HO Didnscoliae

Didascaliae Plautinae.

Quod in Terentio nobis peropportune concessum est, ut quoanno vel potins quo mense sillgu~a dramata acta sint, certaratione definire et satis accuratam totius eius comici vitaeimaginem adumhrare possimus, co commoc1o in Plautinis fa­bulis non sine mageo bistoriae literarum detrimento privati 'sumus. Attamen nOll plane caremus rationibus chronologi­eis, quihus aliquot saltcln comoediarum tempora .enuclearipossunt; pIures fortasse et graviores e eodieis Ambrosianireliquiis luerabimur, quas iam sedecim annos neglectas ia­cere, dolent omnes; qui in restituendo Plauto operam suamposuerunt. Namque etiam Plautinis comoediis olim epigraphasadditas fuisse, didicimus ex codice iHo, nbi reperitur didascaliaefragmentum, de quo haec Maius Plaut. fra ined. p. 24.: "fa­bulae videtur praefixa Jiteris grandibus haec inseriptio: M.IVNIVS. M. FILENVS. B(IS) A(GVNT) M(El". Quae uncisinclusa sunt, Maii, ut videtur, supplementa neminem proba­turum esse puto. Diu rne exercuit haec inscriptio, quippequae plane diversa sit a Terentianis, ubi nomina aediliumseu consulum (tale enim esse M. Iunii nomen per se prohabileest) ~blativa easu proferuntur. Erat quum pro FILENVS eiectoM., quod praecedit, Silanus substituelldum esse puta~em, quiaM. Iunium Silanum anno urb. 534. cum C. Centenio Penulaa~dililate plebis functum esse v;debam, cf. Schubert de aediI.p,308. Sed haee nimia rnutatio est, habeoque DUlle aliam lenio­l'ern ct certissimam, ut opinor, medieinam: Legendum estenim: )\1. IVNIVS. l\1.FIL. PENUS. Pennorum nomen

P 1nn tin a e. Ul

eliam uua n ,seribitur: Dt'akenb(u'ch. ad Liv. IV , !AO~ 8. ;P facileMaii oeuIoseffugerepotuit.Eoplnsconiectul.aeilli.tribuo ~ quod probatam fuisse seio Niebuhrio V. S., qui infastis Capitolinis consulem aoni 585 M. Iunillnl lIE. F. M. N.Pf!UU/,ltm. appellari mihi osteudit, qnem nostri lunii filiumesse, nemo negabit. Pennus antem aedilis plebis erat eumTib. Clandio Asello, quibus aedilibus ludi plebei septies in­5tau1'ati. cf. Liv. XXIX, II. Ineidit hoc in annum 550eonsulesque M. Semp1'onium Tuditanum et l'.r. CorneliumCethegum, quo anno seeundum qllosdam mo1'luus est Naeviuspoeta. Sie igitur explenda epigraphe: (Tib. Claudius Asellus)M. hmius M. Fil. Penlls (aediies pie) bis. De reliquis me'incel'tum esse fateor; nam Maium non satis accurate in de­seribenda didasealia vel'satum esse ~ quisque videt ~ ut hal'io­lad putandus esset, qui de iis conieeturam filcere vellet. Satisautem grave est, nobis didascaliae Plautinae fragmentum ser­'Vatum esse in palimpsesto antiquissimo, quem olim nonnul­las eontinuisse existU:n:o. Inducit me. quidem in eam senten­tiam alia epigraphe ex eodem manuseripto petita, quam 1\I1a­ius pro Terentiana vemlitat. Audiamus ipsius verba p. 52:"in vetustissimo palimpsl'lsto, ex quo Plauti fi'agmenta supe­I'ius edidi, folium item reperi eum· Adelphorum epigl'aphe.1d milli cerlo. indicio fnit, codicem extitisse TerentianumPlautino plane germanum praestaotia et aetate. Sed praeterillud folium cetem omnia iam pridem vixere. Nune quoniamet haec epigraphe non est eadem plane atque editae, eambie adiiee1'e visum este

Graeea AdeJphoi Menand1'uacta ludis plebeis

Cn. Balbio , C. Terentioaedilib. pI.I. Publilius PoUioMarci pOl' (Oppii)

tibiis Serranis totamC. Sulpicio. C. Aurelio consulibus."

U2 Didascaliae

In quo. id primum mirabar, quomodo acciderit, ot detoto Terentii codice unum tantum folium ad nos pCl'vcne­rit, idqlle Plautinis fabulis adiectum; mh'abar deinde PolIio­nis 110men, quod nusquam in didascaliis Terentianis ap­paret. Quae fjlHlm mecum agitarem, adii Niehuhrium V. S.petiiqlle ab co, ut scrupulos miM meos eximeret, qlli quaerat benevolentill et comitate, tota epigraphe mecum per­lustrata, Balbii nomen corrllptum esse statim animadvertit,Daebiumque in sedem suam reduxit. Nota est enim gensßaebia et quae ad eam pertinuit ,ramilia TampbiIo1'U1u.Scribendum praeterea Marcipor Oppii; servos et hbertinoseiusmodi muuera obiisse notissimum est; ad Oppii supple:lihertus. Gemellum plane nomen est in fragmento Varr. apoNon. c. 6. D. J. Cum Qllintipor Clodianus tot comoedias sine

ulla jecerit Musa. Bed redeamus ad aediIes. Terentii aetaseos Don vidit, quos demoDstrare Osanni res fhisset, qui mu­tato C. Sulpicio ct C. Aurelio in Servo Sulpieium G/:!:lbam ctM. Aurelium Seaul'um, hane didascaliam ad a. u. 646 retu,.lit Anal. p. r47, utrum aedilium nomina quadrent necne,parum, ut videtur, euraus. Falli virum doetissimum etiamalio argumento evincitur. Pollio enim iam in Plauti Bac­chidibus II, 2 , 36 deridetur , ubi haee Chrysalus:

Non. herus, sed actol' miM eo1' odio sauciat~

Etiam Epidieum, quam ego fabulam aeque ac me ipsmnamo,

Nullarn acque invitus slJeeto. si agit Püllio.Sie optime emendavit Dothius; vulgo: Pellio. SymmacbusEpist. X, ::I. non idem ltonor in pl'onullciandis fabulis Pu­blio Pollioni, 1m Ambivio .fiat. Publilius, non Publiusnomimitur Pollio apud Maiut11; Publilii saepius occurrunt ininscriptionibus, etiam Publicii; ego eodici plus tribuo, qllamSymmacho, auctoritatis, Vides iam Plauti aetate ßOl'uissePollioncm, neque adeo potuisse eum anno 646 fabulam agere;nc oe ipsius quidcm Terentii tCInpore superstes fllisse videtur.

Plautillae. H3

Forle quadaui invcni, quo totam litern dirimerern; significoautern locum Livii XXXI, $0. Plebei ludi ab aedUibus L.Tere1llio ll{assa!iota el Cn. Baebio Tamphila, quem praetoremdesignaverant, tel' toll instaurati. Fuere antern elus anl1i eon..sules P. 8ulpicius Galba, C. Aurelius. Liv. XXXI, 5. Mutatres tantummodo litCl'as et habes eosdem cousules, eosdemaediles in nostI'u epigraphe, quae ideo anno U. 554 re­ferenda est. Iam nemo ampIius eontendet, fabnlam hane esseposse Terel1tii, qUl nondum natus erat eo anno. At Te­l'enti (alloquol' eurn Valgii versu, quem Donatus in vitaservavit)

Tuae qllae vocantl1.r fabulae, cuiaene sunt? *)Magna oritur suspicio, Maiurl1 errasse, foliumque ilIu~ reveraad Flauti eotlieem pertinere, quem plurima eo tempore dra­mata edidisse inft'a videbimus. quiqü!l ipslrl Epidicuma Pol­lione aetaln esse luenlenter testatur. Deceptus sine dubioMaius literarum vestigiis, l\lenandri Adelphos intlllit, quaehie loeum habel'e non potest. Nam Terenlii fabulam nonsiglli6cari, demonstratum est; ipsUln Menandri drama llldisplebeis. dari potuisse, aliis demonstrandum erit. Quaenaminter Plautinas rabnlas substituenda sit e Graeen Mellandli

expressa , me nescire fateor; id pro cel'to aflil'mare ausim ~

Plauti eomoediam inteIligi atque sub Adelphoi alind nomenlatere , quod a sagaciodbus restitutUin iri srem.

Habemus igilur duas didascalias, quae ad Plautum spe­ctant, unam lacunosam, ita tarnen perspicuam Pseudoli, uttempus eius fabulae illine collig:ere possimus ; allel'am inte­griorem quidem, sed gravi mendo vitiatam, quod llotassesufficiat. Praeter eiusmodi autem epigraphas etiam in ipsis

*) Sie emendandl1m esse puto 1tersl1m, qui muhos 1am excr­euit; alloqnitlir Valgills Terentium fllrticll1c eum inslmlllat. Vulgohae, quae vocantur' fabulae,. cuiae mut, los. Sealiger ad Ensen.p. 'H. hae quae vor. Ja". Tereutii. Bolhills: Hae quall: VfJcauWrfabulae? cuiaene Sllllt? Tuae IDQllasyllabllID j. cr. Linge de hiat. in'Vers. P laut. p. '2.

IR. W6tlll. OOM. f. 'l'bil, I. 8.

1:14 Didascaliae

cOluoediis nonnulli loci invcniuntur, qui ad temporum con­ditionem satis upcl'te aUuduut, nohisque in chronologico fa..bularulll Ol'dine invenicnclo magnollsui esse possunt. Pi'imnsni fa Ho!' , (num Lambinus et Taubrriannus tontum obiter haD~

rem tetigel'e) talibus recte usus est Fr. Ritterus, qui inEphemel'idibus scholastids (1850. H. col. 8;3 Bqg. 1831.H. col, 2.68 Bq.) de Pocnnli, Captivomm et Trinnmmiaetate egl'egie disputavit, omissis tamen . llollnuUis, quibuseius sententiam firmari aut panlulnm jmmntari opiIlOl:". 'Acprimo quidem de Poenulo sel'mo sit, in cuius aetate com­putanda me eandem coniecluram, ,in quam ille. incidit, aliavia assecutum esse gaudeo. Nam statim in initio prologiserulO est de Aehille Aristarchi, quam tragoediamab. Enl1iolatine versam esse COllsiat. Quum antem prologus ille Done GI'aeco tl'allslatuB, sed ab ip50 Plauto eOllfeetus sit, vixprobabile esse videtur, eum GI'aeei poetae mentionem iniecisse,euius non tam darum Domen erat, ut, antequam Enniuseius fabulam imitatus fuedt;t Romae eius poemata apud po­pnlum eognita fuisse putapda sinto Nemo enim contra meutetul'loco Rudel1tis I, I, V. 4, ubi Euripidem nominatum essevidemus; nam ille non in pI'oIogo, sed in ipsa fabula est, etex mea quidem opinione manifesto e Graeco exemplari de­sumtus. Sed pOlle versus illos a Plauto additos esse, illudmilli certe dabis , Euripidis quidem fabulas Romae pervulga­tas fnisse, at non item Aristarchinomcn et Achillem abAristareho scriptam. Multo verisimilius est, Plautum Enniitragoediain respieere, cuius fi'agmenta duo letiamnune habe­mus. Bothe Poet. Seen. lat. fi'agm. p. 30.

Sed quid hine ad definiendum Poenuli tempus redundat?Ennius Rudiis natus, demum a Catone quaestore Romam de­ductus est, ubi ab eo inde tempore habitavit. cf. Corno Nep.vit. Cat. c, I. Hieran, Chl'on. ad 01. 135. CatOnis autem quae­stura incidit in consulatulIl M. Cornelii Cetbegi et P. SemprolliiTuditani; cf. Cie.Brut. c. 15. Venit igilurEnDius Romam anno

Plautinae. 115

urhis 550, aetatis Buae tricesiQlo sexto, neo potuit ante teQlPusmud fabulam Romee docere; itaque eHam Achilles Aristarcbiadita est post annum 550, quae quum a Plauto in Poeoulon~minetur, Poenulum saltem aliquot auuis post Cetbegumct Tuditanum 'consules ponendam esse consequitur. Praeci..puum pondus 'hu~c argumento additur aHa 1'e, quam a na­mine .observatam esse demiror. Lege enim mibi, quae advo·cati nal'.J'allt in Poenulo III, 3, v. 50: nam kic latm in Spartafilit, ut quidem ipse lwbis dixit, apud regem Attalum. llzdenunc aufugit·, quoniam capitur oppidum. C, Nimis lepidede latrOlle, de Sparta optume. Haec a Plauto ipso addita,non e Graeco petita esse, Don est, quod moueam. AlIllditautem poeta ad helium c011tl'8 Nabin, Lacedaemoniorum trrannum, a Quinctio Flaminino gestum, de quo vide LiviUlD1. XXXIV•. Quum Romani iam iu eo essent, ut Spartamexpugllarent., Nabis de pace cum Quillctio agerecoepit, quamfacile ab eo obtinuit; cf. Liv. c. 27' R.omanorum socii inco bello fuerunt Rhodii et Pergamelli. Acta autem haec suntanno Ul,b. 559 M. Pm'do Catone et L. Valeriö Flacco Coss.,anno post pugnam ad CYDoscephalas. Obiicient mihi for­tasse, in loco Plautino Attalum nominal'i, qui iam aute expe·ditionem Spartanam mOl'tuus erat, eodem. tempore, quo adCynoscephalas pugnatum est; cf. Liv. XXXIII, 21, Atta­Iu,s eum Flaminino contra Philippum bellavit, ipseque dllcemRomarlllm per Graeciam comltatlls est; filius autem eius Eu­menes Spal'tanae oppugnationis pal'liccps fuit, ideoque etiameius mentioncm faetam ~idemus in pacis CU1D Nahide cOlldi­tionibus, quas uobis servavit Livius XXXIV, 55. Itaque'helium in Graecia una cum Attalo susceptum, demum Eu­meue regnante ad fineni pel'ductum eat, potuitquc eam ob:rem Plautus militem, AttaH regis lall'oDem, Spal:ta redeun­tern facere; non accurate eum loeutum esse, nemo mirabitul',qui exemplum eiusdem in rebus historicill negligentiae e Me­naechmis infra appositum comparaverit. Demoustratum est

Uf) Didascaliae

igitUl' Poenulum post bellUlll eUlU Nabide editam esse, h. e.post anuml1 ürb. 559- lam si eUlu his argnmentis ea eoo­

iungis, quae a Rittero prolata sunt, Poenulum etiam postanno urh. 560 actam esse coneedes; nam L. Corno Merula et

Q. MilllJcio Thermo Coss., aediIib. cur. C. AtilioSenano,L. Scribonio, primulll senatus a populo secretus Judos Roma­nos spcctavit (l,iv. XXXIV, 54), qno faciullt iHa in prologoV. 19. neu dissignator praeter os obambulet etc. Considerapraetcl-ea JUICC verba ·IU, I, v. ~I: jiraesertim in re populi

placida aique interftctis llOstibus, Non decet tumultuari,

qnae ante hellum CllIU Antiocho scripta esse, luce e1a-.

rins est. Initium autem duxit id bellum Man. Acilio GIa­brione et P. Cornelio Scipione Coss. Habemus fines arctissi­mos annum 561 et annum 563, iutra quos Poenulus po­nenda. L.. Corno Mel'ula et Q. Minucio Thermo Coss. fa­

buJam ideo Don actam esse opinor, quia populi a senatu di­Iltinctionem, quae turn instituta est , primo cum indignatione

exeeptam ,fuissescimus; quare rem tam ingratam Plautumpl'imo statim anno tetigisse non crediderim. Acta est Poellu­lus ex mea selltentia L. Quintio et Cu. Domitio Aellobarho

Coss., aed. cur. M. Aeinilio Lepido, .L. Aemilio Paullo(Liv. XXXV, '10), ludis Romauis; nam solis ludis Romanispopulum a senatlll'ibus discretum fuisse, e Livii locis ell1cet I

XXXIV , 4~ et 51. Poenulum e l\1enandri Carchedonio ex­pressam esse iam ab aliis observatl1m est. Meilleke Mellandr.ct PlliI. reI. p. 92. Quod si vemm est, ex: loco iHo V, 4,V. 101: 0 Apella, 0 Zellxis pictor~ GIW numero estis moriui?hinc exemplum ut pingeretis. Nam alios pictores nifti! moror

hltillSl1lodi tractare exempla, qui sine duhio e l\'Ienalldl'o udverbum translatns est, facile coniicerepossumus, Menandri

fabulam post Apellae mortem prodiisse. Mortuus est autemApelles circa 01. I 19 ex Toelkellii computo Amaltb. IIl,p- 119- Quare Carchedonius lVIenandri intra 01. 1'9 et

J2j), ~ scripta esse debet. Gravissimum vel'o est ipsius

P lau tinae. 111

Menandri testimonium ad Toelkenii disputationem, coufir~

mandam; pl;lucis euim post ApeUem aunis Menander diemsupl'emum obiit',et ipse forsitan cum Apelie amicitia eon­iunetus erat.

De Tl'inummo plm'ima praeQccupavit Ritterus, qui nollemtam multum tribuisset argumento illi, quod ex Syrorum servommmentione (Trin, II, 4, V. Ill.I - 143) petiit.' NamSyros servosante helium cum Antiocho M., quod finitum est anno ,u. 565,Romam 'Venisse , ne ab ipso quidem Rittero negatur, ita utprorsus nullam rationem videas, quamohrem a Plauto eos ~nte

id tempus eommemorad non potuisse 'statuelldum sit. Cf. Mel'Co

11,5, v. Ig. Ancillam viraginem abquam non malam, jOrnzamala, ut matrem addecet familias auf Syram auf Aegyptiam.Sed fo.e nulla ante belium Antioehium Syra mancipia Romaefuisse , nonne Plautns oorum mentionem c GI'aeeo Philemonissumere potuit? Nam apud Philemonem et J.\'Ienandrum tamvulgaris estSyl'Ol'um usus, ut Syrus ct Syra communia sintservol'um nomina, usurpata etiam in Plauti et Terentii co­moediis. Verissimum autem est" quod Ritterus felici conie­cturadetexit, aeerbam ad Campauorum poenam allusionemhis Trinummi versibus continel'i L e. :

Credo ego istue, Stasime, ita ess.e; sed, Campas genus

Multo Syrorum iam autidit .patieutia.

Signifieatur enim cr~dele de Campauis supplicium, quorUinmaxima pars venumdata est a. u. 5(2. Vides quantum ponderis,fusit particulae iam; nam diccre vult poeta: nune Campani labo­rum patieutes sunt, qui antca omni luxuria fluebant. At me­hereie frigidum fuisset post viginti annos (tot euim interpositisuntex: Rittel:i sententia intel' Campauol'urll"-calamitatem editam­ql1C Trinummum) de re paeue iam ohliterata loqui, eum pO­tius Plautum haee uno vel paucis aUllis post Capuae expugna­tinnem sCl'ipsisse appareat. Ponenda est igitw' rrriuummus

nOn ita mulm posta. u. 5(2. Scimus eam e PhilemOllis

1.18 Didascaliae

Thesau'ro expressam esse, ouius paucula fragmenta servata.lam eum in Tl"inummo Chal"mides Seleudam profeetus essedicatur, unde in fine fabulae revertitur, faeilis est conclusio,Philemollis drama (Philemonem enim Plautus sille duhio in haere secutus est) post a. a. ChI'. n. 300 editum esse, quo tem­poreSeJeuciam urbem conditam fuisse novimus. Etiamsi eius­modi observatiolles noonemini minutae el inutiles videri pos­sint, tarnen non spel'oendae sunt in tanta, <{llaID fecimus ,mouumentorllrn iactura, quippe qllae angeaot oostram tem­pomm ilIomm cognilionem, satis aretis finibus cirCl1rnScl'i­plarn. Haetenlls de tempore Thesauri Philemonis et Tri­Dumrni Plautinae; de 1000, q110 rem agi voluerint poetae,mil'or Lindemannum, virum eruditissimurn, in tarn mani­festum el"l'Orem se induci passum esse. Is enirn ad Trio.IV, I, v.4 e codicis Palatini varia lectione: QUOllt sllis fne

ex loois in patriam urbis crtmam redel,nt faciunt, Curnasfabulae seenam esse eoniecit nornenque iIIud in texturn repo­suit. ObHtus erat in eodern aCiu sc. 5, v. I [ , 'Stasimurn aCharmide in Piraeum mitti, ut sarcinas e nave afferret; undeAtheriis rem agi pel"spicuum est. Locus ille sine dubio cor~

ruptus est et sie fortasse restifuendus:

Quom anis ma cx Iods in patriam Ul'bis hurnum rede-untem radunt.

urbis h. e. Athenarum. Similitel" in Sticho V, 2, V. I: SalveteAthenae I quae nutrlces Graeczae; terra herilis patria te videolibens. Seu quod magis placet:

in patriam urbem incolumem l'educem radunt.

Quae a Ritterode Captivis disputata sunt, tam magnamhabent veJ'itatis spedem, ut in eins argumentis acquiescen­dum esse existimem. Edita antem Captivi ex eius senteotia,quam meam facio, post aDnum u. 560, eaditque ergo indeeem ultimos Plauti annos j in cuius fabulae prologo eumhaec veJ'ba inveniantur: Hk neCfue periuru8 lello est ~ nec

PI anti na e. 119

meretrlx mala, Neque mi/es fJloriosus, haud iniuria aliquisconiicere posset ,Militem gloriosum ante Captivos scriptamesse. At nisi hoc firmioribus rationibull lliteretnr, mihi qui­dem locus ille non sufficeret. Videamus, an aHa via Militistljlmpus assequi possimus. In Mit Glo!'. II;::&, v. 55 haeeleguotur:' ApafJe, non placet prqftcto miM illa Üzaedifica­tio. Nam os columnatum poetae esse inaudivi barbaro,Quoi hini custodes semper totis horis accuhOJzt. Alludere hisversibus Plantum ad Naevii poetae inforlunium, qui eumDQbiles maledicentia sua olfendisset, in carcel'em eouiectusest, interpretes· eertatim observarunt, auctOl'e Festo s, v.Barbari. Naevium autem vetCl'es eommeotarii (Cic, Bl'Ut.c. 15) M. Coroelio Cethego et P. Sempronio Tuditauo Coss.a. u. 550. diem supremum obiisse tradebant, viginti aunisante .Plauti mOl'tem. Consequitur hine versus illOll aliquotsaltem annis aDte a. D. 550 sCl'iptos esse, Militemque ideoad priOl'3 Plauti dramata pertinere; quae tamen sententianonnihil debiIitatur Varronis auctOl'itate, qui Naevii vitamlongius produxit. eie. Bl'Ut. I. c. GI'ave Sane est Varl'Onisiudicium eoque gravius, quod rationes ,quibus ad eam opi­nionem pervenerit, ignOl'amus; sed fac Naevium vel decemannis post iUos Coss. mortuum esse, h. e, 3. u. 560, idtamen constat, Militem aliquanto aute anno 560 h. e, auteeditam Captivos sCl'iptam fuisse, ita ut locum iUam in pro­logo revcra ad Mil. gloriosum refelTe possimus.

Simili ratione etiam Menaechmorum aetatem me invcnisscopiuor. In iIla enim fabula Erotium, ut Menaechmo SosiclidClIlonstrarct, se bene emu nosse, satis faeete haec profert11,3, v. 36 :

Non ego te novi Menaechmum Moscho prognatum patre,Qui Syracusis pel'hibere natus esse in Sicilia,Ubi rex Agathocles regnator fuit ct itel'Um Pintia ,Tertium Lipal'O, qui in morte l'cgnum Hicl'Onl tmdidit.NUlle Hiero est. iYI, Hand falso mnlier pl·aedicQs.

120 Didascaliae

In quo regum canone etiamsi Erotiumpaululum a veri·'

tate abel'raverit (nam quis de Lipal'One aliquid inaudivit? *),

illud tarnen satis grave est ,quoel in fine sermonis addat:

NWle Hiero est. Quodsi enim a PIauto haee profecta esseconcedis, Menaechmi necessario aute anno U. 538 ecIda est J .

quo anno Hiel'O H. e vita migravit.A Graeco autem poeta versus illos soriptos esse, mihi

quidem propter chronologicas rationes persuadere non pos­j;um; sed dabo etiam hoc, potuisse scrlbi ab eo, quem Plau':"tus in Menaechmis ante oculos hahuit, cuius nomen no·

his infelici cäsu non sel'vatulli coniectul'a divinare velle,

Dimia audacia foret (Siciliens.em originem e prologi loeov. 12 repeti non posse, hene intellexit Grysar deDoriens.comoed. p. 500); anne verisimile putas post Syracusa­

rum expugnationem subiectamque Romano hnperio Siciliam,Plautum sine mutatione talia e Graeco sumsisse, quae

in sua tempora prorsus non quadral'ent, praesertim quumalibi euro libenter praesentem ramm slatum tangerevidaa­mus ·7 Mea opinione EI'otii Ule serma, etiamsi e Graecoa.<i verbum translatus esset, idem tarnen faceret ad drama­

tis Plautini aetatem constituendam. Menaechmos :lam aDteannum 538 actam fUisse, alii fortasse eo nomine adelubita­hunt, quia Plautum illo tempol'e poesin nondum exercuissecredant. Fiuxenmt euim sibi quidam Plautum Naevio m~lto

iuuiorem atque aeIeo Enuia euro postponurit, quod clua·m fal~

sum sit, satis demonstl'ure potest locus Cicel'onis in Bl'Uto c. 18:

in quo tantltS el'ror Attii fidt, llt his COllSulibu,s XL alllws

natus Ennius fuerit, eId Cllm aequalis fuerit LivillS, millor fuit

aliquanto is, gui primus fabulant dedit, quam il', qlli multas

docuerant ante lws cOllsules, Plautus et NaeviltS. Consule.s,

") lam supra vidimus, Plautum in talibus rehus historicam fidernnon tarn auxie curare, Hex AI;'lthocles apu(l novae coruoediae poe­tas .paeuc in· provl'rbium abiisse videtul·. Pseutl,'I, 5, v, 1.8.Mosteil. II1, 2, v. 88. Sic etialll rex Philippus. AuluI. IV, 8,Y. 4. Pers. III, I; V. I ,.

Plautinae.

quos Cicero signi6eat, sunt C. Cornelil1s Cethegus, Q. Minu­

tius Ruf1l6, annus quomagistratu fl1ncti, a. u. 557. lam siEnniusn.is Coss.annos natus erat quadl'aginta, Plautus, qui

multas doeuerat ante, lws (:onsules fabuIas, Ennioque aliquantomaior erat (u!!mhoee Cicerouis verbis consequitur), eo tem­pore plus quam quadragiuta aunos natus erat, ni multum .faHor ,quadragintaocto vel quinquagiuta. Incidereut igitureius natalessub firiem belli Puniei primi.. quo bello Naeviumstipendiafeeisseconstat. Cf. GeIL XVII, 21. Ex hae eom­putatioue, quae Plautum fortasse iuniorem faeit, quam reverafuit, quiatantum oeto vel decem aonis eum Ennium aelate

praecessisse posui, poetam anno 558 plus quam trigiuta au­nos natum fuisse apparet, ita ut emu iam tune temporis fa­bulam agere potuisse plane eonseutaneum silo Obiit autema. u. 570 sexageuario maior.

Trauseamus ad Cistellal'jam, in euius fabulae temporeinveniendo Auxilium ipsum nobis auxilio fuit; ~ie euim iHiedeum loquenlem faeit Plautus I, 5, V. 53: Perdite perdu­ellis, parite laudem et laurea';"', Vt vobis vieli Poeni paenassz!ffirant, quae verba fabulam aute a. u. 55'2. h. e. aute fiuem

. belli Punici seeundi ponendam esse argullut. Sed utar hac

opportlluitate, ut nounlllla de totius dramatis coudilione pro­feram, quae futuro eius editori non plane inutilia fore exi­stimo. Laeeram el magua parte dimiuutam Cistellariam adnos pel'venisse, et ·exeel'pta codieis Ambrosiani ostenduut etipsa fabulae oeconomia. Scimus euim Alcesimareho a patresuo filiam. Demiphontis desponsatam esse, in quo summa fa­blllae versatur. lam pel'mirum est, in Dosb,is fi'agmentis nul­las esse impedosi palris illius partes, nuUam eius eum filioaltereationem, ut plane inexplieabile sil, ql1am tandem ob rem

Alcesimarchus sibi ipse vim infel're velit (lU.). Prodiisse autemI

in Cistellaria .Meesimarehi patrem, e fragmentis eodicis Ambl'O"siani (M~i p. 17 sqq.)perspicuum este Haee enim iIlie: Sed cumdicta ludus interprelor, haec herele esl, ut opinor, ,ileum quac

122 Didascaliae

corrllmpit filillm, quae a quo aHo did possint, nisi a pab'ciuvcnis, non video. Et pauUo post: Nam •• , •• ea e dJycodeductas habet meus gnatus (sie enim leg. pm grafits),. eodem­que modo in sequentibus, quae miser.e lacunosa sunt, saepede RHo sermo est. Nomen pah'is ignoramus. Initium fra­gmenti Ambrosiani estcoUoquium Aleesimarehi (Alcesimar­ebum haec verba produnt: Quae mild esset commendata etmeae jideiconcredita, Quae esset aetatem mecum exacturain matrimonio etc,)cum quodam aHo, at non eum Lampa­disco, quod NiebuhJ1us Opusc. I, p. 176 dubitanter coniecit.Lampadiseus enirh SCI'VUS est Demiphontis; Alcesimarcbus au­tem ita 10quitur, ut potins eum suo servo ,sermocinari videatur;domino conveniullt iHa: Uhi sunt, quae Utssi; faeit quoque adeam opinionem vox erili p, 18 init., quae a servo usurpata essevidetlll'. Sagacissima autem est Niebuhrii coniectura, boc di­verbium antecoUoquium Alcesimarchi eum Melaenide posi­tum fuisse, quae inprimis his verbis : Lid matrem eÜts Je­venias domum, Expurges, iures, Ores blanditer precibus ete.6rmatur. Quae paullo post sequulltur Muliercula ete. suntverba pab'is Alcesimarchi, qui obviam veoit Silenio, de Al­cesimarchi reditu fabullinti (Himu opportuaeetc.). Agnoscit eampater invehiturque in puelIam, quasi in filii sui eorruptricemlQl~id si adeam atque appellem). Reliqua adeo Jacera ct per­turbata suut, ut de Hs restituendis plane desperandum sit.Plus quam fl'agmenta Ambrosiana intercidisse, Jod aliquot aGrammaticis citati demonstrant, qui in iis non reperiuntur.Duo Jragmenta apud Charisium In, p. 611 Putsch. tun' lune

igitur mea matereula, et p. 612 : Germana mea sororcula, pe­tita esse passunt cx ultima fabnla , quae non minus manca cl

depravata est. Erat fortasse illic colloquium PhanostJ'atae

eum Silenio, filia sua repel'ta; namqlle filiae blandientis ma­tl'l~mque suam agnoscentis illa sunt: tun' tune igitur mea ma­tercula; neque absonum est, alteram Demiphontis ct Phano­stratae filiam, legitimis nuptiis geperatam et Alcesimw'chi

P lau tin a e.

.'pons~un J in seenam prodiisse, ql1am a Sileniogermal1amett. sororcula appeUatam fuisse opinar. Vides cx tota bacdisputatione, quam misere detruncata sit Cistellal'ia a libl'3riis;l';ed quid, si eam uno loeo etiam ineptis additamentis turpa­tarn esse demonstl'abo? Quis cllimnon offenditur dnpliciilla fabnlae expositiooe , quarnm uno. perlenam facta est, al­tera per Auxilium 1 Plautus loquacitatis t1omine. a multisiam reprehensus est; sed quis ineptiae eUm illcusare sustineat?Ineptum autem est, eandem rem iisdem fere· verbis copiosis­simea duabus· personis enarrari. Veruminspicias, qllaeso,paullo a{}Curatius leDae adpotae oratiooel11. Addit euim post'Verba: pltelltt.m proiectam ·ex angip. etc. haee: Adolescen$quidam hic est apprime nobilis (Quin ego nune ljuia $umonusta mea ex sententia ete.- Taeere 1leqlieO misera, qu()d tacltousust). Anne vero tam periculosum est narrare } adoleseentemmulie~eulam depel'ire? et quam tandem ob tem id tarn anxietacendum esse putat auus loquaeissima1 Nonnepotius iUudtacendllm esse dicit, quod revera tadt? usus oral ,se puel­lam ex angiportu BlistuIisse amicaeque meretrici donasse?Dele 'Versum 6 el deiDde I t, I!1 et 15, qui a soiolo manifesteadditi sunt, et omnia bene se habebunt. Anus tantum sup­positionem puellae uarrat, ut etiam Auxilium diclt 1, 3,v.5, a quo deinde ista de amOl'e Alcesimarchi expol1uutm'.

De reliqual'Um fabularum chronologico ordine omnia in­certissima sunt; quam ob rem breviter eas ahsolvam, ne ni­mis argute et eupide arripuisse videar, quibllS meam Scuten­tiam subornarem. _ Restant autem tredecim fabulae, qual'umduas pads tempore poetam edidisse censeo, Amphitl'Uonern(si recte interpretor Mercurii vel'ba prol. v. 52: proptereapace ad'!Jenio et pacem ad '!Jos eiffero, quae etiamsi a librariiscorrupta sunt, pl'aehent tarnen sensum satis perspicuum) cl

TI'Deulentum propter iUa 1, I, v. 76: Postremo in magno pa­pulo, in multis lwminiblt8, Re placida atqlte otiosa victi's lw­stibus, Amare oportet omnis, qui quod dent, llabent. Du-

D id as c ali ae P lau tiD ae.

raute hello se.l·iptae sunt Asinaria (proi. v. i 5. Ut vos itenJ,ut alias, pariter mllZC Mars adilwit) et Rudeos ~prol. v. 82.ratete, utlwstes vostri dijfidant sibi). In Aulularia, Bacehi­dibus, Curculione, Epidieo, Mereatore, Mostellaria et Stieboroe nihil invenisse fataoT, unde de earum fabularum tem­pore eonieetura capi passet; quare sagaeioribus illas l'elinqÜoiHoc IHlum scimus, Epidieum Baeehidibus prior'em filisse; ef.ßacch. 11, 2, v. 56; utraque fabula mil'llm quantum Graeeipoetae exemplar redolet, de qua. re fortasse aUo loeo· a nobisdisputabitur. Casinam inter e!1 dramata refel'o, quae PlautusfIorel1ti aetate docuit, in quam sententiam me inducunt illaprologi v. 17: Haec qoom primum acta est, vieit omnes

fabulas ; Ba tempestate jlos poetarum fuit, qui lWlZC abierunthinc in communem lneum. Persam aliquis aute Attali regismortem scriptam esse coniieiat ex loeo illo III , [, V. II:

Minmz quill Plulippi caussa aut Auaii, Te potms vendam.quam mea, quae sis mea; sed talibus argumentis non mul­tum tribuo.

•Fl'idericua Windischmann.