8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
1/20
LAPORAN PRAKTIKUM IPA 1
KEGIATAN 3
DESTILASI DAN KROMATOGRAFI
DISUSUN OLEH :
1. Vitria Oktavia (1431224111!
2. M"#a$$a% &ai'"%%i' (143122413!
3. Mita P"ra'i')*i# (1431224134!
4. A+ri,ia P"-aa'i (14312244/!
0. Ri*a L"t#i Haki$ (1431224414!
URUSAN PENDIDIKAN IPA
AKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM
UNIVERSITAS NEGERI 5OG5AKARTA
210
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
2/20
DESTILASI DAN KROMATOGRAI
A. TUUANa. K)iata' 1 6 D*ti,a*i
1. M,ak"ka' +$i*a#a' 7a$+"ra' %')a' 8r8a)ai 7ara 8r%a*arka' *iat i*ika
%a' *iat ki$ia.
2. M'%*kri+*ika' +ra' ka,9r %a,a$ $')"8a# "-"% at %a' *"#" *"at" 8'%a
*rta +'ra+a''a %a,a$ k#i%"+a' *#ari;#ari.
8. K)iata' 2 6 Kr9$at9)rai
1. M')ta#"i tk'ik +$i*a#a' ar'a %')a' tk'ik kr9$at9)rai.
%a'
$$i*a#ka' 7aira' tr*8"t %ari at +a%at a') tr,ar"t ata" %ari at 7air ,ai''a a')
$$+"'ai +r8%aa' titik %i%i# 7aira' $"r'i. Pa%a %*ti,a*i 8ia*a> tka'a' "a+ %i
ata* 7aira' a%a,a# tka'a' at$9*r (titik %i%i# '9r$a,!. U't"k *'aa $"r'i> *"#"
a') tr7atat +a%a tr$9$tr a') %it$+atka' +a%a t$+at tr-a%i'a +r9**
%*ti,a*i a%a,a# *a$a %')a' titik %i%i# %*ti,at (Sa#i%i'> 2@!.
U't"k $$i*a#ka' a,k9#9, %ari 7a$+"ra' %a' $'i')katka' ka%ar a,k9#9,>
8r +r," %i%i*ti,a*i. Mak*"% %a' +r9** %i*ti,a*i a%a,a# "'t"k $$i*a#ka' ta'9,
%ari 7a$+"ra' ta'9, air. U't"k ,ar"ta' a') tr%iri %ari k9$+9'';k9$+9'' a')
8r8%a 'ata *"#" %i%i#'a> %i*ti,a*i $r"+aka' 7ara a') +a,i') $"%a#
%i9+ra*ika' %a' -")a $r"+aka' 7ara +$i*a#a' a') *7ara t#r$a, a%a,a# i*i'.
Pa%a tka'a' at$9*ir> air $'%i%i# +a%a 1 9? %a' ta'9, $'%i%i# +a%a *kitar
9?. +r8%aa' %a,a$ titik %i%i# i'i,a# a') $$"')ki'ka' +$i*a#a' 7a$+"ra'
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
3/20
ta'9, air. Pri'*i+: -ika ,ar"ta' 7a$+"ra' ta'9, air %i+a'a*ka'> $aka aka' ,8i#
8a'ak $9,k", ta'9, $')"a+ %ari +a%a air. ika "a+;"a+ i'i %i%i')i'ka'
(%ik9'%'*a*i!> $aka k9'*'tra*i ta'9, %a,a$ 7aira' a') %ik9'%'*a*ika' it" aka'
,8i# ti'))i %ari +a%a %a,a$ ,ar"ta' a*,i'a. ika k9'%'*at i'i %i+a'a*ka' ,a)i %a'
k$"%ia' %ik9'%'*a*ika'> $aka k9'*'tra*i ta'9, aka' ,8i# ti'))i ,a)i. Pr9** i'i
8i*a %i",a')i tr"*> *a$+ai *8a)ia' 8*ar %ari ta'9, %ik9'*'tra*ika' %a,a$ *"at"
a*a. Na$"' #a, i'i a%a 8ata*'a. Pa%a ,ar"ta' /BC ta'9,> %i%a+atka' *"at"
7a$+"ra' %')a' titik %i%i# a') *a$a (a9tr9+!. Pa%a ka%aa' i'i> -ika ,ar"ta' /BC
a,k9#9, i'i %i+a'a*ka'> $aka ra*i9 $9,k", air %a' ta'9, %a,a$ k9'%'*at aka' ta+
k9'*ta' *a$a. ika %')a' 7ara %i*ti,a*i i'i> a,79#9, ti%ak 8ia* ,8i# +kat %ari /BC
(Hara#a+> 23!.D*ti,a*i $r"+aka' +')"a+a' *"at" 7aira' %')a' 7ara $$a'a*ka''a %a'
k$"%ia' $')$8"'ka' "a+'a k$8a,i $'-a%i 7aira'. D*ti,a*i *8a)ai +r9**
+$i*a#a' %ik$8a')ka' %ari k9'*+;k9'*+ %a*ar: tka'a' "a+> k$')"a+a'> %a'
*8a)ai'a. D*ti,a*i %i)"'aka' "'t"k +$i*a#a' 7aira';7aira' %')a' tka'a' "a+
a') 7"k"+ ti'))i. D')a' k9,9$ a') %ira'7a') *7ara 8aik> %a+at $$i*a#ka'
7aira';7aira' %')a' +r8%aa' tka'a' "a+ a') k7i, (ta+i ti%ak 7a$+"ra'
a9tr9+!. D*ti,a*i $r"+aka' $t9% i*9,a*i+$"r'ia' ( 1//@!.
U'it 9+ra*i %i*ti,a*i $r"+aka' $t9% a') %i)"'aka' "'t"k $$i*a#ka'
k9$+9'';k9$+9'' a') a%a %i %a,a$ *"at" ,ar"ta' ata" 7aira'> a') tr)a't"')
+a%a %i*tri8"*i k9$+9'';k9$+9'' tr*8"t a'tara a* "a+ %a' a* 7air. S$"a
k9$+9'';k9$+9'' i'i tr%a+at %a,a$ k%"a a* tr*8"t. a* "a+ tr8't"k %ari
a* 7air $,a,"i +')"a+a' +a%a titik %i%i#'a (Ga'k9+,i*> 1/@3!.
S'aa "ta$a a') trka'%"') %i %a,a$ tar a') $r"+aka' #a*i, %ari *"at"
+r9** %i*ti,a*i a%a,a# *'aa +#'9, a') tr%a+at %a,a$ -"$,a# a') *%ikit
tr"ta$a tr%iri %ari *'aa +iri%i' %a' "i'9,i' (H9,,$a'> 1/3!.
M'"r"t ?a#9'9 (1//1!>Ma7a$;Ma7a$ D*ti,a*i ait" :
1. D*ti,a*i Ua+
Pr9** +'ari')a' *"at" 7a$+"ra' air %a' 8a#a' a') ti%ak ,ar"t *$+"r'a
ata" ,ar"t *8a)ia' %')a' $'"r"'ka' tka'a' *i*t$ *#i'))a %i%a+atka' #a*i,
+'",i')a' -a"# %i8aa# titik %i%i# aa,.
2. D*ti,a*i Vak"$
U't"k $$"r'ika' *'aa a') ,ar"t %a,a$ air %')a' titik %i%i# ti'))i
*#i'))a tka'a' ,i')k"')a' #ar"* %it"r"'ka' a)ar tka'a' *i*t$ t"r"'.
3. D*ti,a*i
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
4/20
U't"k $$"r'ika' 7a$+"ra' *'aa %i$a'a k9$+9'';k9$+9'' a')
aka' %i+i*a#ka' $$i,iki titik %i%i# a') -a"# 8r8%a.
Prinsip Destilasi Uap
?a$+"ra' *"8*ta'*i a') ti%ak ,ar"t $'"'-"kka' rak*i a') *a')at 8%a
%a,a$ ,ar"ta' #9$9)' %a' %*kri+*i *iat'a $$r,"ka' #"k"$ i*ik a') 8r8%a.
Da*ar at"ra' %a+at %i+akai %')a' $$+rti$8a')ka' aki8at 'aik'a %via*i +a%a
#"k"$ ra",t. Sat" )-a,a %ari %via*i +9*iti a%a,a# %a,a$ %ia)ra$ #"8"')a' a'tara
tka'a' %')a' t$+rat"r. Pa%a 8ata* %via*i +9*iti 8*ar %ari #"k"$ ra",t> %"a
k9$+9'' %a+at ,ar"t %a' k9$+9'' tr*8"t $')"a+ a') *7ara $at$ati*
$$8rika' tka'a' t9ta, a') $r"+aka' -"$,a# t9ta, %ari tka'a' $a*i');$a*i')
(Fi,79> 1//0!.
Faktor-Faktor yang Mepengar!"i Proses Destilasi
A%a+"' akt9r;akt9r a') $$+')ar"#i %*ti,a*i %ia'tara'a ait" i't'*ita*
ra%ia*i $ata#ari> *"#" ,i')k"')a'> ka%aa' aa'> ka%aa' 7"a7a> k7+ata' a')i'>
,"a* %*ti,at9r> k$iri')a' %*ti,at9r %a' ,a$a'a akt" +r9** %*ti,a*i. akt9r a')
+a,i') 8r+')ar"# %a,a$ +r9** %*ti,a*i a%a,a# *"#" ata" +$a'a*a'. ika
+$a'a*a' tr,a," 8*ar %ik#aatirka' aka' tr-a%i flooding (8a'-ir!. ?iri
%ari flooding it" *'%iri a%a,a# trta#a''a 7aira' %i ata* k9,9$> +a%a *aat
tr-a%i flooding tra'*r $a**a a') %i#a*i,ka' ti%ak $ak*i$a,. Ktika
tr-a%i flooding > 7aira' ti%ak %a+at $')a,ir k 8aa# ,a)i> tta+i aka' trak"$",a*i
ata" 8a#ka' %a+at ik"t tr8aa k ata* 9,# "a+> *#i'))a +r9** %*ti,a*i #ar"* *)ra
%i#'tika' (S"tri*'9> 21!.
KROMATOGRAFI
Kr9$at9)ri a%a,a# ka%a# +$i*a#a' a') *a')at +'ti'). P'))"'aa'
kr9$at9)rai +rta$a ka,i t,a# %ikr%itka' k+a%a *9ra') a#,i 89ta'i r"*ia 8r'a$a
Mi7#, t*tt a+a 8i,a +a%a 1/3 8,ia" t,a# $,a+9rka' +$i*a#a' *a$+, +i)$'
8rar'a $,a,"i t"r"* a') tr%a+a' %')a' 8"tir;8"tir ka,*i"$ kar89'at a') #a,"*.
Pi)$' a') tr#a*i, %ari+a%a k*+ri$' it" t,a# %i+r9,# *8a)ai -a,"r;-a,"r
8rar'a %i%a,a$ t"r"* it".M"')ki' i'i,a# a') $$8r i,#a$ k+a%a 8,ia" "'t"k
$'))"'aka' kata kr9$at9)rai 8a)i tk'ik +$i*a#a' i'i 8r*$+'a %')a'
+rkataa' Grk kr9$a a') 8rarti ar'a %a' )rai a') 8rarti t",i*.
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
5/20
Pa%a $a*a ia $",ai %i+rk'a,ka'> ka%a# kr9$at9)rai k"ra') $'%a+at
+r#atia'> *#i'))a +a%a ta#"' 1/3;a'> t9ri kr9$at9)rai $",ai %i )"'aka' "'t"k
$'7t"*ka' +'))"'aa' kr9$at9)rai $9%r'. Pa%a *aat it" tr%a+at 8r8a)ai t#'ik
kr9$at9)rai.P'))"'aa' kr9$at9)rai ti%ak tr8ata* +a%a 8i%a') ki$ia *a-a> 8a#ka'
kr9$at9)rai -")a %i)"'aka' %a,a$ 8i%a') 8i9,9)i> ar$a*i> +rta'ia'> +tr9ki$ia %a'
*ai'* a,a$ *kitar. A#,i ki$ia $'$"ka' 8a#a kr9$at9)rai *a')at 8r)"'a "'t"k
$$i*a#ka' 8a#a';8a#a' %a' $')a'a,i*i* *a$+, a') k9$+,k*. (M9#a$$a%
$ar*i' *a'a)i> 1//@!
Kr9$at9)rai %a+at %i)"'aka' "'t"k $$i*a#ka' at;at +'"*"' a')
tr%a+at %a,a$ *at" 7a$+"ra'.Pa%a +$i*a#a' $'))"'aka' $t9% kr9$at9)rai>
*a$+, 7a$+"ra' %i,atka' +a%a +r$"kaa' at i'rt (at a') ti%ak rakti ti%ak $"%a# 8rak*i *7ara ki$ia!> *+rti a,"$i'a> *i,i7a> ata" krta* k#"*"*.Da,a$ #a,
i'i> at i'rt $r"+aka' a* %ia$ kar'a ti%ak ik"t 8r)rak 8r*a$a *a$+,
7a$+"ra'.S,ai' a* %ia$ a%a -")a a* )rak.a* )rak %a+at 8r+a )a'a* ata"
7aira'. Di*8"t a* )rak kar'a )a* ata 7aira' tr*8"t aka' 8r)rak 8r*a$a;*a$a
*a$+, 7a$+"ra' $,ati +r$"kaa' at i'rt (a* %ia$!. (Mira-"%%i'> Sakti9'9>
L"ti> 2B!
Kr9$at9)rai t,a# %i %i'i*ika' tr"ta$a *8a)ai *"at +r9** +$i*a#a' a')
%i)'aka' "'t"k +$i*a#a' 7a$+"ra' a') +a%a #akkat'a $9,k",r. Kr9$at9)rai
8r)a't"') +a%a +$8a)ia' ",a') $9,k",;$9,k", 7a$+"ra' at9$ %"a a* ata"
,8i#. Ti+;ti+ kr9$at9)rai $'7ak"+ kr9$at9)rai a%*9r+*i> kr9$at9)rai +arti*i
7aira'> %a' +rt"kara' i9'. Si*t$ "ta$a a') %i)"'aka' %a,a$ kr9$at9)rai +arti*i
a%a,a#: +arti*i )a*> +arti*i 7aira' a') $'))"'aka' a,a* tak 8r)rak ($i*a,'a
kr9$at9)rai k9,9$!> kr9$at9)rai krta* %a' ,a+i*a' ti+i*. Da,a$ tia+ ka*"* tr-a%i
%i*tri8"*i a'tara a* 7air a') tr*ra+ *7ara *ta*i9'r %a' at a,ir 8r)rak a')
k9'tak *7ara kari8 %')a' a* 7air it".Da,a$ kr9$at9)rai +arti*i 7aira'> a*a 7air
a') 8r)rak $')a,ir $,ati a* 7air *ta*i9'r a') %i*ra+ka' +a%a *"at"
+'%"k"')> %a,a$ kr9$at9)rai krta* +'%"k"') it" a%a,a# krta* ata" krta*
tr9,a#> *%a')ka' %a,a$ kr9$at9)rai ,a+i*a' ti+i* a%*9r8''a %i*a,"rka' +a%a
,$+') ka7a ata" ,$8ara' +,a*tik (. R.? D''> G.H. rr> . M%#a$>
1//1!.
Kr9$at9)rai a%a,a# tk'ik +$i*a#a' at "'t"k a'a,i*i* %a' +r+arat %')a'
$,ar"tka' 7a$+"ra' %a,a$ a* 8r)rak (7aira' ata" )a*!> a') $')a,ir $,a,"i
a* *ta*i9'r= at;at a') #'%ak %i+i*a#;+i*a#ka' #ar"* 8ri'trak*i %')a' a*
*ta*i9'r %')a' k"at a') 8r8%a;8%a> i'trak*i i'i %a+at 8r*iat a%*9r+*i> +arti*i>
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
6/20
+rt"kara' i9'> +')aaka' $9,k",r> ata" ,ai''a. Di,i#at %ari $a7a$ a* )rak>
%ik'a, kr9$at9)rai )a* %a' kr9$at9)rai 7aira'> a') k%"a i'i %a+at 8r"+a
kr9$at9)rai k9,9$> kr9$at9)rai krta*> kr9$at9)rai ,a+i*a' ti+i*> kr9$at9)rai
+'"kara' i9'> %a' *8a)ai'a. Da#"," 7ara i'i %i)"'aka' "'t"k $$i*a#;$i*a#ka'
at ar'a *#i'))a %i8ri 'a$a %$ikia' (kr9$9* ar'a! (Ha%iat> M9%-a%i> N9$a'
krtia*a> S"kar'9> S.*9+9r'9> 24!
?ara kr-a kr9$at9)rai +ri'*i+'a 7a$+"ra' a') aka' %i+i*a#ka'
%ita$8a#ka' k k9,9$ a') %i%a,a$'a tr%a+at a%*9r8' (a*a *ta*i9'r! %ari "-"')
*at" %a' 7a$+"ra' aka' 8r)rak %')a' 8a't"a' +')$8a'+$8aa a') 7979k
(a*a $98i,! #i'))a $'7a+ai "-"') *at"'a. P$i*a#a' %i7a+ai 9,# +r8%aa' ,a-"
t"r"' $a*i');$a*i') k9$+9'' %a,a$ k9,9$ a') %it't"ka' 9,# kk"ata'a%*9r8*i k9i*i' +arti*i a'tara a*a $98i, %a' a*a %ia$.
?9't9# $a7a$;$a7a$ kr9$at9)rai> a'tara ,ai':
1. Kr9$at9)rai k9,9$ a%a,a# kr9$at9)rai a') a%*9r8''a %i$a*"kka' k%a,a$
ta8"') (+i+a! ka7a. A%*9r8' tr*8"t 8r"+a +a%ata' %a,a$ 8't"k t+"')>
79't9#'a a,"$i'a. St,a# +$i*a#a' $a*i');$a*i') k9$+9'' tr%a+at
%i%ara# trt't" %a,a$ ta8"') (S"kri> S.>1///!.
2. Kr9$at9)rai )a*> kr9$at9)rai )a* *'%iri tr%iri %ari %"a ait" kr9$at9)rai )a*
7aira' %')a' $ka'i*$ +$i*a#a' +arti*i> tk'ik k9,9$ %a' 'a$a a,at Gas
Liquid Chromatography GL? %a' kr9$at9)rai )a* +a%at %')a' $ka'i*$
+$i*a#a' a8*9r8*> t#'ik k9,9$ %a' 'a$a a,at GS? Ga* S9,i% ?#r9$at9)ra+#.
Na$" GS? *kara') -ara') %i)"'aka' *#i'))a +a%a "$"$'a a') %i*8"t
%')a' G? *aat i'i a%a,a# Gas Liquid Chromatography GL?. Pa%a +ri'*i+'a
+$i*a#a' %a,a$ G? a%a,a# %i*8a8ka' 9,# +r8%aa' %a,a$ k$a$+"a'
%i*tri8"*i a'a,it %ia'tara a* )rak %a' a* %ia$ %i%a,a$ k9,9$ +a%a k7+ata'
%a' akt" a') 8r8%a.
3. Kr9$at9)rai 7air ( Liquid Chromatography!> $r"+aka' tk'ik a') t+at "'t"k
$$i*a#ka' i9' ata" $9,k", a') tr,ar"t %a,a$ *"at" ,ar"ta'> -ika ,ar"ta'
*a$+, 8ri'trak*i %')a' a* *ta*i9'r> 'a$"' i'trak*i'a 8r8%a
%ikar'aka' +r8%aa' %aa *ra+ (adsorption!> +rt"kara' i9' (ion exchange!>
+arti*i ( partitoring !> ata" "k"ra'. Pr8%aa' i'i $$8"at k9$+9'' tr+i*a# *at"
%')a' a') ,ai' %a' %a+at %i,i#at +r8%aa''a %ari ,a$a'a akt" tra'*it
k9$+9'' tr*8"t $,ati k9,9$. Tr%a+at 88ra+a -'i* kr9$at9)rai 7air>%ia'tara'a =
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
7/20
a. Reverse phase chromatography $r"+aka' a,at a'a,itika, a') k"at %')a'
$$a%"ka' *iat #i%r9r98ik *rta r'%a#'a +9,arita* a* *ta*i9'r a')
trikat *7ara ki$ia +a%a +a%ata' i'rt *+rti *i,i7a. Mt9% i'i 8ia*a %i
)"'aka' "'t"k +r9** k*trak*i> %a' +$i*a#a' *'aa a') ti%ak $"%a#
$')"a+ (nonvolatile!
8. High performance lliquid chromatography (HPL?! $$+"'ai +ri'*i+ a')
$iri+ %')a' revorse phose. Ha'a *a-a %a,a$ $t9% i'i> %i)"'aka' tka'a'
%a' k7+ata' a') ti'))i. K9,9$ a') %i)"'aka' %a,a$ HPL? ,8i# +'%k
%a' 8r%ia$tr k7i,> 'a$"' %a+at $')#a*i,ka' 88ra+a ti')kat
a"i,i8ri"$ %a,a$ -"$,a# 8*ar.
7. Size exclusion chromatography> ata" a') %ik'a, -")a %')a' ), +r$ati9'
ata" i,trati9' 7#r9$at9)ra+# 8ia*a %i)"'aka' "'t"k $$i*a#ka' %a'
$$"r'ika' +r9ti'. Mt9% i'i ti%ak $,i8atka' 8r8a)ai $a7a$ +'ra+a'
%a' *')at 7+at. Pra')kat kr9$at9)rai 8r+a ), 8r+9ri a') %a+at
$$i*a#ka' $9,k", 8*ar %a' 8r%ia$tr k7i,. M9,k", 8*ar aka' tr,"*i
tr,8i# %a#"," kar'a $9,k", tr*8"t ti%ak %a+at +'tra*i +a%a +9ri;+9ri.
4. Kr9$at9)rai +rt"kara' i9' (ion exchange chromatography! 8ia* %i )"'aka'
"'t"k +$"r'ia' $atri 8i9,9)i*> *+rti a*a$ a$i'9> ++ti%a> +r9ti'. Mt9% i'i
%a+at %i,ak"ka' %a,a$ %"a ti+> ait" %a,a$ k9,9$ $a"+"' r"a') %atar (+,a'ar!.
Tr%a+at %"a ti+ +rt"kara' i9'> ait" +rt"kara' kati9' (cation exchange! %a'
+rt"kara' a'i9' (anion exchange!. Pa%a +rt"kara' kati9'> a* *ta*i9'r
8r$"ata' ')ati> *%a')ka' +a%a +rt"kara' a'i9'> a* *ta*i9'r 8r$"ata'
+9*iti. M9,k", 8r$"ata' a') 8ra%a +a%a a* 7air aka' $,ati k9,9$. ika
$"ata' +a%a $9,k", *a$a %')a' k9,9$> $aka $9,k", tr*8"t aka' tr,"*i.
Na$' -ika $"ata' +a%a $9,k", ti%ak *a$a %')a' k9,9$> $aka $9,k", tr*8"t
aka' $$8't"k akata' i9'ik %')a' k9,9$. U't"k $'),"*i $9,k", a')$'$+, +a%a k9,9$ %i +r,ak"a' +'a$8a#a' ,ar"ta' %')a' PH %a' kk"ata'
i9'ik trt't". P$i*a#a' %')a' $t9% i'i *a')at kti %a' kar'a 8iaa "'t"k
$'-a,a'ka' $t9% i'i $ra# *rta k+a*tia''a ti'))i> $aka $t9% i'i 8ia*a
%i)"'aka' +a%a aa, +r9** k*,"r"#a'.
0. Kr9$at9)rai +arti*i> +ri'*i+ kr9$at9)rai +arti*i %a+at %i-,a*ka' %')a' #"k"$
+arti*i a') %a+at %itra+ka' +a%a *i*t$ $",tik9$+9'' a') %i8a#a* %i 8a)ia'
*8,"$'a. Da' %a,a$ kr9$at9)rai +arti*i> k*trak*i tr-a%i 8r",a') %a,a$ *at"
ka,i +r9**. Da,a$ +r798aa'> at tr,ar"t %i%i*tri8"*ika' a'tara a*a *ta*i9'r %a'
a*a $98i,. a*a *ta*i9'r %a,a$ 8a'ak ka*"* +,ar"t %ia%*9r8*i +a%a a%*9r8'
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
8/20
%a' a*a $98i,a%a,a# $9,k", +,ar"t a') $')i*i r"a') a'tar +artik,
tra%*9r8*i. ?9't9# k#a* kr9$at9)rai +arti*i a%a,a# kr9$at9)rai k9,9$ a')
%i)"'aka' ,"a* kar'a $r+aka' *a')at i*i' "'t"k +$i*a#a' *'aa 9r)a'ik.
B. Kr9$at9)rai krta*> $ka'i*$ +$i*a#a' %')a' kr9$at9)rai krta*
ri'*i+'a *a$a $ka'i*$ +a%a kr9$at9)rai k9,9$. A%*9r8' %a,a$
kr9$at9)rai krta* a%a,a# krta* *ari')> ak'i *,",9*a. Sa$+, a') aka'
%ia'a,i*i* %it9t9,ka' k "-"') krta* a') k$"%ia' %i)a't"') %a,a$ a%a#.
K$"%ia' %a*ar krta* *ari') %i7,"+ka' k%a,a$ +,ar"t a') $')i*i %a*ar
a%a#. a*a $98i, (+,ar"t! %a+at *a-a 8ra)a$. Air> ta'9,> a*a$ a*tat ata"
7a$+"ra' at;at i'i %a+at %i)"'aka'. Kr9$at9)rai krta* %itra+ka' "'t"k
a'a,i*i* 7a$+"ra' a*a$ a$i'9 %')a' *"k** 8*ar. Kar'a a*a$ a$i'9 $$i,iki*iat a') *a')at $iri+> %a' a*a*;a*a$ a$i'9 ,ar"t %a,a$ air %a' ti%ak $"%a#
$')"a+ (t%ak $"')ki' %i%i*ti,a*i!> +$i*a#a' a*a$ a$i'9 a%a,a# $a*a,a# +a,i')
*"kar a') %i#a%a+i i,$"a' ki$iaa' %iak#ir a8a% 1/ %a' aa, a8a% 2. a%i
+'$"a' kr9$at9)rai krta* $r"+aka' 8rita *a')at 8aik 8a)i $rka.
Ki$iaa' i'))ri* R#i7ar% La"r'7 Mi,i')t9' S') (1/14;1//4! a%a,a# 9ra')
+rta$a a') $'))"'aka' $t9% a'a,i*i* a*a$ a$i'9 %')a' kr9$at9)rai
krta*. Saat 7a$+"ra' a*a$ a$i'9 $'aiki ,$8ara' krta* *7ara rtika, kar'a
a%a '9$'a ka+i,r> +arti*i a*a$ a$i'9 a'tara a*a $98i, %a' a*a %ia$ (air!
a') tra8*9r8*i +a%a *,",9*a 8r,a')*"') 8r",a');",a'). Ktika +,ar"t
$'7a+ai "-"') ata* krta* +r9** %i#'tika'. Stia+ a*a$ a$i'9 8r)rak %ari
titik aa, *+a'-a') -arak trt't". Dari 'i,ai R> $a*i');$a*i') a*a$ a$i'9
%ii%'tiika*i. Kr9$at9)rai krtaa* %"a;%i$'*i (2D! $'))"'aka' krta* a')
,"a* 8"ka' ,$8ara' k7i,> %a' *a$+,'a %i+r9** *7ara %"a %i$'*i %')a' %"a
+,ar"t.
. Kr9$at9)rai a%*98*i> a*a %ia$ %a,a$ kr9$at9)rai a%*9r+* %i*8"t a%*9r8'.
Kr9$at9)rai a%*9r+*i a%a,a# ti+ kr9$at9)rai trt"a> *+rti a') %ikr-aka'
T*t. Ktika 7aira' %i)"'aka' *8a)ai a*a )rak'a> $aka %i*8"t Liquid Solid
Chromatography (LS?! 79't9#'a TL? %a' HPL?. ika a* )rak 8r"+a )a*
%i*8"t )a* Gas Solid Chromatography (GS?! $i*a, Gas Chromatography (G?!.
Da,a$ kr9$at9)rai a%*9r8* a%a %"a ti+ )aa: )aa tarik *9,"t +a%a a%*9r8'
( stationary phase!. Gaa a') 8kr-a "'t"k $'),"arka' *9,"t %ari a%*9r8'
"'t"k 8r)rak 8r*a$a a* )rak.
A+,ika*i kr9$at9)rai %a,a$ 8r8a)ai 8i%a')> a'tara ,ai':
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
9/20
1. Pa%a 8i%a') 8aik k"a,itati $a"+"' k"a'titati>
*'aa %a,a$ +r9ti'. Pr9ti' *ri') %i+i,i# kar'a ia *ri') $'-a%i 98kk
$9,k", a') #ar"* %i+"rii% (%i$"r'ika'! tr"ta$a "'t"k k+r,"a' %a,a$
8i9ar$a*i. Kr9$at9)rai -")a %ia+,ika*ika' %a,a$ +$i*a#a' $9,k",;
$9,k", +'ti') *+rti a*a$ '"k,at> kar89#i%rat> vita$i' %a' $9,k",
+'ti') ,ai''a.
D')a' %ata;%ata a') %i%a+atka' %')a' $'))"'aka' kra$9t9)rai
i'i> *,a'-"t'a *8"a# +r9%"k 98at;98ata' %a+at %iti')katka' $"t"'a> %a+at
%i+akai *8a)ai %ata aa, "'t"k $')#a*i,ka' -'i* 98at 8ar"> ata" %a+at +",a
%i+akai "'t"k $')9'tr9, k9'%i*i 98at tr*8"t *#i'))a 8ia*a 8rta#a' ,a$a.
2. Pa%a 8i%a') k,i'ik
Da,a$ 8i%a') 7,i'i7a, (k,i'ik!> tk'ik i'i *a')at 8r$a'aat tr"ta$a
%a,a$ $')i'v*ti)a*i ,"i%a 8a%a' *+rti air ,i"r. Dari air ,i"r *9ra')
+a*i'> %9ktr %a+at $')ta#"i -'i* +'akit a') %i%rita +a*i' tr*8"t.
*9ra') +r9k9k %a+at %ikta#"i a+aka# %ia tr$a*"k +r9k9k 8ratata" ri')a'
%')a' $')ta#"i k9'*'tra*i (*ia'i%a! %ari *a$+, air ,i"r'a. D$ikia'
#a,'a air k'7i')> %ara# %a' ,"i%a 8a%a' ,ai'a 8ia*a $$8rika' %ata a')
ak"rat %a' 7+at *#i'))a k8ra%a' *"at" +'akit %a,a$ t"8"# $a'"*ia
%a+at %i%tk*i *7ara %i'i %a' 7+at.
Skara') i'i> %tk*i *'aa 9k*a,at %a,a$ air k'7i') $'-a%i
*a')at +'ti') tr"ta$a 8a)i +a*i' ki%' *t9'* (8at" )i'-a,!. ata" ,ai''a> aka' tta+i *$"a
$$8"t"#ka' kr-a k*tra %a' akt" a') 7"k"+ ,a$a "'t"k $'%a+atka'
#a*i, a'a,iti* %i8a'%i')ka' %')a' tk'ik kr9$at9)rai.
D')a' a,a*a';a,a*a' i'i,a#> kr9$at9)rai k$"%ia' $'-a%i +i,i#a'"ta$a %a,a$ $$8a't" $')ata*i +r$a*a,a#a' %a,a$ %"'i 8i9tk'9,9)i>
ar$a*i> k,i'ik %a' k#i%"+a' $a'"*ia *7ara "$"$.
3. Pa%a 8i%a') 9r'*i7
A+,ika*i +a%a 8i%a') 9r'*ik +"' *a')at $$8a't"> tr"ta$a %i,i#at
%ari *)i ka$a'a'. Ma*i# ,kat %a,a$ i')ata' kita> *8"a# +ri*tia
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
10/20
a%a'a +ri*tia;+ri*tia +')89$a' +,%aka' tr*8"t k 8a#aa
+,9*iv (8a#a' +,%ak! %')a' +'i')kata' 7"k"+ ta-a$.
Ki'i kr9$at9)rai $'-a%i #a, a') +'ti') %a,a$ $')a'a,i*i*
8r8a)ai 8a#a';8a#a' ki$ia a') trka'%"') %a,a$ 8a#a' +,%ak. Ha, i'i %i
%9r9') kar'a %')a' *$aki' 7+at %ikta#"i'a 8a#a';8a#a' %a*ar a+a*a-a
8a#a' +,%ak> $aka aka' $$+r7+at %ia$8i,'a ti'%aka' 9,#
8a)ia'ka$a'a' "'t"k $')ata*i %ara#;%ara# a') trk'a ,%aka' *rta
a'ti*i+a*i $,"a*'a k ra%ia*i a') k$"')ki'a' aka' $')'a t8"#
$a'"*ia %i*kitar ,9ka*i ,%aka'. L8i# -a"# ,a)i> k ')ati'a tr#a%a+
,i')k"')a' -")a 8ia*a %ikta#"i.
4. Da,a$ 8i%a') ,i')k"')a'
Sa,a# *at" +r$a*a,a#a' *ri"* a') %i#a%a+i N)ara;')ara
8rk$8a') %a' N)ara $a-" a%a,a# +r*9a,a' global warming (+r$a*a,a#a'
),98a,!. M'"r"t *"rvi ational !nstitute "or #nvironmental Studies> -a+a'>
ta#"' 2B ,a,"> 8a#a $a*arakat %i-+a') $$+rkiraka' ti')kat
+$a'a*a' ),98a, $r+aka' $a*a,a# ,i')k"')a' +a,i') *ri"* %a'
ti')kata''a #a$+ir (t"-"#! ka,i ,i+at %ari *at" %ka% a') ,a," *aat +9,i')
ka,i +rta$a %i,ak"ka' +a%a ta#"' 1//. Siri') %')a' #a, it"> +r$a*a,a#a'
,i')k"')a' +"' *$aki' $'i')kat. Di *i'i,a#> tk'ik kr9$at9)rai
$')a$8i, +ra' +a,i') +'ti') %a,a$ environmental analysis (a'a,i*i*
,i')k"')a'! i'i.
Pr$a*a,a#a' ,i')k"')a' %a+at %i8a)i $'-a%i 3 (ti)a! 8a)ia' : water
hygien$ soil hygiene %a' air hygiene. S8a)ai 79't9# k"a,ita* air ($i*a, : air
,%')> air *"')ai> air %a'a"> air +r$"kaa'! %a+at %ikta#"i *a,a# *at"'a
%')a' $')ta#"i -'i* a'i9' %a' kati9' a') trka'%"') %a,a$ *a$+, air
tr*8"t *ka,i)"* -"$,a#'a.
?. ALAT DAN
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
11/20
1. G,a* "k"r 0 $,
2. S+i%9,
3. Air
4. Krta* *ari')
D. LANGKAH KERA
a. K)iata' 1 6 D*ti,a*i
M'ia+ka' a,at %a' 8a#a'.
M'i$8a') )ara$ *8a'ak 1 )ra$ $'))"'aka' 'ra7a a'a,itik.
M$a*"kka' )ara$ k %a,a$ ,a8" Er,'$r 20 $,.
M'a$8a#aka' 10 $, air k %a,a$ ,a8" Er,'$r 20 $,.
M'7a$+"rka' )ara$ %a' air #i'))a #9$9)'.
Mra')kai a,at *+rti +a%a )a$8ar.
M$a'a*ka' ,a8" Er,'$r 20 $,.
M'"'))" #i'))a ,ar"ta' )ara$ $'%i%i#.
M')a$ati *"#" +a%a *tia+ tt*a' a') tr8't"k.
M'7atat #a*i, +')a$ata'.
Kaki Ti)a
Ma')k"k
S,a')
Tr$9$tr
Er,'$r 20 $,
S+irt"*
G,a* "k"r 1 L
Er,'$r 1 $,
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
12/20
Sk$a A,at D*ti,a*i
8. K)iata' 2 6 Kr9$at9)rai
E. TA
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
13/20
1. arak t$+"# 1 7$
2. arak t$+"# 2 7$
3. arak t$+"# 3 7$
G. PEM
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
14/20
)ara$ %a' air #i'))a #9$9)'. Mra')kai a,at *+rti +a%a )a$8ar. M$a'a*ka'
,a8" Er,'$r 20 $,. M'"'))" #i'))a ,ar"ta' )ara$ $'%i%i#. M')a$ati
*"#" +a%a *tia+ tt*a' a') tr8't"k> ,a," $'7atat #a*i, +')a$ata'.
T"-"a' %ari +raktik"$ i'i ait" $,ak"ka' +$i*a#a' 7a$+"ra' %')a'
8r8a)ai 7ara 8r%a*arka' *iat i*ika %a' *iat ki$ia> $'%*kri+*ika' +ra'
ka,9r %a,a$ $')"8a# "-"% at %a' *"#" *"at" 8'%a *rta +'ra+a''a %a,a$
k#i%"+a' *#ari;#ari.
D*ti,a*i $r"+aka' +$i*a#a' k9$+9'';k9$+9'' %a,a$ *at" ,ar"ta'
8r%a*arka' %i*tri8"*i *"8*ta'*i;*"8*ta'*i +a%a a* )a* %a' a* 7air %')a'
$'))"'aka' +r8%aa' v9,ati,ita* %ari k9$+9'';k9$+9'''a a') 7"k"+
8*ar. Da,a$ +'",i')a'> 7a$+"ra' at %i%i%i#ka' *#i'))a $')"a+> %' "a+ i'i
k$"%ia' %i%i')'ka' k$8a,i %a,a$ 8't"k 7aira'. &at a') $$i,iki titik %i%i#
,8i# r'%a# aka' $')"a+ tr,8i# %a#",". P'ra+a' +r9** i'i %i%a*arka' +a%a
t9ri 8a#a +a%a *"at" ,ar"ta'> $a*i');$a*i') k9$+9'' aka' $')"a+ +a%a
titik %i%i#'a. D*ti,a*i a') %i,ak"ka' a%a,a# -'i* %*ti,a*i 8ia*a. ?ara i'i
%i)"'aka' "'t"k $$9i*a#ka' %"a $a7a$ at ata" ,8i# a') $$+"'ai titik
%i%i# 7"k"+ 8*ar. 'a$"' #a*i,'a ti%k 8'ar;8'ar
$"r'i kar'a #a'a 8r*iat $$i*a#ka' at 7air a') titik %i%i# r'%a# ata" at
7air %a' at +a%at %a,a$ #a, i'i )ara$ $')'%a+ %a,a$ ta8"') Er,'$r.
Dari +r798aa' %*ti,a*i a') t,a# %i,ak"ka' %')a' ,ar"ta' )ara$ 8rar'a
kr"# %')a' v9,"$ 20 $, %i%a+atka' *"#" $'%i%i# +a%a B ?> *"#" tt*a'
+rta$a @B ? k$"%ia' *a$+ai tt*a' k$+at *"#" k9'*ta' +a%a @B ?. Far'a
%*ti,at (#a*i, %*ti,a*i! 8rar'a 8'i'). Lar"ta' aa, ra*a'a a*i' kar'a
tr%a+at i9';i9' )ara$> %a' *t,a# %i%*ti,a*i ra*a air 8ra*a taar kar'a t,a#
$')a,a$i +r9** +'",i')a'.
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
15/20
8. K)iata' 2 6 Kr9$at9)rai
Pa%a k)iata' k%"a> +raktika' $,ak"ka' +$i*a#a' ar'a %')a' tk'ik
kr9$at9)rai.
P')rtia' "$"$ kr9$at9)rai a%a,a# tk'ik "'t"k $$i*a#ka'
7a$+"ra' $'-a%i k9$+9'';k9$+9'''a %')a' 8a't"a' +r8%aa' i*ik
$a*i');$a*i') k9$+9'''a.
*+9t9') krta* %a+at %i)"'aka' *8a)ai a*a %ia$. Tk'ik i'i %ik'a, *8a)ai
kr9$at9)rai krta*. Kr9$at9)rai ,a+i*a' ti+i* %a' kr9$at9)rai krta*
%ik,a*iika*ika' *a8a)ai kr9$at9)rai +,a'ar (%atar! "'t"k $$8%aka''a %ari
kr9$at9)rai a') $'))"'aka' a*a %ia$ %i%a,a$ *8"a# k9,9$. Tk'ik
kr9$at9)rai 7aira' %')a' a*a %ia$ %i%a,a$ k9,9$ %ik'a, *8a)ai
kr9$at9)rai 7air;+a%at ( Liquid Solid Chromatography % LSC !> tr)a't"') %ari
a*a %ia$'a> *"at" +a%ata' ata" 7aira'. air *8a)ai at +,ar"t> *+i%9, #ita$ *8a)ai at tr,ar"t> %a' krta* *ari')
*8a)ai $%ia kr9$at9)rai.
P? ( &aper Cromatography! $r"+aka' *a,a# *at" $t9% +$i*a#a'
8r%a*arka' %i*tri8"*i *"at" *'aa +a%a %"a a*a ait" a*a %ia$ %a' a*a )rak.
P$i*a#a' *%r#a'a *"at" 7a$+"ra' *'aa %a+at %i,ak"ka' %')a'
kr9$at9)rai krta*> +r9**'a %ik'a, *8a)ai a'a,i*i* ka+i,r %i$a'a ,$8ara'
krta* 8r"')*i *8a)ai +'))a'ti k9,9$.
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
16/20
S"$8r : .)99),.79$
Kr9$at9)rai krta* a%a,a# *a,a# *at" +')$8a')a' %ari kr9$at9)rai +arti*i
a') $'))"'aka' krta* *8a)ai +a%ata' +'%"k"') a*a %ia$. O,# kar'a it"
%i*8"t kr9$at9)rai krta*. S8a)ai a*a %ia$ a%a,a# air a') tra%*9r+*i +a%a
krta* %a' *8a)ai ,ar"ta' +')$8a') 8ia*a'a +,ar"t 9r)a'ik a') t,a#
%i-'"#ka' %')a' air.
Da,a$ kr9$at9)rai krta* a*a %ia$ %i%"k"') 9,# *"at" at +a%at 8r"+a 8"8"k *,",9*a. a*a %ia$ $r"+aka' at 7air ait" $9,k", H2O a') tra%*9r+*i
%a,a$ *,",9*a krta*.a*a )rak 8r"+a 7a$+"ra' +,ar"t a') aka' $'%9r9')
*'aa "'t"k 8r)rak %i*+a'-a') k9,9$ ka+i,r. A'a,i*i* k"a,itati
$'))"'aka' kr9$at9)rai krta* %i,ak"ka' %')a' 7ara $$8a'%i')ka' #ar)a
relative response factor (R!. Ni,ai R i%'tik %')a' time retention (tR! ata"
volume retention (VR!.
Ni,ai R %a+at %it't"ka' %')a' 7ara:
Har)a R at 8ak" %a+at %ii%'tiika*ika' k9$+9'' 7a$+"ra'> kar'a #ar)a
8*ara' i'i 8r*iat k#a* "'t"k *tia+ at a*a, %i)"'aka' -'i* +')$8a') a')
*a$a. Ka%a');ka%a') +$i*a#a' %a,a$ *at" ara# 8,"$ $$8rika' #a*i, a')
$$"a*ka'. U't"k $'%a+atka' #a*i, a') ,8i# 8aik> %a+at %i+akai 7ara
kr9$at9)rai krta* %"a %i$'*i> a') $a'a ,tak krta* %i"8a# *#i'))a ara#
+$i*a#a' -")a 8r"8a#.
S7ara "$"$ kr9$at9)rai krta* %i,ak"ka' %')a' $'9t9,ka' ,ar"ta' a') 8ri*i *-"$,a# k9$+9'' +a%a -arak 1 *a$+ai 3 7$ %ari t+i krta*. St,a#
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
17/20
+'t*a' ,ar"ta' +a%a krta*> $aka 8a)ia' 8aa# krta* %i7,"+ka' %a,a$ ,ar"ta'
+')a$8a') (developing solution!. Lar"ta' i'i "$"$'a tr%iri ata* 7a$+"ra'
88ra+a +,ar"t 9r)a'ik a') t,a# %i-'"#ka' %')a' air.
Si*t$ i'i aka' tr*ra+ 9,# krta* %a' *8a)ai aki8at %ari )aa ka+i,r aka'
$ra$8at *+a'-a') krta* tr*8"t. Ra$8ata' i'i %a+at %i"*a#aka' %a,a$ $9%"*
'aik ata" $'"r"'. Pr9*%"r a') %i,ak"ka' +a%a +r798aa' i'i a%a,a# %')a'
$$8"at titik +a%a krta* *ari') $'))"'aka' *+i%9, +a%a -arak trt't". Titik i'i
#ar"* %i"k"r %a#",". S,a'-"t'a "-"') krta* *ari') %i7,"+ka' +a%a air. St,a#
88ra+a *aat tr,i#at ar'a a') 8r8%a.
P,ar"t a') %i)"'aka' %a,a$
+r798aa' i'i a%a,a# a"a%* a') $$i,iki *iat i*ika %a' *iat ki$ia> a'tara ,ai'
: 1. A"a%*
Siat i*ika air
; R"$"* $9,k", :
; Ma**a $9,ar : 1@>103
; D'*ita* %a' a* : >//@ 3 a. >/2/ 3> +a%ata'
; Titik ,8"r : J? (23>10 K! (32 J!
; Titik %i%i# : 1 J? (33>10 K! (212 J!
; P'a$+i,a' : 7aira' tak 8rar'a> ti%ak 8r8a"
Siat ki$ia air :
; P,ar"t a') 8aik ; M$i,iki +H ('tra,!
; a%a %"a %ata a') %i"k"r. Data +rta$a a%a,a# -arak
t$+"# at +,ar"t %a' -arak t$+"# at tr,ar"t. arak t$+"# at +,ar"t i'i
%i"k"r %ari "-"') krta* *ari') #i'))a titik a') %i8't"k 9,# *+i%9,. arak
t$+"# at tr,ar"t %i"k"r %ari titik a') %i8"at 9,# *+i%9, k *tia+ ar'a a')
%i8't"k. tr%a+at ti)a ar'a a') %i8't"k> ait"
8ir"> 9ra')> %a' 8ir".
+a%a -arak t$+"# at +,ar"t +a%a 1 7$> %i
%a+atka' #a*i, -arak t$+"# at tr,ar"t +a%a ar'a "')" *8*ar 4>0 7$> +a%a
ar'a 9ra') >B 7$> %a' +a%a ar'a 8ir" @>2 7$. +a%a -arak t$+"# at +,ar"t 2
7$> %i%a+atka' #a*i, -arak t$+"# at tr,ar"t +a%a ar'a "')" 4 7$> +a%a ar'a
9ra') 0>@ 7$> %a' +a%a ar'a 8ir" B>3. Pa%a -arak t$+"# 3 7$> %i%a+atka' #a*i,
-arak t$+"# at tr,ar"t +a%a ar'a "')" 4 7$> +a%a ar'a 9ra') 0> 7$> %a'
+a%a ar'a 8ir" B>B 7$.Dari #a*i, a') %i%a+atka' %a+at %i#it"') 'i,ai R> +a%a ar'a "')" 1 *8*ar
4>0 7$> 9ra') 1 *8*ar >B 7$> %a' 8ir" 1 *8*ar @>2 7$. Pa%a -arak t$+"#
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
18/20
+,ar"t 2 7$> 'i,ai R'a +a%a ar'a "')" *8*ar 2 7$> 9ra') *8*ar 2>/ 7$>
%a' ar'a 8ir" *8*ar 3>1 7$. +a%a -arak t$+"# at +,ar"t 3 7$> 'i,ai R'a
+a%a ar'a "')" *8*ar 1>3 7$> ar'a 9ra') 1>/ 7$> %a' ar'a 8ir" 2 7$.
*,a'-"t'a $')"a+ $'-a%i titik;tiitk air a') k$"%ia'
%i%i')i'ka' %a' 8r"8a# $'-a%i air taar.
8. K)iata' 2 6 Kr9$at9)rai
1. Tk'ik +$i*a#a' ar'a %')a' tk'ik kr9$at9)rai %i,ak"ka' %')a' 7ara
$'7,"+ka' "-"') krta* *ari') a') *"%a# %itt*i ti'ta k %a,a$ a"a%*.
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
19/20
DATAR PUSTAKA
Ak#ir"%i'> T.> 2@. 'esain (lat 'estilasi (ir Laut dengan Sumber #nergi )enaga Surya
sebagai (lternatif &enyediaan (ir *ersih. S"kar'9> S. S9+9$9. 24. -amus Sains. akarta :
8/17/2019 Destilasi Dan Kromatografi2003
20/20
Sk$a A,at D*ti,a*i ?ara Kr9$at9)rai
Sk$a A,at D*ti,a*i
Ha*i, Kr9$at9)rai
Top Related