1
Gipsen heiligenbeeldenOorsprong,betekenis,
toekomst
Een onderzoek in parochiekerken van het Naamse
Christian Pacco
Gent, 17 december 2010
2
Art de Saint-Sulpice
Verschillende takken van de religieuse kunst :
prenten, kerkzilver, devotieboeken, beelden, kerkgewaden, …
Magasins réunis place Saint-Sulpice in Parijs
Zeer pejoratieve connotatie
gipsen heiligenbeelden
3
Tijdsduur van de beweging
• Een eeuw : 1860-1960
4
Algemene omstandigheden
• Demografische groeiKerken worden her- of verbouwd
• Klerikale vitaliteit
Talrijke clerus
Christelijke omkadering van elke levensfase
Onweerlegbare bevestiging van de geloofsleer
• Concordaat en kerkfabriekenBeslissingsbevoegdheid toevertrouwd aan basiscel
5
Stabiel evenwicht
Drie tussenkomende partijen :
– Gelovigen (kerkfabriek)
– Producenten
– Kerkelijk gezag (controle)
Evenwicht tussen vraag en aanbod :
voortbestaan van een eeuw
6
Plan van de uiteenzetting
1. Onderzoek in de kerken van het Naamse
2. De verschillende werkplaatsen
3. Kenmerken van de gipsen
heiligenbeelden • Standpunt van de fabrikant
• Standpunt van de gelovige
• Standpunt van de Kerk
4. Plotse neergang
5. Heden en toekomst
7
1. Onderzoek in de kerken
Voortbestaan van een groot aantal beelden– 38 kerken bezocht in 1989
– 27 bewaren een significant aantal beelden
– 17 met standbeelden op hun plaats (enkele verliezen)
– 8 kerken : herschilderde beeldhouwerken
– 5 kerken : verplaatste beelden (zolder, jubee, …)
Totaal : 247 bestudeerde beelden
2005 : wijzigingen in 2 kerken
8
9
10
11
Beperkte zuivering in de jaren 70-80
Volledige programma's worden zeldzaam
De zuivering vertraagt vanaf 1990
12
13
• Beperkte waaier aan heiligen
• 5 tot 10 beelden per kerk
• Aangekocht tussen 1880 en 1960
• Steeds : OLV van Lourdes Heilig Hart
• 80% : Josef, Theresia van Lisieux, Antonius, Barbara, Eligius, Rita, Anna,
Rochus, Gerardus Majella en Hubertus
Kindje Jesus van Praag : in alle kerken
14
15
Schikking in de kerk
• Op de zijmuren
• Afwisselend met Kruisstaties
• OLV Lourdes en HH : ereplaats
• Theresia van Lisieux : > 1925• Bijzondere omgeving
• Schaalverkleining : gemiddeld 125 cm
16
17
18
Getekend• Getekende beelden : 76/247
• 46 : maison Gérard (Namen)
• Andere tekeningen:– Billaux-Grossé (8 maal)– Brandeschi Bruxelles (6 maal)– G et H Parentani Frères Bruxelles (4 maal)– Casci Namur (2 maal)– Afchain-Vanpoulle Liège
19
De kwalitieit is nogal uiteenlopend
20
2. De werkplaatsen
• Heiligenbeelden
=/= volkskunst
= commercieel product
• Commerciële structuur :
Winkels, catalogi, tarieven, handelsreizigers
21
• Munich, Mayer Kunstanstalt für christiliche
Arbeiten• Gesticht in 1845 door Joseph Gabriel Mayer
• Drie afdelingen : kerkramen, architectuur en
beeldhouwkunst
• Verwijzing naar de middeleeuwen
• Invloed van de Nazareners
• Uitvoer gestaakt in 1870 (Frankrijk) en in 1918
22
23
• Institut Catholique de Vaucouleurs• Gesticht in 1865 door Martin Pierson
• Rond 1920 : 400 arbeiders
• Geïllustreerde cataloog
– Fotoalbums
– Gedrukte catalogi
– Tijdschrifte
• Internationale export
24
25
Maison Gérard te Namen
• 1830 : werkplaats voor christelijke kunst
(schrijnwerk)
• Invoer van de beelden van Vaucouleurs
26
27
Maison Gérard te Namen
• 1830 : werkplaats voor christelijke kunst
(schrijnwerk)
• Invoer van de beelden van Vaucouleurs
• Rond 1880 : productie van beelden• Modellen van Vaucouleurs gekocht
• 1905 : Henri Gérard• Volledige catalogus
28
Familie Casci
• Kwam uit Toscane rond 1900
• Meer bescheiden structuren Beperkte kwaliteit van de afwerking Meer betaalbare prijzen
• Modellen van Italiaanse oorsprong
• Namaak van allerhande beelden• Oude houten beelden• Modellen van concurrenten• Modellen ontworpen door de zoon, Guido, schilder
en beeldhouwer, leraar aan de kunstschool van Namur
29
30
31
Andere werkplaatsen
• Billaux-Grossé• Meer gekunstelde stijl
• HaenecourEmiel Haenecour, 1896, Sint-Agatha-Berchem
• 2006 : verhuis naar Eigenbrakel
• Laatst bestaande werkplaat. Brand in 2009
• Parentani• Parentani stijl
• Reusachtige beelden
32
33
34
35
3. Kenmerken van de beelden
• Standpunt van de fabrikant
• Standpunt van de gelovige
• Standpunt van de kerk
36
Standpunt van de fabrikant
• Duurzaamheid van de modellen
37
Standpunt van de fabrikant
• Duurzaamheid van de modellen
• Margolage techniek
38
Standpunt van de fabrikant
• Duurzaamheid van de modellen
• Margolage techniek
• Nagemaakte en opnieuw nagemaakte
modellen
• Ondiepe reliëfs
39
40
41
Standpunt van de gelovige
• Berekend gebed
• Een nauwe betrekkingGeïdealiseerd realisme
Heilige met een luisterende oor
• Heiligen : beschermers en genezers
42
Heilige beschermers en
genezers :St Eloois ijzerverwerkers (landbouwers)
St Rochus pest alle ziektes
Se Barbara steenhouwers, mijnwerkers, metselaars
St Hubertus vee
St Josef einde van het leven, zachte dood
St Antonius allround heilige, alle gevallen
43
Standpunt van de gelovige
• Berekend gebed
• Een nauwe betrekkingGeïdealiseerd realisme
Heilige met een luisterende oor
• Heiligen : beschermers en genezers
• Polytheïstische verleiding
• Een bepaalde opvatting van het geluk
44
45
Standpunt van de kerk
• Aanmoedigingen (19de eeuw)
• Dubbelzinnige veroordelingEncycliek Mediator Dei (Pius XII, 1947)
• Discrete doch doeltreffende controle
46
47
Encycliek Mediator Dei
De Paus schrijft :wij willen echter nog eens met alle
aandrang de schoonheid van de kerken en altaren
aanbevelen.
Echter :
wij hebben boven onze afkeuring uitgesproken over de
verkeerde handelswijze van hen, die onder voorwendsel
van terugkeer naar de oudheid de heilige beelden uit de
kerk willen weren (...)
De paus moedigt de soort vroomheid aan die
door de beelden ondersteund wordt.
48
Standpunt van de kerk
• Aanmoedigingen (19de eeuw)
• Dubbelzinnige veroordelingEncycliek Mediator Dei (Pius XII, 1947)
• Discrete doch doeltreffende controle Beheersing van het répertoire
49
Beheersing van het repertoireVerdwijning van de plaatselijke heiligen (oorsprong
onzeker)
De heiligen = bemiddelaars en voorbeelden
50
De heiligen = bemiddelaars en voorbeeldenSe Anna goede huismoeder
St Josef goede huisvader
Ste Barbara ideaal van de reine maagd
St Gerardus Majella goede prieter,
ideaal van de jonge man
St Eloois (bisschop) aanwezigheid van de kerkelijke instelling
Samenhangende en betekenisvolle groep
51
Standpunt van de kerk
• Aanmoedigingen (19de eeuw)
• Dubbelzinnige veroordelingEncycliek Mediator Dei (Pius XII, 1947)
• Discrete doch doeltreffende controle Beheersing van het répertoire
• Aansporing tot het bidden
• Symbool van de KerkBuiten de kerk geen heil
• Aards lijden, hemels geluk
52
53
Aansporing tot het bidden
Symbool van de KerkBuiten de Kerk, geen heil
54
Aards leed, hemels geluk
Heiligen tussen de kruisstaties
Via dolorosa : in tijd en ruimte
Het leven op aarde is een lijdensweg
Heiligen : onverstoorbaar en onbewogen
Bevrijd van tijd en ruimte : eeuwigheid
55
56
OLV van Lourdes tot Bernadette :
Ik beloof u gelukkig te maken, niet in deze wereld, maar in
de andere
57
4. Plotse neergang
• Felle afkeuring, zonder gevolgJoris-Karl Huysmans, Alexandre Cingria, …
• Snel in ongenade na Vaticaan IIOpening naar de moderniteit toe ?
! Voortbestaan van de heiligenbeelden op de
bedevaartsoorden
58
Vaticaan II : liturgische hervormingGemeenschappelijke vieringen
Belang van de dienst van het woord
Meer ruimte voor het individuele gebed
De beelden verliezen hun functie
geen ondersteuning van de devotie meer nodig
Diskwalificatie van het beeld
59
5. Vandaag en morgen
• De beelden hebben hun functie verloren
• Nieuw statuut : deel van het patrimonium
60
Wat ermee ?
Enkele denkpistes
- Nog talrijk
- Lastig en broos patrimonium
- Geen grote handelswaarde
- Verzamelaars niet altijd even eerbiedig
-
61
Wat ermee ?
Enkele denkpistes
- Nog talrijk
- Lastig en broos patrimonium
- Geen grote handelswaarde
- Verzamelaars niet altijd even eerbiedig
- Postconciliaire zuivering mindert in vaart
- Renovatie van de kerken slabakt eveneens
62
Zou ondergebracht moeten worden aan
de hele problematiek van het religieus
patrimonium van de 19de eeuw
Top Related