Deel 3Het tijdperk zonder risico? Uitdagingen voor de toekomst

De financiële crisis, 10 jaar later.Zijn er lessen uit getrokken?

Brussel, 10 oktober 2018Alexandre Francart en Hans DewachterPrudential policy and financial stability

2 / 27

Overzicht van de presentatie

A. De herstructurering van de Belgische financiële sector sinds 20081. Back to basics,2. Back to Belgium

B. Opnieuw een gezonde en robuuste financiële sector in 20181. Afbouw van excessieve hefbomen inherent in bankbalansen…2. Zorgt voor veerkrachtige financiële sector en…3. Ondersteunt de Belgische economie

C. Belangrijke uitdagingen voor de toekomst1. Structurele rentabiliteit van de financiële sector2. Vastgoedmarkten: opbouw van systemisch risico3. Cyber-risico’s4. Digitalisering5. Klimaatsverandering

D. Besluit

3 / 27

De herstructurering van de Belgische financiële sector sinds 2008Back to basics

Back to basics:Belgische banksector heefteen structurele hervormingondergaan sinds de financiëlecrisis

Voor de financiële crisis:Bankmodel gericht opinternationale expansie engefinancierd via korte-termijninternationale en ”wholesale”financiering

Na financiële crisis:Heroriëntatie van de Belgischebanken op haar bancairekernactiviteiten en -markten

4 / 27

De herstructurering van de Belgische financiële sector sinds 2008Back to Belgium

Back to Belgium:Belgische banksector heefteen structurele hervormingondergaan sinds de financiëlecrisis

Voor de financiële crisis:Belangrijke blootstellingen aaninternationale markten englobale risico’s

Na financiële crisis:Belangrijke terugval in debankbalans voornamelijkgebaseerd op een afbouw vaninternationale blootstellingenen/of activiteiten

Blijvende ondersteuning vande kredietverlening en deBelgische reële economie

5 / 27

Overzicht van de presentatie

A. De herstructurering van de Belgische financiële sector sinds 20081. Back to basics,2. Back to Belgium

B. Opnieuw een gezonde en robuuste financiële sector in 20181. Afbouw van excessieve hefbomen inherent in bankbalansen…2. Zorgt voor veerkrachtige financiële sector en…3. Ondersteunt de Belgische economie

C. Belangrijke uitdagingen voor de toekomst1. Structurele rentabiliteit van de financiële sector2. Vastgoedmarkten: opbouw van systemisch risico3. Cyber-risico’s4. Digitalisering5. Klimaatsverandering

D. Besluit

6 / 27

Opnieuw een gezonde en robuste financiële sector in 2018Afbouw van excessieve hefbomen inherent in bankbalansen…

Banken hebben een belangrijke deleveraging en de-risking doorgevoerd door eenaanpassing in hun bedrijfsmodellen die nu meer geörienteerd zijn op standaard bancairefuncties

0

1

2

3

4

5

6

7

8

2005

Q1

2005

Q4

2006

Q3

2007

Q2

2008

Q1

2008

Q4

2009

Q3

2010

Q2

2011

Q1

2011

Q4

2012

Q3

2013

Q2

2014

Q1

2014

Q4

2015

Q3

2016

Q2

2017

Q1

2017

Q4

Evolutie van de hefboom impliciet in de balansvan Belgische banken (in %, 2005 Q1 - 2018Q2)

Kapitaal/Totale activa

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Evolutie van kaptitaalratio tov risico-gewogen activa (in %, 2008 - 2017)

Regulatoire CET1 kapitaalratio

Voor de financiële crisis hieldenbanken slechts € 3 aan inkapitaal per € 100 investeringen

Deze ratio is nu gestegen naarmeer dan € 7 per € 100investeringen

Ook indien rekening wordtgehouden met de kwaliteit vanhet kapitaal en de risicograadvan de activa zijn banken sindsde financiële crisisvoorzichtiger geworden

7 / 27

Opnieuw een gezonde en robuste financiële sector in 2018Zorgt voor veerkrachtige financiële sector en…

► “Solvency stresstest” (startpunt 2016K4)gaat uit van een “adverse” macro scenariomet:● Sterke negatieve groei en lage

inflatie● Abrupte stijging van de rente met

een toename van de sovereignspreads

● Gevoelige daling van huizenprijzen

► Resultaten van stresstests wijzen uit dat de(relatief grote) buffers van de bankenvolstaan om de verliezen op te vangen

SSM stresstests tonen een meer dan gemiddelde blootstelling aan renterisico bijBelgische banken als gevolg van specificiteiten in de balansen;IMF stresstests geven aan dat de Belgische banksector beschikt over voldoende (vrije)kapitaalbuffers om belangrijke macro-financiële schokken op te vangen

Bron: IMF.

8 / 27

Bron: ECB, NBB.

Bancair krediet aan gezinnen en niet-financiële ondernemingen1

(jaar-op-jaar groeivoet, data tot maart 2018)

5

-10

-5

0

5

10

15

20

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Gezinnen

6.3

-10

-5

0

5

10

15

20

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

5.5

-10

-5

0

5

10

15

20

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Niet-financiële ondernemingen Niet-financiële private sector

België Eurogebied

België, gemiddelde voor 2000-2018

Opnieuw een gezonde en robuste financiële sector in 2018… en ondersteunt de Belgische economie

9 / 27

Overzicht van de presentatie

A. De herstructurering van de Belgische financiële sector sinds 20081. Back to basics,2. Back to Belgium

B. Opnieuw een gezonde en robuuste financiële sector in 20181. Afbouw van excessieve hefbomen inherent in bankbalansen…2. Zorgt voor veerkrachtige financiële sector en…3. Ondersteunt de Belgische economie

C. Belangrijke uitdagingen voor de toekomst1. Structurele rentabiliteit van de financiële sector2. Vastgoedmarkten: opbouw van systemisch risico3. Cyber-risico’s4. Digitalisering5. Klimaatsverandering

D. Besluit

10 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomst

Tulpenmanie 1634

Kredietcrisis van1772 Groot-Britanië

Grote depressie 1929-1939

Aziatische crisis 1997

Financiële crisis van2007-2008

Een tijdperk van nul-risico voor financiële crises?

Rol van de toezichthouders en regelgevers:► Opvolgen van de opbouw van macro-financiële risico’s► Voorkomen van financiële crises (zoveel als mogelijk)► Beperken van de impact van financiële crises

11 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstStructurele rentabiliteit van de financiële sector

Winstgevendheid van bankenstaat onder druk

• Omgeving van lage rente begint tewegen op de rente-inkomsten van debanken

• Minder risicoblootstelling impliceertbijna automatisch ook een structureellager rendement. Een kleinerehefboom in de bankbalansen vertaaltzich in een lager rendement op eigenvermogen

• Grote (toekomstige) investeringenomwille van digitalisering

• Een relatief hoge kosten/inkomstenratio omwille van de structuur van deBelgische bankensector

• Lagere winstgevendheid kan optermijn aanleiding geven tot eentoenemende zoektocht naarrendement en mogelijke risico’s voorfinanciële stabiliteit

12 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstStructurele rentabiliteit van de financiële sector

Winstgevendheid van bankenstaat onder druk

• Omgeving van lage rente begint tewegen op de rente-inkomsten van debanken

• Rente op deposito’s neerwaartsbegrensd omwille van een (wettelijke)minimale depositorente op regulierespaardeposito’s

• De lagerenteomgeving begint door tewerken op de rendementen van deactiva die vernieuwd worden

• Sterke concurrentie op bepaaldemarktsegmenten zorgt voorneerwaartse druk op hetinterestniveau van kredieten

• Op lange termijn kan de lage rentewegen op de structurelewinstgevendheid van de banken

13 / 27

Sterke toename van de blootstellingen van de Belgische banksector aan de residentiële(RRE1) en commerciële (CRE2) vastgoedmarkten

Blootstelling van Belgische banksector aan RRE en CRE markten(in miljard euro)

Source: NBB.(1) Residential real estate; (2) Commercial real estate.

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstVastgoedmarkten: opbouw van systemisch risico

14 / 27

0

20

40

60

80

100

120

Letla

ndLi

touw

enSl

oven

iëEs

tland

Slow

akije

Italië

Ierla

ndO

oste

nrijk

Mal

taD

uits

land

Grie

kenl

and

Fran

krijk

Belg

iëSp

anje

Luxe

mbu

rgFi

nlan

dPo

rtuga

lN

eder

land

Cyp

rus

Eurogebied 58.0

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstVastgoedmarkten: opbouw van systemisch risico

Trendmatige opbouw van de schuldgraad van de gezinnen zet zich door, in tegenstelling totde ontwikkelingen in het eurogebied.

0

10

20

30

40

50

60

70

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Schuld/bbp ratio: ontwikkeling(in % bbp, 1999K1-2017K4)

Schuld/bbp ratio: landen eurogebied(in % bbp, 2017K4)

België Eurogebiedwaarvan: Hypothecaire kredieten

Overige schuldenBronnen: ECB, NBB.

15 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstVastgoedmarkten: opbouw van systemisch risico

Toename van de schuldgraad van de gezinnen gaat gepaard met (soms) hogere risico’s:► Een op vijf gezinnen besteedt meer dan de helft van het inkomen aan de afbetaling van de lening► Meer dan een derde van de gezinnen leent meer dan 90% van de waarde van het vastgoed

16 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstVastgoedmarkten: opbouw van systemisch risico

► Nieuwe (meer gerichte) NBB macroprudentiëlemaatregel heeft twee componenten:● Eerste component: lineaire verhoging van de

risicogewichten met 5 percentpunt voor hypothecairekredieten voor residentieel vastgoed in België(voorgaande maatregel);

● Tweede component: bijkomende verhoging van hetgemiddeld risicogewicht van de hypothecaireportefeuille met 33% van het gemeten (micro-prudentiële) risicogewicht;

● Alleen van toepassing op Belgische banken die eenintern model gebruiken om microprudentiëlerisicogewichten te berekenen.

17 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstDigitalisering van de financiële dienstverlening

• Platform• Cloud• Applicationprogramminginterface

• Intuïtieve interface• Augmented/virtualreality

• Automatisering viarobotica

• Chatbots• Distributed LedgerTechnologie

• Analyse van “BigData”

• Artificiële intelligentieen machine-learning

• Biometrica

Data-basedanalyse

Operationeleperformantie

Toegang totnieuwe

InfrastructuurInterface vooreindgebruikers

Digitaliseringsprocessen in de financiëlesector

Bron: Capgemini Financial Services Analysis 2018

Digitalisering van de financiëledienstverlening

• Mogelijk disruptief proces gericht opaanpassing van het standaard modelvan financiële dienstverlening naar eenmodel van personalization, quickresponse (speed), relevance enseamless delivery

• FinTech bedrijven hebben de know-howen innoverende capaciteit maar missende schaal en de clientenbasis voorautonome uitbouw (zoeken partners)

• BigTech (GAFA) beschikken over deknow-how (automation, platforms,…) enbeschikken over de cliëntenbestandenen data om autonoom delen van definanciële dienstverlening over te nemen

18 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstDigitalisering van de financiële dienstverlening

Digitalisering van de financiële dienstverleningwordt een belangrijke uitdaging voor de banken

► Digitalisering van de financiële sector gaat snel(een van de speerpuntsectoren in dedigitaliseringsgolf)

► Digitalisering creëert opportuniteiten voor desector (innovaties, klantentevredenheid enrationalisering) maar ook risico’s (zwareinvesteringen, risico’s van verkeerde innovaties,cyberrisico,…)

► Digitalisering kan de sector fundamenteel enstructureel hervormen door de toetreding vanFinTech en BigTech bedrijven

► Europese (betalings)markten sinds begin 2018opengesteld voor niet-bancaire betaaldiensten(PSD2)

► Banken beschouwen zichzelf niet als leiders inhet digitaliseringsproces en kampen metcomplexe infrastructuur die een nadeel kan zijn inde digitaliseringsrace

Bron: Boston Consulting Group, 2018

DH1

Slide 18

DH1 Dewachter Hans; 02/10/2018

19 / 27

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstCyber-risico’s

Cyberrisico’s worden beschouwd alsbelangrijke risico’s voor financiëlestabiliteit

• De toenemende digitalisering van definanciële sector (front, middle en backoffices) genereren een toenemendekwetsbaarheid voor cyberrisico’s van definanciële instellingen;

• Digitale financiële dienstverlening staatmeer en meer centraal in economisch enfinancieel leven

• Het verzekeren van de veiligheid van en hetvertrouwen in digitale dienstverlening iscruciaal

• Toezichtshouders moeten waken over hetbehoud van de hoogste standaarden watbetreft cyberbeveiliging (bv NBB initiatievenrond ethical hacking)

• Ondanks scherp toezicht zijncyberincidenten niet te vermijden

NBB Jaarverslag 2017: voorbeelden vancyberincidenten

20 / 27

Cyberrisico’s worden beschouwd alsbelangrijke risico’s voor financiëlestabiliteit

• De toenemende digitalisering van definanciële sector (front, middle en backoffices) genereren een toenemendekwetsbaarheid voor cyberrisico’s van definanciële instellingen;

• Digitale financiële dienstverlening staatmeer en meer centraal in economisch enfinancieel leven

• Het verzekeren van de veiligheid van en hetvertrouwen in digitale dienstverlening iscruciaal

• Toezichtshouders moeten waken over hetbehoud van de hoogste standaarden watbetreft cyberbeveiliging (bv NBB initiatievenrond ethical hacking)

• Ondanks scherp toezicht zijncyberincidenten niet te vermijden

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstCyber-risico’s

NBB Jaarverslag 2017: voorbeelden vancyberincidenten

21 / 27

Transitierisico’s: risico’s door een transitie/beleidnaar een duurzame economie

Belangrijke uitdagingen voor de toekomstKlimaatverandering en de Belgische financiële sector

Analyse van mogelijke financiële risico’s verbonden aan (beleid betreffende)klimaatverandering wint aan belang

Fysieke risico’s: risico’s verbonden aanschade als gevolg van klimaatverandering

Conclusies• De Belgische financiële (bank-)sector heeft sinds de financiële crisis een belangrijke

herstructurering ondergaan waarbij bedrijfsmodellen werden aangepast en een backto basics, back to Belgium strategie werd gehanteerd

• Deze herstructurering in een aangepast regelgevend- en toezichtskader heeft debanksector veerkrachtiger gemaakt

• Toch blijven belangrijke uitdagingen voor de Belgische banksector bestaan:• Banken moeten trachten een nieuw evenwichtsniveau van structurele rentabiliteit te

bereiken en/of te behouden dat in overeenstemming is met het risicoprofiel van de bank

• Ontwikkelingen in de Belgische vastgoedmarkten vereisen –gegeven hun mogelijksystemisch karakter- de nodige aandacht

• De digitalisering zet zich verder; met nieuwe uitdagingen gerelateerd aan de mogelijketoetreding van nieuwe financiële dienstverleners (FinTech en BigTech) en eentoenemend gevaar en impact van cyberrisico’s

• Mogelijke blootstellingen aan klimaatveranderingen en/of het economisch en financieelbeleid gerelateerd aan de klimaatverandering of –doelstellingen moeten wordenopgevolgd

22 / 27