ay batran biri olmak ister ve Tanr olma arzusuna kaplr. Ertesi gn kocasndan
baln yanna gitmesini ve einin ona Tanr olmak istediini sylemesini dillendirir.
Kocas her ne kadar buna baln gcnn yetmeyeceini dillendirse de isterik kadn
buna aldrmaz. stemese de baln yanna gider. Bu ara frtna kmtr. Balk kt
hava koullarndan ayakta duracak derman bulamamtr. Kayalar savrulur, dalar
titrer, aalar yerlerinden sklr. imekler akar ve frtnalar kopar. Hava kapkara bir
hal almtr. Koca, karsnn Tanr olma arzusunu bala ilettiinde balk bu istei
gerekletirmez ve onu eski baraka, gecekonduyla cezalandrr. Artk masal baa
dnmtr ve agzl kadn gecekonduda mrn geirmek zorunda kalr. sterik
kadnn her dileinde kocas gle ilerlediinde iklimin dilekle deitii, suyun daha da
karard dikkatten kamaz. Karsnn Tanr olma arzusunu bala aktardnda balk
onun bu ar isteini ters evirir ve artk sahip olduklar varsll da kaybederler. En
eski gecekondu yaantsna devam ederler. Tanr olma arzusu her eyden nce Tanrya
bir saygszlk olduundan dolay kadnn arzusu gereklemez, hatta ters bir arzuyla da
cezalandrlr. Normal insanln snrlarnda yer alan dilekler kabul grrken, Tanr
olma arzusuyla arzunun dengesi bozulur ve arzu gereklemez hatta yerini ceza alr.
Her masaldan karlacak bir ders varsa ayet Balk ve Kars adl masaldan
da, insan arzularnda bir snr tanmad, insan arzularnn ve isteklerinin bir sonunun
olmad anlatlmak istenmektedir. Balknn kars isterik bir tip olduundan ve
arzularna gem vuramadndan iinde bulunduu her koulda daha fazlasn arzu eder.
Sahip olduuyla yetinmez, gzn hep daha byk olana diker. Bu yzden de mutlu
olamaz. nk gzn al, yetinme ile snrl deildir. inde bulunulan durum hibir
zaman beenilmedii iin ve hep daha iyi bir stat, daha iyi bir durum, daha iyi bir i,
bir nesne, bir ey arzuland iin de sahip olunan eyin mutluluu deil de sahip
olunabilecek eyin agzll ve umudu onu uykusuz klar. Her eyle yetinen
18
balknn rahat uyuyup isterik karsnn rahat uyuyamamasn buna balamak
gerekmektedir. Balknn karsnn istekleri arttka doann olumsuza doru giden ve
ktleen artlar arasndaki paralellikler dikkat ekicidir. Balangta en kk ve
makul istekte gl ve gkyz hafif bir deiim geirir. stekler arttka ve ite istek
kabardka gkyz ve gl de onunla kabarr. Gkyz ve gln rengi koyular ve gl
suyunun kvam katlar. nsann a gzl ve isterik olmasndan, doann, Tanrnn
dahi honut olmad grnts kar bu durumdan. Zira insann isterik ve agzl
olmasndan -milenyum yl isterikliimiz ve agzllmz dnldnde- en fazla
zarar doa ekmitir. Mobilya endstrisi iin Amazon ormanlarndaki aalarn
kesilmesinden, atklara, plere dek, geri dnm olmayan bir yn gereksiz eya
retiminden, naylondan, plastikten, petten, endstriyel atklardan doann ald
zararlarn haddi hesab yoktur.
Arzunun ve istein makro dzeye kmas ve bir snr tanmamasnn, insann
devasa arzulara ve isteklere sahip olmasnn gndelik hayatta da bir karl vardr.
nsann doa yoluyla, doal eyleri kullanarak Tanrlama istei, Tanr kadar byk
olma arzusu peygamberler tarihinde, arkeolojik ve mimari tarihte, psikanalizde
kendisini aa vurur. Sosyal bir stat olarak insanlar ezmek iin zenginliini ve
iktidarn tebaasna ve uyruu altndaki insanlara gstermek isteyen insanlar semavi
metinlerde insanlara Ben ala rabbinizim dememi midir? Tanrnn hametiyle ve
gcyle savam iinde olan insanlar, Tanryla atmak iin ya da onunla yarmak iin
Babil kulesini, skenderiyye Fenerini ina etmemiler midir? Tanr da zaten
niyetlerinden tr bu mimari yaplar yerle bir etmi ve kendi byklnn dnyevi
hibir arzuyla, nesneyle geitirilemeyeceini ifade etmeye almtr. Psikanalizde
egosantrik dncenin megalomaniye kadar sarkmas ve megalomaninin arlamas,
tamas halinde insann kendini yaratclk aamasnda bir Tanr gibi grmesi
bilinaltnda onun da bir Tanr olma arzusunun da vurumu deil midir?
Her ne olursa olsun Balk ve Kars adl masaldan karlack ders, dnyada her
eyin bir sonunun, snrnn olduudur. Arzu ve istek de buna dhildir. nsan noksan ve
snrl bir yaratk olduundan dolay arzularnda ve isteklerinde de snrn bilmelidir. i
isteriklie ve arla gtrecek olduunda bir lanetin kendisini beklediini her zaman
dnmelidir. Egosu, idi, nefsi ne dersek diyelim ancak dnyevi snrlar iinde
kaldnda insan mutluluu bulabilir. Balk bunun iin iyi bir rnektir. Balk
mtevekkil, gz fazla ykseklerde olmayan, arzularn dizginlemi ve bundan dolay
da huzurlu bir tiptir. stekleri ruhunu kemirmediinden huzurludur. Bal yakaladnda
balk konumaya balayp byl bir prens olduunu dillendirdiinde ve kendisini gle
atarsa dileklerinin gerekleeceini dillendirdiinde sadece bir baln konumas bile
bir mucizedir deyip ondan hibir ey istemeden onu gerisingeri gle atmas balknn
ruhunun ve isteklerinin masalda arzu edilen ideal ruh ve arzu olduunu da gsterir
bizlere. Gndelik hayatta mtevaz, doayla yaam snrlarnz bildiiniz bir ayarda
yaarsanz mutlu olabilirsiniz. Arzu ve istek snrn aarsa bir lanet gelir ve sizi bulur.
19
Balknn karsnn ilkin bir baraka, bir ev sonra bir ato, bir saray sonra bir kralie,
sonra bir imparator, sonra bir papa, sonra da doaya, gnein ve ayn batna ve
douuna hkmetmek isteyen, dnyaya bsbtn hkim olmak isteyen bir canavara
dnmesinin temel nedeni yukarda da akladmz gibi agzll ve isterik tavrdr.
Bu agzll ve isterik tavr da Balk ve Kars adl masalda, masaln sonunda,
kadnn arya gittii iin cezalandrlmas ile son bulur. Kadn balangtaki fakirlii
ve sefaletiyle bir nevi cezalandrlm olur. Zenginliinin elinden gitmesi, zenginlik
arttka arzunun ve arzuyla doru orantl olan isteklerin bymesi doru orantl
olduundan en bataki fakir duruma derek hi Tanr olmay istememi olma ile
cezalandrlr. Balang noktasna dn ayn zamanda dilek haklarn, isteme
seeneklerini de silip gtrdnden byl balk da, byl balkla birlikte bir eyler
dileme durumu da silinip gitmi olur. Kadn sfr noktasnda dileksiz ve dileklerinin
artk hibir zaman gerekleemeyecei bir durumla da cezalandrlm olur.
KAYNAKA
Von Brck, Michael, Whalen Lai (2000): Buddhismus und Christentum, Geschichte, Konfrontation, Dialog, C.H.Beck, Mnchen.
Eissing, Thomas (2007): Der Hinduismus - Darstellung einer fremden Weltreligion, Grin Verlag,
Mnchen.
Bormann, Norbert (2011): Frankenstein und die Zukunft des knstlichen Menschen, H.Hugendubel Verlag, Mnchen.
Van Dlmen, Richard, Alte Vlklinger Htte (1998): Erfindung des Menschen: Schpfungstrume und Krperbilder 1500-2000, Bhlau Verlag, Wien.
Kersten, Jens (2004): Das Klonen von Menschen: eine verfassungs-, europa- und vlkerrechtliche Kritik, Mohr Siebeck Verlag, Tbingen.
Nagel, Horst (2010): Mantras fr die neue Zeit, 333 spirituelle Lieder, Bod Verlag, Nordstedt,.
Schmidt, Albrecht (2002): Wenn der Mensch spielt, Janz Team Verwaltung, Kandem.
Sagaster, Klaus / Kollmar-Paulenz, Karnina (2002): Tractata Tibetica et Mongolica: Festschrift fr Klaus Sagaster zum 65. Geburtstag, Monographienreihe zur Geschichte, Kultur und Sprache der
Vlker Ost- und Zentralasiens, Otto Harrassowitz Verlag.
Grimm Kardeler (2003): Grimm Masallar I. YKY, stanbul.
Karaman, Hayrettin vd. (2001): Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul.
mam- Gazzali (2007): El Mnkiz Mined-Dalal, Hakikat Kitapevi, stanbul.
ONLINE KAYNAKLAR
http://www.hayallerotesi.com/forum3/mitolojik-efsaneler-71/pygmalion-efsanesi-10166/ (eriim:09. 09. 2011).
(http://kuran.gen.tr/?x=s_main&y=s_middle&kid=1&sid=7) (eriim:23. 08. 2011).
http://lebensentscheidung.de/lebensentscheidung/schritt2.html (eriim:23. 08. 2011).
Top Related