Modern mimarlk tesinde ethos ve ahlk sorunu*

PAGE 35

niversite A..de bir homo academicus: ersatz yuppie akademisyen*Hasan nal Nalbantolu**Toplum ve Bilim, No. 97 (Gz 2003): 7-42Bn. Martin: ykden karlacak ders ne peki? [Quelle est la morale?]

tfaiyeci: Onu bulmak sizin iiniz. [Cest vous de la trouver.]

Eugne Ionesco, Kel Kantocu (!) [La Cantatrice Chauve]

Ne alr kafalar, ne duyar gnlleri*** [tj gr atn noj frn;...] Herakleitos, Fragman 104 (Diels-Kranz tasnifi)Gnmzde bilimsel sfatl toplantlara ve yazlara sinmi bir dil vardr. Balarda objektiflik sergilemesi gibi hakl bir nedenle mesafeli olmas istenmi ama bugn ok sk sradanlap skc da olabilen bu dili bilimsel toplant katlmclar ile bu tr yazlarn okuyucu kitlesi ounlukla benimser grnr. stelik, ayn dilin protokol gerei bile bile ldes paylalan bir tr akademik diplomasi dili ve yavansylemine kolayca dntne de sklkla tank olunur. Bense bu yazda biraz aykr bir yol izleyerek, kendi biem arayma uygun ve ersatz olmamasna zen gsterdiim bir dili ikame ederek, iinde bulunduum akademik ethosla bir derdim bulunduunu, bu derdin de insan olarak yalnz kendimi deil, hepimizi ilgilendirdiini hatrlatmak istiyorum. Gene de, yazda teori rehberliinde olmasna dikkat ettiim gzlem ve deerlendirmelerin, hatta nyarglarn, akademik pratii srdren eyleyicilerin zellikle bir kuayla snrl kaldn belirteyim. te yandan, gnmzde nerdeyse her alanda gndeme getirilen ve habire tartlan etik var. Reklm panolarna bile yerleen etik konusunda ou bosylem reeteleri bir yana atmak da daha derindeki sorunu zmyor. nk bu sorun karakter rmesinin alabildiine hzland, daha korkutucusu, kanksand bir dnemde, salt resm uram sosyoloji gibi akademik alanlarla snrl kalmayp, bir ok baka yaam alannn sorunu da. Tartmamzn bir boyutu felsefenin de baars etik ise ve imdilerde ou modern meslek/urata da etik reeteler gndemde ve bol keseden syleme konu olmusa, ilk elde bir noktann altn izmekte yarar var: o da en azndan etik sorunun ablonlara indirgenemeyecei ve bu szcn etikten ok ethosu ilgilendirdii gerei. Bu ise sonunda, Trkiyede yaayanlar olarak varoluumuzla ok yakndan ilgili.

yleyse, bu yazda da gnmzn nesnel tarihsel-toplumsal koullarnn basks altnda ethos ve onunla yakndan ilikili olarak birey/kii ahlknn bana neler geldii akademik ura gibi zgl bir toplumsal pratik, onun iinde de somut bir toplumsal tipleme zerinden ve gereinde semptomatik okumalara dayanlarak irdelenecek.

Bu ynde bir irdelemeye giriildiinde, rnein son otuz ylda bir alevlenip bir snerek bilimsicilik (scienticism) ve pozitivizme kart grnen uval dolusu sylemde, hedef alnan konumun bu kez de yepyeni bir klfta kart konumlar (szgelimi, feminism, okkltrllk, vb.) gizlice bir kuatma, evirme hareketinde bulunduu, hatta yer yer onlarn diliyle kendini savunduu bile ileri srlemez mi? Durum gerekten byle ise, deien toplumsal koullarn nesnel zorlamasyla balarda hakl gerekelerle muhalefette bulunan konumlarn da zaman iinde ad da deilse de zde dnme uramalar, hatta ke gemeleri, sonunda da egemen dzenlere eklemlenerek uyum salamalar, ayn kuatma ve ar basknn gstergesi saylmal. Bu basklarn deiik llerde akademik kiilikler zerinde de ilemesi kanlmaz. lkemiz niversitelerinin de uzmanlama tesinde, zel niversiteler nclnde ticari iletme modelini giderek benimsedii imdiki ortamda akademisyenlere ne olduu sorusu akademik ethosa ve akademisyen ahlkna ne olduu ynnde ve temelinde felsefi bir sorudan kopuk dnlebilir mi? Max Weberin salt siyaset alan deil, bilime de ne olduu konusunda 1919da rencilere uyarlarnn altnda da yatan u inan etii (Gesinnungsethik) ile sorumluluk etiinden (Verantwortungsethik), ithal yuppie akademisyenliin serpildii yeni Trkiye koullarnda artk sz etmek olanakl m? etii, pazarlama etii, salk etii gibi tonla reetenin konunun felsefi ardalan tmden unutularak kalpsylemlerle gndeme getirildii bir dnemde bu etik saplants semptomatik okunduunda acaba aslnda bir yitimin getirdii rahatszla, daha da beteri bu gncel konunun sembolik sermayeye dntrlne iaret ediyor olabilir mi?Felsefi boyutu salt bizde deil, Avrupamerkezciliin her trne zg kurnaz budalalklarca da gzard edilen bu soruyu Kant ve Hegelden gnmze dek hi bir apl dnr hasralt etmeye yanamamtr. Bu dnrler, deerler ieren ne olmas gerektii (Sollen) sorusunu ne olduu (Sein) sorusundan bamsz, kopuk tartmaya ynelen yapay ele allara hi bir ekilde itibar etmemilerdir. Ayn sorun Bat-d, baka inan/bilgi dairelerinde tarihte ve gnmzde benzer biimde konulanm mdr, buna imdilik bir yant getiremeyeceim; ama Realpolitikci Batnn kendine batac ederken unutuma terkettii bu tekilerin, Bat metafizii iinde uzundur yer tutan bizler iin de esin kayna olmay srdrdklerini kabul etmemiz gerekir. nk, tanrlarn valizlerini toplayp terki diyr ettii ve ln byd (Nietzsche: die Wste wchst), dolaysyla dnyann kutsallktan, byden arnd (Weber: Entzauberung der Welt) modernlik koullarnda insan yksek ama tekdze mutlulukla donatlm bir yaama kavuturulurken bellekhanmn (Mnemosyne) da hzla kapdar edildii u lleen yeryz ve dnyada tm kalburst dnce yollarn rtk ya da ak niteleyen sorulardan biri hep ethos ve ahlk olmutur.Bunun bir anlam daha var: bylesine kaygan bir konunun mesele, dert (Sache) haline gelmesi, toplumsallama srecinin erken dnemlerinden, aile terbiyesinden balayarak ileri ya dnemlerine dek kii benliini saran, deien varolu koullarnda tm i elimeleriyle iselletirilen ahlki svadan tr. yi kt sorgulansn ya da ayakta kalma, iktidar edinme gdleriyle yeri geldike (rnein akademik ihayatnda) dile sermaye edilsin, toplumun svas olmu deerlerden sz ediyoruz sonunda. u ya da bu kiisel (ya da bireysel) nedenle akademik alan ura seildiinde de, ilermi grnen gereklikler iinde ne denli bozuk paraya dnrse dnsn, tm dselliiyle ve i elikileriyle bir deerler hiyerarisi ve ahlk sorunuyla hep yzyze kalnyor. Yaam stratejileri gerei yaanan ahlki elikiler ne kadar bellekten kovulmaya allrsa allsn, gene de deiik yollarla kendilerini hatrlatyor tek tek her birimize. Ayn sorunu akademik yaam denen ve artk uzmanlklara blnm uralar btnln etkileyen deimelere her dnemde hemen kendini uydurarak kabuk deitiren homo academicus trleri zerinden dnrken tartma ardalannda tutmakta yarar grdm bir baka nokta daha var: o da iktidar-mlkiyet ilikilerinin kltr piyasasndaki deiim ve dnmlerden bamsz dnlemeyecei gerei. Tarihin aknda sedimentasyona urayan insanlk deneyimlerinden remi ahlki deerler gnmzde meslek kodu gibi balayclklar yoluyla zorbela iletilmeye allrken, aslnda znesiz ura ve meslek pratiklerine geiliyor ve yeni bir yapaydoa gerei giderek daha makinemsi yeni bir insan-doasnn ortaya kyor olmas da tartacamz meselenin bir baka boyutu. En geni anlamyla kkenleri uzak gemiteki tekhneye gtrlebilecek insan yapntlarnn, bu yepyeni yapay doay (physis) nasl oluturduunu ve eskiden byk lde mdahalesiz akan doann yerine nasl hzla getiini ileride ciddi irdelemek, bir anlamda Fredric Jamesonun deyiiyle grsel ontolojisini gelitirmek zorundayz. Yeni ve hazr giyim teorik modalar peinde koarken, bu yeniden kefe nem verirsek eer, Lukcsn son dev eserinde varoluun ontolojik boyutuna yapt vurguyu unutan bizlerin konunun bu ynyle de yolun daha banda olduumuzu teslim etmemiz gerek.

Ama gnmz toplumsal iblm iinde uralarda aranlan meslek ahlk ve kr denei gibi bellenilen mesleki ideolojilerin altn oyan, baskn bir baka ileyi daha var ki, o da gerekte kaostan ibaret piyasalara zorbela krlgan bir kozmos getirmeye abalayan sermaye dzeninin hi vazgeemedii, u baya olduu denli usd, ilke bile denilemeyecek krllk prensibi ve hereyin mbadele deerleri olarak alglan. uval dolusu etik reeteyi daha batan kof klan ey de nnde sonunda ite bu gerekte ilemeyen ama iselletirilmi ileyi. Her trden alma/i yaam dna taarak dier yaam alanlarna da gizli ya da ak bulaan bu usdlk gzard edildii srece, mesleki ve dier deerlerin, ahlk llerinin sorgulanmas tamamlanm saylmaz. Bu zellikle fikirlerle yaamak yerine fikirleri bir kltr sermayesi olarak piyasaya srmeyi semi akademisyenlere hatrlatlmas gereken nemli bir nokta.

Eer etik (Ethik) Adornonun deyiiyle ahlkn (Moral; morality; moeurs; mores) rahatsz vicdan ise, kslmasnda saysz yarar olan neon klar (mbadele deerleri; krllk) altndaki bu sorun iin de benzer tehiste bulunabilir, bizzat ahlkn ahlklk yapmaktan utanmas, rkmesi sonucu, etik denen eyin yapay olarak ortaya ktn, ama ahlkn elikili doasn grmezden gelen, bu elikilerin stn rten bir uyumlulua kurban giderek sonunda ilemediini ne srebiliriz. Yaknlarda yitirdiimiz dn hemehrimiz Hans-Georg Gadamer yllar nce gnmz kitle niversitesini niteleyen, ama fikirlerle yaamann da anna ot tkayan baskn eilimden sz etmiti Gnmzn kitle niversitesi koullarnda fikirlerle yaamak (das Leben in Ideen) idealinden giderek uzaklaldnn ve neye/kime yarayacak? (cui bono; wem gefllt es?) sorusunun ne ktnn altn izen Gadamer, bunun tr yabanclamayla (eine dreifache Entfremdung) sonulandna dikkatleri ekmekteydi. Bunlardan birincisi, Universitas Scholarumun k ve rencilerin bir insan-kaynak, giderek de mteri olarak dnlmesinin yolunun al; ikincisi, bilimlerin disiplinler olarak birbirinden koparak blmlemesi ve yekdieriyle iletiimsizlik iine dmesi sonucu kmeye balayan Universitas Literarum; bu ilk ikisiyle yakndan bal ncs ise, yukardaki cui bono? sorusunun yol at dar uzmanlama. niversite ktphanelerinin birer veri bankasna benzemeye balamasnn bu gelimenin doal bir uzants olduunu da burada eklemi olaym.

Bu koullarda Gadamerin gznde bilgin kiiden beklenebilecek hasletten yani ok zel anlamda dalgn Thales olarak kuyuya dmenin -hakimiyet kaytsz artsz bilginindir-, bilim insannn trajik bir figr olarak yalnzl ve bu yalnzl tm arlyla omuzlarna alma cesareti gsteriinin, neon kl sahte tevazulara kamadan gerek bir alakgnlllk sergileyiinin nemine kendim de baka yerlerde deindiim iin, burada daha fazla zerinde durmaya gerek yok.Ama, ite dndk gnmze ve zelde de modern akademik yaam ura (als Beruf) setii iddiasndaki bizlere.yle grnyor ki, hem parolasn abidevi olandan bitmemi ve paralanm olana deitiren modernlik hem de bellek denen eyi bir yana atmaya bizleri zorlayan teknobilimin (Horkheimer) piyasa mekanizmasyla hemhl olduu gnmz koullarna bir gzel kendini uyduran niversiter yaplanmalar iindeyiz. Sermaye dzeninin zgl olarak niversiter alandaki baskn ileyiini yakn ekime alrken zel ve devlet niversitesi ayrm da sanld denli nem tamyor. Devlet niversitelerinin yetkililerince iyi niyetle ve masumane sylense de, mteebbis niversite ifadesinin kullanlyor olmas da, baz zel niversitelerde rencilere mteri denmesi de nesnel olarak hi de masum olmayan bir gidiata iaret etmekte. stelik bir de bu sreci srekli niteleyen bitmemilik ve paralanmlk gerei ortaya kan bir sonu var ki, o da artk kr getiren, yararc ve gsterii yapntlarnher genreda byk bir ounluk oluturmakla birlikte, gelip geici (ephemeral) olduu gereiyle hep yzyze kalyor olmamz. Srf bu rahatszlk veren gerek nedeniyle, sz konusu gelip geicilii genel bir tartmayla snrlamayp, modernlie zg akvaryum tehirciliini (fishbowl exhibitionism) baka alanlardan, sz gelimi toplumsal bilimlerden somut rnekler yoluyla irdelemezsek hem analizimiz hem de bu sorunun hepimizi ilgilendiren etik boyutun tartmas eksik kalr.

te yandan, etik reetelerin fazla uyumluluk gstererek ilemeyileri karsnda, atan karlar gerei ne denli erozyona urasalar da, her toplumda paylalan, rtk benimsenen, az ok uyulmak zorunda kalnan, iine gelmeyince hasralt da ediliverilen, ama kar atmalar irili ufakl yaandnda da kart taraflarca hatrlanp hatrlatlan, ahlk lleri hl var. Bu ise toplumsal-tarihsel balamn yaam kurallar, normlar ve ada sosyal psikologlarn donuk deyiiyle bu normlarn duygusal arlk kazanmasyla ortaya kan deer llerinden bamsz dnlemez. Bu noktann nemine yazmzn sonunda yeniden dneceiz.

Bu soru semptomatik okunduunda, bir tr meslek hastalnn belirtisi de olan etik reeteler yannda, hatta karsnda rtk de olsa kabullenilen ya da uyulmak zorunda kalnan o eyin, yaplmas yerinde/doru olann (Kantdaki das Da ve das Tunliche, Aristotelesdeki to hti ve t don) akademik pratiklerde ve tesinde nereye kadar ilediini sorgulamaya dnecektir. Bunun bir iyi yolu, etik zerine ar genel yavansylemlerle deil, belirli bireylerin zelliklerini sergiledii bir toplumsal tip (social type) zerinden giderek bu sorgulamay srdrmek olabilir. imdiki niversiteler bir yanda oynak genel ve akademik-kltrel piyasa koullarna uyum gstereceiz diye yeniden-yaplanmak yarnda birbirleriyle ak atarken, te yanda da kitle niversitesi anda iyice anmaya uratlm akademisyen ahlk efsanesinin bu gidii sanki rtmek istermicesine inatla kullanl; aradaki elikinin getirdii huzursuzluk ve vicdan rahatszl. Baat olmasa bile, etik ablonlarn da bu denli gndeme gelmesinde bu huzursuzluk ve rahatszln nemli pay olsa gerek. te bu elikili durum nedeniyle, dnya piyasas ve bol lf salatasna konu u yeni ekonomi koullarnda Trkiyede de giderek iletme anlayyla srdrlen mteebbis niversite eitiminin nasl yeniden-yaplandn, bunun da modern niversite ethosu ve akademisyen ahlk zerindeki derin etkilerini somut rnekler stnden yakn gzleme almak ve tartmak setiimiz ura gerei kanlmaz hale geliyor. te bu ynde bir adm atarak aada, toplumsal tip olarak ele aldm kk ve olumsuz bir rnek zerinden bu irdelemeye girimenin tam sras. Birazdan aklayacam gibi, sosyolojide bir anlamda lmeye yatrlm bu toplumsal tip kavramn etik ve ahlkla da yakn iliki iinde kullanmak bana anlaml grnd. Bu konularda bir sr kaynak gsterilebilir; ama kendi hesabma, mteebbis niversite anda akademik ethosdan geriye artk ne kalmsa onunla iie bir homo academicusun, bylesine zgl bir akademik toplumsal tipin karakter ve ahlk dokusunu tartmaya dnk bu yazdaki gzlem ve deerlendirmelerin teorik dayanaklarn ou kez Gadamer, Adorno ve Steinern yaamla ilgili gzlem ve dnmlerinde bulmu olmas sevindirici.

Gene de geriye artk ne kalmsa ifadesi ister istemez u sorunun da uyanmasna yol ayor: bitmemilik, paralanmlk sergileyen gnmzn klinik dnyasnda, gemite arlkla cemaat ruhu ve basksyla iletilen o eyden (to hti) ve onun gerei yaplmas doru olandan (t don; das Tunliche; the right thing to do), herkesin iyiliine olduu grld iin kiinin uymas beklenen doru zm [gathn kai don; gut und bindend) arayndan geriye kalan ne? Hele, gnmzde olduka ypranm bir kentsoylu mlkiyet anlayyla nmze srlen etik reetelerin, hatta paylalarak az ok uyulmasna allan genel, rtk ve asgari ahlk (minima moralia) llerinin bile u yeni ekonomi ve yeni a uydurmacasna uyar sahte-uygarlk cilasnn stn rtt acmasz gerekler karsnda srekli tkezledikleri akla geldiinde. Durum byle olunca, en azndan etik ve ahlk formllerini benimser grnen bireylerin ister istemez amazlara, tutarszlklara dmelerini, znel ikiyzllkler iine itilmelerini de bir lde anlayabiliyoruz?

Bu nesnel duruma dikkat ekmek, bylelerini kara gzmzde aklamay beraberinde getirecek deil elbette. nk, nasl anlalrsa anlalsn, en azndan bilimi kendine ura (Wissenschaft als Beruf) setii izlenimi veren kiinin demesi gereken bir yaam faturas vardr. Eer bir kii fikirlerle yaamak idealini semi grnyorsa, ou kez akladmz sradan ounluun bir ok durumda gnll benimsedii nesnel koullara, yani kiinin pekal kanabilecei durumlara batan girmeme zen gstermek, bilimsel uran gerektirdii rtk ya da ak kabullenilen o eyi (to hti) bir yandan eletirirken te yandan unutmamak zorundadr. Bu ayn zamanda demektir ki, kii ura ve gerektirdiini batan semeyebilirdi de. Kimsenin de buna diyecek bir eyi olmazd.

Bu ince noktay yaz snrlamalar iinde aarken salt deneyim ve gzlemlerle yetinmeyip, onlar olabildiince kuramsal dnm planna ekmek gerekiyor. Gnmzde ou alma ve yaam alanlarnda zorlama etik reetelerin ilemedii gerei bir yana, az ok i tutarllk sergileyen, btnleik bir ethosdan bile sz edilemeyeceini, buna karn rtk ileyen o ey gerei akntya direnen eilimlerin de varolduu gereini unutmamak gerekli. Ama ya bu akntya kar olu bile, iinde yer tutulan, tarihsel olarak belirlenmi toplumsal koullarn zorlamas sonucu, bir ksm akademik-kltrel tip tarafndan bir tr kozmetik olarak kltrel sermaye birikimi amal kullanlyorsa, ne olacak? Bu ve benzeri sorularn yant aranrken, nnde sonunda imdinin paralanm toplumsal ve bir toplumsal pratik olarak akademik ethosunu niteleyen eyin gelecek karsnda iine dnlen umutsuzluk, topyaszlk olduu gze arpyor. Herkesin bildii bu durumun ada sr hayvan (Nietzsche) bireyin tartacam tr, homo academicusa zg nesnel znellii yani onun toplumsal karakterini, ruhsal yapsn nasl etkilediini de bu vesileyle tartma gndemine getirmek gerekiyor. nk bu etkinin bireysel ahlkla snrlanmayan, onun tesine de bulaarak ncelikle meslek/ura etiini etkileyen ciddi dourgular var. Ters ynde dnldnde de, meslek etii denen eyin gndelik yaamn deviniminde sergilenen birey ahlkndan tmyle bamsz dnlemeyeceini teslim etmek gerek. Tahmin edilebilecei gibi, bir toplumsal tip (social type) olarak btn zerinde odaklaacam rneklerin iinde yer ald akademik ortam, bazlarmzn iinde bulunduu ve tm kar aba ve dikkatlere karn bireylerce arada bir amazlarna dlen bir toplumsal kurum. Ksacas, zellikle lkemizde seksenli yllarda hzla zel iletme zihniyetine kavuturulup imdilerde rencisini mteri gren -dolaysyla aalayan- ve en komii bunun ablonunu bile kendi gelitirecek yerde, gdml beyinlerce yknlen gelimi sermaye dzenlerinin akademik-kltrel endstrilerinden ucuz yoldan, ou kez de beceriksizce ithal eden niversite A.. dnlmeksizin sz konusu toplumsal tipe giren bireylerin asgari mterek karakterini ve bu karakterin nasl hzla andn tartmak olay psikolojikletirmekden teye pek gidemez.

Eer bu yazlanlar bir eletiri olarak da grlecekse, unu da eklememizde yarar var: aradaki tm disiplin, teori ve uygulama farkllklar bir yana, akademik endstrinin patronlar, iletmecileri ve bilim iileri olarak tmmz kltr sermayesi piyasasnda pusulasz seyreden bu teknede seyahat ediyorsak, ahlk, etik, ethos gibi kaygan konular hepimizin sorunudur. Akademik piyasada hem ayakta kalmak hem de baarl bir akademik kariyer yapmak isteyenler, ne kma yarnda bakalarnn gznde drstlkleri konusunda kukulara sklkla yol aan krlemesine hrs ile hrsna gem vurmak, kendini dizginlemek arasndaki o bulank izgiyi tutturmakta zorluk ekerler. Bu nedenle, birazdan yeterli soyutlukta alacak rnekler akademik ortamn alanlarna bir eyler hatrlatabilir, dncelerinde yanklanabilir umudundaym. Umulur ki, bu olas yank salt usumuzda deil gnlmzde de nlasn. Neden bunu eklemeye gerek duydum? nk, modern an zihinlere, sezenusa (nos; Aristoteles) empoze ettii yapay ayrma karn, Adornonun enfes saptamasyla, [z]ek ahlk bir kategoridir. [Intelligenz ist eine moralische Kategorie.] Duygu ile anlamann birbirinden ayrlmas [Die Trennung von Gefhl und Verstand]insann birbirinden kopuk ilevlere blnmesini hipostazlatrr.

Bu duruma tm akademik dnce ve tasarm alanlarnda, zelde de sosyal bilimlerde rastlyoruz. cad (invention) ile yarat (creation) arasnda kesin bir ayrm izgisi ekilemeyeceinin de bilincinde olarak, bu balamda icad szcn dilimizdeki olumsuz anlamyla (rn. bu da yeni icad galiba! deyiinde olduu gibi) alabilir ve a niteleyen icadcln hem kendi disiplinim hem de nice baka alanda ou dn rnn gerek bir yarat olmaktan yoksun kldn ne srebiliriz. Bu durumun metalar fetiizminin boyunduruunda, seri retim ve tketim koullaryla ve yeni kapitalizme zg esneklii olanakl klan teknolojik ivme artyla ok yakn ba var. Adorno yaasayd, saptadklarnn bu iddette dorulan karsnda dehete kaplabilirdi.

****

te yukarda nerdiim ve sosyologlarn kulland teorik aralardan toplumsal tip (social type) kategorisini tam da bu noktada ie komak bence anlaml olacak (fazla iirmeden Baudelairein flneurn, Simmelin yabancsn [Der Fremde], Millsin beyaz yakallarn, hatta Saidin srgnde entellektellerini dnelim). Bylece, etik zerine ar genel ve bo lf etmek, yavansylemler dzmek yerine, gndelik deneyimlerimizde deiik grnmlerine tank olduumuz bir olguyu ksmen bu mikrososyolojik kategori yoluyla ele alabileceiz. Akademik dnyamzda bir toplumsal tip oluturduunu dndm rneklerin elbette sayca az ya da okluu bireyleraras farkllklar ne karabilir ya da bulanklatrabilir. stelik, bireyin karakter yapsnn toplumsal kkence de biimlendirilii ve gelecee ynlendirilii nedeniyle, zgl bir toplumsal tipe giren bireyler arasnda ynla fark bulunabilir; ama nemli olan, hemen her rnekte aa be yukar grlen ortak paydaya, ortak olduu iin de soyutlanabilir zelliklere dikkat etmek. Ayrca, kkleri toplumumuzun tarihinde aranmas gereken ufak tefek onca arpc olumsuz gerek var ki, birazdan adlandracam zgl toplumsal tipe yapsal olarak damgasn vuruyor: rnein bu tip kendi syleminde inceleme nesnesine dntrerek kltr sermayesine girdi yapt toplumsal kesimlerle gerek bir yakn temasa, yzyzelie mecbur kaldnda, neden birden bir ka kuak geride soyu zorbalk timsali bile olabilen szde-sekinlie ikin hunharlklar ince kat atlm onca uygarlk ve (yavan)kltrllk cilas altndan dar vurabiliyor? Bu gibi saptamalar yukarda zerinde durduumuz etik ve ahlk konusunu somutta irdeleme olana da sunuyor bizlere. Bu bakmdan, slah olur fikrini pek uyandrmayan kemiklemi bir vurdumduymazl israrla sergilediini dndm bu zgl akademik toplumsal tipi neden bizler de nesneye dntrp incelemeyelim, bundan kendimize ahlki dersler karmayalm ki?Nedir peki bu zgl toplumsal tipte aranacak ortak payda? Akademik balam m? Bu durumda evet. Bir dneme zg ethos mu? Hi kukusuz; byle bir eyden sz edilebilecekse eer.Etik sorusunu belirttiim balamda ve sz konusu toplumsal tip zerinden tartacaksak, yeni kapitalizme zg koullarn artk seri retime gdmlenmi akademik fikir iilerinin toplumsal karakteri zerindeki zc etkisini gz nnde tutmakszn tartmann bir yerlere gidemeyeceine yukarda iaret etmitim. D dnya iini boaltrken, ayakta kalmak igdsyle gene ayn dnyann kendisine pompalad bireyci ideolojilere canhra sarlan bu gibi modern bireylere iletmeye dnen akademik dnyamzda da ska rastlanmaktadr artk. Gnmzden geriye, gemie bakldnda bu gelimenin tohumlarnn ok nceden ayn akademik topraa saldn, ilk filizlerini ise Amerikan onyl 1950lerde verdiini sylemek mmkn. Dolaysyla, kabaca, geici bir snflama yapldnda bile, tarih iinde Trkiye niversitelerinde bir sonrakinin tohumlarnn bir ncekinde ekili olduunu gzlemleyebileceimiz akademisyen tiplemelerinden sz edebilir; yakn ekime alacamz bir trne bakarak da gelecekte, kabuk deitirmekte olan niversitede entellektel ufku son derecede snrl bir uzmanlam akademik ii kitlesinin belirmeye baladn ne srebiliriz. Hi kukusuz, tm bu tiplemeleri barndran akademik balam Trkiyedeki niversiter yaplanmann yurtd dnyadaki dnmleri izlemesi ve yeni durumlara tartmasz uyum gstermesinden bamsz dnlemez. te yandan daha 40l yllarn sonunda, ayn tiplemeleri rnein Amerikan sosyolojisinde boy hedefi yapan tehis ve deerlendirmeler hi de az deildi. O yllarda profesyonel bir meslek dergisinde kan yazsnda sosyolog Nathaniel Cantor, [m]etinlerde ya da derslikte srdrlen entellektel pinponun anlamakla [understanding] kartrlmamas gerektii konusunda bizleri uyaryor, bilginin (knowledge) yaam iin ne anlama geldiinin bu gibilerce sorgulanmayna dikkatleri ekiyordu:

Uzmanlatklar konular dnda bu bilim insanlar pencere pervazna yapm eekarlar kadar aresizdirlertek kelimeyle, bu kiiler zekdan yoksun [without being intelligent], yalnzca malmat sahibidirler [informed]. Tartacam toplumsal tipin paras olduu olaylarn ve bu olaylarn gstergesi olduu toplumsal ve bireysel niteliklerin ilk iekleniinin balarda sol-liberal hava koullarnda ve genelde bir yetkeye muhalefet sylemi altnda gerekletiini grmek ilgin bir teorik ve etik deerlendirmenin de yolunu ayor. Hi kukusuz, nceki dnem niversite yaamna damgasn vuran orta Avrupa kkenli yetkeciliin 60l yllarda bir lde zayflamas sonucuakademik alanda eletirinin dizginlerinden boalmas ok doald. Bu eletiri (rnein 68liler) yer yer yanl hedeflere ve abartl biimde ynelmi olsa da, ayn onylda yer alan toplumsal gelimelerle ve alkantlarla iie dnldnde genel planda belirli bir hedeflilik sergiliyordu. Sorunun pf noktas urada: hangi zamanda hangi toplumsal-siyasi koullar akademik yaam kuatmken, hangi yetkeye ve hangi gerek maksatla? Bu soruyu gzard etmeksizin, Trkiyeden baz zgl ve anlaml gzlemlerle zellikle bu son noktay aarak deerlendirmemizin zihinlerde uyandrd etik bunun neresinde? sorusunu daha somutta konulandrmann zaman bylece gelmi bulunuyor.

te bu amala, zellikle yetmili yllarn sonundan imdiye uzanan zaman diliminde Trkiyede akademik evrenin gidiatn genel ekonomik ve politik gidiatla ilikili dnrken, bugn orta yalarnda olan bir akademik kesiti insan manzaralarna dntrelim. Yetmili yllarn sonuna doru akademik ortam kuatan totaliter d glerin ak basks yaklarken zellikle en gelimi yerlekelerde grece geliebilmi demokratik ileyilerin, u Weberin sorumluluk ahlkndan (Verantwortungsethik) uzak olanlara bir ka boy byk geldiine tank olunmutur. Somut gemi deneyimler bugn hatrlandnda, kk kiisel ya da grup karlarnn kurnazca ardnda gizlendii dizginsiz ve sorumsuz eletiri rneklerini sanrm o gnleri yaayan ok kii verebilir. Uta rneklerinin lfta kalan demokratikleme adna demokratik hogrnn grece en fazla sergilendii ortamlarda demokrasi korsanlna dnm olduu gerei nemli bir sosyolojik inceleme konusu, ama byle bir irdelemeye salt demokrasiyi hazmedemeyi sayltsyla giriilemez. Yetmili yllarda toplumun dnmne ilikin umutlarn giderek zayflam olmas, bir tr gszlk duygusuyla birlikte giden eyyamc bir ayakta kalma gdsnn zellikle belirli kesimlerde n plana kmasnda rol oynam olabilir.Ama burada da dikkat edilmesi gereken esas nokta talepte bulunanlarn ne dedikleri, sylemleri deil, oynak ama nesnel toplumsal konumlar gerei gerekte ne yapp eyledikleri ve bunun hepimizi ilgilendiren ne gibi ahlki dourgular olduu. Gnmzn yaygn ethos paralanmas dnldnde, bolca sunulan etik reetelerin yannda o ey olarak nitelenen rtk ahlk lsnn ileyip ilemediini bu trden yakn rnekler yoluyla saptamak, etik/ahlk stne uval dolusu genel sz sarfetmekten ok daha anlaml. Bylece hem modern toplumun bireyleri stne apl dnrlerce ne srlen iddialarn gnmz Trkiyesinde kk bir snamasn yapm olacaz, hem de sanrm bu kk aba sanrm etik konusunda hazrdaki hmanist reetelere snmann yararsz, hatta sakncal olduunu bir kez daha hatrlatacak bizlere.****

imdi her birimizi bekleyen byle bir tehlike karsnda uyarc olduunu dndm olguyu inceleme nesnesine dntrelim ve imdilik ersatz yuppie akademisyen olarak adlandracam toplumsal tipe biraz daha yakndan bakalm.

lkemizde ve belki baka evre toplumlarda da yetmili yllarn sonunda renci, ardndan da retim eleman olarak akademik yaama giren kk bir kesit burada sz konusu olan. Aralarndaki onca snf farkna karn kkenleri toplumsal katmanlamann hi de diplerinde aranmamas gereken bir kesit bu. Beklenti dzeylerini toplumsal statkoda hangi katmanlara gre ayarladklarndan ok, ne gibi ayakta kalma ve kariyerde ykselme stratejileri ve taktiklerini seferber ettikleri, ne gibi eylemlerle amalarn gerekletirmeye altklar daha nemli. Bu bizi ister istemez hem ethos hem de sz konusu toplumsal tipe zg ahlk dokusunu dnmeye zorlayan bir nans. Bu toplumsal tipi temsil ettiini dndm bireylerin ileride yuppie benzeri olmalarn kolaylkla mmkn klacak beklenti dzeyleriyle uyarl olarak, biraz da yetitikleri ortamlarn lingua francalarnn biimlemesiyle, gelimi lkelerin metropollerindeki niversiter yaama gzlerini diktiklerini, ilk olanak ktnda da bu lkelere gittiklerini, gidenlerin bir ksmnn da bir yandan geride kadrolarn tutarken darda lisansst eitimlerini uzatarak deien srelerde tamamladklarn dnn. zellikle bir zelliin altnn izilmesi de gerekir. En azndan evre toplumun niversiter yaamnda ellerini fazla nasrlatrmamak iin ampirisist yaftasn hemen yaptrarak, alan ya da ariv tarama gibi grgl almalara burun kvranlar bu kk grup iinde nemli bir alt-grup oluturur. leride yuppie dneminin gstergelerinden saylan nerdeyse ehev tketim kalplarnn (lite bira, dekafeine kahve, vb) aslnda teorisyenlik yaparken de bir benzeriyle (lite teori, lite urbanism gibi) karlalacaktr. Bu noktada bilinmeyen, yepyeni bir olguyla yzyze deiliz; imdilikAma u getireceim ve yeterince rnein davurduu olay/olguyu az deersek, hem kulukalanm bir kurumsal etik sorunuyla hem de bireyler dzeyinde ahlki bir sorunla hemen yzleiriz. Kimi ersatz yuppie adaynn gnlnde uyuklayan aslann (szgelimi yeil kart) yurtdna knca birden uyanmas, ama bunun gerekleemeyebilecei kaygsyla, darda geen doktora srelerinin bir tr sigorta olarak alabildiine uzatlmaya allmas; ama ayn anda, seksenli yllar damgalam politik dzenlemelerin kadro darlna drd blmlerini hi dnmeden, durum kesinleene dek kendi kadrolarn olabildiince tutma abalar; sonuta da bu benmerkezci abalara ramen kadrolarn tutulduu blmlerde gene de srdrlen hogr nedeniyle eitim, retimi etkileyen irili ufakl darboazlarn (yeni eleman alamama, vb.) ortaya kmas. Bu tr hogrlerin gidilen lkelerdeki blmlerin ynetim zihniyetine epey yabanc olduunu da bu arada hatrlatm olalm.Demek ki darya kaplanmaya alanlarn en azndan bazlarnda tezlerini ksa zamanda bitirip lkesine ve kadrolarnn tutulduu blmlerine dnerek varolan koullarda eitime destek olmak gibi bir kayg yok; stelik durumunu hakl karmak iin gemite blmlerinin onlar iin hi bir ey yapmad gibi hazrda gerekeler hep var (acaba gidilen blmlerde Trkiyedeki kadar karlksz yaplyor mu?). Toplumca zallamann akntsna kaplnsa da hl bir eylerin yaplabildii bu lkede eitimin gelecei sz konusu olduunda, el kaplarndan ieri nihai giri yapma abasn inatla srdrdkleri zamanla aikrlaan bu yaygn umursamazlk (ve de umarszlk) rnei kesimin, tam bir duyarszlk sergiledii ok grlmtr. Bu konuda znel ya da nesnel bin dereden su getirilebilir; ama tam da bu noktada nesnel bir ikiyzllk iine dld de bir gerek. Bu hem ahlki hem de etik bir soru deil midir?

Bitmedi, biz gene nceye gidelim. Genel izgileriyle vereceim yaanm rnekler, darya kaplanmay gerekletiren bazlarnn toplumsal karakterinde aslnda nceden var olup da zellikle Yeni Dnyann esnek imalt koullarnda ieklenen filizlerin -Richard Sennett bunu baka ikollarndan rneklerde karakter rmesi/anmas olarak nitelendirir- anlalmasnda yardmc olabilir. niversiteleri hem de baz z mensuplar eliyle yeniden dzenleyen 12 Eyll patronlarnn grece demokratik akademik ortamlar gzetim altna ald krlgan dnemi hatrlayalm. rnein, olumsuz d koullarn kuatmas altnda, gayrresm de olsa katlma ve fikir beyan etme ayrcalna sahip olanlarca, olabilecei denli demokratik blm toplantlarnda birlikte tartlp kendilerinin de benimsemi grnd ortak kararlara uygun ve bugn iin bile olas en nesnel llerle hazrlanm snavlarda arkadalar lisansst programa giremedi diye kararn ihlli yksek perdeden istenmise, buna ne buyrulur? niversitenin stne dardan onca zorbaca abanma ayan beyanken, gbela korunabilen bir demokratik filizlenme bylesine bile bile kurban edilme tehlikesi iine itilmise bunda bir demokrasi korsanl yok mudur? stelik, bylesine eyyamc orta ve alt-orta snf marklklarna benzersiz hogryle yaklaan akademik ortamlar atee verebileceklerini dnmeksizin, sol ve sradan liberal literatrden hazmszca alnan fikirleri esas niyetlerine kamuflaj yaparak, blmlerinde demokrasi olmad, vb. gibi sulamalarla ama aslnda bireysel ve grup karlar ynnde durumu istismar edenlerde braktk meslek etiini, hangi kiisel ahlkdan sz edeceiz? imdiden geriye, o ar tekinsiz gnlere bakldnda, o zaman ihtimal verilmeyen bir durum bu ve szde sol ve demokratik sylemlerin bir toz bulutu olarak nasl gzlere serpildii ok iyi bir tarihsel-sosyolojik grgl aratrma nesnesi olabilir. Gene de, niversitenin ruhuna aykr antidemokratik nlemlerin alabildiine iledii bir dnemde, demokratik ileyiin olabildiince iletildii snrl zgrlk ortamlarnn istismarn basit bir krlk olarak nitelemek, derinde yatan bir ileyii kolay geitirmek olurdu. Burada bir krlkten sz edilebilirse eer, ben bunun bir ayakta kalma stratejisinin paras ve gerek olmaktan ok bilerek oynanan bir krlk olduunu, demokratikliin iledii snrl bir zgrlk alannn da antidemokratik olarak alglanmasnda o gnlerde bile saysz kiisel kar ve yarar gzetildiini bir sav olarak ne sryorum.Yaltlm olaylar gibi grnse de, genlik heyecan diye kolayca geitirilemeyecek yapsal bir sorunla kar karyayz bu noktada. stelik unu bile bir denence olarak ne srmemiz mmkn: szmona sivil toplum adna ve antidemokratik nitelemesiyle aka hakszlk edilen hogr ortamlarna darnn baskc glerine nerdeyse parmakla gsterircesine bylesine umarsz kar klar, yllar sonra ersatzlarn kemle erdike sergilemeye baladklar antidemokratiklik ve tutuculuun da erken habercisi olarak okunabilir. Sunduum flashback, braktk akademik etii bir yana, acaba u sradan asgari ahlka Trkiyede ne olduu konusunda bizlere ne anlatyor? Daha da ilginci: sonunda darya kapak atnca, azbirlii etmiesine bu lkeyi mahpusane gibi grdklerini itiraf ederek geri dnlerini olabildiince ertelemek ya da asimetrisine karakterlerini kolayca oturttuklar o muhteem Batda yer tutup hi dnmemek iin ellerinden geleni yapanlar da ayn kiiler deil mi? Bu arada, ok nemli bir ayrntya dikkat! Bir toplumsal tipolarak trl aporialaryla ilediimiz bireylerin hibiri Trkiyede ne takibata uram, ne iten atlm, ne hapse girmi, ne de ikence grmlerdir. Soralm bu durumda: imdilerde hazr ithal ablonlar stnden demokrasi, kimlik, okkltrllk, toplumsal cinsiyet, mimarlk var m yok mu? diye bol keseden sylem retenleri tuzlar kuruyken -byle kalmaya hep abaladklar da bir gerek- Trkiyeyi bir mahpushane olarak alglamaya iten, karakterlerinin ortak hamurunu byle klan yerel yapsal nedenler nelerdir? Kolayca geitirilemeyecek nemli bir sosyolojik soru bu. Daha da nemlisi, mahpushane olarak grdkleri halde ayn bireylerin en azndan bir ksm yabanc lkedeki konumlarn salam klana dek neden hal eski blmlerindeki kadrolar igal edip bakalarnn nn tkama pahasna bir ayaklarn bu lkede tutmak gereini duyuyorlar? Acaba bu ruh hali Adornonun iaret ettii asalak psikolojinin (parasitter Psychologie), insann azn ak brakan tuhaflktaki varolu-sonrasnn (eine wunderliche Post-Existenz) bir tr ya da gstergesi olarak dnlebilir mi?

Tek bana rneklerin sergiledii onca fark bir yana, burada amlamasna allan toplumsal tipi oluturan bireyleri d lkede belirleyen en nemli parametre aslnda yayn yap ya da toz ol (publish or perish) ilkesine her pahasna uymak ve oralarn niversiter ortamlarnda yer edinmek amacyla gneuyar, oklukla da dnden yoksun aceleci projeler icad etmek deildir. Esas belirleyici etken, nesnel konumlar gerei onlar bir tr modern kulluk statsne iten ve gene bir tr modern Efendi (Herr) olarak dnlebilecek, szde-gelimi dnyann kalburst, tercihen top ten akademik kurulularnda dnen arktr. Bu grece kk efendinin hem merkezdeki toplumlar hem de yerkre zerinde egemenlik srdren daha gl Beylerle (uluslararas korporasyonlar, devlet ve derin devlet, vb.) deiik boyutlarda srdrd yatak muhabbetini tartmak bu yaznn snrlarn ayor. evre lkelerden gidenler arasnda bu iielie ayk ve ierler grnenler bulunsa da ounluun kendi kar ve kafa bamlln niteleyen diyalektikte uak (Knecht) konumunu ksmen aresizlik ama ou rnekte de kurnaz bir gnlllkle benimsedii bir gerek. te yandan, imdiki Efendi kapitalizme zg anonim bir niversite iletmesi (Amerikancada bilgi fabrikas) olduundan, Eski Dnyann gemite kalm soyluluuna zg o uan hem dver hem de sever raconu zellikle Yeni Dnya koullarnda geerli deildir. Yeni Efendi zaten kullanp ataca mebzul miktarda yetenekli emek-gcn (yedek akademik isizler ordusu) szmona serbest piyasa koullarnda bir mal olarak istihdam eder. Zaten kendi okkltrl lkesinin says giderek artan kltrl isizler ordusu, iinden gerekli koullar karlayan, en ie yarar olann seilecei bir igc rezervi her an hazrda, el altndadr. ark ou kez gvensizlik zerine kurulu ksa dnemli szlemelerle dndrlr. renciler de mteri olduklarnn bilincinde ve bu nedenle akademik iletmeye dedikleri parann karln fazlasyla alma uyanklyla durumu alabildiine smrmeye yatkndrlar. Zorbela bir smestirlik ders verme ansna kavumu bizden gidenleri braktk bir yana, niversitelerin az gvenli orta kademesi bile derslerine adam ekmek ve ynetime gnderilecek yl sonu renci deerlendirmelerinde yksek puan tutturmak uruna, renci-mteriler karsnda olmadk showlara girmek zorundadrlar.

te yandan, evreden gelip de kapy alan, Romal olmay kafasna koymu yetenekli igc her zaman vardr. Bu yabanc igc arz, oralardaki corporate Efendinin anonim gznde hi kukusuz kendi profesrlerinin kitap yetitirmek ve bol paral projeleri kovalamak uruna vermekten kand hammaliye derslerin verilebilmesi iin bulunmaz bir olanaktr. evre lkelerden gelen az ok birikimli doktora adaylar da ok iyi renmilerdir kendilerinin potansiyel yatrm sermayesi olduunu ve emek-glerini iyi bir mal olarak pazarlamalar gerektiini. nk, rnein bizde ileyen alla turca kurnazlklar da oralarda ilemez. Bu nedenle, kendilerini sata arzetmenin ada uygarla zg ince tekniklerini iyi renmek zorundadrlar. Srekli rating yarndaki merkezin niversiteleri de gerektiinde yurtta isizler havuzundan semek yerine, eli mahkm tekiler arasndan en iyi grdklerini geici istihdam ederler. Bu seimi belirleyen esas etken de gelimi toplumdaki akademik igc piyasasnn dalgalanmalardr. Kltr endstrisi ile koyun koyuna akademik piyasa, genelde piyasann u temel deitirilebilirlik ilkesini gelip geici grd bu insan-metalara uygulamaktan hi kanmaz.

Ksacas, darya kapak atan bu igcnn en azndan balarda pazarlk gcne sahip olduu pek sylenemez. stelik, gemite alla turca kurnazlklarla har vurup harman savrulmu uval dolusu radikal syleme karn, bu igcnn darnn anonim Efendileri nnde, Ece Ayhann dizelerindeki aann Siz sermayesiniz ayol! demesine Hi bile, benim nfus kadmda ar ii ekmek karnesi verildi duruyor yantn yaptrma cesareti gsteren yenidme cgaral ses kadar da direni gc yoktur. Kanmca Hegelin Efendiden ok uaktan korkulmas gerektii yolundaki imasn yeniden hatrlatan bir gereklikle yzyzeyiz.

Tam da bu noktada Adornonun mziin modern teknik organizasyon ve aralar yoluyla kompozisyonu ve icrasnda ar uzmanlamann getirdiklerini bir yazsnda tartrken Hegelin konulandrd diyalektik ilikiyi analoji olarak kullan akla geliyor. Universitas idealinin merkezde olduu gibi Trkiyede de geirdii dnm aklayc bir olas almaya tanmasnda yarar grdm Adornonun tehisi yle: Amalarn aralara boyun edirmesi ne denli tamamlanrsa, aralarn amalar zerindeki hakimiyeti de o denli tehdidkr bir hal alr: ite budur efendi ile uak arasndaki estetik diyalektik. Her btnletirmeye [Integration] bir zlme [Disintegration] srecinin refakat ettii sahtelik iinde [im Falschen] bir gidi. zlme bu enin [jenes Moment] btn [im Ganzen] iinde tmyle yitip gitmesine yol aarken onu korur da; btn de btn yapan budur. Yaknlarda yeniden alevlenen niversitenin ykm (bkz. aada Not 43) tartmalar hatrlanacak olursa, zerinde dnmeye deer bir nokta.

Bylesi koullarda tutunabilmek uruna, d lkede yararl olaca kestirilen bir partner bulunduunda eski birliktelii tekmelemek trnden karclklar bir yana, sektirmesiz izlenip bavurulan periyodik yeil kart piyangolar misali kan her frsat birer umut kapsdr gmen akademisyenler iin. Dier evre lkelerden gelen benzerlerinin de ayn yollar deniyor olmas yar amanszlatrr. Bu yarn potansiyel adaylar arasnda gizli ya da ak, vahi bir rekabete yol amas kanlmaz olduundan, evreden gelenler daha doktora almalar srasnda lke yerlileri ve dier yabanclarla yarmakla kalmazlar, lkedalaryla da yer yer irkin boyutlara ulaabilen bir ekime iine itilirler. Bunun da hi kukusuz, zaten sallantl kii karakteri, ahlk dokusu zerinde olumsuz etkisi olacaktr. Daha da ilgin olan, bu durumun gmen akademiklerde bazen yerlilerden bile hzl kanksand ve kiinin kendi karakterinin ry karsnda nerdeyse hayvans bir drtyle abucak aldrmazlk, duyarszlk iine girdii. Bu duyarszlk da son zmlemede, iinde eyleri farketme yeteneinin yitirildii evrensel dzletirme srecinden (Gadamer) kopuk dnlemez.

Bu bize unu gsterir: geici olarak ersatz yuppie akademisyen diye nitelenen ve metalar dnyasnn renklerine uyarl biimde gri tonlarndan oluan bu tayfda, braktk kalc dayanmalar bir yana, ksa erimli ilikilere yatknlktan bile sz etmek zordur. Grnrdeki her ibirlii aslnda kar ve kar tarafn olas dmanlnn da sezilmeye alld gvensiz ve ihanete hazr bir hesap-kitap temelinde gerekletirilmektedir.

Bizimki gibi lkelerden gidip de onca tezghn renilmesine ve ardarda proje retme faziletine kavuulmasna karn, darnn akademik korporasyonlar dnyas kendi sergiledii gstermelik uygarlk cilas gerisinde, bu tipleri pek de kendisinden sayp adam yerine koymadndan, aralarndan Romalla daha uzunca bir sre ve belki de hi kabul edilmeyeceklerine sonunda ayan bazlar geici olmasna dua ederek mecburen dndkleri lkenin niversite ortamna salt darda edindikleri satc zihniyetini tamakla kalmazlar, modern bireyler olarak karakterlerinde oktandr yer etmi bulunan grnmez derin izlere yeni kayglar, dnya karsnda gizli ya da ak ierleme ve gvenilmezlikleri de katarak dnerler. Dndklerinde bile darya Trkiyeden ok daha fazla gnlden bal, ilk frsatta da kap gitmeye hazr bu igcnde asl korkulmas gereken, toplumsallamalar sonucu karakterlerinde yer tutmu alla turca zelliklerle Batda edinilen modern akademik Knechte zg donuk klinik yann oluturduu elikili bulamadr. Bir yandan tadklar ahlki elikinin bir gn bir yerlerde kendilerine hatrlatlma olasln gzard edip kurnaz admlar atarken, te yandan kymetlerinin sonunda takdir edilecei umuduyla el kaplarn da srekli almay hi eksik etmez, mrlerini byle geirirler. Darda da artk srnmeye balam akademik koullarn zorlamasyla aresiz dndkleri u beenilmeyen lkenin akademik ve kltr endstrilerinde yer ve iktidar tuttuklarnda da bu zel tr azgelimi modernlerin toplumsal-bireysel ahlki dokusunu yakn ekime almak ok elenceli oluyor bazen; tabii komedinin hzlandrlm trajedi olduunu aklda tutarak

Akademik mrlerini d metropollerin akademik-kltrel endstri arknda tmeye dnden hazrdrlar; hatta bu uurda imdiki niversite kurallarndan ok nce d yayna ncelik vererek bu ynde en son dn modasn izlemi, bu arada ahlktan ar kresel arasal akln gdmne girmilerdir. Kariyer balarndayken meslek dergilerinin peer-review sisteminde ad sakl hakemlerin ortasnda her nabza erbet verebilecek renksiz bir uultunun tutturulmaya allmas da gelecein konformizmine iaret ettii gibi, uluslararas kongrelere kabul edilen bildirilerin dili de yolun bandakileri bekleyen ayn konformizmin habercisidir. Bu kongreler ounlukla borsaya benzer; tannmlk derecenizle doru orantl olarak, hem olas alclarn dikkatini ekmeye hem de gcnzn yeteceini tahmin ettiiniz olas rakiplerinizin yazdklarn dier meslekdalar nnde uygun dille batrmaya alrsnz. Bu arada uluslararas akademik turizmin irili ufakl ortamlarna zg yamac turist ruhu ve doymaz agzllkle maddi manevi getirileri olabilecek yeni balantlar (Amerikancann u ok ey anlatan connection) peinde de koulur. Ersatz yuppie akademisyenlerin deadline ncesinde organizatrler ve yaynclara e-postalanan yanstmsz ama gnn ruhuna uyar ablon rptrmalarnda da en arlkl kavramlar dayanlmaz bir hafiflie kavuurken, en nemli szckler de yere dp pul olur ve yeni akademik ekonominin ivmesi ykselen trendlerini annda izleme kaygsnn arl altnda hazmedilmeksizin hzla tketilip terk edilirler. te Adornonun ifadesiyle, eyler karsnda sergilenen ve kanlmaz olarak insanlara da ynelen sevgisizliin bir rneini vermi olduk. Bu niteliiyle dnldnde ersatz rnlerin en cill teoriklik sergilediklerinde bile okuyan ve dinleyenlerde uyandrdklar his ve sezgi, entellektel bir kitsch ile yzyze kalnddr.

Uluslararas akademik-kltr endstri ve turizminin gnll tele-iiliine soyunan bu yeni insan-makinelerin merkezin ynlendirimi altnda kendi ya da baka evre toplumlar stnden, kresel olduu kadar bireysel dzeyde de ileyen ok ynl bir istismar mekanizmas iine girmeleri ise olayn esas nemli bir baka boyutu. Merkez galaksi kltrel sermaye ve igc piyasasndaki fazla retim krizleriyle uzak ve bilinmez gelecee (Derridann le futur karsna diktii u l-venir) uzanan kendi kn adm adm yaarken, kendi bnyesindeki toplumlar hakknda kapsn alan azgelimilerden renecei fazla bir ey yoktur elbette. Hakldr da merkez bu algsnda ou zaman; nk sancl faturasn tekilere karan kendi tarihsel yazgsn gene kendi dildnyasndan ok daha ehil kalemler ka kez ve yeniyetmelerin -ne hadlerine stelik- hi bir zaman eriemeyecekleri dzeyde anlatmay baarmlardr. Gncel ve moda teorik ablonlar ncelikle merkez lkelerin kalburst dnrlerince retilmektedir ve zaten evreden gelme ikinci snf igc ordusu da bu rnleri yakndan izler. Gelimi kapitalizme zg akademik-kltrel endstriler, fazlasyla bilip de byk lde tkettikleri kendi kltrel, mimari, vb. ortamlar hakknda bu yeniyetmelerden bir ey renmeye muhta deilken evredeki tekiler hakknda tketilebilir yeni malmata hep a olduklarndan, yeniyetmeler iin Efendinin gznde kabul grmenin en iyi yolu, evreyi gnn modasnn ablonlarna uygun kesimlenmi bir arzu nesnesine ve de akademik endstri iin hazrda malzemeye (Bestand) dntrerek kavramlar piyasasnda sata arzetmektir. Ortamn patolojiklii karsnda zorlanan ve baz ahlki gelere tutunmak istedike amazda kalan bireyler bile sonunda kendileri iin en rasyonel seimi yaparak, merkezin talep edip satn alabileceini kestirdikleri, ktklar toplum ve kltrler zerine veri, bulgu ve deerlendirmeleri utangaa paketleyip uluslararas kltr piyasasna arzederler. Bu ilem ou kez iselletirilmi reklmclk teknikleriyle gerekletirilir. Kup ve ller merkezden kaynaklanan teorilerce salandna gre, yaplacak en akl kr i evreden yaplacak fikir hammaddesi, en fazla da yar-mamul fikir ihracnda taeronluk, acentalk, en fazla da, eskimi bir deyile, compradorelik roln stlenmektir. Bu arada unutmayalm, merkezden gelen talebin de gneuyar, ievurulabilir ortalamann stne pek kt sylenemez.

Dolaysyla, imdiki kresel koullarn academiasnda merkeze baml ileyen kltr mallarnn ithal ablonlu yeniden-retimi, aralarndan bazlarnn second best diye dier evre lkelerde oyalanp ayan sryerek yurda geici dn yapt bu taifenin kendisini evrede merkezin iine yarar kltrel yatrma dntrme abasyla biteviye yinelenir. Bu arada, yatrm olarak dndkleri kavramlar (demokrasi, sivil toplum, kadn, okkltrllk, kimlik, [!]teki, vb) kullanarak bu piyasada ke kapmaya urarlar ve szgelimi oryantalizmi eletirirken bile aslnda esnek bir oryantalizm ve pozitivizmin evrede acentaln yaparlar. Bylesi parvenulerin pozitivizme rktc yatknlndan (Sptkommer und Neukommer haben eine bengstigende Affinitt zum Positivismus) zaten ta ne zaman nce sz edilmemi miydi? Mamlleri skar lde tektipleen gelimi lkelerin endstriyel kltr piyasasna indeksli mesleki kimliini - ki bu bile Nietzschenin u ada sr bireyine giydirtilen ablon kiiliin bir baka trdr kiisel yatrm ve kra dntrmeye dnden hazr ersatzlar bizimki gibi toplumlarda muhalif roln oynadklarnda bile, kimlik, teki corafyalar baka mimarlklar, postfeminist okumalar gibi tapon-ithal fikir retim aralar yoluyla yerel hammadde ve malzemeyi ilemeye koyulurlar. Gstermelik, papaanca radikallikler de sergileyebilen bu yavan projelerin akhava mahpushanede gizli iskntlarn ertelerken geici bir vicdan rahatlatma ilevi -bu da hediyesi- grdn bu arada belirtmeden gemeyelim. Bakalaryla hakiki bir iletiim abas gibi sunulduunda da dilin parltl kalmas ynnde gsterilen ar igzarlk, muhalifliin de aslnda iktidar amal oynandn, acele yetitirme basks altnda yazanlarn konularn gnllerine ekmek yle dursun, yeterince kavramam olabilirler mi sorusuna bile yol ayor okuyanda. Kullanlan dil ve kavramlarn ince ayrntlarna, i elimelerine inilse ortaya kabilecek sonu taeronluk yapann iine pek de gelmezdi zaten. Bu nedenle, bolca tketilen szde-radikal, egzotik jargon herkesin tan olduu, zlfyre dokunmayan mtearifelerin snrlarnda gezinmekten ibarettir ve bunda da saysz yarar vardr. Tanrlarn terki diyr ettii ve kahramanlk ekonomisinin esamesinin okunmad bir ada bunu da bir dereceye kadar anlayabilirdik; ama o zaman bir almay entellektel olarak sfatlandrmann bir anlam kalmyor, nk bu tr etkinlikte bile malmat, gerek bir sylei ve iletiim istendii iin deil de, bir tr endstriyel etkinlik olarak iktidara tahvil edilmeye alldndan, burada da a(k)gzl bir teknik hesapllk ilemektedir.Gizlice kendilerini besleyen medeniyetler atmasnda arada skp kalmadklarnda, farknda bile olmakszn gl tarafn bastrd konumu tam da ona kar grnen sylemler iinden dolanarak savunur, geri beslerler. Bu gibiler, rnein imdilerde artk rgtleri bile irketleen bulank bir sivil toplum uruna mcadele veriyormu grnmne brnrken, baka bazlar da glmser insanseverliin ayrmtanmaz temsilcisidir. Netekim, yukarda 80ler bandan rneklediimiz gibi, yolun bandaki hotzot radikallik, imdinin uzaklndan semptomatik okunduunda, akademik irket dzeniyle bugnki yoldaln da erken bir gstergesi olarak dnlebilir. Zaman iinde radikal retoriin ii boalrken kabuunun kalnlamasyla orantl ivmelendike kendini daha da sinsice gizleyen bir teslimiyetilik sz konusudur burada. Bu grubun iktidar odakl, gnlden ar hrnl yannda ikincilerinki ise oryantal fikri sermayesini gnbatm lkesinden alp, hem de gnbatmndaki yerel alternatifleri bile dnmeksizin, gndoumu toplumlar ve kltrlerine uygular; buralara ait ou ikinci elden veriler gncel teorik szcklerle bezenerek iadei itibarn kazanmaya alan ikiyzl hmanizmalarn hizmetine sunulurlar. te global Beylerle koyun koyuna olduu iin ah gidip vah kalm bir uluslararas ilim irfan cumhuriyetinin taeronluunu evrede srdrenler, szgelimi, blgelerindeki iki lkenin falanca disiplindeki eitim sistemlerinin karlatrmal eklektik bir envanterini editr ve yaynevlerinin belirledii deadlinelara yetitirmek zorunda kalrlar. Bu ura da gene, bir gn merkezde kymetlerinin takdir edilecei umuduyla, ncelikle de d akademik-kltrel piyasalar koklanarak, ayn iselletirilmi reklmc zihniyetiyle srdrlr. Bu arada mahpushane grld halde mecburen dnlen lkenin i akademik ve kltrel pazarn da pek ihmal etmemek gerekir. inden klan toplumuna duyulan bu gibi ulv (!) duygular bir yana, iler darda iyi gitmediinde geri adm atlacak salam bir zemin, bir iktidar konumu her zaman hazr tutulmaldr gneuyar alaturka-alafranga bulamac akademik teebbslerin hesap denkletirerek kra gemeleri iin.

Oyunun kurallar byle imdiki akademik dnya koullarnda, biz ne yapalm diye itiraz edilebilir. Biz de Brechtin bir deyiini deitirip insanlk bunlardan daha uzun mrl olmay bilecek gce de sahiptir yantn rahatlkla getirebiliriz bu eyyamc klieye. Ama sorun asl urda yatyor: gznde kendi promosyonu her ey ve herkesden nce gelen bu yeni teorik aratrma teknisyenleri oktandr tam bir duyarszlkla bu gibi szlere kulaklarn tkamtr. Adornonun tartt (bkz. Not 35) televizyonun sahte-gerekiliine aresizlik ve izofrenik bir teslimiyetle boyun emi da-ynelik (Riesman) izleyici rneine zg baz karakter zellikleri bugnn ersatzlarnda da gzlemlenebiliyor. Byle bir ruhsal gdleni eletirel-teorik plandaki yazna da yansyor. Bu yazlar giderek, tpk Adornonun sahte-gerekilie bir baka rnek olarak getirdii krkl yllar Amerikasnn ieriksiz magazin yklerini andrmaya balyorlar. Bylesi okumulara zg bir yabanclamay (Entfremdung) ortadan kaldrmak ynnde, Brechtin yabanclatrma-etkisini (Verfremdungseffekt ya da ksaca V-Effekt) andrr bir tekniin henz gelitirildiini sanmyorum.****

Madem ki zgl bir karakter anmasndan sz atk, imdi de gelelim gnmz esnek akademik imalt koullarnn tarttmz toplumsal tiptekilerin karakter ve ruh yapsna kard faturaya. Bu da onlarn sorunu olsun deyip geebilirdik ama bunu da tartmakta olduumuz etik ve ahlkla yakndan ilikili olduu iin bir lde tartmak gerekli. Grinin tm tonlarn grebileceimiz bu tayfn srtndan atmaya alt nasl bir faturadr, nemli grdm bir ka gsterge zerinden bunu da aarak bitireceim. Bunlar da herkesin yaamdaki birincil deneyim ve gzlemlerde aa be yukar bulabilecei ve karsayabilecei soyutlamalardan ibaret.

El kaplarn alan bir tr igcnden baka bir ey olmayan bu kck kesimin toplumumuzda kendilerini sergileyip satma tarzlar stnkr irdelendiinde bile, kendilerinin akademisyen ersatz olmakla kalmayp, o dnyalarda zellikle seksenli yllarda serpilen dystopic yuppie cumhuriyetinin ersatz olduklarn da grebiliriz. Adornonun acmasz tehisini dorularcasna, uluslararas akademik endstri ve turizmin koullarn gnll kabullenenlerin gelecekleriyle ilgili benmerkezci tasarmlarnda zbenliklerini hakkyla ekip bimek (cultura animi) hi bir ncelik tamaz. Onlar gden tek ey nerdeyse hayvans (tierisch), donuk ve sinik (her iki anlamda) bir itepiyle ne pahasna olursa olsun ncelikle d akademik dnyada kendilerine yer amaktr. Bu yeterince nesnel durumu, gerekte olmasa bile izofren-paranoid bir ruh gerei varsaylan rakipler, hatta dmanlarla dolu bir dnyada, gerektiinde gsz olan ezmeler, gerektiinde gizli kr amal gstermelik insans incelikler, profesyonel scaklklar, gerektiinde de yeni dnyams teklifsizlikler sergilenerek srdrlen bir ayakta kalma stratejisi olarak da deerlendirebiliriz.

Bylesi bir aba sonucunda gerekleen, sekinyalnzln (solitude; Einsamkeit) rettii sremde (duration), o dinginzamanda ortaya kabilecek yaratm olamaz. Buraya kadarki tartmamz dnldnde, her alanda hakiki bir yaratnn gereklemesi iin olmazsa olmaz u sekinyalnzln ne denli g bir ey olduu sanrm hemen anlalacaktr. Bilim ve teknolojideki ilerlemenin sekinyalnzlkla ters orantl olduunu ok iyi farkeden Steinerin benliin hasad (harvesting of self) iin gerekli grd u, d dnyay olabildiince darda bir yerlerde tutup dinginlik (tranquillity; ataraxia) iinde retebilmenin, yukarda saydm nesnel nedenlerden tr sz konusu toplumsal tip iin ne denli zor, hatta olanaksz olduunu akl banda herkes herhalde takdir edecektir. Asgari duyarla sahip her kiiye sevimsiz gelecek gz doymaz bir ihtirasla i karanlardan hakikatin aranmas iin vazgeilmez o melankoli ve yalnzl semesini, ahlki bakmdan da elini tan altna srmesini beklemek bana biraz abesle itigal etmek gibi geliyor. nk sekinyalnzlk denen eyi gerekten sekin klan en nemli zellik, onun kendi zgezamann (zaman olmayan zaman), dolaysyla da yaratma olanan nerdeyse bir oyunsuluk cokusuna da yol aarak retiyor olmasdr; yoksa, sz konusu tiplerin yapt gibi deadlinelar boyunduruunda alarak deil.

zellikle d akademik piyasalara gzdikilen bir yarta ahlki svalarndan ne kaldysa o da dklen, ahlki-etik sorunlara duyarllklar kendi yavansylemlerine malzeme olduu lde nem tayan, boalkanlklar ise srekli Angstdolu bir hrs tarafndan krklenen bireyler yerleik akademik dzenlere kurnazca uyum gsterirken ve/ya da gstermelik bir toplumsal dardalk ve muhalif oyununu oynarken bile srekli yksek gerilim hattnda kaldklarndan olacak, her birine farkl kan bir beden ve ruh faturasnn ellerine tututurulmas da kanlmazdr. Sevin ve coku yannda keder ve acnn da deerinin verildii zgrzaman yaayp tatmalarn bylelerinden bekleyemezsiniz. Her ne kadar u asimetrik i zaman-bo zaman ayrmn empoze eden kapitalizm, kltr denen derme atmal bo zamana tktrm olsa da, braktk zgrzaman bir yana, bu tiplerin kendi Halbbildunglar stne dnmek iin bile zamanlar yoktur. Bilmezler; bilseler de korkarlar buna girimeye.

Her durumda, bu gerilimli varoluun psikosomatik sonular da olacan dnmek zor olmasa gerek. Szmona gelimi toplumlara zg ve ne denli sekin grnrse grnsn gizli iddet ykl boyaam tarzlarna ak ya da rtk yknmenin, ama orman yasalaryla ileyen gelimi akademik piyasalarda pek de adam yerine konulmayn bedenruha kan bedeldeki pay hi de az olmasa gerek. Sonuta baka corafyalardan ok da farkl olmayan bir biimde, Trkiye koullarnda da ya bireyin iine doup yetitii ya da sonradan dahil olma sava vererek ikinci doumunu gerekletirmeye abalad snf ve katmanlarn toplumsal tahakkmleri iin ok bile olan buuk Bildungla doru orantl kar sz konusu fatura. Ahlka umarsz hrs kimilerinde yan rn olarak ciddi psikosomatik rahatszlklara yol aarken, daha uyank ve sahte profesyonel scaklkla gemisini yrten eyrek Bildunglu dierlerinde ise beden ve ruha yaklat sezilen tehlikenin nne sahte-mistik pratiklerle geilmeye allr. huzursuzluun youn basks baz durumlarda bireyi yle noktalara srkleyebilir ki, onun kendine ayrd zaman dilimleri hasta bir salkllk (pathischen Gesundheit) saplantsyla ve bir eylere ermek bnlyle, szgelimi kaliforniyams Bat benzeri, ou hilekr ve kanlmaz olarak bireyin hedonizmini de kamlayc new age pratikleriyle doldurulur. Paray basan her mteriye sunduu renkli faaliyet ve bosylemler yoluyla bireyin i boluunu gene bolukla doldururken ruhsal durumunu da bir gzel masajlayp smren yaygn bir sahte-tinsel Otherness-hizmetleri sektr hemen hazrdadr. Bu tr etkinlikler ersatz yuppie akademisyenlerin vicdanlaryla hesaplamaktan kamalar iin tam da biilmi kaftandr stelik. Bireyci kurnazl terkde hi bir kar gremeyecek kadar hrs ve arasal akl kurnazl sergileyenler aslnda genel bir aptalln da gstergesi olurlar. Bylesine bnlk iindeyken her an onlar tepelemeye hazr insafsz bir dnya karsnda aczlerinin de bilincinde olan bireylerin ruh yaplar da ya ilerledike kemikletiine gre, i gerginlii gidermek iin bavurulan ruh ve beden ykama yalamalar, dnen arkn arptt karakterlerinde temel hi bir dnme yol aamaz. Gerek u ki, stres atmak iin geirilen snrl bo zaman [Freizeit] bir sre sonra huzur getirmekten uzak, i gibi geirilen bir zaman dilimine dnecektir.

Demek ki bu trden bo zaman etkinliklerinde de oyunsuluktan uzak, vazife gibi srdrlen nerdeyse endstriyel bir kouturma, sahteliini yapann da sezdii ama asla kendine itiraf edemeyecei bir beden toplama ve ruh artmasndan sz edilebilir ancak. Kasanz da nnde sonunda sizi benzetecek olan bir dnyada sahte-tinselliklere brnse bile, nesnel i koullarna giderek benzeyen zel yaam ve birey karakterinde temel hi bir dnme yol amayan trl ka ve unutma yollarn kendilerine ve bakalarna bir yaam tarz diye yutturmaya alanlar da gln olduu denli ackl bir yalan iindedirler. Tedavldeki paray reddeder grnp de darphaneyi reddetmemek kurnazlyla bildik oyunu oynayan hrsl bireylerin sergiledii saplantl kalarn braktk hakknda yazdklar tekilere yararn, arkn benliksizletirdii kendilerini bile saaltaca kukuludur; ama artk tam bu noktada bu da onlarn sorunu olsun deyip gemek gerekli ederim. Neden mi?

nk bellek yitiminin krklendii bir atmosferde yaam sakatlanmtr artk. Ahlkla iie dnmeye (Andenken) zg inan (fide), gven ve umutun (confidential szcnn l anlam) yittii yerde de anlar bile gemii hemen unutmak iindir. Verdiim rnekler dnldnde, modernliin akvaryum tehircilii (Steiner) gnll kapldklar amnesia iinde szn ettiim faturay demekten srekli kaan balk hafzallar srekli geri armakta, modern sanatlarnkine benzer biimde kendilerini akademik pazara mal olarak sunmalar gerektiini tinsel incelmilikleriyle uyarl olarak hatrlatmaktadr onlara. Bu ksrdngde dili yalnzca bir iktidar arac olarak kullanrken, esas dnenin ve gerektiinde kendilerini de oyuna getirenin gene dil olduu akllarna bile gelmez; gelse de unutulmas yelenir. Modern toplumda bellek yitimi stne yazldnda bile, sezemeyen uslarda bellekhanma (Mnemosyne) yer yoktur.

Sarandnyalarndaki (Umwelt) pornografik grlt, hrsl kouturma ve gzalc alyiler resmigeidi, bir trl gerekten kurulamayan benliklerini bu sele kaptrm olanlara hl kalc doyum salamyor olacak ki, ruhlarn sinsice igal eden sknt, tasa ve huzursuzluu nafile atmak iin habire mcadele verirler. Bu mcadelede kimi saldrgan bir tavr taknrken kimi de uygar bir edayla etraf ve kendiyle bark grnts altnda srdrr ayn abay; tek farkla ki, ayn durum bu ikincilerde aslnda ticari speklasyon olarak ileyen ve bakalarnn yreine aldatc bir scaklk yayan bir dncelilie brnmtr. Adornonun speklasyon haline gelmi dierkmlk [Selbstlosigkeit auf Spekulation] dedii tam da bu olsa gerek. Gerekte homo academicusun bu trne zg huzursuzluk ve tekinsizliklerin faturas hesapl bir gizlilik ve bn bir umarszlk, aldrmazlkla yakn ya da uzak tekilere detilmeye allmaktadr. imdilik bu snrl saptamalarla yetinilse bile, hem nesnel hem de znel planda ikiyzl bir ileyile kar karyayz. rneklerimizdeki farkl davurumlarn ifresi zldnde, braktk etik ilkeleri, u zerinde konuulmayan herkese ortak asgari ahlkn nereye gittii sorusunu bu noktada bir kez daha yinelemek gerek.****

Zeknn ahlk bir kategori olduunu ne sren sav bir yerlerde duymam mydk?

Bu durumun erk istenleri ve erk ilikilerine indeksli imdinin sahte-disiplinleraraslk ve akademik yaamn yedeindeki kltrel sahte-faaliyet (Pseudoaktivitt) iin de geerliini koruduunu sylememizde hi bir mahzur yok. Hi kukusuz gnmzde herkes evinde bile yersiz yurtsuz ve srekli yurt-yuva peinde; ama bu bitmez abann ille de getirdiim rneklerdeki gibi sahte-muhalif bir teslimiyetilikle srdrlmesi mi gerekiyor? Hi sanmyorum ve iyi ki evremizde sahtelik iinde doru yaam olamaz diyebilenler hal var.

te geldik dayandk son diyeceime: nanmayacaksnz belki, gene de syleyeyim: Amnesia iinde olmay bilinli seenlerin sonunda erdikleri ortak nokta aptallk. Evet, yalnzca aptallk. Hepimize ittirilen kresel bnlkle mcadele ettikleri izlenimi veren, bu nedenle de srdrecei beklenenlerin tam da ayk ve yetkin olmalar beklenen yerlerde ark ediverileri, sonunda ancak, bireylere ablon hrs pompalayan bir evrensel aptalln rnekleri olarak aklanabilir. Nesne ve hammaddeye dntrp hakknda konutuklar, zerine yazp izip kongre turizminde savurganca harcadklar u tekiler srtndan ileyen bir istismardan da sorumlu bu yeni fikir mteebbisleri, srf bu yzden, akademik piyasada hzla sata arzetmek igdsyle depoladklar malmatla dolup tasalar bile bu malmat sezenus (nos) eleinden geirip sindirmenin savruk ve gergin ruhlarna getirecei doyumu gremeyecek denli bnlk sergilerler. nsanlar asla habis olduklarndan deil, aptallklarndan tr tehlikelidirler demi bir yerlerde Unamuno. Adorno da bilim iletmesinin [Der Wissenschaftsbetrieb] kendi aynas olsun diye ie kotuu zihinlerin bizzat kendilerinin gnll ve gayretke gzetimcilerine [als die freiwilligen und eifrigen Kontrolleure ihrer selbst] dnm olmalarndan ve profesyonelce dnmek abasnn onlar iine yuvarlad marazi bir aptallktan dem vururken buna yakn bir ey sylemi oluyordu. Bilgiyle, hele felsefeyle itigal, doru dzgn, arpklktan uzak bir yaam kurma ynnde gl bir arzudan douyor ve bu arzuyu besliyorsa bir anlam vardr; yoksa ok okumak tek bana en fazla fikir kabzl ve malmat hammallyla sonulanr. stelik, bilgiye ulamann yolu gerektiinde acl bir yalnzla sabrla katlanmay gze alan bamsz ve cesur bir beni yani kendini adm adm kurmaktan geer. Tkabasa bilgi ve sylem kalabalnn sonunda kiiyi dzgn bir yaama ulatracan sananlar ya safdilce bodlyor ya da bakalarndan, hatta kendilerinden bile bir eyler gizliyorlar. Kuru grlt, lf kalabal ve yavansylemlerin oluturduu bir yapay sarandnyann (Umwelt) kuatmas altndayken bile sabrla almas gereken dnce patikalarn ne ie yarayacak ki? (cui bono) diyerek reddedip de parlak szckler ve kavramlarla bezeli yar-cahil malmat dnyasn kestirmeden seenlerin yolu iyiniyet talaryla deli bile olsa, btnleirken zln de yaayan niversite iletmesi gznde iyiniyetin fazla nem tamad unutulmamal. Bu arada, ersatz yuppie akademisyenlerin korunakl konumlarnda bile kendi hrslaryla tkenirken bilir bilmez zlne katkda bulunduklar kitle niversitesinde, promosyonlar iin malzemeye dntrdkleri tekilerin bir kez daha istismar edildii gereini de gzard edemeyiz. Bunun sorumsuzluk tesinde adaletsizlik ierdii de bir gerek. Daha nemlisi, bu adaletsizliin Heideggerin tredi grd bildik tektanrc dinlerin de Aydnlanmann da yerletirmeye alt ethoslarn tmn nceleyen ve tarih boyu her toplu insan yaamnn zg varoluunda grlebilecek ve kanmca onca rselenme ertesinde bugn bile varolua anlam getiren minima moralia iinde sregiden u ortak hasletlerin ihlli olduunu da belirtmek gerekir: temel vicdan (Gewissen), sorumlu ve borlu hissetme, ve bu nedenle gerektiinde de suunu kabul (Schuldigsein), ve de bununla yakndan ilgili doru ahadet (Bezeugung). zel nedeni ne olursa olsun, braktk dinsel, yar-dinsel, szde-dinsel ya da laik etiklemeleri bir yana, en basit ahlk bile nceleyen bu gibi paylalan hasletleri grmezden gelmek iine geldii iin sabr gerektiren teki abaya da gir(e)meyen, bunda kendi karna bir ey bul(a)mayanlarda insanlk syleisinin (Hlderlin) gerektirdii asgar gizli ly bulmakta biraz zorlanacaz gibi. Gene de sezenusu u bir iki eyi unutmayan ok kii var: onlar hem bilginin ahlkn yakn akrabas olduunu biliyorlar, hem de en bata kendilerine unu hatrlatyorlar: brutal gereklerle hep yzlemek zorundaki bizler arasnda gerek bir iletiim isteniyorsa eer, kafay kuma gmmek yerine ayn gereklerin topranda yeeren, adna da minima moralia denilen o eyde uyuklayan mzii dinlemeyi bilmek gerek.

* Bu yaz daha nce II. Mimarlk ve Felsefe Sempozyumu: Etik-Estetik, 31 Ekim 2002-1 Kasm 2002 iin hazrlanan Modern mimarlk tesinde ethos ve ahlk sorunu balkl bildirinin belirli noktalarda eklemeler yaplarak alm ve deitirilmi biimidir. Yeni biiminin ilk tasla Ersatz Yuppie Akademisyen Kimdir? [Nedir?] balyla Trk Sosyal Bilimler Dernei konferanslar dizisinin bir halkas olarak 30 Nisan 2003 tarihinde katlanlarn eletirel grlerine sunuldu. Yapc katklarndan tr hepsine teekkr ederim.

** ODT Sosyoloji Blm retim yesi.

*** Aristoteles metinleri bata, can, ruh (psuch) zerine onca yazlm eski Hellasda bu ve benzeri szcklerin gnmzdeki gibi psikolojik anlamda anlalmadn, fizyolojik denilebilecek szckler olarak bedene (sma) zg nitelikleri anlattn unutmamak gerekiyor. Dolaysyla da insan edimleri dorudan bedensel, fizyolojik diyebileceimiz szckler yoluyla anlatldndan, aslnda diyafram karl phrn (frn) szc thums (qumj) szcyle birlikte yrek olarak evriliyor olsa da, kendim imdilik gnl olarak karlamay yeledim. Trke kan beynine sramak ifadesinde de beden-ruh ayrmnn akla bile getirilmedii bir dneme zg dile benzer bir anlatm grebiliriz. Bu szcklerin zgn anlamlar iin bkz. Azra Erhat, te nsan /Ecce Homo/ (stanbul: Remzi Kitabevi, 1975)[1969]: 33-41.

ada meslek ve uralarn etik ynn ileyen baz yaynlarda bu noktann gzden rak tutulmad grlmekte. rnein, mimarlkla ilgili bir almasnda Karsten Harries yle yazmaktadr: nc kez de bu kitap iin ayn bal seiyor olmam, ortaya koyduu sorunun srekli bir mesele olarak karma dikilmesiki burada etik [ethical] denilince bu szcn, uluorta i etii ya da tp etiinden dem vurduumuzda anladmz etikten ok Yunandaki ethosla ilgili olmas: [dolaysyla] bu kitap mimari etik denilebilecek alanla hi de ilgili deildir. The Ethical Function of Architecture (Cambridge, Mass.: The MIT Press, 1997): xii.

Yaknlarda kapanan ve arkadan gelen yknmecilerin yanl nitelemesiyle Birmingham Okulu diye bilinen nc Kltr almalar Merkezinin kurucu ve ba teorisyenlerinden Stuart Hallun daha 1990da yazdklar almasna allan yeni alann ve bu abay gden bataki niyetlerin dier toplumsal balamlarda bana neler geldii konusunda yeterince dnme malzemesi salamaktadr; bkz. Stuart Hall, The Emergence of Cultural Studies and the Crisis of the Humanities, October, No. 53 (1990): 11-23, zellikle 22-3.

Burada dorudan Weberin Grev/Ura olarak Bilim [Wissenschaft als Beruf] balyla tannan ve modern dnya koullarnda zellikle Almanyada bilimi belirlemeye balayan eilimlerin getirdii tehlikelere dikkatleri ektii konumasn kastediyorum. Bkz. Wissenschaft als Beruf [Vortrag, gehalten im Winter 1918/19 vor Studenten der Mnchener Universitt zur Orientierung ber Berufsfragen.], Gesammelte Aufstze zur Wissenschaftslehre [ HYPERLINK "http://www.pscw.uva.nl/sociosite/TOPICS/weber.html" http://www.pscw.uva.nl/sociosite/TOPICS/weber.html ] / Science as a Vocation, From Max Weber: Essays in Sociology, tr. and ed. by Hans H. Gerth and C. Wright Mills (New York: Oxford University Press, 1946): 129-156.

lleim hzla kovuluudur Bellekhanmn. l byyor sz amzn geerake deerlendirmelerinin dndaki bir yerden gelmektedir. Nietzsche nerdeyse 70 yl once l byyor derken unu da ekliyordu: iindeki lleri saklayana yazk. [Die Verwstung ist die auf hohen Toren laufende Vertreibung der Mnemosyne. Das Wort >die Wste wchst< kommt aus einem anderen Ort als die gngigen Beurteilungen unserer Zeit. >Die Wste wchst< sagte Nietzsche vor fast 70 Jahren. Er fgt hinzu: > weh dem, der Wsten birgt Niveauernst