T.C.
MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI
DENĠZCĠLĠK
YANGIN ÖNLEME VE YANGINLA
MÜCADELE TEMEL EĞĠTĠMĠ
Ankara, 2016
Bu modül, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul/Kurumlarında uygulanan
Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya
yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel
öğrenme materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.
PARA ĠLE SATILMAZ.
i
AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 3 1. YANMA VE YANGIN ........................................................................................................ 3
1.1. Tanıtım, güvenlik ve ilkeler .......................................................................................... 3 1.2. Yanmanın oluĢumu ve Yanma teorisi ........................................................................... 5
1.2.1. Yanma ÇeĢitleri ..................................................................................................... 5 1.2.2. Yanma Sonucu OluĢan Değerler ........................................................................... 8 1.2.3. Yanmanın Meydana Getirdiği ve Yangın OluĢturan Reaksiyonlar ....................... 9 1.2.4.Yanmanın unsurları .............................................................................................. 10 1.2.5. Yangın Tedrahedronu (Yangın Dörtgeni) ............................................................ 18
1.3. Yanıcı Maddelere Göre Yangınların Sınıflandırılması ............................................... 19 1.3.1. A Sınıfı (Adi Yangın) Katı Yanıcı Madde Yangınları ........................................ 20 1.3.2. B Sınıfı (Sıvı Yangını) Sıvı Yanıcı Madde Yangınları ........................................ 21 1.3.3. C Sınıfı (Gaz Yangını) Gaz Yanıcı Madde Yangınları ........................................ 22 1.3.4. D Sınıfı (Metal Yangını) Metal Yanıcı Madde Yangınları .................................. 22 1.3.5. F Sınıfı Yağ Tavası Yangınları ............................................................................ 22
1.4. Gemilerde Yangına Neden Olan Faktörler (Yangının çıkma sebepleri) ..................... 23 1.4.1. Gemilerdeki Isı veya Kıvılcım Çıkartan Kaynaklar ............................................ 24 1.4.2.Makine Dairesinde Yangına Neden Olan Faktörler.............................................. 25 1.4.3. Kuzinelerde yangına neden olan faktörler ........................................................... 26 1.4.4. YaĢam Mahallerinde Yangına Neden Olan Faktörler .......................................... 26 1.4.5. Yüklerde Yangına Neden Olan Faktörler ............................................................ 26 1.4.6. Ġnsan Faktörü ....................................................................................................... 26
1.5. Gemide yangına karĢı alınan önleyici tedbirler .......................................................... 26 1.5.1. Gemilerde Kullanım Bakımından Önleyici Tedbirler ......................................... 27 1.5.2. Gemi ĠnĢasında Yangın Önleyici Tedbirler ......................................................... 32 1.5.3. Tesisat Bakımında Önleyici Tedbirler ................................................................. 33
1.6. Yangın Ġhbar Sistemleri .............................................................................................. 34 1.6.1. Yangın Ġhbar Cihazları ........................................................................................ 35 1.6.2. Gemi Yangın Alarm Sistemleri ........................................................................... 36
1.7.Gemide Yangınla mücadele organizasyonunu ............................................................. 37 1.7.1. Yangın Organizasyonu ........................................................................................ 37 1.7.2. Yangına Müdahale ............................................................................................... 40 1.7.3. Yangın Role Talimleri ......................................................................................... 41 1.7.4. Personelin Görev ve Sorumlulukları ................................................................... 47
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 51 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 53
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 58 2. YANGINLA MÜCADELE TEÇHĠZATLARI .................................................................. 58
2.1. Gemi Yangınlarına Müdahalede Kullanılan Korunma Teçhizatları (Araç Gereçler) . 58 2.1.1. Hortumlar ............................................................................................................. 58 2.1.2. Nozullar (Lanslar) ................................................................................................ 60 2.1.3. Kaplinler ve Kaplin Bağlantıları .......................................................................... 61
ĠÇĠNDEKĠLER
ii
2.1.4. Yangın Devresi Vanası ........................................................................................ 61 2.1.5. Yangın Battaniyesi............................................................................................... 62 2.1.6. Yangın Ġstasyonu ................................................................................................. 62 2.1.7. Yangın Pompası ................................................................................................... 62
2.2. Gemilerde Yangınla Mücadelede Kullanılan KiĢisel Donanımlar .............................. 63 2.2.1. Isıya Dayanıklı Elbise .......................................................................................... 64 2.2.2. Isıya Dayanıklı Yangın Eldiveni ......................................................................... 64 2.2.3. Kauçuk Tabanlı Yangın Çizmesi ......................................................................... 64 2.2.4. Yangın Miğferi .................................................................................................... 65 2.2.5. Su Geçirmez El Feneri ......................................................................................... 65 2.2.6. Yangın Baltası ..................................................................................................... 65 2.2.7. Acil KaçıĢ Solunum Cihazı EEBD(Emergency Escape Breathing Device) ........ 66 2.2.8. Solunum Cihazları ............................................................................................... 67
2.3. Gemi Yangınlarına Müdahalede Kullanılan Sabit Söndürme Sistemleri .................... 71 2.3.1. Karbondioksit Sabit Söndürme Sistemi ............................................................... 72 2.3.2. Halon Sabit Söndürme Sistemi ............................................................................ 75 2.3.3. Köpük Üreten Sabit Söndürme Sistemi ............................................................... 76 2.2.4. Su Sabit Söndürme Sistemi ................................................................................. 81 2.2.5. Sintine Pompaları ................................................................................................ 83 2.2.6. International Shore Connection (Uluslararası Sahil Bağlantısı) .......................... 84 2.2.7. Sabit Kuru Kimyevi Toz Devreleri ...................................................................... 85 2.2.8. Yangın Söndürme Topu ....................................................................................... 87 2.2.9. Kum ..................................................................................................................... 88 2.2.10. Yangın Bombası ................................................................................................ 88 2.2.11. TaĢınabilir (portatif) Yangın Söndürücüleri ...................................................... 88 2.2.12. TaĢınabilir Yangın Söndürücülerin ÇeĢitleri ..................................................... 91 2.2.13. Yangın Söndürücüler Hakkında Genel Hatırlatmalar ........................................ 94 2.2.14. TaĢınabilir Yangın Söndürme Cihazlarının Bakım ve Kontrolü ....................... 95
2.4. Yangınla Mücadele ..................................................................................................... 96 2.4.1. Yangın Söndürme Prensipleri .............................................................................. 96 2.4.2. A Sınıfı Yangınlara Müdahale ........................................................................... 101 2.4.3. B Sınıfı Yangınlara (Kimyasal Yangın) Müdahale ........................................... 101 2.4.4. C Sınıfı Yangın (Gaz Yangını) Müdahale ......................................................... 102 2.4.5. D Sınıfı Metal Yangınlara Müdahale ................................................................ 102
UYGULAMA FAALĠYETĠ ............................................................................................ 104 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................. 110
MODÜL DEĞERLENDĠRME ............................................................................................ 113 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 114 KAYNAKÇA ....................................................................................................................... 116
iii
AÇIKLAMALAR ALAN Denizcilik
DAL Alan Ortak
MODÜLÜN ADI Yangın Önleme ve Yangınla Mücadele Temel Eğitimi
MODÜLÜN SÜRESĠ 40 / 15
MODÜLÜN AMACI
Birey/öğrenciye uluslararası denizcilik sözleĢmelerinin
ilgili hükümleri doğrultusunda yangın önleme ve yangınla
mücadele iĢlemlerini yapma ile ilgili bilgi ve beceri
kazandırmaktır.
MODÜLÜN ÖĞRENME
KAZANIMLARI
1. Uluslararası denizcilik standartlarına uygun olarak
gemide yangın önleyici tedbirleri alabileceksiniz.
2. Uluslararası denizcilik standartlarına uygun olarak
gemide yangınla mücadele edebileceksiniz.
EĞĠTĠM ÖĞRETĠN
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Yangın eğitim merkezi (konteyner ve çalıĢır
vaziyette aĢağıda belirtilen yangın teçhizatı)
Donanım: Kompresör, eğitim filmleri ve video kasetler/
CD’ler, solunum aygıtları, yangın tablası, basınçlı su
üreten yangın devresi, yangın hortumları, foam aplikatörü,
yangın için gerekli akaryakıt ve katı yakıtlar, araĢtırma ve
kurtarma için manken (6 adet), 1.65 mm Ø yangın hortumu
(6 adet), 38 mm Ø yangın hortumu (3 adet), kaplin (3
adet), çok maksatlı yangın nozulu (6 adet), mekanik
karıĢtırıcı (2 adet), yüksek geniĢlemeli köpük üretici, sulu
minimaks (6 adet), 5 kg’lık CO2 minimaks (6 adet), 9 ℓ’lik
köpüklü minimaks (6 adet), 10 kg’lık tozlu minimaks (10
adet), yangın elbisesi (5 takım), solunum aygıtı (5 takım),
duman üretici, duĢ (1 adet), sedye (1 adet), ilkyardım seti
(1 adet), oksijen maskeli kurtarma takımı (1 adet), yangın
baltası (2 adet), 36 m uzunluğunda kancalı güvenlik halatı
(2 adet)
ÖLÇME VE
DEĞERLENDĠRME Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra
verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
AÇIKLAMALAR
1
GĠRĠġ
Sevgili Öğrenci,
Denizcilik; zor mesleklerden biridir. Gemi adamı olarak denize çıkan denizciler,
gemide ana karadan uzak olmanın mahrumiyetlerinin yanı sıra normal insan yaĢamından
farklı tehlikeleri de yaĢarlar.
Bu modül sizlere yangınla mücadele konusunda birçok bilgi verecek ve beceri
kazanmanızı sağlayacaktır. Yangın ile ilgili kavramları, yangın sınıflarını, gemilerde yangın
önlemlerini, yangınla mücadelede kullanılan kiĢisel donanımları, yangın söndürme
sistemlerini, taĢınır yangın söndürücüleri, yangın organizasyonu ve yangın söndürme
tekniklerini öğreneceksiniz.
Denizde de acil durumla karĢılaĢan gemilere yardım eli uzanacaktır ancak yerine ve
durumuna göre bu yardım uzun saatler hatta günler belki de iĢ iĢten geçtikten sonra
gelebilecektir. Bu nedenle gemi adamları, gelebilecek bir yardıma bel bağlayamaz; denizin
tehlikelerine hazır olmayı ve bu tehlikelerle mücadele etmeyi öğrenmek zorundadırlar.
Yangın; mücadele etmesini öğrenmeniz gereken tehlikelerden sadece biridir. Yangına
karĢı önlem almak, yangınla mücadele tekniklerini uygulayabilmek en temel beceriniz
olacaktır.
GĠRĠġ
3
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
Uluslararası denizcilik standartlarına uygun olarak gemide yangın önleyici tedbirleri
alabileceksiniz.
Tersanedeki veya limandaki bir gemi ya da itfaiye merkezine gidiniz. Yetkili
kiĢiye araĢtırma konunuzu belirterek yetkiliden izin isteyiniz ardından;
Yangın önlemleri ile ilgili teçhizat ve donanımların neler olduğunu araĢtırınız,
Yangınla mücadelede kullanılan kiĢisel donanımların neler olduğunu araĢtırınız,
Edindiğiniz bilgileri öğretmeninizle ve arkadaĢlarınızla paylaĢınız.
1. YANMA VE YANGIN
1.1. Tanıtım, güvenlik ve ilkeler
Günümüzde; gemiler hem sayıca artmıĢ hem de hacimce çok büyümüĢtür. Bu da çok
gemi üretiminde sıkı bir rekabet oluĢmasına neden olmuĢtur. Bu rekabet beraberinde daha
güvenli ve daha ucuz bir taĢımayı gerekli kılmıĢtır.
Ġçinde bulunduğumuz çağda teknolojik geliĢmelere paralel olarak ticaret gemilerinde
de önemli geliĢmeler olmuĢtur. Bu geliĢmeler deniz yolu ile yapılan yolcu ve yük
taĢımacılığındaki rekabeti de arttırmıĢtır, bunun sonucunda bir takım problemler ortaya
çıkmıĢtır. Bu problemlerin en önemlilerinden biri de gemi yangınlarıdır. Gemi yangınını
önlemek için bir takım prensiplerin ortaya konması gerekmektedir. Bu prensipler;
Emniyet kurallarının belirlenmesi ve yangınla mücadelede canlı kalabilme
prensiplerinin ortaya konulması,
Gemideki yangında ve yangının önlenmesinde neler yapılması gerektiği
konularında gemi adamlarının eğitilmesi,
Gemide yangının neden ve nasıl çıkabileceği konularında gemi adamlarının
eğitilmesi,
Yangın söndürme konularında gemi adamlarının deniz görevinden önce
eğitilmesidir.
Ticaret gemileri büyüdükçe, taĢıdığı yük çeĢitlendikçe, yük miktarı arttıkça yangın
çıkma ve yayılma olayları artmıĢtır. Gemi adamları;
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
ARAġTIRMA
ÖĞRENME KAZANIMI
4
Yangın çıkmaması için,
Yangına zamanında müdahale edilmesi için,
Yangının söndürülmesi için çeĢitli önlem almalıdırlar.
Teknolojinin geliĢmesine rağmen, gemi yangınlarını tamamen önlemek mümkün
olamamaktadır ancak yangın oluĢumunu en aza indirmek, yangınla mücadelede yeni
sistemleri devreye sokmak ve yeni yöntemler geliĢtirmek konularında, yoğun çalıĢmalar
sürdürülmektedir. (IMO) Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün yapmıĢ olduğu çalıĢmalar
sonucu SOLAS –74 (Safety Of Life At Sea) uluslararası denizde can emniyeti sözleĢmesi
ortaya çıkmıĢtır.
SOLAS ile denizcilikle ilgili diğer emniyet kurallarının yanında yangına karĢı koyma
ve yangın önlemleri ile ilgili standartlarda bir esasa bağlanmıĢtır.
Gemilerin inĢası ile baĢlayıp hizmette bulunduğu sürece devam edecek önlemler;
sörvey ve klâs kuruluĢlarının kontrolü altındadır. Bu durum tüm bayrak devletlerini de
bağlayıcı mahiyettedir.
Denizciliğe önem veren ülkeler; bu kurallar doğrultusunda gerek kendi gemilerinin
gerekse limanlarına gelen gemilerin yangın sistem ve teçhizatının yeterliliğini, standartlara
uygunluğunu, faal durumda olup olmadıklarını tespit ederek denetlemektedir. Denetim
sonucunda gemi için denize elveriĢlilik kararı verilmektedir.
Tüm ortaya konan kural ve standartlara rağmen, yangınlar insan faktörü nedeniyle
tamamen önlenememektedir. Bu nedenle personel eğitimine önem verilmeli, gemi role
talimleri eğitimleri aksatılmadan uygulanmalıdır.
Resim 1.1: Gemide role talimi
5
Gemilerde yangınla mücadelede canlı kalabilme prensipleri Ģu Ģekilde
düzenlenmektedir:
Düzenli eğitim ve alıĢtırmalar yapmak,
Yangın ihbarı karĢısında hazır bulunmak,
Yangın istasyonlarında bulunulduğunda nasıl davranılacağına iliĢkin bilgi sahibi
olmak,
KaçıĢ/çıkıĢ yolları bilgilerine sahip olmak,
Duman, zehirli gaz gibi ateĢin yan ürünleri hakkında bilgi sahibi olmak,
1.2. Yanmanın oluĢumu ve Yanma teorisi
Yanma, kimyasal bir olaydır. Yanıcı maddelerin yeterli ısı altında oksijen ile
birleĢmesiyle oluĢan kimyasal reaksiyona yanma denmektedir.
Üç elemanın yanma olgusu içinde doğru oranda yer alması sonucu yanma meydana
gelir, yanmanın devamında yangın oluĢur. Yangın, istemediğimiz ve kontrolümüz dıĢı
meydana gelen yanma olayıdır. Bununla beraber Üç elemandan birinin veya birkaçının
kaldırılmasıyla yanma durur.
Yanmanın baĢlaması iki yolla olur:
TutuĢma kaynağının var olmasıyla (örneğin; bir kibritin çakılmasıyla elde
edilen alev)
Kendi kendine tutuĢma derecesine vardıracak bir ortamın bulunmasıyla
(örneğin; bir kâğıt parçasının fırın içine konarak yavaĢ yavaĢ sarı renkten,
kahverengiye sonra da siyah renge dönüĢerek ardından yanmaya baĢlaması ve
alevlenmesi) Alev alabilecek buharın bir ateĢle karĢılaĢması sonucu ısısı her
tarafa yayarak zincirleme reaksiyon baĢlar.
YaĢam özelliği gösteren bütün maddelerin içinde karbon elementi değiĢik Ģekillerde
yer almaktadır. Örneğin; bir ağaç atmosferden karbondioksit (CO2), topraktan su (H2O)
emerek oksijeni açığa çıkarıp atmosfere bırakır. TutuĢma-yanma sürecinde ağacın büyüme
sürecindeki olgu ters iĢler.
Yanmanın kimyasal formülü;
CXHY + (X+Y/4 )O2 + ISI ↔ XCO2 + (Y/2)H2O + ISI
1.2.1. Yanma ÇeĢitleri
Yanma olayı dört Ģekilde meydana gelir:
YavaĢ yanma,
Hızlı yanma,
Parlama-patlama Ģeklinde yanma,
6
Kendi kendine yanma.
YavaĢ yanma
Yeterli ısının ve oksijenin bulunmadığı durumlarda yanıcı maddenin yapısı dolayısıyla
yanıcı buhar veya gaz meydana gelmemektedir. Bu durum, alevli bir yanmayı
engellemektedir (Demir (Fe) , bakır (Cu) gibi metallerin oksitlenmesi).
YavaĢ yanma Ģu durumlarda meydana gelir:
Yanıcı maddenin yanıcı buhar veya gaz meydana getiremediği hâlde,
Yeterli ısının olmaması hâlinde,
Yeterli oksijen olmaması hâlinde,
Resim 1.2: YavaĢ yanma
Demir (F), bakır (Cu) gibi metallerin havadaki oksijen ve hava ısısı ile
oksitlenmesi olayında olduğu gibi yanıcı madde, buhar veya gaz
çıkarmamakta; dolayısıyla demir oksit (Fe 0) ve bakır oksit (CuO)
oluĢmaktadır.
Sodyum (Na) alkali metali çabuk okside olur.
Canlıların hücre solunumu olayı da bir nevi yavaĢ yanma olayıdır.
Hızlı yanma
Yanmanın belirtileri olan alev, ısı, ıĢık ve korlaĢmanın olduğu yanmadır. Bazı
maddeler, katı hâlden önce sıvı hâle daha sonra da buhar veya gaz hâline geçerek yanar (
örneğin; parafin, mum gibi). Bazıları ise doğrudan yanabilir ve buhar çıkarır (örneğin;
naftalin). Yine bazı maddeler doğrudan doğruya yanabilen gazlar çıkarır (örneğin; odun,
kömür gibi). Meydana gelen bu yanıcı buhar veya gazlar, oksijenle birleĢirken hızlı yanmayı
oluĢturur.
7
Resim 1.3: Hızlı yanma
Bir alevde üç kısım bulunur:
DıĢ kısım: Parlaktır, ısı yüksek derecededir ve yanma tamdır.
Orta kısım: Tam yanma yoktur zira oksijenle temas olanağı daha azdır.
Isı derecesi de azdır.
Çekirdek kısım: Bu bölgede yanma yoktur, yanıcı buhar veya gazların
yanmak için sıra beklediği bölge de denebilir. Ġç ve orta kısımdan hava
akımı dolayısıyla bir takım yanmamıĢ maddeler de çıkar ki bunlar duman
ve kurumdur.
Yine bazı maddeler buharlaĢmadığı için yanıcı gaz da çıkarmamaktadır. Bu gibi
maddelerin yanması korlaĢma hâlindedir, alevlenme yoktur (örneğin; gazı alınmıĢ kok ve
odun kömürleri, sigaranın yanıĢı gibi). Burada da alevlenmede olduğu gibi ısı ve ıĢık bariz
Ģekilde görülmekte ve hissedilmektedir.
Parlama - Patlama
Parlama kolayca ateĢ alan maddelerde görülen bir olaydır (örneğin, benzin). Patlama
ise tamamen bir yanma olayıdır. Burada dikkati çeken husus, maddenin tamamının bir anda
yanmasıdır.
Resim1.4: Patlama
Bunda maddenin cinsi, birleĢimi, Ģekli, büyüklüğü, küçüklüğü ve nihayet oksijen
oranının rolü büyüktür. Patlamada; bir anda parlayarak yanan madde, çeĢitli gazlar hâline
gelmekte ve son derece büyük bir hacim geniĢlemesine uğrayarak etrafını zorlamakta ve
patlama gerçekleĢmektedir.
Kendi kendine yanma
8
YavaĢ yanmanın zamanla hızlı yanmaya dönüĢmesidir. Özellikle bitkisel kökenli yağlı
maddeler, normal hava ısısında ve oksijen içinde kolaylıkla oksitlenmekte bu oksitlenme
sırasında gittikçe artan bir ısı açığa çıkmaktadır. Zamanla doğru orantılı olarak artan bu ısı,
bir süre sonra alevlenmeye yetecek dereceyi bularak maddenin kendiliğinden tutuĢmasına
neden olmaktadır. Örneğin; bezir yağına bulaĢtırılmıĢ bir bez parçası yukarıda açıklandığı
Ģekilde bir süre sonra alevlenerek yanmaya baĢlayabilir.
Resim 1.5: Kendi kendine yanma
1.2.2. Yanma Sonucu OluĢan Değerler
Isı: Yangın baĢlangıcından itibaren yangın mahallinde sıcaklık süratle yükselir.
Bunun için yangında ilk dakikalar hatta saniyeler çok önemlidir. Yangında ilk 5
dakika içinde hararet hemen 500°C derecenin üzerine çıkmaktadır.
IĢık (Alev): Ġnsan vücudunda 1, 2 ve 3. derecede yanıklara neden olur. Ġnsanlar,
sıcaklığa karĢı (ısı ıĢınımına) çok duyarlıdır. Ġnsanların ısıdan etkilenmesi ısıya
olan uzaklığına bağlıdır.
Duman: Yeterli oksijen bulamamıĢ, tamamlanmamıĢ bir yanma olayında açığa
çıkan karbon ve katran taneciklerinin havada oluĢturduğu bulut kütlesidir.
Karbon monoksit, karbondioksit, kükürt ve azot oksitler ile su buharından
oluĢur.
9
ġekil 1.1: Yanma ürünleri
1.2.3. Yanmanın Meydana Getirdiği ve Yangın OluĢturan Reaksiyonlar
Kimyasal reaksiyon
Yanma yanabilen maddeye bağlı olarak karıĢık bir kimyasal reaksiyon olup sıcaklık,
ısı, kıvılcım gibi dıĢ etkenlerle yanabilen maddenin oksijenle birleĢerek yanmasıdır
(Yanmanın oluĢumunu meydana getirir.).
Fiziksel reaksiyon
Yanan gazlı kitle ve enerjinin, çevreye yayılması sonucu oluĢan reaksiyondur.
(Yanmanın iĢ veya zarar olarak sonuçlarını ifade eder.).
Biyolojik reaksiyon
Bakterilerin oksidasyon meydana getirmesi ile oluĢan yangının yarattığı reaksiyondur.
Bir alevde üç kısım bulunur.
DıĢ kısım: Parlaktır, ısı yüksek derecededir ve yanma tamdır.
Orta kısım: Yanma tam değildir, zira oksijenle temas olanağı daha azdır.
Isı derecesi de azdır.
Çekirdek kısım: Bu bölgede yanma yoktur, yanıcı buhar veya gazların
yanmak için sıra beklediği bölge de denebilir. Ġç ve orta kısımdan hava
akımı dolayısıyla bir takım yanmamıĢ maddeler de çıkar ki bunlar duman
ve kurumdur.
10
Yine bazı maddeler buharlaĢmadığı için yanıcı gaz da çıkarmamaktadır. Bu gibi
maddelerin yanması korlaĢma hâlindedir, alevlenme yoktur (Örneğin: Gazı alınmıĢ kok ve
odun kömürleri, sigaranın yanıĢı gibi). Burada da alevlenmede olduğu gibi ısı ve ıĢık bariz
Ģekilde görülmekte ve hissedilmektedir.
Kendi kendine yanma
YavaĢ yanmanın zamanla hızlı yanmaya dönüĢmesidir. Özellikle bitkisel kökenli yağlı
maddeler, normal hava ısısında ve oksijen içinde kolaylıkla oksitlenmekte bu oksitlenme
sırasında gittikçe artan bir ısı açığa çıkmaktadır. Zamanla doğru orantılı olarak artan bu ısı,
bir süre sonra alevlenmeye yetecek dereceyi bularak maddenin kendiliğinden tutuĢmasına
neden olmaktadır. Örneğin; bezir yağına bulaĢtırılmıĢ bir bez parçası yukarıda açıklandığı
Ģekilde bir süre sonra alevlenerek yanmaya baĢlayabilir.
Resim 1.5: Kendi kendine yanma
Örneğin: Bezir yağına bulaĢtırılmıĢ bir bez parçası yukarıda açıklandığı Ģekilde bir
süre sonra alev alarak yanmaya baĢlayabilmektedir.
1.2.4.Yanmanın unsurları
Yanma, üç unsurdan oluĢmaktadır. Bunlar; hava, yanıcı maddeler, ısıdır
Hava: Yanacak bir maddenin bulunması (katı, sıvı, gaz ve metal
yanıcılar gibi),
Yanıcı maddeler: Yangın çıkartabilecek ısı veya kıvılcım gibi bir
kaynağın bulunması (kimyasal, biyolojik veya fiziksel),
Isı: Yeterli miktarda oksijen bulunmasıdır.
Bu üç unsurun yeterli oranda bir araya gelmesi yanmaya sebep olur ve yangının
oluĢması için yeterlidir. Buna yanma üçgeni adı verilir.
11
ġekil 1.2: Yanma üçgeni unsurları
Yanma üçgeni; yüzeysel kor hâlinde yanma veya için için yanma olarak açıklanabilir
fakat alevli yanma gereksinimlerini komple tanımlamaz.
1.2.4.1. Hava
Oksijen; kendisi yanmayan fakat yanmayı gerçekleĢtiren renksiz, kokusuz, bir gazdır.
Gaz hâlinde oksijen normal Ģartlar altında 1,4289 g ağırlığındadır. Normal basınçta kaynama
noktası –183 °C’dir. 1 litre sıvı oksijen 1.118 kg normal havada % 21 oksijen, % 78 azot, %
1 diğer gazlar mevcuttur.
Meteorolojik duruma göre % 3-5 arasında su buharı bulunur. Havadaki gazlardan azot
(N) ve karbondioksit (C02) söndürücüdür. Oksijen (O) ise yakıcıdır. Diğerleri ne yakıcı ne de
söndürücüdür.
Havadaki oksijen oranı yanıcı maddelerin oksijen ile reaksiyona girmesi için
yeterlidir. Deneyimler sonucunda elde edilen bilgilere göre hava içinde % 14-16 oranında
oksijen bulunması yanma için yeterli olmaktadır.
Yanma sırasında ısınan hava, yukarı çıkmakta onun yerine yanlardan oksijen taĢıyan
yeni hava akımı boĢluğu doldurmakta, dolayısıyla madde yanana kadar veya bir müdahale ile
yanma durduruluncaya kadar devam etmektedir.
12
Yangının Ģiddetlenmesinde yangın yerindeki havanın büyüklüğü, tabii rüzgâr ve
Ģiddetli rüzgâr varlığı, oksijen üreten kimyasal reaksiyonların olması, yanıcı madde - oksijen
oranı gibi faktörler etkendir. Oksijenin oranı yükseldikçe yanma hızı ve ısısı artar. Birine
normal hava diğerine saf oksijen verilen iki odun yığını karĢılaĢtırılırsa yanma hızının ve
yanma ısısının değiĢtiği görülebilir.
1.2.4.2.Yanıcı maddeler
Yanma derecesine kadar ısıtıldığında oksijenle birleĢerek yanan ve yandığında ısı
yayan maddelere yanıcı madde denir.
Yanıcı maddeler (nükleer yanmalar ve metal yangınları hariç) organik
bileĢiklerdir. Organik bileĢikler, güneĢ enerjisinin özümlenmesinden oluĢmuĢ bitki, hayvan
ve insan Ģeklindeki canlılar ve onların fosilleridir.
Yanıcı maddelerin çoğunun birleĢiminde kükürt, fosfor karbon, hidrojen vardır. Bu
elemanlar ısının etkisi ve havanın temasıyla havadaki oksijenle birleĢerek CO2
(karbondioksit) ve H2O (su) meydana getirir. Oksijeni az olan yanmalarda CO (karbon
monoksit) gazı oluĢur. Tam yanmalarda ise meydana gelen gaz CO2 ve H2O’dur.
1.2.4.3.Yanıcı Madde ÇeĢitleri
Katı yanıcılar
Moleküller arasında büyük bir çekim kuvveti ile birbirine sıkıca bağlı olan, belli bir
hacim ve biçime sahip maddelere katı madde denir (örneğin; kömür, odun, kumaĢ, mum,
deri, zift, naftalin, parafin vb.).
Bu maddeler, genel olarak ısının etkisi ile yanıcı buhar ve gaz çıkartmakta ve oksijenle
birleĢtiklerinde yanma olayı gerçekleĢmektedir. Bazıları ise doğrudan buhar hâline geçerek
yanmaktadır (naftalin gibi).
Katı maddeler yanmadan önce mutlaka buhar hâline geçmelidir. Yangın mahallinde
bu değiĢim genellikle ilk ısının uygulanması sonucu meydana gelir. Bu ısı hareketi
tarafından yapılan kimyasal ayrıĢma pyrolsis olarak tanımlanır ve maddenin katı hâlden sıvı
hâle dönüĢmesine sebep olur. Eğer buhar hava ile karıĢtırılır ve yeteri kadar ısıtılırsa yanma
meydana gelir (örneğin; parafin, mum ve katı yağlar).
13
Resim 1.6: Katı yakıtlar
Sıvı yanıcılar
Moleküller arası çekim kuvveti gevĢektir. Bunların çoğu normal havada buharlaĢır.
Sıvı maddelerin yanan kısmı, sıcaklık etkisi ile gaz hâline geçen sıvı buharlarıdır. Yanma
yüzeydedir, korlaĢma ve yüzey altında yanma olmaz. Yüzeydeki yanmanın etkisiyle ısı artar
ve yanmanın devam edebilmesi için gerekli ortam hazırlanmıĢ olur. Sıvı yanıcı maddelerin
parlama noktaları düĢtükçe yangın yönünden tehlike riskleri yükselir( örneğin; benzin, tiner,
motorin, alkol, cilalar, sıvı yağlar).
Resim 1.7: Sıvı yakıtlar
Gaz yanıcılar
Moleküller arası çekim kuvveti çok zayıftır bu nedenle diğer yanıcı maddelere göre
çok daha kolay ve hızlı yanarlar. Genellikle hidrokarbon bileĢikleri (petrol ve türevleri) ve
bu bileĢiklerin karıĢımından oluĢurlar. Ġçinde bulundukları kabın veya tankın dayanma
gücüne bağlı olarak sıkıĢtırılıp sıvılaĢtırılabilirler. Basınç kaldırıldığında da gaz hâline
dönerler. Oksijenle temasa girmeleri belirli oranda olmalıdır. Alt patlama sınırı kadar
biriktiklerinde en küçük ısı kaynağı (mesela kıvılcım) ile patlama meydana gelir (örneğin;
propan, asetilen, bütan, tabii gaz, hidrojen).
14
Tablo 1.1: Gaz yakıtlar ve ateĢlenme noktaları
Metal yanıcılar
Magnezyum (Mg), sodyum (Na) ve potasyum (K) gibi aktif madenler, tehlikeli
maddeler sınıfına girdiğinden taĢınması özel talimatlarla olur. Bunlarla birlikte alüminyum
ve çelik talaĢları da yanıcıdır.
Resim 1.8: Metal yanıcılardan Magnezyum (Mg)
1.2.4.4.Yanıcı Maddelerin Ortak Özellikleri
TutuĢabilirlik
Bir maddenin kıvılcım veya ateĢle temas etmesi ya da belirli bir dereceye kadar
ısınması hâlinde tutuĢma özelliğine sahip olmasıdır.
Parlama - patlama noktası sıcaklığı
Yakıtın üzerinden alev gezdirildiğinde yakıt yüzeyinde geçici yanmanın (parlamanın)
meydana geldiği sıcaklıktır. Benzinin parlama noktası sıcaklığı 40-41 ºC olduğundan kapalı
yerlerde patlama, açık yerlerde yanma meydana gelir.
15
ġekil 1.3: Parlama - patlama noktası sıcaklığı
Yanma sıcaklığı
Bir maddenin bir kıvılcım veya ateĢ ile teması hâlinde yakıcı ortadan kalksa bile
yanmanın devam ettiği sıcaklığa denir.
Isı değeri
Bir maddenin yandığı zaman çevreye verdiği kalori değeridir.
Tablo 1.2: ÇeĢitli maddeler yandığı zaman çevreye verdikleri ısıl değerler
TutuĢma noktası
Bir maddenin ısınınca tutuĢmasına sebep olacak gazı çıkarmasını sağlayan sıcaklığa
eriĢme noktasına denir. Akaryakıt buharının tutuĢması dıĢında bir yangının geliĢim süreci:
Yangında alev, ısısı yayarak çevredeki maddelerin parlama noktasına dek ısınmasına
neden olur. Birdenbire “parlama yayılması” olarak isimlendirilen alev yayılması meydana
gelir. Eğer yangın kapalı bir yerde geliĢiyorsa yangın içten içe yanma özelliği gösterebilir.
Ancak kapalı yerin kapısının açılmasıyla yüksek bir parlama yayılması görülür. Buna da
gecikmiĢ parlama denir.
16
ġekil 1.4: Yanmanın oluĢumu ve geniĢlemesi
GecikmiĢ parlama Ģiddetli olabilir. Bu durumda yapılması gereken ellerin tersi ile
kapalı yüzeye dokunarak sıcak yüzeylerin hissedilmesi ve kapının alt bölümüne dayanarak
ani bir patlama ısı ve alevin sıcaklık etkisinden kurtulmak olmalıdır.
TutuĢma olayı Ģu etmenlere bağlıdır.
Maddenin cinsine: Maddenin kimyasal yapısı ve saflık derecesine
Maddenin özelliklerine: TutuĢma sıcaklığı, alt ve üst alevlenme ve
patlama sınırları, yanma noktası, ısıtıldığı zaman buhar çıkarabilme
yeteneğine
Maddenin durumu: Maddenin hali (katı, sıvı, veya gaz), spesifik yüzeyi,
nem oranı, basınç, hararet durumuna
Oksijenle karıĢımı: Oksijenle konsantrasyonu ve reaksiyon çiftlerinin
karıĢımına
TutuĢma kaynağının cinsine ve tesir süresine
1.2.4.5. Isı ve Isının yayılması
Belirli sıcaklıktaki bir sistemin sınırlarından daha düĢük sıcaklıktaki bir sisteme,
sıcaklık farkı nedeniyle transfer edilen enerjiye ısı denir.
17
ġekil 1.5: Isının yayılma yolları
Ġletim (Conduction)
Isının ısı kaynağından uygun bir iletken yardımı ile baĢka bir yanacak maddeye
iletilmesidir.
Isı iletkenliği, her maddenin ve cismin yapısına bağlı olarak değiĢmektedir. Metaller,
diğer maddelere kıyasla daha iletkendir. Gemi bünyesindeki çelik saclar boyunca sacların
ısınması sonucu yayılır. Mesela bir bölmedeki yangın, gemi kaportasını ısıtarak ısıyı diğer
odaya iletir. Duvarın öbür tarafındaki yatak, dolap, sandalye gibi yanıcı maddeler, tutuĢma
sıcaklığında ısınır ve yanar. Böyle bir durumda henüz hiçbir yanma belirtisi olmayan sacın
diğer tarafına su sıkarak soğutmak gerekir.
ġekil 1.6: Ġletimle ısı transferi (conduction)
TaĢınım (Convection)
Isı, hava ya da sıvı gibi taĢıma ortamı içinde taĢınabilir. Özellikle aĢağıdan yukarıya
doğru, sıcak havanın yükselmesi ile ısı transferi olur.
Hava akımı aĢağıdan yukarıya doğru sıcak havanın yükselmesiyle olur. Bu Ģekilde ısı
transferi gerçekleĢir ki bu da ciddi bir yangın yayılma nedenidir. Isının hava akımı ile
iletimini engellemek için alevin boyunu kısaltmak yani oksijeni azaltmak, yanıcı maddeyi
kesmek, ısı transferini durdurmak, patlayabilecek nesneleri ortamdan uzaklaĢtırmak gerekir.
18
ġekil 1.7: TaĢınımla ısı transferi (convection)
IĢınım (Radiation)
Isının ıĢıma yoluyla iletimidir. IĢımada ısı, bir kaynaktan baĢka bir kaynağa doğru
ıĢınlara dönüĢmüĢ olarak boĢlukta hızla ilerler. Herhangi bir cisme çarpan ıĢınlar, çarptıkları
cisim üzerinde ısıya dönüĢerek cismi ısıtır.
Arada iletken veya akıĢkan olmadığı hâlde ısı, ıĢın olarak yayılmakta ve karĢısındaki
maddeyi tutuĢma sıcaklığına yükseltmektedir. Beyaz ve açık renkler ıĢınımı yansıtmakta,
siyah ve koyu renkler ıĢınımı soğurmaktadır. GüneĢ ıĢınlarının lumbuzdan geçerek
yanabilir maddeleri tutuĢturması buna örnek verilebilir.
ġekil 1.8: IĢınımla ısı transferi (radiation)
1.2.5. Yangın Tedrahedronu (Yangın Dörtgeni)
ġekil 1.9: Yangın tendronu
19
Alevli yanma için dördüncü gereksinim mani olunamayan kimyasal zincirleme
reaksiyon gereksinimidir. Bu husus yangın tetrahedronu tarafından tanımlanır. Yanmayı
oluĢturan üç unsur bir araya gelip oksidasyon baĢladıktan sonra devreye giren
zincirleme reaksiyona yangın tetrahedronu(yangın dörtgeni) denir. Tetrahedron dört
adet üçgen yüzeyi olan bir üçgenler prizmasıdır. Alevli yanma olayında zincirleme kimyasal
reaksiyon gereksinimlerini temin ettiği gibi her bir üçgen kenarın diğer üç kenara temasını
gerektirdiğinden bu tanımlama faydalıdır. Yangın üçgeninde tanımlandığı gibi yangın
tetrahedronunda da herhangi bir dört üçgen kenardan birinin kaldırılması alevli yanmayı
sona erdirecektir. Kuru kimyasal yangın söndürücü ajanlar kimyasal zincirleme reaksiyonu
engelleyecek Ģekilde çalıĢırlar.
ġekil 1.10: Yangın dörtgeni (Yangın tedrahedronu)
1.3. Yanıcı Maddelere Göre Yangınların Sınıflandırılması
Yangınları çeĢitli gruplar altında toplamak için yapılan çalıĢmalar neticesinde en
uygun ayrım, yanıcı madde cinslerine göre yapılmıĢtır.
Yangın sınıfları, Avrupa Normlarında EN 2’de aĢağıdaki Ģekilde tanımlanmıĢtır: Ülkemizde de Yangın Sınıfları; TS EN 2 ve TS EN 2/A1 Türk Standartları Enstitüsüne göre
aĢağıdaki Ģekilde tarif edilmiĢtir;
A Sınıf: Yanmanın, normal olarak parlak korların oluĢumuyla yürüdüğü,
genellikle organik esaslı katı madde yangınları,
B Sınıf: Sıvılar veya sıvılaĢabilir katılar ile ilgili yangınlar,
C Sınıf: Gaz yangınları,
D Sınıf: Metal yangınları,
E sınıfı yangınlar literatürde bazı kaynaklarda geçse de TSE tarafından yangın
sınıfı olarak değerlendirilmemektedir. Bu tip yangınlar TSE tarafından yangını
baĢlatan etken olarak kabul edilmektedir. Elektriğin neden olduğu yangınlarda
elektrik akımının kesilmesinden sonra yangın türüne göre uygun söndürme
maddesi kullanılmalıdır.
F Sınıf: PiĢirme gereçlerindeki piĢirme ortamı (bitkisel veya hayvansal sıvı ve
katı yağlar) yangınları Ģeklindedir.
20
Yakıt / Isı Kaynağı Amerika Avrupa /
Türkiye Avustralya
Sıradan yanıcı A A A
Yanıcı sıvılar B B B
Yanıcı gazlar B C C
Elektrikli ekipmanlar C Sınıflandırılmayan E
Yanıcı metaller D D D
Yemeklik yağ veya yağ K F F
Tablo 1.3: Yangın sınıflarının karĢılaĢtırılması
1.3.1. A Sınıfı (Adi Yangın) Katı Yanıcı Madde Yangınları
ġekil 1.11: A sınıfı yangın sembolü
Katı -metaller hariç- yangınlarıdır. Odun, kömür, kâğıt, kumaĢ, ot, çöp, lastik, plastik,
vb. Katı yanıcıların çıkardığı yangınlar adi yangın olarak adlandırılır. A sınıfı yanıcıların en
temel özelliği kor oluĢturabilmeleri ve kül meydana getirmeleridir.
ÇeĢitli odun ve kereste, ham ve mamul tekstil maddeleri, kâğıt ve benzeri maddelerin
yangınlarına ahĢap yangınları adı verilir. Bu maddeler, tamamen katı yanıcı maddeler
durumundadır, daha önceki konularda özellikleri ve yanma durumları belirtilmiĢtir.
Bu sınıf yangını meydana getiren yine tamamıyla kuru maddeler olduğundan bu sınıfa
kuru yangınlar adının verildiği de görülür.
Katı maddeler yanmadan önce mutlaka buhar hâline geçmelidir. Yangın mahallinde
bu değiĢim genellikle ilk ısının uygulanması sonucunda meydana gelir. Bu ısı hareketi
tarafından yapılan kimyasal ayrıĢma pyrolsis olarak tanımlanır ve maddenin katı hâlden
buhar hâline dönüĢmesine sebep olur. Eğer buhar yeterli hava ile karıĢtırılır ve yeterli
sıcaklığa kadar ısıtılırsa yanma meydana gelecektir.
Yangının çıkıĢı
Bu sınıf yangınlara esas olan maddelerin yanabilmeleri için oldukça yüksek bir
alevlenme ısısına ihtiyaç vardır.
Yangının devamı
21
Bu sınıf yangınları meydana getiren maddeler, hem alevlenme hem de korlaĢma
Ģeklinde yanmaktadır. BaĢlangıçta için için ve kıvılcımlar Ģeklinde baĢlayan yanma, kendi
kendine ve yanan kısımlardan çıkan ısının da ilavesi ile yanıcı gazlar çıkartabilecek hâle
geldikten sonra alevlenme meydana gelmektedir. Bu devreye yangının kuluçka devresi adı
verilmektedir.
Yangının yayılması
Bu sınıf yangında yayılma, çevrim ve ıĢınım yolu ile meydana gelir. Bu bakımdan
yayılmanın dikine ve yangın merkezi seviyesinde yatay yönlerde olabileceği hesaba katılıp
buna göre önleme tedbirleri alınmalıdır. Ayrıca elektrikleri kesme ve meteorolojik Ģartları da
ortadan kaldırmak gerekir (Hava sirkülasyonu gibi). Yangın rüzgâr altı tarafına doğru
yayılacaktır.
1.3.2. B Sınıfı (Sıvı Yangını) Sıvı Yanıcı Madde Yangınları
ġekil 1.12: B sınıfı yangın sembolü
Sıvı yangınlarıdır. Petrol, petrol ürünleri, benzol, makine yağları, laklar (boyalar),
katran (asfalt), eter, alkol parafinler vb. sıvı yanıcıların çıkardığı yangınlardır. B sınıfı
yangınların temel özelliği korsuz, alevli yanmadır.
Bu sınıfa giren maddelerin hepsi de az çok sıvı durumdadır. Yoğunluklarına göre
değiĢmekle birlikte kolaylıkla buharlaĢırlar. Yanma genellikle yanıcı sıvının yüzeyinde olur
ve derinlere inmez. Çünkü buharlaĢma yalnız yüzeyde gerçekleĢir ancak yangının meydana
getirdiği ısı ile sıvı kaynamaya baĢladıktan sonra kütlesel bir buharlaĢma söz konusu olur.
Yine de buharlaĢma yüzeyde olur. Çünkü alt kattaki sıvı, bulunduğu yerde buharlaĢamaz ve
üste çıkar. Artma yalnızca buharlaĢmaya katılan sıvının miktarındadır.
Yangının çıkıĢı: Kolay buharlaĢırlar, alevlenme dereceleri de oldukça düĢüktür.
Bu da bu tür yangınların çıkmasını kolaylaĢtırır. Normal hava ısısında bile
buharlaĢabildiklerinden az yoğun olanlarını (örneğin; eter, benzol, benzin,
ispirto) tutuĢturabilmek için sadece alevlenmeyi sağlayacak enerji bakımından
kuvvetli bir ısı yetmektedir.
Yangının devamı: Yalnızca alevli yanar. Alevlerin söndürülmesinden sonra
sürmesi söz konusu değildir. Çünkü korlaĢma olmaz. Ancak yangın sırasında
yakıt da kapta kızmıĢ olacağından söndürülmeden sonra kendi kendine veya
düĢük bir ısı ile yeniden alevlenebilir.
22
Yangının yayılması: Çevirim ve ıĢınım yoluyla yayılır. Akaryakıtın taĢması,
kabın devrilmesi ya da madeni olmayan kabın yanması ya da kırılması
durumunda yayılma akma yoluyla da olur. Yine hava koĢulları uygunsa alev
sıçraması yoluyla da yayılma meydana gelir.
1.3.3. C Sınıfı (Gaz Yangını) Gaz Yanıcı Madde Yangınları
ġekil 1.13: C sınıfı yangın sembolü
Bütan, metan, propan, hidrojen, asetilen, hava gazı gibi yanıcı gazların çıkardığı
yangınlar gaz yangını olarak adlandırılır.
1.3.4. D Sınıfı (Metal Yangını) Metal Yanıcı Madde Yangınları
ġekil 1.14: D sınıfı yangın sembolü
Alüminyum, magnezyum, sodyum, potasyum, titanyum, zirkonyum, lityum, çinko,
kalsiyum gibi yanıcı metal ve alaĢımların çıkardığı yangınlar metal yangınları olarak
adlandırılır.
1.3.5. F Sınıfı Yağ Tavası Yangınları
ġekil 1.15: F sınıfı yangın sembolü
Hayvansal ve Bitkisel içerikli yemek piĢirme yağlarının yangınları F sınıfı yangın
olarak adlandırılır. Yangın sınıfları içerisinde söndürülmesi en zor sınıftır. A,B,C,D tip
yangınlarda yanıcı maddenin yüzey sıcaklığının yüksek olması bir yangın nedenidir ancak F
23
Tipi yangınlarda yakıtın (PiĢirme yağları) tamamının sıcak olması yangının asıl nedenidir.
Uluslararası standartlarda yemeklik yağın tutuĢma sıcaklığı 360 derece (+/- 10 derece)
olarak verilmektedir. Dolayısıyla bilinen söndürme maddeleri ile F tipi yangınları söndürmek
neredeyse imkânsızdır. Bu tip yangınlarda sulu kimyasal söndürücüler ya da toz
söndürücüler kullanılır. Bu tip yangınları söndürmenin en etkili yolu ise Potasyum karbonat
(K2CO3) veya asetat içerikli kimyasal sıvılardır. SabunlaĢma tekniği olarak bilinen yöntemle
sıcaklığı 360 derecenin altına indirilerek yağ soğutulup, sabunlaĢtırılarak yağın kimyasal
özelliğini bozulur. Ve bu Ģekilde söndürme gerçekleĢmektedir. Bu tip yangınlarda asla su
kullanılmaz. Aksi takdirde parlama ve patlama olur. Çünkü bir birim su:
100 ºC de 1700 kat genleĢir.
126 ºC de 1827 kat genleĢir.
226 ºC de 2298 kat genleĢir.
326 ºC de 2760 kat genleĢir.
426 ºC de 3230 kat genleĢir.
526 ºC de 3690 kat genleĢir.
Bu da yangının müthiĢ Ģekilde parlamasına ve patlamasına neden olur.
Resim 1.9: Yağ tavası yangınında suyun yanlıĢlıkla kullanılması
1.4. Gemilerde Yangına Neden Olan Faktörler (Yangının çıkma
sebepleri)
Gemi yangınları her yıl birçok kiĢinin yaralanmasına, yaĢamını yitirmesine ve büyük
hasarlara neden olmaktadır. Yangınların oluĢmasının genel nedeni, insan hatalarıdır.
Meydana gelen yangınlar, takınılan vurdumduymaz tavrın sonucunda ortaya çıkmaktadır.
Gemide yangını keĢfeden kiĢi dıĢarıdan yardım isteyemez. Yangını belirleyen kiĢi,
yangın ekipleriyle birlikte gemideki yangınla mücadele etmek zorundadır. Yangın söndürme
sorumluluğunu üstlenen ekip, gemideki yangının kaynağını, boyutunu belirleyerek gemi
jurnaline iĢlemek durumundadır.
24
Yangının öncesinde nedenleri ortadan kaldırmak, yangınla mücadeleden daha kârlıdır.
Gemi adamlarının yangın konusunda bilinçlenmeleri ve eğitim almaları önemlidir. Herhangi
bir yanık kokusu ya da duman karĢısında mutfakta yemek yanmıĢtır duygusuna kapılmak
tehlikeli bir davranıĢ biçimidir. Böyle durumlarda hemen yanık kokusunun ya da duman
kaynağının araĢtırılması gerekir. Unutulmamalıdır ki çoğu insanın gözü ve burnu
detektörlerden çok daha iyi bir yangın dedektörü özelliği gösterebilir.
1.4.1. Gemilerdeki Isı veya Kıvılcım Çıkartan Kaynaklar
Maddeleri oluĢturan atom veya moleküllerin kinetik hareketlerinin seviyesinde
görünen enerji türü ısı olarak tanımlanabilir. Bütün maddeler belli bir ısıya sahiptir. Isı
yükseldikçe maddenin moleküllerinin hareket hızı da o nispette artar. Bu ise maddenin
moleküllerinin oksijen ile birleĢmesine imkân verir. Bu olayın adı da yanmadır. Bir
maddenin yanmaya baĢlaması için çoğunlukla ısıya ihtiyaç vardır.
Açık alevler
Oksi-asetilen kaynağı yapılırken çıkan alev, mum alevi, kibrit alevi, yanıcı sıvı ve gaz
borularından meydana gelen kaçakların tutuĢması sonucu ortaya çıkan alevler vs. yani
alevini gördüğümüz ısı kaynaklarıdır.
Elektrik
Çıplak elektrik kabloları ve elektrik kıvılcımı, jeneratörler, elektrikli ısıtıcılar ve
elektrikli cihazlar yangını baĢlatmaya yeterli ısı açığa çıkarabilir.
AĢırı ısı
Sıcak iĢlemlerin yapıldığı yerlerde ısının gereğinden fazla artması sonucu meydana
gelir. Kaynak, taĢlama, raspa gibi iĢlerde yapılan yerin özelliğinden dolayı sıcak çalıĢma
sayılır.
Kızgın yüzeyler
Buhar borularının, kurutucuların, fırınların, bacaların vs. dıĢ yüzeyleri kızgın yüzeyler
olarak adlandırılır.
Kendi kendine tutuĢma
Maddelerin kendi üzerlerinde depolanan ısı enerjisinin herhangi bir dıĢ etki olmaksızın
yanmaya baĢlamasıdır.
Kıvılcım
25
Mekanik aletlerden, duman bacalarından, egzoz borularından, elektrik kaynağından,
metal kesme iĢlemlerinden vs. oluĢan kıvılcımlardır.
Statik elektrik
Maddelerin yüzeyleri üzerinde sürtünme sonucu üretilen elektriksel yükten dolayı
oluĢur. AĢırı yüklenen maddelerin üzerindeki elektriksel yükün herhangi bir sebeple deĢarjı
esnasında oluĢan kıvılcım, yanmayı baĢlatabilir.
Sürtünme
Ġki maddenin birbirine sürtünmesiyle açığa çıkan ısı enerjisi yanma olayını baĢlatır.
Doğal ısı ve ısı kaynakları
Yıldırım ve güneĢi bunların içinde sayabiliriz.
Çatlak ve kırık camlar
GüneĢ ıĢığını bir büyüteç gibi odaklayarak belirli sıcaklıkların doğmasına yol
açabileceği için tankerlerde çatlak ve kırık camlara kesinlikle izin verilmez.
BitiĢik gemiler
Bir tankerin bordasına yanaĢacak teknelerin sayısı ve kalıĢ süreleri minimumda
tutulmalıdır. Tankerlerin bitiĢiğinde bulunan gemiler ve özellikle tankerler için söz konusu
olan geniĢ güvenlik kurallarını uygulama yükümlülüğü baĢka tip gemilere de
uygulanmalıdır.
Çöpler
Bazı kirli atıklar, havasız bozulma sonucu parlayıcı karıĢımları tutuĢturmaya yetecek
ölçüde ısınabilir ve yanabilir.
1.4.2.Makine Dairesinde Yangına Neden Olan Faktörler
Resim 1.10: Geminin makine dairesi
26
Makine dairesinde bulunan yakıt, yağ, yağ emmiĢ maddeler, sıcak yüzeyler, hasar
görmüĢ kısımlar, ısı çıkartan iĢler, kendi kendine tutuĢan maddeler yangının çıkmasına sebep
olmaktadır.
1.4.3. Kuzinelerde yangına neden olan faktörler
Kuzinelerdeki (gemilerde yemek piĢirilen yer) yanabilir sıvılar, kızartma için ısıtılmıĢ
yağlar, sıcak yüzeyler, fırın, ısınan tavalar, hasarlı elektrik devreleri yangın çıkmasına sebep
olmaktadır.
ġekil 1.16: Kuzine
1.4.4. YaĢam Mahallerinde Yangına Neden Olan Faktörler
YaĢam mahallerinde bulunan yanabilir maddeler örtüler, perdeler, Ģahsi eĢyalar, kibrit,
sigara, elektrik kontakları, çöpe atılmıĢ kâğıtlar yangının çıkmasına sebep olmaktadır.
1.4.5. Yüklerde Yangına Neden Olan Faktörler
Ambarlardaki kendiliğinden ısınan yükler, organik maddeler, oksitlenebilir yükler,
sıkıĢtırılmıĢ gazlar, iĢaret fiĢekleri, patlayıcılar, sürtünme ile kıvılcım çıkaracak yükler
yangının çıkmasına sebep olmaktadır.
1.4.6. Ġnsan Faktörü
Gemilerde yangın genellikle insan hatasından meydana gelir. Bilgisizlik, dikkatsizlik,
tecrübesizlik sonucu yangın çıkabileceği gibi sigara içen bir insanın dikkatsizliği veya
dalgınlığı da yangın çıkmasına sebebiyet verebilir. Yanan bir sigarının 500 °C ısı çıkaracağı
daima hatırlanmalıdır.
1.5. Gemide yangına karĢı alınan önleyici tedbirler
Yangını oluĢturan üç unsur (yanıcı madde, oksijen ve ısı) hayatın vazgeçilmez
ihtiyaçlarıdır. Yangını önleyici tedbirler olarak bu unsurlar üzerinde durulmalıdır. Mutlak
surette yangını önlememekle beraber büyük oranda yangın ihtimalini azaltıcı, önleyici
tedbirler vardır. Bu tedbirler, Ģematik olarak verilmiĢtir.
27
ġekil 1.17: Yangın önleyici tedbirler
1.5.1. Gemilerde Kullanım Bakımından Önleyici Tedbirler
SOLAS’a göre gemiler yapı ve donanım bakımından ne kadar iyi olursa olsun
oluĢabilecek herhangi bir olumsuzluk için önlem almak gerekir. Yangını önlemek için
alınacak tedbirlerde geminin yapısı, gemi personelinin eğitimi, geminin çalıĢma Ģekli,
geminin yükü, belirleyici olur. Bir akaryakıt tankerinin veya bir sıvı petrol gazı (LPG)
taĢıyıcısının yangın riski ile bir dökme kuru yük gemisinin yangın riski ve olası sonuçları bir
değildir.
SOLAS’a göre gemi iĢletmeleri; gemilerinde ulusal ve uluslararası kurallar
doğrultusunda emniyetli bir iĢletim planı hazırlar, onaylatır ve uygulatır. Uygulanmasında
eksikliklerin olmaması için gereken durumlarda kaptan tarafından yazılı talimatlar çıkarılır,
gerekiyorsa teorik ve pratik eğitimler yapılır.
Gemilerde personelin belirli durumlara dikkatinin çekilmesi için ikaz yazıları ve
tabelalar kullanılır. Ġkaz yazıları; çalıĢma alanındaki devamlı bir tehlikeye dikkat çekmek
için alabandalara yapıĢtırılan malzemedir. Tabelalar ise her zaman bulundurulmayan
ancak iĢlem sırasında personelin dikkatini çekmek için kullanılan, çalıĢma bittiğinde de
kaldırılan malzemedir.
ġekil 1.18: Yangın ikaz yazıları ve IMO sembolleri
28
1.5.1.1. Yangına karĢı alınacak genel tedbirler
Tehlikeli bölgelerde sigara içilmemelidir.
Yangın alarmının çabuk verilmesi için personel eğitilmelidir.
Yangın söndürme cihazlarını kullanmada personel becerisi geliĢtirilmelidir.
Personel, yangın türleri ve bunlarla mücadele konusunda eğitimli olmalıdır.
1.5.1.2. Makine dairesinde yangına karĢı alınacak tedbirler
Makine dairesi yangına karĢı izole edilmeli / yalıtım yapılmalıdır.
Yağ ve yakıt sızıntıları önlenmelidir.
Kaynak veya alev çıkartacak iĢler yapılırken gerekli emniyet tedbirleri
alınmalıdır.
Yakıt tanklarına açılan menholleri ve iskandil boruları kapalı tutulmalıdır.
Makine dairesi temiz tutulmalı ve yağlı-yakıtlı üstüpüler emniyetli yerlerde
toplanmalıdır.
1.5.1.3. Kuzinelerde yangına karĢı alınacak tedbirler
Emici fanlar daima temiz tutulmalıdır.
Yağların kızgın yüzeylere sıçraması önlenmelidir.
Elektrik devreleri bakımlı tutulmalıdır.
1.5.1.4. YaĢam mahallerinde yangına karĢı alınacak tedbirler
Yatakta sigara içilmemeli, yanan sigara bulunan küllükler çöp kovalarına
dökülmemelidir.
Ġzin verilmeyen elektrikli ısıtıcılar kamaralarda kullanılmamalıdır.
1.5.1.5. Ambarlarda yangına karĢı alınacak tedbirler
Ambarlar uygun biçimde düzenli ve temiz tutulmalıdır.
Yükler özelliklerine uygun havalandırılmalıdır.
Ambarlarda, yükleme boĢaltma sırasında güvertede sigara içilmemelidir.
Yükler uygun biçimde istif edilmeli ve emniyete alınmalıdır.
Gerektiğinde ambarlara inert-gaz veya karbondioksit basılmalıdır.
Yüklemesi biten ambarların giriĢ menholleri kapatılarak kilitlenmelidir.
Kapatılan ambarlardaki aydınlatma ıĢıkları söndürülmelidir.
Denize çıkmadan önce ambarlar deniz tertibine uygun kapatılmalıdır.
Birbiri ile temas hâlinde yangın çıkarabilecek yükler, yan yana
yüklenmemelidir.
1.5.1.6. Sıcak ÇalıĢmada yangına karĢı alınacak tedbirler
Gemilerde sıcak çalıĢma olarak tabir edilen iĢler, uygulanması sırasında bir yangına
sebep olabilecek derecede anlık veya uzun süreli ısı çıkartan iĢlemlerdir. Kaynak çalıĢmaları
29
bu tip iĢlemlerdendir ancak çevresinde parlayıcı veya patlayıcı gazların veya gaz çıkartan
maddelerin bulunduğu yerlerde yapılacak kıvılcım çıkartan taĢlama, raspa gibi iĢler de
yapılan yerin özelliğinden dolayı sıcak çalıĢma sayılır.
Resim 1.11: ÇeĢitli sıcak çalıĢma iĢleri
Sıcak çalıĢma yangınına karĢı olan tedbirler geminin güvenli sıcak çalıĢma yöntem ve
talimatında yer alır. Bu yöntemin uygulanmasının sorumluluğu kaptanda, uygulatma görevi
bölüm amirlerinde, uygulama görevi de bizzat sıcak çalıĢmayı yapmakla görevlendirilmiĢ
kiĢilerdedir.
Çevredeki yangına sebep olabilecek maddeler, duruma göre kaldırılır, temizlenir veya
ısıya karĢı koruma altına alınır. Özellikle kaynak yapılan yerlerin arka yüzeylerine de
bakılarak arkasında bir yanıcı, parlayıcı, patlayıcı katı, sıvı veya gaz olup olmadığı mutlaka
kontrol edilir.
ÇalıĢma yerlerinde olası bir yangına karĢı taĢınabilir kuru kimyasal tozlu yangın tüpü
veya su, kum gibi yangın söndürücü malzemeler bulundurulur. “Dikkat Sıcak ÇalıĢma
Var” ikaz tabelası asılır.
ġekil 1.19: Sıcak çalıĢma tabelası
1.5.1.7. Yakıt ve Yağ Yangınlarına KarĢı alınacak tedbirler
Yakıt ikmallerinde yangın riski ve tedbirleri
Gemide yakıt ikmallerinde çok ciddi yangınlar görülebilmektedir. Yakıtın buharı bir
kıvılcım veya ateĢ ile parlayabilir ve bir yangına sebep olabilir.
Yakıt ikmal yangınlarına karĢı tedbirler, geminin Güvenli Yakıt Ġkmal Yöntem ve
Talimatı’nda yer alır. Bu yöntemin uygulanmasının sorumluluğu kaptanda, uygulatma görevi
bölüm amirlerinde, uygulama görevi de bizzat yakıt ikmalini yapmakla görevlendirilmiĢ
kiĢilerdedir.
30
Ġkmal sırasında ikmal alanına güvenlik amacı ile köpüklü yangın söndürücüler getirilir
ve çevredekiler için “Dikkat Yakıt Ġkmali Var” ikaz tabelası asılır.
Gemide yakıt ikmalleri sırasında genel olarak aĢağıdaki nedenler ile yangın
çıkar:
Sigara içilmesi
Sigara içme alıĢkanlığı, insanlarda çoğu zaman bir refleks hâline gelmiĢtir. Sigaraya el
atma ve yakma düĢünülmeden yapılır. Devamlı yakıt ikmali yapan kiĢilerin refleksleri de bu
konuda geliĢtiği için genelde ikmal görevlilerinde yakıt ikmalleri sırasında sigara içme gibi
bir hata gözükmez. Ancak yeni bir görevli veya yakıt ikmal yerine gelen görevli dıĢındaki
kiĢiler bu hatayı düĢünmeden refleks ile yapabilirler. Bu nedenle yakıt ikmal yerlerinde
alabandalara “Sigara Ġçilmez” ikaz yazıları yazılır.
Statik elektrik
Yakıt; ikmal hortumlarının içinden geçerken sürtünme yapar ve statik elektrik
oluĢturur. Bu statik elektrik; yakıt tabancasının veya hortum bağlantı parçasının (flange)
gemiye temas ettiği noktada bir kıvılcım Ģeklinde boĢalma yapar. Eğer o sırada ortamda
uygun yakıt buhar-hava karıĢımı varsa parlamanın olması kaçınılmazdır. Bu nedenle gemiye
yakıt vermek amacı ile uzatılan yakıt tabancası veya hortumun bağlantı parçası önce
geminin metal bir yerine temas ettirilerek varsa üzerindeki statik elektrik boĢaltılır.
Tabanca ile yapılan ikmallerde tabanca, daimi olarak gemi yakıt devresinin metal giriĢ
kısmına temas edecek Ģekilde tutulur. Bu Ģekilde hortumda oluĢan statik elektrik, kıvılcım
oluĢturmadan boĢalır. Aynı Ģekilde gemi yakıt devresine bağlanan hortumun metal bağlantı
parçası da bir zincir ile geminin metal kısmına irtibatlanır. Bu Ģekilde ikmal sırasında
oluĢan statik elektrik, gemi bedenine kıvılcım oluĢturmadan boĢalır.
Bunun benzeri olarak yine bir hidrokarbon olan makine yağlarının dökme Ģekilde
ikmali de yakıt ikmal yönteminde yapılır. Burada da yakıt ikmalleri kadar olmasa da statik
elektrik nedeni ile belirli bir risk vardır ve yine aynı tedbirler alınır.
Aynı Ģekilde bir hidrokarbon olan boyaların karıĢtırılması ve aktarılmasında da statik
elektrik oluĢur. OluĢan statik elektriğin kıvılcım çıkartmadan boĢaltılabilmesi için önce metal
boya bidonu geminin metal kısmına dokundurulur sonra geminin metal güvertesine konmuĢ
diğer boya bidonuna temas ettirilerek boĢaltılır.
1.5.1.8. Tankerlerin Gazdan Arındırılması (Gaz-Free Prensipleri) yapılarak yangına
karĢı alınacak tedbirler
Gaz-free; tankın gazdan arındırılmasıdır. Bunun için özel devreler ve aparatlar vardır.
TaĢınan her yükün özelliğine göre yapılacak gazdan arındırma iĢlemine karar verilir.
31
Tankların gazdan arındırılmasında stim (buhar) ve sıcak su kullanılır. Bu arındırma iĢlemi,
gaz ölçen aletler ile kontrol edilir.
Limanda bulunan bir tankerin tamiratına izin verilmesi için tanklar gazdan
arındırıldıktan sonra yetkili kimyagerler tarafından kontrol edilip belgelendirilmesi gerekir.
Tankerler yanıcı ve patlayıcı yük taĢıdıklarından yakıt tanklarına girilmeden önce gazdan
arındırılmalıdır. Tankerler gerek yük tanklarını gerekse pompa dairelerini gazdan arındıracak
donanıma sahiptir.
1.5.1.9. Tankerlerde TaĢınan Akaryakıtın Yanmasını Önleme (Inert-Gaz Prensipleri)
ĠĢlemi Yapılarak Yangına KarĢı Alınacak Tedbirler
Akaryakıt taĢıyan tankerlerin çatıĢma, karaya oturma veya aĢırı sıcaklık nedeni ile
tanklarındaki yükün yanmasını önlemek için tanklardaki yakıtın üzeri inert-gaz denilen gaz
ile doldurulur. Tanklardaki oksijeni yok eden inert-gaz çok önemli bir emniyet sistemidir.
Ġnert-gaz kaynakları
Geminin kazanlarından çıkan egzoz gazı
Bağımsız bir inert - gaz jeneratörü
Geminin ana makinesi ve jeneratör makinelerinden çıkan egzoz gazı
Gaz türbini (egzoz gazı üreten)
Bir yakıtın yakılması için kullanılan normal kuru havanın içinde Ģunlar vardır
(hacimde yüzde oranı):
Tablo 1.4: Normal kuru havanın içindeki bileĢenler
Bir akaryakıt / hava karıĢımının yanması ile meydana gelen baca gazının içinde Ģunlar
vardır (hacimde yüzde olarak oranı):
Tablo 1.5: Baca gazının içindeki bileĢenler
32
NOT:CO2 gazı zehirsiz ancak CO ve NOX gazları zehirlidir.
Yakıt / hava oranının doğru sağlanması ile yanma sonucu meydana gelen gaz inerttir.
Baca gazı Ģuur kaybına ve dört buçuk dakika içinde oksijen azlığından beynin hasar
görmesine neden olur. Ġnsan sağlığı için oldukça tehlikelidir.
ġekil 1.20: Ġnert gazının elde edilmesi
1.5.2. Gemi ĠnĢasında Yangın Önleyici Tedbirler
Gemi ĠnĢasında Yangın Önleyici Tedbirler
Gemiler inĢa edilirken yangına karĢı korunmak ve yangın çıkması hâlinde yangının
çabuk yayılmasını önlemek için bazı standartlara uyulması gerekir. Bu standartlar aĢağıda
verilmiĢtir.
1.5.2.1. Gemi inĢasında uyulması gereken yangın prensipleri
Su geçirmez perdeler olmalıdır.
Sıcaklık izolesi yapılmalıdır.
33
Resim 1.12 Gemide ısı yalıtımı
Bacalardan çıkacak kıvılcımları önlemek için kıvılcım kafesleri bulunmalıdır.
Yakıt tanklarının yangın çıkarabilecek yakıcılardan uzakta inĢa edilmesi
gerekir.
Geminin büyüklüğüne ve özelliğine uygun yangın söndürme istasyonlarının
bulunması gerekir.
Geminin büyüklüğüne ve özelliğine uygun söndürücüler bulundurulmalıdır.
Yangın ihbar cihazları geminin özelliğine uygun donatılmalıdır.
1.5.2.2. Yangından kaçıĢ yolları
Gemilerin makine dairelerinde gerektiğinde personelin kaçabilmesi için doğrudan ana
güverteye çıkabilecek özel kaçıĢ yollarının, ambarlarda ise baĢ ve kıç perdelerden güverteye
çıkıĢ yollarının bulunması gerekir.
Resim 1.13: Gemilerde kaçıĢ yolları
1.5.3. Tesisat Bakımında Önleyici Tedbirler
Gemilerde çeĢitli sabit tesisler vardır. Bunların yangınla ilgili olanları aĢağıda
belirtilmiĢtir.
34
ġekil 1.11: Gemilerde tesisat bakımında önleyici tedbirler
1.6. Yangın Ġhbar Sistemleri
Yangın ihbar cihazları sesli ve görüntülü olarak yangının çıktığını haber verir. Bazı
sistemlerde her iki alarm birden verilebilir.
Geminin yapısı ve kullanım özelliğine göre seçilen dedektörler bir kontrol paneline
bağlı olarak çalıĢmaktadır. Kontrol paneli sürekli çalıĢan personelin bulunduğu yere monte
edilerek sürekli olarak kontrol sağlanmaktadır. Dedektörlerden alınan ihbar sonucunda
personel, sesli ve ıĢıklı olarak uyarılmaktadır.
Resim 1.142: Yangın ihbar sistemi
35
1.6.1. Yangın Ġhbar Cihazları
1.6.1.1.Yangın Ġhbar Cihazlarının Özellikleri
Mümkün olan en kısa zamanda yangını ihbar etmelidir.
Yangın ihbar cihazları yangının hangi bölümde çıktığını belirtmelidir.
Tehlikeli bölgelere kolayca monte edilmelidir.
Sahte alarm vermeyecek özellikte olmalıdır.
En kötü Ģartlarda bile daima çalıĢabilir olmalıdır.
1.6.1.2.Yangın Ġhbar Cihazlarının Kontrol ve Alarm Devreleri
Bazen yangın ihbar cihazları acil durum durdurma (emergency stop) devresine de
bağlanabilir. Yalancı alarm karĢısında ana makine ve jeneratörlerde emergency stop olursa
bu durumun doğuracağı maliyet de hayli yüksek olacaktır. Onun için yangın ihbar
cihazlarına yalancı alarm devresi olarak ayrı bir devre daha çekilip alarmın gerçek mi yoksa
yalancı mı olduğu devamlı kontrol edilir ve yalancı alarmın emergency stop yaptırması
önlenmiĢ olur. Genellikle bütün detektörler kontrol odasında bulunan merkezi panoya
bağlanır, bu panoda alarmların yalancı mı yoksa gerçek mi olduğu test edilerek tespit edilir.
1.6.1.3.Yangın Dedektör (algılayıcı) Sistemleri
Yangın ne kadar erken saptanırsa söndürülmesi de o kadar kolay olacaktır. Uzun süre
personel tarafından girilmeyen bölümlerde de yangın çıkabilir. Bu gibi yerlerde çıkan
yangınların erken teĢhisi için otomatik yangın ihbar cihazları geliĢtirilmiĢtir.
Alev Dedektörü (Algılayıcısı)
Bu tür detektörler kolayca tutuĢabilen sıvıların bulunduğu yerler ile açık alanlarda
çıkacak yangınların ihbarı için kullanılır. Ayrıca alev detektörleri ultraviyole ve kızılötesi
ıĢınlara karĢı da hassastır, bu ıĢınların oluĢunu da ihbar eder.
Resim 1.153: Alev dedektörü
Duman Dedektörü (Algılayıcısı)
Tamamen kapalı bölümlerde duman detektörleri tavsiye edilir. Duman detektörleri
genel alarm devresini otomatik olarak uyararak alarm verilmesini sağlar ayrıca duman
detektörleri otomatik olarak söndürücüleri de kumanda edebilmektedir.
36
Resim 1.16: Duman dedektörü
Isı Dedektörü (Algılayıcısı)
Duman ve alev dedektörlerinin yalancı alarm verme ihtimaline karĢı sıcak bölümlerde
ısı dedektörleri kullanılır. Bu dedektörler, bir kompartımandaki ısı belirli bir derecenin
üstüne çıktığında alarm vereceği gibi söndürücüleri kumanda ederek yangına otomatik
müdahaleyi sağlar. Ampulleri özel kristalden imal edilmiĢ bazı ısı dedektörleri, ortam belirli
bir sıcaklığa varınca söndürücülere otomatik kumanda edecek Ģekilde ayarlanır.
Gaz Dedektörü (Algılayıcısı)
Gaz detektörleri yanıcı, zehirli gaz veya kolay buharlaĢan yanıcı sıvıların üretildiği,
depo edildiği, kullanıldığı yerlerde oluĢabilecek gaz veya buhar kaçakları sonucunda
herhangi bir nedenle oluĢacak kıvılcım ile parlama ve patlama tehlikesini algılamak amacıyla
kullanılmaktadır.
Resim 1.17: Gaz dedektörü
1.6.2. Gemi Yangın Alarm Sistemleri
Gemilerin çeĢitli bölümlerinde farklı yangın ihbar sistemleri bulunmaktadır.
1.6.2.1. Ambarlar
Ambarlarda genellikle duman detektörleri ile çalıĢan sistemler tercih edilmektedir.
Bütün kompartımanlardaki detektörler, köprüüstündeki kontrol paneline irtibat ettirilir ve
köprüüstünden bütün ambarların kontrolü mümkün olur.
1.6.2.2. Makine Dairesi
Makine dairesine hem duman hem de ısıya duyarlı detektörler konulur. Bu detektörler
hem makine kontrol odasındaki hem de köprüüstündeki panele bağlanarak kontrol edilir.
37
1.6.2.3. YaĢam Mahalleri
Bu bölümler hem duman hem de ısıya duyarlı dedektörler ile donatılır.
1.6.2.4. Köprüüstü ve Makine Dairesi Kontrol Odası
Gemilerdeki bütün yangın alarm cihazları, köprüüstünden kontrol edilir. Makine
bölümleri ayrıca makine dairesindeki kontrol odasından da kontrol edilebilir.
1.7.Gemide Yangınla mücadele organizasyonunu
1.7.1. Yangın Organizasyonu
Yangın alarmının verilmesi ile köprüüstünde acil durum köprüüstü ekibi toplanır. Bu
ekip; kaptan, acil durum telsiz zabitliği görevi verilen güverte zabiti ve bir serdümenden
oluĢur. Kaptan, buradan acil durum koordinasyon, kontrol ve komuta görevini yürütür.
ġekil 1.22: HaberleĢme, koordinasyon ve kumanda (kontrol) üçgeni
1.7.1.1.Yangına Müdahalede Koordinasyon (Planlama)
Yangınla mücadeleyi kumanda edecek kiĢi, önce yangınla nasıl mücadele edileceğini
planlamalıdır. Ġyi bir planlama ancak aĢağıdaki soruların doğru cevaplandırılması ile
yapılabilir. Bunlar;
Bu yangını söndürebilmek için kaç kiĢiye ihtiyaç vardır?
Yangını kim rapor etti. Eğer bu bir personel ise yangın hakkında ne gibi bilgiler
verdi (yeri, büyüklüğü ve yanan madde)?
Yangın ile mücadele sonunda gemi dengesi etkilenecek mi?
Yangınla mücadelede önemli bir husus ise koordinasyon, haberleĢme ve kontrol
üçgeninin iyi iĢlemesini sağlamaktır.
1.7.1.2. Yangına Müdahalede HaberleĢme
Bir yangın baĢlangıcında yangın mahallindeki kiĢiler, yangınla mücadele için
kendilerini yeterli görmemeli veya suçluluk duygusu ile durumu gizli tutmaya
38
çalıĢılmamalıdırlar. Unutulmaması gereken en önemli hususlardan biri de yangınla
mücadelede ilk dakikaların çok önemli olduğudur. Bildirilmeyen bir yangın, baĢlangıçta
durdurulamazsa çok çabuk büyüyecek ve önemli zararlara sebep olabilecektir. Bu nedenle
söndürülmesi çok basit görülse bile bir yangının baĢlangıcında bir yandan yangına müdahale
edilirken diğer yandan da kaptan ve bölüm amirleri yangından haberdar edilmelidir.
KoĢullara bağlı olarak nasıl haberleĢme yapılacağı önceden planlanmalıdır. Bütün
bilgiler köprüüstüne ve talimatlar köprüden yangın bölgesine ancak haberleĢme yolu ile
iletilir.
HaberleĢme bir can halatının ucunu üç defa çekip bırakmak ile olabileceği gibi en
modern cihaz olarak kabul edilen VHF ile de yapılabilir. Bazen haberleĢmeyi sağlamak için
megafonlar da kullanılır.
1.7.1.3. Yangına Müdahalede kontrol
Diğer acil durumlarda olduğu gibi yangında da hayat kurtarmaya öncelik verilir.
Kumanda mevkisinde olan zabitin birinci görevi, yangına müdahale edecek personelin
görevleri baĢında en kısa zamanda hazır bulunmalarını sağlamak; ikinci önemli görevi ise
müdahale gurubunun can emniyetini sağlamaktır.
Yangın türüne göre ayrı bir hareket planı hazırlanır.
Müdahale timi yeterinden ne az ne de fazla olmalıdır.
Yangının çıktığı yerin tam tespiti çok önemlidir.
Ekipman ve personeli en ekonomik Ģekilde kullanmak en ideal
yöntemdir.
Her yangına kumanda prensipleri belirlenir
Kumanda eden zabit korkuyu yenmeli, emirler kesin, anlaĢılır, kısa ve cesaretlendirici
olmalıdır. MünakaĢalara meydan vermemeli, aĢırı bağırma ve çağırmalar önlemelidir.
Kumanda eden zabit; cesur, bilgili, kararlı ve yaratıcı olmalıdır. Ekip lidersiz kalmamalı
(Yetki devri yapılmalıdır.), destek timi hazır bulundurulmalı, ihtiyaç hâlinde kullanılmalıdır.
Her yangına karĢı karar verme prensipleri oluĢturulur.
Yangın ile mücadelede kumanda merkezi köprüüstüdür ve kumanda gemi
kaptanındadır. Diğer bütün ekipler kendilerine verilen görevleri yapmakla ve bütün
geliĢmeleri köprüüstüne rapor etmekle sorumludurlar. Bu prensiple hareket eden ekipler,
aldıkları emir gereğince gidecekleri yangın bölgelerine ekipmanlarını alarak süratle intikal
ederler.
Kontrol sorumlusunun görevleri:
39
Kontrol sorumlusu, solunum cihazı kullanan yangın ekibinin
emniyetinden sorumludur.
Yangın ile ilgili her ayrıntıyı ve personelin görevlerini iyi bilmelidir.
Kullanılan cihazların ne kadar süre kullanılması gerektiğini takip
edebilecek yeterlilikte olmalıdır.
Kendini tanıtan bir kıyafet giymelidir.
Kontrol istasyonunu yangın bölgesine yakın fakat emniyetli bir yere
kurmalıdır.
Solunum cihazı taĢıyan personelin cihaz fiĢlerini alarak kendi panosuna
kullanma müddetini ve yangına giriĢ zamanını iĢlemelidir.
Her bir cihazın alarm zamanını kaydetmelidir.
Yangın ekibinin gideceği yeri ve görevlerini panoya kaydetmelidir.
Emercensi müdahale yapabilecek bir ekibi hazır bulundurmalıdır.
Gerektiğinde emercensi uygulamayı tereddütsüz baĢlatmalıdır.
Yangından çıkan personelin kontrol fiĢini iade etmelidir.
1.7.1.4. GiriĢe Hazırlık
Yangına sadece 2 kiĢi girer. Bu kiĢiler;
Yangın kıyafetlerini giymeli,
Solunum cihazlarını kuĢanmalı,
Solunum cihazını test etmeli,
Yardımcı malzemelerini ve solunum cihazında haberleĢme imkânı yoksa 1 adet
el telsizi almalı,
Ġstek hâlinde su basılmaya hazır durumda yangın hortumunu almalı ve giriĢ için
ekip amirinin talimatını beklemeliler.
Ekip amiri ve diğer 2 kiĢi dıĢarıda onlara yardım için bekler.
1.7.1.5. Gemi yangınlarına müdahalede stabilite (Denge)
Yangına sıkılan deniz suyunun doğuracağı serbest yüzey etkisi ile gemi dengesi
bozulabilir.
Deniz suyu ile yangına müdahale edilirken kararsız veya nötr dengeye düĢmemek
için:
Yangında kullanılacak su, belirli bir miktarı aĢmamalıdır.
Biriken sular, basılabilecek bölümlere aktarılmalıdır.
Frengi delikleri daima açık tutulmalıdır.
Unutmamak gerekir ki zamanında dünyanın en büyük gemisi olan Normandiya
Transatlantiği New York limanında iken çıkan yangında tutulan suların etkisi ile batmıĢtır.
40
Yangınla mücadelede en zor husus, havalandırma konusudur. Çünkü havalandırma
yangının Ģiddetini artırır. Eğer havalandırma yapılmazsa yanan bölümde duman ve sıcaklık
gittikçe artar, yangına müdahale zorlaĢır.
Yangın sonrası oluĢan duman ve patlayıcı gazların tahliyesi amacıyla tasarlanmıĢ EX-
PROFF (patlama korumalı) özelliklerine sahip seyyar ve sabit elektrikli fan sistemleri vardır.
Ayrıca aydınlatma lambaları, elektrik motorları, motor kumanda Ģalterleri, mikro switchler
EX-PROFF özelliğine sahip olmalıdır. Likit gaz ve petrol tankerleri ile feribotların
garajlarında kullanılan malzemelerde EX-PROFF olmalıdır.
1.7.2. Yangına Müdahale
Müdahale öncesi ön tedbirler
Bir gemide yangın alarmının verilmesi üzerine bazı personel role cetvelinde belirtilen
aĢağıdaki ön tedbirleri alır:
Gemideki tüm açıklıklar kapatılır.
Yangın mahallinin havalandırma damperleri kapatılır, fanları susturulur.
Yangın mahallinin elektrikleri kesilir.
Yangın mahallinin gaz devreleri kapatılır.
Yangın mahallinin yakıt devreleri kapatılır.
Durum muhakemesi
Durum muhakemesi, mevcut durumu ve imkânları olası sonuçları ile değerlendirerek
en doğru hareket tarzının belirlenmesi iĢlemidir. Acil durum müdahale ekibi, toplanma
yerinde bir yandan hazırlanırken bir yanda da yangın planını açarak durum muhakemesi
yapar. Alınan kararlar, devamlı olarak kaptana bildirilir. Gerekirse onun onayı alınır.
Yangının yeri ve geniĢlik tahmini yapılır.
Yangın söndürmede önemli olan yangını çıktığı yerde kontrol altına alınıp
söndürebilmektir. Bu nedenle öncelikli olarak yangının çıkıĢ noktası tespit edilmeye çalıĢılır.
Yangın; çıkıĢına bizzat Ģahit olan bir kiĢi, alev veya ısı dedektörleri tarafından ihbar
edilmiĢse yangının yeri tam olarak bilinebilir ancak duman, gemi içinde koridor ve
menfezlerde taĢındığı için görülen duman veya duman dedektörünün ihbarı yanıltıcı olabilir.
Bu durumda yangın yerinin ve geniĢliğinin tespitinde diğer veriler de değerlendirilmelidir.
Yangın tipi ve tehlikenin büyüklük tahmini yapılır.
Yangının bulunduğu yerdeki yük ve malzemenin cinsi ve miktarı yangın tipini ve
tehlikenin büyüklüğünü tahmin etmemizi sağlar. Yangının tipi, müdahale yönteminin
belirlenmesinde önemlidir. Bu nedenle yangının bulunduğu yerdeki malzemenin cins ve
miktarı bilinmiyorsa öğrenilmelidir. Yangın sırasında çıkan duman bize yangının tipi
41
konusunda ipucu verir. Duman; yeteri kadar oksijen olmaması nedeniyle yanmasını
tamamlayamayan karbon zerreleri nedeniyle oluĢur. Metal haricî katı maddelerin yanması
sırasında beyaz; petrol ürünlerinin yanması sırasında ise siyah duman çıkar.
Gerekiyorsa gemi emniyet komitesi toplantıya çağrılır.
Yangın mahallinde büyük patlamalara, yoğun zehirli gaz çıkıĢlarına vb. çok büyük
zararlara yol açabilecek yük veya malzeme varsa ve bu tehlike pek yakın gözüküyorsa
yangına müdahale edilmez ve kaptana durum bildirilerek acilen gemi emniyet komitesi
toplantıya çağrılır. Gemi emniyet komitesi; gemiyi terk, bekleme veya yangına müdahale
kararı alır.
Yangının tehdit ettiği alanlar, ulaĢım ve kaçıĢ yolları tespit edilir.
Yangına ulaĢım ve kaçıĢ yolları, yangının tehdit ettiği alanların tespiti, yangınla
mücadeleye baĢlamadan öğrenilmesi gereken önemli unsurlardan biridir.
Yangının tehdit ettiği alanların tespitinde geminin çelikten yapılmıĢ olduğu,
yangının ısınan çelik aracılığı ile yayılacağı ve bu yayılmanın da gemi içindeki
kapalı yerlerde aĢağı yukarı, sağ sol, ileri geri olarak altı yöne doğru olacağı
unutulmamalıdır. Kazazede olup olmadığı öğrenilir.
Bir yangında kazazede kurtarma önceliklidir. Bu nedenle acil durum toplanma yerinde
sayım yapılarak eksik personel var mı kontrol edilir. Varsa yangına müdahale öncesi
kazazede yangın alanından çıkartılır.
Yangına müdahale yöntemi seçilir.
Yangının büyüklüğüne, tipine ve yerine göre müdahale yöntemi tespit edilir.
1.7.3. Yangın Role Talimleri
Gemi personeli yangınla mücadele konusunda ne kadar eğitimli olursa sonuç o kadar
etkili olacaktır. Eğitimli personele sahip olmak, çok ciddi ve planlı çalıĢmayı gerektirir.
Gemilerde oluĢabilecek acil durumlara göre beklenmedik kayıpları önlemek ve acil
durumların zor Ģartlarına karĢı hazır bulunmak için gemi personelinin toplanma yerine geliĢ
ve hareket tarzına role talimi denmektedir.
Bu talimler daima gerçeğe uygun yapılarak ilgiyi artırmalı, sıkıcı ve bilinen
Ģeylerin tekrarına müsaade edilmemelidir.
Yangın ve yangınla mücadele yöntemleri anlatılır.
Yangınla mücadele araçları ve bu araçların nasıl kullanılacağı anlatılır.
Öğrenilenler eğitimle pekiĢtirilir.
42
Gemi, gemi adamlarının yalnız iĢ yeri değil, aynı zamanda evi de olduğundan bu yerin
diğer hususlarda olduğu gibi yangın bakımından da tam bir güvenlik içinde olması Ģarttır.
Yangın hakkında hiçbir bilgisi olmayan bir gemi adamına verilen role kartının bir anlamı
yoktur. Role kartı bilindiği üzere gemi adamlarının acil durumlarda görevlerinin ne olduğunu
ve nerede bulunacağını gösterir. Bu acil duruma yangın da dâhil edilmiĢtir.
SOLAS 74'ün bölüm 3'ünde 25 ve 26. Kuralları, gemi adamlarının acil durumlarda
olumlu ve de yararlı hareket edebilmelerini sağlamak için önemli koĢullar getirmiĢtir.
SOLAS 74 Kural 25
"Role cetveli ve acil durum (Emergency) Hâllerdeki ĠĢlemler " ve kural 26 ise
"Eğitim, Role ve AlıĢtırmalar” baĢlıkları altında yangın durumunda gemi adamlarının ve
yolcularının nasıl hareket edeceklerini sağlamak için açıklamalar yapmıĢtır.
Bunlardan önemli gördüğümüz bazıları:
Her gemi adamına acil durum hâllerde yükümlü olacağı özel hizmetler
verilecektir?
Role cetvelleri özel hizmetleri bildirecek ve özellikle her gemi adamının
gideceği istasyonu ve yapacağı iĢleri gösterecektir.
Su geçirmez kapıların, valflerin, pasakül ağızlarının kapatma
mekanizmalarının, yangın kapılarının kapatılması,
Bu kuralların (e) (IV) sayılı tali paragrafına uyarak yangın
söndürülmesine dâhil olan görevler, özellikle aĢağıda yazılı olanları da
kapsamı içine alacaktır.
Yangın söndürülmesi ile uğraĢmak üzere ayrılacak yangın gruplarının
adamla donatılması,
Yangın savaĢ teçhizat ve tertibatının çalıĢtırılması konusunda özel
görevler verilmesi,
Role cetveli gemi adamlarının can sağlığı ve yangın istasyonlarına
çağrılmalarını belirleyen iĢaretleri de kapsamı içine alacak ve bu
iĢaretlere ait tüm ayrıntılar bildirilecektir.
SOLAS 74 Kural 26
“Yolcu gemilerinde gemi adamlarının filika ve yangın eğitim alıĢtırmaları (talimleri)
her hafta ve uygunsa gemi içinde -kısa eğitim alıĢtırması Ģeklinde- yapılmalıdır.
Mürettebatın yüzde yirmi beĢi değiĢen bir yük gemisinin limandan hareketinden sonraki ilk
24 saat içinde bir filika ve yangın eğitim alıĢtırmaları, bir ayı geçmeyen aralıklarla
yapılacaktır. Role yerlerine gelmeye çağıracak alarm iĢareti geminin stimli veya havalı
düdüğü ile birbiri peĢinden verilecek 7 veya daha fazla kısa ve bir uzun ses iĢaretinden
oluĢacaktır.” denilmektedir. Bir kısmını yukarıya çıkararak altını çizdiğimiz ve tamamını
ekte verdiğimiz role esaslarını eksiksiz uygulamanın can ve mal güvenliği açısından
tartıĢmasız çok önemli olduğu fakat tüm denizcilik çevrelerince hiç yapılmadığı maalesef
görülmektedir.
43
SOLAS 74'ün, Kural 25 ve 26’da yangın role talimleri hakkında verdiği genel
direktifler, bize ana prensipleri göstermiĢ; bu talimlerin nasıl yapılacağını, ekiplerin nasıl
düzenleneceğini ve görevlerin dağılımını idareye ya da yetkililere bırakmıĢtır.
1.7.3.1. Eğitimler
Gemide yapılan yangın eğitimleri mümkün olduğu kadar gerçeğe yakın olmalı.
Yapılan eğitimlerde yangının, gemide kullanılan teçhizatın teorik bilgileri de verilmelidir.
Yangın taliminin amacı, aĢağıdaki olayları icra etmektir.
Malzemeyi tanımak için:
Elimizde hangi malzemeler mevcut?
Bu malzemelerin gemideki yerleri neresidir?
Malzemeler nasıl kullanılır?
Malzemeler çalıĢır durumda mıdır?
Organizasyon değerlendirmesi için:
Herkes görevinin bilincinde midir?
Organizasyon planı uygulanabilir nitelikte midir?
Organizasyon planında esneklik payı var mıdır?
Görevli kiĢilerin eksikliklerinde neler olabilir?
Öz güveni artırmak için:
Teçhizatı ve sistemi tanımak gerekir.
Takım liderliğini öğretmek gerekir.
KarĢılaĢılabilecek problemleri ön görebilmek ve çözümünü üretebilmek
gerekir.
Ekip amirlerinin güvenilirliğini sağlamak gerekir.
1.7.3.2. Olasılık Planlaması
Alınacak tedbirlerin değerlendirilmesi esnasında yapılacak bir ön planlama,
mücadelenin daha etkin olmasını sağlayacaktır. Bunlar:
Kimyasal malzemelerin nerede depolandığını bilmek
Yangına girilecek yer ve yolun planlanması
Duruma göre kullanılacak söndürme sistemini belirlemek
Hiçbir zaman planları tek kiĢi üzerine yapmayınız.
44
1.7.3.3. Ekipler
Yangın ekipleri aĢağıdaki Ģekilde düzenlenebilir:
Acil ekip ve görevleri
Yangınla mücadele edecek (savaĢacak) bu ekiptir. Acil ekip, genellikle güverte
adamlarından oluĢsa da kaptan bu ekibe istediği diğer gemi adamlarını ilave edebilir, zaman
zaman ekipte bulunanların yerlerini ve görevlerini de değiĢtirebilir ancak bu değiĢiklikleri
yapılırken ekibin zayıflamamasına dikkat edilmelidir.
Acil ekibin amiri ikinci kaptandır. Yangın makine dairesi ve benzer yerlerde olduğu
takdirde acil ekibin amiri birinci vardiya mühendisidir. Bu durumda acil ekip, makine
adamlarından oluĢur. Diğer bir anlatımla acil ekip durumuna hem güverte hem de makine
adamlarından ayrı ayrı hazırlanmaktadır. Diğer taraftan geminin büyüklüğüne, yaptığı iĢe
göre acil ekip birden fazla da oluĢturulabilir.
Birden fazla oluĢturulan acil ekiplerin amirleri, kaptan tarafından tayin edilir. Bu
ekipler arasındaki iĢ birliği ve iletiĢim köprüüstü aracılığıyla sağlanır. Acil ekibin görevlerini
aĢağıdaki Ģekilde sıralayabiliriz.
Yangının yerini saptar.
Yangının durumunu, cinsini, büyüklüğünü, merkezini, sıcaklığını ve
yayıldığı yerleri, dumanın rengini ve yoğunluğunu saptar.
Yangının çıktığı yerlerde ya da etkisi altında kalan yerlerde gemi
adamlarından varsa yolculardan kimsenin bulunup bulunamadığını
araĢtırır.
Yangına girecek personeli tayin eder ve onları yangına göre hazırlar,
yangına gönderir. Gerekiyorsa suni solunum cihazını kullandırır.
Yangın elbisesi giydirir.
Yangın söndürmek için kullanılacak söndürücüyü ve teçhizatı ve
söndürme yöntemini saptar.
Yangına komĢu olan yerlerdeki durumu saptar. Gerekiyorsa buralardaki
yanabilecek eĢyaların kaldırılmasını ya da soğutulmasını sağlar.
Yangınla ve yangınla mücadele eden personelle ilgili ve diğer bilgileri
gemi kaptanına sürekli aktarır, kullanılan suni solunum cihazının havasını
takip eder, yedeklerinin getirilmesini sağlar.
Yangınla savaĢanlarla sürekli iletiĢim hâlinde olur ve onların güvenliğini
sağlar.
Yangın alarmı verilir verilmez güverte lostromosu kaptanın emirlerine
uygun olarak can filikaların hazırlar. Lavrasını kapatır, varsa motorunu
çalıĢtırır ve binilecek yere (istasyona) kadar mayna eder. Bu filikalara
ilave su, yiyecek ve battaniye gibi malzemelerin taĢınmasını temin eder.
Ayrıca can filikası telsizini kaptanın emrine uygun olarak yerleĢtirir.
Çünkü telsiz dairesine yangın sirayet ettiği takdirde bu telsiz
kullanılacaktır.
45
Teknik ekip ve görevleri
Makine dairesinde toplanan ve birinci vardiya mühendisinin idaresinde
bulunan bu ekip, bir yandan makineyi tüm manevralar için hazırlayacağı
gibi diğer yandan da ana emercensi yangın tulumbalarını, tüm yangın
söndürme sistemlerini çalıĢmaya hazırlar.
Emercensi jeneratör hazırlanır.
Yangının makine dairesine sıçramaması için tüm önlemleri alır.
Köprüüstü ile tam bir iletiĢim içinde bulunur.
Elektrik devrelerinde gerekli gördüklerini devre dıĢı bırakır.
Destek ekibi
Acil durum ekibi, yangına müdahale ederken diğer personel, destek personelidir ve
ekibe yardımcı olmak hatta onları değiĢtirmek üzere hazır bekler. Bu arada eğer yangın alanı
çevresinde parlayıcı, patlayıcı maddeler varsa bu maddeler çevreden uzaklaĢtırılmalıdır.
Destek ekibi içinde ilk yardım ekibi de hazır bulunur.
46
Genel yangın talimatı
Her türlü yangında yangın alarmı çalınız ve mümkün olan bütün iletiĢim araçları
ile yangın yeri hakkında bilgi veriniz.
Yeni baĢlayan bir yangını taĢınabilir bir yangın söndürücü, battaniye, Elbise vs. Ġle
söndürmeğe çalıĢınız.
Birkaç dakikada yangını söndürmek mümkün olmaz ise yangın yerine gelen
havayı keserek ventilasyonu (hava akımı) kapatınız.
Yangın elbisesi söndürücü olmadan duman geldiği görülen hiçbir kaportayı
açmayınız.
YavaĢ ve alevsiz yangınların için için ve kokusuz olarak zehirli gaz yayar halde
olabileceklerini akıldan çıkartmayınız.
Koruyucu malzeme baret kullanınız yangın alarmı verildiğinde herkes toplanma
mahallinde toplanılacaktır.
Limanda iken derhal sahil güvenlik ve liman otoritesine haber verilecektir.
Gemideki tüm yangın söndürme teçhizatı. Kullanılması ve emergency KaçıĢ
yolları tüm personel tarafından bilinmelidir.
Köprüüstünden yangın ön alarmı alındığında, mesai saatleri içerisinde makine
Dairesi aranır ve makine dairesinde görevli bir makine zabiti tarafından gerekli
araĢtırma yapılır.
Bu kontrol mesai saatleri dıĢında ise nöbetçi makine zabiti tarafından yapılır ve
köprüüstüne durum raporu yerilir.
Eğer yangın varlığı tespit edilmiĢse köprüüstünden alarm yerilir ye tüm personel
toplanma mahallinde toplanır.
Ekipler yangına müdahalede bulunmak üzere yangın çıkan mahalle doğru yerilen
komutla harekete geçerler.
ġekil 1.23: Genel yangın talimatı
47
1.7.4. Personelin Görev ve Sorumlulukları
Solunum cihazının tüpündeki hava miktarı, % 80 kapasitenin altında ise o tüp
kullanmamalıdır.
Cihaz temiz havada takılıp test edilmelidir.
Yangın ekibinden herhangi biri geri çekilmek durumunda kalırsa bütün ekip
geri çekilmelidir.
Yangına girecek personel, kontrol fiĢini kayıt panosuna iĢletmeli ve yangından
çıkarken kontrol fiĢini geri alarak çıktığını tekrar panoya iĢletmelidir.
51
UYGULAMA FAALĠYETĠ Yangın önlemlerini alınız.
ĠĢlem Basamakları Öneriler
Yangın miğferini takınız. Solunum cihazını kuĢanmalı, yangın
miğferini giymelisiniz.
Eldiveni giyiniz. Isı etkisini azaltan eldivenlerinizi
giymelisiniz.
Isıya dayanıklı elbiseyi giyiniz. Isıya dayanıklı elbiseyi giymelisiniz.
Kauçuk tabanlı yangın çizmesini giyiniz. Kauçuk tabanlı yangın çizmesini
giymelisiniz.
Su geçirmez el fenerini kontrol ediniz.
Solunum cihazı testlerini yapınız.
Solunum cihazı silindir basınç testini
yapmalısınız. Vanayı açıp kapatarak
geyci kontrol etmelisiniz.
Tam yüz maskesi basınç testini
yapmalısınız. Maskeyi taktıktan sonra
nefes alıp vererek kontrol etmelisiniz.
Alarm testini yapmalısınız. Basınç
testlerine bağlı olarak sesli ve görsel
uyarı sistemini kontrol etmelisiniz.
Solunum cihazını kuĢanınız.
Solunum cihazını giydikten sonra
aĢağıdakileri kontrol etmelisiniz:
Maske doğru giyildi mi ve sızdırmazlığı
tam mı?
Tüpün düĢük hava seviyesi ikaz düdüğü
çalıyor mu?
Cihazı giyen kiĢi basınç geycini
görebiliyor mu?
Cihazı giyen kiĢinin lamba, balta, sinyal
kartı, kıyafet vb. donanımı tam mı?
Cihazı giyen kiĢiye hatırlatmanız
gerekenler: “Alçak dur, geyci kontrol et,
ikaz düdüğü çalarsa hemen çık."
Görevi hatırlatınız.
UYGULAMA FAALĠYETĠ-1
52
Yangın, parlama-patlama ve gemiyi terk durumlarını içeren bir senaryo oluĢturarak
röle talimi yapınız.
ĠĢlem basamakları Öneriler
Acil durum planı yapınız.
Senaryonuzda yangın ile ilgili acil
durum senaryosuna zaman çizelgesi
eklemelisiniz.
Yolcuların ve personelin acil durumda
korunması için güvenlik önlemlerini
alınız.
Yolcu ve personel yoklaması yapınız.
Talime baĢlamadan önce katılacak olan
herkese görevlerini dağıtmalısınız.
Durum değerlendirmesi yapınız.
Can yeleklerinizi, emniyet
ayakkabılarınızı giymelisiniz.
Role uygulamasını yapınız.
UYGULAMA FAALĠYETĠ-2
53
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Bu faaliyet sonunda kazanımlarınızı aĢağıdaki soruları cevaplandırarak ölçünüz.
AĢağıdaki cümlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlıĢ ise Y yazınız.
1. ( ) Yanmanın oluĢması için sadece yeterli miktarda yanıcı madde ve oksijenin bir
araya gelmesi gerekir.
2. ( ) Hızlı yanmanın belirtileri olan alev, ıĢık ve korlaĢmanın olduğu yanmadır.
3. ( ) Parlama-patlama noktası sıcaklığı, yakıtın üzerinden bir alev gezdirildiği zaman
yakıt yüzeyinde geçici yanmanın (parlamanın) meydana geldiği sıcaklıktır.
4. ( ) Isı, sadece taĢınım ıĢınımla transfer olmaktadır.
5. ( ) Gemilerde yangın yanan maddelerin yaydığı ıĢık ile yayılma imkânı bulabilir.
6. ( ) Yanmayı oluĢturan üç unsur bir araya gelip oksidasyon baĢladıktan sonra devreye
giren zincirleme reaksiyona yangın üçgeni denir.
7. ( ) B sınıfı, yangınların en temel özelliği, kor oluĢturabilmeleridir.
8. ( ) A sınıfı, yangınların temel özelliği korsuz, alevli yanmadır.
9. ( ) C sınıfı, bütan, metan, propan, hidrojen, asetilen, hava gazı gibi yanıcı gazların
çıkardığı yangınlar gaz yangını olarak adlandırılır.
10. ( ) D sınıf, alüminyum, magnezyum, sodyum, potasyum, titanyum, zirkonyum,
lityum, çinko, kalsiyum gibi yanıcı metal ve alaĢımlarının çıkardığı yangınlar metal
yangınları olarak adlandırılır.
11. ( ) Ana güverte yangınlarının genel nedeni; yanıcı yük ve yük iĢlemleri sırasında
sigara içilmesidir.
12. ( ) Sıcak çalıĢma yerlerinde olası bir yangına karĢı yangın söndürücü malzeme ve
ikaz tabelaları bulundurulur.
13. ( ) Yangınların genel nedeni ambarda sigara içilmesi ve kıvılcım çıkartıcı çarpma,
sürükleme, vurma gibi iĢlerin yapılmasıdır.
14. ( ) Ġkaz yazıları; çalıĢma alanındaki devamlı bir tehlikeye dikkat çekmek için
alabandalara yapıĢtırılan malzemedir.
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
54
15. ( ) Akaryakıt taĢıyan tankerlerin çatıĢma, karaya oturma veya aĢırı sıcaklık nedeni ile
tanklardaki yükün yanmasını önlemek için yakıtın üzeri inert-gaz denilen gaz
doldurulur.
16. ( ) Gemiler, inĢa edilirken yangına karĢı korunmak ve yangın çıkması hâlinde
yangının çabuk yayılmasını önlemek için bazı standartlara uyulması gerekmez.
17. ( ) Yangın ihbar sistemi; doğru ve süratli ihbar yapmalı, yer belirtmeli, kolay
kurulmalı, zor Ģartlarda dahi çalıĢmalıdır.
18. ( ) Dedektörlerin sahte ihbarının en önemli sakıncası personeli paniğe sevk etmesidir.
19. ( ) EEBD’ler sadece yangınla mücadele için veya tanklara giriĢ için kullanılmalıdır.
20. ( ) Cihaz kullanılacağı zaman tüp baĢ aĢağı gelecek Ģekilde koĢum takımı sırta
geçirilir ve kemerler takılır. Cihaz, serbest olmayacak fakat hareket kabiliyetini de
engellemeyecek derecede sıkılır.
AĢağıdaki cümleleri dikkatlice okuyarak boĢ bırakılan yerlere doğru sözcüğü
yazınız.
21. Hava içinde % ………….. oranında oksijen bulunması yanma için yeterlidir.
22. Yanıcı maddeler …………………. bileĢiklerdir.
23. Odun, kömür, kâğıt, kumaĢ, ot, çöp, lastik, plastik, vb. katı yanıcıların çıkardığı
yangınlar, …………………………… olarak adlandırılır.
24. Çelikten yapılmıĢ gemilerin çelik yapıları, yangının ………ile yayılmasına sebep
olabilir.
25. Makine dairesinde bulunan yakıt, yağ, yağ emmiĢ maddeler, sıcak yüzeyler, hasar
görmüĢ kısımlar, ısı çıkartan iĢler, kendi kendine tutuĢan maddeler
……………olmaktadır.
26. Gemi içindeki havalandırma kanalları ve kaportalar, ………… yangının yayılmasına
sebep olabilir.
27. Bir yangın sırasında yangın ihbar sisteminin kontrol panelinde …………….. ve
yangının yeri ıĢıkla belirtilir.
28. Yangın elbisesi, insan cildini ………………………………………. her türlü yanma
riskine karĢı koruyan ısıya dayanıklı ve su geçirmez elbisedir.
55
29. Solunum cihazı maske ünitesinde nefes verme valfi, hava almayı düzenleyen sarfiyat
valfi mevcuttur. Sarfiyat valfi maske içindeki basıncı her zaman yüksek tutarak
herhangi bir sızıntıda atmosfer akıĢının maske ……………. doğru olmasını sağlar.
30. Yangını ilk gören kiĢinin yapacağı ……………………………………….. olmalıdır.
AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.
31. Bir yangın unsurunun gerçekleĢmesi için aĢağıdakilerden hangisine gerek yoktur?
A) Yanıcı maddeye gerek yoktur.
B) Oksijene gerek yoktur.
C) Karbonmonoksite gerek yoktur.
D) Isı kaynağına gerek yoktur.
E) Zincirleme reaksiyona gerek yoktur.
32. AĢağıdakilerden hangisi bir gemideki ısı veya kıvılcım çıkartan kaynaklardan
değildir?
A) Açık alevler
B) Elektrik
C) Radyasyon
D) Kızgın yüzeyler
E) Kıvılcım
33. Bir yangın sonrası meydana gelen ürünlere aĢağıdakilerden hangisi dâhil edilemez?
A) Isı
B) Ses
C) Zehirli gazlar
D) Duman
E) IĢık, alev
34. Hafif metal yangınlarına su iĢlenmesinin en büyük dezavantajı aĢağıdakilerden
hangisidir?
A) Korozyon etkisidir.
B) Fiziki değiĢikliklere uğramasıdır.
C) Reaksiyondur.
D) Çökme tehlikesine sebep olmasıdır.
E) Suyun buharlaĢmasıdır.
35. AĢağıdakilerden hangisi yangın yerindeki tehlikelerden değildir?
A) Yayılma
B) Uzun süre bekleme
C) Elektrik tehlikesi
D) Çökme
E) Isı, IĢık
56
36. Yangında A, B, C, D harfleri tek baĢlarına aĢağıdakilerden hangisini ifade eder?
A) Hortum tipleri
B) Yanma türleri
C) Yangın türleri
D) KKT çeĢitleri
E) Hiçbir Ģey
37. Odun, kömür ve plastik gibi maddeler hangi tür yangın sınıfına girer?
A) Elektrik yangınlarına
B) Gaz yangınları
C) Sıvı yangınları
D) Metal yangınları
E) Katı türü yangınları
38. AĢağıdaki yanıcı maddelerden hangisi, D sınıfı yangınların içinde yer alır?
A) Magnezyum
B) Odun
C) Bütan
D) Mazot
E) Yağlı boya
39. Yanıcı sıvı yangınları ne tür yangınlardandır?
A) D sınıfı
B) C sınıfı
C) B sınıfı
D) A sınıfı
E) E sınıfı
40. Yangının yayılan yöntemleri aĢağıdakilerden hangisinde doğru sıralanmıĢtır?
A) DolaĢım, aktarım, ıĢıma
B) IĢıma, radyasyon, temas
C) IĢıma, temas, dolaĢım
D) Konveksiyon, temas, dolaĢım
E) Temas, dolaĢım, konveksiyon
41. AĢağıdakilerden hangisi iyi bir yangın ihbar sisteminde bulunan temel elemanlardan
biri değildir?
A) Duman dedektörü
B) Kontrol paneli
C) Alev dedektörü
D) Yağlama yağı sıcaklık dedektörü
E) Siren dedektörü
57
42. AĢağıdaki dedektörlerden hangisi ambarlarda kullanılmaz?
A) Alev dedektörü
B) Duman dedektörü
C) Isı dedektörü
D) Hararet dedektörü
E) Gaz dedektörü
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
58
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
Uluslararası denizcilik standartlarına uygun olarak gemide yangınla mücadele
edebileceksiniz.
Tersanede veya limandaki bir gemiye ya da itfaiye merkezine gidiniz. Yetkili
kiĢiye araĢtırma konunuzu belirterek izin isteyiniz. Yangında kullanılan taĢınır
söndürücülerin neler olduğunu, yangında kullanılan sabit sistemlerin neler
olduğunu, yangınla mücadelenin nasıl yapıldığını, röle talimlerinin ne olduğunu
araĢtırınız.
Edindiğiniz bilgileri öğretmeniniz ve arkadaĢlarınızla paylaĢınız.
2. YANGINLA MÜCADELE TEÇHĠZATLARI
Gemilerde, yangın söndürücüler haricinde, yangınla mücadelede kullanılan teçhizata
yangın ekipmanı denir.
2.1. Gemi Yangınlarına Müdahalede Kullanılan Korunma
Teçhizatları (Araç Gereçler)
Bu teçhizatlar kiĢisel olmayan, yangın durumunda görevli olan kiĢinin kullandığı
malzemelerdir.
2.1.1. Hortumlar
Genellikle yangın hortumlarının iç kısmı yani astar kısmı sentetik kumaĢtan, dıĢ kısmı
ise kauçuk sentetik karıĢımı koruyucu kılıftan imal edilir. Hortumların görevi, yangın
istasyonlarından aldıkları basınçlı suyu yangın bölgesine taĢımaktır.
Hortumda bulunması gereken özellikler:
Uzun ömürlü olmalıdır.
Esnek olmalıdır.
Toplanması ve istifi kolay olmalıdır.
Basınca, asit ve diğer kimyasal maddelere karĢı dayanıklı olmalıdır.
Yangın hortumları, baĢka amaç için kullanılmamalıdır (yıkama vs.) . Hortumlar, çeĢitli
Ģekilde toplanarak istif edilir. Hortumlar toplanmadan önce içindeki suyun iyice boĢaltılması
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
ARAġTIRMA
ÖĞRENME KAZANIMI
59
gerekir. Gemi yangın röleleri yapılırken role cetvelinde belirtilen görev taksimine uygun
olarak hortumların taĢınması sırasında ekip hâlinde görev yapılır. Bu ekip nozulcu, hortum
taĢıyıcılar olmak üzere en az iki kiĢiden oluĢmalıdır. Uygulamalar sırasında hortum üzerinde
basınçlı su (en az 6 bar) varken hortum kesinlikle serbest bırakılmamalıdır. Aksi takdirde
yangın hortumu kamçı etkisi ile çevreye ve insanlara ölümcül zararlar verebilir.
Resim 2.1: Hortumlar
Katlama Ģekilleri Ģunlardır:
Yangın hortumlarının katlama usulü ile toplanması: Bu istifte diĢi uç üstte,
erkek uç altta kalacak Ģekilde katlama yapılır. Böylece erkek ucun yangın
istasyonuna irtibatı kolay olur hem de diĢi uç kolayca çekilip yangın bölgesine
düğümlenmeden götürülebilir.
ġekil 2.1: Yangın hortumlarının katlama usulü ile toplanması
Yangın hortumlarının Hollanda usulü (dutch roll) toplanması: Bu istifte
diĢi uç üstte erkek uç altta kalacak Ģekilde katlama yapılır. Böylece erkek ucun
yangın istasyonuna irtibatı kolay olur.
ġekil 2.2: Yangın hortumlarının Hollanda usulü toplanması
60
Yangın hortumlarının rulo usulü toplanması: Bu istifte diĢi kaplin içeride
kalacak Ģekilde, hortum yuvarlanarak toplanır. Bu sistemin avantajı, erkek uç
istasyona bağlandıktan sonra diĢi uç yuvarlanarak kolayca yangın bölgesine
ulaĢtırılır.
ġekil 2.3: Yangın hortumlarının Rulo istif yapılması
2.1.2. Nozullar (Lanslar)
DeğiĢik tiplerde olmasına rağmen nozullar hortum ucundan çıkan suyun Ģiddetini
arttırır. Nozullar, hortumların ucundaki diĢi kapline girerek kilitlenecek Ģekilde imal
edilmiĢlerdir. ÇeĢitlerine göre çok değiĢik fonksiyonları olan nozullar (aplikatör), suyun
çeĢitli Ģekillerle yangına sevk edilmesini sağlar. Bu durum nozulların üzerinde bulunan ayar
parçaları ile gerçekleĢtirilir. Yani su basıncı azaltılıp çoğaltılabileceği, yağmurlama veya jet
sistemi gibi suyun yangına istenilen biçimde ulaĢması sağlanabilir.
Resim 2.2: Çok amaçlı nozulllar / lanslar sis nozulu (lansı)
Nozullar ve nozullardaki ayarlar kullanılırken iki hususa çok dikkat edilmesi
gerekir:
Jet etkisi: Hortum ve nozuldaki su basıncı zaman zaman değiĢebilir. Bu
duruma silkeleme etkisi denir. Nozul ucundan çıkan su, geri tepme yaparak
hortumun tutulmasını zorlaĢtırabilir. Hortumu tutan kiĢiler buna çok dikkat
etmelidirler. Aksi takdirde hortum kontrolden çıkabilir.
Kamçılama: Hortum ve nozullar kullanılırken elden kaçırılmamaya dikkat
edilmelidir. Hortum, elden kaçarsa nozuldan çıkan basınçlı suyun etkisiyle
kamçı gibi sağa sola çarpar. Bu durum ciddi yaralanmalara ve ölümlere sebep
olabilir.
61
2.1.3. Kaplinler ve Kaplin Bağlantıları
Kaplin, hortumları birbirine veya hortumları yangın istasyonuna bağlayan ara bir
parçadır. Kaplin, birbirine bağlanan iki parçadan oluĢur. Bu iki parçadan biri diĢi, diğeri
erkek parça olarak adlandırılır. DiĢi parça, yaylı damakları sayesinde erkek parçayı kilitleme;
erkek parça ise diĢi parçanın içine girebilme özelliklerine sahiptir. Bunların su sızdırmazlığı
araya konan conta ile sağlanır.
Resim 2.3: Kaplinler
2.1.4. Yangın Devresi Vanası
SOLAS gereği gemi yangın role cetvelinde belirtilen görev taksimine uygun olarak
yangın devresi vanasında görevli personel, uygulamalar esnasında nozulcudan gelecek olan
“Vanayı aç.” talimatını duyduktan sonra yangın devresi vanasını yavaĢ yavaĢ açmalı
devredeki basıncı hortum üzerinde kademeli olarak dağıtmalıdır. Bu uygulama ile yangın
hortumu üzerindeki suyun jet etkisi ortadan kaldırır. Yine nozulcudan alınan “Vanayı kapat.”
talimatını duyduktan sonra da yangın devresi vanasını açarken olduğu gibi yavaĢ yavaĢ
kapatır. Bu uygulamada yangın hortumunun silkeleme etkisi ortadan kaldırır.
Resim 2.4: Yangın vanası
Deniz suyu ile yangın söndürülürken dikkat edilmesi gereken hususlar:
Yangın istasyon valfi, jet tesiri göstereceğinden yavaĢ açılmalıdır.
Yangın istasyon valfi veya nozul ayarı çabuk kapatılmamalıdır, silkeleme tesiri
gösterir.
Hortum sürüklenerek taĢınmamalıdır. Hasar görür.
Basınçlı su hortumu elden bırakılmamalıdır, etrafa veya kullanıcıya
kamçılayarak zarar verir.
Kaplinler yere fırlatılmamalıdır. Hasar görür.
62
2.1.5. Yangın Battaniyesi
Yağ tavası yangınında olduğu gibi sıvı yanıcıların bulunduğu kaplardaki yangınlarda
yangın battaniyesi kullanmak uygun bir yöntem olarak kabul edilmektedir.
Battaniyenin üst kenarı elleri korumak amacı ile eller içeride kalacak biçimde geriye
doğru katlanır. Kollar yana doğru açılarak battaniye yüzü, sıcak ıĢıması ve alevden
koruyacak biçimde önde tutulur sonra öne adım atılır. Yangının battaniye ile örtülmesinden
sonra yanan yerin altında ateĢ ya da piĢirme kaynağı varsa bu kaynak kapatılarak yangının
çıktığı yer, soğumaya bırakılır. Eğer battaniye zamanından önce yerinden kaldırılırsa sıcaklık
nedeniyle yangın yeniden baĢlayabilir.
ġekil 2.4: Yangın battaniyesi ve kullanılması
2.1.6. Yangın Ġstasyonu
Yangın istasyonu içinde yangın vanasını, hortumunu ve nozulunu bulunduran bir
dolaptır. Kasaraların dıĢındaki istasyonlarda yangın vanası bulunmazken istasyonlar
vanaların yakınına konur.
Resim 2.5: Yangın Ġstasyonu
2.1.7. Yangın Pompası
Ana ve acil durum yangın pompaları denizden su alarak sisteme basınçlı su veren
pompalardır. Esas olarak baĢka amaçla kullanılmaz. Gemide acil durum yangın pompasının
dıĢında en azından iki tane yangın pompası bulunması gerekir ancak yangın devresine bağlı
safra (Ballast) pompası ikinci yangın pompası olarak değerlendirilebilir.
63
ġekil 2.6: Gemide yangın pompalarının yeri
Makine dairesinde bulunan her bir yangın pompası aynı anda iki hortumun su jetine
yeterli su verebilmelidir. Acil durum yangın pompaları makine dairesinde çıkabilecek
yangınlar düĢünülerek makine dairesinin dıĢarısına konulur.
Resim 2.6: Yangın pompası
2.2. Gemilerde Yangınla Mücadelede Kullanılan KiĢisel Donanımlar
Yangın ile mücadelede kullanılan ekipmanlara genel olarak yangın ekipmanı
(Firemans Equipment) (FE) adı verilir.
KiĢisel donanım, yangınla mücadele eden kiĢinin giydiği malzemedir. Bunlar:
Isıya dayanıklı elbise,
Isıya dayanıklı yangın eldiveni,
Kauçuk tabanlı yangın çizmesi,
Yangın miğferi,
Su geçirmez el feneri,
Yangın baltası,
64
Acil durumlarda dumanlı ortamdan kaçıĢ için kullanılan solunum teçhizatıdır
(Emergency Escape Breathing Device) (EEBD).
2.2.1. Isıya Dayanıklı Elbise
Yangın elbisesi, insan cildini aĢırı ısı, alev ve kızgın stimin (buhar) doğuracağı her
türlü yanma riskine karĢı koruyan, ısıya dayanıklı ve su geçirmez elbisedir.
Resim 2.7: Alüminyum ısıya dayanıklı elbise
2.2.2. Isıya Dayanıklı Yangın Eldiveni
Eldivenlerin en önemli özelliği; insanı ısıya ve elektrik çarpmalarına karĢı
korumalarıdır. Amyantlı ve alüminyum malzemelerden imal edilenleri vardır.
Resim 2.8: Yangın eldiveni
2.2.3. Kauçuk Tabanlı Yangın Çizmesi
Yangın çizmelerinin kauçuk ve lastik malzemeden yapılmıĢ olanları vardır. Bunların
en önemli özelliği; gemi sacının yüksek ısısını ve elektrik akımına karĢı iletken olmaması ve
su geçirmez özelliğidir.
65
Resim 2.9: Yangın çizmesi
2.2.4. Yangın Miğferi
Ġngilizce adı “helmet” olan ve yangında insan kafasını ani çarpmalara ve ısıya karĢı
emniyetle koruyacak Ģekilde imal edilmiĢ, darbelere dayanıklı miğferlerdir.
Resim 2.10: Yangın miğferi
2.2.5. Su Geçirmez El Feneri
Yangın feneri, bunu kullanarak yangınla mücadele eden kiĢinin en az üç saat süresince
karanlık ve dumanlı çevresini aydınlatabilecek özellikte yapılmıĢ, su geçirmez el feneridir.
Resim 2.11: Emniyet lambaları
2.2.6. Yangın Baltası
Yangın baltası, yangınla mücadele eden kiĢinin metal yüzeyler üzerinde geniĢ
delikler açmasında, metalleri kesmede, kıvırma ve kilitleri kırmada kullanılır. Yangın
baltaları özel bir sandık içinde muhafaza edilir.
66
Resim 2.12: Yangın baltası
2.2.7. Acil KaçıĢ Solunum Cihazı EEBD(Emergency Escape Breathing Device)
Acil durumlarda dumanlı ortamdan kaçıĢ için kullanılan solunum teçhizatıdır.
Dumanlı ortamdan geçebilmek için kullanılan taĢınabilir kiĢisel hava solunum cihazıdır.
Tüm gemiler yaĢam mahalli içinde en az iki adet EEBD bulundurmalıdır. Makine dairesinde
yangın sırasında her zaman kolaylıkla görülebilecek, çabuk ve kolaylıkla eriĢilebilecek
yerlerde bulundurulmalıdır. Konulduğu yerler makine dairesinin yapısı, makine dairesinde
kaç personel çalıĢtığı göz önünde bulundurularak tespit edilmelidir. EEBD’lerin adedi ve
yerleri yangın kontrol planında gösterilmelidir.
EEBD’ler sadece tehlikeli ortamlardan kaçıĢ için kullanılmalıdır. Yangınla mücadele
için veya tanklara giriĢ için kullanılmamalıdır.
EEBD’lerin içinde en az on dakika yetecek kadar hava olmalıdır. BaĢlıklarının önü
Ģeffaf olup net görüĢ sağlamalı, aleve dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. Kullanılırken eller
boĢta kalmalıdır.
Resim 2.13: Acil kaçıĢ solunum cihazı EEBD (Emergency escape breathing device)
Resim 2.14: EEBD (Emergency escape breathing device) giyilmesi
67
Yangın ekipmanları gemide:
Bir sandık içinde toplu vaziyette olmalıdır.
Rutubetten ve sıcaktan uzak tutulmalıdır.
Kolay ulaĢılabilecek yerde bulunmalıdır.
Yangın olasılığının düĢük olduğu yerlerde tutulmalıdır.
En az 2 takım olarak bulundurulmalıdır.
2.2.8. Solunum Cihazları
Ġlk bağımsız solunum cihazı 1864 yılında GALIBERT adlı bir bilim adamı tarafından
icat edilmiĢtir. Bu cihaz, keçi derisinden imal edilmiĢ bir torbanın içine sıkıĢtırılmıĢ hava
doldurulmasından ibarettir ancak bu cihazın kullanılma süresi 8-9 dakikayla sınırlıdır. Daha
sonra daima basınç altında tutulan oksijen tüpleri imal edilmiĢtir.
Yangın ortamındaki oksijen yetersizliği, yangını söndürmeye çalıĢanların karĢı
karĢıya kaldıkları tehlikelerden biridir. Bir kiĢi oksijensiz kalırsa önce Ģok sonra bilinç
kaybı, devamında ise ölüm meydana gelir. Bu riskin gerçekleĢmemesi için yangın söndürme
görevinde bulunan kiĢiler, yangın solunum cihazı kullanır. Yangın solunum cihazı, yangınla
mücadele eden kiĢinin oksijensiz, zararlı gazların bulunduğu ortamda nefes almasına
yardımcı olan sıkıĢtırılmıĢ hava solunum cihazıdır.
Solunum cihazı maske ünitesinde nefes verme valfi, hava almayı düzenleyen sarfiyat
valfi mevcuttur. Sarfiyat valfi, maske içindeki basıncı her zaman yüksek tutarak herhangi bir
sızıntıda atmosfer akıĢının maske içinden dıĢına doğru olmasını sağlar. Böylece maske içine
duman veya gaz giriĢi önlenmiĢ olur. Tüp üzerinde redüksiyon valfi ve tüpteki hava
azaldığında ıslık Ģeklinde ikaz veren düdük bulunur ayrıca kullanıcının her an tüpteki havayı
kontrol edebileceği geyç mevcuttur. Tüp ve maske teferruatı koĢum takımına monte edilerek
giyilir. Her tüpte solunum havasının en az 1200 Ɩ olması ve cihazın toplam ağırlığının 16 kg’ı
geçmemesi gerekir.
Duman maskeleri yangın olan mahalle girdiğinizde hayatı idame ettirecek havayı
sağlamasının yanı sıra maskesi sayesinde sizi dumandan ve zehirli gazlardan koruyacaktır.
Deneyimli personel, tüpteki havayı ritmik ve sabit bir solunum ile uzun süre kullanabilir.
Deneyimsiz kiĢilerin alıĢtırma yapması gerekir.
Kullanılan havayı en aza indirmek için:
Sık sık alıĢtırma yapınız, zor durumlarda bile maske giyme talimi yapılmalıdır.
Cihazın kullanımı tam öğrenilmelidir.
Kontrollü nefes alınmalıdır. Sık nefes almak ve panik, tüp kullanma süresini
azaltacaktır.
Uzun sakal maskenin sızdırmazlığını etkiler.
Gemideki tüm mahaller -Yangın anındaki görüĢ, dumandan dolayı çok
düĢecektir-iyi tanınmalıdır.
68
YaĢ, sağlık durumu, sigara kullanımı, ruhsal durum ve çalıĢma oranı kullanılan
hava miktarını etkileyecektir.
2.2.8.1. Solunum Cihazlarının ÇalıĢtırılması
Cihaz kullanılacağı zaman tüp baĢ aĢağı gelecek Ģekilde koĢum takımı, sırta geçirilir
ve kemerler takılır. Cihaz, serbest olmayacak fakat hareket kabiliyetini de engellemeyecek
derecede sıkılır. Sonra tüpün dolu olup olmadığı kontrol edilir. Zorunluluk yoksa kısmen
kullanılmıĢ tüpler kullanılmaz. Daha sonra silindir valfi yarım açılarak maske takılır ve
kuĢaklar sıkılarak sızdırmaz hâle getirilir. Silindirin valfi tamamen açılır, birkaç kez derin
derin nefes alınarak emiĢ valfinin çalıĢıp çalıĢmadığı kontrol edilir. Sonra silindir valfi
kapatılarak maske içindeki basınç düĢürülür ve düĢük basınç alarmının çalıp çalmadığı
kontrol edilir. Bu arada emiĢ yapılarak maskenin sızdırma yapıp yapmadığı kontrol edilir.
Tüm bu kontroller, 1 dakika içinde tamamlanır ve sonuç olumlu olduğu takdirde cihazın
kullanımına geçilir. Kullanım süresi, kullanıcının yaptığı iĢe ve ciğerlerinin kapasitesine
bağlı olup ortalama 45 dakikadır. Cihaz düĢük basınç alarmı verdiğinde 10 dakika içinde
tüpler değiĢtirilmelidir.
ġekil 2.7: Solunum cihazının kısımları
2.2.8.2. Solunum Cihazının Kısımları
Basınçlı havayı muhafaza eden silindir (Hava tüpü),
Tüpteki basınçlı havayı, solunuma uygun basınca düĢüren düzenleyici (aparat)
(regülatör),
Solunum maskesi,
Solunum cihazı koĢum takımı,
Alarm sistemi veya basınç göstergesidir.
Basınçlı havayı muhafaza eden silindir (Hava tüpleri): Farklı kapasitelerde
imal edilmekle birlikte en az 1200 Ɩ serbest hava tutabilmeli ve taĢınabilir
olmalıdır. Ayrıca solunum cihazının iki adet de doldurulabilir yedek tüpü
69
bulunmalıdır. Solunum tüpleri, baĢka tüpler ile karıĢtırılmaması için gri renge
boyanır. Omuza takılacak koĢum takımları ise siyah beyaz renklerden
yapılmıĢtır. Tüpler tamamen boĢaltılmaz, içinde pasa sebep olmamak için bir
miktar basınçlı hava bırakılır.
Solunum aygıtları ile ilgili bilgiler; aĢağıda belirtilen biçimde, hiçbir silinme
olmadan bilgi kartları eyerine (koĢum takımında) yazılır:
Gemi sahibinin adı
Geminin adı
Aygıtların tipleri
Aygıt sayısı
Bilgi kartının ayrı bir bölümünde yer alacak diğer bilgiler
Solunum aygıtlarını takanların adları
Tüp basıncı
Ġçeride kalınacak süre
Solunum aygıtları takarak yangın ile mücadeleye gönderilenlerin kartlarının üzerine
aĢağıda belirtilen bilgiler yazılır. Bu bilgileri yazma sorumluluğu yangın alanına giriĢ yeri
kontrol zabitine aittir.
Solunum aygıtlarının alarmlarının çalma zamanları kontrol çizelgesinden saptanır.
ġekil 2.8:Tüp (solunum cihazı) bilgi kartı
Basınç düĢürücü aparat (Regülatör)
Bu aparat, tüp içinde bulunan basınçlı havanın solunabilir basınca düĢürülmesini
sağlar, yüze takılan maskeye irtibat ettirilmiĢtir. Tek aĢamalı veya iki aĢamalı basınç
70
düĢürücü olmak üzere iki çeĢidi vardır. DıĢarıda bulunan havanın tüpten solunan havaya
karıĢmaması için maskenin çok sıkı bir Ģekilde yüze oturması gerekir. Yine de bu hava
sızdırmazlığının sağlanması tam olarak mümkün değildir. TaĢıyıcının dıĢarıdaki kirli
havadan etkilenmemesi için yüz maskesi içindeki hava basıncının dıĢarıdaki hava
basıncından biraz daha fazla olması gerekir.
Yüz maskesi (Solunum maskesi): Yüz maskeleri, markalarına bağlı olarak
ufak tefek değiĢiklikler gösterir ama bütün yüz maskelerinde bir solunum valfi,
bir haberleĢme imkânı bulunmaktadır. Yüz maskelerinde yüze takılan bir iç
maske daha bulunmaktadır. Bu iç maskenin iki amacı vardır:
Solunumla dıĢarıya çıkardığımız CO2 i tekrar solumamızı engeller.
Maske içindeki havanın kirli hava ile karıĢmasını önler.
Alarm sistemi veya basınç göstergesi: Yüz maskelerine basınç düĢtüğünde
alarm verecek sistem monte edilmiĢtir. Alarmın devreye girmesi, taĢıyıcının 10
dakikalık havası kaldığı anlamına gelir. Bu durumda cihazı taĢıyan personel,
yangın bölgesinden çıkarak tüpünü değiĢtirmelidir.
Resim 2.15: Yangın solunum cihazı
Tüplerin kullanım süresinin hesabı: Emniyetle kullanma süresi = Basınç
altındaki havanın hacmi (Ɩitre) /40 - emniyet süresi V(Ɩ) /40 – t = T
Örnek
1800 litrelik bir tüp
(1800/40) - 10= 35 dakika
Bu örnekte tüp, 35 dakika normal bir Ģekilde düdük ötmeye baĢladıktan sonra da 10
dakika emniyetli kaçıĢ için kullanılacaktır.
Hava süresini belirleyen etkenleri açıkladık. Normal bir insanın hava kullanımı
dakikada 40 litredir. 10 dakikalıkta bir emniyet payı koyulursa;
71
Gemide mevcut tüpler 6 litre su hacmi ve 300 bar basınçta doldurulur. Bu durumda
tam dolu bir tüpte 6 * 300 = 1800 Ɩ solunum havası mevcuttur. 10 dakikalık emniyet payı
400 Ɩ .
1800 - 400 = 1400 Ɩ dakikada kullanılan hava 40 Ɩ olunca 1400/40 = 35 dakika
Yaptığımız hesaba göre gemimizde bulunan tüplerin kullanım süreleri 35 dakikadır,
diyebiliriz.
Tüpü kullanacak kiĢi; kendisinin ve baĢkalarının emniyeti ve riskleri en aza
indirmek için aĢağıdaki hususlara özen göstermelidir:
% 80’den da az (geyç değeri 240 bar) dolu olan bir tüpü ekip amiriniz
size kaç dakikalık hava olduğunu söylemedikçe kullanılmamalıdır.
Cihazı açık havada giyilmelidir.
Bölmeye tüp ile giriĢte en az 2 kiĢi olması gerekir.
Cihazı kullanan kiĢinin mutlaka haberleĢme kurallarını iyi bilmesi
gerekir.
Mutlaka baret giyilmelidir.
Bölmeye giriĢ ile ilgili kayıtlar ekip amirinde olmalıdır.
Cihazın giyilmesi esnasında 1 kiĢi mutlaka yardımcı olmalı ve gerekli
kontrolleri yapmalıdır.
Can halatı ile haberleĢme: Solunum cihazı giyen kiĢinin can halatını;
1 (bir) kez çekiĢinin anlamı Ġyiyim.
2 (iki) kez çekiĢinin anlamı Can halatını boĢ koyun ya da kaloma verin.
3 (üç) kez çekiĢinin anlamı Yukarı geliyorum ya da çıkıyorum.
4 (dört) kez çekiĢinin anlamı Beni çekin.
5 (beĢ) kez çekiĢinin anlamı Bana bir halat gönderin, anlamlarına gelir.
Can halatını tutan kiĢinin can halatını;
1 (bir) kez çekiĢinin anlamı Ġyi misin? Durumun nasıl?
2 (iki) kez çekiĢinin anlamı Yukarıya çok geldin.
3 (üç) Kez çekiĢinin anlamı Yukarıya gelmeye hazır ol.
4 (dört) kez çekiĢinin anlamı Yukarıya gel.
5 (bir) kez çekiĢinin anlamı Dur. Sana halat gönderiyorum,
anlamlarına gelir.
2.3. Gemi Yangınlarına Müdahalede Kullanılan Sabit Söndürme
Sistemleri
Gemilerde en etkin ve en kapasiteli olan söndürücüler sabit yangın söndürme
sistemleridir. Büyük yangınlarla mücadelede sabit sistemler kullanılır. TaĢınabilir yangın
söndürücüler, yeni baĢlayan küçük yangınlar için kullanılmaktadır.
72
Sabit yangın söndürme sistemlerinde aranan özellikler:
Sabit sistemde kullanılan maddeler zehirli gaz çıkarmamalıdır.
Sistemdeki söndürme maddesinin miktarı, yangınla mücadele edilecek
alana yeterli olmalıdır.
Sistemdeki boru devresinde yeteri kadar kontrol valfi bulunmalıdır.
Sistemdeki söndürücü gaz ise gazın yanan bölüme otomatik değil,
manuel basılmalıdır.
Sistemin kullanılma talimatı kaptan ve kaptanın yetkili kıldığı kıdemli
zabit tarafından verilmelidir.
Sabit söndürücü sistemler:
Karbondioksit sabit söndürme sistemi,
Halon sabit söndürme sistemi,
Köpük üreten sabit söndürme sistemi,
Su sabit söndürme sistemi,
Emercensi jeneratörler, yangın pompaları ve sintine pompaları,
International Shore Connection (Uluslararası Sahil Bağlantısı) ,
Kimyasal tozlar ile çalıĢan sistemler Ģeklinde sıralanabilir.
2.3.1. Karbondioksit Sabit Söndürme Sistemi
2.3.1.1. CO2 (Karbondioksit)
Kapalı bölümlerde oluĢan yangınları söndürmek için kullanılan karbondioksit gazı,
yüksek basınç altında çelik tüpler içinde sıvı olarak depolandığı gibi gemilerin özelliğine
bağlı olarak alçak basınç altında ve büyük tanklar içinde de bulundurulabilir. CO2’in
özellikleri Ģunlardır:
CO2 yangını, yangın çevresindeki hava ve oksijenin yerini değiĢtirerek
söndürür. Böylece tutuĢmayı engeller. A, B, C yangınlarında kullanıldığı gibi
elektrik yangınlarında da çok iyi bir söndürücüdür.
Sıvı CO2 havaya bırakıldığında hacminin 450 katı kadar geniĢler. Bu genleĢme
sırasında çevresinden ısı alarak basıldığı kompartımanın ısısını da süratle
düĢürür.
CO2 havadan yaklaĢık 1,5 kez daha ağır olduğundan yangının üzerini bir
battaniye gibi kaplayarak onun oksijenle iliĢkisini keser. CO2 ile bir
kompartımanın yangını söndürülecekse önce bu bölüm tamamen kapatılarak
hava giriĢi önlenmelidir.
Karbondioksit gazının etkili bir söndürücü hâline gelmesi için hava ile % 20
nispetinde karıĢması gerekir. Bu karıĢım, insan yaĢamı için çok tehlikeli
olduğundan CO2 basılacak bölümlerde kesinlikle insan bulunmamalıdır.
Gemilerde sabit CO2 silindirleri özel bölümlerde muhafaza edilerek bu
bölümlerin periyodik kontrol ve bakımlarının yapılması gerekir. Liman
otoriteleri ve klas kuruluĢları, periyodik olarak gemi yangın söndürme
73
sistemlerini denetler. CO2 sisteminin denetlenmesi, hem tüplerin içindeki gaz
miktarı hem de kumanda mekanizması açısından yapılmaktadır.
Depolanması - 17 °C’de yapılmıĢ sıvı karbondioksit, atmosfere verildiğinde %
46’sı kuru buza dönüĢür. 21°C’de ise yalnız % 25 kuru buza dönüĢür. Meydana
gelen kuru buz - 78 °C’dir.
Karbondioksit, yangın söndürme iĢleminden sonra herhangi bir atık bırakmaz.
Ortamdan gaz hâlinde uzaklaĢır. Böylece elektrik ve elektronik devrelerin
temizlenmesi daha kolay olur.
Karbondioksit, sıcaklık artıĢlarında hızla gaz hâline geçer. Bu durum 65 °C’de
tüpün dayanıklılık basıncı olan 250 bara ulaĢtığı için karbondioksit tüpleri sıcak
mahallerde bulundurulmamalıdır.
Resim 2.16: Sabit CO2 söndürücü
Makine dairesine CO2 gönderimi
Kaptan emri ile makine dairesinde kimsenin kalmadığından emin olunduktan
sonra aĢağıdaki Ģekilde patlatılır:
Havalandırma kapı ve kaportalarını kapatınız.
Yangın durumunda salıverme panosunun kapağını açınız.
Kapak açıldıktan sonra alarm çalmaya baĢlayacaktır ve havalandırma
stop edecektir.
Herkesin makine dairesini terk ettiğinden emin olduktan sonra start
tüplerini açıp her iki valfi dıĢarı doğru çekiniz. CO2 kısa bir süre sonra (2
dk.) makine dairesini dolduracaktır.
CO2 dairesi iskele ana güvertededir. Tüpler CO2 dairesinden manuel olarak da
patlatılabilir.
Makine dairesinde kimsenin olmadığından emin olunuz.
CO2 dairesinde makine dairesine giden devredeki iĢtirak valfini açınız.
74
Resim 2.17: Sabit söndürme sisteminde start ve geciktirme tüpü
Ambarlara ve boyalığa CO2 gönderimi
Nereye CO2 gödermek istiyorsanız köprüüstünde bulunan o bölgeye ait üç yollu valfi
açınız.
Resim 2.18: Sabit söndürme sisteminde köprüüstüne ait üç yollu valf
75
Resim 2.19: Sabit söndürme sisteminde ambar ve boyalığa giden valf
CO2 dairesindeki makineye giden valfin kapalı, ambarlara ve boyalığa giden valfin
açık olduğundan emin olunuz. Daha sonra ne kadar CO2 tüpü patlatılmak isteniyorsa manuel
olarak CO2 odasından patlatılır.
2.3.2. Halon Sabit Söndürme Sistemi
Halon gazı (Gemilerde kullanımı yasaklanmıĢtır.): Halon gazı, halon 1211 ve halon
1301 olarak tanınan halonlu bir hidrokarbon gazıdır. Halon 1211 ve 1301 ozon tabakasına
zarar verdiği için alternatif olarak çevre dostu HCFC gaz karıĢımı ile üretilmiĢtir. A, B ve C
sınıfı yangın risklerinin mevcut olduğu ortamlar için uygundur.
2.3.2.1. Halon Alternatifi Söndürücüler
Yangın söndürücü olarak kullanılan halon alternatifi halojenli hidrokarbonlar, flor,
klor veya brom elementlerinin birini veya birkaçını ihtiva eden, bir veya birkaç organik
bileĢiğin ana bileĢen olarak kullanıldığı elektrik iletkenliği olmayan, kapalı mekânlarda
yangın mahallindeki hacmin tamamen doldurulması suretiyle yangını söndüren gazlardır.
NAF – S3: Hidrokloroflorocarbon (HCFC) zehirliliği olmayan bir maddedir.
“HCFC karıĢım A” olarak geçer. Kompozisyonu; % 82 HCFC – 22
“klorodiflorometan”, % 4,75 HCFC –123 “diklorotrifloroetan”, % 9,50
HCFC –124 “klorotetrafloroetan”, % 3,75 d – limonene “izopropenil – 1 –
metilsiklohekzen” Ģeklindedir.
Ġnergen: ĠNERGEN ; % 52 Nitrojen ( Azot ) , % 40 Argon gibi inert
gazlarla , % 8 karbondioksitten meydana gelen bir karıĢımdır. Ġnergen,
özellikle bilgisayar ve MRI ekranlar gibi çok hassas ve pahalı cihazlarla
donatılmıĢ tıbbi teĢhis ve tedavi odalarında, kütüphane ve müzelerde
kullanılmaya uygundur. GazlaĢma özelliği dolayısıyla açık alanlarda çıkan
yangınlar için koruyucu olarak kullanılamaz. Diğer bütün gazlaĢmıĢ söndürme
maddeleri gibi metal yangınlarında kullanılması uygun değildir.
76
Fm – 200: Heptafloropropan CF3CHFCF3 Ģeklinde olan atık bırakmayan temiz
bir söndürme maddesidir. FM - 200 öncelikle fiziksel yollarla alevden ısıyı
emerek yanma reaksiyonunu sürdüremeyecek kadar alevi soğutmak suretiyle
yangını söndürmektedir. Telekomünikasyon merkezlerinde; güç santrallerinde;
kütüphane, sanat galerileri ve müzelerde; sahil platformlarında; denizcilik
kuruluĢlarında; radar, radyo istasyonlarında; kontrol kulelerinde; TV
stüdyolarında ve film depolarında tercih edilir.
Halokarbonların özellikleri:
Çok yüksek soğutucu etkiye sahiptir.
BoĢaltıldığı ortamlarda kimyasal reaksiyon yanma zincirini kırarak yangını en
etkili ve süratli Ģekilde söndürür.
Kapalı ortamlarda kullanımları etkindir, özellikle elektronik cihazların ve
ekonomik değeri yüksek varlıkların yangın korumasında kullanılır.
BoĢaldıkları ortamda herhangi bir kalıntı bırakmaz.
2.3.3. Köpük Üreten Sabit Söndürme Sistemi
2.3.3.1. Köpük
Daha ziyade “B” sınıfı yangınlarının söndürülmesinde kullanılan köpük, yanan
sıvıların yüzeyinde bir tabaka oluĢturacak Ģekilde uygulanmalıdır. Köpük üreten sıvı,
genellikle iki ayrı orijinden gelmektedir.
Protein orijinli köpükler: Natürel ve organik maddelerden yapılır.
Sentetik orijinli köpükler: Sabun yapımında kullanılan sentetik maddelerden
yapılır.Bunların çeĢitleri aĢağıda verilmiĢtir:
DüĢük geniĢlemeli köpük (1 / 10)
Orta geniĢlemeli köpük (1 / 100)
Yüksek geniĢlemeli köpük (1 / 1000)
Köpüğün söndürücü özellikleri
Köpüğün yangını boğma özelliği: Yangına karĢı köpüğün en etkin
özelliğidir. Köpük, yanan yakıtın üzerini tabaka Ģeklinde örterek oksijen
ile iliĢkisini keser ve yangını boğar.
ġekil 2.9: Yangının boğarak söndürülmesi
77
Köpüğün yakıt buharını absorbe etme (yutma) özelliği: Köpük,
yangın üzerinde bir tabaka teĢkil ettikten sonra yanan satıh üzerindeki
ağırlığı ve yoğunluğu sayesinde yanan yakıtın çıkarttığı buharı yani gazı
absorbe etmektedir (Yutmaktadır).
ġekil 2.10:Yangının gaz emdirilerek söndürülmesi
Köpüğün su buharı üretme özelliği: Köpük, yanan yüzey üzerinde bir
tabaka oluĢturduktan sonra bazı köpük zerrecikleri parçalanarak suya
dönüĢür. Yüzeydeki sıcaklık nedeni ile su stim (buhar) oluĢturur. Bu
buhar, yanan kompartımandaki oksijeni yutmaktadır.
ġekil 2.11: Stim (buhar) üreterek yangın söndürmek
Köpüğün soğutucu özelliği: Köpük yanan yüzeyi kapladıktan sonra
yüzeydeki ısıyı da absorbe ederek (emerek) yani sıcaklığın düĢmesine ve
yanıcı gazın buharlaĢmasına engel olarak yangının sönmesini
sağlamaktadır.
ġekil 2.12: Yüzeyi soğutarak söndürme
Köpüğün kompartıman sıcaklığını bölgeden uzaklaĢtırma özelliği: Yüzeye yayılan köpük, kompartıman içinde yanan alevlerin doğurduğu
ısıyı geri yansıtarak yani yanan yüzeye temasını önleyerek yangının
çabuk sönmesini sağlamaktadır.
78
ġekil 2.13: Isıyı yansıtarak söndürme
Köpüğün elde edilmesi
Köpük elde etmek için çok çeĢitli yöntemler kullanılmaktadır. En yaygın olarak
kullanılan yöntem, emme ile köpük elde etme prensibidir. Bu sistemde emme prensibi ile
köpük özü karıĢtırılır. Fakat sistemin ucuna açıktan hava alabilen bir de nozul monte
edilmiĢtir. Böylece hava, su ve köpük özü sistemde birleĢmekte, nozulun ucundan köpük
elde edilmektedir.
ġekil 2.14: Hava, su ve köpük özü ile köpük elde edilmesi (KarıĢık sistem)
Resim 2.20: Köpük arabası
Su: Köpük yapmada su en önemli ögedir. Günümüzde kullanılan modern
köpük özleri her kalite su ile karıĢarak köpük oluĢturabilmektedir. Köpük
elde etmek için yeterli miktardaki basınçlı suyun karıĢtırıcıya verilmesi
gerekir.
79
Köpük özü: Köpük üreten sıvı, genellikle iki ayrı orijinden gelmektedir.
Bunlar:
Protein orijinli köpükler: Natürel ve organik maddelerden yapılır.
Sentetik orijinli köpükler: Sabun yapımında kullanılan sentetik maddelerden
yapılır.
Köpük üretiminde kullanılan konsantre sıvı, üç kategoriye ayrılır:
DüĢük geniĢlemeli sıvı (10 kat geniĢleyen)
Orta geniĢlemeli sıvı (100 kat geniĢleyen)
Yüksek geniĢlemeli sıvı (1000 kat geniĢleyen)
Hava: Atmosferde %78 oranında azot, %21 oranında oksijen, %1
oranında su buharı ve diğer gazlar bulunur.
KarıĢtırıcı (mikser-melanjör): Doğru oranda su ve köpüğün karıĢmasını
sağlayan ve nozula veren parçadır.
Resim 2.21: KarıĢtırıcı (mikser)
Nozul (lans): Köpüğün havayla karıĢtırılarak basınçlı olarak yangına
sevk eden parçadır. Köpük nozulları iki guruba ayrılır:
o Standart nozullarlar: El yardımı ile pülverize köpük elde
edilebilir. Bu tür nozullar, jet sistemi ile tazyikli köpük üretir.
o DeğiĢik mekanik parçalarla donatılmıĢ nozullar: Bu tür nozullar
ile istenirse tazyikli köpük veya sprey köpük üretilebilir.
Resim 2.22: Köpük nozulu
80
Not: Ne tür nozul kullanılırsa kullanılsın baĢlangıçta nozuldan köpük gelmeyebilir.
Bunun için köpük ile yangına müdahale edilirken köpük gelinceye kadar nozul yangına
yöneltilmemelidir.
ġekil 2.15 Köpüğün yangında kullanılması
Köpüğü yangında kullanma yöntemleri
Havaya doğru püskürtülerek yanan yüzeye yavaĢça inmesi sağlanır.
Yanan yakıtın arkasındaki perdeye çarptırılarak yanan yüzey üzerine
yavaĢça yayılması sağlanır.
Eğer ortam müsait ise önce yanmayan yere püskürtülür sonra yine
yavaĢça yanan yüzeye yayılması sağlanır.
Resim 2.23: Yangın Ģiddetine göre köpüğün yangında kullanılması
Köpük ekipmanlarının bakımı -tutumu
Köpüğün paslandırıcı özelliği nedeniyle kullanılan bütün donanım, iĢ bittikten sonra
temiz su ile yıkanmalıdır. Her kullanıĢtan sonra ekipmanlar kontrol edilerek eksikleri
saptanmalı ve kullanılan konsantre (yoğunlaĢtırılmıĢ) köpük özleri yeniden temin
edilmelidir.
81
2.2.4. Su Sabit Söndürme Sistemi
Su, mükemmel yangın söndürme özelliklerine sahip en yaygın ve en ucuz söndürme
maddesidir. Donma noktasının (0 ºC) biraz üstündeki, kaynama noktasının (100 ºC) biraz
altındaki sıcaklıklarda hortum ve borularla kolayca taĢınabilir. Su, sabit sistem
devrelerindeki ve hortum çıkıĢındaki nozulların fonksiyonlarına göre kolayca Ģekil alabilir.
Uzak mesafelere ulaĢabilmeyi, soğutmayı, parçalayarak, katı maddelerin içine çok rahat bir
biçimde sızarak, ısıyı düĢürüp söndürmeyi gerçekleĢtirir.
Resim 2.24: Yangında Solid (kesintisiz) suyun kullanılması
Su yangında pülverize olarak kullanıldığında;
Su damlacıkları ile ortaya çıkan büyük su yüzeyi, ısı alma kapasitesini
artırır.
Yoğun bir sprey bulutu oluĢturarak yanma bölgesi de sınırlandırılabilirse
girmesi muhtemel olan oksijeni azaltarak yanmayı azaltır veya tamamen
söndürür.
Yanan yüzeylerde buhar bulutu oluĢturarak kaplama/boğma özelliği
gösterir.
Resim 2.25: Yangında Pülverize (sprey) suyun kullanılması
Bunları yapabilmek için kullanılan ekipmanların uygun ve yeterli, kullanıcının bu
konuda eğitim görmüĢ uzman bir kiĢi olması gerekir. Örneğin, akaryakıt yangınında zorunlu
olarak su ile müdahale gerektiğinde eğer solid su ile müdahale edilirse yangın alanının
geniĢleyeceği, pülverize su kullanıldığında ise söndürülmese bile geniĢlemeyi önleyip
82
yangının belirli bir sahada kontrol altında tutulacağı, uygulayıcılar tarafından bilinmelidir.
Su, dikkatli kullanılmazsa “B” sınıfı (petrol türevli) yangınların daha da Ģiddetlenmesine
neden olabilir.
2.2.4.1. Sprinkler Devreleri (Otomatik Yağmurlama Sistemi)
Yağmurlama sistemleri genelde geminin yaĢam bölümleri için kullanılır. Sistem,
hidrofor ile çalıĢır ve sistemde tatlı su kullanılır. Hidrofor tankı basınçlı su ile doludur. Bir
yangın çıktığında 70 derece sıcaklıkta nozul ağızları açılarak devreden gelen basınçlı suyu
pülverize Ģekilde yangına püskürtmeye baĢlar. Devredeki basıncın düĢmesi ile hidrofor
pompası devreye girer ve devredeki basıncı daimi olarak yüksek seviyede tutar.
Aynı zamanda otomatik alarm devresini de uyaran bu sistem, yangın alarmının
devreye girmesini de sağlamaktadır.
Gemilerde tatlı su, kısıtlı miktarda bulunduğu için sprinkler sisteminde deniz suyu ile
çalıĢan ikinci bir bölüm bulunmaktadır. Gerek manuel gerekse otomatik olarak devreye
girebilen deniz suyu devresi, sistemdeki tatlı su bittiği zaman çalıĢacak Ģekilde ayarlanmıĢtır.
ġekil 2.16: Otomatik springler devresi
2.2.4.2. Emercensi Jeneratörler, Yangın Pompaları ve Sintine Pompaları
Deniz suyu yangın devreleri
83
Çıkan yangının türü ne olursa olsun, yangın geniĢleyip bütün gemiyi tehdit edecek
boyuta doğru gidiyorsa elimizdeki en ekonomik ve en kapasiteli söndürücü sadece ve sadece
deniz suyudur. SOLAS–74 kuralları gemilerde ana yangın söndürücünün deniz suyu
olduğunu kabul etmiĢtir.
SOLAS–74. Konvansiyonu; deniz suyu devreleri, yangın istasyonları, hortum ve
nozullar, valfler, kalplinler, deniz suyu yangın pompaları, emercensı jeneratörler ve
emercensi deniz suyu pompalarının nicelik nitelik ve kapasiteleri hakkında kurallar
koymuĢtur. Bir gemi inĢa edileceği zaman geminin tipine, boyutlarına ve taĢıyacağı yüke
uygun olan deniz suyu devrelerinin o geminin özelliğine ve ihtiyacına cevap verecek sayı ve
kapasitede olmasını mecbur tutmuĢtur.
Acil durum (emergency) Jeneratörleri
Acil durum jeneratörü makine dairesinden bağımsız genelde filika güvertede bulunur.
Acil aydınlatma, köprüüstü haberleĢme ve seyir cihazlarının beslenmesi, acil dümen
donanımının beslenmesi, acil durum yangın pompasının çalıĢması iĢlevlerini yerine getirir.
Acil yangın pompaları
Ana ve acil durum yangın pompaları denizden su alarak sisteme basınçlı su veren
pompalardır. Gemide en az iki tane bulunması gerekir. Tek pompa varsa safra (Ballast)
devreleri ile irtibatlandırılır ve gerektiğinde sisteme safra pompalarından basınçlı su
sağlanabilir. Ana yangın pompaları aynı anda iki hortumun su jetine yeterli su
verebilmelidir. Ana yangın pompaları, makine dairesinde bulunur. Ayrıca makine dairesinde
çıkabilecek yangınlarda kullanılmak üzere makine dairesinin dıĢına da acil durum pompası
konulur.
2.2.5. Sintine Pompaları
Monitörler
Helikopter güvertesinde olan yangınlarda ve diğer gemilerde çıkan yangınlara
müdahale maksatlı yüksek su basma kapasitesine sahip nozullardır.
Resim 2.26: Monitörler
84
Su boruları
Gemiler, makine dairesinden bütün güvertelere ve yaĢam mahallerine ulaĢacak Ģekilde
deniz suyu yangın devreleri ile donatılmıĢtır. Çelik borudan imal edilen bu devrelerin
ebatları, geminin büyüklüğüne, yangın pompasının kapasitesine ve ulaĢtığı bölüme uygun
olmalı ve bu uygunluk uluslararası klas kuruluĢlar tarafından kabul edilecek düzeyde
olmalıdır.
Yangın istasyonları ve hidrantlar
Yangın devresinin ana fonksiyonu, yangın istasyonlarına basınçlı deniz suyu
taĢımaktır. Yangın istasyonunun görevi ise devredeki bu basınçlı suyu kendisine bağlanacak
hortumlar ile yangın bölgesine sevk etmektir. Bir ucundan bir flenç ile yangın devresine
bağlanmıĢ olan yangın istasyonu, diğer ucundan bir kaplin ile yangın hortumuna
bağlanabilecek durumda olup ortasında bir valf bulunan, ara parçadır.
Resim 2.27: Yangın istasyonu ve hidrantlar
2.2.6. International Shore Connection (Uluslararası Sahil Bağlantısı)
Gemilerde yangın çıkması ve geminin kendi imkânlarıyla söndürülemeyeceğinin
anlaĢılması durumunda veya gemi sahildeyken yangın çıkması durumunda liman
itfaiyesinden yardım istenir. ÇalıĢtırılamayan pompalar, yetersiz personel gibi nedenler ile
liman itfaiyesine ihtiyaç duyulur. Liman itfaiyesi rıhtımlarda bulunan yangın
vanalarından suyu alır ve gemi yangın devresine, gemideki uluslararası standart sahil
bağlantısından verir. Liman itfaiyesinin irtibat bilgisi, gemi limana geldiğinde kaptana
iletilir. Limandaki bir yangında derhâl liman itfaiyesi haberdar edilir. Uluslararası, sahil
bağlantısı (International Shore Connection) denilen özel ara bağlantı parçasının gemilerde
bulundurulması yine SOLAS–74 kuralları gereğidir.
Resim 2.28: Uluslararası sahil bağlantısı ve IMO sembolü
85
2.2.7. Sabit Kuru Kimyevi Toz Devreleri
Bu sistemler, daha ziyade gaz taĢıyan tankerlerde ve diğer tankerlerde güverte
yangınları için kullanılır. Sistem, kimyasal tozların (Glutex) nitrojen gazı ile sürülmesi
esasıyla çalıĢır.
Resim 2.29: Sabit kuru kimyevi toz devresi
2.2.7.1. ABC Tozları
Mono amonyum fosfat [(NH4H2PO4), üre] potasyum bikarbonat ve amonyum sülfat
(NH4SO4) maddeleridir. ABC tozları, alevli yangınları ve yüzeysel kor yangınlarını
söndürür. Daha derin olan korlu yangınlar, yanmaya devam eder ve yangının yeniden
alevlenmesine neden olabilir. Kor yangını tozu da denilen ABC tozları ile geri ateĢlenme
engellenir.
ABC tozları, sıcak bölgelerde tutulmamalıdır. ABC tozunun esasını oluĢturan
monoamonyum asidik olan bir maddenin alkollü bir kuru kimyasalla karıĢması, ısınma ile
birlikte karbondioksit bırakmaya baĢlar. Bu nedenle söndürme cihazlarının patladığı
görülmüĢtür.
Resim 2.30: Sabit kuru kimyevi toz devresi
86
2.2.7.2. BC Tozları
Sodyum bikarbonat, potasyum bikarbonat ve potasyum klorür tozlarıdır. BC tozları,
yangın alanına verildiğinde reaktif maddelerin aralarına girerek yüzeysel bir Ģekilde etki
yapar. Yani engelleme yolu ile söndürmeyi gerçekleĢtirir.
Toz; azot, karbondioksit veya havanın yardımı ile hortum ve borular üzerinden
prematik olarak dıĢarı itilebilmelidir. BC tozları aĢındırıcı ve pas etkisi özelliklerine sahip
olmamalıdır. Kuru tozun tozlara hassas sistemlerin yangınlarında kullanılması uygun
olmayabilir. Örneğin, bilgisayar sistemleri vb.
Kimyasal tozlu söndürücüler zehirli değildir ancak dar bir yerde çok miktarda tozlu
minimax kullanılırsa tozlar; burun, boğaz ve gözlerde tahriĢlere neden olabilir. Bu söndürücü
“B” sınıfı yangınlarda kullanıldığı zaman yangın söndükten kısa bir süre sonra tekrar
parlayabileceğinden ani alevlenmenin insanlara zarar vermemesi için daima tedbirli
olunmalıdır.
Resim 2.31: Sabit kuru kimyevi toz devresi
2.2.7.3. D Tozu (Hafif Metal Tozları)
Özel imal edilmiĢ tozlardır. Yüksek ısıya dayanıklıdır. Genellikle (NaCl, KCI, BaCl2,
NaB4O4) melamin, üre maddesi, fosfat camı, grafit petrakokundan meydana gelmiĢtir.
Söndürme etkisi boğma etkisine dayanır. Yanan metalin üzerine serpilerek oksijen
giriĢi engellenir ancak sıvı sodyumun söndürülmesinde bazı zorluklar kendini belli eder. Bu
toz sıvı sodyuma sıkılırsa o zaman toz sıvı sodyumun içine çekilir ancak sodyum doyduktan
sonra etkili olur. Onun için bu tip söndürmelerde grafit içeren söndürücüler kullanılır.
Boğma etkisine sahiptir hafif metal yangınlarında (Mg, Na, K, Ti) kullanılır.
87
Resim 2.32: D Tozu
2.2.7.4. Kuru Kimyevi Tozların Söndürme Özellikleri
Boğma etkisi
Erime noktası düĢük olan (150 – 180°C) bu tozların alev ile temasında meydana gelen
metafosfork asit (HPO3), katı yüzeyler üzerinde camsı bir tabaka meydana getirmekte ve
korlu yanan A sınıfı yangınlarda oksijen ile teması kesmektedir.
Soğutma etkisi
Kuru kimyevi tozun soğutucu etkisi, yangınları çabuk söndürmede etkili değildir.
Kuru kimyevi tozları dekompoze etmek için gerekli ısı enerjisi, maddelerin söndürme
yetenekleri ile ilgilidir. Sonuç olarak maddenin kimyasal aktif hâle gelebilmesi için bütün
kuru kimyevi maddeler ısıya duyarlı olmalı, yani ısıyı yutmalıdır.
Radyasyon yalıtımı
Kuru kimyevi tozun püskürtülmesi alev ile yakıt arasında bir toz bulutu meydana
getirir. Bu bulut; yakıtı alev tarafından yayılan sıcaklığa karĢı bir ölçüde yalıtır.
Zincir kırma reaksiyonu
Kuru kimyevi tozların yangın söndürücü özellikleri büyük oranda zincir kırma
reaksiyonuna bağlıdır. Zincirleme yanma reaksiyonuna göre yanan bölge içinde serbest
radikaller vardır ve yanmanın devam etmesi için bunların birbirleriyle reaksiyona girmeleri
gerekir. AteĢ üzerine kuru kimyevi tozların dökülmesi, reaktif parçacıkların birleĢmesine ve
zincirleme yanma reaksiyonu sürdürmelerine engel olur.
2.2.8. Yangın Söndürme Topu
88
AteĢle temasa geçtiği andan itibaren üç saniye içinde kendiliğinden aktif duruma
geçerek yangını söndürür. Basit bir Ģekilde topun ateĢin içine ya da yangın riski taĢıyan
bölgeye atılması yeterlidir.
Resim 2.33: Yangın söndürme topu
2.2.9. Kum
Yanıcı maddelerin oksijenle iliĢkisinin kesilerek söndürülmesinde kullanılır. Kullanma
anında kumun yanıcı maddeyi tamamen örtmesi sağlanmalıdır.
2.2.10. Yangın Bombası
Yangının meydana geldiği ortamdaki oksijeni yok ederek yangının kendiliğinden
sönmesini sağlayan cihazın içine konulan CO2 tüpleri, yangının olduğu yere doğru ateĢlenir,
tüplerin orada yaptığı patlama ile havasız ortam sağlanır ve ateĢin sönmesine yardımcı olur.
Resim 2.34: Yangın bombası
2.2.11. TaĢınabilir (portatif) Yangın Söndürücüleri
TaĢınabilir yangın söndürücüler tip ve markalarına bağlı olarak çeĢitli kısımlardan
meydana gelir.
2.2.11.1. Tüp Yapıları
TaĢınabilir söndürücülerin tüpleri genellikle çelik silindirden yapılmaktadır. Bu
silindir, gerek iç kısmından gerekse dıĢ kısmından paslanmaya karĢı dayanıklı olmalıdır.
Bazı ülke standartlarına göre taĢınabilir söndürücüler tipine uygun olarak çeĢitli renklere
boyanmıĢtır.
89
ġekil 2.17: Sündürücü rengine göre tipleri
Türkiye’deki taĢınabilir yangın söndürücülerin rengi daima kırmızıdır Yangın
söndürücünün sınıfı, üzerine yazılmıĢ veya markalanmıĢtır. Sabit söndürücülerde olduğu gibi
taĢınabilir söndürücüler de yangının cinsine uygun olarak kullanılır.
2.2.11.2. ÇalıĢtırma Mekanizması
Tüpün içindeki söndürücüyü yangına püskürtmeye yarayan mekanizmadır. Bu
mekanizma çarpma ve karıĢtırma yolu ile çalıĢan ve tüpün içinde bir basınç meydana
getirecek tipte olabileceği gibi tüpün içindeki söndürücüyü kontrollü bir Ģekilde boĢaltan
tetik veya kol sistemine de sahip olabilir. Çarpma sisteminde tüpün içindeki söndürücü
bitinceye kadar boĢaltılır. Tetik veya kol sisteminde ise söndürücü istenildiği kadar
kullanılır.
2.2.11.3. Basınç Üretme Sistemi
Basınçlı gaz üreten kartuĢ: TaĢınabilir söndürücünün tüpü içinde basınç oluĢturmak
için iki ayrı sistem vardır:
DıĢtan basınçlı (T serisi)
TaĢınabilir söndürücünün basıncını dıĢtaki tüp sağlar. Bu tüpün içinde azot veya CO2
gazı bulunur. TaĢınabilir söndürücünün çalıĢması dıĢtaki bu tüpün valfinin açılmasından
sonra ana tüpte (taĢınabilir söndürücüde) basınç oluĢur. Bu basınç, taĢınabilir söndürücüdeki
maddeyi basınçlandırarak hortum ucundaki nozulun yangın bölgesine yönlendirilmesi
sonucu otomatik olarak dıĢarı fıĢkırır.
90
Resim 2.35: DıĢtan basınçlı (T serisi)
Ġçten basınçlı kartuĢ (S serisi)
Bu sistemde yaklaĢık 33 barlık basınç üretebilecek CO2 kartuĢu, çalıĢtırma baĢlığının
hemen altına yerleĢtirilmiĢtir. Bu sitemin en çok kullanılan çeĢidi 2 aĢamalı bir operasyon
sonucunda çalıĢır. Önce emniyet pimi çekilir ve tetiğe basılır. Böylece tüpün içinde basınçlı
söndürücü oluĢur sonra da sistemdeki valfin açılması ile basınçlı söndürücü boĢaltma borusu
yolu ile dıĢarıya fıĢkırır.
ġekil 2. 18: Ġçten basınçlı kartuĢ (S serisi)
Basınçlı tüp
Bu sistemde tüpün içinde yaklaĢık 10 barlık basınç bulunmaktadır. Bir kol veya tetik
vasıtası ile tüpün ağzı açıldığında zaten basınçlı muhafaza edilen söndürücü, otomatik olarak
dıĢarı fıĢkırır. Bazı tüplerin üzerine takılan basınç göstergesi ile içerideki basınç, kontrol
edilebilir. Su ve köpüklü taĢınabilir yangın söndürücüler kullanıldıktan sonra gemide
doldurulabilir. Ancak CO2 ve halonlu taĢınabilir yangın söndürücüler, imalatçı firmalar
tarafından doldurulur.
91
ġekil 2.19: Ġçten Basınçlı tüp
2.2.11.4. Emniyet Tertibatları
Bütün taĢınabilir yangın söndürücülerin kaza ile yani istenmeden çalıĢır hâle
gelmelerini önleyici tertibatları bulunur. Yangına müdahale etmeden önce bu tertibatın
devreden çıkarılması gerekir aksi takdirde taĢınabilir söndürücü çalıĢmaz.
ÇeĢitli emniyet tertibatları Ģunlardır:
Emniyet pimi (kullanılmadan önce çekilmelidir.),
Emniyet mandalı (Genellikle patlatma butonunun altına monte edilir.),
Emniyet kilidi (Kullanılmadan önce boĢaltılmalıdır.),
Hortum ve nozulun engelleyici pozisyonları (Bazen taĢınabilir yangın
söndürücünün ucunda bulunan hortum veya nozul bağlandığı yerden taĢınabilir
söndürücün çalıĢmasını engeller. Hortum ve nozullar yerinden çıkartılmaz ise
taĢınabilir söndürücü çalıĢmaz.).
ġekil 2.20: TaĢınabilir söndürücünün çalıĢtırılması
2.2.12. TaĢınabilir Yangın Söndürücülerin ÇeĢitleri
TaĢınabilir yangın söndürücüler, yangın türüne bağlı olarak çeĢitli tip ve kapasitede
imal edilmiĢtir. ÇeĢitleri:
92
CO2’li taĢınabilir yangın söndürücüler,
Sulu taĢınabilir yangın söndürücüler,
Köpüklü taĢınabilir yangın söndürücüler,
Kimyasal tozlu taĢınabilir yangın söndürücüler,
BCF’li taĢınabilir yangın söndürücüler Ģeklinde sıralanabilir.
2.2.12.1. CO2’li TaĢınabilir Söndürücüler
Kapasitesi: 1 – 7,5 kg arasında,
Kullanılma süresi: 10 – 30 saniye,
Kullanılma mesafesi: Etkili olacağı mesafe 2 m’dir.
ġekil 2.21: CO2 li taĢınabilir söndürücü
Kullanımı: CO2 zehirli olmamakla birlikte havaya karıĢma miktarı fazla olduğu
takdirde insanı boğucu özelliği vardır. CO2’in hava ile yoğunlaĢma miktarını
ölçmek kolay olmadığı için eğer CO2 yangını söndürüyorsa insana da zarar
verebilecek yoğunluktadır. Bu yüzden kendimizi emniyete almalıyız.
2.2.12.2. Sulu TaĢınabilir Yangın Söndürücüleri
Kapasitesi: 9 litre,
Kullanılma süre: 60–90 saniye,
Kullanılma mesafesi: Etkili olacağı mesafe 3 m maksimum 8 m’dir.
ġekil 2.22: Sulu taĢınabilir söndürücü
93
Kullanımı: Yanan maddeler eğer bir yükseklik teĢkil ediyorsa söndürme
iĢlemine yanan maddenin dibinden baĢlanır. Yanan maddelerin arasında suyun
basıncı ile etrafa dağılacak kâğıt gibi kolay uçacak maddeler varsa bu durum,
yangının etrafa yayılmasına sebep olabilir. Böyle durumlarda suyun jet etkisi
yapmayacak Ģekilde yangına sevk edilmesi gerekir.
2.2.12.3. Köpüklü TaĢınabilir Söndürücüler
Kapasitesi: 6–50 litre,
Kullanılma süresi: 60–90 saniye,
Kullanılma mesafesi: Etkili olacağı mesafe 3 – 5 m’dir.
ġekil 2.23: Köpüklü taĢınabilir söndürücü
Kullanımı: Zehirli olmamasına karĢın gözle teması hâlinde gözü tahriĢ edebilir.
Böyle durumlarda göz, bol su ile yıkanmalıdır.
2.2.12.4. Kimyasal Tozlu TaĢınabilir Yangın Söndürücüleri
Kapasitesi: 1–50 litre,
Kullanılma süresi: 15 – 40 saniye,
Kullanılma mesafesi: 3 – 4,5 m’dir.
ġekil 2.24: Kimyasal Tozlu TaĢınabilir Yangın Söndürücüleri
Kullanımı: Bu taĢınabilir yangın söndürücüler kullanılırken yangının bütün
çevresine en kısa Ģekilde püskürtülmelidir. Böylece tozların çıkartacağı
kimyasal bulut kolayca yangının sönmesine etken olacaktır. Tozlu taĢınabilir
94
yangın söndürücüler kullanılırken rüzgâr arkaya alınmalıdır. Böylece tozun
rüzgâr yardımı ile de yangına sevki sağlanmıĢ olacaktır. Yangın söner sönmez
taĢınabilir yangın söndürücü stop edilmeli ancak yeniden alevlenme ihtimali
göz ardı edilmemelidir.
2.2.12.5. BCF’Ii TaĢınabilir Söndürücüler
Kapasitesi: 0,5–70 kg,
Kullanılma süresi: 10 – 20 saniye,
Kullanılma mesafesi: Etkili olacağı mesafe 2–3 m’dir.
ġekil 2.25: B.C.F ’Ii taĢınabilir söndürücülar
Kullanımı: BCF’li taĢınabilir söndürücüler, kimyasal etki yaparak alevi
söndürür ancak bu gaz, atmosferdeki ozon tabakasını deldiği için
kullanılmasının yasaklandığı unutulmamalıdır.
Bazı durumlarda BCF’li söndürücüler, baĢ ağrısı gibi hafif hastalıklara neden
olabileceği gibi bu gazdan çok miktarda solunulması insanı tehlikeye de sokabilir. BCF’li
gazların sıcak mahaller ile teması hâlinde zehirli olabilme özelliği vardır. Aynı kimyasal
tozlarda olduğu gibi bu söndürücü ile söndürülen alevin de tekrar tutuĢabileceği göz ardı
edilmemelidir.
2.2.13. Yangın Söndürücüler Hakkında Genel Hatırlatmalar
“A” sınıfı yangınlara kimyasal toz B C F CO2 gibi söndürücüler ile müdahale
edildiği zaman bu söndürücüler devamlı soğutma etkisi sağlamadıklarından
baĢlangıçta yangın sönmüĢ gibi görünse bile tekrar yangın çıkabileceği
varsayılarak diğer söndürücüler ile soğutma iĢlemi yapılmalıdır.
“C” yangınları için de kimyasal toz BCF ve CO2 kullanılmaktadır ancak
yangına neden olan gaz kaynağı izole edilmeden yangının söndüğü
düĢünülmemelidir.
Gemilerde hangi bölümlerde hangi tip yangın söndürücülerin bulunduğu
belirtilmiĢtir, kullanma talimatı iyice anlaĢılmalıdır. Herhangi bir bölümde
yangın ile karĢılaĢan personel; tereddütsüz söndürücüyü kuralına uygun
kullanarak yangını söndürme becerisine ulaĢmıĢ olmalıdır.
Söndürücüler kullanılmadan önce test edilerek kontrol edilmelidir.
95
Söndürücülerde görülebilecek aksaklıklar, hemen gemi kaptanına rapor
edilmelidir.
2.2.14. TaĢınabilir Yangın Söndürme Cihazlarının Bakım ve Kontrolü
Yangın söndürme cihazlarının cinsine göre aylık, altı aylık, bir yıllık, beĢ yıllık, on
yıllık bakım ve kontrolleri yapılır.
Periyot Kontroller
Aylık kontrol
Genel durumu,
Emniyet supabı,
Mühür veya pimi,
Hortum, lans (nozul) ve tetik kontrol edilir.
Altı aylık kontrol Aylık kontrole ilaveten cihaz ve CO2 tüpü tartılır. Kapasitesinin
%10’un altına düĢtüğü zaman yeniden doldurulacaktır.
Bir yıllık kontrol Altı aylık kontrole ilaveten cihazın kapağı açılarak içindeki
maddenin niteliğini kaybedip etmediği kontrol edilir.
BeĢ veya on yıllık
kontroller Cihaz tamamen boĢaltılarak tüpün niteliğini kaybedip
kaybetmediği su basınç testi ile kontrol edilir.
Tablo 2.1: TaĢınabilir Yangın Söndürme Cihazlarının bakım ve kontrolleri
2.2.14.1. Tekerlekli Yangın Söndürücüler
Yangın söndürücülerin büyük olması hâlinde taĢımada güçlük doğuracağından bunlara
tekerlek monte edilmiĢtir. Böylece daha kolay taĢınabilir söndürücüler hâline getirilmiĢtir.
Ancak bu tür söndürücülerin merdivenlerden taĢınması veya birtakım engellerden atlatılması
bazı güçlükler çıkarmaktadır.
Resim 2.36: Tekerlekli yangın söndürücüler
Gemilerde kullanılan tekerlekli söndürücüler:
96
Köpük: 90 litre,
Kimyasal tozlar: 22–75 kg,
B.C.F. : (22–68) kg,
CO2 : (22–45) kg’dır.
Bu tür söndürücüler gemilerde makine dairesinde bulunur.
2.4. Yangınla Mücadele
2.4.1. Yangın Söndürme Prensipleri
Yangın söndürmede temel prensip, yangının klasik tanımı yapılırken belirtilen ve
yanma Ģartı için geçerli olan üç unsurdan birinin (ısı, oksijenin veya yanan maddenin
herhangi birinin) ortadan kaldırılması ya da yanan madde ile havadaki oksijen arasındaki
kimyasal zincir reaksiyonunun kırılması gerekir.
Eğer bir yangın varsa bunu söndürmek için yanmayı meydana getiren unsurlardan en
az birini saf dıĢı ederek söndürme gerçekleĢtirilir.
Soğutarak söndürme (Isıyı azaltma veya ortadan kaldırma):
Su ile soğutma,
Yanıcı maddeyi dağıtma,
Kuvvetli üflemedir.
Havayı kesme (Oksijeni yok etme veya oranını düĢürme):
Örtme,
Boğma,
Oksijeni azaltmadır.
Yanıcı maddeyi ortadan kaldırma:
Yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak,
Ara boĢluğu meydana getirmektir.
Yukarıda saydığımız söndürme prensiplerini tek tek inceleyelim.
2.4.1.1. Soğutarak Söndürme (Isının DüĢürülmesi)
Yanma sırasında yanıcı maddenin ısısı, maddenin cinsine göre yanma ısısının altına
düĢürülürse yanma olayı ortadan kalkacaktır.
97
Yanma ısısını düĢürücü usuller çeĢitli olmakla beraber en çok kullanılanları
Ģunlardır:
Su ile soğutarak söndürme
Su ile soğutma, soğutarak söndürme prensipleri içinde en baĢta gelir. Suyun elveriĢli
fiziksel ve kimyasal özelliği yanında bol bulunması ve ucuz olması nedeniyle en çok
kullanılan yangın söndürme maddesidir. Su ile soğutarak söndürmenin temeli, yanan
maddenin soğutulmasına ve açığa çıkan yanıcı buhar ve gazların azaltılmasına ve
durdurulmasına dayanır.
ġekil 2.26: Soğutma (ısıyı düĢürme)
Su, yanıcı maddeden ısı alarak yanma ısısını düĢürme özelliğine sahiptir. Sıvı
hâldedir. Isı ile temas ettiği takdirde buhar hâline geçer, bu esnada çevreden ısı absorbe eder.
100oC’deki bir gram su, buhar olmak için çevreden 537 kalorilik ısı emer. Yangında
kullanılan suyun ısısı 10-25oC ortam sıcaklığında bulunduğundan 1 gramının emdiği ısı
miktarı yaklaĢık 600 kaloridir. Bu da yanan cisimden emilen ısıdır, yanma ısısını düĢürür.
Böylelikle yanan cismin ısısı buharlaĢan suya aktarılmıĢ olur. Yanıcı madde ısısı
düĢtüğünden yanma olayı da ortadan kalkar. Su, yalnızca soğutma yoluyla değil; aynı
zamanda pülvarize (atomize, yağmurlama) Ģeklinde kullanıldığı zaman oksijeni kesme
özelliğine de sahiptir. Su genellikle ahĢap yangınlarında (A sınıfı) kullanılır ancak ahĢap
yangının çıkıĢ nedeni elektrik ise yanan ortamdaki elektrik akımının kesildiği kesinlikle
tespit edilmedikçe yangın, su ile söndürülmemelidir çünkü su iletken bir maddedir. Su,
yukarıda bahsedildiği gibi pülvarize Ģekilde kullanıldığı takdirde (akaryakıt yangınlarında) B
sınıfı yangınlarda söndürücü olarak kullanılır. Bu konuda havayı kesme bölümünde daha
geniĢ bilgi verilecektir. Su, yangının yayılmasına da engel olmaktadır. Muhtemel bölgelerde-
ki yanmaya müsait maddeler su ile ıslatılarak yanma ısıları düĢürülür.
Yanıcı maddeyi dağıtma
Soğutarak söndürmenin bir baĢka türü de yanıcı maddeyi dağıtmaktır. Yanıcı
maddenin dağıtılması, bir an için daha geniĢ alanı hava ile (Oksijen) temasa geçmesini
sağlayacağından yangının geniĢlemesine neden olacaktır ancak yanan maddenin
dağıtılmasıyla yangından oluĢan toplam ısı bölünecek, yanan cismin bir kütlesine düĢen ısı
azalacak ve yangın yavaĢ yavaĢ sönecektir. Bu tip söndürmelerde dağıtılan yanan maddelerin
çevresinde baĢka bir yanıcı maddenin bulunmamasına dikkat edilmelidir aksi takdirde
98
yangının söndürülmesi Ģöyle dursun yangın daha da büyüyecektir. Genellikle bu tip
söndürmeler, ahĢap gibi kütlesel olan A sınıfı yangınlarda kullanılır. Unutulmamalıdır ki bu
tip söndürmeler anında yangını söndürmez. Zamana bağlı olarak sönme olayı meydana gelir.
Bu tip söndürmeler, yangının yayılmasına sebebiyet verdikleri için akaryakıt yangınlarında
kati surette kullanılmaz.
Kuvvetli üfleme
Yanan madde üzerine kuvvetli olarak üflenen hava, alevin sönmesine ve yanan
maddenin ısısının belirli oranda azalmasına neden olacaktır. Bu tip söndürme ilkesiyle
baĢlangıç yangınlarında baĢarı elde edilebilir (Mum, kibrit, çakmak, bir parça kâğıt alevinin
söndürülmesi gibi). BüyümüĢ ve belirli boyutlara ulaĢmıĢ yangınlarda yeterli söndürmeyi
sağlayacak üfleme veya hava akımı sağlanması pratikte imkânsız olduğundan söndürmeye
yeterli olmayacak bir hava akımının sağlanması da yangını büyüteceğinden ve yayacağından
sakıncalıdır.
2.4.1.2. Havayı Kesme
Yanma olayının meydana gelebilmesi için gerekli üç Ģarttan biri olan oksijen, yanma
esnasında ortadan kaldırılır veya %14’ün altına düĢürülürse yanma olayı ortadan kalkacaktır.
Oksijeni azaltıp ortadan kaldırmaya Yangın Söndürme Usulüne göre havayı kesme denir.
Bu olayı genelde örtme, boğma, oksijeni azaltma Ģeklinde inceleyebiliriz.
Örtme (Yakıtı giderme)
Yanan maddelerin üzerine havayı kesmek (oksijeni ortadan kaldırmak) için örtülen
veya yayılan maddelerle yapılan söndürme iĢlemine örtme denir. Kuru yanıcı madde (katı)
yanıcı madde yangınlarında ve baĢlangıç hâlindeki yangınlarda örtü olarak halı, kilim,
branda, battaniye ve kum gibi maddeler kullanılır. Akaryakıt yangınlarında örtü olarak
köpük, klor, azot, karbonamonyak gibi maddeler kullanılır. Örtü olarak kullanılan
malzemeler, yanan cismin üzerinde bir tabaka teĢkil ederek yangının hava ile temasını keser.
Katı maddeler (halı, kilim, battaniye, kum, toprak vs.) veya kimyasal bileĢikler (köpük
konsantrasyonları veya kuru kimyevi tozlar ) kullanılarak yanan maddenin oksijen ile teması
kesilir. Yakıt kaynağını yok etmek için sıvı ya da gaz akıĢı durdurulur. Mesela doğal gaz
vanasının kapatılması ile yakıt kesilecektir ya da yangının yolu üzerindeki katı yakıt ortadan
kaldırılır.
99
ġekil 2.27: Örtme (yakıtı giderme)
Boğma
OluĢan yangının oksijenle ilgisini önlemek veya yanma için gerekli oksijen oranını
azaltmak amacıyla yapılan iĢlemdir. Bu yöntem, özellikle kapalı veya kolaylıkla kapalı hâle
getirilebilecek yerlerdeki yangınlarda kullanılır. Hava sirkülasyonuna (dolaĢımına) yol
açabilecek bütün açıklıklar kapatılır ve oksijen yenilenememe nedeni ile yangın
kendiliğinden söner.
ġekil 2.28: Boğma (oksijeni giderme)
Oksijeni azaltma
Yanma olayının olabilmesi için diğer Ģartlar yanında oksijenin ortamda %14
nispetinde bulunması gerekmektedir. Hava karıĢımında %21 oranında oksijen
bulunduğundan normal koĢullarda her yerde yanma olayı meydana gelebilmektedir. ġayet
oksijeni ortamda %14’ün altına düĢürürsek yanma olayı ortadan kalkacaktır. Bu esasa
dayanılarak oluĢturulan söndürme prensibine ise oksijeni azaltma yöntemi denilmektedir.
Oksijeni azaltıcı maddeler; kimyevi tozlar, karbondioksit gazı gibi maddelerdir. Bunlar hem
örtme (oksijeni kesme) hem de oksijeni azaltma suretiyle yangınları söndürücü niteliktedir.
2.4.1.3. Yanıcı Maddeyi Ortadan Kaldırarak Söndürme
Yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak sureti ile söndürmede bizzat yanıcı madde ortadan
kaldırılır ya da madde ısıdan korunur veya ayrılır. Bu husus, yanıcı maddeyi ortadan
kaldırmak, yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak, ara boĢluğu meydana getirmek gibi yöntemlerle
uygulanır.
100
Yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak
Bu yöntemle yapılan söndürmelerde bizzat yanan maddelerin ortadan kaldırılması
gerekmektedir. Bu yöntem, genellikle gaz hâlindeki yanıcı maddelerin yangınlarında
etkendir. Örneğin, yanan bir hava gazı veya LPG gazının vanasının kapatılarak yanma
olayına son verilmesi gibi.
Yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak
Katı yanıcı maddenin ana kütleden ayrılması suretiyle yapılan söndürmedir. Bu
konuda yanıcı maddeyi dağıtma izah edilirken geniĢ bilgi verilmiĢtir.
Ara boĢluğu meydana getirmek
Bu yöntem, yangının geniĢlemesini önleyerek zamana bağlı söndürülmesini sağlar.
Yangının rüzgârın etkisiyle yayılmasını önlemek amacıyla yanan kısım ile yanabilecek kısım
arasındaki yanıcı maddelerin ortadan kaldırılması ve böylece oluĢturulan boĢluklara denir.
Örneğin; orman yangınlarında yanan kısım ile yanmamıĢ kısım arasındaki ağaçların
kesilmesi ve otların temizlenmesi, büyük mahalle yangınlarında çevredeki binaların
yıkılması gibi.
2.4.1.4. Zincirleme Reaksiyonu Engelleme
Yanma bölgesindeki mevcut oksijen yoğunluğunu bozmak için birtakım kimyasal
maddeleri (karbondioksit, nitrojen veya halon alternatifi gazlar) boĢaltmak gerekir. Bu
kimyasal gazlar, patlatılıp havanın içinde bulunan oksijen ile yanan madde arasındaki
kimyasal zincir reaksiyonu bozularak yangın söndürülebilir.
Kuru kimyevi tozlar, halojenli hidrokarbonlar gibi bazı söndürme maddeleri, yanıcı
madde ile ısı üretmeyen reaksiyonlar meydana getirerek alev üreten kimyasal reaksiyonu
keser. Alevlenmeyi durdurur. Örneğin, halon gazı uygulandığında halojenlerle reaksiyon
oluĢur ve oksidasyon ani olarak durur. Söndürme maddelerinden bazıları bu yöntemlerden
sadece birini, bazıları ise birkaçını birden kullanarak söndürme etkisi gösterir.
ġekil 2.29: Zincirleme reaksiyonu engelleme
101
Yangınla mücadelede aynı zamanda yan bölme kontrolleri de yapılır. Bu kontrollerde
alt, üst ve yan kompartımanların ısı, duman ve alev durumları kontrol edilir. Yangına
müdahale edilirken gerek duyulursa alttan, üstten ve yandan soğutma yapılır.
2.4.2. A Sınıfı Yangınlara Müdahale
ġekil 2.30:A sınıfı yangın
Bu tür yangınların temel söndürme prensibi soğutma, temel söndürme maddesi ise
sudur.
Su ile soğutma yapılarak ısı, yanma ısısının altına düĢürülebilir.
Su, sis hâlinde kullanılarak hem soğutma gerçekleĢebilir hem de yanıcı
maddenin oksijen ile teması kesilebilir.
Köpük veya kuru kimyasal da kullanılarak yanıcı maddenin oksijen ile irtibatı
kesilebilir.
CO2 kullanılabilir.
2.4.3. B Sınıfı Yangınlara (Kimyasal Yangın) Müdahale
ġekil 2.31: B sınıfı yangın
B sınıfı yangınların temel özelliği korsuz, alevli yanmadır. Bu tür yangınların temel
söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi ise köpüktür.
Köpük en etkili söndürme malzemesidir. Hafifliği sayesinde yanan akaryakıtın
üzerini kaplayarak oksijen ile iliĢkisini keser.
CO2 kullanılabilir.
Su sisi veya kuru kimyasal da yanıcı maddenin oksijen ile iliĢkisinin
kesilmesinde kullanılabilir. Sis, aynı zamanda yanıcı maddenin ısısının
düĢürülmesinde de yararlı olur.
Halon gazının alternatifleri (HCFC) kullanılır. BC tipi kuru kimyevi toz kullanılır.
102
Su, akaryakıttan daha ağır olduğundan bu yangın tipinde kullanılmaz.
2.4.4. C Sınıfı Yangın (Gaz Yangını) Müdahale
ġekil 2.32: C sınıfı yangın
Bu tür yangınlara müdahalede temel prensip örtme ve boğma, temel söndürme
maddesi temel BC tipi kuru kimyevi tozdur.
Ġlk iĢ, gaz devresi üzerindeki vana kapatılır ve yangına sebep olan gaz kesilir.
Yanan tüpler su ile soğutulur, yangın mahallinden uzaklaĢtırılarak üzerine ıslak
battaniye örtülür. Gazın kaynağının ortamdan uzaklaĢtırılmasıyla kalan
yangının tipine göre yangına müdahaleye devam edilir.
Bu tür yangınlarda BCF, CO2, köpük, kuru kimyasal toz kullanılabilir.
2.4.5. D Sınıfı Metal Yangınlara Müdahale
ġekil 2.33: D sınıfı yangın
Bu tür yangınların temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi ve
prensibi ise özel D tipi kimyasal tozdur. D tozu bulunamadığında kum, toprak, grafit tozu ve
soba külü bu amaçla kullanılabilir.
Özel D tipi kimyasal toz ve kum kullanılabilir.
Söndürmede köpük, su (Kuru kimyasal toz ABC kuru toz türü
söndürücüler faydasızdır.) kesinlikle kullanılmaz.
103
SEYYAR SÖNDÜRÜCÜLER VE KULLANIM TABLOSU
Tip Renk kodu Menzili Süre
Yangın
sınıfı Etkileri Kullanma yöntemi Muhtemel tehlikeler
SU Kırmızı Jet 7 m 5 lt/60 sn
A tipi Soğutma
Yangına mümkün
olduğunca alçak durarak
yakınlaĢınız, jet suyu
yangının merkezine
yatay süpürme hareketi
ile tutunuz. Açık sahada
rüzgâr üstünden
yaklaĢınız.
Yağ ve sıvı
yangınlarında
kullanmayınız. Akım
geçen elektrik
cihazları ve kablolarda
kullanmayınız.
KÖPÜK Sarı Jet 5 m 5 lt/ 30 sn
B tipi Boğma ve
soğutma
Alçak pozisyonda
yaklaĢınız, civarda dikey
yüzey var ise köpüğü
dikey yüzeye çarptırarak
sürekli bir akıĢ
sağlayınız. Yatar sahada
nozulu hafif yukarı
niĢanlayıp yatay
süpürme hareketi
yapınız. Yüzeye çarpan
köpük, bir örtü tabakası
oluĢturacaktır.
Akım geçen elektrik
cihazları ve kablolarda
kullanmayınız.
CO2 Siyah Jet 1–2 m 5–10 kg/ 12
sn
A, B ve
C tipi
yangınlar
ın sıvı
formunda
Boğma
Alçak pozisyonda
yaklaĢınız, size en yakın
yerden süpürme hareketi
ile söndürünüz, açık
alanlarda fazla etkili
değildir.
Uygun nozul ile
püskürtülmezse
püskürtme rüzgârı
yangını
Ģiddetlendirebilir.
Patlayıcı gaz olan
ortamlarda tüpü yere
temas ettiriniz,
hortumu izolasyonlu
yerden tutunuz,
kullandıktan sonra
bölmede durmayınız.
KURU TOZ Mavi Jet 4–5 m 3–6 kg / 9
sn
A B C
tipi
Boğma ve
reaksiyon
kırıcı
Alçak pozisyonda
yaklaĢınız, size en yakın
yerden süpürme hareketi
ile söndürünüz.
Tozu teneffüs
etmeyiniz.
Tablo 2.2: Seyyar söndürücüler ve kullanım tablosu
104
UYGULAMA FAALĠYETĠ Yangın eğitim merkezinde yangına su ile müdahale uygulaması yapınız.
ĠĢlem Basamakları Öneriler
Yangını tespit ediniz.
Dumanı gözlemlemelisiniz.
Alevi gözlemlemelisiniz.
Yangını haber vermelisiniz.
Kaplini takınız.
Hortumu açınız.
UYGULAMA FAALĠYETĠ-1
105
Nozulu takınız.
Nozulu uygun bir Ģekilde takmalısınız.
Hortumu taĢıyınız.
Su dolu hortumu ekip hâlinde
taĢımalısınız.
Hortumun içinde basınçlı su var iken
ekibin aynı anda hareket etmesi gerekir.
Su uygulaması yapınız
Solid su elde etmelisiniz.
Pulvarize su elde etmelisiniz.
Yağmur Ģemsiyesi su elde etmelisiniz.
106
Su ile yangın söndürünüz.
A sınıfı yangınlara soğutma ve yanıcı
maddenin kaynağına ulaĢacak Ģekilde su
ile müdahale etmelisiniz.
Hortumu toplayınız.
107
Yangın eğitim merkezinde taĢınır yangın söndürücü ile yangına müdahale
uygulamaları yapınız (TaĢınır karbondioksit, köpüklü, sulu, tozlu yangın söndürücüler ile
yangın söndürünüz.).
ĠĢlem Basamakları Öneriler
TaĢınır yangın söndürücüsünü yerinden
alıp yangın mahalline taĢıyınız.
Mührünü kopartarak pimini çekiniz.
Hortum ve lansı yerinden çıkararak
alevin baĢlangıç noktasına tutunuz.
Söndürücü, yangının çıkıĢ noktasına
püskürtülmelidir.
Tetiğe hızla basınız.
Lansı sağa sola doğru hareket ettirerek
alevlerin daha erken sönmesini
sağlayınız.
UYGULAMA FAALĠYETĠ-2
108
Yangına rüzgâr istikametinde yaklaĢınız
(Rüzgârı arkanıza alınız.).
Yangını önden arkaya, aĢağıdan
yukarıya doğru söndürünüz.
Yangın söndürülürken rüzgâr arkaya
alınmalıdır.
Yakıt akan veya damlayan yangınlarda
yukarıdan aĢağı doğru müdahale ediniz.
Akaryakıt yangınlarında söndürücü,
sızıntının bulunduğu noktaya
tutulmalıdır.
Yangını tamamen söndürünüz.
Kor artıkları varsa su ile
söndürülmelidir.
Yangın tamamen sönmeden alan terk
edilmemelidir.
Kullanılan söndürücüleri doldurmadan
yerine asmamalısınız.
109
Yangın eğitim merkezinde duman dolu bir mahalde yangınla mücadele ediniz.
ĠĢlem Basamakları Öneriler
Yangının olduğu kapalı mahalle giriniz.
Solunum cihazı ile hava soluyarak
kapalı mahalle giriniz.
Solunum cihazını kontrol etmelisiniz.
Solunum cihazını kuĢanınız (Giyiniz.).
Duman dolu kapalı alanda yangına
müdahale ediniz.
Duman dolu bir odada can kurtarma
halatını haberleĢme için kullanınız.
Duman dolu mahalde haberleĢiniz.
Duman dolu bir odada ekip üyeleri ile
hareket ediniz.
Duman dolu mahalden çıkınız.
Bu faaliyet sonunda kazanımlarınızı aĢağıdaki soruları cevaplandırarak ölçünüz.
UYGULAMA FAALĠYETĠ-3
110
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki cümlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlıĢ ise Y yazınız.
1. ( ) Yangın hortumları; içi lastik, dıĢı kumaĢtan yapılan, yüksek basınçta ve yüksek
debide su taĢıyabilen hortumlardır.
2. ( ) Nozul, hortumun yangın devresine bağlanmasını sağlayan parçadır.
3. ( ) Kaplin, suyun basınçlı bir Ģekilde hortumdan çıkmasını sağlayan parçadır.
4. ( ) Yangın baltası, yanan maddenin oksijen ile temasını keserek söndürülmesinde
kullanılan yanmaz bir örtüdür.
5. ( ) Sabit karbondioksit sistemleri, genelde geniĢ hacimli yaĢam yerlerinde kullanılır.
6. ( ) Karbondioksit odalarının kapılarında açıldığında alarmın çalmasını sağlayan
düzenek bulunur.
7. ( ) Sıvı hâlde bulunan karbondioksit serbest bırakıldığında hacminin 45 katı kadar
geniĢler.
8. ( ) Karbondioksit tüplerinin içinde sadece gaz karbondioksit bulunur.
9. ( ) Halon gazının kullanılması SOLAS tarafından kabul görmektedir.
10. ( ) Köpük yanan yakıtın üzerini tabaka Ģeklinde örterek oksijen ile iliĢkisini keser ve
yangını boğar.
11. ( ) Su, sis hâlinde hem yanan maddenin oksijen ile irtibatını keser hem de soğutma
yaparak yangını söndürür.
12. ( ) Üzerine sıkılan su ile yanıcı maddeler soğutulabilir ve ısı, tutuĢma ısısının altına
düĢünce yangın söner.
13. ( ) Yağmurlama sisteminde nozul ağızları 30 derece sıcaklıkta açılarak pulvarize
Ģekilde yangına su püskürtmeye baĢlar.
14. ( ) Uluslararası sahil bağlantısı (Ġnternational shore connection) denilen özel ara
bağlantı parçasının gemilerde bulundurulması yine SOLAS–74 kuralları gereğidir.
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
111
15. ( ) Liman itfaiyesince uluslararası standart sahil bağlantısından gemiye su verilir.
16. ( ) Kimyasal toz sağladığı soğutma ile yanan maddenin ısısını yanma ısısının altına
düĢürür ve yangının sönmesini sağlar.
17. ( ) Yangına baĢlangıçta yapılan ilk müdahalelerde taĢınabilir yangın söndürücüler
diğer adı ile yangın tüpleri kullanılır.
18. ( ) Yangın istasyonu, yangın devresinin geminin her tarafına dağıldığı yerdir.
19. ( ) Yangın tüplerine periyodik bakım yapılır, kullanılmaya hazır tutulur, etiketlenir ve
sertifikalandırılır.
20. ( ) Ülkemizdeki taĢınabilir yangın söndürücüler içindeki söndürücü madde cinsine
göre farklı renklerde boyanır.
21. ( ) Eğer bir yangın varsa bunu söndürmek için yanmayı meydana getiren
unsurlardan en az bir tanesini saf dıĢı ederek söndürme gerçekleĢtirilir.
22. ( ) Yanma olayının meydana gelebilmesi için gerekli üç Ģarttan biri olan
oksijen, yanma esnasında ortadan kaldırılır veya %18’in altına düĢürülürse yanma
olayı ortadan kalkacaktır.
23. ( ) Yanıcı maddeyi ortadan kaldırarak söndürme, yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak
sureti ile söndürmede ya bizzat yanıcı madde ortadan kaldırılır ya da madde ısıdan
korunur veya ayrılır.
24. ( ) Bir yangının söndürülmesinde prensip, mutlaka yanmaya sebep olan unsurların
hepsinin birden ortadan kaldırılmasıdır.
25. ( ) A sınıfı yangın metal haricî katı madde yangınları olup esas söndürücü olarak
köpük kullanılır.
26. ( ) B sınıfı yangınların temel özelliği korsuz, alevli yanmadır. Bu tür yangınların
temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi ise köpüktür.
27. ( ) B Sınıfı Yangın: Bu tür yangınlara müdahalede temel prensip örtme ve boğma,
temel söndürme maddesi BC tipi kuru kimyevi tozdur.
28. ( ) A sınıfı metal: Bu tür yangınların temel söndürme prensibi boğma, temel
söndürme maddesi ve prensibi ise özel D tipi kimyasal tozdur. D tozu
bulunamadığında kum, toprak, grafit tozu ve soba külü bu amaçla kullanılabilir.
29. ( ) Bir gemide yangın alarmının verilmesi üzerine bazı personel role cetvelinde
belirtilen tedbirleri alır.
112
30. ( ) Bir gemide yangın kapalı mahalde ise en az dört kiĢi ile yangın mahalline girilir.
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül değerlendirme ’ye geçiniz.
113
MODÜL DEĞERLENDĠRME Denizde kiĢisel canlı kalmaya yönelik role talimlerini yapınız
KONTROL LĠSTESĠ
Yaptığınız uygulamayı aĢağıdaki değerlendirme ölçeğine göre Evet ve Hayır
kutucuğuna (X) iĢareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Yaptığınız iĢe uygun emniyet tedbirlerini aldınız mı?
2. Yangın miğferini taktınız mı?
3. Isıya dayanıklı elbiseyi giydiniz mi?
4. Kauçuk tabanlı yangın çizmesini giydiniz mi?
5. Eldiveni giydiniz mi?
6. Su geçirmez el fenerini kontrol ettiniz mi?
7. Yangın bölgesini tespit etiniz mi?
8. Yangını tespit ettiniz mi?
9. TaĢınır yangın söndürücüsünü yerinden alıp yangın mahalline
taĢıdınız mı?
10. Mührünü kopartarak pimini çektiniz mi?
11. Hortum ve lansı yerinden çıkararak alevin baĢlangıç noktasına
tuttunuz mu?
12. Tetiğe hızla bastınız mı?
13. Lansı sağa sola doğru hareket ettirerek alevlerin daha erken
sönmesini sağladınız mı?
14. Yangına rüzgâr istikametinde yaklaĢtınız mı (Rüzgârı arkanıza
aldınız mı?)?
15. Yangını önden arkaya, aĢağıdan yukarıya doğru söndürdünüz
mü?
16. Yakıt akan veya damlayan yangınlarda yukarıdan aĢağı doğru
müdahale ettiniz mi?
17. Yangını tamamen söndürdünüz mü?
18. Duman dolu mahalden çıktınız mı?
DEĞERLENDĠRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz.
MODÜL DEĞERLENDĠRME
114
CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1’ĠN CEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ 2 YanlıĢ 3 Doğru 4 YanlıĢ 5 Doğru 6 YanlıĢ 7 YanlıĢ 8 YanlıĢ 9 Doğru 10 Doğru 11 Doğru 12 Doğru 13 Doğru 14 Doğru 15 Doğru 16 YanlıĢ 17 Doğru 18 Doğru 19 YanlıĢ 20 Doğru 21 % 14-16 22 Organik 23 A Sınıfı Yangınlar (Adi Yangın ) 24 Temas Yolu 25 Yangının Çıkmasına Sebep 26 DolaĢım Yolu Ġle 27 Alarm Zilleri Çalar
28 AĢırı ısı, alev ve kızgın stimin (Buhar)
doğuracağı 29 Ġçinden DıĢına 30 HaberleĢme
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1’ĠN ÇOKTAN SEÇMELĠ CEVAPLARI
31 C 37 E
32 C 38 A
33 B 39 C
34 A 40 C
35 B 41 D
36 C 42 D
CEVAP ANAHTARLARI
115
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2’NĠN CEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ 2 YanlıĢ 3 Doğru 4 YanlıĢ 5 YanlıĢ 6 Doğru 7 YanlıĢ 8 Doğru 9 YanlıĢ 10 Doğru 11 Doğru 12 Doğru 13 YanlıĢ 14 Doğru 15 Doğru 16 YanlıĢ 17 YanlıĢ 18 Doğru 19 Doğru 20 Doğru 21 YanlıĢ 22 Doğru 23 YanlıĢ 24 Doğru 25 YanlıĢ 26 YanlıĢ 27 Doğru 28 YanlıĢ 29 YanlıĢ 30 Doğru
116
KAYNAKÇA
AKIN Teoman (Uzak Yol Kaptanı), Gemi Yangınları (Marine fires), ĠTÜ.
Denizcilik Fakültesi, Tuzla/Ġstanbul, 1996.
AKDOĞAN, Refik, Gemilerde Yangın Önleme ve Söndürme Teknolojisi,
(Fire on board ships prevention and extinction technology) Kader Basımevi,
Ġstanbul,1984.
AKDOĞAN, Refik, Ticaret Gemilerinde Gemi adamlarını Kazalara KarĢı
Koruma ve Güvenlik El Kitabı KazĢus, Ajans Ġstanbul, Ġstanbul, 1994.
Uluslararası SözleĢmenin Ġlgili Maddeleri (SOLAS ),1983.
Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri Eğitim Yayınları No: 4, Yangınla Mücadele yeri
ve yılı Yangın Önleme ve Yangınla Mücadele Model Kurs Programı 1.20, IMO.
ĠĢyerleri için yangın güvenlik eğitimi ĠBĠTEM, 2000.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Yang%C4%B1n
http://www.ozelguvenlikdunyasi.com/yangin-siniflari.html (Ahmet SERTKAN
Yangın Uzmanı)
Ġ.T.Ü. Denizcilik Fakültesi Kütüphanesinde kayıtlı bulunan Temel Yangınla
Mücadele konusunu içeren bitirme ödevleri/çalıĢmaları
KAYNAKÇA
Top Related