BADANIA PRZESIEWOWE DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM CZ. I
mgr pielęgniarstwa Angelika SzyłobrytAbsolwentka Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Pielęgniarka rodzinna NZOŚR Puls-Medic w Gdańsku,
prowadząca badania przesiewowe 5-latków. Jedna z pielęgniarek koordynujących i prowadzących badania
przesiewowe Gdańskiego Programu Prewencji Chorób Cywilizacyjnych u Dzieci i Młodzieży „6-10-14 dla
Zdrowia”.
__________________________Dokument WHO „Zdrowie dla wszystkich w XXI w.” przekonuje, iż największą szansą na
poprawę zdrowia jest zachowanie zdrowego stylu życia oraz wykonywanie badań
przesiewowych, które pozwolą na wczesne wykrycie zaburzeń zdrowotnych.
Wprowadzanie prawidłowych zachowań i nawyków powinno być determinowane od
najmłodszych lat, dlatego konieczne jest objęcie szczególną opieką dzieci i młodzieży.
Kluczową rolę w tej kwestii, poza rodzicami odgrywa szkoła, którą mają obowiązek i
powinni wspierać zespoły specjalistów takich jak lekarze, pielęgniarki, psychologowie oraz
specjaliści zdrowia publicznego.
Aby wychowanie zdrowotne mogło być odpowiednio wdrażane i realizowane
konieczne jest tworzenie programów diagnostycznych, profilaktycznych i edukacyjnych
opartych również o badania przesiewowe.
Niniejszy artykuł kierowany jest do pielęgniarek środowiska nauczania i
wychowania oraz do pielęgniarek rodzinnych, które wykonują testy przesiewowe w
zakładach opieki zdrowotnej. W treści znajdą Państwo podstawowe wiadomości na temat
istoty badań przesiewowych, szczegóły wykonywania określonych testów oraz
postępowania poprzesiewowego.
______________________________
Badanie przesiewowe (skriningowe) – to rodzaj strategicznego badania, które
przeprowadza się wśród osób nie posiadających objawów choroby.
Głównym celem badania przesiewowego jest wczesne wykrywanie zaburzeń, to znaczy w
okresie, gdy można jeszcze odwrócić proces chorobowy lub zahamować tempo jego
rozwoju. Celem testu jest nie tylko ustalenie rozpoznania. Osoby z dodatnim wynikiem
testu powinny być poddane procesowi diagnozowania, a następnie poddane
ewentualnemu leczeniu. [2]
Kryteria jakie powinny spełniać badania przesiewowe:
1. schorzenie powinno stanowić istotny problem zdrowia publicznego
2. powinna występować wczesna, bezobjawowa faza schorzenia
3. dostępne jest odpowiednie badanie przesiewowe
4. istnieje uznany standard leczenia tego schorzenia
5. istnieją dowody na to, że leczenie schorzenia we wczesnej, bezobjawowej fazie
schorzenia ma wpływ na stan pacjenta w odległej przyszłości [1]
Zasady wykonywania badań przesiewowych wśród dzieci i młodzieży szkolnej
Osobami, które powinny wykonywać testy przesiewowe u dzieci i młodzieży w
wieku szkolnym są pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania.
Przeprowadzane badania przesiewowe mają doprowadzić do postawienia wstępnej
diagnozy, niemniej zawsze powinna ona być potwierdzona innymi, bardziej dokładnymi
badaniami, właściwymi dla danej choroby i zleconymi przez lekarza.
Należy pamiętać o tym, że badania przesiewowe mogą mieć swoje negatywne skutki,
takie jak: postawienie fałszywej diagnozy lub jej brak, a to może prowadzić do błędnego
poczucia bezpieczeństwa osoby badanej. Dlatego bardzo znaczące jest aby pielęgniarki
były odpowiednio przygotowane zarówno teoretycznie jak i praktycznie, gdyż rzetelność
przeprowadzonych badań ma wpływ na wynik testów przesiewowych.
Do zadań pielęgniarki wykonującej testy należy:1) przygotowanie dokumentacji oraz sprzętu niezbędnego do wykonania testu
2) poinformowanie rodziców dziecka o celach, planowanym terminie oraz miejscu
wykonania testu przesiewowego
3) wpisanie wyników do karty testu przesiewowego
4) poinformowanie rodziców dziecka o konieczności profilaktycznego badania lekarskiego
5) włączenie dokumentacji testów przesiewowych do „Karty zdrowia dziecka” oraz
zaplanowanie ewentualnej dalszej opieki nad dzieckiem ze stwierdzonymi zaburzeniami
!!! WAŻNE !!!Przeprowadzanie poszczególnych testów wymaga zapewnienia odpowiednich warunków i atmosfery w czasie badania.
Należy zwrócić uwagę na przestrzeganie praw dziecka i pacjenta, w tym zwłaszcza prawa do: informacji, prywatności, intymności, godności osobistej i
zachowania tajemnicy. [2]
Rozwój psychofizyczny dzieci i młodzieży, a rodzaje testów przesiewowych stosowanych do wykrywania zaburzeń w ich rozwoju
Rozwój to proces, w którym zachodzą zmiany mające swoiste właściwości i który
jest procesem nieodwracalnym.
Rozwój fizyczny jest procesem przebiegającym etapami, od stopniowego rozwoju
dziecka do gwałtownego pędu ku dorosłości związanego z okresem dojrzewania. Jakość
rozwoju dziecka zależy od wrodzonych cech organizmu oraz od działających na nie w
ciągu życia czynników środowiskowych [4].
Każde dziecko rozwija się indywidualnie, niezależnie od jego wrodzonych zdolności.
Wskaźniki rozwoju fizycznego są zaliczane do pozytywnych mierników zdrowia, a
systematyczne dokonywanie ich oceny jest jednym z podstawowych elementów
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. [3]
Takiej właśnie oceny rozwoju możemy dokonać poprzez wykonywanie określonych testów
przesiewowych dla poszczególnych grup wiekowych w okresie rozwojowym.
Badania przesiewowe, o których mowa obejmują trzy okresy rozwojowe:
1) przedszkolny – od 3 do 7 lat
2) młodszy wiek szkolny – od 7 do 11-12 lat
3) dorastania – od 11-12 do 17-18 lat
Ze względu na tak znaczną rozpiętość wiekową konieczne jest zapoznanie się z
określonymi normami, które świadczą o prawidłowości rozwoju dzieci i młodzieży.
Najistotniejszymi w ocenie rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży są siatki centylowe.
Tabela1. Rodzaje testów przesiewowych oraz wiek w jakim powinny być wykonywane
Test przesiewowy do wykrywania zaburzeń:
Rodzaj badania Wiek badanego dziecka
Rozwoju fizycznego Pomiar wysokości i masy ciała
5/6 lat – oddział przedszkolny10 lat - kl. III szkoły podstawowej12 lat – kl. V szkoły podstawowej13 lat – kl. I gimnazjum16 lat – kl. I szkoły ponadgimnazjalnej18/19 lat – ostatnia kl. szkoły ponadgim.
Narządu wzroku:
1) zeza 1.Badanie obecności widocznego zeza:a) badanie ustawienia gałek ocznychb) badanie symetrii odbicia światła na rogówkach (test
5/6 lat – oddział przedszkolny
2) ostrości wzroku
3) widzenia barw
Hirschberga).2. Badanie skłonności do zezowania za pomocą testu naprzemiennegozasłaniania oczu (cover test)
Badanie ostrości wzroku z odległości (3 - 5 m) za pomocą tablic z optotypami
Badanie widzenia barw za pomocą tablic pseudoizochro - matycznych Ishihary
5/6 lat – oddział przedszkolny7 lat – kl. I szkoły podstawowej10 lat - kl. III szkoły podstawowej12 lat – kl. V szkoły podstawowej13 lat – kl. I gimnazjum16 lat – kl. I szkoły ponadgimnazjalnej18/19 lat – ostatnia kl. szkoły ponadgim.
10 lat - kl. III szkoły podstawowej
Narządu słuchu-uszkodzenia słuchu
„Powtórz co słyszysz” - badanie orientacyjne szeptem w odległości ok. 5 m
5/6 lat – oddział przedszkolny13 lat – kl. I gimnazjum
Wad wymowy „Powtórz wyraz” np. czapka, pszczoła, rower
5/6 lat – oddział przedszkolny
Ciśnienia tętniczego krwi (podwyższonego)
Trzykrotny pomiar ciśnienia tętniczego
5/6 lat – oddział przedszkolny10 lat - kl. III szkoły podstawowej13 lat – kl. I gimnazjum16 lat – kl. I szkoły ponadgimnazjalnej18/19 lat – ostatnia kl. szkoły ponadgim.
Narządu ruchu:
1) bocznego skrzywienia kręgosłupa
2) nadmiernej kifozy piersiowej
3) zniekształcenia statyczne kończyn dolnych (koślawość i szpotawość kolan)
1) badanie symetrii osi długiej kręgosłupa2) badanie symetrii klatki piersiowej i okolicy lędźwiowej podczas skłonu w przód
badanie wielkości kifozy za pomocą pionu
1) mierzenie odległości między kostkami (koślawość kolan)2) badanie ustawienia osi długiej podudzia i pięty za pomocą pionu (koślawość kolan)3) mierzenie odstępu między kolanami (szpotawość)
5/6 lat – oddział przedszkolny7 lat – kl. I szkoły podstawowej10 lat - kl. III szkoły podstawowej12 lat – kl. V szkoły podstawowej13 lat – kl. I gimnazjum16 lat – kl. I szkoły ponadgimnazjalnej
13 lat – kl. I gimnazjum16 lat – kl. I szkoły ponadgimnazjalnej
5/6 lat – oddział przedszkolny7 lat – kl. I szkoły podstawowej10 lat - kl. III szkoły podstawowej12 lat – kl. V szkoły podstawowej13 lat – kl. I gimnazjum16 lat – kl. I szkoły ponadgimnazjalne
[Źródło: Jodkowska M., Woynarowska B. „Testy przesiewowe u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym”, Warszawa 2002]
!!! WAŻNE !!! Prowadzanie testów przesiewowych jest doskonałą okazją do edukacji
zdrowotnej uczniów. Można przekazać im podstawowe informacje iwskazówki dotyczące zachowań zdrowotnych i samokontroli. [5]
Ogół postępowania poprzesiewowego
Każde dziecko, u którego stwierdzono dodatni wynik testu powinno zostać
skierowane do lekarza pediatry, który sprawuje opiekę nad nim, a ten jeżeli potwierdzi
występowanie określonego zaburzenia skieruje dziecko do lekarza specjalisty w celu
wykonania szczegółowych badań diagnostycznych.
BADANIA PRZESIEWOWE DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM CZ. II
METODYKA BADAŃ PRZESIEWOWYCH
Osoby prowadzące badania przesiewowe powinny dbać o warunki oraz sposób w
jaki przeprowadzane są testy. W tym celu należy zadbać o:
1. odpowiednie wyposażenie w sprzęt oraz niezbędne pomoce do wykonywania
badań, jak i dbanie oraz sprawdzanie stanu technicznego sprzętu
2. warunki, w jakich wykonywane są badania
3. sposób wykonywania testów (pielęgniarka przeprowadzająca badanie powinna
wytłumaczyć lub zademonstrować na czym polega poszczególny test)
4. odpowiednie udokumentowanie wyników badań oraz postępowania
poprzesiewowego
Warunki przeprowadzania badań
Pomieszczenie odpowiednie do prowadzenia badań to takie, które będzie
przestrzenne i jasne. Najlepszą porą na wykonywanie badań są godziny przedpołudniowe.
Testy powinny być wykonywane w świetle dziennym, temperatura pomieszczenia powinna
być dostosowana do pory roku: latem ok. 19-21 ºC, zimą 21-24 ºC.
Jeżeli w pomieszczeniu przebywa więcej osób należy zadbać o parawan, który pozwoli
przestrzegać prawa pacjenta do intymności. Zawsze należy wyjaśnić badanemu na czym
będzie polegało badanie oraz zachęcić go do współpracy.
!!!WAŻNE!!!Testy przesiewowe są jedynie badaniami wstępnym mającymi na celu iden-
tyfikację osób, u których podejrzewane są zaburzenia w rozwoju. Dzieci i młodzież z dodatnim wynikiem jakiegokolwiek testu należy skierować do lekarza POZ, który wykluczy lub potwierdzi podejrzenie zaburzeń. W wypadku potwierdzenia badany
powinien zostać skierowany do lekarza specjalisty.
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA ZABURZEŃW ROZWOJU SOMATYCZNYM
Nadmierna masa ciała jest problemem społecznym; w 1997 roku Światowa Organi-
zacja Zdrowia oficjalnie ogłosiła otyłość ogólnoświatową epidemią obejmującą dzieci i do-
rosłych, uznając ją za jedno z największych zagrożeń dla zdrowia ludzkości.
Problem otyłości u dzieci i młodzieży narasta od kilkunastu lat, a rodzice często nie do-
strzegają problemu. [13]
Z danych opublikowanych przez Haslama i Jamesa [17] w 2005 r. wynika, że około
10% światowej populacji do 18 roku życia ma nadwagę lub otyłość, a amerykańskie bada-
nia prowadzone na dużej grupie ponad 8 tysięcy dzieci i młodzieży, zakończone w 2002 r.,
wskazują na nadmiar masy ciała u około 30% z nich [19]. Według innych danych, nawet
ponad połowa Amerykanów wykazuje nadmierną masę ciała [16]. Badacze europejscy
uważają, że w Europie około 20% dzieci ma nadmiar masy ciała, z czego u około 5%
stwierdza się otyłość [18]. W Polsce częstość występowania otyłości waha się w różnych
regionach od 2,5 do 12% dzieci i młodzieży.
Do nadwagi i otyłości prowadzą przede wszystkim długotrwałe, nieprawidłowe na-
wyki żywieniowe, mała aktywność fizyczna i problemy emocjonalne. Otyłość może być
również dziedziczna. U dzieci i młodzieży stwarza ryzyko chorób układu oddechowego,
endokrynologicznego, stłuszczenia wątroby, nieprawidłowości ortopedycznych i zaburzeń
psychicznych, a w wieku późniejszym schorzeń układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy
II typu. [13]
Dzieci otyłe są dyskryminowane przez rówieśników, mają niską samoocenę, niekie-
dy objawy depresyjne [14]. Zaburzenia te sprzyjają powstawaniu jadłowstrętu psychiczne-
go i bulimii [15].
Istnieje zatem pilna potrzeba edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży. Konieczne jest
uświadamianie stosowania prawidłowej, zbilansowanej diety, unikania sytuacji
sprzyjających tyciu, jak i propagowania aktywnego trybu życia. [13]
Pomiaru wysokości i masy ciała dokonuje się w ramach badań przesiewowych aby
zidentyfikować dzieci i młodzież z niedoborem lub nadmiarem wzrostu (nisko-,
wysokorosłość) oraz wagi (niedowaga, nadwaga, otyłość).
Testowi poddawane są dzieci z każdej grupy wiekowej określonej przez akty normatywne
dla badań przesiewowych (5/6, 10, 12, 13, 16, 18/19 lat) oraz dzieci w każdym innym
wieku jeśli istnieje podejrzenie zaburzeń w rozwoju fizycznym.
Sprzęty niezbędne do przeprowadzenia pomiarów antropometrycznych to:
- waga (powinna być tarowana po każdym 10 pomiarze)
- centymetr krawiecki (przymocowany pionowo do ściany)
- ekierka- siatki centylowe masy i wysokości ciała oraz wskaźnika BMI odpowiednio dla chłopców
i dziewczynek
Pomiar wysokości ciała
Dziecko, na boso staje przy ścianie, do której przyklejony
jest centymetr. Pozycja ciała badanego powinna być wy-
prostowana, ręce swobodnie zwisać wzdłuż ciała, nogi mu-
szą być wyprostowane w kolanach, a pięty powinny przyle-
gać do ściany. Zwracamy również uwagę na odpowiednie
uniesienie głowy (ułożenie w płaszczyźnie oczno-usznej).
Pielęgniarka przystawia jedną z przyprostokątnych ekierki
do centymetra umocowanego na ścianie, a drugą przypro-
stokątna do czubka głowy dziecka.
Odczytany wynik pomiaru z dokładnością do 1mm odnoto-
wuje się w karcie badania. [2,4]
Rys. 1. Pomiar wysokości ciała [22]
Pomiar masy ciała
Badane dziecko stoi na wadze jedynie w bieliźnie.
Pomiar masy ciała należy wykonać z dokładnością
do 100g, a otrzymany wynik zapisać w karcie bada-
nia. [2,4]
Wyznaczenie wskaźnika BMI
Z otrzymanych pomiarów wzrostu oraz wagi danego
dziecka należy wyliczyć wartość wskaźnika BMI ze
wzoru: i zapisać wynik w karcie.
Rys 2. Pomiar masy ciała [22]
Interpretacja wyników oraz postępowanie poprzesiewowe
Każdy z otrzymanych wyników (waga, wzrost, BMI) należy nanieść na siatki centy-
lowe odpowiednie dla płci i wieku badanego dziecka. (obecnie najczęściej stosowane są
siatki centylowe z 1999 r. opracowane przez I. Palczewską, Z. Niedźwiecką z Zakładu
Rozwoju Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie)
O dodatnim wyniku testu mówimy, gdy wzrost lub waga albo wartość wskaźnika BMI
badanego dziecka odczytane na siatkach centylowej wynoszą:
a) poniżej 3 C lub mieszczą się pomiędzy 3 a 10 C – podejrzenie niedoboru
wysokości/masy ciała
b) pomiędzy 90 a 97 C oraz powyżej 97 C – podejrzenie nadmiernej wysokości lub
wysokorosłości/nadwagi lub otyłości
Każdy badany z dodatnim wynikiem testu przesiewowego powinien zostać skiero-
wany do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej wraz z wynikami pomiarów oraz warto-
ściami centylowymi.
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA ZEZA
Zez jest wadą narządu wzroku polegającą na osłabieniu mięśni okoruchowych.
Taka dysfunkcja powoduje zmianę kąta patrzenia jednego oka względem drugiego, w
skutek czego następuje brak możliwości równoczesnej koncentracji obu oczu na
oglądanym przedmiocie.
Celem testu jest zidentyfikowanie dzieci, u których podejrzewa się zeza lub
obserwuje skłonności do zezowania. W teście biorą udział dzieci w wieku 5-6 lat.
Do wykonania badania niezbędna jest latarka z wąską wiązką promieni.
Test składa się z dwóch części:
1. Badanie obecności widocznego zeza:
a) badanie ustawienia gałek ocznych
b) badanie symetrii odbicia światła na rogówkach (test Hirshberga)
2. Badanie skłonności do zezowania (testu naprzemiennego zasłaniania oczu - cover
test) [4]
Badanie widocznego zeza
a) Badanie ustawienia gałek ocznych
Prosimy dziecko, aby usiadło twarzą do okna, na przeciwko pielęgniarki i spojrzało na
twarz osoby badającej. Badający sprawdza, czy gałki oczne dziecka są prawidłowo i
symetrycznie ustawione. Dodatkowo zwracamy uwagę na szerokość i długość szpar
powiekowych oraz ustawienie i ruchomość powiek. [4]
Jeżeli zaobserwowano, że:
a) jedna z gałek ocznych jest ustawiona do wewnątrz (w
kierunku nosa) , to określamy ten stan jako zez zbieżny (esotropia)
b) jedna z gałek ocznych ustawiona jest na zewnątrz (w
kierunku skroni) wówczas określamy to jako zez rozbieżny (exotropia)
c) gałka oczna odchylona jest ku górze lub ku dołowi
określamy ten stan jako zez pionowy (hypotropia-ku dołowi, hypertropia-ku górze) [4]
Rys. 3. Rodzaje zeza [23]
Badanie odbicia światła na rogówkach (test Hirschberga)
Test ten pozwala na określenie w przybliżeniu kąta
zeza. Około 30 cm od twarzy dziecka umieszczamy la-
tarkę i prosimy aby patrzyło na źródło światła. Ustawie-
nie gałek ocznych ocenia się obserwując położenie re-
fleksu świetlnego odbijającego się na rogówkach. Ob-
serwujemy czy odbicie światła w źrenicach obu oczu
jest symetryczne (czy znajduje się w centrum źrenic).
Rys. 4. Kąty zeza w teście Hirschberga [24]
Niesymetryczne odbicie światła świadczy o możliwości wystąpienia zeza. Każdy milimetr
przesunięcia odpowiada w przybliżeniu 7° kąta zeza. Jeżeli odbicie zlokalizuje się z brze-
gu źrenicy wynosi około 15°, w połowie tęczówki 30°, a jeśli znajduje się poza rogówką
ma wartość 45°.
Badanie skłonności do zezowania – Cover test
Badanie polega na zasłonięciu ręką osoby badającej, zasłonką lub ciemnym szkłem
jednego oka dziecka, podczas gdy drugie oko patrzy na wprost na wyznaczony punkt. W
chwili wykonywania ruchów naprzemiennych należy obserwować, czy gałka oczna wyko-
nuje ruch w stronę nosa, skroni, w górę lub w dół od pozycji centralnej oka.
Rys. 5. Cover test [25]
Interpretacja wyników oraz postępowanie poprzesiewowe
Wynik testu przesiewowego mającego na celu wykrycie zeza uznaje się za dodatni, gdy
wystąpi przynajmniej jeden z poniższych objawów:
a) ustawienie gałek ocznych jest niesymetryczne
b) odbicie światła na rogówkach obu oczu jest niesymetryczne
c) stwierdza się ruchu gałki ocznej podczas cover-testu
Otrzymane wyniki powinny zostać odnotowane w karcie badania przesiewowego.
O dodatnim wyniku testu należy poinformować rodziców lub opiekunów dziecka, z zalece-
niem zgłoszenia się do lekarza okulisty.
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA NIEPRAWIDŁOWEJ OSTROŚCI WZROKU
Przeprowadzanie testu mającego wykryć zaburzenia ostrości wzroku jest niezwykle
istotne, ponieważ nieskorygowane wady wzroku u dzieci mogą powodować trudności w
nauce czytania i pisania, niechęć do uczenia się, rozdrażnienie i zmęczenie.
Testowi poddawane są dzieci w wieku 5/6, 10, 12, 13, 16 i18/19 lat.
Sprzęt niezbędny do przeprowadzenia testu to:
- tablice z optotypami:
• w postaci widełek lub kształtów – przeznaczone są dla dzieci młodszych, które nie
umieją czytać ale różnicują kierunki prawo, lewo, góra, dół oraz nazywają poszcze-
gólne kształty
• w postaci cyfr lub liter – dla dzieci starszychm, które rozpoznają cyfry oraz litery
- osłonka dla przysłonięcia oka niebadanego np. trójkąt wycięty z papieru
- wskaźnik do pokazywania znaków na tablicy
- widełki wycięte ze sztywnego kartonu, których wielkość będzie odpowiadała
największym widełkom na tablicy z optotypami
W zależności od długości pomieszczenia, w którym przeprowadzane jest badanie należy
zastosować odpowiednio dostosowane tablice do badania w odległości 3 lub 5 metrów. Ta-
blica powinny zostać powieszona na jasnej ścianie i oświetlana przez światło dzienne. W
pochmurne jesienno-zimowe dni tablicę należy doświetlić lampą. Wysokość tablicy musi
się znajdować na wysokości oczu badanego dziecka, dlatego w zależności od wieku i
wzrostu badany może stać lub siedzieć.
Badanie ostrości wzroku
Badany staje/siada w odległości 3 lub 5 metrów od tablicy. Badanie rozpoczyna się
od oka prawego. Lewe oko jest zasłonięte, a badający wskaźnikiem wskazuje
widełki/kształty lub litery/cyfry. Prosi, aby dziecko pokazało kierunek widełek/nazwało po-
kazany kształt lub odczytało wskazaną literę/cyfrę. Jeżeli badane dziecko nie odczytuje
prawidłowo wszystkich, bądź niektórych widełek/kształtów/liter/cyfr w danym rzędzie, to
pokazujemy rząd wyżej. Gdy dziecko wskaże prawidłowo wszystkie
widełki/kształty/litery/cyfry badanie uznaje się za zakończone. Podobnie bada się oko lewe
po zasłonięciu prawego.
W czasie badania należy obserwować i czy dziecko:
- nie ustawia asymetrycznie głowy – nie patrzy bokiem lub skośnie
- nie mruży oczu
- nie rozpoznaje optotypów z trudnością
Powyższe obserwacje powinno się odnotować w karcie badania.
!! Dziecko, które nosi okulary badane musi być w okularach !!
Interpretacja wyników oraz postępowanie poprzesiewowe
O dodatnim wyniku testu mówimy, gdy badane dziecko nie pokaże wszystkich
wskazanych optotypów, jak również kiedy ustawia asymetrycznie głowę, mruży oczy lub z
dużym trudem rozpoznaje optotypy (dotyczy przede wszystkim dzieci młodszych).
Należy poinformować rodziców lub opiekunów o wyniku badania i skierować do lekarza
okulisty. Na karcie informacyjnej dla lekarza odnotować trzeba stwierdzoną ostrość wzroku
dziecka oraz wszystkie inne niepokojące objawy.
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA ZABURZEŃ WIDZENIA BARW
Zaburzenia rozpoznawania barw dzielą się na zaburzenia nabyte i wrodzone. Mogą
upośledzać codzienne funkcjonowanie, być przeszkodą w wykonywaniu pewnych zawo-
dów np. zawód kierowcy.
Badanie przeprowadzane jest u dzieci w wieku 10 lat za pomocą tablic pseucho-izochromatycznych Ishihary.
Każda tablica składa się z koła utworzonego przez różnych rozmiarów okrągłe plamy, róż-
niące się w nieznaczny sposób barwami. Układ plam w kolorze odmiennym od tła jest taki,
że tworzą liczbę. Zadaniem pacjenta jest ją odczytać. Dobór kolorów na każdej tablicy jest
inny, co umożliwia zdiagnozowanie różnych zaburzeń widzenia barw.
Pełny test Ishihary polega na pokazaniu pacjentowi 36 tablic; wersje przesiewowe liczą 14
lub 24 tablice, wersja dla dzieci i osób niepiśmiennych liczy 10 tablic. [20]
Rys. 6. Tablice Ishihary
Badanie widzenia barw
Badający stoi przodem do dziecka trzymając tablice przed sobą, tak aby umożliwić
uczniowi swobodne odczytanie. Odległość tablic od oczu badanego powinna wynosić ok.
75 cm. Tablice pokazywane są w określonej kolejności. Najpierw pokazywane są tablice
od numeru 1 do 13 , tablice 14 i 15 bez cyfr opuszcza się, następnie pokazywane są tabli -
ce 16 i 17. Badający prosi dziecko aby głośno określało kształty lub cyfry, które widzi.
Interpretacja wyników testu oraz postępowanie poprzesiewowe
Wynik testu uznaje się za dodatni, jeżeli uczeń nieprawidłowo odczytał nawet jedną
tablicę. O wyniku badania powinno się poinformować rodziców/opiekunów dziecka oraz
wychowawcę. Wskazana jest konsultacja lekarza okulisty. Na karcie informacyjnej należy
zapisać zaobserwowane anomalia.
TEST PRZESIEWOWYDO WYKRYWANIA USZKODZEŃ SŁUCHU
Kilkanaście procent dzieci i młodzieży w wieku szkolnym ma uszkodzony słuch w
stopniu lekkim i średnim. Uszkodzenia słuchu mogą by wrodzone, mogą być następstwem
zaburzeń okresu okołoporodowego lub nabyte w okresie pourodzeniowym. W większości
wypadków nabyte uszkodzenia słuchu są następstwami stanów zapalnych górnych dróg
oddechowych, zapalenia ucha środkowego oraz przebytych chorób zakaźnych np. odry.
Wczesne wykrycie uszkodzenia słuchu, określenie jego przyczyny oraz stopnia uszkodze-
nia, po czym podjęcie odpowiedniego leczenia lub rehabilitacji jest bardzo ważne dla lo-
sów dziecka. Słuch jest niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju mowy, rozwoju
psychospołecznego i wyboru zawodu . Pozwoli też zadecydować specjalistom oraz rodzi-
com czy dziecko powinno uczęszczać do szkoły dla dzieci niedosłyszących.
Test ma na celu wykluczenie lub potwierdzenie uszkodzenia słuchu u dzieci i mło-
dzieży. Wykonywany jest w wieku 5/6 oraz 13 lat. Polega na badaniu „powtórz co sły-
szysz”, który wykonywany jest szeptem za pomocą określonych zestawów słów, dostoso-
wanymi do wieku rozwojowego dziecka.
Badanie słuchu
Test powinien być przeprowadzany w pomieszczeniu o długości około 5,5 metra
oraz w miarę możliwości jak najbardziej wyciszonym – odizolowanym od dużych źródeł
hałasu (np. ulicy, boiska), przy zamkniętych drzwiach i oknach.
!!! WAŻNE !!!Badaniu nie mogą zostać poddane dzieci, które mają infekcję nosa lub gardła oraz
te, które w danej chwili albo w ciągu ostatnich 2 tygodni miały zapalenie uszu.
Każde ucho badane jest oddzielnie. Ucho niebadane musi zostać zagłuszone. Je-
żeli test jest wykonywany w obecności rodziców dziecka, to prosimy ich, aby zatkali prze-
wód słuchowy. Natomiast, gdy dziecko jest starsze, może zrobić to samodzielnie. Należy
poprosić, aby włożyło zwilżony palec do przewodu słuchowego.
Przed rozpoczęciem badania właściwego należy przeprowadzić wstępną rozmowę
szeptem, aby pokazać dziecku na czym polega badanie i upewnić się, że zrozumiało jak je
wykonać. Prosimy, by uczeń stanął przed badającym i głośno odpowiedział na 3-4 pytania,
które badający zada szeptem, np. Jak masz na imię?, Ile masz lat?, Czy masz rodzeń-
stwo?, Gdzie mieszkasz?.
Jeżeli wstępna rozmowa przebiegła pomyślnie, należy przejść do wykonania testu właści-
wego. Prosimy dziecko aby oddaliło się na odległość około 5 metrów i odwróciło się bo-
kiem do badającego. Następnie mówimy dziecku, żeby zamknęło oczy. Jest to konieczne
ponieważ dziecko odruchowo może odwracać głowę w stronę osoby badającej, a tym sa-
mym odczytywać z ruchu ust wypowiadane wyrazy. Test rozpoczyna się od ucha prawego,
co oznacza, że należy wygłuszyć ucho lewe. Badający wypowiada szeptem kolejno słowa
z wybranego zestawu i prosi, żeby dziecko głośno powtarzało to co usłyszy. Jeżeli badany
powtórzy wszystkie sześć (dotyczy dzieci 5/6 letnich) / dziesięć słów (dotyczy 13 latków)
test uznajemy za zakończony. W przypadku dzieci młodszych za prawidłową uznawana
jest pomyłka w wyrazach podobnych fonetycznie np. „Tomek” zamiast „domek”. Gdy uczeń
nie powtórzył prawidłowo wszystkich wyrazów lub je przekręcił należy powtórzyć badanie
używając drugiego zestawu słów, co pozwoli wykluczyć lub potwierdzić podejrzenie niedo-
słuchu.
Ucho lewe badane jest w identyczny sposób, tyle że z użyciem zestawu słów przygotowa-
nych dla ucha lewego.
Tabela 2. Zestaw słów do badania słuchu dzieci w wieku 6 lat [4]
UCHO PRAWE UCHO LEWEA B C A B C
Krysia
Dziesięć
Sala
Lato
Chłopak
Pole
Stasio
Siedem
Klasa
Mama
Domek
Okno
Zosia
Dziewięć
Rzeka
Ania
Lala
Mleko
Kazia
Dziesięć
Drzewo
Tata
Lampa
Kotek
Jadzia
Dziewięć
Szkoła
Góra
Tomek
Głowa
Jasia
Cztery
Szosa
Kreda
Fala
Woda
Tabela 3. Zestaw słów do badania słuchu uczniów wieku 13 lat [4]
UCHO PRAWE UCHO LEWEA B A B
Pies
Targ
Ściąć
Staw
Tak
Karp
Jest
Świat
Rząd
Ślub
Strajk
Drzwi
Piec
Chleb
Śpioch
Knot
Chodź
Zdrów
Grzmi
Wstrząs
Mocz
Kurs
Szew
Mama
Zięć
Grzmot
Wieś
Rzecz
Śledź
Szkło
Twarz
Park
Żart
Dać
Chleb
Spaść
Kwiat
Nos
Krem
Śnieg
Interpretacja wyników testu oraz postępowanie poprzesiewowe
Możemy podejrzewać uszkodzenie słuchu (jednego lub obu uszu) jeżeli dziecko nie
powtarza lub przekręca przynajmniej dwa wyrazy z każdego zestawu słów odpowiednich
dla jego wieku.
O wyniku testu należy poinformować rodziców lub opiekunów dziecka i skierować
do lekarza pediatry, który opiekuje się dzieckiem. Lekarz powinien wykonać test ponownie
i w razie konieczności skierować dziecko na specjalistyczne badania diagnostyczne.
ORIENTACYJNE WYKRYWANIE WAD WYMOWY
Do wad nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej
niedojrzałości. Istnieją jednak pewne odchylenia uchwytne już w okresie rozwoju mowy.
Największą grupę zaburzeń mowy tworzą wady artykulacyjne określane mianem dyslalii.
[7]
Dyslalia to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet
wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu (bełkot). W obrębie dyslalii wyróżniamy
wszelkiego rodzaju:
a) seplenienia (nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, ź)
b) rerania (nieprawidłowa wymowa głoski r. Głoska ta może być wymawiana jako l, j, r l,
jako r języczkowe lub opuszczana)
c) nieprawidłową wymowę głosek k, g,
d) bezdźwięczność i inne odchylenia od normalnej artykulacji np. nosowanie
Inne dość często spotykane wady wymowy poza dyslalią to zniekształcanie niektórych głosek spowodowane niedosłuchem oraz jąkanie.
W ocenie rozwoju mowy dziecka bierze się pod uwagę zarówno zdolność
mówienia, jak i rozumienia. Podczas oceny mówienia istotny jest zasób słownictwa
dziecka, struktury gramatyczne jakich używa, płynność jego wypowiedzi, jak i sama
wymowa. Przy ocenie rozumienia ważny jest poziom rozumienia przez dziecko wyrazów,
zdań, dłuższych wypowiedzi. Istotny jest też stopień komunikowanie się dziecka z
otoczeniem. [7,8]
Orientacyjna ocena rozwoju mowy
Badaniu poddawane są dzieci w wieku przedszkolnym (5-6 lat) i wczesnoszkolnym
(6-7 lat).
Wstępnej oceny rozwoju mowy dokonujemy przez wcześniejszą obserwację mowy
dziecka w trakcie całych badań przesiewowych oraz wywiad z rodzicami, który pozwoli
ustaić przebieg dotychczasowego rozwoju mowy dziecka.
Włąściwej oceny dokonujemy wykonując próbę eksperymentalną, która polega na po-
wtarzaniu przez dziecko poszczególnych słów np. rower, czapka, pszczoła, czoło, które
wypowiada wcześniej badający.
!!! WAŻNE !!!Podstawowym i niezbędnym warunkiem decydującym o rozwoju mowy jest
prawidłowy słuch.
Wykrycie nieprawidłowości w wymowie dziecka pozwala na szybkie podjęcie
działań terapeutycznych, które pozwolą wyrównać defekty. Prawidłowa wymowa wpływa
znacznie na funkcjonowanie dziecka w różnych sferach życia m. in. sferze poznawczej,
emocjonalnej, społecznej, jak i wpływa na jego edukację.
Jeżeli wynik testu jest dodatni należy zasugerować rodzicom, aby skonsultowali się
z logopedą.
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO
Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży,nie występuje tak często jak u dorosłych,
choć staje się coraz częstszym zjawiskiem. Wartości ciśnienia zmieniają się wraz z
wiekiem. Prawidłowe ciśnienie tętnicze u dziecka w pierwszym roku życia nie powinno
przekraczać wartości 90/50 mm Hg.
Do okresu pokwitania wartość ciśnienia wzrasta o ok. 1-2 mm Hg rocznie. O nadciśnieniu
tętniczym u dzieci i młodzieży mówi się, gdy wartość ciśnienia określona dla ich wieku
rozwojowego przekracza normę o 30 mm Hg. [9,11]
Tabela 4. Podział ciśnienia tętniczego u dzieci w odniesieniu do wartości centylowych [10]
< 90 centyla -ciśnienie tętnicze prawidłowe90-95 centyl – ciśnienie tętnicze wysokie prawidłowe
> 95 centyla – nadciśnienie tętnicze
!!! WAŻNE !!!
U każdego dziecka powyżej 3-go roku życia ciśnienie tętnicze powinno
być mierzone podczas każdej wizyty lekarskiej.
Test wykonywany jest w celu rozpoznania u dzieci i młodzieży nadciśnienia
tętniczego. Wiek uczniów w jakim wykonywany jest test to: 5/6, 10, 13, 16 oraz 18/19 lat.
Sprzęt niezbędny do wykonania testu to:
− aparat do mierzenia ciśnienia (sfigmomanometr rtęciowy lub manometr
sprężynowy) z odpowiednio dobraną do wieku dziecka szerokością i długością mankietu
− stetoskop
− tabele do interpretacji wyników ciśnienia tętniczego krwi, odpowiednie dla płci i
wieku dziecka
Pomiar ciśnienia tętniczego
Pomiaru należy dokonać, gdy dziecko jest spokojne ( badania nie wykonuje się gdy
uczeń jest po wysiłku, w stresie lub z silnymi objawami infekcji). Dziecko powinno
znajdować się w pozycji siedzącej z odwiedzionym ramieniem ułożonym na poziomie
serca. Ważne jest aby nie zmieniało pozycji oraz spokojnie oddychało. Należy dokładnie
dobrać szerokość i długość mankietu.
Uwaga: Użycie zbyt wąskiego mankietu spowoduje, iż wyniki mogą zostać zawyżone
nawet o 20-30%. Natomiast zastosowanie zbyt szerokiego mankietu zaniży wynik. Takie
błędy mogą przyczynić się do ustalenia fałszywego rozpoznania nadciśnienia tętniczego.
Pomiaru należy dokonać trzykrotnie (w odstępie 2-3 minut), a następnie wyliczyć średnią z
uzyskanych trzech pomiarów w celu uzyskania ostatecznego wyniku.
Interpretacja wyników testu oraz postępowanie poprzesiewowe
Wynik testu uznaje się za dodatni, jeżeli wartości ciśnienia są równe lub przekra-
czają 95 centyl. O dodatnim wyniku testu nigdy nie można mówić na podstawie jednorazo-
wego pomiaru. Jeżeli pierwotny wynik był niepokojący, należy dokonać kolejnych pomia-
rów w przeciągu następnych 2-3 dni i wówczas zinterpretować. Pomiary odnotować trzeba
w karcie badania przesiewowego, powiadomić rodziców dziecka o podejrzeniu nadciśnie-
nia tętniczego i skierować ucznia do lekarza pediatry, który sprawuje nad nim opiekę.
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA BOCZNEGO SKRZYWIENIA KRĘGOSŁUPA, NADMIERNEJ KIFOZY PIERSIOWEJ
ORAZ ZNIEKSZTAŁCEŃ KOŃCZYN DOLNYCH
Wady postawy są dużym problemem wśród dzieci i młodzieży. W życiu dziecka
występują dwa okresy, w których jest ono szczególnie narażone na rozwój wad postawy.
Pierwszy, przypada na czas rozpoczęcia nauki szkolnej, kiedy dziecko przez wiele godzin
przebywa w pozycji siedzącej. Drugi natomiast, to okres dojrzewania (10-13 lat u
dziewczynek i 13-14 lat u chłopców). W tym czasie postawa może ulec pogorszeniu przez
przyspieszone wzrastanie, zmiany proporcji ciała, przez przesunięcie środka ciężkości
ciała, a niekiedy z niechęci do wysiłku fizycznego. Dlatego też należy motywować
młodzież do zwiększania aktywności fizycznej.
Zaburzenia symetrii ciała prowadzą do powstania poważnych, utrwalonych wad
postawy. Ich wczesne wykrycie, a w szczególności skoliozy stwarza możliwość skutecznej
profilaktyki i leczenia wad postawy.
Najczęstsze wady postawy jakie występują u dzieci i młodzieży to:
• Hiperkifoza piersiowa (okrągłe plecy) – charakterystycznym dla tej wady jest
uwypuklenie kręgosłupa w odcinku piersiowym, co powoduje, że plecy w górnej
części są zaokrąglone. Najczęstszymi objawami hiperkifozy są: garbienie się,
wysunięcie głowy i barków w przód oraz spłaszczona i zapadnięta klatka piersiowa.
• Hiperlordoza (plecy wklęsłe) - wada ta charakteryzuje się uwypukleniem odcinka
lędźwiowego kręgosłupa ku przodowi. Sylwetka dziecka widziana z boku
charakteryzuje się nadmiernym uwypukleniem brzucha i pośladków oraz zbyt
mocnym wygięciem dolnego odcinka kręgosłupa ku przodowi.
• Plecy okrągło-wklęsłe – zaburzenie to polega na pogłębieniu zarówno kifozy
piersiowej, jak i lordozy lędźwiowej.
• Plecy płaskie - Wada kręgosłupa charakteryzująca się spłyceniem lub zniesieniem
krzywizn fizjologicznych (kifoza i lordoza są spłaszczone). U dziecka obserwujemy
zmniejszenie prawidłowego wygięcia odcinka piersiowego kręgosłupa w tył i/lub
lędźwiowego w przód. Łopatki często odstają od linii pleców. Wada ta zmniejsza
odporność kręgosłupa na obciążenia, upośledza jego funkcję amortyzacyjną i
zwiększa ryzyko powstania skoliozy.
• Skolioza - Najpoważniejsza z wad postawy, zmienia ustawienie kręgosłupa we
wszystkich trzech płaszczyznach. Duże skoliozy mogą zaburzać funkcjonowanie
narządów wewnętrznych. Dla skoliozy najbardziej charakterystyczne jest wygięcie
boczne kręgosłupa oraz garb żebrowy (wyniosłość na plecach po stronie
wypukłości łuku). Skoliozie towarzyszy często asymetria ustawienia barków i
łopatek oraz miednicy.
Rys. 7. Rodzaje wad postawy [21]
• Płaskostopie - Wada stóp polegająca na obniżeniu fizjologicznych łuków
wysklepiających stopę. Płaskostopie obniża wydolność stopy. Wadzie tej często
towarzyszy nieprawidłowe ustawienie kości piętowej. Płaskostopie może
współwystępować z wadą kolan.
• Kolana koślawe - Wada kończyn dolnych uwidaczniająca się w pozycji stojącej.
Dziecko stojąc ze złączonymi kolanami (kolana nie ściśnięte, nie zachodzą na
siebie) nie jest w stanie złączyć stóp. Odstęp pomiędzy kostkami przyśrodkowymi
większy, niż 5 cm świadczy o wadzie.
• Kolana szpotawe - Wada kończyn dolnych uwidaczniająca się w pozycji stojącej.
Dziecko stojąc ze złączonymi stopami nie może złączyć kolan. Odstęp pomiędzy
kolanami większy, niż 5 cm świadczy o szpotawości kolan. W wadzie tej często
obserwuje się pałąkowate wygięcie trzonów kości uda i podudzia na zewnątrz.
Badanie wykonywane jest wśród dzieci w wieku 5-6, 7, 10, 12, 13, 16 lat oraz w każdym
innym wieku dziecka, gdy postawa ciała wzbudza niepokój. Osoba badana pozostaje
jedynie w bieliźnie osobistej, a osoba badająca dokonuje oceny postawy oglądając ciało w
trzech płaszczyznach; z przodu, z boku i z tyłu.
Rys. 8. Płaszczyzny ciała [21]
Oceniając postawę ciała w płaszczyźnie przedniej należy zwrócić uwagę na:
1) ułożenie w jednej linii nasady nosa, środka ust, szczytu brody, mostka, pępka oraz
spojenia łonowego
Rys. 9. Źródło [21]
2) symetrię barków
Rys. 10. Źródło [21]
3) symetrię klatki piersiowej
Rys. 11. Źródło [21]
4) symetrię trójkątów talii
Rys. 12. Źródło [21]
5) ułożenie miednicy
Rys. 13. Źródło [21]
6) prawidłowe ułożenie kończyn:
- wykluczenie koślawości kolan – prosimy dziecko, aby stanęło wyprostowane oraz
zwarło kolana. Następnie linijką należy zmierzyć odległość pomiędzy kostkami
przyśrodkowymi. Jeżeli wynosi ona powyżej 5 cm, mówimy wówczas o koślawości
kolan.
- wykluczenie szpotawości kolan - dziecko stoi wyprostowane ze złączonymi
stopami i kostkami. Jeżeli obserwujemy, że kolana nie stykają się, a odległość
przyśrodkowa pomiędzy kolanami wynosi powyżej 5 cm mówimy o szpotawości
kolan.
Rys. 14. Źródło [21]
7) prawidłowe wysklepienie stóp - stopa o prawidłowej budowie nie dotyka podłoża
całą powierzchnią i układa się w łuk. Przy płaskostopiu prawie cała stopa przylega
do podłoża.
Rys. 15. Źródło [21]
W płaszczyźnie tylnej oceniamy:
1) symetrię barków i łopatek
Rys. 16. Źródło [21]
2) symetrię osi długiej kręgosłupa
Rys. 17. Źródło [21]
Badający z odległości ok. 1 m, dokonuje oceny symetrii osi długiej kręgosłupa. Przesuwa opuszki rozstawionych palców wskazującego i środkowego, wzdłuż krawędzi zewnętrznych wyrostków kolczystych od odcinka szyjnego po lędźwiowy.
Rys. 18. Źródło [4]
W chwili gdy przebieg osi nie wydaje się być prosty, bądź gdy dziecko jest otyłe, badający zaznacza pisakiem punkty wyrostków kolczystych na całej długości osi długiej kręgosłupa. Następnie ocenia symetrię wyznaczonej linii.
Rys. 19. Źródło [4]
Innym sposobem oceny symetrii osi długiej kręgosłupa jest badanie za pomocą pionu. Długi sznurek z zawieszonym na końcu obciążnikiem przykładany jest do guzowatości zewnętrznej kości potylicznej i opuszczany wzdłuż osi kręgosłupa do szpary międzypośladkowej. Jeżeli pion opada równo test jest ujemny.
Rys. 20. Źródło [4]
3) ustawienie stóp – badanie ustawienia osi długiej podudzia i pięty za pomocą pionu. Jeśli odchylenie pionu w stronę przyśrodkową od osi długiej podudzia i pięty jest większe niż 1 cm możemy podejrzewać stopy płasko-koślawe.
Rys. 21. Źródło [4]
Ocena w płaszczyźnie bocznej powinna skupiać uwagę na:
1) ustawieniu głowy, barków i łopatek
Rys. 22 , 23. Źródło [21]
2) głębokości kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej
Rys. 24. Źródło [21]
Postępowanie poprzesiewowe
Każde wykryte podejrzenie wady należy odnotować w karcie badania,
poinformować rodziców dziecka oraz skierować do lekarza pediatry lub bezpośrednio
zalecić wizytę u lekarza ortopedy.
Powaga i istota prowadzenia badań przesiewowych została szczególnie
podkreślona ze względu na dobro dzieci i młodzieży. Współpraca rodziców, pielęgniarek,
wychowawców oraz lekarzy pozwala na pełny sukces w ich prowadzeniu.
Dzięki testom przesiewowym można wcześnie zdiagnozować zaburzenia
rozwojowe i choroby, a co za tym idzie wcześnie rozpocząć leczenie. Niektóre zaburzenia i
choroby można zdiagnozować tylko w określonym wieku. Z myślą o tym dokładnie
dostosowano czas przeprowadzenia każdego badania do jego rodzaju. Decydujące
znaczenie ma wczesne wykrywanie wad rozwojowych u małych dzieci, gdyż to pierwsze
lata życia decydują o dalszym prawidłowym rozwoju dziecka. Jednak badania
profilaktyczne są równie ważne u dzieci starszych. Dzięki nim można wcześnie pomóc
dzieciom, które np. mają trudności z mową, wzrokiem, słuchem czy koncentracją i
umożliwić im tym samym dobry start w przedszkolu i szkole.
BIBLIOGRAFIA:
1.Wilson, J., Junger G., „Principles and Practice of Screening for Disease, Genewa 1968
2.Jodkowska M., Woynarowska B., Oblacińska A. „Test przesiewowy do wykrywania
zaburzeń w rozwoju fizycznym u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym”, Warszawa 2007
3.Przewęda R.: Rozwój somatyczny i motoryczny, WSiP, Warszawa 1981r.
4.Jodkowska M., Woynarowska B. „Testy przesiewowe u dzieci i młodzieży w wieku
szkolnym”, Warszawa 2002
5.American Academy of Pediatrics. Screening tests [W]: School health. A guide for health
professionals. Elk Grove Village 1978, 104.
6.Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami w roku szkolnym 2009/2010 i zmiany w
jej realizacji w latach 2005-2010, Raport opracowany na podstawie danych z programu
badań statystycznych statystyki publicznej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2010.
7. Chmielewska E., „Logopedia. Poradnik dla nauczycieli i rodziców. Zabawy logopedycz-
ne i nie tylko.” Kielce 1997 r.
8. Red. Gałkowski T, Jastrzębowska G., „Logopedia. Pytania i odpowiedzi.”, Opole 1999 r.
9. Januszewicz P., „Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży.” Wydawnictwo Górnicki
10. Dębiec B., Baszczyński J. (red.), „Pediatria. Wyd. II. Tom 2.” PZWL, Warszawa 2002, s
11. National High Blood Pressure Education Program Working Group on Hypertension
Control in Children and Adolescents: Update on the 1987 Task Force Report on High
Blood Pressure Control in Children and Adolescents: A Working Group Report from the
National High Blood Pressure Education Program. Pediatrics 1996 t. 98 nr 4, s. 649-658.
12.Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, „Zasady
postępowania w nadciśnieniu tętniczym”, Przewodnik Lekarza 2001, 4, 12, 46-52
13.Sikorska-Wiśniewska G., „Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży”, Żywność.
Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 6 (55), 71 – 80
12.Goodman E, Whitaker R.C.: A prospective study of the role of depression in the
development and persistence of adolescent obesity. Pediatrics, 2002, 110, 912-921.
15.Szajewska H. Otyłość u dzieci. Nowa Pediatria, 2002, 3, 209-211.
16.Elliott M.A., Copperman N.M., Jacobson M.S.: Pediatric obesity prevention and
management. Minerva Pediatr., 2004, 56, 265-276.
17.Haslam D.W., James W.P.: Obesity. Lancet, 2005, 366, 1197-1209.
18. International Obesity Task Force. European Union Platform Briefing Paper.
Brussels, 15 March 2005.
19.Hedley A. Ogden C.L., Johnson C.L.: Prevalence of overweight and obesity among
US children, adolescents, and adults,1999-2002. JAMA, 2004, 291, 2847-50.
20.Okulistyka. Podstawy kliniczne. Maria Hanna Niżankowska (red.). Warszawa:
PZWL, 2007, s. 32–33.
21. prosto do zdrowia
22.Palczewska I., Szilágyi-Pągowska I., „Ocena rozwoju somatycznego dzieci
imłodzieży”, Medycyna Praktyczna, Pediatria 2002/03.
23. www.jogaoczu.pl/wady_wzroku.php
24.www.vision-training.com
25. www.convergenceinsufficiency.net
26.www.okularo.blox.pl
AKTY NORMATYWNE
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej
opieki zdrowotnej (Dz.U.2010, nr 208, poz.1376).
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009r w sprawie organizacji
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U.2009, nr 139, poz.
1133).
3. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (Dz.U.2008, nr 164, poz.1027, z późn. zm.).
4. Rządowy program Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w
środowisku nauczania i wychowania, Warszawa 2004.
5. Zarządzenie Nr 85/2011/DSOZ Prezesa NFZ z dnia 17 listopada 2011 w sprawie
określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń w
rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna.
6. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011r. o działalności leczniczej (Dz. U. 2011, nr 112,
poz.654).
Top Related