A ndre Mari A mperFrancuski fiziar, matematiar i kemiar.Radio je kao profesor na Parikoj politehnikoj koli.Osnovne radove posvetio je elektrodinamici.Zasnovao je teoriju o neraskidivoj vezi magnetizma i elektriciteta. Otkrio je uzajamno dejstvo elektrinih struja i ustanovio zakon (Amperov zakon), kojim se odre uje sila kojom magnetno polje djeluje na provodnik sa strujom. Po njemu, magneti se sastoje iz ogromnog broja malih, pljosnatih magneta. Takvim zakljukom, prvi je ukazao na tijesnu vezu elektrinih i magnetnih pojava. Vo en idejom da elektrina struja stvara magnetno polje, Amper je otkrio efekat kalema sa strujom - solenoida. Dokazao je identinost magnetnih sila stvorenih solenoidom sa mekim gvo em i stalnim magnetom. Godine 1820. predloio je koritenje elektromagnetnih polja za prijenos signala, a 1829. konstruira elektromagnetni telegraf.Danas jedinica jaine elektrine struje nosi njegovo ime.

A l b e rt Aj n t aj nSlavni teorijski fiziar,najistaknutiji stvaralac nove epohe u fizici. Nemaki Jevrejin, zavrio je Politehniki fakultet u Cirihu. Radio je u Bernu, Cirihu, Pragu, zatim kao profesor Berlinskog univerziteta i direktor Fizikog instituta Od 1933. godine, zbog najezde faizma, prelazi u SAD. Ajntajn je tvorac teorije relativnosti i jedan od zaetnika nove epohe u fizici - kvantne mehanika. Godine 1905. objavljuje specijalnu teoriju relativnosti, kojom je postavio nove zakonomernosti prostora i vremena, u uslovima kretanja vrlo velikim brzinama - bliskim brzini svjetlosti. Iz ove teorije proizala je veza energije i mase (E = me 2 ). U kvantnoj mehanici daje ideju o kvantnoj prirodi svjetlosti (fotonima), koju je kasnije i eksperimentalno potvrdio Kompton (19221). Rezultat ove ideje je fotoelektrini efekat (1905), za koji je 1921. god. dobio Nobelovu nagradu. Njegova opa Teorija relativnosti (1915) snano je utjecala na razvoj kosmologije. Ajntajn je radio i u oblasti statistike fizike, gde je razvio molekulsko statistiku teoriju braunovskog kretanja i kvantnu statistiku estica sa cijelim spinom (Boze - Ajntajnova statistika ), Kasniji radovi bili su iz oblasti kosmologije i teorije fizikih polja, pokuavajui da na e jedinstvo svih interakcija u prirodi

Andres J. A ngstremvedski fiziar i astronom. Zavrio je takultet u Upsali, gde je i radio kao profesor. Osnovna fizika istraivanja posvetio je speklralnoj analizi. Smatra se jednim od osnivaa spektroskopije. Izuavao je spektre plamena, elektrinog luka, Sunca i planeta. Sa velikom tanosu izmjerio je talasne duine Sunevog zraenja, a 1868. godine sastavio je prvi detaljni atlas spektralnih linija Sunevog spektra. Otkrio je znaajni udeo vodonika u Sunevoj atmosferi. Bavio se i istraivanjima u oblasti toplote i magnetizma. Njegovim imenom se naziva i jedinica duine (A = 10 m), koja je donedavno bila u zvaninoj upotrebi.

ArhimedStarogrki naunik. Ro en je i iveo u Sirakuzi (Sicilija). Bavio se matematikom, mehanikom, fizikom i astronomijom. Autor je mnogih pronalazaka: poluge, zavrtnja. rotacionih maina za navodnjavanje zemlje.. Postavio je naune osnove statike, uveo pojam centra mase i momenta rotacije. Odredio je poloaje centra mase mnogih figura i tijela. Matematiki je formulirao zakon poluge i slaganje paralelnih sila. Dao je osnove hidrostatike, definirajui ponaanje tijela u potopljenoj tenosti (Arhimedov zakon). Pomou tog zakona rijeio je zadatak o sadraju zlata i srebra u kruni Sirakukog Cara Gierona. Iz njegove metode izraunavanja povrina i zapremina tijela, i obima kruga razvio se, poslije gotovo 2000 godina, integralni raun. Prvi je odredio priblinu vrijednost broja pi (3,14).

A medeo A vogadroItalijanski fiziar i hemiar. lako je stekao advokatsko obrazovanje, poeo je samostalno da se bavi prirodnim naukama. Radio je kao profesor na Torinskom univezitetu, na katedri za matematiku i fiziku. Osnovne radove posvetio je molekularnoj Fizici. Me u prvim svojim istraivanjima u toj oblasti postavio je osnove molekularne teorije u djelu "Metode odre ivanja relativnih masa elementarnih dijelova tijela i proporcije po kojima oni ulaze u jedinjenja". Otkrio je, 1811. godine, vrlo vaan zakon po kojem u istim zapreminama razliiti gasovi, pri jednakim uvjetima, sadre isti broj molekula (Avogadrov zakon). Shodno ovom zakonu razradio je metod odre ivanja molekulske i atomske teine. Danas je poznato da jedan mol bilo koje supstance sadri isti broj molekula: 6,022-10 23 koji nazivamo Avogadrov broj.

Anri BekerelFrancuski fiziar, profesor fizike na Parikoj politehnikoj koli, lan Parike akademije nauka i jedan od njenih predsjednika. Bavio se optikom (magnetna optika, fosforoscencija, Infracrveni spektar) i radioaktivnou. Izuavajui dejstvo razliitih luminiscentnih materijala na fotografsku plou, u djelovima soli urana otkrio je nepoznato zraenje, koje nije imalo nikakve veze sa luminiscentnim zraenjem. Pojavu spontanog zraenja urana nazvao je radioaktivnost. Za ovo otkrie je 1903. god. dobio Nobelovu nagradu. Proputajui beta-zrake kroz presjek elektrinog i magnetnog polja, izmjerio je odnos naelektrisanja i mase beta-estica i odredio da je on isti kao i kod katodnih zraka. Nezavisno od P. Kirija. 1901. godine objavio je rad o fiziolokom dejstvu radioaktivnog zraenja i dokazao sposobnosti ovog zraenja da jonizuje gas.

Danijel BernouliSvajcarski fiziar, matematrar i fiziolog. Ro en je u Groningenu zavrio je Bazelski univerzitet. Glavni radovi se odnose na hidro-dinamiku, kinetiku teoriju gasova i teoriju osciliranja. Napisao je djelo '"Hidrodinamika" u kome je izloio fizike osnove mehanike fluida. U tom djelu, Bernuli prvi uvodi pojam rada i formulira poznatu jednainu stacionarnog kretanja idealne tenosti, koja predstavlja oblik zakona o odranju energije primjenjen na fluide, i izlae prve ideje o kinetikoj teoriji gasova. Sa L' Eplerom se pojavljuje kao tvorac teorijske hidromehanike. Nadalje, podrava hipotezu da toplota nastaje kretanjem estica u tijelu. Uz pomo konstruiranog efektrometra, 1760. godine, izvodi zakljuak da je sila elektrostatike interakcije obrnuto proporcionalna kvadratu rastojanja izme u naelektrisanja

an Baptist BioFrancuski fiziar,lan Parike akademija nauka Ro an je u Parizu. Bavio se optikom, astronomijom, akustikom, elektromagnetizmom i istorijom nauke. Odredio je brzinu zvuka u tvrdim tijelima.Otkrio je, 1811. godine, polarizaciju svjetlosti pri njenom prelamanju, krunu polarizaciju i polarizaciona svojstva mnogih supstancL Zakon koji dafinira ravansku polarizaciju svjetlosti nosi njegovo ima Biot-ov zakon. Zajedno sa Savarom, definira zakon kojim se odre uje jaina magnetnog polja koji stvara pravolinijski provodnik kroz koji tee struja (Biot-Savarov zakon). Prvi je odredio porijeklo meteorita.

Robert BojlEngleski fiziar, hemiar i filozof, lan Londonskog drutva. Radio je na poljima molekularne fizike hidrostatike, akustike, termodinamike. Sam je, 1660. godine konstruirao vazdunu pumpu, uz iju pomo je izvrio niz eksperimenata (dokazao elastinost vazduha. odredio njegovu gustinu,stepen razrije enosti) i izveo niz zakonitosti. Dokazao je da voda moe kljuati pri razre enom vazduhu, na niim temperaturama. Prouavao je kapilarne efekte i primjetio da oni nisu povezani sa atmosferskim pritiskom. Otkrio je zakon o promjeni zapremine gasa s promjenom njegovog pritiska, koji je nezavisno od njega otkrio Mariot (Boji Mario-tov zakon). Izveo je prva istraivanja elastinosti vrstih tijela, izneo je pretpostavke o sloenosti bijele svjetlosti. Bio je zastupnik atomistike hipoteze sastava supstance. Formulirao je pojam hemijskog elementa i uveo u hemiju eksperimentalne metode.

Ludvig BolcmannAustrijski teorijski fiziar, jedan od zaetnika klasine statistike fizike. Njegovi glavni radovi odnose se na kinetiku teoriju gasova, termodinamiku i teoriju zraenja. Uveo je, 1866. godine, zakon raspodjele brzina molekula u gasu (Bolcmanova statistika). Ovaj zakon predstavlja osnovu klasine statistike fizike. Statistikim metodama izvodi kinetiku jednainu idealnih gasova i daje statistiku interpretaciju drugog principa termodinamike i energije. Koristei Maksvelovu hipotezu o svjetlosnom pritisku, daje teorijsku interpretaciju toplotnog zraenja apsolutno crnog tijela, koje je neto ranije eksperimentalno otkrio Stefan (Stefan-Bolcrnanov zakon) Bavio se,tako e, matematikom, hidrodinamikom i teorijom elastinosti. mehanikom, optikom,

Nils BorVeliki danski teorijski fiziar, jedan od osnivaa savremene fizike. Radio je kao univerzitetski profesor u rodnom Kopenhagenu i Manesteru gdje od 1911. godine sara uje sa Raderfordom. Postavio je teoriju strukture atoma za model koji je predloio Raderford, spretno povezavsi teoriju klasine i Plankove kvantne fizike. Na osnovu ove teorije objasnio je emisioni spektar vodonikovog atoma. Pred Drugi svetski rat izlae teorijski dokaz o mogunosti nuklearne fisije uranovog izotopa U 235 , da bi i sam od 1943. do 1945. godine uestvovao u istraivanjima koja su prethodila izradi prve atomske bombe. Njegovo ime nose mnoge veliine, principi i konstante u atomskoj fizici (Borov model atoma, Borove orbite, Borov princip komplementarnosti, Borov magneton ...). Dobio je Nobelovu nagradu za fiziku 1922. godine.

M aks BornNjemaki teorijski fiziar, jedan od pionira savremane fizike. Bio ja profesor Berlinskog i Frankfurtskog univerziteta, da bi od 1933. godine radio na Britanskom univerzitetu. Osnovni radovi su mu u oblasti dinamike kristalne reetke, termodinamike kristala, kvantne teorije, kinetike teorije, teorije relativnosti i atomske fizike. Pripada grupi fiziara koji su stvorili kvantnu mehaniku. Godine 1926. daje statistiku interpretaciju talasne funkcije, pokazavi da intenzitet Sredingerovih talasa predstavlja mjeru vjerovatnoe nalaenja estica u odgovarajuem poloaju. Za ovaj rad dobija 1954. godine Nobelovu nagradu za fiziku. Danas se Bornova kvantna mehanika koristi za objanjenje velikog broja procesa u vezi sa gradom atoma, zatim u molekularnoj i fizici vrstog stanja.

Ru er BokoviDubrovaki fiziar, astronom, matematiar, geodet i filozof, jedan od istaknutih naunika svog vremena. Bio je profesor univerziteta, osniva Milanske opservatorije i direktor Optikog instituta Francuske mornarice. Pronaao je dva geometrijska metoda za odre ivanje elemenata Suneve relacije na osnovu posmatranja poloaja triju tijela, zatim je izraunao dimenzije i spljotenost Zemlje. Otkrio je geometrijski metod odre ivanja putanja kometa. U domenu klasine fizike formulisao je jedinstveni zakon svih sila. Pretpostavio je postojanje ne samo privlanih ve i odbojnih sila. Svojim idejama o relativnosti prostora i vremena bio je pretea Ajnstajnove teorije relativnosti. Objavio je i veliki broj radova iz sferne trigonometrije i statistikih metoda u fizici.

Dagadiz BozeIndijski fiziar i fiziolog, jedan od osnivaa biofizike. Zavrio je Univerzitet u Kembridu. Godina 1917. osniva institut Boze u Kalkuti. Svoje radove posvetio je svojstvima elektromagnetnih talasa. Na tom polju usavrio je eksperimentalnu tahniku, izradivi vrlo osjetljive detektore kratkih talasa (do 6 mm). Prouavao ja polarizaciju i dvojno prelamanje ovih talasa u razliitim materijama. Od 1897 godina bavi se izuavanjem vanih problema fiziologija biljaka. Prouavao je procesa rasta, kretanja sokova u njima, uticaj razliitih zraenja na funkcije rasta i efekte mehanikih, toplotnih i elektrinih utjecaja. Sam je konstruirao instrumente za svoje opite i prvi primjenio elektrinu sondu.

K arl Brau nNjemaki fiziar, bio je lan Berlinske akademije nauka. Njegovi osnovni radovi se odnose na radiotehniku i radiodifuziju. Godine 1897. konstruirao je katodnu cijev u kojoj magnetno polje regulira kretanje elektrona.Poslije godinu dana pronalazi oscilatorno kolo velikog kapaciteta i malog slabljenja. Dvije godine kasnije (1900) predstavlja luni prenosnik, kojim se emituje znaajni dio energije stvorene u oscilatornom kolu. Izumio je nekoliko tipova antena. Za razvoj beine telegrafije 1909. godine dobija Nobelovu nagradu za fiziku. Sem radiotehnike, bavio se i kristalnim strukturama, me u kojima je otkrio neke sa osobinama elektrine provodljivosti, u samo jednom smjeru.

ordano BrunoItalijanski renesansni filozof, materijal ista. borac protiv uplitanja crkve u nauku. Bio je veliki pristalica i propagator Kopernikovog uenja. Razvio je heliocentnnu teoriju strukture kosmosa, oznaivi poetak savremene epohe u astronomiji. Postavio je ideje o beskonanosti svemira, beskonanom broju svjetova, postojanju i drugih planeta (tada jo neotkrivenih) u Sunevom sistemu, zatim ideju o rotaciji Sunca i drugih zvijezda oko svojih osa, o jedinstvu zakona u prirodi. Ove ideje su imale veliki znaaj za razvitak cjelokupne nauke. Po presudi inkvizicije, spaljen je 1600. godine u Rimu kao jeretik

Dejvid Brusterkotski fiziar, lan Londonskog i Edinburkog kraljevskog drutva. Radio ja kao profesor na Edinburkom univerzitetu Osnovne radove objavio je u oblasti optike. Istraivao je polarizaciju svjetlosti. Godine 1815. uspostavlja vezu izme u indeksa i ugla prelamanja svjetlosti ( Brusterov zakon ), Konstruirao je kaleidoskop, razradio metod izrade interferometra, usavrio stereoskop, napravio potkoviasti elektromagnet. Autor je biografije Isaka Njutna i osniva Britanske asocijacije za razvoj nauke.

A nders Celzijusvedski fiziar i astronom, lan vedske akademije nauka. Zavrio je univerzitet u Upsali. Radio je u Upsalskoj astronomskoj opservatoriji koju je sam podigao sopstvenim sredstvima. Objavio ja radove iz oblasti fizika, geofizike i astronomije. Uestvovao je, 1736. godine, u laponskoj ekspediciji za mjerenje duine meridijanskog luka. Prvi je uoio dejstvo polarne svjetlosti na magnetnu iglu. U oblasti toplote, definirao je temperatursku skalu (Celzijusova temperaturska skala) tako to je nulu uzeo u taki topljenja leda a 100 stepeni u taki kljuanja vode (pri normalnom atmosterskom pritisku).

Don DaltonEngleski fiziar i hemiar, jedan od osnivaa alomske teorije materije, koju je potkrepio i eksperimentalnim istraivanjima. Bavio se fizikim istraivanjima u oblasti molekularne fizike. Posmatrao je promjene temperature vazduha pri njegovom adijabatskom irenju i skupljanju. Ispitivao je svojstva vodene pare, prvi ukazao na razliku zasiene i pregrijane pare. Otkrio je zakon o parcijalnom pritisku gasova i zakon o zavisnosti rastvaranja gasova od njihovih parcijalnih prilisaka (Daltonov zakon) Nezavisno od Gej-Lisaka formulira jedan od osnovnih zakona gasova: pri stalnom pritisku svi gasovi pri povienju temperature se ire podjednako Velike Daltonove zasluge su u razvoju atomistike i njene primjene u hemiji. Prvi je odre ivao alomske teine, sastavivi tablicu atomskih teina hemijskih elemenata. Ustanovio je da atomi nekih slinih hemijskih elemenala imaju ista svojstva. Zanimljivo je, prouavao je anomaliju sljepila za boje, od koje je i sam patio. Ta pojava se po njemu danas zove daltonizam.

Luj De BroljFrancuski fiziar, jedan od savremene kvantne mehanike. osnivaa

Radio je u oblasti klasine i kvantne mehanike, teorije fizikih polja, kvantne elektrodinamike, istorije i metodologije fizike. Godine 1923. proirio je Ajntajnovu ideju o dualnoj prirodi svjetlosti i na estice, dajui svoj materiji i korpuskulatornu (estinu) i talasnu prirodu. Kretanja estica, ovim zakonom, De Brolj je uporedio sa rasprostiranjem talasa. Ovim je dao teorijsku potvrdu eksperimentima elektronske difrakcije u kristalima. Ovu teoriju je koristio redinger pri osnivanju talasne mehanike. Za otkrie talasne prirode elektrona De Brolj je 1929. godine dobio Nobelovu nagradu za fiziku.

Rene DekartFrancuski filozof, matematiar i fiziar jedan od osnivaa racionalizma - pravca u filozofiji. U fizici je bio dosljedan materijalist. Smatrao je da je priroda neprekidan skup materijalnih estica ije kretanje, prema zakonima mehanike, je osnov svih kretanja, pa i ive materije. U matematici je tvorac analitike geometrije, koju je izgradio metodom koordinata. Prvi je uveo promjenjivu veliinu i funkciju, to je znailo prelomnu taku u daljem razvoju matematike i njene upotrebe u opisu kretanja i drugih fizikih fenomena. Uveo je u fiziku pojam sile, impulsa (koliine kretanja) i formulirao zakon odranja koliine kretanja. Prvi je formulirao zakon inercije. U optici je uveo zakon rasprostiranja svjetlosti, zakon prelamanja svjetlosti i postavio opta naela optike kao nauke.

Pol DirakEngleski teorijski fiziar.Dao je veliki doprinos razvoju kvantne teorije u mehanici, elektrodinamici, teoriji polja, gravitaciji, teoriji relativnosti. Izveo je relativistiku jednainu kretanja elektrona i povezao kvantnu teoriju i relativnost. Razradio je matematiki aparat kvantne mehanike - teoriju transtormacije, uveo metod sekundarnog kvantovanja Teorijski je predvidio postojanje pozitivnog elektrona-pozitrona i drugih antiestica - antisupstance. Lansirao je ideju o postojanju elementarnog magnetnog naelektrisanja, postulirao je efekat polarizacije vakuuma. Godine 1962. razra uje teoriju mezona kao oscilatornog stanja elektrona. Bavio se i problemima vezanim za gravitaciju.

Kristijan D oplerAustrijski fiziar, matematiar i astronom, lan Austrijske akademije nauka. Zavrio ja politahniki univerzitet u Beu gdje je i radio kao profesor. Bio je direktor prvog u svijetu Fizikog instituta organizovanog na njegovu inicijativu. Bavio se, u oblasti fizike, optikom i akustikom. Istraivao je pojavu aberacije svjetlosti, prouavao boje. Godine 1842. daje teorijsko objanjenje zavisnosti frekvencija zvunih i svjetlosnih talasa od brzine kretanja izvora ili posmatraa (Doplerov efakat).

Dejms DulEngleski fiziar, lan Londonskog kraljevskog drutva. Bio je uenik Dona Daltona pod ijim je utjecajem poeo svoja eksperimentalna istraivanja. Me u prvima je formulirao najosnovniji fiziki zakon - Zakon o odranju energije. Bavio se elektromagnetizmom, termodinamikom i kinetikom teorijom gasova. Ustanovio je zakon o toploti koju odaje provodnik pri prolasku elektrine struje kroz njega. Eksperimentalno je dokazao da je mogue dobiti toplotu na raun mehanikog rada; pronaao je mehaniki ekvivalent toplote, ime je eksperimentalno dokazao zakon o odranju energije. Ispitivao je toplotne pojave pri promjeni zapremine gasa i pokazao da unutranja energija gasa ne zavisi od zapremine. Postavio je termodinamiku temperatursku skalu. Toplotu je smatrao mjerom kretanja molekula zbog temperature, a pritisak gasa opisao kao rezultat udara molekula o zidove suda u kome se gas nalazi.

Tornas Alva EdisonSjevernoameriki pronalaza, lan Nacionalne akademije nauka. Sa 12 godina radio je kao raznosa novina, zatim je bio telegrafista. Uzdigao se sopstvenim radom i velikim talentom. Od 1868. god. poinje rad na tehnikim pronalascima. Organizirao je vie laboratorija i istraivaki centar. Usavrio je Belov telefon, pronaao elektrinu sijalicu sa ugljenim vlaknom, me u prvima sagradio termoelektrinu centralu. Pronaao je fonograt (gramofon) i mikrofon. Godine 1889. pronaao je kinetoskop i prvi primjenio celuloidnu filmsku traku (format 35 mm). Vrio je i eksperimente na sinhroniziranju slike i tona. Pronaao je i eleznicku konicu, alkalne akumulatore, aparat za zapis telefonskih razgovora, usavrio kinematografsku kameru. Prvi nagovjestio pojavu termoelektrine emisije (Edisonov efekat). Autor je preko 1000 praktinih pronalazaka.

H a n s K. E r stedDanski fiziar, lan i predsjednik Danskog kraljevskog drutva. Radio je kao profesor na Kopenhagenskom univerzitetu. Istraivao je u oblasti elektrotehnike, akustika i molekularne fizike. Otkrio je (1820) dejstvo elektrine struje na magnetnu kazaljku koje dovodi do nastanka nove oblasti tizike - elektromagnetizma. Osnov njegovih naunih djela je vaza izme u razliitih fizikih pojava. Dao ja ideju o elaktromagnatnoj prirodi svjetlosti, otkrio je termoelektrini efekat i napravio prvi termoelement. Eksperimantirao je sa stiljivou i elastinou tenosti i gasova. Izumio ja prvi piezomatar, izuavao odstupanja gasova od Bojl-Mariotovog zakona, eksperimantirao sa zvukom...

Majkl FaradejEngleski fiziar i hemiar Londonskog kraljevskog drutva. lan

Nezavisno od Henrija i Lenca otkrio elektromagnetna indukcije koje postaju nauni osnov elektrostatika. Godine 1833. otkriva dva osnovna zakona elektroliza (Faradejevi zakoni elektrolize) koji postaju osnov elektrohemije i uenja o elektricitetu sa gledita korpuskularne strukture. Prvi je otkrio vezu izme u magnetskog polja i svjetlosti. Pokuajem da "namagnetie" svjetlost, otkrio je obrtanje ravni polarizacija svjetlosti u magnetskom polju. Faradej je udario temelje novom uanju o fizikom polju, zasnovanom na materijalnosti sredina. Doao je do niza otkria u hemiji i optici. Njagovo ime nose neki fiziki pojmovi: Faradejav efekat, Faradejev broj, faradej (koliina elektriciteta Avogadrovog broja elaktrona, kao i zvanina jedinica za elektrinu kapacitativnost - farad). Nije poznavao matematiki aparat, pa je njegove ideje i pronalaske matematiki formulirao i dalje razradio veliki teoretiar Maksvel.

Enriko FerrniItalijanski fiziar, zavrio univerzitet u Pizi. Radio je kao profesor u Firenci i Rimu do 1938. godine, a zatim na Kolumbija univerzitetu i u ikagu. Radio je u oblasti atomske i nuklearne fizike, fizike kosmikog zraenja, astrofizike, fizike visoke energije.,. Dao je najbolju teoriju beta zraka prvi bombardovao uran neutronima, izgradio statistiku teoriju za jednu vrstu estica (Fermi-Dirakova statistika), zasnovao i razvio teoriju neutronskog kretanja. Jedan je od zaetnika kvantne elektrodinamike. 1934. godine pronalazi pojavu vjetake radioaktivnosti izazvane sporim neutronima. Za ovaj pronalazak dobio je 1938. godine Nobelovu nagradu U toku II svjetskog rata radi u SAD kao najistaknutiji teorijski i eksperimentalni fiziar Posljednjih godina ivota radio u fizici visokih energija. 1949 godine otkriva mehanizam ubrzanja primarnih estica u kosmiko] svjetlosti i razra uje teoriju nastajanja kosmikog zraenja.

Dozef FranhoferNjemaki fiziar, profesor Minhenskog univerziteta. Poeo je da se bavi optomehanikom u optikoj radionici u Minhenu, da bi kasnije postao rukovodilac optike laboratorije. Radio je u oblasti geometrijske i talasne (fizike) optike. Dao je veliki doprinos istraivanju disperzije svjetlosti i izradi ahromatskih soiva. Napravio je precizan, dosta ist uzorak optikog stakla od kronglasa i pronaao metod za odre ivanje oblika soiva, to je imalo veliki utjecaj na razvoj praktine optike. Napravio je mainu za lifovanje ahromatskih soiva, konstruirao spektrometar, ahromatski mikroskop, mikrometar i heliometar.

okularni

Objasnio je tamne linije u Sunevom spektru (Franhoferove linije) i izmjerio njihove talasne duine difrakcionom metodom Prouavao je i difrakciju paralelnih svjetlosnih zraka (Franhoferova difrakcija).

Dems FrankNjemaki fiziar, lan mnogih akademija nauka. Zavrio je Berlinski univerzitet, gdje je kasnije radio kao profesor. Radio ja u oblasti atomske i nuklearne fizika, molekulske spektroskopije i njena primjena u hemiji. Zajedno sa Hercom, izveo ja od 1912. do 1914. godine niz eksperimenata o eksitaciji i jonizaciji atoma iva udarima elektrona (Frank-Hercovi eksperimenti). Otkriva zakon sudara elektrona i atoma to je posluilo kao dokaz diskretnosti energetskih nivoa i potvrda Borove teorije atoma. Za ova otkria Frank i Harc dobijaju 1925. god. Nobelovu nagradu. U domenu hemije razvija spektralni metod istraivanja hemijskih sila i istrauje fotohemijska procese u molekulima hlorofila. Godine 1925. predlae mehanizam koji objanjava fotohamijsku disocijaciju molekula joda. Bio je valiki protivnik izrade i primjene atomske bombe.

Frederik olioFrancuski fiziar, lan Parike akademije nauka. Radio je na Institutu za radijum u Parizu i kao profesor fizike na Sorboni. Bio je predsjednik komisije za atomsku energiju, ali je sa te funkcije smenjen, jer nije htio da vri nuklearna istraivanja u vojne svrhe. Svoje radove je posvetio nuklearnoj fizici i hemiji. Sa suprugom I. olio-Kiri. 1928 godine, poinje sistematska izuavanja nuklearnih reakcija izazvanih alfa esticama (jezgra helijumovog atoma). Zahvaljujui njihovim eksperimentima vezanim za bombardovanje urana jezgrima vodonika, helijuma i azota i snimanje reakcije Vilsonovom kamerom, edvik je 1932. godine otkrio neutrone. F. Kiri je nastavio sa ispitivanjem svojstava neutrona i razliitih nuklearnih reakcija iji su produkti neutroni. Zajedno sa suprugom Irenom dobija 1935. godine Nobelovu nagradu za otkrie vjetake radioaktivnosti.

Ogist FrenelFrancuski fiziar, lan Finske akademije nauka. Jedan od osnivaa talasne optike. Otkrio ja interferenciju svjetlosti (1815), dopunio Hajgensov princip, uveo hipotezu o koherentnosti elementarnih talasa i njihovoj interferenciji. Razradio teoriju difrakcija svjetlosti (1818). Otkrio je eliptinu i krunu polarizaciju svjetlosli i istraivao interferenciju polanzovana svjetlosti. Dokazao je popranost svjetlosnih talasa (transferzalni talasi). Ustanovio je zakon refleksije i refrakcije na ravnoj povrini izme u dvije razliite sredine. Napravio je niz interferencionih alata, ogledala, prizmi, soiva... Istraivao je problem utjecaja Zemljinog kretanja na optike pojave, postavljajui teoriju optike pokretnih tijela, u kojoj je dao formulu promjene brzine svjetlosti. Time je postavio, na neki nain, prateoriju moderne teorije relativnosti.

Bendamin FrenklinAmeriki fiziar, lan Lodonskog kraljevskog drutva i Peterburke akademije nauka. Obrazovanje je stekao samostalno. Osnovne fizike radove posvetio je elektricitetu. Frenkiin je napravio prvi ravni kondenzator koji se sastojao iz dvije metalne ploe odvojene staklenom izolacijom. Izumeo je prvi gromobran (1750), dokazao elektrinu pri rodu munje i identinost Zemljinog i atmosferskog elektriciteta. Razradio je prvu teoriju elektrinih pojava, tzv. "unitarnu teoriju", u kojoj je sadran i zakon o odranju energije. Uveo je pojam pozitivnog i negativnog naelektrisanja, nain njihovog oznaavanja (+ i -) i tzv. "elektrinu tenost". Radio je i u oblasti provodnosti toplote, rasprostiranja zvuka u vodi i vazduhu. Autor je velikog broja praktinih pronalazaka. Imao je sopstvenu tampariju u kojoj je izdavao "Pensilvanijske novine". Osnovao je prvu javnu biblioteku u SAD.

Leon FukoFrancuski eksperimentalni fiziar lan Parike akademke nauka. Njegova istraivanja se odnose na optiku, mehaniku, elektromagnetizam. Razradio je (1850) metod mjerenja brzine svjetlosti uz pomo rolirajueg ogledala (Fukov metod) Mjerei brzinu svjetlosti u vodi i vazduhu, dokazao je da ona zavisi od sredine kroz koju prolazi. Eksperimentom sa klatnom dokazao okretanje Zemlje oko svoje ose Pronalazi iroskop (1852) koji ima iroku primjenu u tehnici. Utvrdio je zagrijavanje povrine metala izazvano indukovanim strujama (vrtlona struje u metalima, tzv Fukoove struje), i predloio nain njihovog smanjenja. Pronaao je automatski regulator svjetla za lunu lampu. Razradio metod izrade ogledala za velike reflektore, te umjesto masivnih metalnih ogledala koristi laka stakla premazana tankim slojem srebra. Fuko je prvi uoio vezu izme u apsorpcionih i emisionih linija.

H a n e Ga j g erNjemaki eksperimentalni fiziar, lan Berlinske akademije nauka. Radio je kao profesor na nekoliko univerziteta u Nemakoj, Radove posvetio atomskoj i nuklearnoj fizici i fizici kosmikog zraenja. Prvi je izmjerio naelektrisanje elektrona i istovremeno sa Raderfordom pronaao ure aj za registraciju (brojanje) naelektrisanih estica i usavrio ga zajedno sa Milerom (Gajger-Milerov broja).Zajedno sa E. Marsdenom izvrio je eksperiment o rasijanju alfa estica na tankim metalnim slojevima, koji je pokazao mali broj znaajnije rasijanih alfa estica (tek svaka osmohiIjadita). Ovaj eksperiment je odigrao odluujuu ulogu u postavljanju modela atoma (Raderfordovog a kasnije i Borovog) i potvrdio male dimenzije jezgra u odnosu na veliinu cijelog atoma (jezgra i elektronskog omotaa) Prikazao je, empirijskom formulom, energetski bilans pri radioaktivnom raspadu i dokazao vaenje zakona o odranju energije i impulsa prilikom sudara elektron-atom.

Galileo GalilejItalijanski fiziar, astronom i matematiar. Ostavio je znaajan trag na razvitak naune misli. Smatra se zaetnikom mehanike kao nauke. Galileo je ovjeanstvu ostavio dva principa m e h ani k e. Prvi se od n osi na rav no mjerno pr av olinijsko kretanje a drugi na postojanje ubrzanja usljed Z e mljine tee. Formulirao je zakone slobodnog pada, kretanje p o kos oj ravni i kosi hitac, pri emu je uveo pojam ubrzanja. Ka s nije, u m e h a niku uv o di poja m inercije Jedan je od zaetnika moderne astronomije. Sam konstruira astronomski durbin koji mu pomae da primjeti i objasni veliki broj kosmikih pojava. Otkrio je Orionovu maglinu; izmjerio, uz pomo duina sjenki, visine nekih Mjeseevih planina; otkrio je 4 Jupiterova salelita; Suneve pjege pomou kojih izraunava period Suneve rotacije; primjetio je klaenje Mjeseca (Mjeseeve libracije). Sem teleskopa, izmjenom rastojanja me u soivima, konstruira i mikroskop. Konstruirao je i termoskop, prototip termometra, zatim hidrostatiku vagu... Veliki doprinos fizici daje uvo enjem eksperimenata u nauna istraivanja.

Karl Fridrih GausJedan od najveih njemakih matematiara, istaknuti fiziar i astronom. Ve kao 18godinjak dao je doprinos vioj aritmetici, algebri, teoriji brojeva, pronaao statistiki metod minimuma kvadrata. Godine 1632. napravio je apsolutni sistem mjerenja uvo enjem tri osnovne jedinice; jedinicu vremena - sekund (s), jedinicu duine - milimetar (mm) i jedinicu mase miligram (mg). Godinu dana kasnije, zajedno sa Veberom, postavlja prvi elektromagnetni telegraf U djelu " Opa teorija sila privlaenja i odbijanja koje djeluju obrnuto proporcionalno kvadratu rastojanja" izlae osnovnu teoriju potencijala i niz teorema, npr osnovnu teoremu elektrostatike. U djelu Dioptrijska istraivanja razvija princip preslikavanja u sloenim optikim sistemima. Bio je pobornik ideje o konanoj brzini prostiranja elektromagnetne interakcije. Istraivao je Zemljin magnetizam, pronaao je unipolarni i bipolarni magnetometar.

ozef - Luj Gej LisakFrancuski fiziar i hemiar, lan Parike i Petrogradske akademije nauka. Bio je profesor Visoke politehnike kole i profesor na Sorboni. Njegova otkria u oblasti gasne dinamike i ispitivanja prirode hemijskih jedinjenja i elemenata (bor, hlor, sumpor, flor) ula su u temelje suvremene nauke. Razradio je mogunost dobijanja kalijuma i natrijuima i proizveo niz hemijskih jedinjenja. Sjmelo je letio balonom, na visini preko 7000 m, radi ispitivanja temperature i vlanosti vazduha. Postavio je jedan od osnovnih zakona kinetike teorije gasova, i to o njihovom irenju pri poveanju temperature (GejLisakov zakon). Tako er je dao veliki doprinos molekularnoj fizici i termodinamici: definirao je nain mjerenja gustine pare, istraivao elastina svojstva pare. Pronaao je veliki broj mjernih instrumenata: hidrometar, barometar, termometar. Bio je pretea ideje o korpuskulatornoj (estinoj) prirodi svjetlosti.

Kristijan H ajgensHolandski teorijski fiziar, matematiar i astronom. Sa svojim bratom, konstruira vie astronomskih durbina, velikih inih daljina (do 60 melara). Konstruirao je (1657) asovnik sa sekundnim klatnom i uveo ga za mjerenje vremena pri astronomskim posmatranjima. Prvi je otkrio tajnu izgleda Saturnovog prstena posmatranog sa Zemlje, i objasnio promjene izgleda usljed Saturnovog heliocentrinog kretanja. Pratio je Saturnov satelit Titan i precizno odredio period njegove revolucije. Zakljuio je, da zbog rotacije Zemlje, njeni meridijani moraju biti eliptini, odnosno da je Zemlja spljotena na polovima. U tizici pronalazi zakone sudara tijela, postavlja zakon centrifugalne sile. Poznat je zakon koji nosi njegovo ime (Hajgensov princip) koji objanjava nain prostiranja svjetlosti: svaka estica (tijelo) na koje nai e talas postaje izvor novog talasa.

Verner HajzenbergNemaki fiziar, profesor univerziteta u Laj-pcigu, Berlinu i Getingenu. Stvorio je i ustanovio, zajedno sa Bornom i Dordanom. kvantnu mehaniku. Uveo je teoriju matrica kao matematiki osnov kvantne mehanike, koja je ekvivalentna redingerovoj talasnoj jednaini. Godine 1927. postavlja princip neodre enosti, po kojem nije mogue istovremeno odrediti poloaj i impuls, odnosno energiju i vre-me estice-talasa (na primer elektrona). Samostalno je otkrio da se u atomskom jezgru nalaze protoni i neutroni. Pokuao je dati generalnu jednainu svih kretanja. Za izgradnju kvantne mehanike i matrinu teoriju dobija, 1932. godine, Nobelovu nagradu za fiziku.

H er m a n H el m h olcNjemaki prirodnjak, profesor fizike, anatomije i fiziologije, lan Berlinske akademije nauka. Bio je i direktor Fiziko - tehnikog instituta u Berlinu. Njegova istraivanja se odnose na elektrodinamiku, optiku, toplotu, akustiku i hidrodinamiku. Formulirao je i matematiki opisao zakon o odranju energije. Znaajna su mu otkria iz mehanike tanih i gasovitih tijela. Razvio je tarmodinamiku teoriju hemijskih procesa, uveo iroku primjenu pojma slobodne i vezane energije. Izradio je oscilatorno kolo sastavljeno od kalema i kondenzatora. Razvio je teoriju kretanja elektromagnetnih talasa. Sutinske rezultate postie i u fiziologiji sluha i vida: otkrio je kombinaciju tona, predvidio rezonatorsku teoriju sluha, dao teoriju visokih tonova, napravio model uha, ispitivao akomodaciju oka, dao teoriju vi enja boja, prvi izmerio brzinu rasprostiranja nervnog nadraaja. Jedan je od najprogresivnijih i najraznovrsnijih fiziara svog vremena, lan mnogih akademija i drugih naunih institucija.

Dozef HenriAmeriki fiziar, lan akademije nauka, profesor univerziteta. Nacionalne Prinstonskog

Osnovne radove posvetio je elektromagnetizmu. Prvo je konstruirao snani potkoviasti elektromagnet. Otkrio je princip elaktromagnetne indukcije (Faradej prvi objavio ovo otkrie), zatim pojavu samoindukcije. Pronaao je i elektromagnetni rele, napravio lokalni telegraf, otkrio oscilatorni karakter pranjenja kondenzatora.. Bio je jedan od osnivaa Amerike asocijacije razvoja nauke. Jedinica za induktivnost, u SI sistemu, nosi njegovo ime - henri.

H ajnrih H ercNjemaki fiziar, lan Berlinske akademije nauka. Zavrio je Berlinski univezitet, a radio kao profesor u Karlsrueu i na Bonskom univerzitetu. Njegovi osnovni radovi odnose se na elektrodinamiku i mehaniku. Herc je eksperimentalno dokazao postojanje elektromagnetnin talasa (1888), potvrdio da je njihova brzina jednaka brzini svjetlosti (Maksvelova teorija) i utvrdio neka njihova svojstva: refrakciju, refleksiju, interferencija polarizaciju... Konstruirao je i generator elektromagnetnih talasa (Hercov oscilator) kojim je udario temelje radiotehnike. Herc je ispitivao osobine katodnih i ultravioletnih zraka. Izveo je eksperiment kojim je predskazao postojanje totoelektrinog efekta, a koji je kasnije i teorijski potvrdio Ajntajn. Dao je znaajne radove u oblasti teorije elastinosti i analitike mehanike.U njegovu ast jedinica za frekvenciju (broj oscilacija u sekundi) dobila je naziv herc.

Irena Zolio-KiriFrancuski fiziar i radiohemiar. Radila je u Institutu za radijum u Parizu, pod rukovodstvom Marije Kiri. Posle smrti M. Kiri, 1934. godine po staje direktor instituta. Bila je i profesor fizike na Parikom univerzitetu. Istraivanja posvetila radioaktivnosti, atomskoj fizici i hemiji. Zajedno sa suprugom Frederikom, 1934. g. otkriva pojavu vjetake radioaktivnosti i proizvodi vjetake izotope ( Nobelova nagrada ). Prouavanjem zraenja urana indukovanog neutronima, zajedno sa fiziarem Pavlom Saviem, otkriva da jedan od produkata nije transuranski element, ve lantan, element srednjeg dijela petiodnog sistema. Ovo otkrie doprinosi otkrivanju cjepanja uranovog jezgra pod dejstvom neutrona. Za vrijeme faistike okupacije (1940 - 1944) bila je aktivni uesnik u borbi za oslobo enje Francuske, a poslije rata veliki protivnik korisenja atomske i nuklearne energije u vojne svrhe.

Tornas JangEngleski naunik, lan Londonskog kraljevskog drutva i Parike akademije nauka. Kao vrlo mlad pokazao je veliki talenat za veliki broj naunih disciplina. Uio je na Londonskom, Edinburkom i Getingenskom univerzitetu, najprije medicinu a zatim fiziku, optiku i akustiku. Smatra se tvorcem talasne optike, a bavio se i akustikom, toplotom, mehanikom, astronomijom, matematikom. geofizikom... U svom djelu "Opiti i problemi zvuka i svjetla " branio je talasnu teoriju svjetlosti nasuprot Njutnovoj korpuskularnoj teoriji. Prvi je ukazao na efekat pojaanja i slabljenja zvunih talasa pri superpoziciji (interferencija zvuka ). Sagradio je prvi interferometar, izmjerio talasne duine raznih boja. Lansirao je ideju o poprenosti svjetlosnih talasa (transferzalni talasi). U teoriji elstinosti istraivao je deformaciona pomjeranja i uveo elastinu karakteristiku materijala - modul elastinosti (Jangov modul)

H i d e kil uk a v aJapanski teorijski fiziar, lan Japanske akademije nauka i mnogih drugih akademija. Radio je kao profesor na univerzitetima u Osaki i Kjotu i kao direktor Instituta fundamentalne fizike. Njegovi radovi se odnose na kvantnu mehaniku, nuklearnu fiziku, fiziku mezona i fiziku elementarnih estica. Lansirao je ideju (1935) o postojanju estica u jezgru, ija je masa oko 200 masa elektrona, koji prenose nuklearnu interakciju me u nukleonima. To su mezoni. Za ovu teoriju Jukava dobija 1949. godine Nobelovu nagradu za fiziku. Pre toga, 1947. godine, eksperimentalno je potvr eno postojanje Pi -mezona. Dao je i djelimini matematiki model nuklearnih sila (Jukavin potencijal). Predskazao je K-zahvat, postavio skalarnu teoriju nuklearnih sila i uveo neutralni mezon za objanjenje nezavisnih nuklearnih sila. Lansirao je (1953) ideju prolaznog bozona.

Nikola KarnoFrancuski osnivaa fiziar i inenjer, jedan od

termodinamike. Zavrio je Politehniku kolu u Parizu Godine 1824. izdao je djelo "Razmiljanja o pokretakoj snazi vatre i mainama sposobnim da razviju tu snagu". Tu objanjava nemogunost izrade veitog motora (perpetum mobile), kao i da toplota prelazi uvijek u spontanim procesima, sa toplijeg na hladnije tijelo (drugi princip termodinamike) Otkrio je krune procese kod parnih maina i odredio mehaniki ekvivalent jedne kalorije. Pokazao je prednost primjene visokih pritisaka pri radu parnih (toplotnih) motora i formulisao principe njihovog rada Poznat je etvorotaktni ciklus (Karnov ciklus), sastavljen od dvije adijabate i dvije izoterme, koji od svih ciklusa ima najvei stepen iskorienja.

Viljem Kelvin TomsonEngleski fiziar, lan Londonskog kraljeskog drutva. Zavrio je Kembnd. gdje je radio i kao profesor Jedan je od osnivaa termodinamike, a bavio se i hidromehanikom, elektromagnetizmom, teorijom elastinosti i matematikom. Formulirao je, 1851. godina, drugi princip termodinamike. Prije toga, 1848. godine, uvodi pojam apsolutne temperature i apsolutnu temperatursku skalu (Kelvinova skala) iroko primenjuje termodinamike metode za objanjenje velikog broja fizikih pojava. Razvio je adijabatsku metodu dobijanja niskih temperatura i postavio toplotnu teoriju termoelektrinih pojava. Izuavao je magnetna svojstva kristala, otkrio promjenu specifine provodnosti feromagnetika pri njegovom namagnetisanju (Tomsonov efekat). Izveo je proraun elektrinih oscilacija u kolu i izveo formulu zavisnosti perioda sopstvenih oscilacija u LC kolu (Tomsonova formula).

J o h a n Ke pl erNjemaki astronom, fiziar i matematiar, veliki pobornik Kopernikovog uenja. Objavio je, 1609. godine, djelo "Nova astronomija"gdje je izloio prva dva od tri zakona o planetarnim kretanjima. Trei zakon objavljuje 1619. godina u djelu "Harmonija svijeta". Ovim zakonima Kepler je konano potvrdio valjanost heliocentrinog sistema i postavio temelja nove astronomije. Oni su bili osnova za otkria Njutnovog zakona gravitacije. Tvrdio je da je Sunce samo jedna od mnotva zvijezda, pri emu su druge zvijezde, rasijane u ogromnom prostranstvu, tako a okruena planetama. Napravio je tablini pregled poloaja planeta na njihovom eliptinom kretanju oko Sunca, koji je korien dugo posle njegove smrti. Njegov veliki doprinos je i u optici. Izloio je osnove nove optike. Dao je teoriju preslikavanja, konstruirao teleskop i predloio optiki model funkcionisanja oka.

Henri KevendiEngleski naunik, fiziar i hamiar. Ro en je u Nici, zavrio Univerzitet u Kembridu. Istraivanja je izvodio u sopstvenoj laboratoriji. 1771. godina dolazi do zakljuka da je sila elektrine interakcije obrnuto proporcionalna kvadratu rastojanja me u naelektnsanjima koja interreaguju (1785. godine zakon elektrostatike interakcije definira Kulon). Uveo je pojam elektrokapaciteta. Izmjerio je (1798. godine} uz pomo torzione poluge, silu privlaenja malih sfera, potvrdivi time opi zakon gravitacije i odredivi gravitacionu konstantu. Tako e je odredio masu i srednju gustinu Zemlje. Podrava miljenje o toploti kao posledici unutranjeg kretanja estica tijela. Otkrio je vodonik u istom obliku i ustanovio njegova svojstva. Odredio je sastav vode i sadraj kiseonika u vazduhu.

Pjer Kiri

Francuski fiziar i hemiar, jedan od osnivaa uenja o radioaktivnosti. lan Parike akademije nauka, zavrio Pariki univerzitet gdje ja radio kao profesor. Pored radioaktivnosti, bavio se i fizikom kristala i magnetizmom. Zajedno sa bratom . Kirijem otkriva piazoelektrini efekat, tako e i obrnuti efekat deformacije kristala u elektrinom polju Razvio je teoriju obrazovanja kristala i pronaao zakon simetrije u njima. Izuavao je magnetna svojstva tijela u irokom opsegu temperatura. Zajedno sa suprugom Marijom dao je niz otkria na polju radioaktivnosti: otkrie radijuma i polonijuma, indukovana radioaktivnost i njegovo bioloko dejstvo. Uveo je pojam perioda poluraspada i pokazao njegovu nezavisnost od

spoljanjih uvjeta. Za ova otkria zajedno sa suprugom Marijom i A. Bekerelom, dobija (1903) Nobelovu nagradu.

Gustav Kirhof

Njemaki fiziar, lan Berlinske akademije nauka, profesor na nekoliko univerziteta. Radio je u oblasti elektrotehnike, mehanike, optike, teorije elastinosti, hidromehanici i matematikoj fizici. Otkrio je, 1847. godine, zakone o

raspodeli elektrine struje i napona u strujnom Postavlja kolu (1857) (Kir-hofova optu teoriju pravila). kretanja

elektrine struje u provodnicima. Ustanovio je jedan od osnovnih zakona toplotnog zraenja, po kojem odnos emisione moi tijela i apsorpcije ne zavisi od prirode zraenog tijela (Kirhofov zakon). Predloio je

koncepciju crnog tijela i dao njegov model. Razradio je metod spektralne analize i otkrio nove elemente: cezijum i rubidijum. Razvio je, 1882. godine, teoriju difrakcije. Na osnovu snimanja Sunevog spektra, zakljuio je da se ono sastoji iz uarene itke mase, okruene gasovitom atmosferom.

Benoa Klajperon

Francuski

inenjer

i

fiziar,

lan

Parike akademije nauka, konstruktor eleznike pruge Pariz - Versaj. Postavio ja jednainu stanja idealnih gasova i formulu koja nosi njegovo ime i predstavlja formulaciju drugog principa termodinamike. Prvi je u termodinamiku uveo grafike metode je, i indikatorne zajedno koja topljenja sa daje i kljuanja od pritiska

dijagrame.

Prikazao

Klauzijusom, zavisnost

jednainu

temperature

(Klauzijus - Klajperonova jednaina).

R udolf Klauzijus

Njemaki teorijski fiziar, lan Berlinske akademije nauka. Radio je kao profesor univerzitetu. Smatra termodinamike i

na Girikom r Bonskom se jednim od

osnivaa

molekulsko - kinetike teorije gasova. Razvivi ideje Karnoa, precizno je

formulirao princip ekvivalentnosti toplote i rada. Nezavisno od Rankina (1850) izvodi relaciju izme u toplote i rada Eprvi princip termodinamike). Razradio je idealni

termodinamiki ciklus (Rankin - Klauzijusov ciklus). Tako e je formulirao drugi Princip termodinamike:"Toplota spontano ne moe prei sa hladnijeg na toplije tijelo", i dao matematiku formulaciju ovog zakona. Postavio je teorijsku osnovu kinetike teorije gasova,

ispitivao je svojstva vodene pare. Razvio je termoelektrinu teoriju elektrolita Ispitivao je elektrinu provodnost razliitih

materijala i razvio teoriju polarizacije dielektrika

Artur Kompton

Ameriki fiziar, lan Amerike akademije nauka profesor Vaingtonskog i ikakog univerziteta. Radove posvetio atomskoj i nuklearnoj fizici i tizici kosmikog zraenja. Otkrio je (1922.) pojavu promjene talasne duine rentgenskog zraenja nastale usljed rasijanja elektrona (Komptonov efekat), za ta je, 1927. Ovim godine, otkriem dobio dat Nobelovu je je dokaz pojavu

nagradu. postojanja

fotona.

Posmatrao

unutranje refleksije rentgenskog zraenja i razradio metod odre ivanja njihovih talasnih duina Godine 1923. otkriva irinski etekat kosmikih zraka i postojanje naelektnsanih estica u njima.

Nikola Ko pernik

Slavni

poljski

naunik,

reformator

astronomije. On uvodi, umjesto dotadanjeg Ptolomejevog geocentnnog sistema,

heliocentrini sistem svijeta. Osnovni stavovi njegovog heliocentnnog sislama su: Zemljino sredite nije cantar svijeta ve samo centar Zemljine tee i Mjeseeve putanje; prividno kretanja nebeske sfere je samo odraz Zemljinog dnevnog obrtanja oko nepokretne ose: prividno Sunevo kretanja je posljedica Zemljinog kretanja oko Sunca, oko kojag krue i sve ostale planete. Pogrene Kopernikove pretpostavke o

ravnomjernom kretanju planeta po krunim orbitama, ispravio je Kaplar dajui preciznu teoriju o eliptinim orbitama i

neravnomjernom kretanju planeta. Kopernikovo djelo imalo je dalekosene posljedice za razvoj astronomije, nauke uope i prije svega za duhovni napredak ovjeanstva.

Gustav Koriolis

Francuski fiziar i inenjer, lan Parike akademije nauka. Zavrio je Politehniku kolu u Parizu, gdje je radio kao

profesor, a kasnije kao direktor Istraivao ja u oblasti mehanike.

Nezavisno od .Ponsela uvodi, 1826. godine, u mehaniku pojam rada i

formulira teoremu "ivih" sila. Za mjeru ivih sila uzima polovinu proizvoda

mase i kvadrata brzine (ovu veliinu danas zovemo kinetikom energijom). Pokazao je da pri sloenom kretanju take (kombinacija translatornog i rotacionog kretanja) na taku djeluje dodatno ubrzanje (Konolisovo

ubrzanje), a samim tim i dodatna sila (Koriolisova sila). Na osnovu ovih otkria formulira (1835) teoriju relativnog

kretanja. Radovi Koriolisa su imali veliki znaaj u izradi nekih dinamikih maina

ari Kulon

Francuski akademije

fiziar, nauka.

lan ja

Parike vojno-

Zavrio

tahniki fakultet i sve vreme radio u vojnoj slubi. Njagova otkria predstavljaju

osnovu elektromagnetizma. Kulon je otkrio zakon privlaenja i odbijanja naelektrisanih estica i

magnetnih masa, koji je po svom obliku analogan Njutnovom zakonu gravitacija Eksperimentalno osnovni zakon potvr uje elektrostatike (1785) interakcije (Kulonov zakon).

Postavio je i osnove magnatizma i konstruirao magnetometar. U domenu klasine mehanika, formulira zakone trenja, kotrljanja i klizanja, zatim istrauje efekat uvijanja (torzije) kod nekih materijala i konstruira pribor za mjerenje sila - torziono klatno. U njegovu ast jedinica koliine naelektrisanja nosi ime kulon.

Gotfrid Lajbnic

Njemaki filozof, fiziar i matematiar ro en u Lajpcigu. Bavio sa pored

prirodnih nauka pravom i istorijom. U logiku je uveo princip razloga i logiki raun. tj. dovoljnog egzaktni istoriju tvorac rauna,

matematiki matematike diferencijalnog

postupak.U uao i kao

integralnog

istovremeno kada i Njutn, ali nezavisno od njega. Na polju fizike, istraivao ja u oblasti mehanike, teoriju elastinosti i taoriju oscilacija. Bio je protiv apsolutnog prostora i apsolutnog vremana Njutna. Utvrdio je zakon odranja "ivih sila" koji je pretea prvoj formulaciji zakona o odranju energije. Postavio je hipotezu o mogunosti transformacije energije iz jednog u drugi oblik

Teodor Lajrnan

Ameriki fiziar - eksperimentator lan Nacionalne akademije nauka i pradsjednik Amerikog fizikog drutva. Zavrio je Hardvard, gde je radio kao profesor U periodu 1910-1947. godine je direktor Defersonove fizike laboratorije. Bavio se spektroskopijom i optikom.

Prouavao je svjetlost u oblasti malih talasnih duina ultravioletnog djela spektra. U toj oblasti otkriva, 1906. godine,

vodonikovu spektralnu seriju (Lajmanova serija). Snimio je ultravioletne spektre nekih gasova, izmjerio talasne duine talasa u oblasti vakuumskog ultra-violeta. Konstruirao je dvostruko vakuumirani spektrograf (Lajmanov spektrograf). Lajman je postavio (1906) standarde u

spektroskopiji ultraljubiastog zraenja.

Henrik Lambert

Njemaki

fiziar,

lan

Berlinske

akademije nauka. Vrio ja ispitivanja u oblasti fotometrije, provodljivosti toplote, hidrometrije... Prvi je ustanovio osnovne pojmove fotometrija (svjetlosna sila i pritisak,

jaina osvjetljenosti, osvetljanost) i niz fotometnjskih zakonitosti (na primjer da ja osjetljivost obrnuto proporcionalna

kvadratu rastojanja od izvora a direktno proporcionalna sinusu ugla izma u pravca zraenja i osvjetljene povrine) Razmatrao je prostiranje toplote kroz ipku, pokazao da se toplotni zraci, kao i svjetlosni, prostiru pravolinijski i njihov intenzitet se mijenja obrnuto proporcionalno kvadratu rastojanja. Prvi ja objasnio sutinsku razliku toplota i temperature. Izuavao je toplotno irenje vazduha, zatim pojavu refrakcije (prelamanja) svjetlosti kroz atmosferu. Objavio je i vrijedne radove iz matematike i astronomije.

Lav Davidovi Landau

Ruski akademije

teorijski

fiziar,

lan Zavrio

Ruske je

nauka.

Lenjingradski univerzitet a radio kao profesor i istraiva na Hardvardu Radove i je

Moskovskom

univerzitetu.

posvetio kvantnoj mehanici, fizici vrstog stanja, faznim prelazima, teoriji

superfluidne kvantnoj

tenosti, fizikih

hidrodinamici, polja, fizici

teoriji

elementarnih estica, fizici plazme. Prvi je (1937.) otkrio odnos gustine jezgra i energije ekstrakcije, ime postaje jedan od zaetnika statistike teorije jezgra. Postavio je osnove teorije faznih prelaza II reda, kao i teorije ultraprovodljivosti. Dao je teoriju supertenog helijuma, kojom je postavio temelje kvantne fizike tenosti. Za ova otkria i istraivanja u oblasti kondenzovanih sredina dobija 1962. godine Nobelovu nagradu. U domenu fizike vrstog stanja objasnio je prirodu

dijamagnetizma metala i teoriju feromagnetizma.

Pjer Sirnon Laplas

Francuski matematiar fiziar i prvi stvaralac nebeske ministar mehanika. Profasor, Francuska i

i senator, lan

mnogih stranih akademija. Vrlo mlad, u prvim radovima daje dokaz nepromjenljivosti srednjih daljina planeta od Sunca. Objavljuje niz znaajnih

stavova: o porijeklu razliitosti Jupitera i Saturna, o stabilnosti Sunevog sistema o obliku Zemlje, eliptinim oblicima

planetarnih putanja, o plimi i osjeci ... U tizici se bavio akustikom, toplotom, molekularnom

fizikom, optikom... 1821. godine daje barometarsku formulu zavisnost gustine vazduha od nadmorske visine. Razradio teoriju kapilarnih efekata, je

izveo formulu za brzinu zvuka

u tenostima. Laplas je u fiziku uveo novi metriki sistem mjera. U matematici se javlja kao jedan od osnivaa teorije

vjerovatnoe.

Antoan Lavoazije

Francuski hemiar i fiziar, osnivaa

jedan od je

hemije kao nauke. Zavrio zavrio

Pariki univerzitet. Iako je cijeli

prava,

svoj radni vijek posvetio je prirodnim

naukama. Napravio je dobro opremljenu laboratoriju, gdje je sprovodio razliita istraivanja. 1757. godine dokazuje sloeni sastav vazduha, daje objanjenje sagorevanja, razvivi

osnovnu teoriju kiseonika. Razradio je novu hemijsku nomenklaturu koja postaje opepriznata. Utvrdio je, eksperimentalnim putem, zakon o odranju materije (mase i energije). Istovremeno sa Laplasom, konstruirao je ledeni odredio toplotu gorenja niza kapacitet, koeficijent toplotnog prirode ovih procesa materijala, kalorimetar i toplotni

njihov

irenja i drugo. Pri

objanjenju pramodel

koristio je "toplotni fluid" kao

molekulsko-kinetikoj teoriji. Za sva svoja istraivanja koristio je kvantitativne metode, zasnovane na vrlo preciznim mjerenjima.

E milij Len c

Ruski fiziar, lan Peterburke akademije nauka. Osnovao je katedru za fiziku i geofiziku i bio dekan Fiziko-matematikog fakulteta. Poznat je po radovima u oblasti

elektriciteta i magnetizma. Godine 1833. ustanovljava (orijentacije) indukcionim pravilo pri odre ivanja elektro smjera

magnetnim pravilo).

procesima

(Lencovo

Nezavisno od Dula, otkriva zakon razvijanja toplote u provodnicima kroz koje protie elektrina struja (Dul Lencov zakon). Prouavao je i zavisnost elektrinog otpora metalnih provodnika od temperature Svojim radovima dao je veliki doprinos razvoju geofizike.

H e nri Lor e nc

Holandski univerziteta u

teorijski

fiziar

profesor od

Lajdenu, jedan

najveih fiziara svoga vremena. Zasnovao je i razradio teoriju elektrona. Nezavisno od Maksvela, predvidio i

objasnio mnoge elektromagnetne i optike pojave vezane za elektrino i magnetno polje, izraunao za mnoge vrijednosti

karakteristine optika supstanci. i

elektromagnetska, svojstva razliitih

toplotna

U domenu optike, objanjava disperziju svjetlosti, daje vezu indeksa prelamanja Zemanov 1902. svjetlosti efekat, i sa njegove kojim je gustine. dobija

Teorijski Nobelovu

objanjava nagradu

godine.

Izveo

uvene

Lorencove

transformacije" u specijalnoj teoriji relativnosti.

Albert Majkelson

Ameriki

fiziar,

lan

Nacionalne

akademije nauka. Osnovni radovi odnose se na optiku i spektroskopiju. Veoma precizno izmjerio brzinu

prostiranja svjetlosti. Pronaao je specijalni ure aj za precizno mjerenje talasnih duina svjetlosti i malih duina je uope

interferometar. eksperiment nemogue

Izveo kojim je

islorijski

pokazao da je kretanje zakljuak posluio je kao

izmjeriti

apsolutno Ovaj

zemlje u odnosu na etar. polazna taka ope eksperiment duine

teorije relativnosti. Izvrio je poredbeni etalona metra i talasne duine

kadmijumove spektralne linije u crvenom dijelu spektra. Optikim metodama je dokazao rotaciju Zemlje Konstruirao je spektralni pribor i odredio njenu brzinu moi

visoke

razvojne

(Majkelsonov etalon) i usavrio difrakcionu reetku Dao je metode interferometarskog mjerenja astronomskih daljina i uglova. Za izradu preciznih optikih instrumenata i njihovu primjenu

u spektroskopiji i meterologiji dobio je 1907. godine Nobelovu nagradu.

Dems Maksvel

Britanski Edinburkog

fiziar lan

Londonskog i drutva.

kraljevskog

kolovao sa u Edinburgu i Kembridu, gdje je radio kao prvi profesor

eksperimentalne fizike. Dao je veliki broj pronalazaka i teorija iz oblasti elektromagnetizma molekularne fizike, ope atomistike, optike, mehanike i teorije elastinosti U kinetikoj teoriji gasova daje

statistiku raspodjelu molekula po brzinama (Maksvelova raspodjela), koja predstavlja osnovu opisa procesa difuzije prenosa toplote i pritiska gasa. Izradio je teoriju elektromagnetnog polja, koju je formulirao u obliku sistema diferencijalnih jednaina (Maksvelove

jednaine). Dao je dokaz o elektromagnetnoj prirodi svjetlosti, zatim teorijski osnov radiotalasa i radiotehnike. Maksvel je matematiki formulirao mnoga Faradejeva otkria.

Edi Mariot

Francuski fiziar, lan Parike akademije nauka i jedan od njenih osnivaa.

Radio je u oblasti mehanike, toplote i optike. Ustanovio je 1676. godine zakon

promjene zapremine gasa od pritiska pri konstantnoj temperaturi. Taj zakon je ranije otkrio Bojl pa se on zove Bojl - Mariotov zakon. Eksperimentalno je potvrdio Torielijevu formulu, koja se odnosi na brzinu isticanja tenosti, ispitivao visinu dizanja vode u fontani i dao tablinu zavisnost visine podizanja tenosti od prenika otvora. Izuavao je elastine sudare, oscilovanje klatna. Dokazao je poveavanje zapremine vode (smanjenje gustine) pri zamrzavanju. Prouavao je

funkcioniranje oka, istraivao boje, izuavao difrakciju svjetlosti i postavio hipotezu o istoj prirodi toplotnih i svjetlosnih talasa. Konstruirao je veliki broj pribora i aparatura za eksperimentalna istraivanja.

Diraitrij Me n deljejev

Ruski hemiar, fiziar i meterolog. lan Peterburke akademije nauka. Radio je kao profesor na Peterburskom

univerzitetu. Jedan ja od najznaajnijih hemiara, tvorac periodnog sistema hemijskih

elemenata (1869. godine) Ispravio je vrijednosti atomskih teina mnogih

elemenata berilijuma, indijuma, urana, torijuma, cera... Predvidio svojstva novih, tada jo neotkrivenih elemenata: galijuma, germanijuma,

skandijuma i izraunao njihove atomske teine. Predvidio je postojanje kritine temperatura. Uopivi Klajperonovu jednainu, daje opu jednainu stanja idealnih gasova (Mendeljejev-

Klajperonova jednaina). Konstruirao je barometar. Letio je, sam, balonom na velike visine radi osmatranja Sunevog pomjeranja i ispitivanja gornjih slojava atmosfere. U oblasti metrologije, razra uje fiziku teoriju teine. Dao je i praktine prijedloge podzemne gasifikacije i hemijske prerade nafte i ugija.

Robert Miliken

Ameriki

eksperimentalni

fiziar,

lan

Nacionalne akademije nauka. Studirao je na Kolumbija univerzitetu. Radio je u oblasti atomske fizike, spektroskopije i fizike

kosmikog zraenja. Razradio eksperimentalno naelektrisanja vrijednost naelektrisanja i metod mjerenja i

dokazao prvi

diskretnost izmjerio

precizno

jedininog elektrona.

naelektrisanjaIzuavao je

prodornu mo kosmikog zraenja, apsorpciju x-zraka, Braunovo kretanje. Metodom fotoelektrinog efekta odredio je vrijednost Plankove konstante. Provjerio je Ajntajnovu teoriju fotoelektrinog efekta u vidljivom i ultravioletnom dijelu spektra. Uestvovao je u eksperimentima sa vazdunim balonom na visini od 15500 m s ciljem ispitivanja kosmikog zraenja Za radove vezane za ispitivanje i potvrdu fotoelektrinog

efekta dobio je (1923.) Nobelovu nagradu.

Isak Njutn

Engleski astronom. jedan

fiziar, Prema od

matematiar opem

i

miljenju, naunika

najveih

ovjeanstva. Zavrio je Kembrid, gdje je kasnije radio kao profesor. Bio je lan Britanskog kraljevskog drutva a

predsjednik od 1703. godine do kraja ivota. Postavio je temelje klasine fizike i vie matematike. Otkrio ja zakon ope gravitacije-me usobnog privlaenja svih tijela (Njutnov zakon gravitacije). Postavi o je osnovne zakone mehanike, tri osnovna zakona kretanja: zakon inercije, zakon proporcionalnosti sila i ubrzanja i zakon akcije i reakcije. U optici je pomou trostrane prizme razloio Sunevu svjetlost (bijelu svjetlost) na 7 boja, konstruirao teleskop-refraktor, zasnovao korpuskularnu teoriju svjetlosti i teoriju polarizacije svjetlosti. U astronomiji, izvodi Keplerove zakone, uspostavlja zakonitosti kretanja nebeskih tijela i fiziku sliku svijeta (Njutnova teorija prostora i vremena) Njutn je tvorac diferencijalnog i integralnog rauna, na polju vie matematike. Razvio je metode priblinog rjeavanja jednaina i metode interpolacije.

Leonard Ojler

vajcarski matematiar i fiziar, lan mnogih Berlinske, akademija nauka: Peterburke, Londonskog

Parike,

kraljevskog drutva. Napisao je veliki broj naunih radova od kojih je oko 20

Fundamentalnih. U matematici je dao osnove nekoliko naunih pravaca: teorije kompleksnih Funkcija, varijabilni raun, specijalne funkcije itd. U fizici je objavio radove Iz oblasti mehanike, optike, akustike. Predstavio je prvu sliku svijeta preko jedinstva svih sila-po njemu sve optike, elektrine, magnetne, toplotne i druge pojave su u stalnoj me usobnoj interakciji. U optici je stvorio talasnu teoriju svjetlosti, izveo zavisnost indeksa prelamanja razliitih svjetlosti od parametara sredine, dao tormulu za izraunavanje ie

bikonveksnih soiva. Zapazio je da boja zavisi od frekvencije svjetlosnog zraka, tako da maksimalna talasna duina odgovara crvenoj a minimalna ljubiastoj boji. Ustanovio je zakon odranja momenta koliine kretanja, razvio teoriju momenta inercije. Zajedno sa Bernulijem pojavljuje se kao osniva mehanike fluida. U akustici je dao matematiku teoriju muzike i muzikih instrumenata.

Georg Simon Om

Njemaki

fiziar,

lan

Berlinske

akademije nauka i Londonskog kraljevskog drutva. Zavrio je fakultet u Erlanganu, a predavao ja matematiku i fiziku u vie gimnazija, na Politehnikoj koli u

Nirnbergu i na Minhenskom univerzitetu. Om je dao niz znaajnih radova u elektrotehnici, matematici. akustici, optici je kristala, otkrio

Eksperimentalno

(1826.) osnovni zakon elektrinog kola koji povezuje jainu struje, otpor i napon (Omov zakon). On je u upotrebu uveo pojmove: elektromotorna sila, pad napona i provodljivost. Izvrio je prvo mjerenje elektromotorne sile strujnog izvora. Otkrio je ideju o sloenom obliku zvuka.

Fridrih Paen

Njemaki eksperimentalni fiziar, lan Berlinske akademije nauka. Studirao je u Strazburu i Berlinu a radio kao profesor i direktor Fizikog instituta u Berlinu. Svoja istraivanja posvetio atomskoj

spektroskopiji i kvantnoj teoriji zraenja. Ostvario je precizna mjerenja talasnih duina mnogih spektralnih linija i mjerenja disperzije svjetlosti kroz razliite materijale Zajedno sa Rentgenom (1895.) otkriva helijum. Prvi je pronaao i izmjerio dvije spektralne linije nove serije vodonika u infracrvenom dijelu spektra (Pasenova serija). Zajedno sa Bakom, 1912. godine, otkriva efekat razlaganja spektralnih linija u jakom magnetnom polju. Istraivao je spektre helijuma i neona i sam projektovao difrakcionu reetku.

Blez Paskal

Francuski naunik, knjievnik i filozof. Jo kao djeak pokazivao je

natprosjene sposobnosti. Sa 16 godina formulira jednu od osnovnih teorema

projektivne

geometrije

(Paskalova

teorema) i objavljuje raspravu o konusnim presjecima i zakone iz Fizike. itav svoj nauni rad objavljuje do svoje 24. godine posle ega se posveuje filozofiji i religiji. Njegova fizika istraivanja odnose se uglavnom na

hidrostatiku, gdje je 1653. godine formulirao njen osnovni zakon po kome se pritisak u tenostima prenosi u svim pravcima ravnomjerno. Ustanovio je princip hidrauline prese. Dokazao je postojanje atmosferskog pritiska, pokazao

elastinost vazduha i utvrdio da vazduh ima teinu. Otkrio je da pokazivanje barometra (pritisak) zavisi od temperature i vlanosti vazduha i da se praenjem promjene pritiska mogu predskazati vremenski uvjeti. Paskal je sam projektovao mehaniku mainu za raunanje. U ast njegovom djelu, odre eno je da jedinica pritiska nosi njegovo ime -(paskal).

Volfgang Pauli

vajcarski

teorijski

fiziar,

profesor

univerziteta u Lozani i Cirihu. Znaajan po radovima iz atomske fizike, kvantne mehanike, kvantne elektrodinamike,

teorije relativnosti, nuklearne fizike i fizike elementarnih estica. Da bi objasnio superfinu strukturu

spektralnih linija, postavio je 1924. godine hipotezu nuklearnog spina, predloivi spinski i magnetni momenat jezgra. Formulirao je jedan od najvanijih principa savremene fizike po kome se u atomu ne mogu nai dva elektrona sa ista sva etiri kvantna broja ( Paulijev princip). Za ova otkria dobio je, 1945. godine, Nobelovu nagradu. Izradio je, 1931. godine, hipotezu o postojanju neutrona i formulirao njegova osnovna svojstva. Vrio je fundamentalna istraivanja na polju elementarnih estica, teoriji kvantnih polja i mezonskoj teoriji nuklearnih sila.

M aks Plank

Veliki njemaki teorijski fiziar, profesor Fizike na Berlinskom univerzitetu. Osniva je kvantne fizike, a dao je niz znaajnih radova u oblasti termodinamike, toplotnog zraenja,

teoriji relativnosti, zatim istoriji i metodologiji fizike i filozofiji nauke. Godine 1900. osniva kvantnu mehaniku s idejom da oscilovanjem atomi zrae energiju u tano odre enim vrijednostima - kvantima. Uvodi zakon raspodjele energija u spektru apsolutno crnog tijela koji kasnije biva i eksperimentalno dokazan. Za ove radove dobija (1918) Nobelovu nagradu. Njegova otkria postaju osnov svih istraivanja u fizici XX vijeka. Kvantnom teorijom ustanovljena je struktura molekula i atoma, zatim teorija nuklearnih sila i procesi energetskih transformacija u jezgru, kvantna elektrodinamika...

Simeon Poason

Francuski

fiziar

i

matematiar,

lan

Parike i Patarburke akademija nauka. Radio je kao profesor Parikog univerziteta. Njagova istraivanja na polju fizike odnose se na elektricitet magnatizam, kapilarne pojave, teoriju elastinosti, hidromehaniku. Primijenio je matematiku teoriju

potencijala u elaktrostatiku, dajui vanu taoremu po kojoj je potencijal polja u taki na njegovoj povrini proporcionalan gustini naalektrisanja na povrini provodnog materijala. Objavio je i matematiku teoriju magnetizma. U hidromahanici je uopstio jednainu kretanja stiljive viskozne zvuka u tenosti. Navi - Stoksa za sluaj Razradio je je taoriju

rasprostiranja

vazduhu.

Istraivao

adijabatske

procese i dao matematiku formulaciju ovog procesa. Zajedno sa Navijem i Koijem formulira osnove teorije elastinosti.

Ptolomej

Jedan

od

najzaslunijih

starogrkih

naunika, astronom i geograf, posljednji predstavnik Aleksandrijske kole. Njegova najznaajnija djela su sauvana u arapskom Najpoznatije i latinskom djelo mu je prijevodu. Almagest

(zbornik sveukupnog astronomskog znanja tog vremena) u 13 knjiga, u kojima je, pored ostalog, sauvan prvi zvjezdani

katalog i izloen njegov geocentrini sistem svijeta, koji se 14 vijekova odrao u nauci. Znaajna su mu i djela " Optika" u 5 knjiga i " Geografija " u 3 knjige, gdje je prvi put poloaj mjesta (take) na Zemlji dat pomou geografske irine i duine, sa relativno velikom

preciznou. Ptolomej je odredio vrijeme trajanja jedne godine, dao metod prorauna Mjeseevih i Sunevih pomjeranja, opis astrologije, objasnio pojavu Zemljine precesije. Njegov kalalog zvezda sadravao je 1028 zvezda. U optici se bavio

istraivanjem prelamanja svjetlosti. Prvi je dao refrakcionu korekciju zbog prelamanja Suneve svjetlosti kroz atmosferu.

Mihajlo Pupin

U

istoriji

pronalazatva

poznat

po

veem broju znaajnih pronalazaka iz elektrotehnike. Fiziar i elektrotehniar Mihajlo Pupin je ro en 1858. god. u banatskom selu Idvoru, a umro 1935. godine u Njujorku. Bio je profesor

teorijske fizike na Kolumbija univerzitetu i predsjednik Instituta radioinenjera. Od velikog broja njegovih radova

najpoznatiji su Pupinovi kalemovi, bez kojih bi bio nemogu nesmetan prijenos telefonskih rentgenskih razgovora, zraka, zatim otkrie sekundarne detektor radijacije

elektromagnetski

podeavanje

rezonantnih kola u radio - tehnici. Svoj ivot je opisao u djelu " Immigraut nagra enom Pulicerovom prevedeno pod nauni nagradom to Inventor", nas

1924. godine, kod

naslovom "Od

panjaka do nauenjaka". Za dobio je 1920. godine

rad u oblasti elektrotehnike

Edisonovu medalju.

Ernest Raderford

Novozelandski fiziar, lan Londonskog kraljevskog drutva. Zavrio je univerzitet u Kembridu, univerzitetu radio u kao profesor na

Manesteru i

Kembridu.

Svojim fundamentalnim otkriima postavio je osnove savremenog uenja o

radioaktivnosti i teoriji sastava atoma. Utvrdio je radioaktivno raspadanje

pojedinih elemenata i dokazao da je atom sastavljen od jezgra i elektrona koji krue oko njega, davi tzv dinamiki model atoma. Otkrio je alfa i beta zrake, dokazao da se alfa zraci sastoje iz pozitivnog naelektrisanja. Uveo je pojam perioda poluraspada kao mjeru brzine radioaktivnog zraenja. Izuavao je prodiranje alfa estica kroz materiju i njihovo rasijanje, uz pomo kojeg je izmjerio dimenzije jezgra atoma (oko10 -10 m). Njegov planetarni model atoma posluio je Boru da postavi model atoma koji predstavlja osnovu moderne fizike. Za istraivanja transformacije elemenata i njihovih radioaktivnih osobina dobija (1908) Nobelovu nagradu za hemiju.

Osborn Rejnolds

Engleski fiziar, lan Londonskog kraljevskog drutva.Zavrio je

Kembrid a radio kao profesor na univerzitetu radove u Manesteru. je Svoje

posvetio toploti,

mehanici, elektricitetu,

hidrodinamici,

magnetizmu i astrofizici. Njegovi osnovni radovi su u domenu teorije turbulentnog kretanja i dinamike viskozne tenosti. Godine 1883.

ustanovio je uvjete prelaza laminarnog toka u turbulenciji (Rejnoldsovo pravilo). Razvio je hidromehaniku teoiju maziva, odredio mehaniki ekvivalent toplote, napravio niz turbina i centrifugalnih pumpi, prouavao pojavu kavitacije i formulirao teoriju

radiometra

Vilhelm Rentgen

Njemaki

eksperimentalni

fiziar

lan

Berlinske akademije Ciriki profesor Njemakoj. politehniki na

nauka. Zavrio je fakultet, radio je kao u

nekoliko

univerziteta

Njegova nauna istraivanja se odnose na elektromagnetizam, fiziku kristala,

optiku i molekularnu fiziku. Godine 1895. otkriva zraenje dugih talasa, ultrakratkih i na kraju talasnu duinu ultravioletnog

zraenja (X - zraci), koji se jo nazivaju rentgenski zraci. Istraivao je njihova svojstva: sposobnost odranja,

apsorbovanja, jonizovanja vazduha itd. Predloio je konstrukciju cijevi za proizvodnju X-zraka, platinastu anodu i konkavnu katodu. Prvi je napravio fotosnimke uz pomo X - zraka. Znaajan broj njegovih radova posveen je istraivanju svojstva tenosti, gasova, kristala i elektro magnetnih pojava. Otkrio je uzajamno dejstvo elektrinih i optikih pojava u kristalima. Za otkrie X-zraka, koji nose njegovo ime, 1901. god. dobija Nobelovu nagradu.

Robert J. Ridberg

vedski fiziar i matematiar, lan vedske akademije nauka. Zavrio je Lundski

univerzitet, gdje je od 1897. godine radio kao profesor. Bavio se sistematizacijom atomskih spektara, izuavanjem spektralnih linija hemijskih elemenata i atomskom

fizikom. Prvi je poeo operisati talasnim brojem, uveo univerzalnu atomsku konstantu R (Ridbergova konstanta). Dao je formulu

spektra, ustanovivi vezu me u razliitim nizovima u spektru zraenja nekog elementa. Na osnovu ove teorije, stvoren je kombinacioni princip po kome svaka linija spektra nekog

elementa moe biti predstavljena u vidu razlike dva lana iz mnotva spektralnih termova (Ridberg - Riceov princip).

Predloio je da spektre hemijskih elemenata treba pridruiti periodnom sistemu i lansirao ideju da karakteristinost

elementu daje redni broj a ne njegova teina.

Bendamin Rumford

Sjevernoameriki fiziar i dravnik. Radio je u Englaskoj, Njemakoj i lan Londonskog

Francuskoj,

kraljevskog drutva. Radio je na polju optike, toplote i toplotnog zraenja. Izveo je opit u kome je ustanovio zavisnost trenja i toplote, zakljuivi da je toplota poseban vid kretanja djelova materije. Ova poetak ispitivanja istraivanja predstavljaju toplote koja

neto kasnije prelazi u kinetiku teoriju toplote. Izuavao je provodljivost toplote razliitih materijala, otkrio konvekciju

gasova i tenosti, odredio maksimalnu gustinu vode. Nezavisno od Leslija, pronalazi da tijela koja vie reflektuju, manje zrae toplotu. Konstruirao je niz ure aja i pribora: fonometar, termoskop itd.

ak arl

Francuski fiziar i hamiar, lan Parike akademije nauka, i njen 1816. god. Svoja Radio fizika predsjednik od stekao je

znanja

samostalno. aksparimentalne konzervatorijumu.

je kao profesor u Parikom

Istraivao ja irenje gasova, ustanovio zakon proporcionalnosti pritisaka i

temperature jedne koliine idealnog gasa pri konstantnoj zapremini (arlov zakon). Nezavisno od Gej Lisaka,pronaao je zakon irenja gasova sa poveanjem temperature, a koji u jednom dijelu literature nosi njegovo ima. Konstruirao je niz pribora i aparatura koje ja koristio u svojim eksperimentima. Prvi je (1783.) napravio vazduni balon upotrebivi

vodonik za punjenje. Podigao se njim na visinu od 3000 m i bezbjedno spustio na zamlju postepenim isputanjem vodonika.

Pavle Savi

Jugoslavenski fiziar i hemiar, lan Srpske akademije nauka i umjetnosti i njen predsjednik od 1971. do 1981. god. Radio je kao profesor Beogradskog direktor

univerziteta i kao

osniva i

Instituta za nuklearne nauke u Vini. U periodu od 1934 - 1939. godine radio je u Parizu, sa nobelovcima Irenom i Frederikom olio - Kiri. Radovi se odnose na nuklearnu Fiziku, nuklearnu hemiju, fiziku niskih temperatura. je uran Sa I. Kiri

bombardovao

neutronima,

izazivajui nuklearnu fisiju i dobijajui kao rezultat elemente koji nisu bili novi (transuranski elementi) ve samo izotopi poznatih elemenata. Otkrio je i jedan od izotopa ksenona. Zajedno sa Halbanom i Hovarskim odre uje parametre raspada urana. Razradio je metod dobijanja superniskih temperatura, ispitivao utjecaj visokih temperatura i pritisaka na strukturu materije. Ustanovio je i geohemijski ciklus uranovih jedinjenja

Ernest Sim e ns

Njemaki industrijalac,

fiziar, lan

elektrotehniar Berlinske

i

akademije

nauka. U nauci je poznat kao izumitelj i konstruktor velikog broja praktinih ure aja. Konstruira prvu elektrinu telegrafsku

liniju (Berlin Frankfurt) 1847. godine. Napravio je ure aj za postavljanje gumenih izolatora na provodnik, dinamo mainu, zatim definirao je ivin etalon otpora. mjerenja i odredio njihovu zavisnost od

Osmislio

metod metala

elektroprovodljivosti

temperature. Godine 1867. predlae korienje elektromagneta u indukcionim elektrinim mainama, umjesto stalnih magneta. Konstruirao sopstvenim tramvaj itd. Njegovo ime nosi jedinica elektrine provodljivosti u SI me unarodnom sistemu mjera. je, nezavisno od drugih, elektrogenerator prvi sa

vo enjem,

elektrini

strujometar,

elektrini

Marija S. Kiri

Profesor fizike i direktor Instituta za radijum u Parizu. Rodom Poljakinja, lan mnogih akademija nauka i drugih naunih institucija. Udata za francuskog naunika Pjera Kirija, s kojim je otkrila radijum i polonijum i dala osnovu modernoj nauci o radioaktivnosti. Dobila je zajedno sa muem, 1903. godine Nobelovu nagradu za fiziku, a 1911. godine dobila je, sama, Nobelovu nagradu za fiziku hemiju. Svoje radove je posvetila radioaktivnosti i njenoj primjeni. Prva istraivanja vri na uranu i torijumu, potom otkriva radijum i polonijum i efekat indukovane radioaktivnosti. Otkrila je atomsku teinu radijuma i njegovo mjesto u tablici hemijskih elemenata. Ispitala je dejstvo radioaktivnog zraenja na mnoge supstance, razradila mnoge metode mjerenja radioaktivnosti, primjenu zraenja u medicini i dejstvo zraenja na ivu eliju.

Frederik S o di

Engleski

fiziar

i

hemicar,

lan

Londonskog kraljevskog drutva. Zavrio je univerzitet u Oksfordu, radio je kao

profesor na univerzitetima u Abardinu i Oksfordu Jedan je od pionira

radioaktivnosti. Bavio se i izuavanjem izotopa, atomskom i nuklearnom fizikom, istorijom fizike. Zajedno sa Raderfordom razradio je 1902 - 1903. godine postojanje helijuma u produktima radioaktivnog zraenja (dobijanje helijuma iz

radijuma). Dokazao je postojanje vaze aktinida i urana i nezavisno od drugih, otkriva novi element protaktinijum. Otkrio je, 1913. godine, postojanje i prirodu izotopa. Radio je u oblasti mehanika i matematike. Za radove u oblasti hemijske radioaktivnosti i otkrie prirode izotopa dobija (1922.) Nobelovu nagradu za fiziku.

Ervin redingerAustrijski teorijski fiziar, jedan od

osnivaa kvantne mehanike. Zavrio je univerzitet u Beu a radio je kao protesor univerziteta u Jeni, tutgartu, Cirihu,

Berlinu, Beu, Okslordu i Dablinu. Njegovi osnovni radovi su iz oblasti statistike fizike, kvantne teorije, kvantne mehanike, ope teorije relativnosti,

biofizike. Polazei od De Broljeve ideje o talasnoj prirodi materije i

Hamiltonovog principa, razradio je (1926.) teoriju kretanja mikroestica - talasnu mehaniku. U osnovi ove teorije je uvena redingerova jednaina, koja tretira i talasna i estina svojstva tijela. Ona je postala najmonije sredstvo za teorijsko opisivanje i prouavanje atoma i njegovih sastavnih dijelova. Za ovo otkrie dobija, zajedno sa Dirakom 1933. godine Nobelovu nagradu. Dalja istraivanja redinger je posvetio teoriji mezona, termodinamici, nelinearnoj elektrodinamici i teoriji genetike.

Jozef tefan

Slovenaki

fiziar,

lan

Austrijske

akademije nauka. Zavrio je univerzitet u Beu, gde je i radio kao profesor a kasnije i kao direktor Instituta

eksperimentalne fizike. Radio je u oblasti optike, akustike, elektromagnetizma

kinetike teorije gasova, hidromehanike, teorije toplotnog zraenja. Razradio je teoriju difuzije gasova,

prouavao toplotnu provodljivost gasova i odredio koeficijente toplotne provodljivosti za mnoge gasove. Godine 1879. eksperimentalno ustanovio zakon zraenja

apsolutno crnog tijela po kome crno tijelo zrai energiju koja je proporcionalna etvrtom stepenu njegove apsolutne

temperature. Ovaj zakon je 5 godina kasnije i teorijski dokazao Bolcman pa on nosi naziv tefan - Bolcmanov zakon.

Dord Stoks

Engleski fiziar, matemaiiar i inenjer, lan Londonskog kraljevskog drutva.

Zavrio ja Kembrid, a od 1849. godine radio ja kao profesor je na u ovom oblasti i

univerzitetu. hidromehanike,

Radio optike,

spektroskopije

matematike fizike. Razradio viskoznosti, je, 1845. dajui godine, teoriju

matematiku

formulaciju kretanja viskozne tenosti (Navije - Stoksova jednaina). Izveo je 1851. godine formulu za silu otpora koja djeluje na vrstu loptu pri njenom kretanju u viskoznoj tenosti (Stoksov zakon), ime je postavio naune osnove hidrodinamika. U optici je istraivao pojave aberacije svjetlosti, afekat Njutnovih prstenova, spektar, luminiscenciju, interferenciju i polarizaciju svjetlosti itd. Ustanovio je da je talasna duina fotoluminiscencije vea od talasne duine emitovane svjetlosti. Napisao je i prvu teorijsku analizu o nastajanju rentgenskog zraenja.

Nikola Tesla

uveni srpski naunik u oblasti fizika, elektrotehnike i radiotehnike. Zavrio

je politehniki fakultet u Gracu i Pragu. Radio je kao inenjer u Edisonovoj kompaniji u Parizu i Njujorku gdje je osnovao i sopstvanu laboratoriju. Vaina pronalazaka u elektrotehnici je njegovo djelo, preko 1000 patenata i pronalazaka elektrotehnike. iz svih je oblasti trofazni

Pronaao

sistem za prenos elektrine energije, zatim indukovani motor - obrtno magnetno polje, generator i transformator za visokofrekventne struje (Tesline struje). Smatra sa jednim od pionira radio tehnike. Tvorac je sistema za beino upravljanje i davanje znakova na daljinu. Pronaao je sistem osvjetljenja pomou luka (Teslin luk). U oblasti fizike pronaao je niz originalnih ideja koje su kasnije i praktino ostvarene. U ast njegovog djela, jedinica magnetske indukcije u SI - sistemu mjera nosi njegovo ime (tesla ).

Dozef Tomson

Engleski

fiziar, lan

Londonskog

kraljevskog drutva. Bio je profesor na Kembridu i direktor Kevendiove

laboratorije. Svoja istraivanja posvetio je atomskoj fizici, katodnim i rentgenskim

zracima i prolazu elektrine struje kroz razre en gas. Godine 1897. istraivao je odstupanje katodnih zraka u elektrinom i magnetnom polju, izmijeno je specifino naelektnsanje tih estica i pronaao da je njihova masa 1837 puta manja od mase vodonikovog atoma. To je bilo prvo otkrie elektrona, za koje dobija 1906. godine Nobelovu nagradu. Na osnovu ovog otkria razradio je svoj model atoma sa elektronskim omotaima. Dao je pretpostavku o podjeli elektrona na grupe ime je definirao elektronsku konfiguraciju i periodinost hemijskih elemenata. Izuavao je osobine elektrinog pranjenja u gasovima, objasnio porijeklo kontinualnog spektra rentgenskog zraenja, ispitivao elektronsko rasijanje, formulirao i primijenio masenu spektroskopiju.

Evangelista Torieli

Italijanski fiziar i matematiar, Galileov uenik i asistent. Radio je kao profesor matematike i fizike na univerzitetu u

Firenci. Istraivao je u oblasti pneumatike i mehanike. Otkrio je (1643.) atmosferski pritisak i konstruirao prvi ivin barometar.Uveo je u upotrebu pojam vakuuma i iskoristio ga u izradi vazdune pumpe. Usavrio je

Galilejev vazduni termoskop i konstruirao prvi alkoholni termometar. Dao je objanjenje nastajanja vjetra zbog varijacija atmosferskog pritiska. Ustanovio je parabolinu putanju tijela izbaenih pod uglom. Formulirao je (1641) zakon isticanja tenosti kroz mali otvor - davi izraz za brzinu isticanja (Torielijeva formula). Konstruirao je, za svoje vrijeme, najsavremeniji mikroskop.

Van der Vals

Holandski fiziar, lan Holandske i Parike akademije nauka. Radio je kao profesor na Amsterdamskom univerzitetu. Radova posvetio molekularnoj fizici i prouavanju niskotemperaturnih pojava. Godine 1873. daje jednainu stanja realnih gasova, korekcije za veliine molekula i njihovu me usobnu

interakciju (Van der Valsova jednaina), i ustanovljava neprekidnost gasovitog i tenog stanja. Prvi je analizirao vezu izme u molekulske interakcije i strukture supstance u tenom i gasovitom stanju. Razradio je teoriju binearnih smjesa (1890.) i termodinamiku teoriju kapilarnih efakata (1894). Istraivao je i elektrolitsku disocijaciju i pojave u hidrostatici. Za teoriju agregatnih stanja gasova i 1910. godine Nobelovu nagradu. tenosti dobio je

Vilhel m V e ber

Njemaki fiziar, lan Berlinske akademije nauka, profesor univerziteta u Getingenu i Lajpcigu. Osnovna istraivanja posvetio je

elektromagnetizmu. Zajedno sa Gausom, 1833. godine, izra uje elektromagnetni

telegraf, prvi u Njemakoj. Razradio je teoriju elektrodinamikih pojava i ustanovio zakon interakcije naelektnsanja u kretanju. Uspostavio je vezu izme u gustine naelektrisanja i brzine njihovog ure enog kretanja, s jedne strane, i jaine struje, s druge strane. Autor je teorije elementarnih magneta - magnetskih dipola i hipoteze o diskretnosti naelektrisanja. Konstruirao je prvi elektronski model atoma, davi mu

planetarnu strukturu. Radio je

i u oblasti akustike, toplotne

molekularne Fizike, zemaljskog magnetizma. Zajedno sa bratom, vrio je eksperimentalna istraivanja talasa u vodi i vazduhu. Odredio je brzinu svjetlosti, ispitivao interferenciju zvunih talasa, pronaao niz fizikih sprava, me u kojima je i

elektrodinamometar.

arls Vilson

Engleski

fiziar,

lan

Londonskog

kraljevskog drutva. Zavrio je Kemridki univerzitet gdje je radio kao profesor. Radovi u oblasti molekularne, atomske i nuklearne fizike. Otkrio je metod kondenzacije pare

pod dejstvom razliitih agenasa. pokazavi da pri odre enim usvjetima naelektrisane

estice (joni) postaju vodene pare. Kao

centri kondenzacije rezultat toga napravio je (1912.)

ure aj za detekciju

i fotografisanje tragova naelektrisanih rad dobio je, 1927.

estica (Vilsonova komora). Za ovaj godine, Nobelovu nagradu. Ovaj

ure aj je odigrao znaajnu

ulogu u velikom broju eksperimenata vezanih za istraivanje srukture materije i elementarnih procesa u njima.

Vilhelm Vin

Njemaki akademije

fiziar, nauka

lan

Berlinske na

profesor

Minhenskom univerzitetu. Njegovi radovi se odnose na teori|u toplotnog zraenja, optiku, termodinamiku, hidrodinamiku i izuavanja elektrinih pranjenja u gasovima. Objasnio je uticaj temperature i

entropije na toplotno zraenje, pokazao da se maksimum zraenja u spektru apsolutno crnog tijela pomjera ka (Vinov zakon energija u

kratkim talasima sa poveanjem temperature pomeranja). Kasnije spektru crnog uvodi zakon raspodjele

tijela (Vinov zakon zraenja), za koji (1911.)

dobija Nobelovu nagradu. Istraivao je elektronsku pokretljivost u metalima i doao do zakljuka da brzina slobodnih elektrona ne zavisi od temperature Prouavao je katodne i rentgenske zrake; 1907. godine je izmijeno talasnu duinu rentgenskog zraenja.

Alesandro Volta

Italijanski fiziar, hemiar, lan Londonskog kraljevskog drutva i Parika akademije

nauka. Radio je kao profesor na univerzitetu u Padovi. Pronalaza je izvora jednosmerne struje. Fizika istraivanja, u oblasti elektriciteta, izvodio je radi potvrde Golbanijevih

eksperimenata. Posle detaljnih radova na efektima sile nastale sjedinjavanjem razliitih provodnika, dolazi do prvog izvora stalne struje - Voltininog stuba, koji je bio sainjen od 20 pari bakarnih i cinkanih ploica odvojenih slanom vodom. Otkrio je i elektrostatiko dejstvo pri kontaktu nekih metala (kontaktni elektricitet). Napravio je sintetiki elektrofor, elektroskop. kondenzator, opisao projekat telegrafa. Istraivao je, tako e, toplotno irenje vazduha i difuziju. Bavei se hemijskim eksperimentima, otkrio je metan. Za zasluge, prije svega u oblasti elektriciteta, njegovo ime nosi jedinica elektrinog potencijala i napona-volta.

Piter Ze ma n

Holandski

fiziar,

lan

Holandske

akademija nauka, direktor Fizikog instituta u Amsterdamu. Radio je u oblasti optike, magnetooptike i atomske spektroskopije. Godine 1896. otkriva pojavu cjepanja

spektralnih linija pod utjecajem polja

magnetnog

(Zemanov efekat), za koju, 1902.

godine, dobija Nobelovu nagradu. Izmjerio je (1915.) brzinu svjetlosti u tapu koji se kree velikom brzinom. Eksperimentalno je dokazao jednakost inertne i gravitacione mase. Razradio je metod mjerenja koeficijenta apsorpcije elektromagnetnih

talasa. Prouavao je braunovsko kretanje.

Arnold Zo merfeld

Njemaki teorijski fiziar, lan Berlinske akademije nauka. Radio je kao profesor na nekoliko je uvenih posvetio univerziteta. kvantnoj kvantnoj teoriji teoriji

Radove atoma,

spektroskopiji,

metala i matematikoj fizici. Na osnovu Maksvelove teorije daje

resenje problema optike difrakcije (1944. godine). 1909. godine rjeava problem

zraenja vertikalnog dipola. U kvantnoj teoriji spektralnih linija, koja je proizlazila iz Borovog modela atoma, daje sintezu kvantne i relativistike teorije i razra uje kvantnu teoriju eliptinih orbitala. Uvodi azimutni i radijalni kvantni broj, a neto kasnije i magnetni kvantni broj. Objasnio je strukturu vodonikovog i rentgenskog spektra, ustanovio spektroskopski zakon pomaka i uveo formulu za intenzitet multipletnih spektralnih linija. Razvio je (1931.) kvantnu elektronsku teoriju metala, u kojoj predlae model "elektronskog gasa" koji se ponaa po Fermi - Dirakovoj statistikoj raspodjeli.