8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
1/35
184
Cm nang thc nghim ha hc
PGS TS T Th ThoKhoa Ha hc Trngi hc KHTN -HQG H Ni
T VN - Mc ch: Phn thc nghim ha hc nhm bi dng cho GV trng THPT
chuyn cc kin thc v k nng cbn v thc nghim ha hc trong phng th
nghim (PTN) phc v cho vic hng dn k thut thc nghim ha hc cho
hc sinh THPT chuyn, chun b cho phn thi thc nghim trong cho k thi
HSG quc gia (t nm 2012) v k thi olympic ha hc quc t (IChO).
- Ni dung:
+ Mt s k thut cbn trong PTN Ha hc (ch yu phn ha hc phn tch)+ Mt s bi th nghim v phng php chun v trc quang xc nh cc cht.
A. MT S K THUT C BN TRONG PHNG TH NGHIM HA HC
Cc ni dung gii thiu trong phn ny c bin son da trn yu cu
t ra trong phn ph lc km theo ca k thi IChO m cc th sinh khi tham d
k thi IChO phi tc.
1.1. An ton trong PTN:
- Tun thng ni qui PTN.
- Phng tin bo m an ton trong PTN phi tun theo:
+ Mc o chong (o blue), eo knh bo v mt, i giy hoc sandal, tc,
qun o gn gng;
+ Dng qu bp cao su ly dung dch vo pipet, nghim cm ht ha
cht bng ming.
-
Cm s dng cc ha cht rt c, cc ha cht khc c dng theo chdn ca gio vin hng dn th nghim.
- Ha cht thi sau th nghim phi c thu gom vo cc bnh (c phn
loi c th)
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
2/35
185
- Phi bit cc k hiu cnh bo vc, tnh an ton v yu cu phi
tun theo ca cc ha cht khi s dng.
Cht c (T) v rt
c (T+)Cht d chy (F) v rt d chy
(F+)Cht d bt la (Xi) v c
(Xn)
Cht gy n (E) Cht oxi ha mnh Cht n mn (C) Cht gy nguy him
vi mi trng (N)
1.2. Yu cu v k nng PTN:
Khi lm vic trong PTN, hc sinh cn bit/thnh tho cc k nng/ thao tc sau:+ Cc th nghim c lin quan n un nng, un hi lu
+ Thao tc vi my khuy t
+ Cch tin hnh cc phn ng trong ng chia
+ Cc php thnh tnh nhm chc hu c.
+ Phn tch nh tnh cc cht v c
+ Cc php o th tch (cch s dng ng ong, pipets, buret, bnh
nh mc v cn khi lng (cn in t).
+ Cch pha ch cc dung dch chun v cc dung dch thuc th
+ Cch tin hnh cc php phn tch th tch (chun ), cch dng
qu bp cao su
+ Php o pH (dng giy ch th v my o pH)
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
3/35
186
+ Cc k thut tng hp cht: lc, sy kt ta, sc k lp mng, tng
hp cht trong cc thit b kch thc nh
+ Phn tch trng lng
+ Cch s dng thit b trc quang
+ Csl thuyt v thc hnh chit vi dung mi khng trn ln.
+ Sc k ct
+ Bit c cc loi sai s thng gp trong qu trnh thc nghim v
cch ghi kt qu th nghim ng s c ngha
Sau y chng ti chgii thiu mt sk thut cbn v cn ch
trong qu trnh chun xc nh nng /hm lng cc cht.
1.3. Mt s dng c, thit b v k thut thc nghim cbn trong phntch ha hc
1.3.1.Dng c dng trong phn tch trng lng1. 3.1.1. Cn
Trong phn tch, nh gi chnh xc, ng ca mt php o nht
thit phi thng qua cc dng co trng lng, l chic cn. N c dng
cn cht chun, cn mu phn tch, cn ho cht phn ng, cn sn phm v.v.
Tuy nhin, ngi phn tch cn bit nguyn tc cbn ca php cn, cn g vcn nh th no?
Php cn phn tch c thc hin cn cc vt cn l cht gc, cc cht c
thnh phn xc nh dng pha cc dung dch chun; cn cc sn phm ca
mt qu trnh bin i tnh kt qu. Vt cn c th l cht rn, hoc lng, tuy
nhin phi tun theo cc nguyn tc nht nh sao cho php cn va chnh xc
va c ngha.
Mt php cn ng phi bao gm c hai yu t trn; chnh xc nhng phi
c ngha. C nhng cht nht thit phi cn bng cn phn tch nhng cng c
nhng cht iu khng cn thit; hn na c nhiu cht nu cn trn cn
phn tch l hon ton v ngha. Th d mt ho cht rt ho nc nh NaOH,
hay FeCl3 v.v. s thay i trng lng ngay trong qu trnh cn; mt ho cht
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
4/35
187
qu hn s dng b bin cht hoc c hi m bm trn b mt thm ch
chy nc th s dng cn phn tch trong trng hp l khng cn thit.
Mc ch s dng cng quyt nh loi cn cho ph hp: ch cn pha mt
dung dch m cho phn ng chun m bin dao ng v pH cho php
ln, nh vy cn chnh xc ho cht pha ch dung dch bng cn phn tch c
cn khng ? Mt th d khc l pha dung dch bng ho cht m khng th c
nng chnh xc ngay c, th d pha dung dch Na2S2O3, nng chnh xc
ch c c sau khi c thi gian yn 3-5 ngy v chun li; trong cc
trng hp nh vy cn cc ho cht bng cn phn tch l khng c ngha.
Chng ta c th tm thy cc cch pha dung dch trong cc sch tham kho.
Cc loi cn trong phng th nghim Ho phn tch
Cn k thut: Cn dng cho cc php cn km chnh xc, c th l cn sb
vt cn trc khi cn phn tch; cn cc ho cht c hi m khng cn sy
sau xc nh li nng dung dch bng cc cht chun; cn pha cc dung
dch khng cn chnh xc nng .v.v. Kh nng c kt qu ca cn loi ny l
0,01gam hoc 0,1g.
Cn phn tch: Cn phn tch thng cn cc vt cn c khi lng ti a ti
200 gam, c chnh xc ti 10-4 -10-5 gam, gm hai loi chnh l cn chcv in t.
Cn chc mt quang ngy nay vn cn nhiu phng th nghim s dng.
Nguyn l hot ng ca cn n gin l dng qu cn v n cn o trng
lng ca vt cn. Quang cn v n cn c trn cc li dao bng hp
kim hoc chu mi mn tt. Cn Mettler c cu to gm 2 li dao cn, mt
li dao dng treo quang v qu cn, li dao cn li dng nng n cn
v tr thng bng.
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
5/35
188
Hnh 1: Nguyn l lm vic ca cn Mettler
Mt c im ca cn Mettler l qu cn v quang cn cng mt pha ca
n cn. Khi a vt cn vo a cn, ta phi ly bt qu cn ra vi khi lng
tng ng gi cho n cn trli v tr gn vi cn bng ban u (tt nhin
nu trng vi v tr ban u cng tt). Phn khng trng khp vi v tr ban u
thng c gi tr nh, chng chc miligam, c th hin bng thang quang
hc. Kt hp phn thang quang hc vi qu cn ly ra chnh l trng lng
ca vt cn. Hnh 1 cho bit nguyn l hot ng ca cn chc mt quang
Mettler.
Ngy nay, cn in t ra i s dng k thut s v hin th bng mn hnh
tinh th lng, gim c rt nhiu thao tc cho ngi phn tch.
Hnh 2: Cnin tv nguyn l hotng
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
6/35
189
Nguyn l hot ng ca cn in t nh sau:
Vt cn ko a cn xung vi lc l F = mG, trong m l trng lng
ca vt cn; G l gia tc trng trng. Cn in t dng mt lc phn hi in
t ko a cn v v tr ban u ca n. Sau khi xc lp v tr cn bng, nu
t vt cn vo a cn, trng lng ca vt cn ko a cn xung, dn n tn
hiu sai lch m u d ca cn pht hin ra v gi n b chnh dng, t
dng i ph c sinh ra a n ng c tr. Dng in cn thit sinh ra
lc phn hi t l vi trng lng ca vt cn, c hin th qua mn hin s
(hnh 2).
* Quy tc sdng cn phn tch
1.Trc khi cn phi kim tra thng bng ca cn thng qua bt nc cab phn iu chnh thng bng (bt nc gia vng trn gii hn).
2. Khi cn, ngi ngi trn gh i din vi cn, mi thao tc phi nh
nhng trnh va p.
Tt c cc qu cn phi c sp xp ng v tr ban u, t 0 vi
trng hp sdng cn chc.
3. Ni ng ngun in cho cn, bt cng tc ngun, cc n bo hiu v
mn hin th sng, i cho n khi n nh, mn hin th ch 0,0000g i vicn in t v thang o chim 0 i vi cn chc.
Nht thit khng xp vt cn ln cn qu gii hn ti trng ca n, squ
ti c thgy nn nhng bin dng hoc gy n cn; i vi cn hin s, hin
tng trn lm chy cun y in tdo khng thb trc vt cn.
4. t vt cn gia a cn trnh dao ng (i vi quang cn) (do khi
xut hin lc ly tm snh hng n kt qu ca php cn).
5. ng kn t cn trc khi mhm cn/ bt cn, chcc con s hin thn
nh mi bt u c gi tr trng lng.
-Khi t vo hay ly ra vt cn nht thit phi hm cn. Khng tun theo quy
tc ny c thdn n n cn v dao cn bnh hng.
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
7/35
190
- Chc thcn khi vt cn c nhit bng nhit ca khng gian xungquanh cn. Khi cn vt cn nng, dng khng kh gy ra do schnh lch nhit
nng vt cn v a cn, trng lng o c thp hn vt cn. Nu vt cn
lnh hn nhit phng, m ca khng kh kt hp dng khng kh ngc li
lm tng khi lng ca vt cn. V v y phi mang vt cn vo phng th
nghim trc khi cn t nht t 30-40 pht v trong bnh ht m
(desicator).
- Mi ln tin hnh phn tch hay cc qua mt sgiai on phn tch c lin
quan vi nhau chnn tin hnh trn mt cn v cn cng nhng qu cn
dng.
- Trong bt k trng hp no, khng c t trc tip ho cht cn cn lna cn. Cn sdng cc cn, thuyn cn trong mi trng hp v cn hai ln:
ln thnht cn cc cn, sau cn cc cn c cha cht cn cn v ly hiu
skhi lng gia hai ln cn.
6. Khi cn xong, phi kho/ tt cn (a cn v trng thi khng dao ng),
sp xp cc qu cn v v tr ban u, v sinh cn v khu vc cn sch s, ng
ca t cn.
Ch :Phi bo v cn phn tch trnh bn mn, v sinh sch scn v v tr
xung quan cn sau khi cn xong. - Khi cn cht lng khng n mn, khng bay
hi c thcn trc tip bng cch sdng l cn c nty va kht.
- Khi cn cc cht lng bay hi v c tnh n mn cao th n phi c ng
trong ng th y tinh kn. ng th y tinh c lm nng ln v u ng c
nhng vo mu, khi ngui, cht lng ngng t trn ng. ng thy tinh sau
c quay ngc trli v u ng c bt kn bng ngn la nh. ng thy
tinh v cht lng cha trong , cng vi phn thy tinh b tch ra nu c trong
qu trnh bt kn c lm ngui n nhit phng v cn. ng thy tinh sau
c chuyn n bnh cha yu cu v c lm vcht lng i ra. Mt
thtch hiu chnh cho ng thy tinh c thl cn thit nu ng thy tinh ny c
chia vch o thtch.
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
8/35
191
1.3.1.2. T sy
T sy l thit bc s dng rt rng ri trong cc phng th nghim. T
sy thng c nhit nh hn 200oC, c tc dng sau:
- Dng lm kh cc dng c thu tinh,
- Loi nc hydrat ho hoc nc ht m ca mt s mui hoc cht ht m
- Lm kh mu trc khi nung, lm kh mt s loi mu phn tch.
Nguyn l cp nhit cho t sy l s dng si t niken-crom, c b phn
iu chnh nhit mong mun. Ngi phn tch cn phi cp in cho t sy
ng (220V hoc 110 V), ng thi t nhit sy cn thit.
Tuyti cm sy cc cht dchy, ntrong t sy.
1.3.1.3. L nungTrong phng th nghim ho phn tch, c nhiu loi l nung, tuy nhin
ngi ta chia ra lm ba loi chnh tu theo nhit ti a c tht ca chng.
- Loi l nung c tht 800oC - 1000oC. Loi ny thng dng si t
niken-crom qun xung quanh mt hp lm bng vt liu chu la (silicat), cn
gi l l muf. iu chnh nhit , ngi ta s dng cp nhit in (to ra
mt dng in rt nh), ni vi cc r le cn thit v mt ngun cung cp in
p. y l loi l nung ph thng tht v n d trang b, tuy nhin n cng chn ch v nhit , mt s hp cht khng th phn hunhit ny.
- Loi l nung t 11000C-1200oC. L loi l muf thng thng nhng
cc vt liu ch to l cng c bit hn chu nhit cao hn. Si t cho
loi l ny l hp kim c bit Th d hp kim Tantan. tng cng hiu qu
nung cc nh ch to c gng sp xp si t gn vi vt nung hn.
- Loi l nung c nhit 1350oC - 1400oC. y l loi c ng cp v
nhit hon ton khc hai loi trn. Lc ny khng th dng cc si t thng
thng, phi dng cc thanh t bng vt liu l hp cht silic, l cc thanh
cacbua silic. Vt nung thng c xp vo ng hnh trt gia cc thanh
cacbua silic. Hnh 3 l hnh nh l nung trong PTN .
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
9/35
192
L nung l thit b quan trng hng u trong phn tch, n c s dng vo
cc mc ch sau:
+ Nung cc sn phm phn ng, a cht phn tch v dng cn, th d
chuyn Fe(OH)3 v dng Fe2O3, a Al(OH)3 v Al2O3 v.v.
+ Phn hu mu theo phng php kim chy, l cc mu khng tan trong
cc axit v c, th d cc mu silicat, i vi cc mu ny, ph mu theo li
kim chy l mt cch d lm v rt c hiu qu.
Hnh 3: L nung trong phn tch trng lng
L nung l thit b d s dng, tuy nhin phi tun theo cc quy tc sau:
-
Nung trc chn nung trong iu kin tng t khi nung mu n trnglng khng i.
- Lm kh mu bng cc thit b ph hp (t sy hoc bp in) v a vo
chn nung bit trng lng.
- S dng chn nung ng loi, ph hp v nhit v yu cu ca cht phn
tch. Tu theo nhit cn thit phn hu mu, chn chn nung c nhit
cho php ph hp. Th d chn s chc nung n 1000oC, chn thch
anh chu c n 1200oC v.v. Chn nung cng phi ph hp vi cht phn
tch, trnh nung cc cht c th b nhim bn do chn nung gy ra hoc
ngc li cht phn tch c th lm hng chn nung, c bit l cc chn
nung bng kim loi qu (Au, Pt).
Tuyt i trnh:
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
10/35
193
- Nung cc ho cht khi phn hu to thnh cc cht c hi cho l nung
v ngi s dng, th d nung cc mui nitrat, cc mui Hg v.v.
- Lm ho cht c bit l cc cht kim ra l nung. Chng ta bit
rng, muf l lm bng vt liu silicat, d dng b ph hu bi kim.
Nu iu ny xy ra, l nung xem nh b hng hon ton do nhit
cao kim lm chy muf l, ng thi vi vic phng in lm t
si t.
1. 3.1.4. Chn nung
C th chia chn nung c s dng trong phng th nghim thnh hai loi
chnh l chn nung h silicat v chn nung kim loi (hnh 4).
- Chn nung h silicat bao gm chn s v chn thch anhChn s c thnh phn ngoi oxit silic t thch anh c thm oxit nhm t
cao lanh. Chn c th chu nhit ti 1000oC, bn vi cc axit v c , bn c
hc tt. Tuy nhin n chu kim km, khng th s dng chn s thc hin
phn ng kim chy.
Chn thch anh c thnh phn l SiO2 nng chy cho nn rt bn vi axit,
hn na n c th chu nhit ti 1200oC. Cng nh chn s, chn thch anh
khng chu c kim c bit l phng php kim chy. Mt s kim loi nngchy lm hng chn thch anh nh l Al, Cu, Ag v.v.
Hnh 4 : Chn nung
a- Chn sth p ; b- chn scao; c- chn platin
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
11/35
194
- Chn nung kim loi: gm 5 loi chnh
+ Chn st chu c hc tt, khng chu axit, tuy nhin chu kim tt,
thng c s dng cho mc ch kim chy. St c nhit nng chy
1539oC cho nn n hon ton p ng c cho phn ng kim chy. Tuy nhin
nhit cao st b ph hu, hnh thnh cc lp oxit, mt phn tan trong kim,
v vy i vi cc chn mng thng s dng mt ln.
+ Chn niken c nhit nng chy thp hn nhit nng chy ca
st khng nhiu (1455oC), tuy nhin niken bn hn st nhit cao, c th
dng li c.
+ Chn vng c nhit nng chy tng i cao (1000o
C), tri vi ccho cht, s dng cho phn ng kim chy, tuy nhin cng cn trnh cc ho
cht c hi lm hng chn, l nc cng thu, c bit cc kim loi c kh
nng to hp kim.
+ Chn bc chu axit km hn chn vng (Ag tan trong HNO3, trong
khi Au ch tan trong cng thu). Chn bc cng c s dng thc hin
phn ng kim chy, tuy nhin nhit chu c n 900oC. Nhng iu cn
trnh i vi chn vng cng p dng i vi chn bc.+ Chn Platin l chn tt nht trong cc chn kim loi, n c th chu
nhit ti 1770oC, n chu cc axit v c rt tt, k c HF, cho nn ngi ta
thc hin phn ng xc nh thnh phn Silic trong cc mu silicat khi cho tc
dng vi HF trong bt Pt. Tuy nhin n b tan trong nc cng thu, v vy c
4 im cn trnh khi s dng chn platin :
- Khng cho chn Pt tip xc vi cng thu
- Khng nung cc kim loi Cu, Fe, Bi, Pb, v hp cht ca n trong
chn Pt v chng to hp kim vi Pt khi nung nhit cao.
- Khng thc hin phn ng kim chy c cht oxy ho trong chn Pt v
n cng b ho tan trong iu kin .
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
12/35
195
- Khng t chn Pt trn ngn la c nhiu mui than, khi to cacbua
Pt lm hng chn.
1.3.1.5. Giy lc v kthut lc kt ta
Giy lc l loi giy c bit c kch thc mao qun nht nh cht lng
c thi qua v c mn thch hp. Trong phn tch trng lng, ngi ta lc
kt ta bng giy lc khng tn/ tro. Giy lc khng tn l loi giy khi t
chy, khi lng cn li t 0,00003-0,00008g tro tu theo tng loi. Thc t
trng lng ny khng nh hng ti kt qu phn tch ( chnh xc ca cn l
0,0001g)
Giy lc khng tro c sn xut t si xenlulozc x l vi axit
clohyric HCl v axit flo hidric HF loi b cc kim loi v silic. Sau dngamoniac trung ha cc axit ny. Phn d mui amoni cn li trong nhiu giy
lc c thc xc nh bng phng php Kjeldahl.
C nhiu loi giy lc khng tro (nh giy lc bng xanh, bng trng,
bng vng, bng ) c s dng cho mc ch lc cc loi kt ta c kch
thc khc nhau. Nh sn xut thng nh du cc loi giy lc theo mu sc
ca vhp ng giy lc hoc bng bng dn trn hp.
- Giy lc bng xanh: rt mn, chy chm, dng lc cc kt ta kchthc ht nh
- Giy lc bng trng, bng vng: mn va phi, tc chy trung bnh
- Giy lc bng : l to, chy nhanh, dng lc cc kt ta kch thc
ln, cc kt ta v nh hnh.
Nhc im ca giy lc l khng c kch thc l r rng nn ngy nay
nhiu phng th nghim s dng mng lc polime c kch thc l chnh xc
hn.
Ngoi ra, ty mc ch lc ly kt ta hay lc b kt ta ly nc lc m
cn gp giy lc theo cc kiu khc nhau. Chng ta c th gp giy lc theo hai
cch hoc gp giy lc dng rnh (hnh 5a) hoc dng cn (hnh 5b). Dng rnh
s cho php cht lng i qua giy lc nhanh chng do c din tch b mt ln
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
13/35
196
hn khi gp giy lc dng hnh cn. Tuy nhin, giy lc gp dng hnh cn li
cho php tch cht rn d dng hn.
(a) Gp giy lc ly nc lc (b) gp giy lc ly kt ta
Hnh 5. Giy lc c gp dng rnh (a) v dng cn (b)
(a) (b) (c) (d)
(e) (f) (g) (h)
(i) (k) (l) (m)
Hnh 6. Cch gp giy lc dng rnh
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
14/35
197
Cch gp giy lc:
Hnh 6 ch ra cc bc gp giy lc dng rnh. u tin ta gp hnh trn
thnh mt na (a), ri mt phn t (b, c). Cn thn vi cc np gp, khng mit
qu mnh vo cc rnh bi s lm giy lc c th b rch sau . Tip tc cc
np gp tng s rnh ca giy lc (d-h). Chng ta thy giy lc c gp nh
hnh ci qut giy (i). Cui cng ta mchic qut giy ra v s c giy lc dng
rnh (m).
i vi cch gp giy lc dng cn, u tin ta cng gp thnh mt na, ri
thnh mt phn t nh vi giy lc dng rnh. By gigiy lc ca chng ta
c gp li thnh bn lp, mn thnh dng hnh cn (ging nh chic nn
vy) v iu chnh sau cho tht va kht khi t vo phu. lc tt, cn chn tgiy lc c kch thc ph hp, mp tgiy lc cch
mp phu khong 0,5cm. Sau khi t giy lc vo phu, dng bnh nc ct
thm t u tgiy sau y nc ct vo phu cho chy. Nu giy lc
t ng, cung phu sc lp y nc tin hnh lc ngay khi cung phu
vn cn y nc. Chnh ct nc ny lm gim p sut thu tnh phn cung
phu v v vy tng nhanh qu trnh lc.
1.3.2. Dng co thtch v cch sdng
1. 3.2.1. Cc loi dng cng, ong, o thtch dung dch:
C rt nhiu loi dng c thy tinh dng trong phng th nghim phn tch
phc v cc mc ch khc nhau. C loi ch dng ng v bo qun nh
chai, l, bnh; c loi dng un nng nh cc c m, bnh nn (hay bnh
tam gic) chu nhit hoc dng ly th tch khng cn chnh xc nh cc, ng
ong, bnh nn... Cn cc dng c thy tinh dng o th tch l cc dng c
dng ly th tch chnh xc dung dch nh gm bnh nh mc, pipet vch
hoc pipet bu, buret . Ty theo mc ch s dng m dng cc loi dng c
o th tch khc nhau. Th d, ly chnh xc th tch dung dch chun gc,
nht thit phi dng pipet bu, hoc micropipet, nu khng cn tht chnh xc c
th dng pipet chia vch. Dng c chun l buret, nu c nhiu php
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
15/35
198
chun , s dng buret tng s thun li hn. Bnh nh mc l dng c
pha dung dch gc c nng chnh xc, n cn c s dng pha cc dung
dch mu phn tch v.v. ly cc dung dch m, pha ch cc dung dch c
nng khng cn chnh xc s dng ng ong thun li hn.
Hnh 5 minh ha mt s dng co th tch trong PTN.
1: Buret 2 : Buret tng 3 : Pipet
4 : ng ong 5 : Bnh nh mc
Hnh 7: Cc dng co thtch trong phn tch thtch
Cc dng co th tch c hiu chnh bi nh sn xut c ghi trn
nhn vi hai loi TD v TC ghi r th tch chnh xc iu kin chun 200C v
1 atm. Nu nh sn xut ghi trn pipet l TD (to delivery) chng ta c th dng
ly th tch dung dch m khng cha dung dch trong cc loi dng c thy
tinh khi c k hiu TD. Khi ly th tch trong pipet c k hiu TD, khng bao
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
16/35
199
gi thi ly git dung dch cui cng hoc trng ra ly git dung dch
ny. Vi bnh nh mc c k hiu TC (to contain), khng c php dng
ong th tch (Th d bnh nh mc 50 ml) ri chuyn sang bnh khc. Nhng
dng c ny thng dng pha dung dch chun hoc gi dung dch thi gian
ngn. Nu l pipet c ghi TC th khi ly dung dch cn ly c git cui cng,
thng thng l cc Gilson pipetman ly th tch qua cc u tip (ch khng
dng ming thi).
Vi cc dng c thy tinh, chnh xc php o th tch thng c th
hin dung sai (tolerance) i km trn thnh bnh ti 200C (hnh 8), hoc c
ghi r loi dng c (A hay B, AS v ngi th nghim c th tm c dung sai
qua ti liu tham kho). Khi lm th nghim, cn ghi r li cc ga tr dung sainy tnh ton khng m bo o (KB) (uncertainty) v bo co vo kt
qu phn tch.
Hnh 8: Mt sloi pipet v bnh nh mc c ghi km dung sai
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
17/35
200
Cn ch cc dng c thy tinh thng u d b kim mnh n mn, b
HF ph hy, d b gin nkhi un nng v d vkhi va chm mnh. Do ,
tuyt i khng un nng cc bnh nh mc, sy cc pipet, buret
Cng cn ch , iu kin th nghim khng phi iu kin chun nh
nh sn xut ghi trn nhn mc th th tch dung dch cha trong cc dng co
th tch khng ng nh nh sn xut ghi. Nu khng tin hnh hiu chnh li
th tch dng co (m cn trng lng nc cha trong dng d thy tinh l
cch ph bin) trc khi th nghim s c th gy ra sai s h thng php phn
tch.
1. 3.2.2. Cch sdng mt sdng c cbn trong chun
* Bnh nh mc:c dng pha ch cc dung dch c nng xc nhbng cch thm nc ct n vch mc. Khi nh mc, trnh tip xc bng tay
vo bu bnh v nhit s truyn t tay vo thnh bnh lm thay i dung tch
bnh. Khi lm y bnh nh mc cn t bnh v tr bng phng v c chiu
sng r sao cho mt cong pha di ca dung dch chm vo vch chia.
* Pipet: dng ly chnh xc th tch dung dch. Khi thao tc vi pipet trnh
nm c tay vo pipet v nhit t tay s lm thay i th tch ca cht lng trong
pipet. Khi ly dung dch bng pipet, tay cm u trn ca pipet bng ngn ci vngn gia ca tay thun ri nhng u di ca pipet vo dung dch (gn y
bnh). Tay kia cm qu bp cao su, bp li ri a vo u trn ca pipet ht
dung dch vo pipet n khi dung dch trong pipet cao hn vch mc 2-3 cm.
Dng ngn tay tr bt nhanh u trn ca pipet li cht lng khng chy khi
pipet. Dng tay khng thun nng bnh ng dung dch ln, iu chnh nh ngn
tay tr cht lng chy t t ra khi pipet cho n khi mt cong pha di ca
cht lng trng vi vch ca pipet th dng ngn tay tr bt cht u trn ca
pipet l v chuyn pipet c cha mt th tch chnh xc cht lng sang bnh
chun . Khi ly dung dch v khi cho cht lng chy khi pipet cn gi cho
pipet v tr thng ng. Khi cht lng chy xong cn chm nh pipet vo phn
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
18/35
201
bnh khng c dung dch (hnh 9) nhng tuyt i khng thi git dung dch cn
li trong pipet (nu thnh pipet c ch thch l loi TD).
a- Ht dung dch ln
b- iu chnh mc cht lng trong
pipet
Hnh 9: Cch sdng pipet
a- buret b- thao tc khi chun
Hnh 10: Cch sdng buret
Buret: Khi lm vic vi buret cn kim tra cu kha buret c m bo kn v
trn, nu cn th bi kha vi mt lp mng vaselin tng kn v trn. Kpburet vo gi buret v tr thng ng. Trc mi ln chun cn trng buret
bng chnh dung dch sng trong buret v phi dung dch vo buret ti
vch 0 pha trn v ch lm y c phn cui v c kha buret. Khi c th
tch buret, mt phi v tr ngang mt cong pha di dung dch trong sut
hoc phn trn mt li vi dung dch khng mu. Khi tin hnh chun phi
cho dung dch chy khi buret t t tt c cht lng chy ra ht khi buret
v sau 30s k t khi kha dung dch mi c kt qa. Cui qu trnh chun
phi nh tng git dung dch v lm vi ln ly gi tr trung bnh. Php chun
c coi l kt thc khi hiu th tch gia cc ln chun song song khng
qu 0,1 ml.
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
19/35
202
(a) np dung dch
vo buret
(b) Kim tra xem
c cn bt kh
kha van khng
(c) ra u buret
bng nc ct
(d) lm sch v
kh buret trc
khi chun
Hnh 11. Cc thao tc vi buret trc khi chun
* Bnh nn v cch ly dung dch chun : (ch dng nc ct trng,
khng c dng dung dch cn ly trng bnh nn).Chng ta s dng pipet ly dung dch chun hoc dung dch phn tch
vo bnh nn (hnh 12).
(a) trng pipet
bng chnh dung
dch cn ly
(b) lau pha ngoi
pipet bng giy
thm
(c) pipet thng
ng v nghing
bnh nn dung
dch chy vo
(d) Tia nc ct
xung quang bnh
nn m bo tt
c th tch chnh
xc dung dch
ly c phn ng
vi cht chunHnh 12. Cc thao tc ly dung dch vo bnh nn bng pipet
Cch tin hnh chun :
- Tay khng thun cm kha van (hnh 13a)
- Tay thun cm bnh nn (hnh 13b)
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
20/35
203
- Chun vi tc nhanh trc im tng ng mt vi ml
- u buret chm vo bnh nn (hnh 13c)
- Tia nc ct xung quanh dung dch ca cht chun nu c bm trn
thnh ca bnh nn sc i xung (hnh 13d)
- Khi gn n im tng ng chun vi tc chm
- Du hiu kt thc chun l khi dung dch va chuyn t mu A sang
mu B
(a) (b) (c) (d)
Hnh 13. Cc thao tc trong qu trnh chun
1.3.3.My o pH v cch sdng my o pH
My o pH l thit b dng xc nh nng ion H+ thng qua vic o
in th gia hai in cc gm in cc ch th l in cc thu tinh v in cc
so snh ngoi.
in cc thu tinh c lm t thy tinh Corning mang nhn hiu 015
thng c dng ch to mng chn lc vi ion H+. Thnh phn ca n gm
22% Na2O; 6 % CaO; 72% SiO2. Khi nghin cu cu trc ca mng thu tinh
ny ngi ta thy v bn cht mng tng t nh mt mng khung silicat SiO42-
trong mi nguyn t Si lin kt vi 4 nguyn t oxi, mi nguyn t O trong
ng thi lin kt vi 2 nguyn t Si. gia nhng khe ca mng SiO42-
c nhng cation (th d Na+ v Ca2+) c in tch trung ho vi cc nhm
SiO42- c trong mng. Cc cation c mt in tch nh Na+ l nhng cation linh
hot sng vai tr ch yu trong vic dn ion qua mng theo cch trao i
ion.
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
21/35
204
in cc thy tinh gm ng thy tinh pha di l bu thy tinh c thnh
mng, trong cha dung dch c hot H+ cnh 0,1 M v in cc so snh
trong Ag/AgCl (hnh 14).
Hnh 14: S cu to in cc
thy tinh
Hnh 15:ng chun xc nh pH da
trn gi tr tho c ca in cc
S cu trc thnh phn ca in cc thu tinh c thc biu din nh sau:
AgAgCl bo ho, HCl 0,1MMng thu tinh
Khi mng thu tinh tip xc vi dung dch cn o, do n ngn cch hai
dung dch c nng ion H+ khc nhau th hai bn b mt ca mng thu tinh s
b hidrat ho, trong cc lp hidrat ho mng khung silicat ng vai tr nh
mt ionit. Phn ng trao i ion trn ranh gii tip xc ch xy ra chn lc vi
ion H+ ca dung dch v ion Na+ ca mng thu tinh:
H+
dd + Na+
Th Na+
dd + H+
ThHng s cn bng ca cn bng trn ln n mc b mt lp thu tinh
ngm trong dung dch hon ton tr thnh b mt ca axit silixic (H+Th). Mt
ngoi li vi iu ch xy ra cc dung dch kim c nng ion kim loi
kim qu cao (tc l nng ion H+ v cng nh).
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
22/35
205
Khi mun o pH ca dung dch no th nhng cc thu tinh vo dung
dch o v nhng thm vo cc so snh ngoi (cc calomen) o th ca
cc thu tinh vi cc so snh. S ca nguyn tin ho l:
AgAgCl bo ho, HCl 0,1MMng thu tinhH3O+o a2M KCl bo ha,
Hg2Cl2Hg
Gi s th cn bng ca in cc thu tinh so vi in cc so snh
calomen l E ct th gi tr th ny bao gm 3 thnh phn:
- Th tip xc trn ranh gii mng thu tinh v dung dch, c th gi l th mng
Em, th ca in cc so snh nhng vo dung dch ni, EAg/ AgCl v mt th c
gi tr nh Ebc gi l thi xng, n thay i chm theo thi gian v tn
ti l do 2 b mt ca thu tinh khng hon ton ging nhau:Ect. = E Ag /AgCl + Em + Eb (1)
Th mng Emc xc nh bi biu thc sau:
Em = 0,059 loga
a
1
2
(2)
Nh vy, thin cc thu tinh l hm s ca pH dung dch phn tch:
E ct. = E0 + 0,059loga
a
1
2
= E.T - 0,059 pH (3)
Trong E0 l hng s v ph thuc vo nhit . Thc t cc in cc khng
tun theo hon ton phng trnh Nerst nn cn a thm h s nhy s. Khi
phng trnh c dng y=a+bx thay cho phng trnh
Ect= E.T-0,059 s.pH
E v s c th tm c khi o th Ect ca hai hoc nhiu dung dch c gi tr pH
bit trc v dng ng chun biu th s ph thuc ca tho c theo pH
(hnh 15) . Da trn ng chun ny s xc nh c pH ca dung dch cha bitkhi o c gi tr E. Gi tr pH sc tnh ton v a ra mn hnh hin s.
Cn ch phng trnh (3) ch nghim ng trong cc dung dch c pH
nm trong khong 1 n 11 i vi cc in cc thu tinh tt nht. Thng
thng trong cc dung dch qu axit hoc qu kim th s tuyn tnh ca phng
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
23/35
206
trnh (3) khng cn c tun theo na, ta ni in cc thu tinh mc sai s axit
v sai s kim. Cht lng ca in cc thu tinh ph thuc nhiu vo thnh
phn v k thut ch mng thu tinh to in cc.
Vi cc my o pH hin nay, in cc o pH c tch hp cin cc
thy tinh v in cc so snh ngoi nn khi o ch cn nhng in cc o pH
vo dung dch cn o. Trn mn hnh my pH s hin ln gi tr pH o c vi
chnh xc ti 0,01pH. Sau mi php o cn ra in cc bng nc ct
hoc nc eion.
Chun ha my o pH.
y l thao tc cn thit trc khi o pH (hoc hng tun) hiu chnh cc
sai s gy ra do s thay i yu t ha hc ca in cc lm cho th mngkhng lp li gi tr trc khi xy dng ng chun. Cc dung dch m
c pH = 4.01; 7.00 v 10.01 thng c dng. C th hiu chnh theo phng
php hai im hoc 1 im v ty vng gi tr pH cn o.
Bo qun in cc pH: Khi khng s dng in cc pH cn c bo
qun trong dung dch trnh sehirat ha mng thy tinh. in cc cn
c nhng trong dung dch KCl 3,8M (tuyt i khng nhng trong nc) v
vn cht nt bo qun.
1.4. Pha ch cc dung dch chun v dung dch thuc th.
1.4.1. Pha chdung dch chun tlng cn ca cht gc:
- Mt cht c xem l cht gc trong phn tch nu tha mn cc yu cu sau:
+ C tinh khit phn tch (P.A. )hoc tinh khit thuc th (P.R.)
+ C thnh phn ng ng vi cng thc ha hc k c nc kt tinh
+ Cht gc v dung dch pha t cht gc phi bn
+ Khi lng mol phn t cng ln cng tt.
- Mt s cht gc thng dng nh H2C2O4.2H2O, Na2B4O7.10H2O,
Na2CO3 K2Cr2O7, KIO3
pha dung dch chun t cht gc, ngi ta cn mt lng xc nh ph
hp cht gc trn cn phn tch c chnh xc 0,0001 hoc 0,00001g, ho tan
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
24/35
207
nh lng lng cn trong bnh nh mc c dung tch thch hp ri pha long
bng nc ct hoc dung mi thch hp ti vch mc.
Th d pha dung dch chun H2C2O4 0,02500 M (M=126,066), trc tin
cn tnh khi lng H2C2O4.2H2O cn thit pha chc 250 ml dung dch
H2C2O4 nng 0,025M theo cng thc:
m= 0,250x0,025x126,066 = 0,7879gam.
Cn 0,7879 gam H2C2O4.2H2O c tinh khit phn tch trong cc cn trn
cn phn tch, chuyn cht rn qua phu vo bnh nh mc 250,0 ml (hnh 14).
Trng cc cn 3 ln bng nc ct vo bnh nh mc. Thm khong 150ml
nc ct na v lc kcho tan ht sau thm nc ct n vch mc, lc k
trn u, ta c dung dch chun axit oxalic 0,02500M.
Hnh 16. Pha dung dch axt oxalic
Ch : C th cn chnh xc trn
cn phn tch mt lng axit oxalic c
gi tr khong 0,8 gam, ha tan vo
bnh nh mc 250,0 ml v tnh nng
dung dch chun thu c theo
lng cn va cn, ghi chnh xc
n 4 ch s c ngha.
1.4.2. Pha chdung dch chun tfixanal
Nguyn tc: Dng nhng lng cht rn hay nhng th tch cht lng tinh khit
ho hc c cn, o chnh xc ng trong ng fixanal (hnh 17) pha cc
dung dch c chun xc nh.
Fixanal l ng bng thu tinh c cu to c bit: c hai v tr rt mng
gip ngi phn tch c th d dng dng a thu tinh chc thng, sau chuyn ton b cht trong fixanal vo bnh nh mc bng tia nc ct sau
ho tan v nh mc.
Hnh 17: Fixanal cha cht chun
1 2
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
25/35
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
26/35
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
27/35
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
28/35
211
Vi buret hoc pipet vch, trng
hp ny vch cht lng nm gia 1,4
v 1,5 ml. Nu gi thit n c 1/5
khong chia (0,1 ml) th ghi gi tr l
1,42 ml.
Vch cht lng buret ny
c th ghi th tch l 42,25
ml (tc l ri vo na vch
chia)
Hnh 18: Cch c thtch cht lng trong buret
* i lng o gin tip: y l kt qu tnh c t cc i lng o trc
tip nhcc php cng tr, nhn chia, logaritnh kt qu cn khi lng mu
t hai ln cn cc v cn c cc ln mu, tnh nng t khi lng cn v th
tch dung dch
- Php tnh cng v tr : tnh kt qu cui cng sau lm trn s v ghi sc ngha sau du phy theo gi tr no c t s c ngha nht sau du phy.
- Php nhn v chia: kt qu ca php nhn v php chia c lm trn s
sao cho n cha s c ngha nh gi tr c t s c ngha nht.
- Php tnh logrit v ngc logrit:
+ logrit: ly cc ch s sau du phy bng tng cc s c ngha trong s
ban u ly logarit
+ ngc logarit: ly cc s c ngha bng s cc ch s sau du phy.Th d: a) 3,4+0,020+7,31=10,73=10,7 y v 3,4 l s ch c 1 s c
ngha sau du phy nn trong kt qu ch ghi 1 s c ngha sau du phy.
b)%5470578,88%100.
1689,1
05300.0.5481,0.63,35=
=88,55%
Trong biu thc ny c 3 gi tr c 4 ch s c ngha nn kt qu cui cng
phi c ghi l 88,55%
c) log(9,57.104)=4- log 9,57= 4,981 (gi tr 4 c 1 s c ngha;
gi tr 9,57 c 3 s c ngha nn kt qu cui cng ly 3 ch s c ngha sau
du phy )
log(4,000.10-5)=-5+ log4,000= -4,397940=-4,3479
Antilog (12,5)=3,162277.1012=3.1012= 30.1011= 300.1010
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
29/35
212
( gi tr 12,5 c 1 ch s c ngha sau du phy nn s cui cng ca php
ngc logarit ch c 1 ch s c ngha
Ch : Trong qu trnh tnh ton, i khi gi tr thu c ca i lng o
gin tip li c dng tnh ton trong cc php tnh khc na. Do vy,
trnh sai s gy ra do vic lm trn s, chng ta c th gi li thm 1 hoc nhiu
hn mt s khng c ngha na trong kt qu tnh, khi s ny c vit thp
xung pha di (subscipt) ca s c ngha. S khng c ngha c ghi thm
ny cng nhc chng ta bit s con s c ngha cn dng trong kt qu tnh cui
cng.
Trong th d 3 trn c th ghi cc kt qu cc s nh sau: a) 10,73 ;
b)88,5471.5.2. Biu din kt qu phn tch
Cc kt qunh lng (nng hoc khi lng, phn trm) trong phn tch
ha hc thu c khi bo co bao gicng l kt qu trung bnh s hc ca nhiu
ln th nghim lp li gim sai s ngu nhin. Do , cn ghi ng s c ngha
cho gi tr trung bnh. Tuy nhin, gi tr thc t hm lng cht phn tch khng
phi gi tr thc m tn ti trong khong x x. i lng x c gi l
khng m bo o (uncertainty). C rt nhiu cch tnh i lng ny v s
cp trong ti liu nng cao chuyn kho khc.
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
30/35
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
31/35
214
Cht ch th metyl da cam (khong pH i mu 3,1 n 4,4) c thc s dng
xc nh im tng ng ny.
im tng ng th hai, khi kt thc phn ng (5-3), pH ca dung dch
c tnh theo pH ca cht lng tnh Na2HPO4.
HPO42-
H+ + PO43- Ka3
HPO42- + H+ H2PO4
-
pH = (pKa2 + pKa3) = (7,20 + 12,35) = 9,80
Do c th dng cht ch th phenolphtalein (khong pH i mu 8,0 n 9,6)
xc nh im tng ng trong qu tnh chun hn hp.
1.1.1. 2. Xc nh nng dung dch NaOH s dng lm dung dch
chun.
Nng ca NaOH trong dung dch c xc nh thng qua dung dch
chun kalihyddro phtalat.
Axit phthalic (C4H6(COO)2 l axit hai nc c Ka1 = 1,12.10-3 v Ka2 =
3,9.10-6. Kali hydro phthalat, thng c gi n gin l KHPh, l mt hp
cht thuc loi mui axit, dng bt trng, tinh th khng mu, d tan trong nc.
N c tnh axit v thng c s dng nh l mt cht chun gc trong chun
acid-bazv n l hp cht n nh, bn trong khng kh, c khi lng molln (204,233g/mol), d cn chnh xc. Tuy nhin, n c tnh ht m nh, nn
thng c gi trong bnh ht m trc khi em s dng. Ngoi cc tnh cht
va nu trn, pH ca KHPh trong dung dch rt n nh nn n cng c
dng nh mt cht gc chun ha thang pH.
Trong nc KHPh phn ly hon ton thnh cation K+ v anion hydro
phthalat HPh c tnh axit nn KHPh c s dng chun mt baz, v d
nh NaOH.
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
32/35
215
Khi chun KHph vi NaOH, ti im tng ng, pH ca dung dch c
tnh theo pH ca mt a bazyu Phthalat. Vi Kb1 v Kb2 tng ng ca bazPhthalate l 2,5641.10-9 v 8,9.10-12 th c th coi s phn ly ra OH
- ca a baz
phathalat do nc th nht l ch yu. Gi s nng ca baz phathalat l
0,10M, khi
Ph2- + H2O HPh- + OH-
Cb 0,1-x x x
b
xK
, x
=
2
10 1
x, x
2
0 1
= 2,5641.10-9
x = [OH-] = 10-4,80 M pOH = 4,80 pH = 9,20
pH ti im tng ng l 9,20 nn cht ch th thch hp xc nh im
tng ng ca phn ng chun c th l phenolphthalein.
Cng c th s dng cht gc axit oxalic (H2C2O4.2H2O) thay cho KHPh vi
cht ch th phenolphtalein chun .
1.1.2. Tin hnh th nghim
1.1.2.1. Pha chdung dch chun KHPh
pha ch 250 ml dung dch chun KHPh 0,05000M ( =
204,233g/mol) cn tnh c khi lng KHPh cn ly theo cng thc
gamxxm 5529,2233,204250,005000,0 ==
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
33/35
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
34/35
217
s bin i t ngt v pH th pH ca dung dch trong trng hp ny c theo
di bng thit bo pH ca dung dch trong qu trnh chun . Bng cch theo
di chnh xc gi tr pH trong qu trnh nh phn cng c th xc nh c cc
hng s phn ly axit ca H3PO4.
1.2.2.Cch tin hnh-Dng pipet ly 1,00 ml dung dch hn hp hai axir vo cc thy tinh dung
tch 50 ml v dng pipet chia vch thm 19,0 ml nc ct.
- Cho con t vo cc
- Mnp bo qun in cc pH, nhc in cc ra, ra in cc o pH bng
nc ct vo mt cc khc v lp vo ho (hnh 19).
- Np y dung dch chun NaOH 0,05000M vo buret v lp vo gi buret( nh hnh 19). Cn chc chn in cc pH khng chm vo con t.
Hnh 19: S thit b chun in thxc nh HCl v H3PO4
Thm t t tng lng nh ( ban u 0,5 ml, gn n im tng ng thm
0,1 ml) dung dch chun NaOH t buret v ghi s bin i pH vo th tch
NaOH thm vo.
Cn ch khng thm tip NaOH khi gi tr pH > 11,5 v c th lm hng in
cc thy tinh.
- Sau khi chun xong, ly in cc ra khi dung dch, ra bng nc ct.
in cc trong nc ct t nht 15 pht trc khi tin hnh chun ln th
8/6/2019 Cam Nag Thi Nghiem Hoa Hoc
35/35
2. Chun ha li my o pH bng dung dch m pH=7 trc khi tin hnh php
chun khc.
1.3. Bo co kt qu v tho lun- Tnh nng HCl v H3PO4 trong c hai th nghim v so snh kt qu.
- Vng chun biu th s ph thuc pH vo th tch dung dch NaOH(ml).
- Xc nh hai im tng ng trn ng cong chun v xc nh th tch
NaOH ti mi im tng ng.
- Tnh gi tr pKa2 ca H3PO4 v kim tra tnh ph hp ca phng trnh tnh
pH dung dch m ( phng trnh Henderson-Hasselbalch: pH= pKa-log
(Ca/Cb)) bng cch tnh mt sim khc trn ng nh phn. So snh gi tr
pK2 thu c t thc nghim v ti liu tham kho.