ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ ANALİZLERİ:
ARZ VE TALEP MODELLERİ
HAZIRLAYAN:
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
2
HATIRLATMALAR Geçtiğimiz konularda uluslararası ticaret arz
yönünden incelenmişti. Fakat karşılaştırmalı üstünlükler teorisi ülkelerarası fiyat farklılığına bağlıdır. Göreceli fiyatlar ise arz ve talep faktörleri tarafından birlikte belirlenir.
Dış ticaret yapan ülkelerin talep koşullarına yer verilmedikçe, analizlerin şu gibi yönlerini belirlemek mümkün olmaz:
Dönüşüm eğrisi üzerinde dış ticaret denge noktası Uluslar arası denge fiyat oranı (dış ticaret hadleri) Dış ticaret sonrası tüketim ve üretim noktaları
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
3
DIŞ TİCARET HADLERİ (TERMS OF TRADE)
İhraç mallarının ithal malları ile değişim oranı olarak tanımlanır.
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
4
Ricardo’ya göre ülkelerin yurtiçi üretim maliyetleri oranı uluslar arası ticarette denge ticaret hadlerinin sınırlarını belirler.
Ancak Ricardo modeline dayanarak dış ticaret hadlerinin hangi noktada oluşacağını belirleme imkanı yoktur. Çünkü bu arz yanında talep koşullarına da bağlıdır.
I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN (DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
5
Türkiye ve ABD’yi ele alarak sabit verim koşulları altında buğday ve kağıdın iç maliyet oranlarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım:
Türkiye, 1 buğday, ½ kağıt ABD, 1 buğday, 2 kağıt Bu iç maliyetler her iki ülke için karlı dış
ticaretin sınırlarını oluşturur.
I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN (DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
6
I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN (DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU
İki ülkenin iç maliyet doğruları arasında kalan alan iki taraf için de ticarette kârlı alandır.
Dış ticaret hadleri, bir ülkenin yurt içi maliyetlerine ne kadar yaklaşırsa diğer ülkenin dış ticaret kazançları o derece artar.
Türkiye için ticaret kârlı değil
ABD için ticaret kârlı değil
ABD’nin iç maliyet
doğrusu
İki taraf için kârlı ticaret alanı
Türkiye’nin iç maliyet doğrusu
Buğday
Kağıt
OGrafik 1: Arz Modeline Göre Kârlı Dış Ticaret Alanı
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
7
I.A. KARŞILIKLI TALEP KANUNU (Reciprocal demand law)
Jhon Stuart Mill bu model ile ilk defa dış ticarette talep koşullarına yer vermiştir.
Dış ticarette denge fiyatları, iki ülkeli modelde ülkelerden birinin, diğerinin malına olan talebinin şiddetine bağlıdır.
Bir ülkenin karşılıklı talebi, kendi malından vereceği bir birim için diğerinin malından talep edeceği miktarla ölçülür.
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
8
I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)
Karşılıklı talep teorisi, Alfred Marshall tarafından geliştirilerek teklif eğrileri adı verilen grafikle gösterilmiştir.
Ülkenin bir miktar ithal malı karşılığında önerdiği ihraç malı tutarına teklif adı verilir.
Teklif eğrisi, ithal malı bir birim artırılırken, ülkenin kendi malından önereceği miktarı gösteren eğriye denir.
Bir teklif aynı anda üç şeyi ifade eder: İhraç miktarı İthal miktarı Uluslar arası fiyat oranı
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
9
OT eğrisi üzerindeki fiyat doğrularının giderek dikleşmesi, ticaret hacmi genişledikçe Türkiye’nin, ancak buğday fiyatının kağıt cinsinden yükselmesi sonucu ticareti kabul edeceğini gösterir.
Çünkü artan ithal malı miktarının ülkeye sağladığı marjinal fayda azalmaktadır.
I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Türkiye’nin Varsayılan Teklif Eğrisinin Elde Edilişi
D (10k:5b)
Buğday
Kağıt
A (10k:20b)
B (10k:15b)
C (10k:10b)
T
O
Grafik 2: Türkiye’nin Varsayılan Teklif Eğrisi
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
10
I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)ABD’nin Varsayılan Teklif Eğrisinin Elde Edilişi
Türkiye’nin teklif eğrisine benzer bir şekilde elde edilen ABD’nin teklif eğrisi görülmektedir.
Buğday
Kağıt
O
M (10k:5b)
N (10k:10b)
P (10k:15b)
R (10k:20b)
Grafik 3: ABD’nin Varsayılan Teklif Eğrisi
U
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
11
I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Denge Dış Ticaret Haddinin Oluşumu
OT:Türkiye’nin teklif eğrisi
Buğday
Kağıt
O
Grafik 4: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri
T
U OU:ABD’nin teklif
eğrisi
P
OP: Türkiye ve ABD arasında dengeyi sağlayan ticaret haddidir.
Türkiye’nin
iç fiyat oranı
ABD’nin iç fiyat oranı
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
12
I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Denge Dış Ticaret Haddinde İthalat ve İhracat Miktarları
Buğday
Kağıt
O
Grafik 4.1: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri
T
UP
Dengeyi sağlayan ticaret haddinde
OL : Türkiye’nin buğday ihracıMP : ABD’nin buğday ithali
OL=MP
LP : Türkiye’nin kağıt ithalatıOM : ABD’nin kağıt ihracı
LP=OM
L
M
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
13
I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Denge Dış Ticaret Haddi DIŞINDA İthalat ve İhracat Miktarları
Buğday
Kağıt
O
Grafik 4.2: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri
T
UP
L V
M
S OS, OP’den buğday lehine daha yüksek bir ticaret haddidir.
N
R
Y
OV: Türkiye’nin Buğday İhracı
OY: ABD’nin Buğday İthali
OV>OYVY buğday arz fazlası
ON: Türkiye’nin Kağıt İthaliOR: ABD’nin Kağıt İhracı
ON>ORNR kağıt talep fazlası
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
14
I.C. TEKLİF EĞRİSİ MODELİNİN YARARLARI(Offer Curves)
Arz ve talep koşullarını Karşılaştırmalı üstünlük yapılarını Ticaret dengesini sağlayan uluslararası
fiyat oranlarını Uluslararası denge ihracat ve ithalat
oranlarını Her ülkenin dış ticaretten sağladığı toplam
kazançları gösterir
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
15
I.D. TEKLİF EĞRİLERİNDE KAYMALAR(Offer Curves)
Teklif eğrileri bir ülkedeki arz ve talep koşullarının değişmesinden etkilenir. Bu değişim birbirine zıt iki durum oluşturur.
Ticaret hadleri etkisi Ticaret hacmi etkisi
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
16
I.D. TEKLİF EĞRİLERİNDE KAYMALAR(Offer Curves)
Buğday
Kağıt
O
Grafik 5: Talepte Kayma ve Teklif Eğrileri
T1
P1
S
Dış ticaret hacmindeki genişleme refah düzeyini olumlu etkilerken; dış ticaret hadlerindeki bozulma ise refah düzeyini olumsuz etkiler.
N
R
T
PA
Türkiye’de halkın zevk ve tercihleri ithal malı kağıt yönünde değişmiştir. Türkiye bir miktar kağıt karşılığında daha fazla buğday vermeyi kabul eder. Buğday fiyatları düşer. Teklif Eğrisi OT1 şeklinde sağa kayar.
Y
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
17
I.E. ÖNEMSİZ OLMANIN ÖNEMİ(Küçük Ülke Avantajı)
Tere Yağı
Motor
O
Grafik 6: Önemsiz Olmanın Önemi
Lüksemburg ABD
P
Lüksemburg, malını ABD’nin yüksek fiyatından ihraç eder ve ithalatını ise ABD’nin düşük fiyatlarından yapar.
Lüksemburg’un dış ticaret kazancı
ABD’nin dış ticaret kazancı
Lüksemburg dünya ticaretinde önemsiz bir ülke olduğu için karşılıklı talebi dünya fiyatlarını etkilemez.
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
18
II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)
Tüketici kayıtsızlık eğrileri, bir tüketiciye aynı faydayı sağlayan çeşitli mal bileşimlerini gösterir.
X malı
Y malı
O
Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri
i1
i2
i3
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
19
II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)
Kayıtsızlık eğrileri orijinden uzaklaştıkça daha yüksek faydayı temsil eder.
i2>i1>i0
Kayıtsızlık eğrisi üzerindeki bütün noktalar aynı fayda düzeyini belirtir.
T1=T2=T3
Kayıtsızlık eğrileri birbirini kesmez.
X malı
Y malı
O
Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri
T1
T2
T3 i2
i1
i0
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
20
II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)
X malı
Y malı
O
Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri
T1
T2
T3 i1
i2
i3
C
B
D
A
ΔX
ΔY
S1
S2
Kayıtsızlık eğrisinin eğimi marjinal ikame oranını (marginal rate of substituon) verir.
MİO= ΔY/ΔX
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
21
II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)
X malı
Y malı
O
Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri
T1
T2
T3 i1
i2
i3
C
B
D
A
ΔX
ΔY
S1
S2
Kayıtsızlık eğrileri orijine dış bükeydir. Çünkü azalan marjinal fayda kuralı geçerlidir. S1 noktasından S2 noktasına hareket edildikçe marjinal ikame oranı düşer.
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
22
2. Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri
Buğday
Kağıt
O
Grafik 8: Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri
Toplum sal kayıtsızlık eğrilerinin (k) gibi kağıt eksenine yakın gösterilmesi tolumda tercihlerin kağıt yönünde olduğunu; (b) gibi gösterilmesi ise buğday yönünde olduğunu ifade eder.
k4
k3
k2
k1
b4
b3
b2
b1
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
23
III. EKONOMİDE GENEL DENGE1. Kapalı Ekonomide Denge
Bir ülkenin üretim olanakları eğrisi AA şeklindedir.
(Eğimi marjinal dönüşüm oranını verir.)
Buğday
Kağıt
O
Grafik 9: Kapalı Bir Ekonomide Denge
M
N
Di2
i1
i0
F
F
A
A
Kayıtsızlık eğrileri i0,i1i2 şeklindedir. (Eğimi marjinal ikame oranını verir.) Üretim olanakları eğrisi ile i1 kayıtsızlık
eğrisine teğet olarak çizilen FF doğrusunun eğimi iç fiyatları ifade eder.
Denge üretim olanakları eğrisi, kayıtsızlık eğrisi ve iç fiyat oranı eğrisinin birleştiği D noktasında oluşur.
Tüketici dengesi marjinal ikame oranı = iç fiyatlar Üretici dengesi marjinal dönüşüm oranı = iç fiyatlar
M noktası üretim kapasitesinin dışındadır.
N noktası ise daha düşük bir toplusal refahı ifade eder.
III. EKONOMİDE GENEL DENGE2. Açık Ekonomide Denge
Grafik 10: Açık Ekonomilerde Denge:Benzer Tercihler
Buğday
Kağıt
O
C
D
i2
i1
F
F
T
T
A
Buğday
Kağıt
O
D’
i2i1F
FT
T
K
TÜRKİYE
ABD
Kapalı ekonomi varsayımı altında denge noktası Türkiye’de D, ABD’de ise D’ noktasıdır.
Türkiye’nin dönüşüm eğrisi buğday yönünde ABD’nin dönüşüm eğrisi kumaş yönünde göreceli uzundur. Çünkü buğday emek yoğun, kumaş sermaye yoğun bir maldır.
Türkiye’nin iç fiyat oranı FF doğrusu, ABD’nin iç fiyat oranı F’F’ doğrusuna göre diktir. Çünkü Türkiye’de buğday, ABD’de kumaş göreceli olarak daha ucuzdur.
Ülkeler dış ticarete açıldığında iç fiyat oranları eşitlenir ve dünya fiyatını gösteren TT ve T’T’ doğruları doğruları elde edilir ve birbirine paraleldir.
Grafik 10: Açık Ekonomilerde Denge:Benzer Tercihler
Buğday
Kağıt
O
C
D
i2
i1
F
F
T
T
A
R
L
P S
M
Buğday
Kağıt
O
I
D’
i2i1F’
F’T
T
K
V E
N
İthalat
İhracat
İhracat
İthalat
TÜRKİYE
ABD
Türkiye için açık ekonomide dengeTüketici Dengesi C noktasındaÜretici Dengesi A noktasında
ABD için açık ekonomide dengeTüketici Dengesi K noktasındaÜretici Dengesi N noktasında
H
G
III. EKONOMİDE GENEL DENGE2. Açık Ekonomide Denge
Buğday Kağıt
Üretim OV OH
Tüketim
OE OG
İhracat ---- GH
İthalat VE ----
Buğday Kağıt
Üretim OS OL
Tüketim
OP OR
İhracat PS ----
İthalat ---- LR
Türkiye’nin dış ticaret kazancı
AMC üçgenin alanına eşittir.
ABD’nin dış ticaret
kazancı KNI üçgenin alanına eşittir.
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
26
Grafik 11: Tüketim ve Üretim Kazançları
Tarım
Sanayi
O
C1
D
i1
i0
F
F
T
T
D’
K’
L’ S
T’
T’
C2
i2
III. EKONOMİDE GENEL DENGE1. Dış Ticaret Kazançları
Dış Ticaret Kazançları ikiye ayrılır :1) Üretim Kazançları i1’den i2’ye2) Tüketim Kazançları i0’den i1’e
Kapalı ekonomide denge D noktası iken bir ülke üretimde uzmanlaşma olmadan TT dünya fiyatından dış ticaret yaparsa, L’L kadar tarım ürünü ihraç eder ve KK’ kadar sanayi ürünü ithal eder. İ1 gibi daha yüksek bir refah düzeyine ulaşır. (Tüketim Kazancı)
Üretimde uzmanlaşmaya gidildiğinde ise üretici dengesi D’ noktasına, tüketici dengesi ise C2 gibi en yüksek düzeye ulaşır.
K
L
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
27
IV. TALEP FARKLILIKLARINA BAĞLI DIŞ TİCARET
Talep koşullarının farklı, arz koşullarının aynı olduğu bu durumda, üretim teknolojileri ve faktör donatımları ve üretim maliyetleri iki ülkede eşittir. Bu nedenle üretim olanakları eğrisi tek şekilde gösterilmiştir.
Gıda
Kağıt
O
Grafik 12: Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret
D
i2
i1
T
T
N
N
I2
I1
ABD
Türkiye
CABD
CTR
ETR
EABD
İthalat
İhracat
İhracat
İthalat
Türkiye’de gıda, ABD’de kağıt talebi fazladır. Bu durum ülkelerin kayıtsızlık eğrilerinin yoğun olarak ihtiyaç duydukları mala daha yakın çizilmesi ile gösterilmiştir.
Kapalı ekonomide denge noktaları Türkiye’de ETR, ABD’de ise EABD şeklindedir.
04/14/23 ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ MODELLERİ
28
IV. TALEP FARKLILIKLARINA BAĞLI DIŞ TİCARET
Gıda
Kağıt
O
Grafik 12: Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret
D
i2
i1
T
T
N
N
I2
I1
ABD
Türkiye
CABD
CTR
ETR
EABD
İthalat
İhracat
İhracat
İthalat
Türkiye’de kağıt, ABD’de ise gıda göreceli olarak ucuzdur. Bu nedenle dış ticarete açıldıktan sonra ucuz olan mallarda uzmanlaşmaya gidilir ve uzmanlaşma D noktasına kadar devam eder.
Türkiye yaptığı kağıt üretiminden bir bölümünü TT ticaret hadlerinden ihraç edip karşılığında gıda ithal eder. CTR noktasında tüketim yapar. Refah düzeyi i1’den i2’ye yükselmiştir.