เมืองขนาดใหญ่ของไทย: สถานการณ์และข้อมูล พ.ศ. 2555

เมืองขนาดใหญ่ของประเทศไทยถูกจดัให้อยูใ่นรูปของเทศบาลนคร ซ่ึงเป็นเทศบาลท่ีมีขนาดใหญ่

ท่ีสุดตามการแบ่งเขตการปกครองของกรมส่งเสริมการปกครองทอ้งถ่ิน ภายใตก้ระทรวงมหาดไทย ใน

ปัจจุบนัประเทศไทยมีเทศบาลจ านวนทั้งหมด 2,440 แห่ง ประกอบไปด้วย เทศบาลนครจ านวน 30 แห่ง

เทศบาลเมืองจ านวน 176 แห่ง และเทศบาลต าบลจ านวน 2,234 แห่ง นอกจากน้ียงัมีเมืองขนาดใหญ่อีก 2

แห่งท่ีถูกนบัเป็นองคก์รปกครองทอ้งถ่ินรูปแบบพิเศษ คือ กรุงเทพมหานครและเมืองพทัยาอีกดว้ย

ความหมายของเทศบาลแต่ละประเภทตามท่ีกล่าวไวข้้างต้นนั้นสามารถอธิบายได้ดังต่อไปน้ี

เทศบาลนคร หมายถึง เขตทอ้งถ่ินชุมชนท่ีมีประชากรรวมกนั 50,000 คนข้ึนไป ทั้งมีรายไดอ้นัสมควรใน

การปฏิบติัหนา้ท่ีตามพระราชบญัญติัเทศบาล ส่วนเทศบาลเมือง หมายถึง เขตทอ้งถ่ินชุมชนท่ีเป็นท่ีตั้งของ

ศาลากลางจงัหวดั หรือทอ้งถ่ินท่ีมีประชากรรวมกนั 10,000 คนข้ึนไป ทั้งมีรายไดอ้นัสมควรในการปฏิบติั

หน้าท่ีตามพระราชบญัญติัเทศบาล และเทศบาลต าบล หมายถึง เขตท้องถ่ินชุมชนท่ีมีประชากรรวมกัน

5,000 คนข้ึนไป ทั้งมีรายไดอ้นัสมควรในการปฏิบติัหนา้ท่ีตามพระราชบญัญติัเทศบาล หรือเป็นสุขาภิบาล

เดิมมาก่อนการยกฐานะสุขาภิบาลเป็นเทศบาลต าบล

แต่บทความน้ีจะให้ความสนใจเฉพาะเทศบาลนครจ านวน 30 แห่งท่ีกระจายอยู่ทัว่ประเทศ ซ่ึง

สามารถแบ่งเป็น 6 ภาคตามราชบณัฑิตยสถาน ดงัน้ี

ภาคกลาง ได้แก่ เทศบาลนครสมุทรปราการ เทศบาลนครสมุทรสาคร เทศบาลนครอ้อมน้อย

เทศบาลนครนครปฐม เทศบาลนครนนทบุรี เทศบาลนครปากเกร็ด เทศบาลนครรังสิต เทศบาลนคร

พระนครศรีอยธุยา เทศบาลนครนครสวรรค ์และเทศบาลนครพิษณุโลก

ภาคเหนือ ไดแ้ก่ เทศบาลนครเชียงราย เทศบาลนครเชียงใหม่ และเทศบาลนครล าปาง

ภาคใต ้ไดแ้ก่ เทศบาลนครสงขลา เทศบาลนครหาดใหญ่ เทศบาลนครสุราษฎร์ธานี เทศบาลนคร

เกาะสมุย เทศบาลนครตรัง เทศบาลนครศรีธรรมราช เทศบาลนครภูเก็ต และเทศบาลนครยะลา

ภาคตะวนัออก ไดแ้ก่ เทศบาลนครระยอง เทศบาลนครแหลมฉบงั และเทศบาลนครเจา้พระยาสุร

ศกัด์ิ

ภาคตะวนัตก ไดแ้ก่ เทศบาลนครแม่สอด

ภาคตะวนัออกเฉียงเหนือ ได้แก่ เทศบาลนครขอนแก่น เทศบาลนครนครราชสีมา เทศบาลนคร

สกลนคร เทศบาลนครอุดรธานี และเทศบาลนครอุบลราชธานี

เม่ือน าขอ้มูลเทศบาลนครใน พ.ศ. 2555 มาเรียบเรียงและจดัท าแผนภาพแลว้สามารถสรุปไดด้งัน้ี

เร่ิมตน้ดว้ยเร่ืองของจ านวนประชากรท่ีอาศยัอยูใ่นเขตเทศบาลนครตามทะเบียนราษฎร์ (แผนภาพท่ี

2) พบวา่เทศบาลนคร 3 อนัดบัแรกท่ีมีจ านวนประชากรอาศยัอยู่สูงท่ีสุด คือ เทศบาลนครนนทบุรีมีจ านวน

259,341 คน เทศบาลนครปากเกร็ดมีจ านวน 177,497 คน และเทศบาลนครหาดใหญ่มีจ านวน 157,223 คน

ในทางกลบักนั เทศบาลนครท่ีมีจ านวนประชากรอาศยัอยูเ่ป็น 3 อนัดบัสุดทา้ย ไดแ้ก่ เทศบาลนครออ้มนอ้ย

มีจ านวน 52,328 คน เทศบาลนครสมุทรสาครมีจ านวน 51,913 คน และเทศบาลเทศบาลนครสกลนครมี

จ านวน 51,896 คน

ส่วนในเร่ืองของรายไดข้องเทศบาลนครตามขอ้มูลจากกระทรวงมหาดไทย (แผนภาพท่ี 1) จะเห็น

ไดว้า่เทศบาลนครท่ีไดรั้บรายไดสู้งสุด 3 อนัดบัแรก ไดแ้ก่ เทศบาลนครนนทบุรีมีรายได ้2,014.70 ลา้นบาท

เทศบาลนครเชียงใหม่มีรายได ้1,483.23 ลา้นบาท และเทศบาลนครปากเกร็ดมีรายได ้1,331 ลา้นบาท ส่วน

เทศบาลนครท่ีไดรั้บรายได ้3 อนัดบัสุดทา้ย ไดแ้ก่ เทศบาลนครสกลนครไดรั้บ 321.23 ลา้นบาท เทศบาล

นครพระนครศรีอยธุยาไดรั้บ 311.67 ลา้นบาทและเทศบาลนครออ้มนอ้ยไดรั้บ 282.52 ลา้นบาท

ต่อมาเม่ือน ารายไดเ้ทศบาลนครมาหารดว้ยจ านวนประชากรในพื้นท่ีเขตเทศบาลนครนั้น (แผนภาพ

ท่ี 3) แลว้จะพบว่า เทศบาลนครท่ีมีสัดส่วนรายไดเ้ทศบาลต่อประชากรหน่ึงคนสูงเป็น 3 อนัดบัแรก ไดแ้ก่

เทศบาลนครสมุทรปราการ (16,512.84 บาทต่อคน) เทศบาลนครยะลา (16,345.03 บาทต่อคน) และเทศบาล

นครแหลมฉบงั (12,760.96 บาทต่อคน) ส่วนเทศบาลนครท่ีมีสัดส่วนรายไดเ้ทศบาลต่อประชากรหน่ึงคน

เป็น 3 อนัดบัสุดทา้ย ไดแ้ก่ เทศบาลนครพระนครศรีอยุธยา (5,788.71 บาทต่อคน) เทศบาลนครออ้มน้อย

(5,399.02 บาทต่อคน) และเทศบาลนครแม่สอด (5,330.90 บาทต่อคน)

จากนั้นหากมองในแง่ของความหนาแน่นประชากร (แผนภาพท่ี 4) แลว้จะพบว่า เทศบาลท่ีมีความ

กระจุกตวัของประชากรสูง 3 อนัดบัแรก ไดแ้ก่ เทศบาลนครสงขลา (7,530 คนต่อตารางกิโลเมตร) เทศบาล

นครหาดใหญ่ (7,487 คนต่อตารางกิโลเมตร) และเทศบาลนครสมุทรปราการ (7,222 คนต่อตารางกิโลเมตร)

ในทางตรงกนัขา้ม เทศบาลนครท่ีมีการกระจุกตวัของประชากรน้อยท่ีสุด 3 อนัดบั คือ เทศบาลนครแหลม

ฉบงั (673 คนต่อตารางกิโลเมตร) เทศบาลนครเจา้พระยาสุรศกัด์ิ (388 คนต่อตารางกิโลเมตร) เทศบาลนคร

เกาะสมุย (235 คนต่อตารางกิโลเมตร)

ทั้งน้ี จากขอ้มูลดงักล่าว เราตั้งขอ้สังเกตไดว้า่จ านวนประชากรนั้นนบัเพียงแต่ประชากรตาม

ทะเบียนราษฎร์ไม่ไดร้วมประชากรแฝงเขา้ไปดว้ย ท าให้จ านวนประชากรท่ีน ามาพิจารณาอาจมีจ านวนนอ้ย

กวา่ความเป็นจริง อีกทั้งขอ้มูลรายไดน้ั้นเป็นรายไดท่ี้รวมทั้งรายไดท่ี้เทศบาลจดัเก็บเอง รายไดท่ี้รัฐจดัสรร

ให ้และรายไดจ้ากเงินอุดหนุน ซ่ึงเราจะท าการวเิคราะห์ต่อไปในอนาคต

แผนภาพที ่1 รายได้ของเทศบาลนครในประเทศไทย พ.ศ. 2555

รายได้ (ล้านบาท)

นอ้ยกวา่ 490.00 490.00 – 679.99 680.00 – 939.99 มากกวา่ 939.99

แผนภาพที ่2 จ านวนประชากรของเทศบาลนครในประเทศไทย พ.ศ. 2555

จ านวนประชากร (คน) นอ้ยกวา่ 61,336 61,336 – 83,350 83,351 – 139,999 มากกวา่ 139,999

แผนภาพที ่3 รายได้ต่อประชากรของเทศบาลนครในประเทศไทย พ.ศ. 2555

รายได้ต่อหัว (บาท)

นอ้ยกวา่ 7,629.00 7,629.00 – 8,674.99 8,675.00 – 9,999.99 มากกวา่ 9,999.99

แผนภาพที ่4 ความหนาแน่นประชากรของเทศบาลนครในประเทศไทย พ.ศ. 2555

ความหนาแน่น (คน/ตร.กม.)

นอ้ยกวา่ 2,000 2,000 – 3,999 4,000 – 5,999 มากกวา่ 5,999