Asp
ecto
s M
ed
io-A
mb
ien
tale
s
de
l R
eg
ad
ío
Cód
igo
de B
uena
s P
ráct
icas
Agr
aria
sC
onta
min
ació
n de
las
agua
s po
r ni
trat
o de
ori
gen
agra
rio
Dol
ores
Quí
lez,
U
nida
d de
Sue
los
y R
iego
sSI
A -
DG
A
Cód
igo
de B
uena
s P
ráct
icas
Agr
aria
sC
onta
min
ació
n de
las
agua
s po
r ni
trat
o de
ori
gen
agra
rio
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
(R
eal D
ecre
to 2
61/1
996)
Bas
es d
e un
a fe
rtili
zaci
ón r
acio
nal
Cic
lo d
el n
itró
geno
Tip
os d
e fe
rtil
izan
tes
Con
tam
inac
ión
de la
s ag
uas
por
nitr
ato
Cód
igo
de B
uena
s P
ráct
icas
Agr
aria
s
� ���D
irec
tiva
91/
676/
CE
E d
el C
onse
jo, d
e 12
dic
iem
bre
de 1
991,
re
lati
va a
la p
rote
cció
n de
las
agua
s co
ntra
la c
onta
min
ació
n pr
oduc
ida
por
nitr
atos
uti
lizad
os e
n la
agr
icul
tura
.
-E
l con
teni
do d
e ni
trat
osde
las
agua
s de
alg
unas
reg
ione
s de
los
Est
ados
m
iem
bros
est
aba
aum
enta
ndo
y er
a es
ele
vado
en
com
para
ción
con
los
nive
les
esta
blec
idos
en
las
Dir
ecti
vas
del C
onse
jo (
75/4
40/C
EE
) so
bre
cali
dad
requ
erid
a pa
ra la
s ag
uas
supe
rfic
iale
s de
stin
adas
a la
pro
ducc
ión
de a
gua
pota
ble.
-E
l IV
pro
gram
a de
acc
ión
de la
s C
omun
idad
es E
urop
eas
en m
ater
iade
m
edio
am
bien
te a
punt
aba
que
la C
omis
ión
proy
ecta
ba p
rese
ntar
una
prop
uest
a de
Dir
ecti
va s
obre
el c
ontr
ol y
la r
educ
ción
de
la c
onta
min
ació
nde
las
agua
sca
usad
a po
r la
pro
paga
ción
o e
l ver
tido
de
resi
duos
proc
eden
tes
de la
gan
ader
íay
por
el u
so e
xces
ivo
de f
erti
liza
ntes
.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-R
azon
es
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-R
azon
es
-E
l lib
ro v
erde
de
la C
omis
ión
sobr
e la
ref
orm
a de
la p
olíti
ca a
grar
ia
com
ún, s
eñal
a qu
e, a
unqu
e la
agr
icul
tura
com
unita
ria
nece
site
fe
rtil
izan
tes
y ab
onos
ani
mal
es q
ue c
onti
enen
nit
róge
no, e
l uso
exc
esiv
o de
fer
tili
zant
es e
s un
rie
sgo
para
el m
edio
am
bien
te. A
dem
ás s
e pr
ecis
an
inic
iativ
as c
omun
es p
ara
cont
rola
r lo
s pr
oble
mas
oca
sion
ados
por
la
gana
derí
a in
tens
iva
y la
pol
ític
a ag
rari
a de
be te
ner
más
en
cuen
ta la
po
líti
ca m
edio
ambi
enta
l.
-L
a ca
usa
prin
cipa
l de
la c
onta
min
ació
nor
igin
ada
por
fuen
tes
difu
sas
que
afec
ta a
las
agua
s de
la C
omun
idad
son
los
nitr
atos
pro
cede
ntes
de
fuen
tes
agra
rias
-R
esol
ució
n de
l Con
sejo
, de
28 d
eju
nio
de 1
988,
sob
re la
pro
tecc
ión
del
Mar
del
Nor
te y
de
otra
s ag
uas
com
unit
aria
s. S
e in
vita
a la
Com
isió
n a
pres
enta
r pr
opue
stas
de
med
idas
com
unit
aria
s
-E
s ne
cesa
rio,
en
cons
ecue
ncia
, red
ucir
la c
onta
min
ació
n de
las
agua
spr
ovoc
ada
o in
duci
da p
or lo
sni
trat
ospr
oced
ente
s de
fue
ntes
agr
aria
s, a
sí
com
o pr
even
ir e
n m
ayor
med
ida
dich
a co
ntam
inac
ión
para
pro
tege
r la
sa
lud
hum
ana,
los
recu
rsos
viv
os y
los
ecos
iste
mas
acu
átic
os, a
sí c
omo
salv
agua
rdar
otr
os u
sos
legí
tim
os d
e la
s ag
uas.
Con
side
rand
o qu
ea
tal
fin
es im
port
ante
tom
ar m
edid
as r
elat
ivas
al a
lmac
enam
ient
o y
a la
ap
lica
ción
a la
s ti
erra
s de
todo
s lo
s co
mpu
esto
s ni
trog
enad
osy
a ci
erta
s pr
ácti
cas
de g
esti
ónde
la ti
erra
.
-M
edia
nte
el f
omen
to d
e pr
ácti
cas
agra
rias
corr
ecta
s lo
s E
stad
os
mie
mbr
os p
uede
n pr
opor
cion
ar a
toda
s la
s ag
uas
un n
ivel
gen
eral
de
prot
ecci
ón c
ontr
a la
con
tam
inac
ión
futu
ra
-L
a co
ntam
inac
ión
de la
s ag
uas
prod
ucid
a po
r ni
trat
os e
n un
Est
ado
mie
mbr
o pu
ede
afec
tar
a la
s ag
uas
de o
tro
Est
ado
mie
mbr
o. E
s ne
cesa
ria,
por
con
sigu
ient
e, u
na a
cció
n co
mun
itar
iade
con
form
idad
con
lo
dis
pues
to e
n el
art
ícul
o 13
0 R
.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-R
azon
es
-H
ay z
onas
que
vie
rten
en
agua
s vu
lner
able
sa
la c
onta
min
ació
n pr
oduc
ida
por
com
pues
tos
nitr
ogen
ados
que
req
uier
en u
na p
rote
cció
n es
peci
al.
-E
s ne
cesa
rio
que
los
Est
ados
mie
mbr
os id
enti
fiqu
en s
us z
onas
vu
lner
able
sy
proy
ecte
n y
apliq
uen
prog
ram
as d
e ac
ción
para
red
ucir
la
cont
amin
ació
n de
las
agua
s pr
oduc
ida
por
com
pues
tos
nitr
ogen
ados
en
las
zona
s vu
lner
able
s.
ZO
NA
S V
UL
NE
RA
BL
ES
-D
icho
s pr
ogra
mas
de
acci
ón d
eben
incl
uir
med
idas
que
lim
iten
la
apli
caci
ón a
las
tier
ras
de to
dos
los
fert
iliz
ante
squ
e co
ntie
nen
nitr
ógen
o y,
en
part
icul
ar, e
stab
lece
r lí
mit
es e
spec
ífic
os p
ara
la a
plic
ació
n de
los
abon
os a
nim
ales
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-R
azon
es
-E
s ne
cesa
rio
cont
rola
r la
s ag
uas
y ap
lica
r m
étod
os d
e m
edic
ión
de
refe
renc
ia a
los
com
pues
tos
nitr
ogen
ados
par
a ga
rant
izar
que
las
med
idas
sea
n ef
ecti
vas.
-L
a si
tuac
ión
hidr
ogeo
lógi
ca e
n de
term
inad
os E
stad
os m
iem
bros
es
tal
que
pued
en tr
ansc
urri
r m
ucho
s añ
os a
ntes
de q
ue la
s m
edid
as d
e pr
otec
ción
pro
duzc
an u
na m
ejor
a de
la c
alid
ad d
e la
s ag
uas.
CO
NT
RO
L
-D
eber
ía c
rear
se u
n C
omit
é en
carg
ado
de a
sist
ir a
la C
omis
ión
en lo
s te
mas
rel
ativ
os a
la a
plic
ació
n de
la p
rese
nte
Dir
ecti
va y
su
adap
taci
ón a
l pr
ogre
so c
ient
ífic
o y
técn
ico.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-R
azon
es
-R
educ
ir la
con
tam
inac
ión
caus
ada
o pr
ovoc
ada
por
los
nitr
atos
de
orig
en a
grar
io, y
act
uar
prev
entiv
amen
teco
ntra
nue
vas
cont
amin
acio
nes
de d
icha
cla
se.
OB
JET
IVO
(AR
TIC
UL
O 1
)
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-L
os E
stad
os m
iem
bros
det
erm
inar
án, c
on a
rreg
lo a
los
crit
erio
s de
fini
dos
en e
l Ane
xo I
, las
agu
as a
fect
adas
por
la c
onta
min
ació
ny
las
agua
s qu
e po
dría
n ve
rse
afec
tada
spo
r la
con
tam
inac
ión
si n
o se
to
man
med
idas
de
conf
orm
idad
con
lo d
ispu
esto
en
el a
rtíc
ulo
5 (P
RO
GR
AM
AS
DE
AC
CIÓ
N).
ZO
NA
S V
UL
NE
RA
BL
ES
(A
RT
ICU
LO
3)
-ag
uas
subt
errá
neas
, agu
a du
lce,
com
pues
to n
itro
gena
do, g
anad
o,
fert
iliz
ante
, fer
tili
zant
e qu
ímic
o, e
stié
rcol
, apl
icac
ión
sobr
e el
terr
eno,
eu
trof
izac
ión,
con
tam
inac
ión,
zon
a vu
lner
able
DE
FIN
ICIO
NE
S(A
RT
ICU
LO
2)
1. S
i las
agu
as d
ulce
s su
perf
icia
les,
en
part
icul
ar la
s qu
e se
uti
lice
n o
vaya
n a
util
izar
se p
ara
la e
xtra
cció
n de
agu
a po
tabl
e pr
esen
tan,
o p
uede
n ll
egar
a p
rese
ntar
una
con
cent
raci
ón d
e ni
trat
ossu
peri
or a
la f
ijad
a de
co
nfor
mid
ad c
on lo
dis
pues
to e
n la
Dir
ecti
va 7
5/44
0/C
EE
.
-S
e id
enti
fica
rán
util
izan
do, e
ntre
otr
os c
rite
rios
, los
sig
uien
tes:
ZO
NA
S V
UL
NE
RA
BL
ES
-A
guas
afe
ctad
as p
or la
con
tam
inac
ión
(Ane
xo 1
)
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
3. S
i los
lago
s na
tura
les
de a
gua
dulc
e, o
tras
mas
as d
e ag
ua d
ulce
na
tura
les,
los
estu
ario
s, la
s ag
uas
cost
eras
y la
s ag
uas
mar
inas
son
eutr
ófic
aso
pued
en e
utro
fiza
rse
en u
n fu
turo
pró
xim
o si
no
se a
ctúa
de
conf
orm
idad
con
el a
rtíc
ulo
5 (P
RO
GR
AM
AS
DE
AC
CIÓ
N).
2. S
i las
agu
as s
ubte
rrán
eas
cont
iene
n m
ás d
e 50
mg/
l de
nitr
atos
, o
pued
en ll
egar
a c
onte
nerl
os s
i no
se a
ctúa
de
conf
orm
idad
con
el
artí
culo
5.
-L
os E
stad
os m
iem
bros
des
igna
rán,
en
un p
lazo
de
dos
años
a p
arti
r de
la
not
ific
ació
n de
la p
rese
nte
Dir
ecti
va, c
omo
ZO
NA
S V
UL
NE
RA
BL
ES
toda
s la
s su
perf
icie
s co
noci
das
de s
u te
rrit
orio
cuy
a es
corr
entí
a fl
uya
haci
a la
s ag
uas
afec
tada
s po
r la
con
tam
inac
ión
y qu
e co
ntri
buya
n a
la
cont
amin
ació
n. N
otif
icar
án e
sta
desi
gnac
ión
inic
ial a
la C
omis
ión
en e
l pl
azo
de s
eis
mes
es.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-L
os E
stad
os m
iem
bros
exa
min
arán
y, s
i pro
cede
, mod
ific
arán
o am
plia
rán
las
desi
gnac
ione
s de
zon
as v
ulne
rabl
esen
un
plaz
o ad
ecua
do
y co
mo
mín
imo
cada
cua
tro
años
, a f
in d
e te
ner
en c
uent
a ca
mbi
os y
fa
ctor
es n
o pr
evis
tos
en e
l mom
ento
de
la d
esig
naci
ón a
nter
ior.
ZO
NA
S V
UL
NE
RA
BL
ES
(A
RT
ICU
LO
3)
-L
os E
stad
os m
iem
bros
no
esta
rán
oblig
ados
a d
eter
min
ar z
onas
vu
lner
able
s es
pecí
fica
sen
cas
o de
que
ela
bore
n y
apli
quen
P
RO
GR
AM
AS
DE
AC
CIÓ
Nen
todo
su
terr
itor
io n
acio
nal.
1. C
on o
bjet
o de
est
able
cer
para
toda
s la
s ag
uas
un n
ivel
gen
eral
de
prot
ecci
ón c
ontr
a la
con
tam
inac
ión,
los
Est
ados
mie
mbr
os, d
entr
o de
un
plaz
o de
dos
año
s a
part
ir d
e la
not
ific
ació
n de
la p
rese
nte
Dir
ecti
va:
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-E
labo
rará
n un
o o
más
CÓ
DIG
OS
DE
PR
ÁC
TIC
AS
AG
RA
RIA
S
corr
ecta
squ
e po
drán
pon
er e
n ef
ecto
los
agri
cult
ores
de
form
a vo
lunt
aria
,
CO
DIG
O D
E B
UE
NA
S P
RÁ
CT
ICA
S A
GR
AR
IAS
(A
RT
ICU
LO
4)
-E
stab
lece
rán,
cua
ndo
sea
nece
sari
o, u
n pr
ogra
ma
de f
omen
tode
la
pues
ta e
n ej
ecuc
ión
de d
icho
s có
digo
s de
prá
ctic
as a
grar
ias
corr
ecta
s, e
l cu
al in
clui
rá la
for
mac
ión
e in
form
ació
nde
los
agri
culto
res.
2. L
os E
stad
os m
iem
bros
info
rmar
ánde
tall
adam
ente
a la
Com
isió
n ac
erca
de
sus
códi
gos
de p
ráct
icas
agr
aria
s co
rrec
tas
y la
Com
isió
n in
clui
rá in
form
ació
n so
bre
dich
os c
ódig
os e
n el
info
rme
a qu
e se
refi
ere
el a
rtíc
ulo
11. A
la lu
z de
la in
form
ació
n re
cibi
da y
si l
o co
nsid
erar
e ne
cesa
rio,
la C
omis
ión
podr
á pr
esen
tar
las
opor
tuna
s pr
opue
stas
al
Con
sejo
.
1. E
n un
pla
zo d
e do
s añ
os a
par
tir
de la
des
igna
ción
inic
ial d
ezo
na
vuln
erab
le, o
de
un a
ño a
par
tir
de c
ada
desi
gnac
ión
com
plem
enta
ria,
los
Est
ados
mie
mbr
os e
stab
lece
rán
PR
OG
RA
MA
S D
E A
CC
IÓN
resp
ecto
de
las
ZO
NA
S V
UL
NE
RA
BL
ES
desi
gnad
as.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
2. L
os p
rogr
amas
de
acci
ónpo
drán
ref
erir
se a
toda
s la
s zo
nas
vuln
erab
les
del t
erri
tori
o de
un
Est
ado
mie
mbr
o o,
si d
icho
Est
ado
mie
mbr
o lo
con
side
rare
opo
rtun
o, p
odrá
n es
tabl
ecer
se p
rogr
amas
di
fere
ntes
para
dis
tint
as z
onas
vul
nera
bles
o pa
rtes
de
dich
as z
onas
.
PR
OG
RA
MA
S D
E A
CC
IÓN
(A
RT
ICU
LO
5)
3. L
os p
rogr
amas
de
acci
ón te
ndrá
n en
cue
nta:
a) lo
s da
tos
cien
tífic
os y
técn
icos
de
que
se d
ispo
nga,
pri
ncip
alm
ente
con
re
fere
ncia
a la
s re
spec
tivas
apo
rtac
ione
s de
nitr
ógen
opr
oced
ente
s de
fue
ntes
ag
rari
aso
de o
tro
tipo
b) la
s co
ndic
ione
s m
edio
ambi
enta
les
en la
s re
gion
es a
fect
adas
del
Est
ado
mie
mbr
o de
que
se
trat
e.
4. L
os p
rogr
amas
de
acci
ón s
e po
ndrá
n en
apl
icac
ión
en e
l pla
zo
de c
uatr
o añ
os d
esde
su
elab
orac
ión
y co
nsis
tirá
n en
las
sigu
ient
es
med
idas
obl
igat
oria
s:
5. P
or o
tra
part
e, y
en
el c
onte
xto
de lo
s pr
ogra
mas
de
acci
ón, l
os
Est
ados
mie
mbr
os to
mar
án to
das
aque
llas
med
idas
adi
cion
ales
o ac
cion
es r
efor
zada
squ
e co
nsid
eren
nec
esar
ias
si, a
l ini
cio
o a
raíz
de
la
expe
rien
cia
adqu
irid
a al
apl
icar
los
prog
ram
as d
e ac
ción
, se
obse
rvar
e qu
e es
as m
edid
as n
o so
n su
fici
ente
s. A
l sel
ecci
onar
est
as m
edid
as o
ac
cion
es, l
os E
stad
os m
iem
bros
tend
rán
en c
uent
a su
efi
caci
a y
su c
oste
en
com
para
ción
con
otr
as p
osib
les
med
idas
de
prev
enci
ón.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
PR
OG
RA
MA
S D
E A
CC
IÓN
(A
RT
ICU
LO
5)
a) la
s m
edid
as d
el A
nexo
III
b) la
s m
edid
as d
ispu
esta
s po
r lo
s E
stad
os m
iem
bros
en
el o
los
códi
gos
de p
ráct
icas
agr
aria
s co
rrec
tas
6. L
os E
stad
os m
iem
bros
ela
bora
rán
y po
ndrá
n en
eje
cuci
ón p
rogr
amas
de
con
trol
adec
uado
s pa
ra e
valu
ar la
efi
caci
a de
los
prog
ram
as d
e ac
ción
esta
blec
idos
de
conf
orm
idad
con
el p
rese
nte
artí
culo
.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
PR
OG
RA
MA
S D
E A
CC
IÓN
(A
RT
ICU
LO
5)
7. L
os E
stad
os m
iem
bros
rev
isar
ány,
si f
uere
nec
esar
io, m
odif
icar
án
sus
prog
ram
as d
e ac
ción
, inc
luid
as la
s po
sibl
es m
edid
as a
dici
onal
es q
ue
haya
n ad
opta
do, a
l men
os c
ada
cuat
ro a
ños.
Com
unic
arán
a la
Com
isió
n lo
s ca
mbi
os q
ue in
trod
uzca
n en
los
prog
ram
as d
e ac
ción
.
a) d
entr
o de
un
plaz
o de
dos
año
s a
part
ir d
e la
not
ific
ació
n de
la
pres
ente
Dir
ecti
va, c
ontr
olar
án la
con
cent
raci
ón d
e ni
trat
osen
las
agua
s du
lces
dur
ante
un
perí
odo
de u
n añ
o
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 6
)
i) e
n la
s es
taci
ones
de
mue
stre
o de
agu
as d
e su
perf
icie
, con
tem
plad
as e
n el
ap
arta
do 4
del
art
ícul
o 5
de la
Dir
ectiv
a 75
/440
/CE
E y
/o e
n ot
ras
esta
cion
es
de m
uest
reo
de a
guas
de
supe
rfic
ie d
e lo
s E
stad
os m
iem
bros
, por
lo m
enos
un
a ve
z al
mes
, y c
on m
ayor
fre
cuen
cia
dura
nte
los
perí
odos
de
crec
ida
ii) e
n la
s es
taci
ones
de
mue
stre
o qu
e se
an r
epre
sent
ativ
as d
e lo
s ac
uífe
ros
subt
errá
neos
de
los
Est
ados
mie
mbr
os, a
inte
rval
os r
egul
ares
y te
nien
do e
n cu
enta
lo d
ispu
esto
en
la D
irec
tiva
80/7
78/C
EE
;
1. A
fin
de
desi
gnar
zon
as v
ulne
rabl
esy
de m
odif
icar
o a
mpl
iar
la li
sta
de d
icha
s zo
nas,
los
Est
ados
mie
mbr
os:
b) r
epet
irán
el p
rogr
ama
de c
ontr
ol e
stab
leci
do e
n la
letr
a a)
por
lo
men
os c
ada
cuat
ro a
ños,
con
exc
epci
ón d
e la
s es
taci
ones
de
mue
stre
o en
qu
e la
con
cent
raci
ón d
e ni
trat
os d
e to
das
las
mue
stra
s an
teri
ores
hub
iere
si
do in
feri
or a
los
25 m
g/l y
cua
ndo
no h
ubie
ren
apar
ecid
o nu
evos
fa
ctor
es q
ue p
udie
ren
prop
icia
r el
aum
ento
del
con
teni
do d
e ni
trat
o, e
n cu
yo c
aso,
bas
tará
con
rep
etir
al p
rogr
ama
de c
ontr
ol c
ada
ocho
año
s
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 6
)
c) r
evis
arán
el e
stad
o eu
tróf
ico
de s
us a
guas
dul
ces
de s
uper
fici
e, y
de
sus
agua
s de
est
uari
o y
cost
eras
cad
a cu
atro
año
s.
1. A
fin
de
desi
gnar
zon
as v
ulne
rabl
esy
de m
odif
icar
o a
mpl
iar
la li
sta
de d
icha
s zo
nas,
los
Est
ados
mie
mbr
os:
Los
Ane
xos
de la
pre
sent
e D
irec
tiva
pod
rán
ser
adap
tado
s al
pro
gres
o ci
entí
fico
y té
cnic
o co
n ar
regl
o al
pro
cedi
mie
nto
del a
rtíc
ulo
9.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 7
)
Se
podr
án e
labo
rar
dire
ctri
ces
para
el c
ontr
ol m
enci
onad
o en
los
artí
culo
s 5
y 6
con
arre
glo
al p
roce
dim
ient
o de
l art
ícul
o 9.
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 8
)
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 9
)
1. L
a C
omis
ión
esta
rá a
sist
ida
por
un C
omit
é co
mpu
esto
por
los
repr
esen
tant
es d
e lo
s E
stad
os m
iem
bros
y p
resi
dido
por
el
repr
esen
tant
e de
la C
omis
ión.
2. E
l rep
rese
ntan
te d
e la
Com
isió
n pr
esen
tará
al C
omit
é un
pro
yect
o de
med
idas
. El C
omit
é em
itir
á su
dic
tam
en s
obre
dic
ho p
roye
cto.
El
dict
amen
ser
á em
itid
o po
r m
ayor
ía c
uali
fica
da. E
l pre
side
nte
no
part
icip
ará
en la
vot
ació
n.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
3. L
a C
omis
ión
adop
tará
las
med
idas
proy
ecta
das
si s
e aj
usta
nal
di
ctam
en d
el C
omit
é.
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 9
)
-S
i el C
onse
jo n
o ac
túa
en u
n pl
azo
de tr
es m
eses
a p
artir
del
mom
ento
en
que
la p
ropu
esta
se
haya
som
etid
o al
Con
sejo
, la
Com
isió
n ad
opta
rá la
s m
edid
as p
ropu
esta
s, s
alvo
que
el C
onse
jo r
echa
ce d
icha
s m
edid
as p
or
may
oría
sim
ple.
-S
i las
med
idas
pro
yect
adas
no
se a
just
anal
dic
tam
en d
el C
omité
, o s
i ést
e no
em
ite d
icta
men
alg
uno,
la C
omis
ión
som
eter
á al
Con
sejo
a la
may
or
brev
edad
una
pro
pues
ta r
elat
iva
a la
s m
edid
as q
ue d
eban
tom
arse
.El
Con
sejo
se
pron
unci
ará
por
may
oría
cua
lifi
cada
.
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 1
0)
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
1.U
na d
ecla
raci
ón d
e la
s m
edid
as p
reve
ntiv
asad
opta
das
de c
onfo
rmid
ad c
on
el a
rtíc
ulo
4 (C
OD
IGO
DE
BU
EN
AS
PR
ÁC
TC
IAS
AG
RA
RIA
S).
2. U
n m
apa
que
refl
eje
lo s
igui
ente
:a)
las
agua
s id
entif
icad
as c
omo
afec
tada
s po
r la
con
tam
inac
ión
con
indi
caci
ón
de lo
s cr
iter
ios
utili
zado
s pa
ra s
u id
entif
icac
ión
;b)
la lo
caliz
ació
n de
las
zona
s vu
lner
able
sde
sign
adas
, dis
tingu
iend
o en
tre
las
zona
s ya
exi
sten
tes
y la
s qu
e ha
yan
sido
des
igna
das
con
post
erio
rida
d al
in
form
e an
teri
or.
3. U
n re
sum
en d
el r
esul
tado
del
con
trol
efe
ctua
do,e
nel
que
con
star
á un
a de
clar
ació
n de
las
mot
ivac
ione
s qu
e ha
yan
indu
cido
a la
des
igna
ción
de
cada
zo
na v
ulne
rabl
e, o
a c
ualq
uier
mod
ific
ació
n o
ampl
iaci
ón d
e la
s de
sign
acio
nes
de z
onas
vul
nera
bles
.
1. E
n un
per
íodo
de
cuat
ro a
ños
a pa
rtir
de
la n
otif
icac
ión
de e
sta
D
irec
tiva
, y e
n ca
da p
erío
do s
ubsi
guie
nte
de c
uatr
o añ
os, l
os E
stad
os
mie
mbr
os p
rese
ntar
án a
la C
omis
ión
un in
form
e (A
nexo
V):
CO
NT
RO
L (
AR
TIC
UL
O 1
0)
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
4. U
n re
sum
en d
e lo
s pr
ogra
mas
de
acci
ónel
abor
ados
y, e
n es
peci
al, d
e:a)
Las
med
idas
impu
esta
s en
las
letr
as a
) y
b) d
el a
part
ado
4 de
l art
ícul
o 5,
b) L
a in
form
ació
n ex
igid
a en
el p
unto
4 d
el A
nexo
III
= e
stié
rcol
apl
icad
o,c)
Cua
lqui
er m
edid
a o
acci
ón r
efor
zada
com
plem
enta
ria
que
se a
dopt
e,
d) U
n re
sum
en d
el r
esul
tado
de
los
prog
ram
as d
e co
ntro
l apl
icad
os e
n vi
rtud
de
l apa
rtad
o 6
del a
rtíc
ulo
5 =
Efi
caci
a de
los
prog
ram
as d
e ac
ción
,e)
Las
hip
ótes
is d
e la
s qu
e pa
rtan
los
Est
ados
mie
mbr
os r
espe
cto
al c
alen
dari
opr
obab
le e
n qu
e se
esp
ere
que
las
agua
s id
entif
icad
as c
omo
afec
tada
s po
r la
co
ntam
inac
ión
resp
onda
n a
las
med
idas
del
pro
gram
a de
acc
ión,
junt
o co
n un
a in
dica
ción
del
gra
do d
e in
cert
idum
bre
que
dich
as h
ipót
esis
sup
onga
n.
1. E
n un
per
íodo
de
cuat
ro a
ños
a pa
rtir
de
la n
otif
icac
ión
de e
sta
D
irec
tiva
, y e
n ca
da p
erío
do s
ubsi
guie
nte
de c
uatr
o añ
os, l
os E
stad
os
mie
mbr
os p
rese
ntar
án a
la C
omis
ión
un in
form
e(A
nexo
V):
2. E
l inf
orm
e se
pre
sent
ará
a la
Com
isió
n de
ntro
de
los
seis
mes
es
sigu
ient
es a
l fin
al d
el p
erío
do a
que
se
refi
era.
AR
TIC
UL
O 1
1
-S
obre
la b
ase
de la
info
rmac
ión
reci
bida
(A
rtíc
ulo
10),
la C
omis
ión
publ
icar
á in
form
es d
e sí
ntes
is e
n un
pla
zo d
e se
is m
eses
y lo
s tr
ansm
itir
á al
Par
lam
ento
Eur
opeo
y a
l Con
sejo
. A la
luz
de la
pue
sta
en e
jecu
ción
de
la D
irec
tiva
y, e
n pa
rtic
ular
, de
lo d
ispu
esto
en
los
prog
ram
as d
e ac
ción
, la
Com
isió
n pr
esen
tará
al C
onse
jo, a
más
tard
ar
el 1
de
ener
o de
199
8, u
n in
form
e ac
ompa
ñado
cua
ndo
proc
eda
de
prop
uest
as d
e re
visi
ón d
e la
pre
sent
e D
irec
tiva
.
Dir
ecti
va 9
1/67
6/C
EE
-L
os E
stad
os m
iem
bros
pon
drán
en
vigo
r la
s di
spos
icio
nes
lega
les,
re
glam
enta
rias
y a
dmin
istr
ativ
as n
eces
aria
s pa
ra d
ar c
umpl
imie
nto
a la
pr
esen
te D
irec
tiva
en
un p
lazo
de
dos
años
a p
arti
r de
su
noti
fica
ción
-
Cua
ndo
los
Est
ados
mie
mbr
os a
dopt
en d
icha
s di
spos
icio
nes,
ést
asin
clui
rán
una
refe
renc
ia a
la p
rese
nte
Dir
ecti
va-
Los
Est
ados
mie
mbr
os c
omun
icar
án a
la C
omis
ión
los
text
os d
e la
s di
spos
icio
nes
que
se a
dopt
en e
n el
ám
bito
cub
iert
o po
r es
ta D
irec
tiva.
AR
TIC
UL
O 1
2
RE
AL
DE
CR
ET
O 2
61/1
996
-In
corp
ora
al o
rden
amie
nto
espa
ñol l
a D
irec
tiva
91/
676.
CO
DIG
O D
E B
UE
NA
S P
RÁ
CT
ICA
S A
GR
AR
IAS
-L
os ó
rgan
os c
ompe
tent
es d
e la
s C
omun
idad
es A
utón
omas
ela
bora
ran
uno
o va
rios
Cód
igos
de
Bue
nas
Prá
ctic
as A
grar
ias
que
los
agri
cult
ores
po
drán
pon
er e
n pr
ácti
ca d
e fo
rma
volu
ntar
ia, …
-E
l cód
igo
o lo
s có
digo
s de
bue
nas
prác
tica
s ag
rari
as,d
eber
ían
cont
ener
dis
posi
cion
es q
ue c
onte
mpl
en la
s si
guie
ntes
det
erm
inac
ione
s,
en la
med
ida
en q
ue s
ean
pert
inen
tes:
CO
DIG
O D
E B
UE
NA
S P
RÁ
CT
ICA
S A
GR
AR
IAS
1. L
os p
erío
dos
en q
ue n
o es
con
veni
ente
la a
plic
ació
n de
Fer
t. a
las
tierr
as,
2. L
a ap
lica
ción
de
Fer
t. a
tierr
as e
n te
rren
os in
clin
ados
y e
scar
pado
s,
3. L
a ap
lica
ción
de
Fer
t. en
terr
enos
hid
rom
orfo
s, in
unda
dos,
hel
ados
o c
ubie
rtos
de
nie
ve,
5. L
a ca
paci
dad
y el
dis
eño
de lo
s ta
nque
s de
alm
acen
amie
nto
de e
stié
rcol
, las
m
edid
as p
ara
evit
ar la
con
tam
inac
ión
por
líqui
dos
que
cont
enga
n es
tiérc
ol y
re
sidu
os p
roce
dent
es d
e pr
oduc
tos
vege
tale
s al
mac
enad
os (
forr
aje
ensi
lado
),
4. L
as c
ondi
cion
es d
e ap
licac
ión
de F
ert.
a tie
rras
cer
cana
s a
curs
os d
e ag
ua,
6. P
roce
dim
ient
os p
ara
la a
plic
ació
n d
e fe
rtili
zant
es q
uím
icos
y e
stié
rcol
que
m
ante
ngan
las
pérd
idas
de
nutr
ient
es e
n la
s ag
uas
a un
niv
el a
cept
able
, co
nsid
eran
do ta
nto
la p
erio
dici
dad
com
o la
uni
form
idad
de
la a
plic
ació
n.
9*. L
a ut
iliza
ción
com
o al
tern
ativ
a de
cul
tivos
con
alta
dem
anda
de N
y c
on
sist
emas
rad
ical
es p
oten
tes,
cap
aces
de
apro
vech
ar lo
s ni
trat
os q
ue h
ayan
sid
o ar
rast
rado
s a
capa
s pr
ofun
das,
7. L
a ge
stió
n de
l uso
de
la ti
erra
con
ref
eren
cia
a lo
s si
stem
asde
rot
ació
n de
cu
ltivo
s y
a la
pro
porc
ión
de la
sup
erfi
cie
de ti
erra
s de
dica
da a
cul
tivos
pe
rman
ente
s en
rel
ació
n co
n cu
ltivo
s an
uale
s,
-El C
ódig
o o
los
Cód
igos
de
Bue
nas
Prác
tica
s A
grar
ias,
tam
bién
po
drán
incl
uir
las
sigu
ient
es c
uest
ione
s, c
on c
arác
ter
com
plem
enta
rio:
CO
DIG
O D
E B
UE
NA
S P
RÁ
CT
ICA
S A
GR
AR
IAS
10. E
l est
able
cim
ient
o de
pla
nes
de f
ertil
izac
ión
acor
des
con
lasi
tuac
ión
part
icul
ar d
e ca
da e
xplo
taci
ón y
la c
onsi
gnac
ión
en r
egis
tros
del
uso
de
Fer
t.,
8. E
l man
teni
mie
nto
dura
nte
perí
odos
(llu
vios
os)
de u
n m
anto
mín
imo
de
vege
taci
ón q
ue a
bsor
ba e
l nitr
ógen
o de
l sue
lo q
ue, d
e lo
con
trar
io, p
odrí
a ca
usar
fe
nóm
enos
de
cont
amin
ació
n de
l agu
a po
r ni
trat
os,
11. L
a pr
even
ción
de
la c
onta
min
ació
n de
l agu
a po
r es
corr
entí
a y
la f
iltra
ción
del
ag
ua p
or d
ebaj
o de
los
sist
emas
rad
icul
ares
de lo
s cu
ltivo
s en
los
sist
emas
de
rieg
o.
BA
SES
DE
UN
A F
ER
TIL
IZA
CIÓ
N R
AC
ION
AL
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
Río
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NH
3
FIJ
AC
IÓN
N2
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
L I
X I
V I
A C
I Ó
NA
cuíf
ero
Esc
orre
ntia
s
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NxON
2
Est
iérc
oles
ani
mal
es
NO
2-N
O3-
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
NH
4+
Llu
via
Rie
go
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NxO
NH
3N
2
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
FIJ
AC
IÓN
N2
Est
iérc
oles
ani
mal
es
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
Acu
ífer
o
Esc
orre
ntia
s
NO
2-N
O3-
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN N
H4+
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Pro
ceso
s :
Min
eral
izac
ión:
Es
la tr
ansf
orm
ació
n de
l nit
róge
no o
rgán
ico
en
amon
io m
edia
nte
la a
cció
n de
los
mic
roor
gani
smos
del
sue
lo.
Inm
ovili
zaci
ón. E
s el
pro
ceso
con
trar
io. E
l am
onio
se
tran
sfor
ma
en m
ater
ia o
rgán
ica.
La
min
eral
izac
ión
nece
sita
de
la m
ater
ia o
rgán
ica
del s
uelo
y d
epen
de d
e m
ucho
s fa
ctor
es c
omo
el c
onte
nido
de
mat
eria
org
ánic
a, la
hum
edad
y la
tem
pera
tura
de
l sue
lo y
la r
elac
ión
C/N
. Gen
eral
men
te c
uand
o se
aña
de m
ater
ia o
rgán
ica
a un
sue
lo
con
una
rela
ción
C/N
de
20-2
5 o
men
or, s
e pr
oduc
e un
a m
iner
aliz
ació
n ne
ta, m
ient
ras
que
si lo
s va
lore
s de
est
e co
cien
te s
on s
uper
iore
s en
tonc
es lo
s m
icro
bios
que
deg
rada
n la
mat
eria
org
ánic
a co
nsum
e m
as a
mon
io q
ue e
l que
se
prod
uce
en s
u de
scom
posi
ción
y
el r
esul
tado
es
una
inm
ovili
zaci
ón n
eta
del N
. La
rela
ción
C/N
en
los
suel
os a
gríc
olas
su
ele
esta
r en
tre
10 y
12.
En
clim
as te
mpl
ados
la m
iner
aliz
ació
n ne
ta a
nual
es
1-2%
del
N
tota
l o e
ntre
40-
150
Kg
/ha
en lo
s pr
imer
os 3
0 cm
del
sue
lo.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NxO
NH
3N
2
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
FIJ
AC
IÓN
N2
Est
iérc
oles
ani
mal
es
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
Acu
ífer
o
Esc
orre
ntia
s
Nit
roso
mas
NIT
RIF
ICA
CIÓ
NN
itro
bact
erN
H4+
NO
2-N
O3-
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Pro
ceso
s:
Nit
rifi
caci
ón:
Es
el p
roce
so p
or e
l que
el a
mon
io (
NH
4+)
se
tran
sfor
ma
prim
ero
en n
itri
to (
NO
2- ) y
desp
ués
en n
itra
to (
NO
3- ) m
edia
nte
la a
cció
n de
las
bact
eria
s ae
robi
as d
el s
uelo
.
Deb
ido
a qu
e no
rmal
men
te e
l nitr
ito s
e tr
ansf
orm
a en
nitr
ato
con
may
or r
apid
ez q
ue s
e pr
oduc
e, lo
s ni
vele
s de
nitr
ito e
n lo
s su
elos
sue
len
ser
muy
baj
os e
n co
mpa
raci
ón c
on
los
de n
itrat
o. B
ajo
cond
icio
nes
adec
uada
s, la
nitr
ific
ació
n pu
ede
tran
sfor
mar
del
ord
en
de 1
0-70
Kg
de N
por
hec
táre
a y
día.
Est
o im
plic
a qu
e el
abo
nado
am
ónic
o pu
ede
tran
sfor
mar
se c
asi t
otal
men
te e
n ni
trat
o en
uno
s po
cos
días
si l
a hu
med
ad y
la
tem
pera
tura
del
sue
lo s
on a
decu
adas
.E
n oc
asio
nes
debi
do a
que
la n
itrif
icac
ión
es m
ucho
mas
ráp
ida
que
la m
iner
aliz
ació
n se
em
plea
el t
érm
ino
min
eral
izac
ión
para
indi
car
el p
roce
so g
loba
l de
conv
ersi
ón d
e N
or
gáni
co e
n ni
tróg
eno
min
eral
.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Efe
cto
de la
hum
edad
y la
tem
pera
tura
sob
re la
min
eral
izac
ión
y ni
trif
icac
ión:
0
0,2
0,4
0,6
0,81
020
4060
8010
0
Vol
umen
de
poro
s re
lleno
s de
agu
a (
%)
Factor de corrección
59%
0
0,2
0,4
0,6
0,81
020
4060
80
Tem
pera
tura
Factor de corrección
35ºC
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NxO
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
Est
iérc
oles
ani
mal
es
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
Acu
ífer
o
N2
NH
3
Esc
orre
ntia
s
NH
4+N
O2-
NO
3-
FIJ
AC
IÓN
N2
Esc
orre
ntia
:E
s el
flu
jo d
e ag
ua s
obre
la s
uper
fici
e de
l sue
lo, q
ue f
luye
hac
ia
zona
s m
as b
ajas
del
terr
eno
o lo
s ca
uces
de
agua
sup
erfi
cial
es. S
e pr
oduc
e co
mo
cons
ecue
ncia
de
lluv
ias
o ri
egos
exc
esiv
os, (
en r
iego
s po
r as
pers
ión
cuan
do la
plu
viom
etrí
a de
los
aspe
rsor
es s
uper
a la
vel
ocid
ad d
e in
filt
raci
ón d
e ag
ua e
nel
sue
lo)
y en
gen
eral
arr
astr
a po
co n
itró
geno
exc
epto
cua
ndo
se
prod
uce
desp
ués
de la
apl
icac
ión
de u
n ab
onad
o ni
trog
enad
o. E
l nit
róge
no e
s fu
ndam
enta
lmen
te a
rras
trad
o en
for
ma
amon
iaca
l.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Abs
orci
ón d
el N
por
la p
lant
a:U
na p
arte
impo
rtan
te d
el n
itró
geno
es
abso
rbid
o po
r la
pla
nta.
Est
a ab
sorc
ión
es la
que
el a
gric
ulto
r de
be o
ptim
izar
pa
ra c
onse
guir
una
bue
na p
rodu
cció
n y
un b
enef
icio
eco
nóm
ico
sin
perj
udic
ar
al m
edio
am
bien
te. P
arte
del
N a
dsor
bido
por
la p
lant
a vu
elve
des
pués
de
la
cose
cha
en f
orm
a de
res
iduo
s al
sue
lo y
pue
de s
er a
prov
echa
do p
or c
ulti
vos
suce
sivo
s.
Pro
ceso
s:
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
FIJ
AC
IÓN
N2
Est
iérc
oles
ani
mal
es
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
Acu
ífer
o
Esc
orre
ntia
s
NH
4+N
O2-
NH
3
NxO
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NO
3-
N2
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Pro
ceso
s:
Des
nitr
ific
ació
n:E
s la
con
vers
ión
del n
itra
to e
n ni
tróg
eno
gase
oso
(N2)
o e
n óx
idos
de
nitr
ógen
o, ta
mbi
én g
aseo
sos
que
pasa
n a
la a
tmós
fera
.
Est
e fe
nóm
eno
se d
ebe
a qu
e la
fal
ta d
e ox
ígen
o ob
liga
a c
iert
os m
icro
orga
nism
os a
em
plea
r ni
trat
o en
vez
de
oxíg
eno
en s
u re
spir
ació
n. E
l niv
el d
e ox
igen
o es
el f
acto
r co
ndic
iona
nte
en la
may
oría
de
los
suel
os a
gríc
olas
. Est
os n
ivel
es b
ajos
de
oxíg
eno
se
prod
ucen
cua
ndo
el c
onte
nido
de
agua
del
sue
lo e
s m
uy a
lto d
ebid
o po
r un
lado
a q
ue
el v
olum
en d
e po
ros
relle
no d
e ai
re d
ism
inuy
e y
por
otro
a q
ue e
l oxí
geno
se
difu
nde
diez
mil
vec
es m
as le
nto
en e
l agu
a qu
e en
el a
ire.
Sin
em
barg
o en
sue
los
bien
dr
enad
os s
e pu
eden
des
arro
llar
loca
lmen
te d
éfic
itsde
oxí
geno
deb
ido
a la
tom
a de
ox
ígen
o po
r lo
s m
icro
orga
nism
os d
el s
uelo
al o
xida
r el
car
bono
o e
not
ros
caso
s de
bido
a la
long
itud
de
los
cam
inos
que
el o
xige
no h
a de
rec
orre
r m
edia
nte
difu
sión
ha
sta
llega
r al
cen
tro
de lo
s ag
rega
dos.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Efe
cto
de la
hum
edad
sob
re la
des
nitr
ific
ació
n
Pro
ceso
s an
aeró
bico
s
0
0,2
0,4
0,6
0,81
020
4060
8010
0V
olum
en d
e po
ros
relle
nos
de a
gua
(%)
Factor Corrección
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Efe
cto
de la
hum
edad
sob
re la
des
nitr
ific
ació
n
El o
xíge
no e
s el
fac
tor
limita
nte
y es
tálim
itado
por
el c
onte
nido
de
hum
edad
del
sue
lo (
dren
aje)
y la
can
tidad
de
C d
ispo
nibl
e (M
ater
ia o
rgán
ica)
. NO
3-no
es
el f
acto
r lim
itant
e. A
dapt
ado
de
(Mei
sing
eran
dR
anda
ll, 1
991)
D
rena
je
Mat
eria
org
ánic
a M
uy B
ueno
M
oder
ado
Muy
Mal
o
Men
os d
el 2
%
2-4
%
4-14
%
10-3
0%
Ent
re 2
y 5
%
3-9%
6-
20%
15
-45%
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NxO
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
FIJ
AC
IÓN
N2
Est
iérc
oles
ani
mal
es
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
Acu
ífer
o
Esc
orre
ntia
s
NO
2-N
O3-
N2
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NH
4+
NH
3
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Pro
ceso
s:
Vol
atili
zaci
ón:
La
vola
tiliz
ació
n es
la p
erdi
da d
e ni
tróg
eno
en f
orm
a de
am
onia
co g
aseo
so d
esde
el s
uelo
a la
atm
ósfe
ra. E
sto
ocur
re p
orqu
e el
am
onio
del
sue
lo s
e tr
ansf
orm
a en
am
onia
co q
ue e
s un
gas
vol
átil.
Con
tam
inac
ión
atm
osfé
rica
.
-E
s un
pro
ceso
com
plej
o en
el
que
inte
rvie
nen
reac
cion
es q
uím
icas
y b
ioló
gica
s en
el
suel
o y
el t
rans
port
e fí
sico
del
am
onia
co a
la
atm
ósfe
ra.
La
vola
tiliz
ació
n de
pend
e en
gra
n m
edid
a de
las
con
dici
ones
de
aplic
ació
n de
l fe
rtili
zant
e, d
el t
ipo
de f
ertil
izan
te a
plic
ado,
del
pH
y la
cap
acid
ad d
e in
terc
ambi
o ca
tióni
co d
el s
uelo
, y
de la
s co
ndic
ione
s at
mos
féri
cas.
-
Las
con
dici
ones
que
fav
orec
en e
stas
per
dida
s so
n la
s ap
lica
cion
es e
n su
perf
icie
, lo
s fe
rtili
zant
es c
on c
onte
nido
s al
tos
de u
rea
o am
onio
; un
pH
del
suel
o al
calin
o,
supe
rior
a 7
; un
a ca
paci
dad
de i
nter
cam
bio
catió
nico
baj
a, y
a qu
e el
am
onio
es
rete
nido
en
men
or m
edid
a po
r la
s su
perf
icie
s co
n ca
rga
nega
tiva
del
suel
o; y
una
s co
ndic
ione
s at
mos
féri
cas
de s
equí
a.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Pro
ceso
s:
Vol
atili
zaci
ón:
-S
i el
fer
tili
zant
e ap
lica
do s
e m
ezcl
a co
n la
s ca
pa s
uper
fici
al d
e su
elo
las
perd
idas
se
redu
cen
al 0
-4%
.
-L
os e
stié
rcol
es s
i no
se
inco
rpor
an a
l su
elo,
pue
den
perd
er e
ntre
el
10 y
el
60%
de
su N
por
vol
atil
izac
ión
debi
do a
que
una
par
te i
mpo
rtan
te d
el
nitr
ógen
o se
enc
uent
ra e
n fo
rma
amón
ica.
-E
n ge
nera
l var
ia e
n el
ran
go d
e:
Sue
los
con
pH<
7 0-
25%
Sue
los
alca
linos
2-50
%
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NxO
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
Est
iérc
oles
ani
mal
es
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
Acu
ífer
o
N2
NH
3
Esc
orre
ntia
s
NH
4+N
O2-
NO
3-
FIJ
AC
IÓN
N2
Fij
ació
n bi
ológ
ica:
Es
la in
corp
orac
ión
del n
itró
geno
gas
eoso
de
la
atm
ósfe
ra a
las
plan
tas
grac
ias
a la
acc
ión
de a
lgun
os m
icro
orga
nism
os d
el
suel
o pr
inci
palm
ente
bac
teri
as s
imbi
ótic
as c
omo
las
Rhi
zobi
umqu
e fo
rman
nó
dulo
s en
las
raíc
es d
e la
legu
min
osas
.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Pro
ceso
s:
La
cant
idad
de
nitr
ógen
o qu
e pu
ede
fija
r un
a le
gum
inos
a de
pend
e de
fa
ctor
es ta
nto
gené
ticos
com
o m
edio
am
bien
tale
s, c
omo
son:
esp
ecie
, ca
ntid
ad d
e N
disp
onib
le e
n el
sue
lo, m
anej
o de
l cul
tivo,
hum
edad
del
su
elo,
tipo
de
bact
eria
fija
dora
y c
arac
terí
stic
as q
uím
icas
del
sue
lo. P
or
ello
, los
dat
os e
ncon
trad
os e
n la
lite
ratu
ra s
obre
la c
anti
dad
de n
itróg
eno
que
pued
e se
r fi
jada
por
las
legu
min
osas
son
alta
men
te v
aria
bles
. Seg
ún
Dom
íngu
ez (
1984
) la
alf
alfa
y lo
s tr
ébol
es p
uede
n lle
gar
a fi
jar
más
de
200
kg/h
ay
año.
En
gene
ral e
n la
lite
ratu
ra s
e en
cuen
tran
val
ores
que
os
cila
n en
tre
100
y ce
rca
de 5
00 k
gN
/ha
y añ
o.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NxO
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
FIJ
AC
IÓN
N2
Est
iérc
oles
ani
mal
es
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
Acu
ífer
o
Esc
orre
ntia
s
N2
NH
3
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
NH
4+N
O2-
NO
3-
Llu
via
Rie
go
Pro
ceso
s:R
iego
y L
luvi
a:T
ambi
én s
e pr
oduc
en e
ntra
das
de n
itróg
eno
al s
iste
ma
a tr
avés
del
agu
a de
rie
go y
lluv
ia.
En
el a
gua
de r
iego
los
apor
tes
mas
impo
rtan
tes
se p
rodu
cen
en f
orm
a de
nitr
ógen
o ní
tric
o y
en e
l cas
o de
la ll
uvia
en
form
a ní
tric
a y
amon
iaca
l.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
La
conc
entr
ació
n de
nitr
ato
en la
s ag
uas
es b
asta
nte
vari
able
, des
de
conc
entr
acio
nes
infe
rior
es a
5 m
g/L
en
la c
abec
era
de m
ucho
s rí
os
hast
a va
lore
s de
mas
de
700
mg/
L e
n ag
uas
de p
erco
laci
ón d
e zo
nas
de
rega
dío.
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Can
tidad
de
nitr
ógen
o ap
orta
do (
kg/h
a) c
on e
l ri
ego
a un
cul
tivo
para
dis
tint
as c
once
ntra
cion
es d
e ni
trat
o y
volú
men
es d
e ag
ua d
e ri
ego V
olum
en r
iego
C
once
ntra
ción
de
nitr
ato
(mg/
L)
(m3 /h
a)
5 10
20
50
10
0
4000
5
9 18
45
90
60
00
7 14
27
68
13
6 80
00
9 18
36
90
18
1 10
000
11
23
45
113
226
1200
00
14
27
54
135
271
Cic
lo d
el N
itró
ge
no
Nit
rato
Nit
rato
de C
hile
de C
hile
Río
VO
LA
TIL
IZA
CIÓ
N
NIT
RIF
ICA
CIÓ
N
NxO
DE
SNIT
RIF
ICA
CIÓ
N
Fer
tili
zant
esm
iner
ales
FIJ
AC
IÓN
N2
Est
iérc
oles
ani
mal
es
N o
rgán
ico
MIN
ER
AL
IZA
CIÓ
N
INM
OV
ILIZ
AC
IÓN
Nit
roso
mas
Nit
roba
cter
Acu
ífer
o
Esc
orre
ntia
s
N2
NH
3
L I
X I
V I
A C
I Ó
N
NH
4+N
O2-
NO
3-
Llu
via
Rie
go
Pro
ceso
s:
Lix
ivia
ción
:L
a lix
ivia
ción
a la
vado
de
nitr
ato
es e
l arr
astr
e de
l mis
mo
con
el a
gua
del s
uelo
fue
ra d
e la
zon
a ra
dicu
lar.
Est
a ag
ua c
on n
itrat
o u
otra
s fo
rmas
del
nitr
ógen
o lle
ga h
asta
los
curs
os d
e ag
ua s
uper
fici
ales
y/o
su
bter
ráne
os c
onta
min
ándo
los.
En
gene
ral u
na v
ez q
ue e
l agu
a ha
dej
ado
de e
star
al a
lcan
ce d
e la
zon
a de
raí
ces,
con
tinú
a su
mov
imie
nto
desc
ende
nte
haci
a lo
s ac
uífe
ros
sin
apen
as n
ingu
na tr
ansf
orm
ació
n qu
ímic
a o
biol
ógic
a.Cic
lo d
el N
itró
ge
no
La
cant
idad
de
nitr
ato
en e
l sue
lo d
ispo
nibl
e pa
ra la
vado
(N
DL
) vi
ene
dete
rmin
ado
por
todo
s lo
s pr
oces
os a
nter
iore
s y
las
cant
idad
es
de n
itróg
eno
que
se a
pliq
uen
con
los
fert
iliza
ntes
org
ánic
os o
in
orgá
nico
s.
ND
L=
Nor
g+N
fert+
Nri
ego+
lluv
ia+
Nis+
Nm
iner
-Npl
anta-N
vol-N
des
Tip
os
de
Fe
rtiliz
an
tes
Abo
nos
quím
icos
-A
bono
s co
n N
exc
lusi
vam
ente
nít
rico
–In
med
iant
amen
te a
sim
ilab
le.
Mov
il y
exp
uest
oa la
vado
en
pres
enci
a de
exc
eden
tes
hídr
icos
. Mom
ento
s de
may
or a
bsor
ción
, cob
erte
ra y
mej
or e
n do
sis
frac
cion
adas
.
-A
bono
s co
n N
exc
lusi
vam
ente
am
onia
cal –
Son
ret
enid
os p
or l
suel
o y
no s
on f
acil
men
te la
vabl
es. T
rans
form
ació
n a
nitr
ato
para
su
abso
rció
n po
r la
pla
nta.
Acc
ión
mas
lent
a y
cond
icio
nada
a la
act
ivid
ad m
icro
bian
a.
-A
bono
s co
n N
nítr
ico
y am
onia
cal
–D
an s
oluc
cion
es e
n fu
nció
n de
la
fase
de
cult
ivo
y de
la p
robl
emát
ica
de in
terv
enci
ón e
n el
cam
po.
-A
bono
s co
n N
ure
ico
–D
ebe
tran
sfor
mar
se p
rim
ero
en N
am
onia
cal y
lu
ego
en N
nít
rico
. Acc
ión
mas
ret
arda
da q
ue e
l N a
mon
iaca
l. M
ovil
en
el
suel
o y
muy
sol
uble
en
el a
gua.
Tip
os
de
Fe
rtiliz
an
tes
Ure
a
Acu
ífer
o
--
--
--
-
++
++
+
+
+
++
+
NH
4+
+
Am
onio
-
-
-
--
--
-
--
--
--
-
NO
3−
Nitr
ato
For
ma
quím
ica
-A
bono
s co
n N
org
ánic
o–
N e
n fo
rma
prot
eíca
. La
disp
onib
ilid
ad d
el N
es
ta e
scal
onad
a en
el t
iem
po. A
bona
do d
e fo
ndo
de c
ultiv
os d
e ci
clo
larg
o.
-A
bono
s co
n N
libe
raci
ón le
nta
–A
bono
s de
acc
ión
reta
rdad
a qu
e lib
eran
el
N le
ntam
ente
par
a ev
itar
las
perd
idas
por
lava
do y
ada
ptar
se a
l rit
mo
de a
bsor
ción
por
la p
lant
a. A
bona
do d
e fo
ndo.
Ure
afor
mal
dehi
do,
crot
onil
iden
diur
ea, i
sobu
tilid
endi
urea
y a
bono
s re
vest
idos
(ur
eaco
n az
ufre
)
-In
hibi
dore
s de
la a
ctiv
idad
enz
imat
ica
–S
usta
ncia
s qu
e in
hibe
n lo
s pr
oces
os d
e ni
trif
icac
ión
o de
snit
rifi
caci
ón. I
nhib
idor
es d
e la
nitr
ific
ació
n ra
lent
izan
la tr
ansf
orm
ació
n de
am
onio
en
nitr
ito.
Pue
den
favo
rece
r la
ab
sorc
ión
de f
ósfo
ro. N
itra
piri
na, D
icia
ndam
ida
(DC
D)
Tip
os
de
Fe
rtiliz
an
tes
Abo
nos
quím
icos
-E
stié
rcol
bov
ino
–C
ompu
esto
de
lent
a de
grad
abil
idad
. Fun
ción
es
truc
tura
l. E
fect
o nu
trit
ivo
pequ
eño
(30%
el p
riem
r añ
o) q
ue s
epr
olon
ga
en e
l tie
mpo
.
-E
stié
rcol
ovi
no o
sir
le–
Riq
ueza
ele
vada
de
N. P
ersi
sten
cia
de tr
es a
ños.
50
%-3
5%-1
5%.
-C
ompo
st–
Bie
n co
cina
do, s
imil
ar a
l est
ierc
ol b
ovin
o, E
fect
o pe
queñ
o el
pri
mer
año
que
se
prol
onga
en
el ti
empo
.
Tip
os
de
Fe
rtiliz
an
tes
Abo
nos
orgá
nico
s (E
stie
rcol
esan
imal
es, l
odos
, com
post
, ….)
-G
alli
naza
–L
a to
tali
dad
del N
est
a di
spon
ible
el p
rim
er a
ño. E
fect
o re
sidu
al d
ebil
.
-P
urín
por
cino
–R
endi
mie
nto
de h
asta
el 6
0% (
prim
aver
a) e
l pri
mer
año
. L
iger
o ef
ecto
res
idua
l.
-L
odos
–D
ispo
nibl
e el
pri
mer
año
Co
nta
min
ac
ión
d
e la
s a
gu
as
po
r n
itra
to
�¿P
or q
ue?
�F
acto
res
que
afec
tan
al la
vado
de
nitr
ato
Uso
del
sue
lo, d
osis
de
abon
ado,
rie
go, m
anej
o de
l cul
tivo,
tipo
de
suel
o
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
d
e la
s a
gu
as
po
r n
itra
to
�¿P
or q
ué?
Sobr
e la
s ag
uas
supe
rfic
iale
s E
utro
fiza
ción
�S
obre
la s
alud
hum
ana.
-M
etah
emog
lobi
nem
ia.
Leg
isla
ción
esp
añol
a: L
ímite
de
50 m
g/L
de
nitr
ato
para
agu
a po
tabl
e
1. U
so d
el S
uelo
U
so d
el S
uelo
#
Obs
erva
cion
es
NO
3- (m
g/L
)
Bos
que
11
0 0-
15
Are
as N
atur
ales
370
2-4
Pas
tiza
les
37
0 2-
3
Var
ios
cult
ivos
y p
asto
s co
n ga
nado
30
4-20
Cul
tivo
s in
tens
ivos
200
15-1
30
Sue
lo a
gríc
ola
parc
ialm
ente
urb
aniz
ado
50
20
-150
Con
cent
raci
ón d
e ni
trat
o en
el a
gua
subt
errá
nea
bajo
dif
eren
tes
usos
del
sue
lo (
Juer
gens
-Gsc
hwin
d, 1
989)
�F
acto
res
que
afec
tan
al la
vado
de
nitr
ato
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
�F
acto
res
que
afec
tan
al la
vado
de
nitr
ato
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
Efe
cto
de la
dos
is d
e N
sob
re la
pro
ducc
ión,
el c
onte
nido
de
N e
n pl
anta
, y d
e N
m
iner
al e
n el
sue
lo, e
n cu
ltivo
de
maí
z en
Cal
ifor
nia
(Bro
adbe
nty
Car
lton,
197
8)
2. E
fect
o de
l abo
nado
-D
osis
0246810
010
020
030
040
050
060
0N
fer
tiliz
ante
apl
icad
o (k
g/ha
)
Producción (t/ha)
0100
200
300
400
500
600
N en suelo o planta (Kg/ha)
Pro
ducc
ión
N R
esid
ual e
n su
elo N
en
plan
ta
Dis
trib
ució
n te
mpo
ral d
e la
s ne
cesi
dade
s de
la p
lant
a. L
a de
man
da d
e lo
s cu
ltivo
s es
baj
a en
la
prim
era
fase
de
crec
imie
nto,
aum
enta
muc
ho e
n la
fas
e de
des
arro
llo
rápi
do y
dis
min
uye
en la
mad
urez
.
Rie
sgo
de p
erdi
da d
e ni
tróg
eno
segú
n ép
oca
de a
plic
ació
n. E
n m
ucha
s zo
nas
la p
erco
laci
ón m
áxim
a su
ele
prod
ucir
se e
n in
vier
no y
por
tant
o la
s ap
lica
cion
es d
e ni
tróg
eno
en e
l oto
ño o
invi
erno
est
án e
xpue
stas
a un
alto
ri
esgo
de
lixiv
iaci
ón. N
o es
con
veni
ente
abo
nar
en lo
s cu
ltivo
s qu
e se
si
embr
an e
n es
ta é
poca
, esp
erar
a la
pri
mav
era
cuan
do e
l rie
sgo
de la
vado
es
men
or.
Fra
ccio
nam
ient
o de
las
dosi
s. C
oste
?
2. E
fect
o de
l abo
nado
-É
poca
de
apli
caci
ón
�F
acto
res
que
afec
tan
al la
vado
de
nitr
ato
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
Tri
go.I
nici
alm
ente
se
cons
ider
o qu
e ne
cesi
taba
un
apor
te n
itro
gena
do e
n la
si
embr
a pa
ra
su
desa
rrol
lo
ópti
mo.
E
xper
ienc
ias
reci
ente
s ha
n de
mos
trad
o qu
e la
may
oría
de
los
suel
os s
on c
apac
es d
e sa
tisfa
cer
la
dem
anda
de
N d
e la
pla
nta
en s
us p
rim
eros
est
adio
s ve
geta
tivo
s. A
dem
ás
se h
a es
tim
ado
que
en a
ños
con
una
pluv
iosi
dad
inve
rnal
nor
mal
, en
las
zo
nas
cere
alis
tas
de l
a E
spañ
a hú
med
a, h
asta
un
50%
del
N a
plic
ado
en
sem
ente
ra
se
pued
e pe
rder
po
r li
xivi
ació
n du
rant
e el
in
vier
no.
Est
a ap
lica
ción
est
a si
endo
elim
inad
a en
var
ios
país
es e
urop
eos.
Aun
que
las
apor
taci
ones
nit
roge
nada
s en
est
as é
poca
s su
elen
ser
baj
as (
entr
e 30
y 6
0 kg
N/h
a) s
i se
con
side
ra l
a su
perf
icie
tot
al d
edic
ada
a es
te c
ulti
vo l
as
perd
idas
tota
les
de N
son
impo
rtan
tes.
Maí
z .
2. E
fect
o de
l abo
nado
-É
poca
de
apli
caci
ón
�F
acto
res
que
afec
tan
al la
vado
de
nitr
ato
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
3. E
fect
o de
l rie
go y
la ll
uvia
Lix
ivia
ción
de
nitr
ato
en f
unci
ón d
e la
dos
is d
e fe
rtili
zant
e y
del v
olum
en d
e dr
enaj
e en
cul
tivo
de m
aíz
en C
alif
orni
a (P
ratt
, 198
4)
020406080100
120
140
160
180
010
020
030
040
050
0D
osis
de
Fer
tili
zant
e (k
g N
/ha·
año)
Lavado de nitrato (kg N/ha·año)
Alt
o
Baj
o
Med
io
DR
EN
AJE
�F
acto
res
que
afec
tan
al la
vado
de
nitr
ato
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
4. M
anej
o de
l cul
tivo
-P
rofu
ndid
ad d
e ra
íces
-M
ante
ner
cobe
rtur
a ve
geta
l en
invi
erno
en
culti
vos
de p
rim
aver
a-
Dej
ar r
esid
uos
del c
ultiv
o an
teri
or -
inm
ovili
zaci
ón c
uand
o ri
esgo
de
lava
do e
s m
ayor
y m
iner
aliz
ació
n cu
ando
las
nece
sida
des
son
may
ores
-
Lab
oreo
?
5. T
ipo
de s
uelo
-T
extu
ra d
el s
uelo
:Rie
sgo
de la
vado
may
or e
n su
elos
are
noso
s m
uy p
erm
eabl
es y
de
capa
cida
d de
ret
enci
ón d
e ag
ua li
mita
da.
-P
rofu
ndid
ad d
el s
uelo
: May
or r
iesg
o en
sue
los
poco
pro
fund
os-
Con
teni
do d
e m
ater
ia o
rgán
ica.
-M
ayor
rie
sgo
en s
uelo
s co
n co
nten
ido
alto
de
mat
eria
org
ánic
a
�F
acto
res
que
afec
tan
al la
vado
de
nitr
ato
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
Ma
ne
jo d
el ri
eg
o
�S
usce
ptib
ilida
d al
lava
do d
e ni
trat
o
-No
todo
s lo
s su
elos
pre
sent
an la
mis
ma
susc
eptib
ilida
d al
lava
dode
ni
trat
o:
-Z
onas
de
alto
rie
sgo:
Sue
los
muy
per
mea
bles
(ar
enos
os),
con
ca
paci
dad
de r
eten
ción
de
agua
lim
itada
, pre
senc
ia d
e ca
pa f
reát
ica
a m
enos
de
2 m
de
prof
undi
dad,
sue
los
poco
pro
fund
os s
obre
mat
eria
l pe
rmea
ble
(sas
os),
terr
enos
con
pen
dien
te s
uper
ior
al 2
-3%
, prá
ctic
a de
ag
ricu
ltura
inte
nsiv
a co
n ap
orte
s el
evad
os d
e fe
rtili
zant
es
-Zon
as d
e ri
esgo
mod
erad
o:su
elos
de
com
posi
ción
gra
nulo
met
rica
med
ia,
nive
l fre
átic
o de
2 a
20
m d
e pr
ofun
dida
d, s
uelo
s de
pr
ofun
dida
d m
edia
, apo
rtes
mod
erad
os d
e fe
rtili
zant
es.
-Z
onas
de
bajo
rie
sgo:
suel
os f
uert
es (
arci
lloso
s), p
oco
perm
eabl
es c
on
elev
ada
capa
cida
d de
ret
enci
ón d
e ag
ua, p
rofu
ndos
, con
niv
el f
reát
ico
a m
as d
e 20
m d
e pr
ofun
dida
d.
-Lis
ímet
ros:
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
Sup
erfi
cie
= 6
,2 m
2
Pro
fund
idad
= 1
,5 m
Sue
lo: T
erra
zas
Gal
lego
Tex
tura
: F
ranc
o ar
enos
aM
ater
ia O
rgán
ica:
1,9
%
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
�D
osis
de
nitr
ógen
o:M
ejor
ada
(N1)
1000
0 kg
/ha:
275
kg
N/h
aT
radi
cion
al (
N2)
: 400
kg
N/h
aF
racc
iona
mie
nto:
1/3
sem
ente
ra 1
5-15
-15
2/3
cobe
rter
a N
O3N
H4:
33.
5%
�D
osis
de
rieg
o:M
ejor
ada
(I1)
: LF
=0,
1 o
Efi
cien
cia
rieg
o= 0
,9T
radi
cion
al (
I2):
LF
=0,
4 o
Efi
cien
cia
rieg
o= 0
,6
Prá
ctic
as tr
adic
iona
les
fren
te a
prá
ctic
as m
ejor
adas
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s -
Lis
imet
ros
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
G
rano
(14
%)
Nit
rato
lava
do
K
g/ha
%
max
imo
Kg
N/h
a %
máx
imo
N1
I1
11
090
100
80
42
N
1I2
11
317
102
12
7 67
N
2I1
10
782
98
13
2 69
N
2I2
11
041
100
19
0 10
0
N1
11
203
103
10
3 64
N
2
1091
1 10
0
161
100
I1
10
936
98
10
6 67
I2
11
179
100
15
8 10
0
Med
ia a
ños
1996
y 1
997
N m
ejor
ado
G
rano
(14
%)
Nit
rato
lava
do
K
g/ha
%
max
imo
Kg
N/h
a %
máx
imo
N1
I1
11
090
100
80
42
N
1I2
11
317
102
12
7 67
N
2I1
10
782
98
13
2 69
N
2I2
11
041
100
19
0 10
0
N1
11
203
103
10
3 64
N
2
1091
1 10
0
161
100
I1
10
936
98
10
6 67
I2
11
179
100
15
8 10
0 �
Res
ulta
dos
ensa
yos
loca
les
-L
isím
etro
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
Med
ia a
ños
1996
y 1
997
Rie
go
mej
orad
o
G
rano
(14
%)
Nit
rato
lava
do
K
g/ha
%
max
imo
Kg
N/h
a %
máx
imo
N1
I1
11
090
100
80
42
N
1I2
11
317
102
12
7 67
N
2I1
10
782
98
13
2 69
N
2I2
11
041
100
19
0 10
0
N1
11
203
103
10
3 64
N
2
1091
1 10
0
161
100
I1
10
936
98
10
6 67
I2
11
179
100
15
8 10
0 �
Res
ulta
dos
ensa
yos
loca
les
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
Med
ia a
ños
1996
y 1
997
N y
Rie
go
mej
orad
o
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
Min
ilisí
met
ros
Fin
al d
e Ju
lio
80%
de la
mas
a de
NO
3-la
vada
¿Cua
ndo
se p
rodu
ce e
l lav
ado
del n
itra
to?
01020304050607080
10/07/95
9/09/95
9/11/95
9/01/96
10/03/96
10/05/96
10/07/96
9/09/96
9/11/96
9/01/97
11/03/97
11/05/97
Fech
a
Masa de nitrato (kg N-NO3-/ha)
N1I
1N
2I1
N1I
2N
2I2
C95
IC95
C96
IC96
Año
s 1
99
4-9
5 y
19
95
-96
05
10
15
20
25
30
35
40
oct
nov
dic
ene
feb
mar
abr
may
jun
jul
ago
sep
oct
nov
dic
ene
feb
mar
abr
may
jun
jul
ago
sep
N aportado por fertilización (Mg N)
0246810
12
N exportado por el drenaje (Mg N-NO3-)
N F
ert
iliza
ció
n
N D
rena
je
Pol
ígon
o de
rie
go d
e L
a V
iola
da: O
ct94
-Sep
t96
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
¿Cua
ndo
se p
rodu
ce e
l lav
ado
del n
itra
to?
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
T1:
30
m3 +
200
UF
N =
300
T2:
60
m3 +
130
UF
N =
300
T3:
90
m3
+ 1
30 U
FN
= 3
85T
4: 1
20 m
3=
340
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
020
0040
0060
0080
0010
000
1200
014
000
1600
0
010
020
030
040
050
0
Doi
s de
N a
plic
adas
(U
N)
Produccion (kg/ha)
Pur
ín
Min
eral
�R
esul
tado
s en
sayo
s lo
cale
s
Co
nta
min
ac
ión
de
las
ag
ua
s p
or
nit
rato
020406080100
120
140
010
020
030
040
050
0
Doi
s de
N a
plic
adas
(U
N)
Masa Nitrato Lavada (UN)
Pur
ín
Min
eral
Cód
igos
de
Bue
nas
Prá
ctic
as A
grar
ias
Com
unid
ad A
. B
olet
in
And
aluc
ia
08/0
1/98
w
ww
.cap
.junt
a-an
dalu
cia.
es/p
ubco
nsej
eria
/bue
nasp
ract
.htm
l A
ragó
n 11
/06/
97
A
stur
ias
31/0
7/97
Bal
eare
s 15
/01/
00
Fer
tibe
ria
Can
aria
s 23
/02/
00
ww
w.g
obca
n.es
/agr
icul
tura
/san
idad
vege
tal/
norm
ativ
a/pr
acti
cas/
prac
tica
s.ht
m
Can
tabr
ía
02/0
4/97
F
erti
beri
a C
. Leo
n 16
/06/
98
ww
w.jc
yl.e
s/jc
yl/c
mao
t/sg
/sve
d/le
gisl
acio
n/ca
lida
d.ht
m
C. L
a M
anch
a 01
/10/
98
Fer
tibe
ria
Cat
aluñ
a 09
/11/
98
ww
w.g
enca
t.es/
darp
/c/c
amp/
nitr
ogen
/cni
tro0
1.ht
m
Ext
rem
adur
a 10
/12/
98
G
alic
ia
17/0
9/99
w
ww
.xun
ta.e
s/co
nsel
le/a
g/pu
blic
/boa
sp.h
tm
Mad
rid
18/0
2/99
ht
tp:/
/med
ioam
bien
te.m
adri
d.or
g/ar
east
emat
icas
/sec
tore
s/ag
ricu
ltur
a/co
digo
.htm
l M
urci
a 15
/04/
98
ww
w.c
arm
.es/
cagr
/cid
a/ba
grar
ias.
htm
N
avar
ra
17/0
2/97
w
ww
.cfn
avar
ra.e
s/ag
ricu
ltur
a/
Pais
Vas
co
27/0
1/99
w
ww
1.ce
it.e
s/A
sign
atur
as/E
colo
gia/
TR
AB
AJO
S/A
gric
ultG
ipuz
k/A
zala
1.ht
m
La
Rio
ja
23/1
2/99
w
ww
.lari
oja.
org/
agri
cult
ura/
agra
rio/
codi
go/c
odig
o.ht
m
Val
enci
a 10
/04/
00
w
ww
.fer
tibe
ria.
es/i
nfor
mac
ion_
fert
iliz
acio
n/m
edio
ambi
ente
/
Det
erm
inac
ión
cuid
ados
a de
las
dosi
s a
apli
car
sobr
e un
a pa
rcel
aen
pr
evis
ión
de la
s ne
cesi
dade
s de
l cul
tivo
-R
endi
mie
nto
en p
arce
la –
Eva
luar
bie
n lo
s ob
jetiv
os d
e re
ndim
ient
o en
pa
rcel
a te
nien
do e
n cu
enta
el h
isto
rial
de
la p
arce
la. P
oten
cial
agro
lógi
co
de la
par
cela
–N
eces
idad
es d
e N
-A
port
e ll
uvia
y r
iego
–L
luvi
a pu
ede
ser
impo
rtan
te e
n el
ent
orno
de
zona
s in
dust
rial
es. R
iego
impo
rtan
te c
onoc
er la
con
cent
raci
ón d
eni
trat
o
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
Dos
is
-A
port
e de
l sue
lo –
Min
eral
izac
ión
de la
mat
eria
org
ánic
a –
Res
iduo
s
años
ant
erio
res
–A
nális
is N
min
eral
en
suel
o in
icio
+ m
iner
aliz
ació
n
-N
en
los
eflu
ente
s ga
nade
ros
–T
ipo,
Dos
is a
plic
ada
y co
nten
ido
en
nutr
ient
es. P
osib
le e
fect
o re
sidu
al d
e ap
lica
cion
es a
nter
iore
s.
-A
port
es m
iner
ales
–H
asta
com
plet
ar la
sN
eces
idad
es d
e N
-H
abie
ndo
fija
do la
dos
is s
e re
com
iend
afr
acci
onar
las
apor
taci
ones
si
fuer
a ne
cesa
rio
para
res
pond
er m
ejor
a la
s ne
cesi
dade
s de
los
cult
ivos
en
func
ión
de s
u de
sarr
ollo
. Per
mit
e re
visa
r a
la b
aja
la d
osis
si e
l obj
etiv
o de
pro
ducc
ión
no p
uede
alc
anza
rse.
-M
odo
de a
plic
ació
n –
Máq
uina
s bi
en r
egul
adas
, dos
is y
uni
form
idad
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
Dos
is
-In
corp
orac
ión
-E
n la
apl
icac
ión
de e
stié
rcol
es f
luid
os e
nvol
ver
con
una
labo
r li
gera
ant
es d
e 24
hor
as. E
vita
r la
vol
atil
izac
ión
del a
mon
io. R
iego
li
gero
es
buen
o.
-H
ay q
ue a
plic
ar e
l fer
tili
zant
e de
mod
o qu
e el
nit
róge
no e
ste
disp
onib
lepa
ra la
pla
nta
lo m
as c
erca
no p
osib
le e
n el
tiem
po a
l mom
ento
de
abso
rció
n, p
ara
redu
cir
el p
elig
ro d
e qu
e el
nit
rato
sea
lava
do e
ntre
la
abon
ado
y la
asi
mil
ació
n po
r el
cul
tivo
-M
aíz-
Sor
go:L
a te
rcer
a pa
rte
(1/3
) (n
unca
mas
) en
sem
ente
ra e
n fo
rma
urei
ca a
mon
iaca
l o n
ítri
ca. L
os 2
/3 r
esta
ntes
en
dos
cobe
rter
as d
e N
ní
tric
o o
nítr
ico
amon
iaca
l: 3
0 cm
y 60
cm
-C
erea
les
de in
vier
no: N
o ab
onar
en
sem
ente
ra. S
ólo
en r
egad
ío o
se
cano
s fr
esco
s co
mo
máx
imo
el 2
5% e
n fo
rma
urei
ca o
am
onia
cal.
Cob
erte
ra a
l ini
cio
de a
hija
do o
fra
ccio
nado
ent
re a
hija
do y
enc
añad
o.
For
mas
am
onia
cale
s o
nítr
icas
en
enca
ñado
.
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
Per
iodo
s de
apl
icac
ión
-C
ultiv
os
-A
rroz
: Apo
rtar
la m
ayor
par
te e
ntre
el 5
0-75
% e
n fo
ndo.
Res
to e
n 1
o 2
cobe
rter
as a
hija
do y
enc
añad
o. F
orm
as u
reic
as y
am
onia
cale
s.
-H
orta
liza
s:L
a te
rcer
a pa
rte
(1/3
) en
sem
ente
ra c
on N
ure
ico,
am
onia
cal
o ni
trat
o-am
onia
cal.
Fra
ccio
nar
las
apor
taci
ones
de
cobe
rter
a se
gún
el
desa
rrol
lo d
el c
ultiv
o. A
bona
do o
rgán
ico
-P
atat
a: D
ivid
ir e
n do
s pa
rtes
ent
re c
ober
tera
y s
emen
tera
. For
mas
ní
tric
as s
olo
en c
ober
tera
. Apl
icar
en
la b
ina
y qu
ince
día
s de
spué
s.
Agr
adec
e m
ucho
el a
bona
do o
rgán
ico.
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
-F
ruta
les:
Las
dos
is y
mom
ento
s de
apl
icac
ión
tien
en in
cide
ncia
dir
ecta
so
bre
la c
alid
ad. U
na p
arte
ent
re ¼
y 1
/3 a
la s
alid
a de
l inv
iern
o. E
l res
to
frac
cion
ado
a se
r po
sibl
e co
n el
agu
a de
rie
go.
-G
iras
ol:R
epar
tir
entr
e se
men
tera
y c
ober
tera
, sob
re to
do e
n el
reg
adío
.U
tili
zar
form
as n
ítri
cas
solo
en
cobe
rter
a.
-A
lfal
fa y
legu
min
osas
:Apo
rtes
inic
iale
s pa
ra e
l est
able
cim
ient
o de
l cu
ltiv
o. N
unca
mas
de
30 k
gN
/ha.
Pri
mer
año
.
Per
iodo
s de
apl
icac
ión
-C
ultiv
os
Per
iodo
s de
apl
icac
ión
-E
stie
rcol
esfl
uido
s se
pue
den
apli
car
sobr
e ra
stro
jos
de c
erea
lque
in
mov
iliz
an e
l nit
róge
no r
elac
ión
C/N
alt
a.
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
-N
o se
apl
icar
an f
erti
liza
ntes
a lo
s te
rren
os s
in c
ulti
vo o
que
no
vaya
n a
ser
culti
vado
s, b
arbe
chos
, etc
…
-L
os e
stié
rcol
es s
e ap
lica
n co
mo
abon
ado
de f
ondo
per
o co
n an
tela
ción
a la
sie
mbr
a. E
nter
rado
par
a ev
itar
perd
idas
.
-D
onde
hay
a fu
ente
s de
nit
róge
no o
rgán
ico
max
imiz
ar s
u ut
iliz
ació
n re
duci
endo
la a
plic
ació
n de
fer
tili
zant
es m
iner
ales
.
Apl
icac
ión
en te
rren
os in
clin
ados
o e
scar
pado
s
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
-E
vita
r la
s pe
rdid
as p
or e
scor
rent
ía.
-N
o se
deb
e ap
licar
nin
gún
tipo
de
fert
iliz
ante
dad
os lo
s pr
oble
mas
de
perd
idas
con
el a
gua
de d
eshi
elo,
esc
orre
ntía
s, e
tc.
Exc
epci
ón:A
rroz
, be
rros
-D
ejar
una
fra
nja
de 2
-10
m d
e an
cha
sin
abon
ar ju
nto
a to
dos
los
curs
os
de a
gua.
Fer
tirr
igac
ión:
No
haya
got
eo o
pul
veri
zaci
ón a
men
os d
e 2-
10m
Apl
icac
ión
en te
rren
os h
idro
mor
fpos
o in
udad
os
Apl
icac
ión
en te
rren
os c
erca
nos
a cu
rsos
de
agua
-L
os e
flue
ntes
y r
esid
uos
orgá
nico
s no
deb
en a
plic
arse
a m
enos
de
35-
50m
de
una
fuen
te, p
ozo
o pe
rfor
ació
n qu
e su
min
istr
e ag
ua p
ara
el
cons
umo
hum
ano.
Tan
ques
de
alm
acen
amie
nto
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
-E
l vol
umen
de
alm
acen
aje
debe
per
mit
ir c
onte
ner
com
o m
ínim
o, lo
s ef
luen
tes
del g
anad
o pr
oduc
idos
dur
ante
el p
erio
do q
ue s
u di
stri
buci
ón e
s de
saco
nsej
able
.
-M
ante
ner
impe
rmea
bles
las
área
s de
eje
rcic
io, a
sí c
omo
las
inst
alac
ione
s de
eva
cuac
ión
y al
mac
enaj
e.
-E
n lo
s es
terc
oler
os y
en
el e
nsil
aje
los
depó
sito
s de
ben
de te
ner
un p
unto
ba
jo, d
e m
odo
que
se r
ecoj
an lo
s lí
quid
os d
e re
zum
esy
se e
vacu
en h
acia
la
s in
stal
acio
nes
de a
lmac
enaj
e o
trat
amie
nto.
-S
e re
com
iend
a re
cole
ctar
las
agua
s de
lim
piez
aen
una
red
est
anca
y
diri
girl
a ha
cia
las
inst
alac
ione
s d
e al
mac
enaj
e. S
e ac
onse
ja r
ecog
er p
or
sepa
rado
las
agua
s de
lluv
ia d
e lo
s te
jado
s y
evac
uarl
as d
irec
tam
ente
al
med
io n
atur
al.
Pla
nes
de f
ertil
izac
ión
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
-E
s re
com
enda
ble
que
toda
s la
s ex
plot
acio
nes
esta
blez
can
plan
es d
e ab
onad
o pa
ra c
ada
parc
ela
y qu
e ll
even
un
libr
o-re
gist
rode
la a
plic
ació
n de
fer
tili
zant
es.
-E
spec
ific
ar: C
ultiv
o, f
echa
s de
apl
icac
ión,
dos
is d
e to
do ti
po d
e ab
onos
. P
rodu
cció
n de
la p
arce
la p
ara
faci
lita
r la
ela
bora
ción
de
los
plan
es d
e ab
onad
o.
No
rma
s b
ás
ica
s e
n la
ap
lic
ac
ión
de
fe
rtiliz
an
tes
Rie
go-
Evi
tar
la p
erco
laci
ón p
rofu
nda
y es
corr
entí
a su
perf
icia
l
-A
just
ar la
s do
sis
a la
s ne
cesi
dade
s de
los
culti
vos.
Tip
o de
sue
lo y
pr
ofun
dida
d (C
RA
D)
-In
unda
ción
–D
esac
onse
jabl
e en
las
zona
s de
rie
sgo
elev
ado
de
perc
olac
ión
-A
sper
sión
–B
uena
dis
trib
ució
n de
asp
erso
res.
Plu
viom
etrí
a.
Inte
rfer
ncia
del
vie
nto.
-F
erti
rrig
ació
n–
Sis
tem
a bu
eno
para
pre
veni
e la
con
tam
inac
ión.
Bue
n m
anej
o. I
nici
ar la
apl
icac
ión
desp
ues
de p
alic
ar 2
0-25
% d
el a
gua
y te
rmin
ar c
uand
o se
lleg
e al
80-
90%
.
F I
N
Top Related