zobacz wymagania edukacyjne

WYMAGANIA

EDUKACYJNE

Spis treści Wymagania edukacyjne z języka polskiego ........................................................................................... 1

Wymagania edukacyjne z matematyki ................................................................................................. 13

Wymagania edukacyjne z fizyki ............................................................................................................ 30

Wymagania edukacyjne z chemii .......................................................................................................... 33

Wymagania edukacyjne z biologii ........................................................................................................ 36

Wymagania edukacyjne z geografii .................................................................................................... 102

Wymagania edukacyjne z historii, historii i społeczeństwa ............................................................. 159

Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie ......................................................................... 162

Wymagania edukacyjne z wiedzy o kulturze ..................................................................................... 167

Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości ................................................................... 170

Wymagania edukacyjne z wychowania fizycznego ........................................................................... 181

Wymagania edukacyjne z języka angielskiego .................................................................................. 188

Wymagania edukacyjne z języka obcego II ........................................................................................ 202

Wymagania edukacyjne z edukacji dla bezpieczeństwa ................................................................... 217

Wymagania edukacyjne z religii ......................................................................................................... 221

1

Wymagania edukacyjne z języka polskiego

1. PRZEDMIOT OCENY

Ocenie podlega: poprawność merytoryczna wypowiedzi ustnej i pisemnej, samodzielność

w rozwiązywaniu zadań i problemów, kreatywność, twórcza postawa ucznia w realizacji

podjętych zadań, jakość, jasność, precyzja, językowa i stylistyczna poprawność

formułowanych myśli, kultura i estetyka wypowiedzi ustnej i pisemnej, aktywność ucznia

podczas lekcji.

2. FORMY OCENIANIA

Przedmiotem sprawdzania i oceniania bieżącego są wiadomości i umiejętności ucznia nabyte

i prezentowane podczas lekcji w formie:

pracy klasowej (rozprawki i pracy analityczno-interpretacyjnej o charakterze

maturalnym),

sprawdzianu z większej partii materiału (działu, epoki),

pracy z tekstem (test sprawdzający umiejętność wykonywania różnych działań na

tekście),

ustnej wypowiedzi ucznia z zakresu trzech ostatnich tematów,

ustnej wypowiedzi o charakterze maturalnym,

kartkówki, przeprowadzonej na początku lub końcu lekcji, sprawdzającej ostatnio

nabyte wiadomości i umiejętności uczniów (z trzech ostatnich tematów),

wypracowania domowego,

pracy w grupach,

dyktanda,

recytacji,

innych form mających na celu sprawdzenie praktycznych umiejętności

polonistycznych uczniów, tj. referatów, streszczeń, wywiadów, interpretacji utworów

literackich bądź ich fragmentów, sprawozdań, recenzji, planów, rozprawek, esejów,

konspektów, charakterystyk, notatek do lekcji, itp.,

niewerbalnych wytworów pracy (np. plakat, prezentacja multimedialna).

3. WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA

Oceny z prac klasowych oraz sprawdzianów/testów z większej partii materiału (działu, epoki)

mają wagę 2. Pozostałe oceny mają wagę 1.

Prace pisemne oceniane są wg skali:

100% pkt celujący 90-99% pkt bardzo dobry 75-89% pkt dobry 55-74% pkt dostateczny 40-54% pkt dopuszczający 0-39% pkt niedostateczny

2

Wymagania

ogólne

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

I. Odbiór

wypowiedzi i

wykorzystanie

zawartych w

nich informacji

rozumi

e teksty o prostej budowie;

dostrz

ega sensy zawarte w powierzchownej warstwie tekstu;

z

pomocą rozpoznaje funkcje tekstu i z pomocą wskazuje środki

językowe służące ich realizacji;

odbieg

a od stosowania kryteriów poprawności językowej;

II. Analiza i

interpretacja

tekstów kultury

nie

zawsze poprawnie stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu

poetyki;

próbuj

e poznać niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych

dziedzin humanistyki;

próbuj

e odczytać rozmaite sensy dzieła;

III. Tworzenie

wypowiedzi buduje

wypowiedzi o niezbyt wysokim stopniu złożoności;

nie

zawsze stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;

próbuj

e zwiększać własną kompetencję językową;

popełn

ia liczne i rażące błędy językowe, stylistyczne, ortograficzne,

interpunkcyjne, które wpływają na komunikatywność wypowiedzi.

3

Wymagania

ogólne

Ocena dostateczna

Uczeń:

I. Odbiór

wypowiedzi i

wykorzystanie

zawartych w

nich informacji

rozumi

e teksty o niezbyt skomplikowanej budowie;

stara

się dostrzegać sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu;

stara

się rozpoznać funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;

zwraca

uwagę na kryteria poprawności językowej;

II. Analiza i

interpretacja

tekstów kultury

stara

się stosować w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki;

w

interpretacji tekstu stara się wykorzystywać wiedzę o kontekstach, w

jakich może być on odczytywany;

stara

się poznać niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych


stara

się odczytać rozmaite sensy dzieła;

stara

się dokonać interpretacji porównawczej;

III. Tworzenie

wypowiedzi stara

się budować wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;

stara

się stosować w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;

zwraca

uwagę na własną kompetencję językową;

popełn

ia liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące (językowe,

stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne).

4

Wymagania

ogólne

Ocena dobra

Uczeń:

I. Odbiór

wypowiedzi i

wykorzystanie

zawartych w

nich informacji

na

ogół rozumie teksty o skomplikowanej budowie;

na

ogół dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu;

na

ogół rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;

na

ogół ma świadomość kryteriów poprawności językowej;

II. Analiza i

interpretacja

tekstów kultury

na

ogół poprawnie stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu

poetyki;

w

interpretacji tekstu na ogół wykorzystuje wiedzę o kontekstach,

w jakich może być on odczytywany;

na

ogół poznaje niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych


na

ogół odczytuje rozmaite sensy dzieła;

na

ogół dokonuje interpretacji porównawczej;

III. Tworzenie

wypowiedzi na

ogół buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;

na

ogół stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;

na

ogół ma świadomość własnej kompetencji językowej,

w wyp

owiedziach pojawiają się drobne usterki językowe, stylistyczne,

ortograficzne, interpunkcyjne.

5

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który w 100% spełnił wymagania na ocenę bardzo dobrą.

Uczeń zna teksty kultury oznaczone w podstawie programowej gwiazdką (także z

gimnazjum) oraz wybrane przez nauczyciela.

Teksty w podstawie programowej oznaczone gwiazdką:

Bogurodzica;

Jan Kochanowski – wybrane fraszki (gimnazjum), pieśni, treny (w tym V, VII, VIII

z gimnazjum) i psalm;

Ignacy Krasicki – wybrane bajki (gimnazjum);

Adam Mickiewicz – Dziady cz. II (gimnazjum), Dziady cz. III, Pan Tadeusz;

Aleksander Fredro – Zemsta (gimnazjum);

Bolesław Prus – Lalka;

Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna: Krzyżacy, Potop lub Quo vadis

(gimnazjum);

Stanisław Wyspiański – Wesele;

Witold Gombrowicz – Ferdydurke;

Bruno Schulz – wybrane opowiadanie.

Znajomość treści lektury jest obowiązkiem ucznia, toteż przed przystąpieniem do omawiania

dzieła przeprowadzany jest test (kartkówka) sprawdzający znajomość treści lektury.

Wymagania

ogólne

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

I. Odbiór

wypowiedzi i

wykorzystanie

zawartych w

nich informacji

rozumi

e teksty o skomplikowanej budowie;

dostrz

ega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu;

rozpoz

naje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;

ma

świadomość kryteriów poprawności językowej;

II. Analiza i

interpretacja

tekstów kultury

stosuje

w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki;

w

interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może

być on odczytywany;

poznaj

e niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych dziedzin

humanistyki;

odczyt

uje rozmaite sensy dzieła;

dokon

uje interpretacji porównawczej;

III. Tworzenie

wypowiedzi buduje

wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;

stosuje

w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;

ma

świadomość własnej kompetencji językowej;

tworzy

wypowiedzi bezbłędne pod względem językowym i stylistycznym, nie

popełnia błędów ortograficznych i interpunkcyjnych.

6

Za nieznajomość treści lektury uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną.

UWAGA

Zgodnie z zasadą kumulatywności wiedzy i umiejętności uczeń spełnia także wymagania

zawarte w podstawie programowej dla I, II i III etapu kształcenia (klas I-III, IV-VI szkoły

podstawowej i gimnazjum).

7

KRYTERIA OCENY ODPOWIEDZI USTNEJ

Ocena Poziom

merytoryczny strukturalny językowy

bardzo dobry

zagadnienie omówione w sposób pełny, pogłębiony

uczeń zna, dobrze rozumie i obszernie przedstawia materiał (fakty, pojęcia, utwory, zagadnienia...) w ścisłym związku z tematem

wykorzystanie kontekstów

samodzielne kojarzenie faktów i informacji, wyciąganie wniosków

ocenianie, wartościowanie

poprawnie budowane argumenty odnoszone do omawianych tekstów kultury

przemyślana kompozycja wypowiedzi

wyraźnie zaznaczony punkt wyjścia i rozwijanie myśli w logiczny, konsekwentny sposób

przejrzystość i czytelność wywodu

zamknięcie wypowiedzi wnioskami

próby nadania wypowiedzi oryginalnej formy, funkcjonalnej wobec tematu

uczeń przestrzega zasad poprawności języka mówionego w zakresie wymowy, fleksji, leksyki, frazeologii i składni

przestrzega zasad etykiety językowej

posługuje się bogatym słownictwem, stosuje terminologię właściwą dla omawianego zagadnienia

dobry

temat omówiony w sposób wyczerpujący, wykorzystane ważne wiadomości

przedstawianie tekstów w sposób problemowy

materiał rzeczowy dobierany trafnie, interpretowany i komentowany prawidłowo

uzasadnianie sądów i stwierdzeń na podstawie utworów literackich i innych tekstów kultury

prezentowane zagadnienia (fakty, teksty, postacie itp.) mają ścisły związek z tematem

w wypowiedzi pojawiają się poprawnie zbudowane argumenty

wypowiedź zorganizowana, z wyraźnie zaznaczonym wstępem (punktem wyjścia, tezą itp.) i uporządkowanym rozwinięciem

widoczne dążenie do porządkowania i scalania informacji

wypowiedź w miarę płynna, komunikatywna

styl poprawny, zgodny z sytuacją komunikacyjną

język na ogół zgodny z normą polszczyzny mówionej (przeważnie poprawny w zakresie wymowy, fleksji, leksyki, frazeologii)

zróżnicowane słownictwo, stosowanie terminologii związanej z zagadnieniem

uczeń stara się przestrzegać etykiety językowej i stosuje środki językowe typowe dla określonej formy wypowiedzi ustnej (np. przemawianie, przekonywanie, zwracanie się do rozmówcy)

stosowanie środków językowych podkreślających własne

8

sądy i opinie

sygnalizowanie przytaczania zdań (opinii, sądów) cudzych

dostateczny uczeń w większości zna, rozumie i przedstawia informacje związane z tematem

prawidłowo lokalizuje utwory i postacie

wyjaśnia terminy i pojęcia w sposób odtwórczy, lecz własnymi słowami

podejmuje próbę interpretowania omawianych tekstów kultury

stara się uzasadniać własne sądy i opinie

stwierdzenia odnosi do konkretnych utworów

popełnia drobne błędy rzeczowe, odchodzi od tematu

wypowiedź krótka, ale zawierająca kluczowe dla zagadnienia informacje

wypowiedź na ogół uporządkowana

uczeń stara się zachować logiczną kolejność przedstawiania wiadomości

styl na ogół poprawny, adekwatny do sytuacji komunikacyjnej; dopuszczalne błędy

niezbyt bogate, ale wystarczające słownictwo

dopuszczalne błędy językowe: składniowe, frazeologiczne

posługiwanie się terminologią niezbędną do omówienia tematu

dopuszczający uczeń przedstawia podstawowe informacje (zagadnienia, utwory, postacie, terminy)

wyjaśnia pojęcia w sposób odtwórczy i niepełny

potrafi przedstawić temat przynajmniej w 50%

dopuszczalne błędy rzeczowe i odchodzenie od tematu

wypowiedź krótka, fragmentaryczna

uczeń przedstawia fakty, postacie, teksty itp. w dowolnej, często przypadkowej kolejności, jednak w sposób niezakłócający zrozumiałości wypowiedzi

uczeń stara się mówić polszczyzną oficjalną

stara się zachować styl adekwatny do sytuacji komunikacyjnej

dopuszczalne błędy językowe w stopniu niezakłócającym komunikatywności wypowiedzi

słownictwo ubogie

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który w 100% spełnił wymagania na ocenę bardzo dobrą.

9

KRYTERIA OCENY ROZPRAWKI PROBLEMOWEJ (POZIOM

PODSTAWOWY)

A Sformułowanie

stanowiska

wobec

problemu

podanego

w poleceniu

B Uzasadnienie

stanowiska C Poprawność

rzeczowa D Zamysł

kompozycyjny E Spójność

lokalna F Styl tekstu G Poprawność

językowa H Poprawność

zapisu

6 Stanowisko jest

adekwatne

do problemu

podanego

w poleceniu

18 Uzasadnienie

trafne,

szerokie

i pogłębione

4 Brak

błędów rzeczowych

6 Kompozycja

funkcjonalna

2 Pełna

spójność wypowiedzi

lub

nieznaczne

zaburzenia

spójności

4 Styl

stosowny

6 Brak błędów

lub nieliczne

błędy

nierażące

4 Zapis

w pełni

poprawny

lub nieliczne

błędy

nierażące 12 Uzasadnienie

trafne

i szerokie

3 Stanowisko jest

częściowo

adekwatne

do problemu

podanego

w poleceniu

8 Uzasadnienie

trafne, ale wąskie

2 Nie więcej

niż jeden

błąd

rzeczowy

3 Zaburzenia

funkcjonalności kompozycji

1 Znaczne

zaburzenia

spójności

2 Styl

częściowo

stosowny

3 Liczne błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące

2 Liczne

błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące 4 Uzasadnienie

częściowe

0 Stanowisko jest

nieadekwatne

lub brak

stanowiska

0 Brak

uzasadnienia

stanowiska

0 Błędy

rzeczowe

0 Brak zamysłu

kompozycyjnego

0 Wypowiedź

niespójna

0 Styl

niestosowny

0 Liczne błędy

rażące

0 Liczne

błędy rażące

KRYTERIA OCENY INTERPRETACJI UTWORU POETYCKIEGO (POZIOM PODSTAWOWY)

A Koncepcja

interpretacyjna

B Uzasadnienie

tezy

interpretacyjnej

C Poprawność

rzeczowa D Zamysł




zapisu

9 Koncepcja

niesprzeczna

z utworem,

spójna

i obejmująca

sensy

niedosłowne

15 Uzasadnienie

trafne

i pogłębione

4 Brak

błędów

rzeczowych

6 Kompozycja

funkcjonalna

2 Pełna

spójność

wypowiedzi

lub

nieznaczne

zaburzenia

spójności

4 Styl

stosowny

6 Brak

błędów

lub nieliczne

błędy

nierażące

4 Zapis

w pełni

poprawny

lub nieliczne

błędy

nierażące

6 Koncepcja

niesprzeczna

z utworem, ale niespójna

i/lub obejmująca

w większości

znaczenia

dosłowne

10 Uzasadnienie

trafne, ale

niepogłębione

2 Nie więcej

niż jeden

błąd rzeczowy

3 Zaburzenia

funkcjonalności

kompozycji

1 Znaczne

zaburzenia

spójności

2 Styl

częściowo

stosowny

3 Liczne błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące

2 Liczne

błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące

3 Koncepcja częściowo

sprzeczna

z utworem

5 Uzasadnienie

częściowo

trafne

0 Brak koncepcji

lub koncepcja

całkowicie

sprzeczna

z utworem

0 Brak trafnych

argumentów

uzasadniających

interpretację

0 Błędy

rzeczowe

0 Brak zamysłu kompozycyjnego

0 Wypowiedź

niespójna

0 Styl

niestosowny

0 Liczne błędy

rażące

0 Liczne

błędy rażące

UWAGA Jeśli w kategorii A praca uzyska 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w

pozostałych kategoriach. Jeśli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B – 0

punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli praca składa

się z mniej niż 250 słów, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach A, B i C.

Pojawienie się rzeczowego błędu kardynalnego dyskwalifikuje pracę – zdający otrzymuje

0 punktów.

10

KRYTERIA OCENY WYPOWIEDZI ARGUMENTACYJNEJ (POZIOM

ROZSZERZONY)

A Określenie

problemu B Sformułowanie

stanowiska

wobec

rozwiązania

przyjętego

przez autora

tekstu

C Poprawność

rzeczowa D Zamysł




zapisu

9 Określenie

problemu zgodne

z tekstem i pełne

9 Stanowisko

adekwatne do

tekstu i pełne

2 Brak

błędów

rzeczowych

6 Kompozycja

funkcjonalna

2 Pełna

spójność

wypowiedzi

lub

nieznaczne

zaburzenia

spójności

4 Styl

stosowny

4 Brak

błędów

lub nieliczne

błędy

nierażące

4 Zapis

w pełni

poprawny

lub nieliczne

błędy

nierażące

6 Określenie

problemu zgodne

z tekstem, ale

niepełne

6 Stanowisko

adekwatne do

tekstu, ale

niepełne

3 Zaburzenia

funkcjonalności

kompozycji

1 Znaczne

zaburzenia

spójności

2 Styl

częściowo

stosowny

2 Liczne błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące

2 Liczne

błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące 3 Określenie

problemu

częściowo zgodne

z tekstem

3 Stanowisko

częściowo

adekwatne do

tekstu

0 Brak określenia

problemu lub problem

niezgodny z

tekstem

0 Brak

stanowiska lub stanowisko

nieadekwatne

do tekstu

0 Jeden błąd

rzeczowy

lub więcej

błędów

rzeczowych

0 Brak zamysłu

kompozycyjnego

0 Wypowiedź

niespójna

0 Styl

niestosowny

0 Liczne błędy

rażące

0 Liczne

błędy rażące

KRYTERIA OCENY INTERPRETACJI PORÓWNAWCZEJ (POZIOM

ROZSZERZONY)

A Koncepcja

porównywania

utworów

B Uzasadnienie

tezy

interpretacyjne

j

C Poprawność

rzeczowa D Zamysł




zapisu

6 Koncepcja

niesprzeczna

z utworami i

spójna

12 Uzasadnienie

trafne,

pogłębione

2 Brak

błędów

rzeczowych

6 Kompozycja

funkcjonalna

2 Pełna

spójność

wypowiedzi

lub

nieznaczne

zaburzenia

spójności

4 Styl

stosowny

4 Brak

błędów

lub nieliczne

błędy

nierażące

4 Zapis

w pełni

poprawny

lub nieliczne

błędy

nierażące

4 Koncepcja

niesprzeczna

z utworami i

częściowo spójna

8 Uzasadnienie

trafne, ale

niepogłębione

3 Zaburzenia

funkcjonalności kompozycji

1 Znaczne

zaburzenia

spójności

2 Styl

częściowo

stosowny

2 Liczne błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące

2 Liczne

błędy

nierażące

lub nieliczne

błędy rażące 2 Koncepcja

częściowo

sprzeczna

z utworami

4 Uzasadnienie

częściowo

trafne

0 Koncepcja

sprzeczna z

utworami lub

brak koncepcji

0 Brak trafnych

argumentów

uzasadniających

interpretację porównawczą

0 Jeden błąd

rzeczowy

lub więcej

błędów rzeczowych

0 Brak zamysłu kompozycyjnego

0 Wypowiedź

niespójna

0 Styl

niestosowny

0 Liczne błędy

rażące

0 Liczne

błędy rażące

UWAGA Jeśli w kategorii A praca uzyska 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w

pozostałych kategoriach. Jeśli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B – 0

punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli praca składa

się z mniej niż 300 słów, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach A, B i C.

Pojawienie się rzeczowego błędu kardynalnego dyskwalifikuje pracę – zdający otrzymuje 0

punktów.

11

4. SYSTEMATYCZNOŚĆ OCENIANIA

Każdy uczeń powinien w ciągu semestru otrzymać co najmniej jedną ocenę za:

wypowiedź ustną,

sprawdzian/test,

pracę klasową,

zadanie domowe (w tym m.in. za wypracowanie),

inną formę pracy (w tym m.in. za aktywność).

5. KONTROLA WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI

Sposoby powiadamiania uczniów o terminach kontroli wiadomości i umiejętności oraz

o zakresie materiału przewidzianego do kontroli:

praca klasowa, sprawdzian/test – termin i zakres powinny być zapowiedziane co

najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem,

kartkówka lub bieżąca odpowiedź (materiał z trzech ostatnich tematów) nie wymaga

uprzedzenia uczniów,

odpowiedź ustna z większej partii materiału powinna być zapowiedziana co najmniej

na tydzień przed terminem jej przeprowadzenia i poprzedzona podaniem zakresu

materiału, który ma przygotować uczeń,

wypracowanie domowe uczeń realizuje w ciągu jednego tygodnia (w wyjątkowych

przypadkach nauczyciel może przedłużyć ten termin),

recytację, inscenizację poprzedza minimum (w zależności od trudności i długości

tekstu) tygodniowy okres na ich przygotowanie,

inne formy – terminy i zakres materiału uzależnione są od ich stopnia trudności;

nauczyciel ustala je w porozumieniu z uczniami.

UWAGA

Nie wyznacza się terminu przeprowadzania jakiejkolwiek formy kontroli wiadomości

i umiejętności ucznia na pierwszy dzień po przerwie świątecznej lub feriach. Ze względu na

specyfikę przedmiotu można ustalić na ten czas termin omówienia lektury.

6. ZASADY POPRAWIANIA OCEN

Uczeń ma prawo poprawić ocenę niedostateczną uzyskaną ze sprawdzianu/testu lub pracy

klasowej, jednak w terminie nie dłuższym niż dwa tygodnie. Termin poprawy wyznacza

nauczyciel. Uczeń nieobecny na sprawdzianie/teście lub pracy klasowej zalicza pisemnie

dany zakres materiału w terminie wyznaczonym przez nauczyciela, jednak nie dłuższym niż

dwa tygodnie. W przypadku dłuższej nieobecności usprawiedliwionej wszystkie terminy

dotyczące poprawy, zaliczeń prac pisemnych będą ustalane indywidualnie z nauczycielem.

Uczeń ma możliwość poprawienia oceny niedostatecznej uzyskanej za wypowiedź ustną

(kartkówkę) pod warunkiem, że uczyni to w terminie jednego tygodnia; forma poprawy

uzależniona jest od decyzji nauczyciela. Uczeń nie ma możliwości poprawienia oceny z

pisemnej pracy domowej. Oceny uzyskane za: recytację, wygłoszenie referatu, pracę na lekcji

itp. nie podlegają poprawie. Uzyskane oceny pozytywne nie podlegają poprawie.

7. OCENY KLASYFIKACYJNE

Ocena klasyfikacyjna (śródroczna i roczna) powinna odzwierciedlać stopień opanowania

wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach edukacyjnych oraz wkład pracy,

zaangażowanie i systematyczność ucznia w ich przyswojenie. Oceny klasyfikacyjne stanowią

średnią ważoną wszystkich ocen cząstkowych.

12

Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r.

w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy

oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 83,

poz. 562, z późn. zm.) laureaci i finaliści Olimpiady Literatury i Języka Polskiego są

zwolnieni z egzaminu maturalnego z języka polskiego, a zwolnienie jest równoznaczne z

otrzymaniem oceny najwyższej (§ 60, ust. 1 i 5); ponadto otrzymują z danych zajęć

edukacyjnych celującą roczną ocenę klasyfikacyjną (§ 20, ust. 7).

8. POSTANOWIENIA KOŃCOWE

1) Obowiązkiem każdego ucznia jest przygotowanie się do lekcji.

2) Uczeń ma prawo do nieprzygotowania się do lekcji dwa razy w semestrze, ale za każdym

razem zgłasza ten fakt nauczycielowi tuż po rozpoczęciu lekcji.

3) Za nieznajomość treści lektury uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną.

4) Uczeń ma obowiązek prowadzić zeszyt przedmiotowy.

5) Braki w zeszycie oraz wszelkie zaległości spowodowane nieobecnością ucznia w szkole

powinny być uzupełniane na bieżąco.

6) Jeżeli podczas pisemnej formy sprawdzania wiadomości i umiejętności uczeń pracuje

niesamodzielnie (korzysta z pomocy innych uczniów, zeszytu lub innych materiałów),

otrzymuje ocenę niedostateczną.

7) Uczeń uczestniczący w Olimpiadzie Literatury i Języka Polskiego lub w konkursach

przedmiotowych na szczeblu co najmniej wojewódzkim otrzymuje cząstkową ocenę

celującą.

13

Wymagania edukacyjne z matematyki Zakres podstawowy i rozszerzony

Wyróżnione zostały następujące wymagania programowe: konieczne (K), podstawowe (P),

rozszerzające (R), dopełniające (D) i wykraczające poza program nauczania (W).

Wymagania konieczne (K) dotyczą zagadnień elementarnych, stanowiących swego

rodzaju podstawę, zatem powinny być opanowane przez każdego ucznia.

Wymagania podstawowe (P) zawierają wymagania z poziomu (K) wzbogacone

o typowe problemy o niewielkim stopniu trudności.

Wymagania rozszerzające (R), zawierające wymagania z poziomów (K) i (P), dotyczą

zagadnień bardziej złożonych i nieco trudniejszych.

Wymagania dopełniające (D), zawierające wymagania z poziomów (K), (P) i (R),

dotyczą zagadnień problemowych, trudniejszych, wymagających umiejętności

przetwarzania przyswojonych informacji.

Wymagania wykraczające (W) dotyczą zagadnień trudnych, oryginalnych,

wykraczających poza obowiązkowy program nauczania.

Poniżej przedstawiony został podział wymagań na poszczególne oceny szkolne:

ocena dopuszczająca – wymagania na poziomie (K)

ocena dostateczna – wymagania na poziomie (K) i (P)

ocena dobra – wymagania na poziomie (K), (P) i (R)

ocena bardzo dobra – wymagania na poziomie (K), (P), (R) i (D)

ocena celująca – wymagania na poziomie (K), (P), (R), (D) i (W)

14

1. LICZBY RZECZYWISTE Poziom (K) lub (P)

Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:

podaje przykłady liczb: naturalnych, całkowitych, wymiernych, niewymiernych, pierwszych

i złożonych oraz przyporządkowuje liczbę do odpowiedniego zbioru liczb

rozkłada liczby naturalne na czynniki pierwsze

stosuje cechy podzielności liczb

rozróżnia liczby pierwsze i liczby złożone

znajduje największy wspólny dzielnik i najmniejszą wspólną wielokrotność liczb

porównuje liczby wymierne

podaje przykład liczby wymiernej zawartej między dwiema danymi liczbami oraz przykłady liczb

niewymiernych

zaznacza na osi liczbowej daną liczbę wymierną

przedstawia liczby wymierne w różnych postaciach

wyznacza przybliżenia dziesiętne danej liczby rzeczywistej z zadaną dokładnością (również przy użyciu

kalkulatora) oraz określa, czy dane przybliżenie jest przybliżeniem z nadmiarem, czy

z niedomiarem

wykonuje proste działania w zbiorach liczb: całkowitych, wymiernych i rzeczywistych

oblicza wartość pierwiastka dowolnego stopnia z liczby nieujemnej oraz wartość pierwiastka

nieparzystego stopnia z liczby rzeczywistej

wyłącza czynnik przed znak pierwiastka

włącza czynnik pod znak pierwiastka

wykonuje działania na pierwiastkach tego samego stopnia, stosując odpowiednie twierdzenia

usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu a

1

przekształca i oblicza wartości wyrażeń zawierających pierwiastki kwadratowe, stosując wzory

skróconego mnożenia

wykonuje proste działania na potęgach o wykładnikach całkowitych

przedstawia liczbę w notacji wykładniczej

oblicza procent danej liczby

oblicza, jakim procentem jednej liczby jest druga liczba

wyznacza liczbę, gdy dany jest jej procent

posługuje się procentami w rozwiązywaniu prostych zadań praktycznych

odczytuje prawidłowo informacje przedstawione na diagramach

wykonuje działania na wyrażeniach algebraicznych (w tym: stosuje wzory skróconego mnożenia

dotyczące drugiej potęgi)

Poziom (R) lub (D)

Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:

stosuje ogólny zapis liczb naturalnych: parzystych, nieparzystych, podzielnych przez 3 itp.

wykorzystuje dzielenie z resztą do przedstawienia liczby naturalnej w postaci a ∙ k + r

konstruuje odcinki o długościach niewymiernych

usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu dcb

a

wykonuje działania łączne na liczbach rzeczywistych

zamienia ułamek dziesiętny okresowy na ułamek zwykły

porównuje pierwiastki bez użycia kalkulatora

wykonuje działania łączne na potęgach o wykładnikach całkowitych

wyprowadza i stosuje wzory skróconego mnożenia 3ba , 33 ba

oblicza, o ile procent jedna liczba jest większa (mniejsza) od drugiej

rozwiązuje złożone zadania tekstowe, wykorzystując obliczenia procentowe

ocenia dokładność zastosowanego przybliżenia

15

Poziom (W)

Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:

przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących podzielności liczb

dowodzi niewymierności niektórych liczb, np. , – 1

uzasadnia prawa działań na potęgach o wykładnikach naturalnych (całkowitych)

przeprowadza dowód nie wprost

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące liczb rzeczywistych

2. JĘZYK MATEMATYKI Poziom (K) lub (P)


posługuje się pojęciami: zbiór, podzbiór, zbiór skończony, zbiór nieskończony

opisuje symbolicznie dane zbiory

wyznacza iloczyn, sumę oraz różnicę danych zbiorów

zaznacza na osi liczbowej przedziały liczbowe

wyznacza iloczyn, sumę i różnicę przedziałów liczbowych

rozwiązuje proste nierówności liniowe

zaznacza na osi liczbowej zbiór rozwiązań nierówności liniowej

zapisuje zbiory w postaci przedziałów liczbowych, np. 1,414: xxRxA

oblicza wartość bezwzględną liczby rzeczywistej

stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej liczby do rozwiązywania elementarnych

równań i nierówności typu axax ,

wyznacza błąd bezwzględny oraz błąd względny przybliżenia

stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej liczby do rozwiązywania równań

i nierówności typu 332 x , 14 x

Poziom (R) lub (D)


zaznacza na osi liczbowej zbiory liczb spełniających układ nierówności liniowych z jedną niewiadomą

wykonuje złożone działania na przedziałach liczbowych

rozwiązuje nierówności liniowe

przekształca wyrażenia algebraiczne, korzystając z własności wartości bezwzględnej

wyznacza przedziały liczbowe określone za pomocą wartości bezwzględnej

wykorzystuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania równań i nierówności

z wartością bezwzględną

Poziom (W)


formułuje i uzasadnia hipotezy dotyczące praw działań na zbiorach

stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej do przedstawienia w układzie współrzędnych

zbiorów opisanych kilkoma warunkami

uzasadnia własności wartości bezwzględnej

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące zbiorów i własności wartości

bezwzględnej

3. FUNKCJA LINIOWA Poziom (K) lub (P)


rozpoznaje funkcję liniową na podstawie wzoru lub wykresu

podaje przykłady funkcji liniowych opisujących sytuacje z życia codziennego

rysuje wykres funkcji liniowej danej wzorem

oblicza wartość funkcji liniowej dla danego argumentu i odwrotnie

wyznacza miejsce zerowe funkcji liniowej

interpretuje współczynniki ze wzoru funkcji liniowej

wyznacza algebraicznie oraz odczytuje z wykresu funkcji liniowej zbiór argumentów, dla których

funkcja przyjmuje wartości dodatnie (ujemne)

odczytuje z wykresu funkcji liniowej jej własności: dziedzinę, zbiór wartości, miejsce zerowe,

16

monotoniczność

wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dane dwa punkty

wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykresem jest dana prosta

wyznacza współrzędne punktów przecięcia wykresu funkcji liniowej z osiami układu współrzędnych

sprawdza algebraicznie i graficznie, czy dany punkt należy do wykresu funkcji liniowej

przekształca równanie ogólne prostej do postaci kierunkowej i odwrotnie

sprawdza, czy dane trzy punkty są współliniowe

stosuje warunek równoległości i prostopadłości prostych

wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dany punkt i jest równoległy do

wykresu danej funkcji liniowej

wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dany punkt i jest prostopadły do

wykresu danej funkcji liniowej

rozstrzyga, czy dany układ dwóch równań liniowych jest oznaczony, nieoznaczony czy sprzeczny

rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi metodą podstawiania i metodą

przeciwnych współczynników

określa liczbę rozwiązań układu równań liniowych, korzystając z jego interpretacji geometrycznej

rozwiązuje graficznie układy nierówności liniowych z dwiema niewiadomymi

Poziom (R) lub (D)


sprawdza, dla jakich wartości parametru funkcja liniowa jest rosnąca, malejąca, stała

rysuje wykres funkcji przedziałami liniowej i omawia jej własności

oblicza pole figury ograniczonej wykresami funkcji liniowych oraz osiami układu współrzędnych

uzasadnia na podstawie definicji monotoniczność funkcji liniowej

sprawdza, dla jakich wartości parametru dwie proste są równoległe, prostopadłe

znajduje współrzędne wierzchołków wielokąta, gdy dane są równania prostych zawierających jego boki

rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do układów równań liniowych z dwiema niewiadomymi

opisuje za pomocą układu nierówności liniowych zbiór punktów przedstawionych w układzie

współrzędnych

rozwiązuje algebraicznie układ trzech równań liniowych z trzema niewiadomymi

Poziom (W)


określa własności funkcji liniowej w zależności od wartości parametrów występujących w jej wzorze

wykorzystuje własności funkcji liniowej w zadaniach dotyczących wielokątów w układzie

współrzędnych

rozwiązuje graficznie układ równań, w którym występuje wartość bezwzględna

rozwiązuje układy równań liniowych z parametrem

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji liniowej

4. FUNKCJE Poziom (K) lub (P)


rozpoznaje przyporządkowania będące funkcjami

określa funkcję różnymi sposobami (wzorem, tabelą, wykresem, opisem słownym)

poprawnie stosuje pojęcia związane z pojęciem funkcji: dziedzina, zbiór wartości, argument, wartość

i wykres funkcji

odczytuje z wykresu dziedzinę, zbiór wartości, miejsca zerowe, najmniejszą i największą wartość

funkcji

wyznacza dziedzinę funkcji określonej tabelką lub opisem słownym

wyznacza dziedzinę funkcji danej wzorem, wymagającym jednego założenia

oblicza miejsca zerowe funkcji danej wzorem (w prostych przykładach)

oblicza wartość funkcji dla różnych argumentów na podstawie wzoru funkcji

oblicza argument odpowiadający podanej wartości funkcji

sprawdza algebraicznie położenie punktu o danych współrzędnych względem wykresu funkcji danej

wzorem

wyznacza współrzędne punktów przecięcia wykresu funkcji danej wzorem z osiami układu

współrzędnych

rysuje w prostych przypadkach wykres funkcji danej wzorem

sporządza wykresy funkcji: )( pxfy , qxfy )( , qpxfy )( , , x)f(y na

podstawie danego wykresu funkcji )(xfy

17

sporządza wykresy funkcji: xfy , xfy , mając dany wykres funkcji xfy

odczytuje z wykresu wartość funkcji dla danego argumentu oraz argument dla danej wartości funkcji

na podstawie wykresu funkcji określa argumenty, dla których funkcja przyjmuje wartości dodatnie,

ujemne

określa na podstawie wykresu przedziały monotoniczności funkcji

wskazuje wykresy funkcji rosnących, malejących i stałych wśród różnych wykresów

stosuje funkcje i ich własności w prostych sytuacjach praktycznych

Poziom (R) lub (D)


rozpoznaje i opisuje zależności funkcyjne w otaczającej nas rzeczywistości

przedstawia daną funkcję na różne sposoby

określa dziedzinę oraz wyznacza miejsca zerowe funkcji danej wzorem, który wymaga kilku założeń

na podstawie definicji bada monotoniczność funkcji danej wzorem

na podstawie wykresu funkcji określa liczbę rozwiązań równania f(x) = m w zależności od wartości

parametru m

na podstawie wykresu funkcji odczytuje zbiory rozwiązań nierówności:

mxfmxfmxfmxf )(,)(,)(,)( dla ustalonej wartości parametru m

odczytuje z wykresów funkcji rozwiązania równań i nierówności typu: f(x) = g(x), f(x)<g(x), f(x)>g(x)

szkicuje wykres funkcji spełniającej podane warunki

szkicuje wykres funkcji będący efektem wykonania kilku operacji, mając dany wykres funkcji

xfy

Poziom (W)


uzasadnia, że funkcja x

xf1

nie jest monotoniczna w swojej dziedzinie

wykorzystuje inne własności funkcji (np. parzystość)

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji

5. FUNKCJA KWADRATOWA Poziom (K) lub (P)


rysuje wykres funkcji 2)( axxf i podaje jej własności

sprawdza algebraicznie, czy dany punkt należy do wykresu danej funkcji kwadratowej

rysuje wykres funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej i podaje jej własności

ustala wzór funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej na podstawie informacji o przesunięciach

wykresu

przekształca wzór funkcji kwadratowej z postaci kanonicznej do postaci ogólnej i odwrotnie

oblicza współrzędne wierzchołka paraboli

znajduje brakujące współczynniki funkcji kwadratowej, znając współrzędne punktów należących do jej

wykresu

rozwiązuje równania kwadratowe niepełne metodą rozkładu na czynniki oraz stosując wzory

skróconego mnożenia

wyznacza algebraicznie współrzędne punktów przecięcia paraboli z osiami układu współrzędnych

określa liczbę pierwiastków równania kwadratowego w zależności od znaku wyróżnika

rozwiązuje równania kwadratowe, stosując wzory na pierwiastki

sprowadza funkcję kwadratową do postaci iloczynowej, o ile można ją w tej postaci zapisać

odczytuje miejsca zerowe funkcji kwadratowej z jej postaci iloczynowej

rozwiązuje nierówności kwadratowe

wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji kwadratowej w podanym przedziale

stosuje wzory Viète’a do wyznaczania sumy i iloczynu pierwiastków równania kwadratowego oraz do

określania znaków pierwiastków trójmianu kwadratowego bez wyznaczania ich wartości, przy czym

sprawdza najpierw ich istnienie

rysuje wykres funkcji y = |f(x)|, gdy dany jest wykres funkcji kwadratowej y = f(x)

rozwiązuje proste równania i nierówności kwadratowe z parametrem

Poziom (R) lub (D)

18


na podstawie wykresu określa liczbę rozwiązań równania f(x) = m w zależności od parametru m, gdzie

y = f(x) jest funkcją kwadratową

rozwiązuje równania dwukwadratowe oraz inne równania sprowadzalne do równań kwadratowych

przez podstawienie niewiadomej pomocniczej

rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do wyznaczania wartości najmniejszej i największej funkcji

kwadratowej

rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do równań lub nierówności kwadratowych

znajduje iloczyn, sumę i różnicę zbiorów rozwiązań nierówności kwadratowych

stosuje wzory Viète’a do obliczania wartości wyrażeń zawierających sumę i iloczyn pierwiastków

trójmianu kwadratowego, np. 22

21

11

xx

rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe z parametrem o wyższym stopniu trudności

Poziom (W)


przekształca na ogólnych danych wzór funkcji kwadratowej z postaci ogólnej do postaci kanonicznej

wyprowadza wzory na współrzędne wierzchołka paraboli

wyprowadza wzory na pierwiastki równania kwadratowego

zaznacza w układzie współrzędnych obszar opisany układem nierówności

wyprowadza wzory Viète’a

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji kwadratowej

6. PLANIMETRIA Poziom (K) lub (P)


rozróżnia trójkąty: ostrokątne, prostokątne, rozwartokątne

stosuje twierdzenie o sumie miar kątów w trójkącie

sprawdza, czy z trzech odcinków o danych długościach można zbudować trójkąt

uzasadnia przystawanie trójkątów, wykorzystując cechy przystawania

wykorzystuje cechy przystawania trójkątów do rozwiązywania prostych zadań

uzasadnia podobieństwo trójkątów, wykorzystując cechy podobieństwa

zapisuje proporcje boków w trójkątach podobnych

wykorzystuje podobieństwo trójkątów do rozwiązywania elementarnych zadań

sprawdza, czy dane figury są podobne

oblicza długości boków figur podobnych

posługuje się pojęciem skali do obliczania odległości i powierzchni przedstawionych za pomocą planu

lub mapy

stosuje w zadaniach twierdzenie o stosunku pól figur podobnych

wskazuje w wielokątach odcinki proporcjonalne

rozwiązuje proste zadania, wykorzystując twierdzenie Talesa

stosuje twierdzenie Pitagorasa

wykorzystuje wzory na przekątną kwadratu i wysokość trójkąta równobocznego

oblicza wartości funkcji trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie prostokątnym, gdy dane są boki

tego trójkąta

rozwiązuje trójkąty prostokątne

stosuje w zadaniach wzór na pole trójkąta: ahP2

1 oraz wzór na pole trójkąta równobocznego

o boku a: 4

32aP

podaje wartości funkcji trygonometrycznych kątów 30º, 45º, 60º

odczytuje z tablic wartości funkcji trygonometrycznych danego kąta ostrego

znajduje w tablicach kąt ostry, gdy zna wartość jego funkcji trygonometrycznej

oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, mając dany sinus lub cosinus kąta

rozróżnia czworokąty: kwadrat, prostokąt, romb, równoległobok, trapez oraz zna ich własności

wykorzystuje w zadaniach wzory na pola czworokątów

wykorzystuje funkcje trygonometryczne do obliczania obwodów i pól podstawowych figur płaskich

Poziom (R) lub (D)

19


przeprowadza dowód twierdzenia o sumie miar kątów w trójkącie

stosuje cechy przystawania trójkątów do rozwiązywania trudniejszych zadań geometrycznych

wykorzystuje podobieństwo trójkątów do rozwiązywania praktycznych problemów

wyprowadza wzór na jedynkę trygonometryczną oraz pozostałe związki między funkcjami

trygonometrycznymi tego samego kąta

przekształca wyrażenia trygonometryczne, stosując związki między funkcjami trygonometrycznymi

tego samego kąta

oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, mając dany tangens lub cotangens kąta

stosuje podczas rozwiązywania zadań wzór na pole trójkąta sin2

1abP

Poziom (W)


przeprowadza dowód twierdzenia Talesa

przeprowadza dowód twierdzenia Pitagorasa

stosuje twierdzenia o związkach miarowych podczas rozwiązywania zadań, które wymagają

przeprowadzenia dowodu

rozwiązuje zadania wymagające uzasadnienia i dowodzenia z zastosowaniem twierdzenia Talesa

i twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Talesa

stosuje własności podobieństwa figur podczas rozwiązywania zadań problemowych oraz zadań

wymagających przeprowadzenia dowodu

stosuje własności czworokątów podczas rozwiązywania zadań, które wymagają przeprowadzenia

dowodu

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące przystawania i podobieństw figur oraz

związków miarowych z zastosowaniem trygonometrii

7. GEOMETRIA ANALITYCZNA Poziom (K) lub (P)


oblicza odległość punktów w układzie współrzędnych

wyznacza współrzędne środka odcinka, mając dane współrzędne jego końców

oblicza odległość punktu od prostej

wyznacza środek i promień okręgu, mając jego równanie

opisuje równaniem okrąg o danym środku i przechodzący przez dany punkt

określa, ile punktów wspólnych mają prosta i okrąg przy danych warunkach

oblicza pole figury stosując zależności między okręgami stycznymi w prostych przypadkach

określa, ile punktów wspólnych mają prosta i okrąg przy danych warunkach

opisuje koło w układzie współrzędnych

sprawdza, czy punkt należy do danego okręgu (koła)

podaje, w prostych przypadkach, geometryczną interpretację rozwiązania układu nierówności stopnia

drugiego

sprawdza, czy wektory mają ten sam kierunek i zwrot

wykonuje działania na wektorach

stosuje działania na wektorach do badania współliniowości punktów

stosuje działania na wektorach do podziału odcinka

wyznacza współrzędne punktów w danej jednokładności

wyznacza współrzędne punktów w danej symetrii osiowej lub środkowej

rozpoznaje figury osiowosymetryczne i środkowosymetryczne

Poziom (R) lub (D)


stosuje własności stycznej do okręgu do rozwiązywania zadań

stosuje wzory na odległość między punktami i środek odcinka do rozwiązywania zadań dotyczących

równoległoboków

sprawdza, czy dane równanie jest równaniem okręgu

wyznacza wartość parametru tak, aby równanie opisywało okrąg

stosuje równanie okręgu w zadaniach

stosuje układy równań drugiego stopnia do rozwiązywania zadań z geometrii analitycznej

stosuje działania na wektorach oraz ich interpretację geometryczną w zadaniach

opisuje układem nierówności przedstawiony podzbiór płaszczyzny

stosuje własności jednokładności w zadaniach

20

Poziom (W)


wyprowadza wzór na odległość punktu od prostej

wykorzystuje działania na wektorach do dowodzenia twierdzeń

rozwiązuje zadania z geometrii analitycznej o znacznym stopniu trudności

8. WIELOMIANY Poziom (K) lub (P)


podaje przykłady wielomianów, określa ich stopień i podaje wartości ich współczynników

zapisuje wielomian w sposób uporządkowany

oblicza wartość wielomianu dla danego argumentu; sprawdza, czy dany punkt należy do wykresu

danego wielomianu

wyznacza sumę, różnicę, iloczyn wielomianów i określa ich stopień

szkicuje wykres wielomianu będącego sumą jednomianów stopnia pierwszego i drugiego

określa stopień iloczynu wielomianów bez wykonywania mnożenia

podaje współczynnik przy najwyższej potędze oraz wyraz wolny iloczynu wielomianów, bez

wykonywania mnożenia wielomianów

oblicza wartość wielomianu dwóch (trzech) zmiennych dla danych argumentów

stosuje wzory na kwadrat i sześcian sumy i różnicy oraz wzór na różnicę kwadratów do wykonywania

działań na wielomianach oraz do rozkładu wielomianu na czynniki

stosuje wzory na sumę i różnicę sześcianów

rozkłada wielomian na czynniki, stosując metodę grupowania wyrazów i wyłączania wspólnego

czynnika poza nawias

dzieli wielomian przez dwumian ax

sprawdza poprawność wykonanego dzielenia

zapisuje wielomian w postaci rxqxpxw )()()(

sprawdza podzielność wielomianu przez dwumian ax bez wykonywania dzielenia

określa, które liczby mogą być pierwiastkami całkowitymi lub wymiernymi wielomianu

sprawdza, czy dana liczba jest pierwiastkiem wielomianu i wyznacza pozostałe pierwiastki

wyznacza pierwiastki wielomianu i podaje ich krotność, mając dany wielomian w postaci iloczynowej

znając stopień wielomianu i jego pierwiastek, bada, czy wielomian ma inne pierwiastki oraz określa ich

krotność

rozwiązuje proste równania wielomianowe

wyznacza punkty przecięcia się wykresu wielomianu i prostej

szkicuje wykres wielomianu, mając daną jego postać iloczynową

dobiera wzór wielomianu do szkicu wykresu

rozwiązuje nierówności wielomianowe, korzystając ze szkicu wykresu lub wykorzystując postać

iloczynową wielomianu

opisuje wielomianem zależności dane w zadaniu i wyznacza jego dziedzinę

Poziom (R) lub (D)


wyznacza współczynniki wielomianu, mając dane warunki

stosuje wielomiany wielu zmiennych w zadaniach różnych typów

stosuje wzór: 1...11 1 nn aaa

rozkłada wielomian na czynniki możliwie najniższego stopnia

stosuje rozkład wielomianu na czynniki w zadaniach różnych typów

analizuje i stosuje metodę podaną w przykładzie, aby rozłożyć dany wielomian na czynniki

sprawdza podzielność wielomianu przez wielomian ))(( qxpx bez wykonywania dzielenia

wyznacza iloraz danych wielomianów

wyznacza resztę z dzielenia wielomianu, mając określone warunki

porównuje wielomiany

rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące pierwiastków wielokrotnych

rozwiązuje równania i nierówności wielomianowe

szkicuje wykres wielomianu, wyznaczając jego pierwiastki

stosuje nierówności wielomianowe do wyznaczenia dziedziny funkcji zapisanej za pomocą pierwiastka

wykonuje działania na zbiorach określonych nierównościami wielomianowymi

rozwiązuje zadania z parametrem

21

opisuje za pomocą wielomianu objętość lub pole powierzchni bryły oraz określa dziedzinę powstałej

w ten sposób funkcji

Poziom (W)


rozwiązuje zadania z parametrem, o podwyższonym stopniu trudności, dotyczące wyznaczania reszty

z dzielenia wielomianu przez np. wielomian stopnia drugiego

stosuje równania i nierówności wielomianowe do rozwiązywania zadań praktycznych

przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących wielomianów, np. twierdzenia Bézouta, twierdzenia

o pierwiastkach całkowitych i wymiernych wielomianów

stosuje schemat Hornera przy dzieleniu wielomianów

9. FUNKCJE WYMIERNE Poziom (K) lub (P)


wskazuje wielkości odwrotnie proporcjonalne i stosuje taką zależność do rozwiązywania prostych

zadań

wyznacza współczynnik proporcjonalności

podaje wzór proporcjonalności odwrotnej, znając współrzędne punktu należącego do wykresu

szkicuje wykres funkcji x

axf )( (w prostych przypadkach także w podanym zbiorze), gdzie 0a

i podaje jej własności (dziedzinę, zbiór wartości, przedziały monotoniczności)

przesuwa wykres funkcji x

axf )( , gdzie 0a o wektor i podaje jej własności

podaje współrzędne wektora, o jaki należy przesunąć wykres funkcji x

axf )( , gdzie 0a , aby

otrzymać wykres qpx

axg

)(

dobiera wzór funkcji do jej wykresu

przekształca wzór funkcji homograficznej do postaci kanonicznej w prostych przypadkach

wyznacza asymptoty wykresu funkcji homograficznej

wyznacza dziedzinę prostego wyrażenia wymiernego

oblicza wartość wyrażenia wymiernego dla danej wartości zmiennej

skraca i rozszerza wyrażenia wymierne

wykonuje działania na wyrażeniach wymiernych w prostych przypadkach i podaje odpowiednie

założenia

rozwiązuje proste równania wymierne

rozwiązuje, również graficznie, proste nierówności wymierne

wykorzystuje wyrażenia wymierne do rozwiązywania prostych zadań tekstowych

wyznacza ze wzoru dziedzinę i miejsce zerowe funkcji wymiernej

stosuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania prostych równań i nierówności

wymiernych

Poziom (R) lub (D)


rozwiązuje zadania tekstowe, stosując proporcjonalność odwrotną

wyznacza równania osi symetrii i współrzędne środka symetrii hiperboli opisanej równaniem

przekształca wzór funkcji homograficznej do postaci kanonicznej

szkicuje wykresy funkcji homograficznych i określa ich własności

wyznacza wzór funkcji homograficznej spełniającej podane warunki

rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji homograficznej

szkicuje wykresy funkcji )(xfy , )( xfy , )( xfy , gdzie )(xfy jest funkcją

homograficzną i opisuje ich własności

wykonuje działania na wyrażeniach wymiernych i podaje odpowiednie założenia

przekształca wzory, stosując działania na wyrażeniach wymiernych

rozwiązuje równania i nierówności wymierne

rozwiązuje układy nierówności wymiernych

wykorzystuje wyrażenia wymierne do rozwiązywania trudniejszych zadań tekstowych

rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji wymiernej

22

stosuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania równań i nierówności wymiernych

zaznacza w układzie współrzędnych zbiory punktów spełniających określone warunki

Poziom (W)


stosuje własności hiperboli do rozwiązywania zadań

stosuje funkcje wymierne do rozwiązywania zadań z parametrem o podwyższonym stopniu trudności

10. FUNKCJE TRYGONOMETRYCZNE Poziom (K) lub (P)


zaznacza kąt w układzie współrzędnych, wskazuje jego ramię początkowe i końcowe

wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych kąta, gdy dane są współrzędne punktu leżącego na jego

końcowym ramieniu

określa znaki funkcji trygonometrycznych danego kąta

oblicza wartości funkcji trygonometrycznych szczególnych kątów, np.: 90°, 120°, 135°, 225°

określa, w której ćwiartce układu współrzędnych leży końcowe ramię kąta, mając dane wartości funkcji

trygonometrycznych

wykorzystuje funkcje trygonometryczne do rozwiązywania prostych zadań

zamienia miarę stopniową na łukową i odwrotnie

odczytuje okres podstawowy funkcji na podstawie jej wykresu

szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych w danym przedziale i określa ich własności

szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych, stosując przesunięcie o wektor i określa ich własności

szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych, stosując symetrię względem osi układu współrzędnych

oraz symetrię względem początku układu współrzędnych i określa ich własności

szkicuje wykresy funkcji )(xafy oraz )(xfy , gdzie )(xfy jest funkcją trygonometryczną

i określa ich własności

stosuje tożsamości trygonometryczne

dowodzi proste tożsamości trygonometryczne, podając odpowiednie założenia

oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, znając wartość funkcji sinus lub cosinus

wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych kątów z zastosowaniem wzorów na funkcje

trygonometryczne sumy i różnicy kątów

stosuje wzory na funkcje trygonometryczne kąta podwojonego

wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych danych kątów z zastosowaniem wzorów redukcyjnych

rozwiązuje proste równania i nierówności trygonometryczne

posługuje się tablicami lub kalkulatorem do wyznaczenia kąta, przy danej wartości funkcji

trygonometrycznej

Poziom (R) lub (D)


oblicza wartości funkcji trygonometrycznych szczególnych kątów, np.: – 90°, 315°, 1080°

stosuje funkcje trygonometryczne do rozwiązywania zadań

oblicza wartości funkcji trygonometrycznych dowolnych kątów

wyznacza kąt, mając daną wartość jednej z jego funkcji trygonometrycznych

szkicuje wykres funkcji okresowej

stosuje okresowość funkcji do wyznaczania jej wartości

wykorzystuje własności funkcji trygonometrycznych do obliczenia wartości tej funkcji dla danego kąta

szkicuje wykresy funkcji )(axfy oraz xfy , gdzie )(xfy jest funkcją trygonometryczną

i określa ich własności

na podstawie wykresów funkcji trygonometrycznych szkicuje wykresy funkcji, będące efektem

wykonania kilku operacji oraz określa ich własności

oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, znając wartość funkcji tangens lub cotangens

stosuje wzory na funkcje trygonometryczne kąta podwojonego do przekształcania wyrażeń, w tym

również do uzasadniania tożsamości trygonometrycznych

stosuje związki między funkcjami trygonometrycznymi do rozwiązywania trudniejszych równań

i nierówności trygonometrycznych

Poziom (W)


wyprowadza wzory na funkcje trygonometryczne sumy i różnicy kątów oraz na funkcje kąta

23

podwojonego

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji trygonometrycznych

11. CIĄGI Poziom (K) lub (P)


wyznacza kolejne wyrazy ciągu, gdy danych jest kilka jego początkowych wyrazów

szkicuje wykres ciągu

wyznacza wzór ogólny ciągu, mając danych kilka jego początkowych wyrazów

wyznacza początkowe wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym oraz ciągu określonego

rekurencyjnie

wyznacza, które wyrazy ciągu przyjmują daną wartość

podaje przykłady ciągów monotonicznych, których wyrazy spełniają dane warunki

uzasadnia, że dany ciąg nie jest monotoniczny, mając dane jego kolejne wyrazy

bada, w prostszych przypadkach, monotoniczność ciągu

bada monotoniczność sumy i różnicy ciągów

wyznacza wyraz 1na ciągu określonego wzorem ogólnym

wyznacza wzór ogólny ciągu będącego wynikiem wykonania działań na danych ciągach w prostych

przypadkach

podaje przykłady ciągów arytmetycznych

wyznacza wyrazy ciągu arytmetycznego, mając dany pierwszy wyraz i różnicę

wyznacza wzór ogólny ciągu arytmetycznego, mając dane dowolne dwa jego wyrazy

stosuje średnią arytmetyczną do wyznaczania wyrazów ciągu arytmetycznego

sprawdza, czy dany ciąg jest arytmetyczny (proste przypadki)

oblicza sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego

podaje przykłady ciągów geometrycznych

wyznacza wyrazy ciągu geometrycznego, mając dany pierwszy wyraz i iloraz

wyznacza wzór ogólny ciągu geometrycznego, mając dane dowolne dwa jego wyrazy

sprawdza, czy dany ciąg jest geometryczny (proste przypadki)

oblicza sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego

oblicza wysokość kapitału przy różnym okresie kapitalizacji

oblicza, oprocentowanie lokaty i okres oszczędzania (proste przypadki)

bada na podstawie wykresu, czy dany ciąg ma granicę i w przypadku ciągu zbieżnego podaje jego

granicę

bada, ile wyrazów danego ciągu jest oddalonych od liczby o podaną wartość oraz ile jest większych

(mniejszych) od danej wartości (proste przypadki)

podaje granicę ciągów nq dla q 1;1 oraz

kn

1 dla k > 0

rozpoznaje ciąg rozbieżny na podstawie wykresy i określa, czy ma on granicę niewłaściwą, czy nie ma

granicy

oblicza, granice ciągów, korzystając z twierdzeń o granicach ciągów zbieżnych i rozbieżnych (proste

przypadki)

podaje twierdzenie o rozbieżności ciągów: nq dla q > 0 oraz nk dla k > 0

sprawdza, czy dany szereg geometryczny jest zbieżny

oblicza sumę szeregu geometrycznego w prostych przypadkach

Poziom (R) lub (D)


wyznacza wzór ogólny ciągu spełniającego podane warunki

bada monotoniczność ciągów

rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności związane ze wzorem rekurencyjnym ciągu

rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące monotoniczności ciągu

bada monotoniczność iloczynu i ilorazu ciągów

sprawdza, czy dany ciąg jest arytmetyczny sprawdza, czy dany ciąg jest geometryczny

rozwiązuje równania z zastosowaniem wzoru na sumę wyrazów ciągu arytmetycznego

i geometrycznego

wyznacza wartości zmiennych tak, aby wraz z podanymi wartościami tworzyły ciąg arytmetyczny

i geometryczny

24

stosuje średnią geometryczną do rozwiązywania zadań

określa monotoniczność ciągu arytmetycznego i geometrycznego

rozwiązuje zadania związane z kredytami dotyczące okresu oszczędzania i wysokości oprocentowania

stosuje własności ciągu arytmetycznego i geometrycznego w zadaniach

stosuje wzór na sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego w zadaniach

bada, ile wyrazów danego ciągu jest oddalonych od liczby o podaną wartość oraz ile jest większych

(mniejszych) od danej wartości

oblicza, granice ciągów, korzystając z twierdzeń o granicach ciągów zbieżnych i rozbieżnych

stosuje wzór na sumę szeregu geometrycznego do rozwiązywania zadań, również osadzonych

w kontekście praktycznym

Poziom (W)


rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące ciągów, w szczególności

monotoniczności ciągu

oblicza granice ciągów, korzystając z twierdzenia o trzech ciągach

12. RACHUNEK RÓŻNICZKOWY Poziom (K) lub (P)


uzasadnia w prostych przypadkach, że funkcja nie ma granicy w punkcie

oblicza granice funkcji w punkcie, korzystając z twierdzeń o granicach (proste przypadki)

oblicza granice jednostronne funkcji w punkcie (proste przypadki)

oblicza granice niewłaściwe jednostronne w punkcie i granice w punkcie (proste przypadki)

oblicza granice funkcji w nieskończoności (proste przypadki)

wyznacza równania asymptot pionowych i poziomych wykresu funkcji (proste przypadki)

sprawdza ciągłość nieskomplikowanych funkcji w punkcie

oblicza pochodną funkcji w punkcie, korzystając z definicji (proste przypadki)

stosuje interpretację geometryczną pochodnej funkcji w punkcie do wyznaczenia współczynnika

kierunkowego stycznej do wykresu funkcji w punkcie i oblicza kąt, jaki ta styczna tworzy z osią OX

(proste przypadki)

korzysta ze wzorów (c)' = 0, (x)' = 1, (x2)' = 2x oraz (x3)' = 3x2 do wyznaczenia funkcji pochodnej oraz

wartości pochodnej w punkcie

stosuje pochodną do wyznaczenia prędkości oraz przyspieszenia poruszających się ciał (proste

przypadki)

korzysta, w prostych przypadkach, z własności pochodnej do wyznaczenia przedziałów

monotoniczności funkcji

podaje ekstremum funkcji, korzystając z jej wykresu

wyznacza ekstrema funkcji stosując warunek konieczny istnienia ekstremum

uzasadnia, że dana funkcja nie ma ekstremum (proste przypadki)

wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji w przedziale domkniętym i stosuje do

rozwiązywania prostych zadań

zna i stosuje schemat badania własności funkcji

szkicuje wykres funkcji na podstawie jej własności (proste przypadki)

Poziom (R) lub (D)


uzasadnia, także na odstawie wykresu, że funkcja nie ma granicy w punkcie

uzasadnia, że dana liczba jest granicą funkcji w punkcie

oblicza granicę funkcji )(xfy w punkcie

oblicza granice funkcji w punkcie, stosując własności granic funkcji sinus i cosinus w punkcie

oblicza granice w punkcie, także niewłaściwe

stosuje twierdzenie o związku między wartościami granic jednostronnych w punkcie a granicą funkcji

w punkcie

oblicza w granice funkcji w nieskończoności

wyznacza równania asymptot pionowych i poziomych wykresu funkcji

sprawdza ciągłość funkcji

wyznacza wartości parametrów, dla których funkcja jest ciągła w danym punkcie lub zbiorze

stosuje twierdzenie o przyjmowaniu wartości pośrednich oraz twierdzenie Weierstrassa

oblicza pochodną funkcji w punkcie

25

stosuje interpretację geometryczną pochodnej funkcji w punkcie do wyznaczenia współczynnika

kierunkowego stycznej do wykresu funkcji w punkcie i oblicza kąt, jaki ta styczna tworzy z osią OX

uzasadnia istnienie pochodnej w punkcie

korzysta ze wzorów (xn)' = nxn – 1 dla }0{\Cn i x ≠ 0 oraz x

x2

1' dla x ≥ 0 do wyznaczenia

funkcji pochodnej oraz wartości pochodnej w punkcie

wyprowadza wzory na pochodną sumy i różnicy funkcji

wyznacza przedziały monotoniczności funkcji

uzasadnia monotoniczność funkcji w danym zbiorze

wyznacza wartości parametrów tak, aby funkcja była monotoniczna

wyznacza ekstrema funkcji stosując warunek konieczny i wystarczający istnienia ekstremum

uzasadnia, że funkcja nie ma ekstremum

wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji w przedziale domkniętym i stosuje do

rozwiązywania trudniejszych zadań w tym optymalizacyjnych

bada własności funkcji i szkicuje jej wykres

Poziom (W)


wyprowadza wzory na pochodną iloczynu i ilorazu funkcji

rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące rachunku różniczkowego

13. PLANIMETRIA Poziom (K) lub (P)


podaje i stosuje wzory na długość okręgu, długość łuku, pole koła i pole wycinka koła

rozpoznaje kąty wpisane i środkowe w okręgu oraz wskazuje łuki, na których są one oparte

stosuje, w prostych przypadkach, twierdzenie o kącie środkowym i wpisanym, opartych na tym samym

łuku oraz twierdzenie o kącie między styczną a cięciwą okręgu

rozwiązuje zadania dotyczące okręgu wpisanego w trójkąt prostokątny

rozwiązuje zadania związane z okręgiem opisanym na trójkącie prostokątnym lub równoramiennym

określa własności czworokątów i stosuje je do rozwiązywania prostych zadań

sprawdza, czy w dany czworokąt można wpisać okrąg

sprawdza, czy na danym czworokącie można opisać okrąg

stosuje twierdzenie o okręgu opisanym na czworokącie i wpisanym w czworokąt do rozwiązywania

prostszych zadań także o kontekście praktycznym

stosuje twierdzenie sinusów do wyznaczenia długości boku trójkąta, miary kąta lub długości promienia

okręgu opisanego na trójkącie

stosuje twierdzenie cosinusów do wyznaczenia długości boku lub miary kąta trójkąta

Poziom (R) lub (D)


stosuje twierdzenie o kącie środkowym i wpisanym, opartych na tym samym łuku oraz twierdzenie

o kącie między styczną a cięciwą okręgu do rozwiązywania zadań o większym stopniu trudności

rozwiązuje zadania związane z okręgiem wpisanym w dowolny trójkąt i opisanym na dowolnym

trójkącie

stosuje własności środka okręgu opisanego na trójkącie w zadaniach z geometrii analitycznej

stosuje różne wzory na pole trójkąta i przekształca je

stosuje własności czworokątów wypukłych oraz twierdzenia o okręgu opisanym na czworokącie

i wpisanym w czworokąt do rozwiązywania trudniejszych zadań z planimetrii

stosuje twierdzenie sinusów i cosinusów do rozwiązywania trójkątów także o kontekście praktycznym

Poziom (W)


dowodzi twierdzenia dotyczące kątów w okręgu

dowodzi wzory na pole trójkąta

dowodzi twierdzenia dotyczące okręgu wpisanego w wielokąt

przeprowadza dowód twierdzenia sinusów i twierdzenia cosinusów

rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące zastosowania twierdzenia sinusów

i cosinusów

26

14. RACHUNEK PRAWDOPODOBIEŃSTWA Poziom (K) lub (P)


wypisuje wyniki danego doświadczenia

stosuje w typowych sytuacjach regułę mnożenia

przedstawia w prostych sytuacjach drzewo ilustrujące wyniki danego doświadczenia

wypisuje permutacje danego zbioru

stosuje definicję silni

oblicza w prostych sytuacjach liczbę permutacji danego zbioru

oblicza w prostych sytuacjach liczbę wariacji bez powtórzeń

oblicza w prostych sytuacjach liczbę wariacji z powtórzeniami

oblicza wartość symbolu Newtona

oblicza w prostych sytuacjach liczbę kombinacji

stosuje w prostych sytuacjach regułę dodawania do wyznaczenia liczby wyników doświadczenia

spełniających dany warunek

określa zbiór zdarzeń elementarnych danego doświadczenia

określa zbiór zdarzeń elementarnych sprzyjających danemu zdarzeniu losowemu

określa zdarzenia przeciwne, zdarzenia niemożliwe, zdarzenia pewne i zdarzenia wykluczające się

stosuje w prostych, typowych sytuacjach klasyczną definicję prawdopodobieństwa do obliczania

prawdopodobieństw zdarzeń losowych

podaje rozkład prawdopodobieństwa

oblicza prawdopodobieństwo zdarzenia przeciwnego

stosuje w prostych sytuacjach twierdzenie o prawdopodobieństwie sumy zdarzeń

określa iloczyn zdarzeń

oblicza w prostych sytuacjach prawdopodobieństwo warunkowe

oblicza w prostych sytuacjach prawdopodobieństwo całkowite

ilustruje doświadczenie wieloetapowe za pomocą drzewa

Poziom (R) lub (D)


stosuje regułę mnożenia i regułę dodawania do wyznaczenia liczby wyników doświadczenia

spełniających dany warunek

oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę permutacji danego zbioru

oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę wariacji bez powtórzeń

oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę wariacji z powtórzeniami

oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę kombinacji

rozwiązuje równania i nierówności, w których występuje symbol Newtona

zapisuje zdarzenia w postaci sumy, iloczynu oraz różnicy zdarzeń

stosuje w bardziej złożonych sytuacjach klasyczną definicję prawdopodobieństwa do obliczania

prawdopodobieństw zdarzeń losowych

stosuje w bardziej złożonych sytuacjach twierdzenie o prawdopodobieństwie sumy zdarzeń

stosuje własności prawdopodobieństwa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń

stosuje własności prawdopodobieństwa w dowodach twierdzeń

oblicza w bardziej złożonych sytuacjach prawdopodobieństwo warunkowe

oblicza w bardziej złożonych sytuacjach prawdopodobieństwo całkowite

ilustruje doświadczenia wieloetapowe za pomocą drzewa i na tej podstawie oblicza

prawdopodobieństwa zdarzeń

Poziom (W)


wykorzystuje wzór dwumianowy Newtona do rozwinięcia wyrażeń postaci (a + b)n i wyznaczania

współczynników wielomianów

uzasadnia zależności, w których występuje symbol Newtona

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące prawdopodobieństwa

rozwiązuje zadania dotyczące niezależności zdarzeń

stosuje wzór Bayesa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń

27

15. STATYSTYKA Poziom (K) lub (P)


oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę

oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę danych przedstawionych na diagramie

oblicza wariancję i odchylenie standardowe

oblicza średnią ważoną liczb z podanymi wagami

Poziom (R) lub (D)


oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę danych pogrupowanych na różne

sposoby

wykorzystuje średnią arytmetyczną, medianę, dominantę i średnią ważoną do rozwiązywania zadań

oblicza wariancję i odchylenie standardowe zestawu danych przedstawionych na różne sposoby

Poziom (W)


porównuje odchylenie przeciętne z odchyleniem standardowym

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące statystyki

16. FUNKCJE WYKŁADNICZE I LOGARYTMICZNE Poziom (K) lub (P)


oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych

zapisuje daną liczbę w postaci potęgi o wykładniku wymiernym

zapisuje daną liczbę w postaci potęgi o danej podstawie

upraszcza wyrażenia, stosując prawa działań na potęgach w prostych przypadkach

porównuje liczby przedstawione w postaci potęg

szkicuje wykres funkcji wykładniczej i określa jej własności

oblicza logarytm danej liczby

podaje założenia i zapisuje wyrażenia zawierające logarytmy w prostszej postaci

stosuje równości wynikające z definicji logarytmu do prostych obliczeń

wyznacza dziedzinę funkcji logarytmicznej

szkicuje wykres funkcji logarytmicznej i określa jej własności

wyznacza wzór funkcji wykładniczej lub logarytmicznej na podstawie współrzędnych punktu

należącego do wykresu tej funkcji oraz szkicuje ten wykres

szkicuje wykresy funkcji wykładniczej i logarytmicznej, stosując przesunięcie o wektor

szkicuje wykres funkcji y = –f(x), y = f(–x), y = |f(x)|, y = f(|x|), mając dany wykres funkcji wykładniczej

lub logarytmicznej y = f(x)

stosuje twierdzenia o logarytmie iloczynu, ilorazu oraz potęgi do obliczania wartości wyrażeń

z logarytmami

stosuje twierdzenie o zmianie podstawy logarytmu przy przekształcaniu wyrażeń z logarytmami

Poziom (R) lub (D)


upraszcza wyrażenia, stosując prawa działań na potęgach w bardziej złożonych sytuacjach

podaje przybliżone wartości logarytmów dziesiętnych z wykorzystaniem tablic

stosuje twierdzenie o logarytmie iloczynu, ilorazu i potęgi do uzasadniania równości wyrażeń

szkicuje wykresy funkcji wykładniczej lub logarytmicznej otrzymane w wyniku złożenia kilku

przekształceń

rozwiązuje proste równania wykładnicze, korzystając z różnowartościowości funkcji wykładniczej

rozwiązuje proste nierówności wykładnicze, korzystając z monotoniczności funkcji wykładniczej

rozwiązuje proste równania i nierówności logarytmiczne, korzystając z własności funkcji

logarytmicznej

wykorzystuje własności funkcji wykładniczej i logarytmicznej do rozwiązywania zadań o kontekście

praktycznym

rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji wykładniczej lub logarytmicznej

Poziom (W)


dowodzi twierdzenia o logarytmach

wykorzystuje twierdzenie o zmianie podstawy logarytmu w zadaniach na dowodzenie

28

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji wykładniczej i logarytmicznej

zaznacza w układzie współrzędnych zbiór punktów płaszczyzny (x, y) spełniających podany warunek

17. STEREOMETRIA Poziom (K) lub (P)


wskazuje w wielościanie proste prostopadłe, równoległe i skośne

wskazuje w wielościanie rzut prostokątny danego odcinka na daną płaszczyznę

określa liczby ścian, wierzchołków i krawędzi wielościanu

wskazuje elementy charakterystyczne wielościanu (np. wierzchołek ostrosłupa)

oblicza pola powierzchni bocznej i całkowitej graniastosłupa i ostrosłupa prostego

rysuje siatkę wielościanu na podstawie jej fragmentu

oblicza długości przekątnych graniastosłupa prostego

oblicza objętości graniastosłupa i ostrosłupa prawidłowego

wskazuje kąt między przekątną graniastosłupa a płaszczyzną jego podstawy

wskazuje kąty między odcinkami w ostrosłupie a płaszczyzną jego podstawy

wskazuje kąt między sąsiednimi ścianami wielościanu

rozwiązuje typowe zadania dotyczące kąta między prostą a płaszczyzną

stosuje w prostych sytuacjach funkcje trygonometryczne do obliczania pola powierzchni i objętości

wielościanu

wskazuje elementy charakterystyczne bryły obrotowej (np. kąt rozwarcia stożka)

wskazuje przekroje wielościanu i bryły obrotowej

oblicza w prostych sytuacjach pole powierzchni i objętość bryły obrotowej

stosuje w prostych sytuacjach funkcje trygonometryczne do obliczania pola powierzchni i objętości

bryły obrotowej

wyznacza skalę podobieństwa brył podobnych

Poziom (R) lub (D)


przeprowadza wnioskowania dotyczące położenia prostych w przestrzeni

stosuje i przekształca wzory na pola powierzchni i objętości wielościanów

stosuje w bardziej złożonych sytuacjach funkcje trygonometryczne i twierdzenia planimetrii

do obliczenia pola powierzchni i objętości wielościanu

oblicza pola przekrojów wielościanu

oblicza miarę kąta dwuściennego między ścianami wielościanu oraz między ścianą wielościanu a jego

przekrojem

stosuje w bardziej złożonych sytuacjach funkcje trygonometryczne i twierdzenia planimetrii

do obliczenia pola powierzchni i objętości bryły obrotowej

oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w kulę i opisanych na kuli

oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w walec i opisanych na walcu

oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w stożek i opisanych na stożku

wykorzystuje podobieństwo brył w rozwiązaniach zadań

Poziom (W)


rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące stereometrii

przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących związków miarowych w wielościanach i bryłach

obrotowych

18. PRZYKŁADY DOWODÓW W MATEMATYCE Poziom (K) lub (P)


przeprowadza proste dowody dotyczące własności liczb

przeprowadza proste dowody dotyczące nierówności

przeprowadza proste dowody dotyczące własności figur płaskich

Poziom (R) lub (D)


przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące własności liczb

przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące nierówności

przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące własności figur płaskich

29

Poziom (W)


przeprowadza dowód nie wprost

19. POWTÓRZENIE

Wymagania dotyczące powtarzanych wiadomości zostały opisane w propozycjach

przedmiotowego systemu oceniania dla klas pierwszej i drugiej. W zakresie zaś rachunku

prawdopodobieństwa, statystyki, funkcji wykładniczych i logarytmicznych oraz stereometrii

opisane są powyżej.

30

Wymagania edukacyjne z fizyki 1. Stopień celujący otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na stopień bardzo dobry oraz: · posiadł dodatkową wiedzę znacznie wykraczającą poza program nauczania fizyki, samodzielnie i twórczo rozwija swoje zainteresowania · potrafi zastosować posiadaną wiedzę do rozwiązywania bardzo trudnych zadań i problemów w nowych sytuacjach · biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami używając terminologii fachowej oraz proponuje rozwiązania nietypowe · samodzielnie planuje eksperymenty, przeprowadza je, analizuje wyniki i przeprowadza rachunek błędów · formułuje hipotezy i weryfikuje je jakościowo i ilościowo · jego wypowiedzi mają przemyślaną konstrukcję, nie zawierają żadnych błędów · korzysta z własnych notatek, podręcznika, innych materiałów dydaktycznych, dodatkowych lektur i innych źródeł informacji oraz ocenia wiarygodność tych źródeł · osiągnął znaczące sukcesy w olimpiadach: fizycznej lub astronomicznej albo posiada inne porównywalne osiągnięcia(konkursy fizyczne).

2. Stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń, który: · opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności, · swobodnie podaje i omawia przykłady ilustrujące poznane prawa · proponuje metody badań, bada i ustala zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi, dokonuje analiz i porównań · wyprowadza, wyjaśnia i uzasadnia związki między poznanymi wielkościami fizycznymi · samodzielnie i sprawnie posługuje się metodami algebraicznymi i graficznymi w złożonych zadaniach, łączących elementy różnych zjawisk fizycznych, stosując posiadaną wiedzę w nowych sytuacjach · porównuje, interpretuje, wyjaśnia i uogólnia zależności między wielkościami fizycznymi · samodzielnie analizuje zjawiska fizyczne i objaśnia otaczającego rzeczywistość w oparciu o podstawy naukowe, teorie i modele, formułuje hipotezy i weryfikuje je · planuje eksperymenty, umie dokonywać pomiarów wielkości fizycznych, zapisywać ich wyniki oraz analizować je i dokonywać rachunku błędów · korzysta z literatury popularnonaukowej i fachowej · swobodnie posługuje się językiem fizycznym w pełni samodzielnie budując wypowiedzi, popełnia sporadycznie drobne pomyłki · prowadzi zeszyt, korzysta z własnych notatek, podręcznika, innych materiałów dydaktycznych i dodatkowych lektur oraz ocenia wiarygodność tych źródeł.

3. Stopień dobry otrzymuje uczeń, który: · opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności, · umie badać i interpretować poznane zależności między wielkościami fizycznymi umie interpretować wykresy zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi · podaje przykłady ilustrujące poznane prawa · umie wyjaśnić na czym polegają poznane zjawiska, wykorzystując modele · stosuje poznane wzory i prawa samodzielnie i sprawnie posługując się metodami algebraicznymi i geometrycznymi w typowych sytuacjach zadaniowych · wyjaśnia, uzasadnia, analizuje, porównuje i interpretuje związki między poznanymi wielkościami fizycznymi

31

· umie dokonywać obserwacji i pomiarów poznanych wielkości fizycznych i zapisywać ich wyniki oraz przeprowadzać rachunek błędów · w wypowiedziach sporadycznie popełnia błędy merytoryczne.

4. Stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który: · opanował w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności, · odróżnia obiekty fizyczne, wielkości fizyczne, obiekty idealne, prawa, teorie fizyczne · umie posługiwać się jednostkami podstawowymi układu SI i umie przeliczać jednostki · zna pojęcia i definicje podstawowych pojęć i wielkości fizycznych występujących w materiale nauczania fizyki · umie interpretować poznane zależności między wielkościami fizycznymi · umie interpretować wykresy zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi · podaje przykłady ilustrujące poznane prawa · umie wyjaśnić na czym polegają poznane zjawiska, z wykorzystaniem modeli · stosuje poznane wzory i prawa w prostych sytuacjach zadaniowych o średnim stopniu trudności · umie wykonywać obserwacje i opisywać je jakościowo · umie dokonywać prostych pomiarów poznanych wielkości fizycznych i zapisywać ich wyniki · w wypowiedziach popełnia błędy merytoryczne · prowadzi zeszyt, korzysta z notatek i z podręcznika.

5. Stopień dopuszczający otrzymuje uczeń, który: · ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej · rozumie pytania i polecenia · odróżnia obiekty fizyczne, wielkości fizyczne, obiekty idealne, prawa, teorie fizyczne · umie posługiwać się jednostkami podstawowymi układu SI i umie przeliczać jednostki · zna pojęcia i definicje podstawowych pojęć i wielkości fizycznych występujących w materiale nauczania fizyki · umie stosować posiadane wiadomości do wykonywania elementarnych obliczeń w bardzo prostych sytuacjach zadaniowych o niewielkim stopniu trudności · umie wykonywać obserwacje i opisywać je jakościowo · umie dokonywać bardzo prostych pomiarów poznanych wielkości fizycznych · w wypowiedziach popełnia liczne błędy merytoryczne · prowadzi zeszyt i korzysta z podręcznika.

6. Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który: · nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej z fizyki, a braki w wiadomościach uniemożliwiają dalsze zdobywanie wiedzy z fizyki · nie rozumie pytań i poleceń · w wypowiedziach popełnia bardzo poważne błędy merytoryczne · nie umie obserwować i opisywać zjawisk fizycznych · nie umie wykorzystywać modeli do wyjaśniania zjawisk i procesów fizycznych · nie umie planować i wykonywać doświadczeń fizycznych, zapisywać i analizować ich wyników nie umie sporządzać i interpretować wykresów · nie umie korzystać z praw i zasad fizyki do wyjaśniania wybranych zjawisk zachodzących w przyrodzie.

32

W przypadku prac pisemnych (kartkówek, sprawdzianów) przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny według kryteriów: 100% - 95% - ocena bardzo dobra(5) 94% - 75% - ocena dobra(4) 74% - 51% - ocena dostateczna(3) 50% - 30% - ocena dopuszczająca(2) 29% - 0% - ocena niedostateczna(1) Ocenę celującą uzyskuje uczeń, który osiągnął 100% punktów i rozwiązał zadanie dodatkowe. Wystawienie oceny śródrocznej i końcowej: - wystawienie oceny śródrocznej i końcowej dokonywane jest na podstawie liczonej średniej ważonej wszystkich ocen cząstkowych przy czym oceny ze sprawdzianów liczone są podwójnie( łącznie z ocena poprawioną). Przy wystawianiu oceny końcowej bierze się pod uwagę średnią ocen z pierwszego i drugiego semestru.

33

Wymagania edukacyjne z chemii

1 Cele edukacyjne z chemii:

a) pogłębianie wiedzy o procesach zachodzących w otaczającym nas świecie,

b) zrozumienie znaczenia chemii w rozwoju cywilizacji,

c) rozbudzenie zainteresowania chemią poprzez interpretację jej osiągnięć,

d) rozwijanie zainteresowań poznawczych i postaw twórczych,

e) umiejętne planowanie i wykonywanie eksperymentów,

f) interpretacja wyników doświadczeń,

g) wykształcanie umiejętności samokształcenia poprzez zdobywanie informacji

z różnych źródeł,

h) bezpieczne posługiwanie się substancjami w laboratorium i w życiu

codziennym.

2 Cele kształcenia:

a) kształcenie umiejętności logicznego myślenia prowadzącego do rozumienia

poznanej przez ucznia wiedzy, a także umiejętności posługiwania się tą

wiedzą,

b) kształcenie umiejętności wykorzystywania nabytej wiedzy chemicznej w

życiu codziennym, jej powiązania z innymi naukami,

c) kształtowanie postaw w zakresie ochrony środowiska, a także własnego bezpieczeństwa i

zdrowia.

3 Formy sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów:

a) Odpowiedź ustna – obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji, w

przypadku lekcji powtórzeniowych - z całego działu;

b) Kartkówka – obejmuje materiał z trzech ostatnich lekcji, także dotyczy zadań domowych, nie wymaga wcześniejszego zapowiadania, może zastępować

odpowiedź

ustną;

c) Sprawdzian – praca pisemna przeprowadzana po zakończeniu każdego działu, zapowiadana z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem.

Sprawdzian może zawierać dodatkowe zadania na ocenę celującą.

d) Aktywność na lekcji;

e) Prace dodatkowe – np. prezentacje multimedialne, schematy, plansze itp.

f) Prace domowe; g) Testy powtórkowe– dotyczą uczniów realizujących chemię w zakresie rozszerzonym,

obejmują zakres tematyczny nawet kilku działów.

W przypadku prac pisemnych (kartkówek, sprawdzianów itp.) przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny wg kryteriów:

100% - 95% - ocena bardzo dobra (5)

94% - 75% - ocena dobra (4)

74% - 51% - ocena dostateczna (3)

50% - 30% - ocena dopuszczająca (2)

29% - 0% - ocena niedostateczna (1)

Ocenę celującą (6) uzyskuje uczeń, który osiągnął 100% punktów i rozwiązał zadanie

dodatkowe.

4. Formy poprawy oceny, wystawienie oceny śródrocznej i końcowej: a) nauczyciel oddaje sprawdzone prace w terminie dwóch tygodni, b) uczeń ma możliwość poprawy oceny niedostatecznej z prac pisemnych w formie i terminie

ustalonym z

nauczycielem,

34

c) ocenę poprawioną wpisuje się do dziennika obok oceny uzyskanej poprzednio z pracy pisemnej,

przy

czym do oceny śródrocznej i końcowej liczą się obydwie oceny,

e) jeżeli uczeń nie pisze sprawdzianu lub kartkówki w danym dniu bez względu na powód jego

nieobecności, zobowiązany jest do napisania danej pracy na najbliższej lekcji chemii na której

będzie obecny; w uzasadnionych przypadkach (np. długotrwała choroba) ustalony zostanie

nowy termin pisania sprawdzianu lub kartkówki; w przypadku nienapisania pracy w

wyznaczonych terminach uczeń uzyskuje z tej pracy ocenę niedostateczną,

f) uczeń zobowiązany jest do napisania wszystkich sprawdzianów i kartkówek w danym

semestrze,

g) wystawienie oceny śródrocznej dokonywane jest na podstawie liczonej średniej ważonej

wszystkich

ocen cząstkowych, przy czym oceny ze sprawdzianów i testów liczone są podwójnie(łącznie z

oceną

poprawioną), ocena roczna ustalona jest według zasad zawartych w WSO,

h) sprawdziany i inne prace pisemne przechowywane są w szkole do końca danego roku szkolnego.

Na

życzenie ucznia i jego rodziców nauczyciel udostępnia je do wglądu,zgodnie z zasadami

zawartymi w

statucie szkoły,

i) aby uzyskać pozytywną ocenę roczną z przedmiotu uczeń musi mieć zaliczone obydwa

semestry. W przypadku uzyskania śródrocznej oceny niedostatecznej uczeń musi ją poprawić w

wyznaczonym terminie.

Ocenę śródroczną oraz końcową wystawia się na podstawie następujących średnich: ocena celująca – uczeń uzyskał średnią ocen powyżej 5,49 lub uzyskał

szczególne osiągnięcia w konkursach i olimpiadach;

ocena bardzo dobra - uczeń uzyskał średnią ocen od 4,50 do 5,49;

ocena dobra - uczeń uzyskał średnią ocen od 3,50 do 4,49;

ocena dostateczna - uczeń uzyskał średnią ocen od 2,50 do 3,49;

ocena dopuszczająca - uczeń uzyskał średnią ocen od 1,75do 2,49 lub niższą

średnią lecz z przewagą ocen pozytywnych;

ocena niedostateczna - uczeń uzyskał średnią ocen od 1,00 do 1,74

5. Ogólne kryteria na poszczególne oceny z chemii: Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza realizowany program nauczania,

- samodzielnie i twórczo rozwija swoje zainteresowania,

- stosuje posiadaną wiedzę do rozwiązywania bardzo trudnych i

nietypowych zadań i problemów w nowych sytuacjach,

- formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk,

- samodzielnie planuje wieloetapowe eksperymenty, przeprowadza je i

analizuje wyniki,

- osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach chemicznych szczebla

wyższego niż szkolny;

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone podstawą programową,

- stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów i zadań w nowych

sytuacjach,

- planuje i bezpiecznie przeprowadza eksperymenty chemiczne,

- biegle pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych oraz samodzielnie

rozwiązuje zadania rachunkowe o dużym stopniu trudności,

- wykazuje dużą samodzielność, korzystając bez pomocy nauczyciela z

różnych źródeł wiedzy(internet, literatura fachowa i popularnonaukowa,itp.);

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności określone podstawą programową;

35

- poprawnie stosuje zdobyte wiadomości i umiejętności do samodzielnego

rozwiązywania typowych zadań i problemów,

- bezpiecznie wykonuje proste doświadczenia chemiczne,

- pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych,

- samodzielnie rozwiązuje zadania o średnim stopniu trudności,

- korzysta z układu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic i innych

źródeł wiedzy chemicznej;

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej, które są konieczne do dalszego kształcenia,

- korzysta z pomocą nauczyciela z podanych źródeł wiedzy,

- z pomocą nauczyciela poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności przy

rozwiązywaniu typowych zadań i problemów,

- z pomocą nauczyciela bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne,

- z pomocą nauczyciela pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych oraz

rozwiązuje zadania rachunkowe o niewielkim stopniu trudności;

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej, ale braki te nie przekreślają możliwości dalszego kształcenia,

- z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne

o niewielkim stopniu trudności,

- z pomocą nauczyciela pisze proste wzory chemiczne i równania reakcji

chemicznych;

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej, które są konieczne do dalszego kształcenia,

- nie zna symboliki ani nomenklatury chemicznej,

- nawet z pomocą nauczyciela nie potrafi zapisać prostych wzorów

chemicznych, ani równań reakcji,

- nie potrafi bezpiecznie posługiwać się prostym sprzętem laboratoryjnym i

odczynnikami.

36

Wymagania edukacyjne z biologii

zawierają szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować

po omówieniu poszczególnych lekcji z podręcznika Biologia na czasie – zakres podstawowy.

Jest on niezastąpiony przy obiektywnej ocenie postępów ucznia w nauce.

Poziomy oczekiwanych osiągnięć ucznia

Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe

konieczne (na stopień dopuszczający)

podstawowe (na stopień dostateczny)

rozszerzające (na stopień dobry)

dopełniające (na stopień bardzo dobry)

obejmują treści i umiejętności obejmują treści i umiejętności

najważniejsze w uczeniu się biologii

złożone i mniej przystępne niż zaliczone do

wymagań podstawowych

łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego

wymagające korzystania z różnych źródeł

informacji

często powtarzające się w procesie

nauczania

umożliwiające rozwiązywanie problemów

określone programem nauczania na

poziomie nieprzekraczającym wymagań

zawartych w podstawie programowej

pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym

użyteczne w życiu codziennym

pozwalające łączyć wiedzę z różnych

przedmiotów i dziedzin

Stopnie szkolne

Stopień dopuszczający

Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki

uczeń

z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach.

Stopień dostateczny

Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z

niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również

proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone

stanowisko.

Stopień dobry

Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie

stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów

znanych z lekcji

i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod,

samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w

zajęciach.

Stopień bardzo dobry

Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on

samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów.

Stopień celujący

Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje

zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować i hierarchizować wiadomości, z

powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem

nauczyciela prowadzi własne prace badawcze.

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie – zakres podstawowy Dział

programu Lp. Temat Poziom wymagań

konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D)

I. Od genu

do cechy

1 Budowa i funkcje

kwasów

nukleinowych

• określa rolę DNA jako

nośnika informacji genetycznej

• wymienia elementy budowy

DNA i RNA

• wymienia zasady azotowe

wchodzące w skład obu typów

kwasów nukleinowych

• definiuje pojęcia: genetyka,

nukleotyd

• wymienia rodzaje RNA

• definiuje pojęcia: inżynieria

genetyczna, replikacja DNA

• wyjaśnia regułę

komplementarności zasad

• omawia proces replikacji

DNA

• określa rolę poszczególnych

rodzajów RNA

• porównuje budowę i rolę

DNA z budową i rolą RNA

• rozpoznaje na modelu lub

ilustracji DNA i RNA

• wyjaśnia, z czego wynika

komplementarność zasad

• przedstawia graficznie regułę

komplementarności zasad

• wykazuje, że replikacja DNA

ma charakter

semikonserwatywny

• wykazuje związek między

kwasami nukleinowymi a

cechami organizmów

• przedstawia za pomocą

schematycznego rysunku

budowę nukleotydu DNA i RNA

• określa rolę polimerazy

DNA w replikacji DNA

• wykazuje rolę replikacji

DNA w zachowaniu

niezmienionej informacji

genetycznej

• uzasadnia konieczność

zachodzenia procesu

replikacji DNA przed

podziałem komórki

2 Geny i genomy

• definiuje pojęcia: gen, genom,

chromosom, chromatyna,

kariotyp, pozagenowy DNA

• przedstawia budowę

chromosomu

• wymienia organelle komórki

zawierające DNA

• definiuje pojęcia:

nukleosom, chromosom

homologiczny, komórka

haploidalna, komórka

diploidalna

• podaje liczbę chromosomów

w komórkach somatycznych i

rozrodczych człowieka

• oblicza liczbę

chromosomów w komórce

haploidalnej, znając liczbę

chromosomów w komórce

diploidalnej danego

organizmu

• wyjaśnia różnicę między

eksonem a intronem

• omawia organizację materiału

genetycznego w jądrze

komórkowym

• wskazuje i nazywa miejsca

występowania DNA w

komórkach prokariotycznych i

eukariotycznych

• opisuje budowę chromatyny

• charakteryzuje budowę i

rodzaje chromosomów w

kariotypie człowieka

• uzasadnia różnice w

budowie genomów bakterii

i organizmów jądrowych

• podaje przykłady

wykorzystania badań DNA

w różnych dziedzinach

życia człowieka

3 Kod genetyczny • wyjaśnia pojęcia: kod

genetyczny, kodon

• wymienia cechy kodu

genetycznego

• omawia sposób zapisania

informacji genetycznej w

DNA

• wyjaśnia znaczenie kodu

genetycznego

• charakteryzuje cechy kodu

genetycznego

• analizuje schemat przepływu

informacji genetycznej

• odczytuje kolejność

aminokwasów kodowanych

przez dany fragment mRNA

przy pomocy tabeli kodu

genetycznego

• nazywa cechy kodu

genetycznego na podstawie

schematów

• oblicza liczbę

nukleotydów i kodonów

kodujących określoną

liczbę aminokwasów oraz

liczbę aminokwasów

kodowaną przez określoną

liczbę nukleotydów i

kodonów

• zapisuje sekwencję

nukleotydów mRNA oraz

sekwencję kodującej nici

DNA, znając skład

38

aminokwasowy krótkiego

odcinka białka

4 Ekspresja genów • wymienia etapy ekspresji

genów

• określa cel transkrypcji i

translacji

• omawia przebieg

transkrypcji i translacji

• wyjaśnia rolę tRNA w

translacji

• rozróżnia etapy ekspresji

genów

• wskazuje i nazywa

poszczególne etapy ekspresji

genów w komórce

• określa znaczenie struktury

przestrzennej dla

funkcjonalności białek

• opisuje budowę cząsteczki

tRNA

• omawia rolę rybosomów w

ekspresji genu


modyfikacji białka po

translacji

• omawia różnicę w

ekspresji genów

kodujących RNA i białka

• omawia rolę polimerazy

RNA w transkrypcji

5 Podstawowe reguły

dziedziczenia

genów

• definiuje pojęcia: genotyp,

fenotyp, allel, homozygota,

heterozygota, dominacja,

recesywność

• wymienia i rozpoznaje cechy

dominujące i recesywne u

ludzi

• zapisuje genotypy:

homozygoty dominującej,

homozygoty recesywnej i

heterozygoty

• wykazuje zależność między

genotypem a fenotypem

• omawia I i II prawo Mendla

• na schemacie krzyżówki

genetycznej rozpoznaje

genotyp oraz określa fenotyp

rodziców i pokolenia

potomnego

• wykonuje krzyżówki

genetyczne dotyczące

dziedziczenia jednego genu

• wymienia inne przykłady

dziedziczenia cech

• omawia badania Mendla

• wyjaśnia mechanizm

dziedziczenia cech zgodnie z I i

II prawem Mendla



dziedziczenia dwóch genów

• interpretuje krzyżówki

genetyczne, używając określeń

homozygota, heterozygota,

cecha dominująca, cecha

recesywna

• omawia przykłady innych

sposobów dziedziczenia cech

• ocenia znaczenie prac

Mendla dla rozwoju

genetyki

• określa

prawdopodobieństwo

pojawienia się określonych

genotypów i fenotypów

potomstwa na podstawie

genotypów rodziców

• uzasadnia różnice w

dziedziczeniu genów

zgodnie z prawami Mendla

i genów sprzężonych

6 Genetyczne

uwarunkowania

płci. Cechy

sprzężone z płcią

• wyjaśnia zasadę

dziedziczenia płci u człowieka

za pomocą krzyżówki

genetycznej

• wymienia przykłady chorób

sprzężonych z płcią

• rozróżnia chromosomy płci i

chromosomy autosomalne


ujawnienia się cech

recesywnych sprzężonych z

płcią



dziedziczenia chorób


• wymienia przykłady cech

związanych z płcią



mechanizmów dziedziczenia płci

u innych organizmów

• interpretuje krzyżówki


dziedziczenia chorób


• uzasadnia różnicę między

cechami sprzężonymi a cechami

związanymi z płcią

• wyjaśnia, w jaki sposób

• uzasadnia, dlaczego

mężczyźni częściej chorują

na hemofilię i daltonizm

niż kobiety

• omawia różnice między

chromosomem X a

chromosomem Y

39

chromosomy płci,

chromosomy autosomalne

dziedziczy się hemofilę

7 Zmiany w

informacji

genetycznej

• definiuje pojęcie

rekombinacja genetyczna

• definiuje pojęcie mutacja

• rozróżnia mutacje genowe i

chromosomowe

• wymienia czynniki

mutagenne

• klasyfikuje mutacje ze

względu na ich konsekwencje

• opisuje znaczenie

rekombinacji genetycznej w

kształtowaniu zmienności

genetycznej

• wymienia czynniki

mutagenne

• omawia skutki mutacji

genowych

• omawia skutki mutacji

chromosomowych

• opisuje procesy warunkujące

rekombinację genetyczną

• rozróżnia mutacje spontaniczne

i indukowane

• klasyfikuje czynniki

mutagenne

• wyjaśnia, na czym polegają

poszczególne rodzaje mutacji

genowych i chromosomowych


mutacje prowadzą do chorób

nowotworowych

• omawia przebieg procesu

crossing-over

• analizuje rodowody pod

kątem metody

diagnozowania mutacji

• rozróżnia mutacje w

zależności od rodzaju

komórki, w której mają

miejsce

• uzasadnia, że mutacje są

źródłem zmienności

organizmów

8 Choroby

genetyczne

człowieka

• definiuje pojęcie choroba

genetyczna

• klasyfikuje choroby

genetyczne ze względu na

przyczynę

• wymienia przykłady chorób

genetycznych

• wyjaśnia, na czym polega

profilaktyka genetyczna

• charakteryzuje choroby

jednogenowe z

uwzględnieniem sposobu

dziedziczenia, skutków

mutacji, objawów i leczenia

• charakteryzuje choroby

chromosomalne z

uwzględnieniem zmian w

kariotypie, objawów i

leczenia

• rozróżnia wybrane choroby

genetyczne

• analizuje dziedziczenie

wybranej choroby genetycznej

jednogenowej


poradnictwo genetyczne oraz

wymienia sytuacje, w których

należy wykonać badania DNA

• klasyfikuje badania prenatalne

oraz dokonuje ich

charakterystyki

• dostrzega wady i zalety

badań prenatalnych

• omawia znaczenie

przeprowadzania testów

pourodzeniowych

• szacuje ryzyko

wystąpienia mutacji u

dziecka

II.

Biotechnol

ogia i

inżynieria

genetyczna

11 Biotechnologia

tradycyjna


biotechnologia

• wymienia przykłady

produktów otrzymywanych

metodami biotechnologii

tradycyjnej

• przedstawia zastosowania

fermentacji mlekowej

• przedstawia zastosowania

fermentacji etanolowej


reakcja fermentacji

• uzasadnienia różnicę między

biotechnologią tradycyjną a

biotechnologią nowoczesną

• zapisuje reakcje fermentacji

• omawia wykorzystanie

bakterii octowych

• omawia na przykładach

znaczenie fermentacji

mlekowej

• dowodzi pozytywnego i

negatywnego znaczenia

zachodzenia fermentacji

dla człowieka

12 Biotechnologia w

ochronie • wymienia przykłady

praktycznego wykorzystania


biologicznego oczyszczania • omawia istotę funkcjonowania • dowodzi roli

przetwarzania odpadów

40

środowiska organizmów do rozkładu

substancji


oczyszczanie biologiczne,

tworzywa biodegradowalne,

biologiczne zwalczanie

szkodników

• wymienia metody utylizacji

odpadów komunalnych

ścieków

• omawia zastosowanie

testów uzyskanych

metodami

biotechnologicznymi do

oceny stanu środowiska

biofiltrów

• wykazuje rolę

mikroorganizmów w

biologicznym oczyszczaniu

ścieków

• charakteryzuje metody

utylizacji odpadów

komunalnych

• opisuje metody zwalczania

szkodników z użyciem metod

biologicznych

komunalnych jako

alternatywnego źródła

energii

• analizuje korzyści

wynikające z zastosowania

tworzyw

biodegradowalnych

zamiast tradycyjnych

tworzyw sztucznych

• ocenia zastosowanie

metod biotechnologicznych

do wytwarzania energii

13 Podstawowe

techniki inżynierii

genetycznej

• definiuje pojęcia: inżynieria

genetyczna, organizm

zmodyfikowany genetycznie,

organizm transgeniczny, enzym

restrykcyjny, wektor

• wymienia techniki inżynierii

genetycznej

• wyjaśnia, czym zajmuje

się inżynieria genetyczna

• wyjaśnia, na czym polega:

sekwencjonowanie DNA,

elektroforeza, łańcuchowa

reakcja polimerazy, sonda

molekularna

• omawia sposoby otrzymania

organizmów transgenicznych

• wyjaśnia funkcję enzymów

restrykcyjnych

• porównuje działanie ligazy i

enzymów restrykcyjnych

• analizuje poszczególne

etapy: elektroforezy,

metody PCR i

wprowadzenia genu do

komórki

• określa cel

wykorzystania sondy

molekularnej

14 Organizmy

zmodyfikowane

genetycznie

• wymienia cele tworzenia

roślin i zwierząt

zmodyfikowanych genetycznie

• wyjaśnia cele tworzenia

roślin i zwierząt

zmodyfikowanych

genetycznie

• określa korzyści

wynikające ze stosowania

zmodyfikowanych

genetycznie zwierząt w

rolnictwie, medycynie,

nauce i przemyśle

• określa rodzaje modyfikacji

genetycznych roślin oraz

wskazuje cechy, które rośliny

zyskują dzięki nim

• omawia kolejne etapy

transformacji genetycznej

roślin i zwierząt

• analizuje argumenty za i

przeciw genetycznej

modyfikacji organizmów

• ocenia rzetelność

przekazu medialnego na

temat GMO

15 Biotechnologia a

medycyna

• definiuje pojęcia: diagnostyka

molekularna, terapia genowa


molekularnych metod

diagnostycznych

• określa cel molekularnych

metod diagnostycznych

• podaje przykłady leków

uzyskiwanych dzięki

zastosowaniu biotechnologii

• omawia badania prowadzone

w ramach diagnostyki

molekularnej

• omawia techniki

otrzymywania

• rozróżnia molekularne

metody diagnostyczne

• dowodzi skuteczności

badania prowadzonych w

ramach diagnostyki

molekularnej w

41

nowoczesnej

• uzasadnia rolę organizmów

zmodyfikowanych

genetycznie w produkcji

biofarmaceutyków


terapia genowa

• wyjaśnia znaczenie

biotechnologii w

otrzymywaniu materiałów

medycznych nowej

generacji

biofarmeceutyków

• omawia możliwości związane

z hodowlą tkanek i narządów w

transplantologii

• charakteryzuje poszczególne

rodzaje terapii genowej

• rozróżnia rodzaje terapii

genowej

indywidualizacji procesu

leczenia

• określa znaczenie

wykorzystania komórek

macierzystych w leczeniu

chorób

• ocenia skuteczność

leczenia schorzeń

metodami terapii genowej

16 Klonowanie -

tworzenie

genetycznych kopii

• definiuje pojęcia: klonowanie,

klon


organizmów będących

naturalnymi klonami

• wymienia cele klonowania

DNA, komórek, roślin i

zwierząt

• udowadnia, że bliźnięta

jednojajowe są naturalnymi

klonami


otrzymuje się klony DNA,

komórek, roślin i zwierząt

• uzasadnia swoje

stanowisko w sprawie

klonowania człowieka

• omawia rodzaje rozmnażania

bezpłciowego jako przykłady

naturalnego klonowania

• omawia sposoby klonowania

roślin i zwierząt

• rozróżnia klonowanie

reprodukcyjne i terapeutyczne

• formułuje argumenty za i

przeciw klonowaniu człowieka

• analizuje kolejne etapy

klonowania ssakówt

metodą transplantacji

jąder komórkowych

• ocenia przekaz medialny

dotyczący klonowania, w

tym klonowania

człowieka

• uzasadnia rolę

klonowania w

zachowaniu

bioróżnorodności

gatunkowej

17 Inżynieria

genetyczna –

korzyści i

zagrożenia

• podaje argumenty za i przeciw

stosowaniu technik inżynierii

genetycznej w badaniach

naukowych, medycynie,

rolnictwie, przemyśle i

ochronie środowiska

• wymienia argumenty za i

przeciw stosowaniu zwierząt w

eksperymentach naukowych


GMO mogą wpłynąć

negatywnie na środowisko

naturalne

• rozpoznaje produkty GMO

• ocenia wpływ produktów

GMO na zdrowie człowieka

• uzasadnia obawy etyczne

związane z GMO

• omawia sposoby zapobiegania

zagrożeniom ze strony

organizmów zmodyfikowanych

genetycznie

• omawia regulacje prawne

dotyczące GMO w Unii

Europejskiej

• ocenia przekaz medialny

dotyczący badań

naukowych oraz

przewiduje skutki

nierzetelnej informacji

obecnej w mediach

42

18 Znaczenie badań

nad DNA • podaje przykłady praktycznego

zastosowania badań nad DNA

w medycynie, medycynie

sądowej, biotechnologii

nowoczesnej, ewolucjonizmie i

systematyce

• definiuje pojęcie profil

genetyczny


zastosowanie badań nad

DNA w medycynie,

medycynie sądowej,

biotechnologii

nowoczesnej,

ewolucjonizmie i

systematyce

• wyjaśnia sposób

wykorzystania DNA do

określenia pokrewieństwa

oraz ustalenia lub

wykluczenia ojcostwa

• podaje przykłady organizmów

oraz pozyskiwanych od nich

genów

• omawia metody śledzenia

funkcjonowania wybranego

genu

• omawia wykorzystanie badań

DNA w medycynie sądowej

• uzasadnia znaczenie analizy

sekwencji DNA w badaniach

ewolucyjnych i

taksonomicznych

• analizuje kolejne etapy

metody ustalania profilu

genetycznego

• przewiduje możliwe

kierunki rozwoju

inżynierii genetycznej na

podstawie zdobytej

wiedzy

III.

Ochrona

przyrody

19 Czym jest

różnorodność

biologiczna?

• wymienia poziomy

różnorodności biologicznej

• wskazuje trzy miejsca na

Ziemi szczególnie cenne pod

względem różnorodności

biologicznej

• wyjaśnia pojęcie

różnorodność biologiczna

• omawia wskazany czynnik

kształtujący różnorodność

biologiczną

• wyjaśnia różnice pomiędzy

poziomami różnorodności

biologicznej

• uzasadnia praktyczne

znaczenie bioróżnorodności

dla człowieka

• charakteryzuje poziomy


• porównuje poziomy


• charakteryzuje wybrane

miejsca na Ziemi, szczególnie

cenne pod względem


• opisuje metody pozwalające na

określenie poziomu

bioróżnorodności

• analizuje wpływ różnych

czynników na

kształtowanie się


• analizuje zmiany

różnorodności gatunkowej

w czasie

• dowodzi istnienia

trudności w określaniu

liczby gatunków na

świecie

20 Zagrożenia

różnorodności

biologicznej


gatunków zagrożonych

wyginięciem


gatunków wymarłych

• wylicza czynniki wpływające

na stan ekosystemów


działalności człowieka

przyczyniającej się do spadku


• wymienia miejsca

najbardziej narażone na zanik


• podaje przykłady gatunków

inwazyjnych

• omawia przyczyny wymierania

gatunków

• wskazuje działalność

człowieka jako przyczynę

spadku różnorodności

biologicznej

• wyjaśnia przyczyny zanikania

różnorodności biologicznej na

świecie

• analizuje wpływ rolnictwa na

zachowanie różnorodności

biologicznej

• ocenia skutki wyginięcia

gatunków zwornikowych

• dowodzi istnienia różnic

pomiędzy współczesnym

wymieraniem gatunków a

poprzednimi

wymieraniami

• przewiduje skutki

osuszania obszarów

podmokłych

• omawia wpływ gatunków

obcych, w tym

inwazyjnych, na

ekosystemy

43

21 Motywy i

koncepcje ochrony

przyrody

• wymienia zadania ochrony

przyrody

• wymienia motywy ochrony

przyrody


ochrony przyrody

• omawia wybrane motywy

ochrony przyrody

• omawia motywy ochrony

przyrody

• charakteryzuje koncepcje

ochrony przyrody


podejmowania działań

prowadzących do zachowania


• podaje przykłady działań

w zakresie ochrony

przyrody wynikających z

poszczególnych motywów

ochrony przyrody

22 Sposoby ochrony

przyrody

• wymienia sposoby ochrony

przyrody

• wymienia cele ochrony

przyrody

• podaje przykłady ochrony in

situ i ex situ

• omawia wskazany sposób

ochrony przyrody


sposobami ochrony przyrody

• podaje przykłady sytuacji, w

których niezbędna jest

ochrona czynna

• charakteryzuje sposoby

ochrony przyrody

• uzasadnia różnicę między

ochroną bierną a ochroną czynną


tworzenia banków nasion

• podaje przykłady gatunków,

które restytuowano

• podaje przykłady działań, które

dopuszcza się w przypadku

ochrony częściowej


ochrony gatunkowej

• wyjaśnia, dlaczego w

stosunku do niektórych

gatunków i obszarów

stosowana jest ochrona

ścisła, a do innych –

ochrona częściowa

• wyjaśnia, czym

resystytucja różni się od

reintrodukcji

• ocenia skuteczność

ochrony in situ i ex situ

23 Ochrona przyrody

w Polsce

• wymienia formy ochrony

przyrody w Polsce

• wskazuje na mapie parki

narodowe

• podaje nazwy parków

narodowych i krajobrazowych

położonych najbliżej miejsca

zamieszkania

• wymienia po pięć nazw

zwierząt, roślin i grzybów

podlegających w Polsce

ochronie gatunkowej

• podaje przykłady działań

podejmowanych w ramach

ochrony czynnej

• omawia formy ochrony

obszarowej przyjęte w Polsce


formami ochrony

indywidualnej

• rozpoznaje na ilustracji lub

fotografii omawiane

wcześniej rośliny, zwierzęta i

grzyby podlegające ochronie

gatunkowej

• wskazuje przykłady

chronionych gatunków roślin

i zwierząt występujących w

najbliższej okolicy

• wyjaśnia rolę poszczególnych

form ochrony przyrody

• charakteryzuje park narodowy

położony najbliżej miejsca

zamieszkania

• klasyfikuje rezerwaty przyrody

ze względu na przedmiot

ochrony i typ ekosystemu

• wymienia działania zakazane i

dozwolone na obszarach

podlegających ochronie

• wyjaśnia znaczenie otulin

tworzonych wokół parków

narodowych

• klasyfikuje parki

narodowe według daty

założenia lub wielkości

24 Międzynarodowe

formy ochrony

przyrody

• wymienia międzynarodowe

formy ochrony przyrody

• charakteryzuje rezerwat

biosfery jako międzynarodową

formę ochrony przyrody

• wylicza parki narodowe w

Polsce uznane za rezerwaty

biosfery


zrównoważony rozwój

• określa znaczenie Agendy 21


zrównoważony rozwój


międzynarodowych inicjatyw w

• określa znaczenie

konwencji: ramsarskiej,

CITES, bońskiej w

ochronie przyrody


44

• omawia działalność

organizacji zajmujących się

ochroną przyrody

zakresie ochrony przyrody

• charakteryzuje parki narodowe

w Polsce uznane za rezerwaty

biosfery

• rozróżnia typy obszarów sieci

Natura 2000

• formułuje sądy dotyczące

zasad zrównoważonego rozwoju

oraz sposobów i możliwości

wdrażania tych zasad

globalnej ochrony

przyrody

• ocenia znaczenie

projektu Natura 2000

• ocenia działalność

organizacji zajmujących

się ochroną przyrody

• ocenia stopień realizacji

postulatów

zrównoważonego rozwoju

na świecie i w kraju

WYMAGANIA EDUKACYJNE

Dział

programu

Lp. Temat Poziom wymagań


Badania

przyrodnicze 1 Metodyka badań

biologicznych

Uczeń:

rozróżnia metody

poznawania świata

wymienia etapy badań

biologicznych

Uczeń:

wyjaśnia, na czym

polega różnica między

rozumowaniem

dedukcyjnym a

rozumowaniem

indukcyjnym

rozróżnia problem

badawczy od hipotezy,

próbę kontrolną od próby

badawczej, zmienną

niezależną od zmiennej

zależnej

Uczeń:

omawia zasady

prowadzenia i

dokumentowania badań

formułuje główne etapy

badań do konkretnych

obserwacji i doświadczeń

biologicznych

planuje przykładową

obserwację biologiczną

wykonuje dokumentację

przykładowej obserwacji

Uczeń:

analizuje kolejne etapy

prowadzenia badań

2 Obserwacje mikroskopowe

jako źródło wiedzy

biologicznej

nazywa elementy układu

optycznego i układu

mechanicznego mikroskopu

optycznego

wymienia cechy obrazu

oglądanego w mikroskopie

optycznym

definiuje pojęcie

zdolność rozdzielcza

wyjaśnia sposób

działania mikroskopów

optycznego i

elektronowego

porównuje działanie

mikroskopu optycznego i

mikroskopu elektronowego

wymienia zalety i wady

mikroskopów optycznych

oraz elektronowych

określa zasadę działania

mikroskopu

fluorescencyjnego

wyjaśnia różnicę w

sposobie działania

mikroskopów

elektronowych:

transmisyjnego i

skaningowego

Chemiczne

podstawy

życia

1 Składniki nieorganiczne

organizmów

klasyfikuje związki

chemiczne na organiczne i

nieorganiczne

wymienia związki

omawia znaczenie

wybranych makro- i

mikroelementów

określa znaczenie i

określa objawy niedoboru

wybranych makro- i

mikroelementów

charakteryzuje budowę

rysuje modele różnych

typów wiązań

chemicznych

wykazuje związek

45

budujące organizm

klasyfikuje pierwiastki na

makroelementy i

mikroelementy

wymienia pierwiastki

biogenne

nazywa wiązania i

oddziaływania chemiczne

wymienia funkcje wody

wymienia funkcje soli

mineralnych

występowanie wybranych

typów wiązań i

oddziaływań

chemicznych

omawia budowę

cząsteczki wody

różnych typów wiązań

chemicznych

charakteryzuje właściwości

fizykochemiczne wody

uzasadnia znaczenie soli

mineralnych dla

organizmów

między budową cząsteczki

wody i właściwościami a

jej rolą w organizmie

2 Budowa i znaczenie

węglowodanów

wymienia cechy i funkcje

głównych grup

węglowodanów

klasyfikuje sacharydy i

podaje przykłady

wymienia właściwości

mono-, oligo- i

polisacharydów

określa kryterium

klasyfikacji sacharydów

wyjaśnia, w jaki sposób

powstaje wiązanie O-

glikozydowe

omawia występowanie i

znaczenie wybranych

mono-, oligo- i

polisacharydów

klasyfikuje

monosacharydy

charakteryzuje i

porównuje budowę

wybranych polisacharydów

porównuje budowę

chemiczną mono-, oligo- i

polisacharydów

planuje doświadczenie

mające na celu wykrycie

glukozy

omawia powstawanie

form pierścieniowych

monosacharydów

ilustruje powstawanie

wiązania O-

glikozydowego

zapisuje wzory

wybranych

węglowodanów

3 Lipidy – budowa i znaczenie wymienia funkcje lipidów

klasyfikuje lipidy ze

względu na budowę

cząsteczki

omawia znaczenie

poszczególnych grup

lipidów

wyjaśnia, na czym

polega różnica między

tłuszczami nasyconymi a

tłuszczami nienasyconymi

wymienia kryteria

klasyfikacji tłuszczowców


lipidów prostych, złożonych

i izoprenowych

uzasadnia znaczenie

cholesterolu

planuje doświadczenie,

którego celem jest wykrycie

lipidów

porównuje poszczególne

grupy lipidów

omawia budowę

fosfolipidów i ich

rozmieszczenie w błonie

biologicznej

analizuje budowę

triglicerydu

4 Białka – główny budulec

organizmu

nazywa grypy białek ze

względu na pełnione

funkcje, liczbę

aminokwasów w łańcuchu

strukturę oraz obecność

elementów

nieaminokwasowych

wymienia przykładowe

białka i ich funkcje

podaje kryteria

klasyfikacji białek

wskazuje wiązanie

peptydowe

wyjaśnia, na czym

polega i w jakich

warunkach zachodzi

koagulacja i denaturacja

białek

charakteryzuje grupy

białek ze względu na

pełnione funkcje, liczbę

aminokwasów w łańcuchu i

strukturę oraz obecność

elementów

nieaminokwasowych

zapisuje wzór ogólny

aminokwasów

analizuje budowę

aminokwasów

klasyfikuje aminokwasy

ze względu na charakter

podstawników

porównuje białka

fibrylarne i globularne

porównuje proces

koagulacji i denaturacji

46

omawia budowę białek

rozpoznaje struktury

przestrzenne białek


białek

zapisuje reakcję

powstawania dipeptydu

charakteryzuje strukturę 1-

, 2-, 3- i 4-rzędową białek

białek


mające na celu wykrycie

wiązań peptydowych

5 Budowa i rola kwasów

nukleinowych


pojedynczego nukleotydu

DNA i RNA

omawia rolę DNA

wymienia rodzaje RNA i

określa ich rolę

określa lokalizację DNA w

komórkach eukariotycznych

i prokariotycznych

wyjaśnia, na czym

polega komplementarność

zasad

definiuje pojęcia:

podwójna helisa,

replikacja


chemiczną i przestrzenną

cząsteczki DNA i RNA

porównuje budowę i rolę

DNA z budową i rolą RNA

rysuje schemat budowy

nukleotydu

oblicza procentową

zawartość zasad azotowych

w DNA

rozróżnia zasady azotowe

nazywa i wskazuje

wiązania w cząsteczce

DNA

Komórka –

podstawowa

jednostka

życia

1 Przestrzenna organizacja

komórki

definiuje pojęcia:

komórka, organizm

jednokomórkowy, organizm

wielokomórkowy

wymienia przykłady

komórek prokariotycznych i

eukariotycznych

wskazuje i nazywa

struktury komórki

prokariotycznej i

eukariotycznej

rozróżnia komórki:

zwierzęcą, roślinną,

grzybową i prokariotyczną

wyjaśnia zależność

między wymiarami

komórki a jej

powierzchnią i objętością

rysuje wybraną

komórkę eukariotyczną

na podstawie obserwacji

mikroskopowej

klasyfikuje komórki ze

względu na występowanie

jądra komórkowego

charakteryzuje funkcje

struktur komórki

prokariotycznej

porównuje komórkę

prokariotyczną z komórką

eukariotyczną

wskazuje cechy wspólne i

różnice między komórkami

eukariotycznymi

wymienia przykłady

największych komórek

roślinnych i zwierzęcych

analizuje znaczenie

wielkości i kształtu

komórki w transporcie

substancji do i z komórki

wykonuje samodzielnie

nietrwały preparat

mikroskopowy

2 Budowa, właściwości i

funkcje błon biologicznych

nazywa i wskazuje

składniki błon

biologicznych


błon biologicznych

wymienia funkcje błon

biologicznych

wymienia rodzaje

transportu przez błony

omawia model budowy

błony biologicznej

wyjaśnia różnicę między

transportem biernym a

transportem czynnym

rozróżnia endocytozę i

egzocytozę

definiuje pojęcia:

osmoza, turgor,

plazmoliza, deplazmoliza

charakteryzuje białka błon

omawia budowę i

właściwości lipidów

występujących w błonach

biologicznych

charakteryzuje różne

rodzaje transportu przez

błony

porównuje zjawiska

osmozy i dyfuzji

przedstawia skutki

umieszczenia komórki

roślinnej oraz komórki

zwierzęcej w roztworach:

hipotonicznym,

analizuje rozmieszczenie

białek i lipidów w błonach

biologicznych

wyjaśnia różnicę w

sposobie działania białek

kanałowych i nośnikowych


mające na celu

udowodnienie selektywnej

przepuszczalności błony


mające na celu obserwację

plazmolizy i deplazmolizy

w komórkach roślinnych

47

izotonicznym i

hipertonicznym

3 Jądro komórkowe wymienia funkcje jądra

komórkowego

definiuje pojęcia:

chromatyna, nukleosom,

chromosom, kariotyp,

chromosomy homologiczne

identyfikuje chromosomy

płci i autosomy


komórką haploidalną a

komórką diploidalną

identyfikuje elementy

budowy jądra

komórkowego

określa skład chemiczny

chromatyny

wyjaśnia znaczenie

jąderka i otoczki jądrowej

wymienia i identyfikuje

kolejne etapy upakowania

DNA w jądrze

komórkowym

rysuje chromosom

metafazowy

podaje przykłady

komórek haploidalnych i

komórek diploidalnych

charakteryzuje elementy

jądra komórkowego


chromosomu metafazowego

dowodzi, iż komórki

eukariotyczne zawierają

różną liczbę jąder

komórkowych


heterochromatyną a

euchromatyną

uzasadnia znaczenie

upakowania DNA w jądrze

komórkowym

4 Składniki cytoplazmy omawia skład i znaczenie

cytozolu

wymienia elementy

cytoszkieletu i ich funkcje

identyfikuje ruchy

cytozolu

charakteryzuje budowę i

rolę siateczki

śródplazmatycznej


rolę rybosomów, aparatu

Golgiego i lizosomów

omawia ruchy cytozolu

określa rolę

peroksysomów i

glioksysomów

wyjaśnia, na czym

polega funkcjonalne

powiązanie między

rybosomami, siateczką

śródplazmatyczną,

aparatem Golgiego a

błoną komórkową

porównuje elementy

cytoszkieletu pod względem

budowy, funkcji i

rozmieszczenia

porównuje siateczkę

śródplazmatyczną szorstką z

siateczką śródplazmatyczną

gładką


mające na celu wykazanie

znaczenia wysokiej

temperatury w dezaktywacji

katalazy w bulwie

ziemniaka

rozpoznaje elementy

cytoszkieletu

ilustruje plan budowy

wici i rzęski

dokonuje obserwacji

ruchów cytozolu w

komórkach moczarki

kanadyjskiej

5 Składniki cytoplazmy

otoczone dwiema błonami

wymienia organelle

komórki eukariotycznej

otoczone dwiema błonami

uzasadnia rolę

mitochondriów jako

centrów energetycznych

wymienia funkcje

plastydów


mitochondriów

klasyfikuje typy

plastydów


chloroplastu

wymienia argumenty

potwierdzające słuszność

teorii endosymbiozy

wyjaśnia, od czego zależy

liczba i rozmieszczenie

mitochondriów w komórce

porównuje typy plastydów

wyjaśnia, dlaczego

mitochondria i plastydy

nazywa się organellami

półautonomicznymi

przedstawia sposoby

powstawania plastydów i

możliwości

przekształcania różnych

rodzajów plastydów

rozpoznaje typy

plastydów na podstawie

obserwacji mikroskopowej

6 Pozostałe składniki komórki. klasyfikuje składniki nazywa substancje omawia budowę wakuoli porównuje ścianę

48

Połączenia między

komórkami

komórki na plazmatyczne i

nieplazmatyczne

wymienia komórki

zawierające wakuolę

wymienia funkcje wakuoli

wymienia komórki

zawierające ścianę

komórkową

wymienia funkcje ściany

komórkowej

będące głównymi

składnikami budulcowym

ściany komórkowej

wyjaśnia, na czym

polegają wtórne zmiany o

charakterze inkrustacji i

adkrustacji

nazywa rodzaje

połączeń

międzykomórkowych w

komórkach roślinnych i

zwierzęcych

wyjaśnia różnice między

wodniczkami u protistów


ściany komórkowej

omawia umiejscowienie,

budowę i funkcje połączeń

między komórkami u roślin

i zwierząt

komórkową pierwotną ze

ścianą komórkową wtórną

u roślin

porównuje procesy

inkrustacji i adkrustacji


inkrustacja i adkrustacji

zmieniają właściwości

ściany komórkowej

7 Podziały komórkowe wymienia rodzaje

podziałów komórki

rozpoznaje etapy mitozy

i mejozy

charakteryzuje przebieg

poszczególnych etapów

mitozy i mejozy

porównuje przebieg oraz

znaczenie mitozy i mejozy

wyjaśnia znaczenie

zjawiska crossing-over

definiuje pojęcia:

kariokineza i cytokineza

ilustruje poszczególne

etapy mitozy i mejozy

wyjaśnia rolę interfazy

w cyklu życiowym

komórki

określa skutki zaburzeń

cyklu komórkowego

wymienia czynniki

wywołujące transformację

nowotworową

analizuje schemat

przedstawiający ilość DNA

i chromosomów

w poszczególnych etapach

cyklu komórkowego

charakteryzuje

poszczególne etapy

interfazy

określa znaczenie

wrzeciona

kariokinetycznego

wyjaśnia, na czym polega

programowana śmierć

komórki

wyjaśnia mechanizm

transformacji

nowotworowej

wyjaśnia i porównuje

przebieg cytokinezy

w komórkach roślinnej

i zwierzęcej

charakteryzuje sposób

formowania wrzeciona

kariokinetycznego

w komórce roślinnej i

zwierzęcej

omawia znaczenie

amitozy i endomitozy

Różnorodno

ść wirusów,

bakterii,

protistów i

grzybów

1 Klasyfikowanie organizmów wymienia zadania

systematyki

wymienia główne rangi

taksonów

wymienia kryteria

klasyfikowania organizmów

według metod opartych na

podobieństwie i

pokrewieństwie

organizmów

wymienia nazwy pięciu

królestw świata organizmów

wymienia

charakterystyczne cechy

definiuje pojęcia:

takson, narządy

homologiczne, gatunek

ocenia znaczenie

systematyki

wyjaśnia, na czym

polega nazewnictwo

binominalne gatunków i

podaje nazwisko jego

twórcy

wyjaśnia zasady

konstruowania klucza

dwudzielnego do

oznaczania gatunków


hierarchiczny układ rang

jednostek taksonomicznych

określa stanowisko

systematyczne wybranego

gatunku rośliny i zwierzęcia

wskazuje w nazwie

gatunku nazwę rodzajową i

epitet gatunkowy


naturalnym a sztucznym

systemem klasyfikacji

definiuje pojęcia: takson

monofiletyczny,

porównuje i ocenia

sposoby klasyfikowania

organizmów oparte na

metodach fenetycznych i

filogenetycznych

oznacza gatunki,

wykorzystując klucz w

postaci graficznej lub

numerycznej

konstruuje klucz służący

do oznaczania

przykładowych gatunków

organizmów

ocenia stopień

49

organizmów należących do

każdego z pięciu królestw

parafiletyczny i

polifiletyczny

porównuje królestwa

świata żywego

pokrewieństwa

organizmów na podstawie

analizy drzewa rodowego

organizmów

2 Wirusy – bezkomórkowe

formy materii

wymienia cechy wirusów

wymienia sposoby

rozprzestrzeniania się

wirusowych chorób roślin,

zwierząt i człowieka

omawia znaczenie

wirusów

wymienia choroby

wirusowe człowieka


wirionu

omawia przebieg cyklu

lizogenicznego

bakteriofaga i cyklu

wirusa zwierzęcego

wyjaśnia, jakie

znaczenie w zwalczaniu

wirusów mają szczepienia

ochronne

uzasadnia, że wirusy

znajdują się na pograniczu

materii nieożywionej i

żywej


cyklem litycznym a

lizogenicznym

klasyfikuje wirusy na

podstawie rodzaju kwasu

nukleinowego, morfologii,

rodzaju gospodarza i

sposobu infekcji oraz podaje

ich przykłady

charakteryzuje wybrane

choroby wirusowe

człowieka

charakteryzuje formy

wirusów pod względem

kształtu

porównuje przebieg

cyklu lizogenicznego

bakteriofaga i cykl wirusa

zwierzęcego

omawia teorie

pochodzenia wirusów


wirusem a wiroidem

określa znaczenie

prionów

3 Bakterie – organizmy

bezjądrowe


komórki bakteryjnej

wymienia czynności

życiowe bakterii

klasyfikuje bakterie w

zależności od sposobu

odżywiania i oddychania

wymienia sposoby

rozmnażania bezpłciowego

bakterii

podaje przykłady

pozytywnego i negatywnego

znaczenia bakterii

wymienia choroby

bakteryjne człowieka i drogi

zakażenia

wymienia funkcje

poszczególnych

elementów komórki

identyfikuje różne formy

komórek bakterii i rodzaje

ich skupisk

określa wielkość

komórek bakteryjnych

określa znaczenie form

przetrwalnikowych w

cyklu życiowym bakterii

wyjaśnia znaczenie

procesów płciowych

zachodzących u bakterii

definiuje pojęcia:

anabioza, taksja,

koniugacja


różnica w budowie komórki

bakterii samo- i

cudzożywnej

charakteryzuje

poszczególne grupy bakterii

w zależności od sposobu

odżywiania i oddychania

oraz podaje ich przykłady

omawia etapy koniugacji


systematyczne bakterii

omawia objawy

wybranych chorób

bakteryjnych człowieka

proponuje działania

profilaktyczne

omawia różnice w

budowie ściany

komórkowej bakterii

Gram-dodatnich i Gram-

ujemnych

wyjaśnia znaczenie

heterocyst

omawia rodzaje taksji

4 Protisty – proste organizmy

eukariotyczne

wymienia czynności

życiowe protistów

omawia budowę komórki

protistów zwierzęcych

omawia sposób

rozróżnia rodzaje

ruchów u protistów

zwierzęcych

wyjaśnia rolę wodniczek

w odżywianiu i wydalaniu

określa kryterium

klasyfikacji protistów

wymienia i charakteryzuje

sposób funkcjonowania

organelli ruchu u protistów

wyjaśnia, dlaczego

osmoregulacja i wydalanie

mają szczególne znaczenie

dla protistów

słodkowodnych

50

odżywiania się protistów

zwierzęcych


rozmnażania się

bezpłciowego i płciowego

protistów

wymienia


budowy protistów

roślinopodobnych

omawia sposób

odżywiania się protistów

roślinopodobnych

wymienia cechy

charakterystyczne dla

protistów grzybopodobnych

podaje przykłady

pozytywnego i negatywnego

znaczenia protistów

wymienia choroby

wywoływane przez protisty

i drogi ich zarażenia

protistów

wyróżnia główne

rodzaje plech u protistów

roślinopodobnych

wymienia typy

zapłodnienia występujące

u protistów


typy protistów

wymienia

przedstawicieli

poszczególnych typów

protistów

podaje przykłady

protistów, których

organizm jest: pojedynczą

komórką, kolonią, plechą


różnica między pinocytozą a

fagocytozą

omawia proces wydalania

i osmoregulacji zachodzący

u protistów zwierzęcych

omawia kolejne etapy

przebiegu koniugacji u

pantofelka


cyklu rozwojowego

zarodźca malarii


form jednokomórkowych i

wielokomórkowych

protistów roślinopodobnych

wymienia cechy

charakterystyczne plech

protistów roślinopodobnych

porównuje typy

zapłodnienia u protistów


profilaktyczne w celu

uniknięcia zarażenia się

protistami

chorobotwórczymi

uzasadnia różnicę między

cyklem rozwojowym z

mejozą pregamiczną a

cyklem rozwojowym z

mejozą postgamiczną

wymienia rodzaje

materiałów zapasowych

występujących u protistów

roślinopodobnych

wymienia barwinki

fotosyntetyczne u

protistów

roślinopodobnych

wymienia cechy budowy



protistów zwierzęcych,

roślinopodobnych i

grzybopodobnych

omawia choroby

wywoływane przez

protisty

omawia przemianę

pokoleń z dominującym

sporofitem na przykładzie

listownicy

5 Grzyby – cudzożywne

beztkankowce. Porosty

wymienia cechy

charakterystyczne grzybów

omawia budowę grzybów,

używając pojęć: grzybnia,

strzępki, owocnik

charakteryzuje sposoby

rozmnażania bezpłciowego i

płciowego grzybów

wymienia przedstawicieli


grzybów

omawia znaczenie

grzybów i porostów

wyjaśnia, dlaczego

grzyby są plechowcami

omawia sposoby

oddychania grzybów

rozróżnia poszczególne

typy grzybów

przedstawia budowę,

środowisko i sposób życia

porostów

określa wpływ grzybów

na zdrowie i życie

człowieka

rozróżnia rodzaje strzępek

porównuje sposoby

rozmnażania się grzybów


cyklu rozwojowego

sprzężniowców,

workowców i

podstawczaków

rozróżnia typy

hymenoforów u

podstawczaków

porównuje cechy


grzybów

wymienia gatunki

grzybów

saprobiontycznych,

pasożytniczych i

określa kryterium

klasyfikacji grzybów

porównuje typy mikoryz

porównuje rodzaje

zarodników

wskazuje fazę

dominującą w cyklu

rozwojowym

sprzężniowców,

workowców i

podstawczaków

określa rolę rozmnóżek w

rozmnażaniu porostów

51

symbiotycznych

przedstawia zasady

profilaktyki chorób

człowieka wywoływanych

przez grzyby

charakteryzuje rodzaje

plech porostów

Różnorodno

ść roślin 1 Rośliny pierwotnie wodne wymienia cechy właściwe

wyłącznie roślinom

wymienia cechy

charakterystyczne dla roślin

pierwotnie wodnych

omawia znaczenie

krasnorostów i zielenic

wymienia formy

organizacji roślin

pierwotnie wodnych

wymienia sposoby

rozmnażania



organizacji roślin pierwotnie

wodnych

omawia przemianę

pokoleń na przykładzie

ulwy sałatowej


koniugacji u skrętnicy

wyjaśnia trudności w

klasyfikacji

systematycznej


charakteryzuje

krasnorosty i zielenice pod

względem budowy i

środowiska występowania

2 Główne kierunki rozwoju

roślin lądowych

wymienia cechy

środowiska wodnego

wymienia przykłady

adaptacji roślin do życia na

lądzie

rozróżnia grupy

morfologiczno-rozwojowe

roślin lądowych

omawia jedną z hipotez

o pochodzeniu roślin

lądowych, wymieniając

cechy świadczące o

bliskim pokrewieństwie

roślin i współczesnych

zielenic

definiuje pojęcie telom

charakteryzuje ryniofity

omawia główne założenia

teorii telomowej

porównuje warunki

panujące w wodzie i na

lądzie

wykazuje znaczenie cech

adaptacyjnych roślin do

życia na lądzie

3 Tkanki roślinne określa rolę tkanek

twórczych

wymienia


tkanek stałych

omawia budowę epidermy

określa funkcje tkanek

okrywających

omawia budowę i funkcję

poszczególnych rodzajów

miękiszu

omawia budowę i funkcje

tkanek wzmacniających

omawia tkanki

przewodzące, wskazując

cechy budowy drewna i

łyka, które umożliwiają tym

tkankom przewodzenie

substancji

klasyfikuje i

identyfikuje tkanki

roślinne

wymienia


tkanek twórczych

wymienia wytwory

epidermy i omawia ich

znaczenie

wymienia merystemy

pierwotne i wtórne oraz

określa ich funkcje

określa lokalizację

merystemów w roślinie

omawia efekt działania

kambium i fellogenu


mechanizm zamykania i

otwierania aparatów

szparkowych

wyjaśnia znaczenie

kutykuli

omawia znaczenie

utworów wydzielniczych

uzasadnia różnicę

pomiędzy tkankami

twórczymi a tkankami

stałymi

porównuje budowę

epidermy i ryzodermy


powstawania, budowę oraz

znaczenie korkowicy

wymienia przykłady

wewnętrznych i

powierzchniowych

utworów wydzielniczych

52

4 Budowa i funkcje korzenia wymienia główne funkcje

korzenia


strefową korzenia

omawia budowę pierwotną

i wtórną korzenia

porównuje budowę

palowego i wiązkowego

systemu korzeniowego

oraz uzasadnia, że

systemy te stanowią

adaptację do warunków

środowiska

wymienia modyfikacje

budowy korzeni

przedstawia sposób

powstawania wtórnych

tkanek merystematycznych

w korzeniu oraz

charakteryzuje efekty ich

działalności

charakteryzuje

modyfikacje budowy

korzeni

porównuje budowę

pierwotną korzenia z

budową wtórną

5 Budowa i funkcje łodygi wymienia funkcje łodygi

omawia budowę pierwotną

i wtórną łodygi


budowy łodygi

omawia etapy przyrostu na

grubość łodygi

przedstawia sposób

powstawania wtórnych

tkanek merystematycznych

w łodydze oraz

charakteryzuje efekty ich

działalności

charakteryzuje modyfikacje

budowy łodygi

porównuje budowę

pierwotną łodygi z budową

wtórną

rozróżnia łodygi w

zależności od stopnia

trwałości

6 Budowa i funkcje liści wymienia funkcje liści

omawia budowę

anatomiczną liścia

definiuje pojęcie

ulistnienie

wymienia rodzaje

ulistnienia, unerwienia

liści i rodzaje nerwacji

podaje przykłady liści

pojedynczych i złożonych


budowy liści

omawia budowę

morfologiczną liścia

określa rolę

poszczególnych elementów

budowy liścia

porównuje miękisz

palisadowy z miękiszem

gąbczastym

określa znaczenie

modyfikacji liści

rozróżnia typy

ulistnienia, nerwacji i

rodzaje liści

porównuje budowę

anatomiczną liścia rośliny

iglastej i liścia rośliny

dwuliściennej oraz

uzasadnia przyczyny

istniejących różnic

7 Mszaki – rośliny o

dominującym gametoficie

wymienia środowiska, w

których występują mszaki

wymienia wspólne cechy

mszaków

omawia budowę

gametofitu i sporofitu

mszaków

omawia znaczenie

mszaków

wymienia cechy

plechowców i

organowców

omawia cykl rozwojowy

mszaków

rozróżnia mchy,

wątrobowce i glewiki

podaje przykłady cech

łączących mszaki z

plechowcami i

organowcami

określa rolę



mszaków

określa znaczenie wody w

cyklu rozwojowym

mszaków

wskazuje pokolenie

diploidalne i haploidalne w

uzasadnia, że u mszaków

występuje heteromorficzna

przemiana pokoleń

wskazuje cechy

charakterystyczne mchów,

wątrobowców i glewików

porównuje budowę

gametofitu i sporofitu u

mchów, wątrobowców i

glewików

wskazuje cechy

charakterystyczne

poszczególnych grup

53

cyklu rozwojowym

określa miejsce

zachodzenia i znaczenie

mejozy w cyklu

rozwojowym


mchów, wątrobowców i

glewików

mchów

omawia budowę liścia

wątrobowców na

przykładzie porostnicy

8 Paprotniki – zarodnikowe

rośliny naczyniowe

wymienia cechy

morfologiczno-rozwojowe

paprotników

omawia budowę


paprotników

wskazuje cechy

charakterystyczne

paprociowych,

widłakowych i skrzypowych

omawia znaczenie

paprotników

wymienia cechy

charakterystyczne w

cyklu rozwojowym

paprotników

wymienia

przedstawicieli

paprociowych,

widłakowych i

skrzypowych

omawia budowę

morfologiczną i

anatomiczną paprociowych

wskazuje i nazywa

elementy budowy sporofitu

paprociowych,



paprotników

jednakozarodnikowych na

przykładzie narecznicy

samczej


paprotników

różnozarodnikowych na

przykładzie widliczki

ostrozębnej

charakteryzuje

przedstawicieli

paprociowych,


wskazuje cechy

paprociowych, które

zdecydowały o

opanowaniu środowiska

lądowego i osiągnięciu

większych rozmiarów niż

mszaki

porównuje budowę i

znaczenie współczesnych

oraz dawnych

widłakowych i

skrzypowych

podaje przykłady

żyjących w Polsce

gatunków widłakowych,

skrzypowych i

paprociowych objętych

ochroną prawną

9 Nagozalążkowe – rośliny

kwiatowe z nieosłoniętym

zalążkiem

wymienia cechy

charakterystyczne dla roślin

nagozalążkowych

omawia budowę sporofitu

roślin nagozalążkowych

omawia znaczenie roślin

nagozalążkowych

wymienia cechy

nasiennych występujące u

nagozalążkowych

wyjaśnia genezę nazwy

nagozalążkowe

(nagonasienne)

wymienia i krótko

charakteryzuje głównych

przedstawicieli roślin

szpilkowych w Polsce

wyjaśnia znaczenie

kwiatu, nasion, zalążka i

łagiewki pyłkowej u

nagozalążkowych

przedstawia budowę

kwiatu rośliny

nagozalążkowej i wskazuje

elementy homologiczne do

struktur poznanych u

paprotników

przedstawia budowę i

rozwój gametofitu męskiego

i żeńskiego u roślin

nagozalążkowych

przedstawia przebieg

omawia budowę nasienia

sosny zwyczajnej



wielkolistnych oraz ich

przedstawicieli



drobnolistnych oraz ich

przedstawicieli

wymienia gatunki roślin

nagozalążkowych objętych

w Polsce ścisłą ochroną

gatunkową

54

cyklu rozwojowego u roślin

nagozalążkowych na

przykładzie sosny

zwyczajnej

10 Okrytozalążkowe – rośliny

wytwarzające owoce

wymienia cechy roślin

okrytozalążkowych

odróżniające je od

nagozalążkowych

charakteryzuje sporofit

roślin okrytozalążkowych

przedstawia budowę

obupłciowego kwiatu

rośliny okrytozalążkowej

ocenia możliwości

adaptacyjne roślin

okrytozalążkowych

omawia znaczenie roślin

okrytozalążkowych

wyjaśnia genezę nazwy

rośliny okrytozalążkowe

(okrytonasienne)

wymienia rodzaje

kwiatów

omawia przebieg cyklu

rozwojowego u roślin

okrytozalążkowych

ocenia znaczenie

wykształcenia się nasion

dla opanowania

środowiska lądowego

przez rośliny

omawia sposób


nasion i owoców

omawia funkcje

elementów kwiatu

obupłciowego u rośliny

okrytozalążkowej

omawia budowę i rozwój

gametofitu męskiego i

żeńskiego u rośliny

okrytozalążkowej

wyjaśnia związek między

zapyleniem a zapłodnieniem

wyjaśnia na przykładach

związek między budową

kwiatu u rośliny

okrytozalążkowej a

sposobem jego zapylania

charakteryzuje

mechanizmy zapobiegające

samozapyleniu

omawia przebieg i efekty

podwójnego zapłodnienia

omawia budowę nasienia

wymienia przykłady

owoców pojedynczych

(suchych i mięsistych),

zbiorowych i owocostanów

porównuje cechy budowy

morfologicznej i

anatomicznej u roślin

jednoliściennych i

dwuliściennych

rozróżnia rodzaje

kwiatów

definiuje pojęcia:

pręcikowie, słupkowie,

kwiatostan

schematycznie

przedstawia różne rodzaje

kwiatostanów

uzasadnia, dlaczego

rośliny unikają

samozapylenia

podaje kryterium

podziału nasion na

bielmowe, bezbielmowe i

obielmowe oraz wskazuje

między nimi podobieństwa

i różnice

definiuje pojęcie

partenokarpia

porównuje sposoby

powstawania różnych

owoców


rodziny dwuliściennych i

jednoliściennych

wymienia przykłady

roślin jednoliściennych i

dwuliściennych

Funkcjono

wanie roślin 1 Transport wody, soli

mineralnych i substancji

odżywczych

wymienia funkcje wody w

życiu roślin

omawia bilans wodny w

organizmie rośliny

omawia bierny i czynny

mechanizm pobierania

wody, posługując się

pojęciami: transpiracja,

parcie korzeniowe,

gutacja, wiosenny płacz

roślin

charakteryzuje etapy

transportu wody i soli

określa skutki niedoboru

wody w roślinie

definiuje pojęcia:

potencjał wody, ciśnienie

hydrostatyczne, ciśnienie

osmotyczne

omawia mechanizm

zamykania i otwierania się

aparatów szparkowych

omawia sposób

pobierania soli

mineralnych przez rośliny

przedstawia sposób

określenia potencjału wody

w roślinie

wyjaśnia rolę sił kohezji i

adhezji w przewodzeniu

wody

55

mineralnych w roślinie


transpiracji


odbywa się transport

asymilatów w roślinie

omawia czynniki

wpływające na

intensywność transpiracji


mające na celu zbadanie

wpływu natężenia światła

na intensywność

transpiracji

2 Wzrost i rozwój roślin

okrytonasiennych

definiuje pojęcia: wzrost

rośliny i rozwój rośliny

omawia etapy ontogenezy

rośliny


wegetatywnego

rozmnażania się roślin

wskazuje, które etapy

cyklu życiowego rośliny

składają się na stadium

wegetatywne, a które na

generatywne

omawia kiełkowanie

nasion, uwzględniając


tego procesu zmiany

fizjologiczne i

morfologiczne

charakteryzuje procesy

wzrostu i rozwoju

embrionalnego

okrytonasiennej rośliny

dwuliściennej od momentu

zapłodnienia do powstania

nasienia

wymienia warunki

względnego i

bezwzględnego spoczynku

nasion

charakteryzuje procesy,

które zachodzą w okresie

wzrostu wegetatywnego

siewki

omawia wpływ

temperatury i długości dnia i

nocy na zakwitanie roślin

definiuje pojęcia:

wernalizacja i

fotoperiodyzm

charakteryzuje rośliny

krótkiego dnia (RKD),

rośliny długiego dnia

(RDD) i rośliny neutralne

(RN)


którego celem jest

zbadanie biegunowości

pędów rośliny

porównuje kiełkowanie

nadziemne (epigeiczne) i

podziemne (hipogeiczne

definiuje pojęcia: rośliny

monokarpiczne i rośliny

polikarpiczne

wymienia przykłady

roślin monokarpicznych i

polikarpicznych

3 Regulatory wzrostu i rozwoju

roślin

wymienia


fitohormonów

wymienia pięć głównych

grup fitohormonów

wymienia najważniejsze

funkcje auksyn, giberelin,

cytokinin, inhibitorów

wzrostu i etylenu

definiuje pojęcie

fitohormony

podaje przykłady

wykorzystania

fitohormonów rolnictwie i

ogrodnictwie

charakteryzuje miejsce

syntetyzowania auksyn oraz

wpływ auksyn na procesy

wzrostu i rozwoju roślin

charakteryzuje wpływ

giberelin i cytokinin na

procesy wzrostu i rozwoju

roślin

wyjaśnia wpływ

analizuje wykres

przedstawiający wpływ

stężenia auksyn na wzrost

korzeni i łodygi

porównuje wpływ auksyn

i giberelin na rośliny

porównuje wpływ

stężenia auksyn i cytokinin

na wzrost i rozwój tkanek

56

inhibitorów wzrostu na

kiełkowanie nasion i reakcje

obronne roślin

wyjaśnia wpływ etylenu

na dojrzewanie owoców i

zrzucanie liści

roślinnych

określa rolę

fitohormonów mających

znaczenie w uruchamianiu

reakcji obronnych roślin

poddanych działaniu

czynników stresowych

4 Reakcje roślin na bodźce wyróżnia typy ruchów

roślin oraz podaje ich

przykłady


tropizmami a nastiami

wyjaśnia mechanizm

powstawania ruchów

wzrostowych i

turgorowych

wyróżnia rodzaje

tropizmów i nastii w

zależności od rodzaju

bodźca zewnętrznego

omawia rodzaje

tropizmów

wyjaśnia przyczynę

odmiennej reakcji korzenia i

łodygi na działanie siły

grawitacyjnej

omawia przykłady nastii

uzasadnia różnicę między

tropizmem dodatnim a

tropizmem ujemnym

wyjaśnia znaczenie

auksyn w reakcjach

ruchowych roślin


którego celem jest

zbadanie geotropizmu

korzenia i pędu

uzasadnia, że nastie mogą

mieć charakter ruchów

turgorowych i

wzrostowych

Różnorodn

ość

bezkręgow

ców

1 Kryteria klasyfikacji zwierząt klasyfikuje i podaje

przykłady zwierząt na

podstawie następujących

kryteriów: wykształcenie

tkanek, rodzaj symetrii,

liczba listków zarodkowych,

występowanie lub brak

wtórnej jamy ciała,

przekształcenie się pragęby,

sposób bruzdkowania i

powstawanie mezodermy

wymienia etapy rozwoju

zarodkowego u zwierząt

definiuje pojęcia:

zwierzęta dwuwarstwowe

i zwierzęta

trójwarstwowe, zwierzęta

pierwouste i zwierzęta

wtórouste

uzasadnia związek między

symetrią ciała a budową

zwierzęcia i trybem życia

charakteryzuje przebieg i

efekty bruzdkowania


powstaje otwór gębowy,

odbytowy i mezoderma u

zwierząt pierwoustych i

wtóroustych

charakteryzuje zwierzęta

acelomatyczne,

pseudocelomatyczne i

celomatyczne

klasyfikuje zwierzęta

celomatyczne ze względu

na rodzaj segmentacji i

obecność lub brak struny

grzbietowej

2 Gąbki – zwierzęta

beztkankowe

omawia środowisko i tryb

życia gąbek

charakteryzuje

podstawowe czynności

życiowe gąbek

omawia znaczenie gąbek

omawia bezpłciowy i

płciowy sposób

rozmnażania się gąbek

przedstawia ogólny plan

budowy gąbki

wyjaśnia, na czym

polegają totipotencjalne

właściwości komórek i

określa ich znaczenie w

życiu gąbek

wymienia gromady

zaliczane do typu gąbek

wraz z przykładami ich

przedstawicieli

porównuje typy budowy

ciała gąbek

określa rolę komórek

kołnierzykowatych

omawia budowę ściany

ciała gąbek

charakteryzuje

poszczególne gromady

gąbek

57

3 Tkanki zwierzęce – budowa i

funkcja

klasyfikuje tkanki

zwierzęce

omawia budowę i rolę

tkanki nabłonkowej


tkanki łącznej

omawia budowę tkanki

chrzęstnej i kostnej


funkcje osocza oraz

elementów morfotycznych

krwi

omawia ogólne cechy

budowy tkanki mięśniowej

omawia budowę i rolę

elementów tkanki nerwowej

nazywa poziomy organizacji

budowy ciała zwierząt

wymienia układy

narządów budujących ciała

zwierząt

rozpoznaje

poszczególne rodzaje

tkanek zwierzęcych

dzieli tkanki

nabłonkowe na podstawie

liczby warstw komórek,

kształtu komórek i

pełnionych funkcji

wymienia funkcje

gruczołów

wyjaśnia kryteria

podziału tkanki łącznej

wymienia przykłady

tkanek łącznych

właściwych,

podporowych i płynnych

definiuje pojęcia:

narząd, układ narządów

rysuje tkanki zwierzęce

charakteryzuje nabłonki

pod względem budowy, roli

i miejsca występowania

charakteryzuje pod

względem budowy, roli i

występowania tkanki łączne

właściwe

porównuje rodzaje tkanek

chrzęstnych i kostnych pod

względem budowy i miejsca

występowania

porównuje pod względem

budowy i sposobu

funkcjonowania tkankę

mięśniową gładką,

poprzecznie prążkowaną

serca oraz poprzecznie

prążkowaną szkieletową

określa pochodzenie


tkanek

klasyfikuje gruczoły

wymienia cechy

charakterystyczne i funkcje

limfy i hemolimfy

omawia sposób

przekazywania impulsu

nerwowego

wymienia funkcje

komórek glejowych

4 Parzydełkowce – tkankowe

zwierzęta dwuwarstwowe

charakteryzuje środowisko

i tryb życia

parzydełkowców

charakteryzuje ogólną

budowę ciała

parzydełkowców

omawia sposób

odżywiania się

parzydełkowców

omawia znaczenie

parzydełkowców

nazywa typ układu

nerwowego

parzydełkowców i

omawia jego budowę

omawia sposób

wykonywania ruchów i

przemieszczania się

parzydełkowców


rozmnażania się

parzydełkowców

porównuje budowę polipa

z budową meduzy

wymienia funkcje i

miejsca występowania


komórek ciała

parzydełkowców


ściany ciała parzydełkowca

omawia przemianę

pokoleń u parzydełkowców

na przykładzie chełbi

modrej

wymienia przykładowych

przedstawicieli gromad

wskazuje podobieństwa i

różnice między

wewnętrzną a zewnętrzną

ścianą ciała u

parzydełkowca

omawia budowę i

znaczenie parzydełek

definiuje pojęcie ciałka

brzeżne (ropalia)

charakteryzuje gromady

parzydełkowców

wyjaśnia rolę

koralowców w tworzeniu

raf koralowych

5 Płazińce – zwierzęta

spłaszczone grzbieto-

-brzusznie


wszystkich przedstawicieli

płazińców

omawia budowę

wewnętrzną płazińców

omawia sposoby

odżywiania się płazińców

wyjaśnia, w jaki sposób u

definiuje pojęcia:

żywiciel pośredni,

żywiciel ostateczny,

obojnak, zapłodnienie

krzyżowe

wymienia gatunki

pasożytnicze płazińców,

które mogą stanowić

omawia budowę wora

powłokowo-mięśniowego

omawia budowę

morfologiczną płazińców

omawia budowę układu

pokarmowego płazińców

nazywa typ układu

nerwowego płazińców i

definiuje pojęcia: rabdity,

statocysty

wymienia gromady

płazińców


płazińców

58

płazińców zachodzi

wymiana gazowa i transport

substancji

wymienia przykłady

adaptacji płazińców do

pasożytniczego trybu życia

omawia znaczenie

płazińców

zagrożenie dla zdrowia

lub życia człowieka


profilaktyczne mające na

celu zmniejszenie

prawdopodobieństwa

zarażenia człowieka

płazińcami

pasożytniczymi

omawia jego budowę


układu wydalniczego

płazińców


rozrodczego płazińców

charakteryzuje cykl

rozwojowy tasiemca

nieuzbrojonego,

bruzdogłowca szerokiego i

motylicy wątrobowej

6 Nicienie – zwierzęta o obłym,

nieczłonowanym ciele

omawia ogólny plan

budowy ciała nicieni

charakteryzuje tryb życia

nicieni

wymienia cechy

charakterystyczne budowy

nicieni

charakteryzuje


życiowe nicieni

omawia znaczenie nicieni


profilaktyczne mające na

celu zmniejszenie

prawdopodobieństwa

zarażenia człowieka

nicieniami

pasożytniczymi

omawia pokrycie ciała u

nicieni


pokarmowego i sposób

trawienia nicieni


zachodzi wymiana gazowa i

transport substancji u

nicieni


wydalniczego i nerwowego

nicieni

omawia sposób

rozmnażania się i rozwoju

nicieni

charakteryzuje cykl

rozwojowy glisty ludzkiej i

włośnia krętego

definiuje pojęcie:

linienie, oskórek

wymienia i

charakteryzuje nicienie

pasożytnicze roślin,

zwierząt i człowieka oraz

nicienie niepasożytnicze

wskazuje przystosowania

nicieni do pasożytnictwa

7 Pierścienice – bezkręgowce o

wyraźnej metamerii

charakteryzuje tryb życia

pierścienic


anatomicznej wspólne dla

wszystkich pierścienic

przedstawia ogólną

budowę ciała pierścienic

omawia wewnętrzną

budowę ciała pierścienic na

przykładzie dżdżownicy


pijawek o znaczeniu

adaptacyjnym do

pasożytniczego trybu życia


pokarmowego pierścienic


u pierścienic zachodzi

wymian gazowa


krwionośnego i

nerwowego u pierścienic


funkcje układu

wydalniczego pierścienic

omawia sposób

rozmnażania się

pierścienic


metamerią homonomiczną a

heteronomiczną

wymienia funkcje

parapodiów

omawia pokrycie ciała u

pierścienic

wskazuje podobieństwa i

różnice w rozmnażaniu się

wieloszczetów,

skąposzczetów i pijawek

wyjaśnia znaczenie

siodełka u skąposzczetów i

pijawek

omawia budowę

morfologiczną odcinka

głowowego ciała nereidy

omawia budowę

morfologiczną parapodium

nereidy

wymienia barwniki

oddechowe pierścienic i

barwy, jakie nadają krwi

wyjaśnia rolę komórek

chloragogenowych


należące do pierścienic

59

omawia znaczenie

pierścienic


wieloszczetów,

skąposzczetów i pijawek

8 Stawonogi – zwierzęta o

członowanych odnóżach


środowiska, w których żyją

stawonogi


budowy morfologicznej i

anatomicznej stawonogów

charakteryzuje narządy

wymiany gazowej

stawonogów

wymienia typy gruczołów

wydalniczych

omawia przebieg rozwoju

złożonego z przeobrażeniem

niezupełnym i zupełnym

omawia znaczenie

stawonogów

wymienia typy aparatów

gębowych owadów i

podaje przykłady

owadów, u których one

występują

wymienia typy odnóży

owadów i podaje

przykłady owadów, u

których one występują

definiuje pojęcia:

przeobrażenie zupełne,

przeobrażenie niezupełne,

imago, poczwarka

porównuje budowę

morfologiczną i

anatomiczną skorupiaków,

pajęczaków i owadów


pokarmowego stawonogów

porównuje budowę

narządów oddechowych

stawonogów żyjących w

wodzie i na lądzie

omawia sposób działania

otwartego układu

krwionośnego

porównuje stawonogi

wodne i lądowe pod

względem budowy

narządów wydalniczych

oraz usuwanych produktów

przemiany materii

przedstawia budowę

łańcuszkowego układu

nerwowego typowego dla

większości stawonogów


partenogeneza

charakteryzuje skorupiaki,

szczękoczułkowce oraz

tchawkowe i podaje ich

przedstawicieli

definiuje pojęcia:

miksocel, hemolimfa

omawia różnorodność

budowy skrzydeł owadów

uzasadnia, że stawonogi

przystosowały się do

pobierania różnorodnego

pokarmu

wyjaśnia rolę ostii w

sercu

omawia budowę oka

złożonego

wyjaśnia rolę narządów

tympanalnych

wyjaśnia rolę pokładełka

porównuje skorupiaki,

szczękoczułkowce i

tchawkowce

wymienia

przystosowania

stawonogów do życia w

różnorodnych typach

środowisk

9 Mięczaki – zwierzęta o

miękkim niesegmentowanym

ciele


życia mięczaków


budowę ciała mięczaków na

przykładzie ślimaka



wszystkich przedstawicieli

mięczaków

omawia znaczenie

mięczaków


pokarmowego mięczaków

i sposoby pobierania

przez nie pokarmu


sposób funkcjonowania

narządów oddechowych u

mięczaków

zasiedlających

środowiska wodne i

lądowe

wyjaśnia budowę i funkcje

muszli u mięczaków


zachodzi przepływ krwi w

układzie krwionośnym

mięczaków


krwionośnego głowonogów


nerwowego

omawia wydalanie i

porównuje budowę

zewnętrzną i budowę

muszli u poszczególnych

gromad mięczaków


mięczaków oraz wskazuje


budowy morfologicznej

umożliwiające ich

identyfikację

wymienia przykłady

60

charakteryzuje

rozmnażanie się

mięczaków

osmoregulację u mięczaków

uzasadnia twierdzenie, że

głowonogi są mięczakami o

najwyższym stopieniu

złożoności budowy

gatunków należących do

poszczególnych gromad

10 Szkarłupnie – bezkręgowe

zwierzęta wtórouste


i tryb życia szkarłupni

omawia znaczenie

szkarłupni w przyrodzie i

życiu człowieka

wymienia funkcje

układu wodnego

(ambulakralnego)


budowę ciała szkarłupni

omawia czynności

życiowe szkarłupni

omawia budowę

wewnętrzną szkarłupni na

przykładzie rozgwiazdy

omawia sposób

odżywiania się i budowę

układu pokarmowego

szkarłupni


zachodzi wymiana gazowa,

transport substancji oraz

wydalanie i osmoregulacja u

szkarłupni


wodnego (ambulakralnego)

uzasadnia, iż szkarłupnie

są nietypowymi

bezkręgowcami


układu nerwowego

szkarłupni

omawia sposób

rozmnażania się

szkarłupni

wymienia gromady

szkarłupni i

przykładowych

przedstawicieli

porównuje budowę

morfologiczną liliowców,

rozgwiazd, wężowideł,

jeżowców i strzykw

Różnorodno

ść

strunowców

1 Charakterystyka strunowców.

Strunowce niższe

wymienia pięć

najważniejszych cech

strunowców

wymienia podtypy

strunowców

przedstawia drzewo

rodowe strunowców

porównuje plan budowy

bezkręgowców i

strunowców

charakteryzuje

środowisko i tryb życia

przedstawicieli

strunowców niższych na

przykładzie lancetnika

wskazuje w budowie

lancetnika


strunowców

omawia zewnętrzną i

wewnętrzną budowę ciała

oraz funkcje życiowe

bezczaszkowców na

przykładzie lancetnika

omawia zewnętrzną i

wewnętrzną budowę ciała

oraz funkcje życiowe

osłonic na przykładzie

żachwy

analizuje drzewo rodowe

strunowców

definiuje pojęcie

strunowce niższe

2 Cechy charakterystyczne

kręgowców


wszystkich kręgowców

charakteryzuje pokrycie

ciała kręgowców,

uwzględniając budowę oraz

funkcje, jakie pełni

naskórek i skóra właściwa

przedstawia plan budowy

szkieletu osiowego i

szkieletu kończyn u

kręgowców

wymienia grupy

biologiczne kręgowców

wymienia cechy


wszystkich krągłoustych

porównuje budowę

przednercza, pranercza i

zanercza

porównuje sposoby


kręgowców

omawia budowę

wewnętrzną i charakteryzuje


życiowe krągłoustych na

przykładzie minoga

omawia etapy ewolucji

łuków skrzelowych u

kręgowców

wymienia cechy

krągłoustych świadczące o

tym, że są

najprymitywniejszymi

kręgowcami

61

wymienia odcinki układu

pokarmowego kręgowców


narządów wymiany gazowej

u kręgowców

omawia budowę

ośrodkowego i

obwodowego układu

nerwowego kręgowców

wyjaśnia znaczenie

narządów zmysłów

kręgowców


układu wydalniczego,

krwionośnego i rozrodczego

kręgowców

3 Ryby – żuchwowce

pierwotnie wodne

wymienia cechy

charakterystyczne dla ryb

omawia ogólną budowę

ciała ryby


ciała ryb, wskazując te

cechy, które stanowią

przystosowanie do życia w

wodzie

przedstawia budowę

układu krwionośnego ryb


rozmnażania się ryb

wymienia przystosowania

ryb do życia w środowisku

wodnym

omawia znaczenie ryb

wymienia płetwy

parzyste i nieparzyste

oraz ich funkcje

wyjaśnia mechanizm

wymiany gazowej u ryb

definiuje pojęcia: tarło,

ikra

podaje przykłady

potwierdzające, że pokrój

ciała ryby odbiegający od

typowego dla nich wzorca

wynika z adaptacji do

życia w różnych

warunkach środowiska

wodnego


szkieletowego ryb

omawia elementy budowy

układu pokarmowego ryb

wyjaśnia znaczenie i

działanie pęcherza

pławnego

omawia budowę skrzeli

ryby


nerwowego ryb


zmysłów u ryb

wyjaśnia znaczenie linii

nabocznej

wyjaśnia, na jakiej

zasadzie u ryb

chrzęstnoszkieletowych, ryb

kostnoszkieletowych

słonowodnych i

kostnoszkieletowych

słodkowodnych odbywa się

wydalanie i osmoregulacja

omawia przystosowania

ryb w budowie do życia w

wodzie


łusek

definiuje pojęcie serce

żylne

przedstawia budowę

mózgowia u ryby

kostnoszkieletowej

charakteryzuje

podgromady ryb


poszczególnych

podgromad

wskazuje zagrożenia ze

strony działalności

człowieka dla

bioróżnorodności ryb


mające na celu ochronę

zróżnicowania

gatunkowego ryb

62

4 Płazy – kręgowce

dwuśrodowiskowe


życia płazów

przedstawia budowę i

funkcje skóry płazów


krwionośnego płazów

charakteryzuje

rozmnażanie się płazów


płazów do życia w

środowisku wodno-

lądowym

omawia znaczenie płazów

charakteryzuje

funkcjonowanie narządów

wymiany gazowej u

dorosłych płazów i ich

larw

charakteryzuje rozwój

płazów bezogonowych na

przykładzie żaby

definiuje pojęcia: skrzek,

kijanka

omawia cechy budowy i

funkcje szkieletu płazów na

przykładzie szkieletu żaby


układu pokarmowego i

sposób odżywiania się

płazów


oddechowego płazów


układu nerwowego płazów

wyjaśnia znaczenie

poszczególnych narządów

zmysłów

omawia proces wydalania

u płazów

wymienia


budowy i trybu życia

kijanek

wskazuje zagrożenia dla

różnorodności i liczebności

płazów



płazów

wyjaśnia mechanizm

wentylacji płuc u żaby


pojawieniem się narządu

wymiany gazowej w

postaci płuc a modyfikacją

budowy układu

krwionośnego u płazów

analizuje modyfikacje

budowy i czynności

wybranych narządów

zmysłów u płazów

związane z ich

funkcjonowaniem w

warunkach środowiska

lądowego

porównuje rozwój

płazów bezogonowych,

ogoniastych i beznogich

uzasadnia znaczenie

budowy poszczególnych

narządów i układów

narządów w

przystosowaniu do życia w

środowisku wodno-

lądowym

charakteryzuje rzędy

płazów


poszczególnych rzędów

płazów

5 Gady – pierwsze owodniowce charakteryzuje środowisko

życia gadów


odżywiania się gadów

przedstawia budowę

układu krwionośnego

gadów

omawia sposób


gadów


w budowie gadów będące

adaptacją do życia na lądzie

wymienia cechy

pokrycia ciała gadów,

które stanowią adaptacje

do życia w środowisku

lądowym

przedstawia cechy

budowy oraz funkcje

szkieletu gadów na

przykładzie jaszczurki


czynności mózgowia i

narządów zmysłów

gadów

wskazuje kryterium, na

podstawie którego została

utworzona systematyka

gadów



gadów



gadów

wyjaśnia rolę częściowej

przegrody występującej w

komorze serca u

większości gadów

omawia proces

wentylacji płuc u gadów

porównuje proces

wydalania u gadów

żyjących na lądzie i w

wodzie

uzasadnia, że sposób

rozmnażania i rozwoju

gadów stanowi adaptację

63

omawia znaczenie gadów omawia budowę układu

wydalniczego gadów

do życia na lądzie

wymienia funkcje

poszczególnych błon

płodowych u gadów

uzasadnia znaczenie

budowy poszczególnych

narządów i układów

narządów w

przystosowaniu do życia

gadów na lądzie

charakteryzuje

podgromady gadów

wymienia przykładowych

przedstawicieli podgromad

6 Ptaki – latające zwierzęta

pokryte piórami


życia ptaków


ciała ptaków


ciała ptaków


układu pokarmowego i

sposoby odżywiania się

ptaków

omawia budowę układów:

krwionośnego,

oddechowego i rozrodczego

ptaków

charakteryzuje

rozmnażanie się ptaków


morfologicznej,

anatomicznej i cechy

fizjologiczne będące

przystosowaniami ptaków

do lotu

omawia znaczenie ptaków

omawia budowę pióra

konturowego


zmysłów ptaków

omawia budowę jaja

ptaków i podaje funkcje

elementów budowy

porównuje gniazdowniki

z zagniazdownikami

omawia budowę szkieletu

ptaka na przykładzie gęsi

przedstawia budowę

skrzydła ptaka

wyjaśnia mechanizm

podwójnego oddychania

występujący u ptaków

omawia schemat budowy

mózgowia ptaków


funkcjonowanie układu

wydalniczego ptaków

analizuje cechy budowy

morfologicznej,

anatomicznej i cechy

fizjologiczne będące

adaptacją ptaków do lotu



ptaków



ptaków

wyjaśnia rolę gruczołu

kuprowego

wymienia typy piór

ptaków oraz ich funkcje


pierzenie się ptaków

omawia rozmieszczenie i

funkcje worków

powietrznych u ptaków

wyjaśnia znaczenie

układów oddechowego i

krwionośnego w

utrzymaniu stałocieplności

u ptaków

omawia zjawisko

wędrówek ptaków

charakteryzuje

podgromady i nadrzędy

ptaków

wymienia przykładowe

gatunki wybranych grup

systematycznych

7 Ssaki – kręgowce

wszechstronne i ekspansywne


życia ssaków

wymienia cechy


ssaków


ciała ssaków

wymienia rodzaje i

funkcje wytworów

naskórka ssaków

charakteryzuje

mechanizmy służące

utrzymaniu stałej

temperatury ciała u

omawia budowę szkieletu

ssaków

omawia schemat budowy

mózgowia ssaków


zmysłów ssaków

porównuje sposoby


specjalizacja uzębienia

ssaków

porównuje budowę

przewodu pokarmowego

ssaków mięsożernych i

roślinożernych

64


pokarmowego ssaków i rolę



układu oddechowego

ssaków i rolę


przedstawia budowę


ssaków i sposób przepływu

krwi


wydalniczego oraz sposób

wydalania i osmoregulacji u

ssaków

omawia sposób rozrodu

ssaków

omawia znaczenie ssaków

ssaków

wyjaśnia znaczenie

łożyska i pępowiny

rozmnażania się stekowców,

torbaczy i łożyskowców



ssaków



ssaków


echolokacja

charakteryzuje

poszczególne podgromady

ssaków


poszczególnych

podgromad ssaków

Funkcjono

wanie

zwierząt

1 Ochrona ciała zwierząt.

Symetria ciała

definiuje pojęcie powłoka

ciała

wymienia funkcje powłoki

ciała u zwierząt


powłoki ciała u

bezkręgowców


powłoki ciała strunowców

wyjaśnia, dlaczego

zwierzęta osiadłe lub mało

ruchliwe mają promienistą

symetrią ciała

wymienia korzyści

posiadania dwubocznej

symetrii ciała

wyjaśnia znaczenie

nabłonka syncytialnego u

płazińców pasożytniczych

wyjaśnia znaczenie

szkieletu zewnętrznego u

stawonogów

wyjaśnia znaczenie

muszli u mięczaków

omawia budowę skóry

kręgowców

wskazuje różnice w

budowie powłoki ciała u

bezkręgowców

wskazuje różnice w

budowie powłoki ciała u

kręgowców

wymienia wytwory

naskórka i skóry właściwej

u kręgowców


symetrią ciała zwierząt a ich

trybem życia

wymienia płaszczyzny

przekroju ciała zwierząt o

dwubocznej symetrii ciała

uzasadnia związek

między funkcją powłoki

ciała a środowiskiem życia

zwierząt

analizuje związek

budowy powłoki ciała

zwierząt z pełnioną

funkcją

2 Ruch zwierząt wyjaśnia różnicę między

ruchem rzęskowym a

ruchem mięśniowym

wymienia zwierzęta

poruszające się ruchem

rzęskowym i mięśniowym

wymienia przykłady ruchu

bez przemieszczania się i

ruchu lokomotorycznego u

wybranych zwierząt

wyjaśnia zasadę skurczu

mięśnia

wyjaśnia znaczenie

mięśni poprzecznie-

prążkowanych

określa znaczenie

szkieletu zewnętrznego i

wewnętrznego

omawia przystosowania

anatomiczne,

porównuje ruch bez

przemieszczania się z

ruchem lokomotorycznym


wodnego (ambulakralnego)

szkarłupni

porównuje szkielet

zewnętrzny ze szkieletem

wewnętrznym


wymienia białka

motoryczne

wyjaśnia rolę białek

motorycznych

omawia budowę rzęsek i

komórek kołnierzykowych

wyjaśnia rolę filamentów

aktynowych i

miozynowych

definiuje pojęcie szkielet

65

wymienia narządy

lokomotoryczne u

wybranych grup zwierząt

wymienia rodzaje ruchu u

wybranych grup zwierząt w

środowisku wodnym i

lądowym

morfologiczne i

fizjologiczne zwierząt do

życia w środowisku

wodnym i lądowym

sposobem poruszania się

zwierząt a środowiskiem

życia


lotem biernym a lotem

czynnym

hydrauliczny

omawia etapy ruchu

lokomotorycznego na

przykładzie dżdżownicy

porównuje warunki życia

w wodzie, powietrzu i na

lądzie

3 Odżywianie się zwierząt definiuje pojęcia:

organizmy cudzożywne

(heterotroficzne), trawienie


trawienie

wewnątrzkomórkowe i

zewnątrzkomórkowe

omawia plan budowy

układu pokarmowego

heterotrofów

porównuje przewód

pokarmowy roślinożercy i

drapieżnika

wyjaśnia znaczenie

endosymbiontów w

trawieniu pokarmu

klasyfikuje zwierzęta ze

względu na wielkość

pobieranego pokarmu,

zróżnicowanie pokarmu,

rodzaj pożywienia i

sposób jego zdobywania

oraz podaje przykłady

zwierząt do każdej

klasyfikacji

wyjaśnia, na czym

polega modyfikacja

układu pokarmowego w

rozwoju ewolucyjnym

zwierząt

omawia etapy trawienia

pokarmu

omawia różnice między

trawieniem

wewnątrzkomórkowym a

trawieniem

zewnątrzkomórkowym


budową układu

pokarmowego a trybem

życia zwierzęcia i stopniem

rozwoju ewolucyjnego

wyjaśnia rolę


układu pokarmowego

heterotrofów

omawia budowę żołądka

przeżuwaczy

uzasadnia różnice w

budowie przewodu

pokarmowego roślinożercy

i drapieżnika

omawia modyfikacje

układu pokarmowego w

rozwoju ewolucyjnym u

zwierząt

4 Wymiana gazowa zwierząt definiuje pojęcia:

oddychanie komórkowe,

wymiana gazowa, dyfuzja,

ciśnienie cząsteczkowe

omawia etapy wymiany

gazowej

wymienia narządy

wymiany gazowej u

zwierząt wodnych i

lądowych oraz podaje

przykłady organizmów

omawia warunki

zachodzenia dyfuzji

wyjaśnia, na czym

polega związek między

wymianą gazową a

dyfuzją

porównuje budowę płuc

kręgowców

porównuje warunki

wymiany gazowej w wodzie

i powietrzu, uwzględniając

wady i zalety tych

środowisk

porównuje wymianę

gazową zewnętrzną z

wymianą gazową

wewnętrzną

omawia sposoby wymiany

gazowej



wymiany gazowej u

zwierząt wodnych i

lądowych

porównuje ciśnienie

parcjalne tlenu i dwutlenku

węgla w ośrodkach

biorących udział w

wymienia gazowej

uzasadnia związek

między sposobem

wymiany gazowej a

wielkością i trybem życia

zwierząt


zasada przeciwprądów u

ryb

omawia działanie

wieczek skrzelowych u ryb


płucami dyfuzyjnymi a

płucami wentylowanymi

5 Transport u zwierząt wymienia rodzaje płynów

ciała będących nośnikami

substancji w organizmach

rozróżnia transport

wewnątrzkomórkowy i

zewnątrzkomórkowy

charakteryzuje płyny ciała

będące nośnikami substancji

w organizmach zwierząt

uzasadnia związek

między rozmiarami ciała

zwierząt i tempem

66

zwierząt



wymienia funkcje układu

krwionośnego

wymienia rodzaje naczyń

krwionośnych i ich funkcje

omawia budowę serca

kręgowców

wymienia rodzaje

barwników oddechowych

i przykłady grup,

zwierząt, u których

występują

porównuje układ

krwionośny otwarty z

układem krwionośnym

zamkniętym

wymienia grupy

zwierząt, u których

występuje otwarty lub

zamknięty układ

krwionośny

charakteryzuje barwniki

oddechowe

omawia transport

substancji u bezkręgowców

i kręgowców

porównuje budowę

układów krwionośnych

kręgowców

porównuje budowę serca

kręgowców

metabolizmu a sposobem

transportu substancji

porównuje budowę

układów krwionośnych

bezkręgowców

6 Reagowanie zwierząt na

bodźce

definiuje pojęcia: receptor,

odruch, neuron, hormon

klasyfikuje receptory ze

względu na rodzaj

docierającego bodźca

wymienia pięć rodzajów

zmysłów u zwierząt



mózgowia kręgowców

omawia znaczenie układu

hormonalnego zwierząt


zmysłów zwierząt pod

względem budowy i

funkcji

nazywa układy nerwowe

bezkręgowców i

wymienia ich cechy

porównuje odruchy

bezwarunkowe i

warunkowe


układu nerwowego

strunowców

rozróżnia ośrodkowy i

obwodowy układ

nerwowy u kręgowców

klasyfikuje receptory ze

względu na pochodzenie

bodźców oraz budowę

receptora


ewolucji oka

porównuje układy

nerwowe bezkręgowców


proces cefalizacji

porównuje budowę

mózgowia kręgowców

omawia regulację

hormonalną zwierząt na

przykładzie linienia

owadów

omawia budowę oka

złożonego stawonogów

wyjaśnia, dlaczego

większość narządów

zmysłów znajduje się w

przedniej części ciała

zwierząt

wymienia czynniki

mające wpływ na budowę i

stopień zaawansowania

układu nerwowego


ewolucji układu

nerwowego bezkręgowców

7 Osmoregulacja i wydalanie definiuje pojęcia:

osmoregulacja, wydalanie

wymienia produkty

przemiany materii

definiuje pojęcia:

zwierzęta amonioteliczne,

ureoteliczne, urykoteliczne

wymienia narządy

wydalnicze u

bezkręgowców i

strunowców

omawia mechanizm

osmoregulacji u zwierząt

lądowych i wodnych

wymienia drogi

usuwania produktów

przemiany materii


zachodzi osmoregulacja u

zwierząt izoosmotycznych,

hiperosmotycznych i

hipoosmotycznych

wymienia grupy zwierząt i

rodzaje produktów przemian

azotowych

porównuje produkty

przemian oraz warunki

środowiskowe, w jakich

żyją zwierzęta

porównuje warunki życia

na lądzie i w wodzie pod

kątem utrzymania

równowagi wodno-

mineralnej

uzasadnia związek

między rodzajem

wydalanych produktów, a

trybem życia zwierząt

67

amonioteliczne, ureoteliczne

i urykoteliczne


narządów wydalniczych

bezkręgowców i

strunowców

8 Rozmnażanie i rozwój

zwierząt


rozmnażanie bezpłciowe i

płciowe zwierząt

wymienia sposoby

rozmnażania bezpłciowego i

podaje przykłady grup

zwierząt, u których one

występują

definiuje pojęcia:

rozdzielnopłciowość,

obojnactwo

(hermafrodytyzm),

dymorfizm płciowy


zaplemnieniem a

zapłodnieniem

wymienia kolejne etapy

rozwoju zarodkowego

organizmu

określa wady i zalety

rozmnażania

bezpłciowego

porównuje zapłodnienie

zewnętrzne z

zapłodnieniem

wewnętrznym

definiuje pojęcie

ontogeneza

charakteryzuje okresy

rozwoju

pozazarodkowego

wymienia przykłady

zwierząt o rozwoju

prostym i złożonym

charakteryzuje zwierzęta

jajorodne, jajożyworodne

i żyworodne oraz podaje

ich przykłady


rozmnażania bezpłciowego

wyjaśnia, dlaczego u

pasożytów wewnętrznych i

zwierząt mało ruchliwych

występuje obojnactwo


zapłodnienie krzyżowe i

samozapłodnienie oraz

podaje przykłady zwierząt,

u których zachodzą te

procesy


partenogeneza

(dzieworództwo) i

heterogonia

charakteryzuje kolejne

etapy rozwoju zarodkowego

organizmu


bruzdkowania w zależności

od rodzaju jaja i podaje

przykłady ich występowania

omawia sposób powstania

wtórnej jamy ciała u

pierwoustych i wtóroustych

porównuje przebieg

rozwoju prostego i

złożonego

porównuje rozmnażanie

bezpłciowe i płciowe

wymienia przykłady

zwierząt będących

hermafrodytami

uzasadnia, że rodzaj

zaplemnienia i

zapłodnienia związany jest

ze środowiskiem życia

określa wady

zapłodnienia zewnętrznego

klasyfikuje jaja ze

względu na ilość i

rozmieszczenie żółtka

wymienia listki

zarodkowe i powstające z

nich struktury u człowieka

określa kryterium

podziału zwierząt na

pierwouste i wtórouste

68


Dział

programu



Metabolizm 1 Kierunki przemian

metabolicznych

Uczeń:

definiuje pojęcie

metabolizm

charakteryzuje

podstawowe rodzaje

przemian metabolicznych:

anabolizm i katabolizm

wymienia nośniki energii

w komórce

wymienia rodzaje

fosforylacji

Uczeń:

podaje poziom

energetyczny substratów i

produktów reakcji

endoergicznych i

egzoergicznych

wymienia cechy ATP

przedstawia sumaryczny

zapis procesu fosforylacji

wymienia nośniki

elektronów

Uczeń:


ATP

omawia przebieg

fosforylacji substratowej,

fotosyntetycznej i

oksydacyjnej

Uczeń:

porównuje rodzaje

fosforylacji

analizuje przebieg reakcji

redoks z udziałem NADP

2 Enzymy wyjaśnia rolę enzymów

w komórce

wymienia cechy enzymów

wymienia czynniki

wpływające na szybkość

reakcji enzymatycznych

definiuje pojęcie szlak

metaboliczny

wyjaśnia mechanizm

działania enzymów

zapisuje równanie

reakcji enzymatycznej

charakteryzuje szlak

metaboliczny liniowy

i cykliczny

wyjaśnia, na czym

polega model regulacji

aktywności enzymów

zwany ujemnym

sprzężeniem zwrotnym

omawia budowę enzymów

wyjaśnia mechanizm

tworzenia kompleksu

enzym–substrat


na szybkość reakcji

enzymatycznych wpływają:

stężenie substratu,

temperatura, pH, stężenie

soli, stężenie enzymu,

aktywatory i inhibitory

porównuje mechanizm

inhibicji kompetycyjnej i

niekompetycyjnej

omawia sposoby regulacji

przebiegu szlaków

metabolicznych

omawia przebieg

ubikwitynozależnej

degradacji białek

porównuje modele

powstawania kompleksu

enzym–substrat


działania inhibitorów

hamujących enzymy

nieodwracalnie i

odwracalnie

omawia zasady

nazewnictwa i klasyfikacji

enzymów

wyjaśnia mechanizm

aktywacji proenzymu na

przykładzie pepsyny



wpływu temperatury na

aktywność dehydrogenazy

w bulwach ziemniaka

3 Autotroficzne odżywianie

się organizmów –

fotosynteza

porównuje wykorzystanie

energii przez autotrofy i

heterotrofy

wyjaśnia ogólny przebieg

fotosyntezy

wymienia produkty i

substraty fotosyntezy

wymienia etapy

fotosyntezy i określa ich

porównuje fotosyntezę

zachodzącą w komórkach

roślin z fotosyntezą

zachodzącą w komórkach

bakterii zielonych i

purpurowych

wyjaśnia rolę chlorofilu

i dodatkowych

barwinków

omawia budowę

cząsteczki chlorofilu

uzasadnia stosowanie

wobec niektórych grup

roślin następującego

nazewnictwa: rośliny typu

C3, rośliny typu C4, rośliny

typu CAM

omawia przebieg

porównuje barwniki

roślinne


fotosystemów I i II

określa warunki, przebieg

oraz efekty fosforylacji

fotosyntetycznej cyklicznej

i niecyklicznej

omawia budowę i

69

dokładną lokalizację

w komórce


fotosyntezy

wymienia etapy cyklu

Calvina

wyjaśnia znaczenie

fotosyntezy dla organizmów

żyjących na Ziemi

fotosyntetycznych w

przebiegu fotosyntezy

wymienia substraty i

produkty fazy fotosyntezy

zależnej i niezależnej od

światła

wyjaśnia związek

między fazą fotosyntezy

zależną od światła a fazą

fotosyntezy niezależną od

światła


cyklu Calvina

omawia przebieg

fotosyntezy u roślin typu C4

porównuje przebieg

fotosyntezy u roślin typu C3

i C4

omawia przebieg

fotosyntezy u roślin typu

CAM

działanie syntazy ATP

porównuje budowę

anatomiczną liścia rośliny

typu C3 i typu C4

określa przyczyny i

skutki fotooddychania

4 Czynniki wpływające na

intensywność fotosyntezy

wymienia czynniki

zewnętrzne i wewnętrzne

wpływające na

intensywność procesu

fotosyntezy

wyjaśnia różnice między

roślinami światłolubnymi

a cieniolubnymi

analizuje

rozmieszczenie

chloroplastów

w komórkach miękiszu

w zależności od

warunków świetlnych

omawia wpływ czynników

zewnętrznych na

intensywność procesu

fotosyntezy

analizuje na wykresach

wpływ natężenia światła,

stężenia dwutlenku węgla i

wysokości temperatury na




wpływu natężenia światła,

stężenia dwutlenku węgla i

wysokości temperatury na


5 Przebieg chemosyntezy definiuje pojęcie

chemosynteza

wymienia przykłady

organizmów, u których

zachodzi chemosynteza

wyjaśnia, na czym

polega chemosynteza

omawia znaczenie

chemosyntezy

omawia przebieg

pierwszego i drugiego etapu

chemosyntezy

porównuje fotosyntezę z

chemosyntezą

6 Oddychanie tlenowe definiuje pojęcie

oddychanie komórkowe

zapisuje reakcję

oddychania komórkowego

określa znaczenie

oddychania komórkowego

dla funkcjonowania

organizmu

wymienia etapy

oddychania tlenowego

wymienia czynniki

wpływające na

intensywność oddychania

tlenowego

uzasadnia, że

oddychanie komórkowe

ma charakter kataboliczny

wymienia organizmy

oddychające tlenowo

omawia czynniki

wpływające na

intensywność tlenowego

oddychania

komórkowego

lokalizuje etapy

oddychania tlenowego w

mitochondrium

określa produkty i

substraty etapów


omawia przebieg



przedstawia bilans

energetyczny oddychania

tlenowego

porównuje zysk

energetyczny etapów



którego celem jest

wykazanie wydzielania

dwutlenku węgla przez

kiełkujące nasiona


którego celem jest

wykazanie wydzielania

ciepła przez nasiona

7 Procesy beztlenowego

uzyskiwania energii

definiuje pojęcia:

oddychanie beztlenowe,

fermentacja

wymienia organizmy

przeprowadzające


oddychanie beztlenowym

a fermentacją

określa lokalizację

fermentacji w komórce

omawia przebieg


fermentacji

określa zysk energetyczny

procesów beztlenowych

analizuje przebieg

fermentacji alkoholowej

i mlekowej

porównuje oddychanie

tlenowe, beztlenowe i

70

oddychanie beztlenowe

i fermentację

i ciele człowieka

nazywa etapy

fermentacji

omawia wykorzystanie

fermentacji w życiu

człowieka

określa warunki, w

których zachodzi

fermentacja

fermentację



wydzielania dwutlenku

węgla podczas fermentacji

alkoholowej

8 Inne ważne procesy

metaboliczne

wymienia substraty

energetyczne oddychania

komórkowego inne niż

glukoza

wymienia zbędne

produkty katabolicznych

przemian węglowodanów,

tłuszczów i białek oraz

drogi ich usuwania z

organizmu

definiuje pojęcia:

glukoneogeneza,

glikogenoliza, deaminacja

wyjaśnia, na czym

polega cykl mocznikowy

określa lokalizację cyklu

mocznikowego

i glukoneogenezy

w organizmie człowieka

omawia przebieg

glukoneogenezy

omawia przebieg β-

oksydacji

omawia przebieg przemian

białek

charakteryzuje cykl

mocznikowy

omawia przebieg

rozkładu białek, cukrów i

tłuszczów

określa znaczenie

acetylokoenzymu A w

przebiegu różnych szlaków

metabolicznych

wyjaśnia, dlaczego jony

NH4+ muszą być

transportowane z

pominięciem płynów

ustrojowych

Organizm

człowieka.

Skóra –

powłoka ciała

9 Organizm człowieka jako

funkcjonalna całość

definiuje pojęcia:

komórka, tkanka, narząd,

układ narządów, organizm

wymienia układy

narządów

definiuje pojęcia:

homeostaza, sprzężenie

zwrotne

wymienia główne

funkcje układów

narządów

wymienia parametry

istotne w utrzymaniu

homeostazy

rozróżnia mechanizmy

obronne organizmu przed

wychłodzeniem i

przegrzaniem

dowodzi, że ciało

człowieka stanowi

wielopoziomową strukturę

uzasadnia, że człowiek jest

organizmem stałocieplnym

omawia mechanizm

regulacji temperatury ciała

człowieka

omawia mechanizm

regulacji ciśnienia krwi

wyjaśnia zależności

pomiędzy poszczególnymi

układami narządów

wykazuje współdziałanie

narządów człowieka

w utrzymaniu homeostazy

10 Budowa i funkcje skóry wymienia warstwy skóry

wymienia funkcje skóry

wymienia wytwory

naskórka

nazywa poszczególne

elementy skóry

wyjaśnia, jakie

znaczenie ma skóra w

termoregulacji

charakteryzuje gruczoły

skóry

uzasadnia zależność

między budową skóry a jej

funkcjami

opisuje funkcje

poszczególnych wytworów

naskórka


warstwy skóry pod

względem budowy

i funkcji

planuje doświadczenia

mające na celu ocenę

wrażliwości dotykowej

różnych okolic ciała i

odczuwania temperatury

11 Choroby i higiena skóry wymienia choroby skóry

wymienia czynniki

chorobotwórcze będące

przyczynami chorób skóry

wyjaśnia konieczność

dbania o skórę

wymienia zasady

higieny skóry

wyjaśnia, czym są alergie,

grzybice i oparzenia

omawia zaburzenia

funkcjonowania gruczołów

ocenia wpływ

promieniowania

słonecznego na skórę

uzasadnia, że czerniak

71


profilaktyka chorób skóry

klasyfikuje i

charakteryzuje choroby

skóry

omawia przyczyny

zachorowania na czerniaka

złośliwego, diagnostykę,

sposób leczenia i

profilaktykę tej choroby

złośliwy jest chorobą

współczesnego świata

Aparat ruchu 12 Ogólna budowa i funkcje

szkieletu

rozróżnia część czynną

i bierną aparatu ruchu

wymienia funkcje

szkieletu

podaje nazwy głównych

kości tworzących szkielet

człowieka

rozpoznaje elementy

szkieletu osiowego,

szkieletu obręczy i

kończyn

opisuje strukturę kości

długiej

rozróżnia kości ze

względu na ich kształt


budową kości a jej

właściwościami

mechanicznymi

omawia zmiany

zachodzące w szkielecie

podczas wzrostu i rozwoju

człowieka

porównuje tkankę kostną z

tkanką chrzęstną

porównuje budowę

szkieletu noworodka

z budową szkieletu osoby

dorosłej

wymienia czynniki

wpływające na

przebudowę kości

określa, jakie

właściwości kości

wynikają z budowy

tkankowej

13 Rodzaje połączeń kości wymienia rodzaje

połączeń ścisłych

i ruchomych kości

identyfikuje typy

połączeń kości na

szkielecie i podaje ich

przykłady

omawia budowę stawu

charakteryzuje połączenia

kości

rozpoznaje rodzaje stawów

omawia funkcje


budowy stawu

porównuje różne rodzaje

stawów ze względu na

zakres wykonywanych

ruchów i kształt

powierzchni stawowych

14 Elementy szkieletu wymienia elementy

szkieletu osiowego i ich

funkcje

wymienia kości budujące

klatkę piersiową

nazywa odcinki

kręgosłupa

wymienia kości obręczy

barkowej i obręczy

miedniczej

wymienia kości kończyny

górnej i kończyny dolnej

rozpoznaje kości

trzewioczaszki

i mózgoczaszki

rozpoznaje kości klatki

piersiowej

rozróżnia odcinki

kręgosłupa

rozpoznaje kości

obręczy barkowej i

obręczy miedniczej

rozpoznaje kości

kończyny górnej i

kończyny dolnej


szkieletu osiowego


budową czaszki

a pełnionymi przez czaszkę

funkcjami

porównuje budowę

kończyny górnej z budową

kończyny dolnej

wyjaśnia znaczenie zatok

przynosowych

nazywa krzywizny

kręgosłupa i określa ich

znaczenie

wykazuje związek budowy

odcinków kręgosłupa

z pełnioną funkcją


kończyn z pełnioną przez

nie funkcją

omawia rolę chrząstek

w budowie klatki

piersiowej

wskazuje różnice między

budową czaszki

noworodka a budową

czaszki dorosłego

człowieka

rozpoznaje kręgi

pochodzące z różnych

odcinków kręgosłupa

wskazuje elementy kręgu

klasyfikuje żebra

porównuje miednicę

kobiety z miednicą

mężczyzny

15 Budowa i funkcjonowanie

układu mięśniowego


praca mięśni

rozpoznaje rodzaje

tkanek mięśniowych

omawia budowę

makroskopową

wyróżnia rodzaje mięśni

ze względu na

72

wymienia elementy

budowy tkanki mięśniowej

wymienia rodzaje tkanek

mięśniowych

omawia budowę tkanek

mięśniowych


antagonistyczne działanie

mięśni

wymienia źródła energii

potrzebnej do skurczu

mięśnia

porównuje rodzaje

tkanek mięśniowych pod

względem budowy

i funkcji

rozpoznaje

najważniejsze mięśnie

szkieletowe

określa funkcje mięśni

szkieletowych wynikające

z ich położenia

omawia budowę

sarkomeru

wyjaśnia, na czym

polega mechanizm

powstawania skurczu

mięśnia szkieletowego

określa, w jakich

warunkach w mięśniach

powstaje deficyt tlenowy

i mikroskopową mięśnia

szkieletowego


tkanki mięśniowej z funkcją

pełnioną przez tę tkankę


skurczu mięśnia

omawia warunki

prawidłowej pracy mięśni

omawia przemiany

biochemiczne zachodzące

podczas długotrwałej pracy

mięśnia

analizuje przemiany kwasu

mlekowego

porównuje rodzaje

skurczów mięśni

wykonywane czynności


synergistyczne działanie

mięśni

uzasadnia, że mięśnie

szkieletowe mają budowę

hierarchiczną

określa rolę mioglobiny

porównuje mięśnie

czerwone z mięśniami

białymi

16 Choroby i higiena aparatu

ruchu

określa prawidłową

postawę ciała

rozpoznaje wady postawy

wymienia przyczyny

powstawania wad postawy

nazywa wady kręgosłupa

i stóp

wymienia choroby aparatu

ruchu

uzasadnia korzystne

znaczenie ćwiczeń

fizycznych dla zdrowia

rozróżnia urazy

mechaniczne

wymienia cechy

prawidłowej postawy

ciała

wskazuje metody

zapobiegania wadom

kręgosłupa


aparatu ruchu

wymienia środki

dopingujące

charakteryzuje urazy

mechaniczne aparatu ruchu i

omawia ich skutki

omawia skutki i przyczyny

wad kręgosłupa

omawia przyczyny i skutki

płaskostopia

omawia przyczyny, sposób

diagnozowania i leczenia

osteoporozy

omawia skutki

przetrenowania

przewiduje skutki

stosowania dopingu

w sporcie

omawia sposoby

zapobiegania osteoporozie

wskazuje przyczyny

zmian w układzie ruchu na

skutek osteoporozy

przewiduje skutki

niewłaściwego

wykonywania ćwiczeń

fizycznych

omawia działanie

wybranych grup środków

dopingujących

omawia techniki

i substancje

przyspieszające naturalne

procesy fizjologiczne

podczas transfuzji krwi i

EPO

Układ

pokarmowy

17 Budulcowe

i energetyczne składniki

pokarmowe

wymienia składniki

pokarmowe

wymienia produkty

spożywcze bogate

w poszczególne składniki

pokarmowe

wymienia funkcje

rozróżnia składniki

budulcowych

i energetycznych

omawia rolę składników

pokarmowych

w organizmie

definiuje pojęcia:

porównuje pokarmy pełno-

i niepełnowartościowe

wskazuje czynniki

decydujące o wartości

odżywczej pokarmów

podaje przykłady

aminokwasów endo-

przewiduje skutki diety

wegańskiej

porównuje wartość

energetyczną białek,

węglowodanów

i tłuszczów

porównuje zawartość

73

poszczególnych składników

pokarmowych

aminokwasy egzogenne,

NNKT

wymienia kryteria

podziału węglowodanów

wyjaśnia znaczenie

błonnika pokarmowego

w diecie

i egzogennych

klasyfikuje węglowodany

charakteryzuje dobowe

zapotrzebowanie osoby

dorosłej na składniki

odżywcze

białek w poszczególnych

produktach

przewiduje skutki

niedoboru i nadmiaru

poszczególnych

składników odżywczych

18 Rola witamin w diecie definiuje pojęcia:

witamina, prowitamina,

hiperwitaminoza,

hipowitaminoza i

awitaminoza

wymienia witaminy

rozpuszczalne w tłuszczach

i witaminy rozpuszczalne

w wodzie

wymienia główne źródła

witamin

wyjaśnia zasady

klasyfikacji

i nazewnictwa witamin

wymienia źródła

witamin rozpuszczalnych

w tłuszczach i w wodzie

omawia funkcje witamin

rozpuszczalnych

w wodzie i w tłuszczach

wymienia przyczyny

awitaminozy

i hipowitaminozy

wymienia przyczyny


wybranych witamin


wymienia skutki


wybranych witamin


wyjaśnia, jakie znaczenie

mają antywitaminy i

składnikiantyodżywcze

podaje przykłady

antywitamin i składników

antyodżywczych

19 Rola wody i soli

mineralnych w

organizmie

wymienia funkcje wody

omawia istotę bilansu

wodnego organizmu

wskazuje źródła

składników mineralnych

organizmu

omawia znaczenie




występujących w

organizmie

ocenia znaczenie wody

dla organizmu

klasyfikuje pierwiastki

na makro-

i mikroelementy


właściwościami wody

a pełnionymi funkcjami


mechanizm regulacji bilansu

wodnego człowieka

omawia znaczenie

wybranych makro-

i mikroelementów

omawia objawy niedoboru

wybranych makro-

i mikroelementów

analizuje zależności

między uwodnieniem

organizmu a tempem

metabolizmu

20 Budowa i funkcje układu

pokarmowego

dzieli układ pokarmowy

na przewód pokarmowy

i gruczoły trawienne

wymienia odcinki

przewodu pokarmowego

i podaje nazwy gruczołów

trawiennych

omawia podstawowe

funkcje jamy ustnej, gardła,

przełyku i żołądka

wyjaśnia, na czym

polegają funkcje języka i

gardła w procesie połykania

wyjaśnia, na czym

polega trawienie

pokarmów

porównuje uzębienie

mleczne z uzębieniem

stałym

omawia proces trawienia

zachodzący w jamie

ustnej

wyjaśnia, jaką rolę

odgrywa ślina

omawia proces trawienia

w żołądku

omawia budowę zęba

omawia funkcję nagłośni

w procesie połykania

pokarmu


gruczołów błony śluzowej

żołądka

wyjaśnia rolę żółci

charakteryzuje układ

wrotny wątroby

omawia działanie

enzymów trzustkowych

i jelitowych

porównuje przekroje

ścian odcinków przewodu

pokarmowego

omawia sposób regulacji

funkcjonowania układu

pokarmowego

charakteryzuje przemiany

składników odżywczych

w układzie pokarmowym

wyjaśnia znaczenie

gastryny i enterogastronu

74

pokarmu

omawia funkcje

dwunastnicy

omawia funkcje wątroby i

trzustki

omawia funkcje jelita

cienkiego i jelita grubego

wskazuje miejsca

wchłaniania pokarmu

wymienia odcinki jelita

cienkiego

omawia budowę

wątroby

wymienia składniki soku

trzustkowego oraz

jelitowego

wyjaśnia, jakie

znaczenie mają kosmki

jelitowe

omawia budowę kosmków

jelitowych

analizuje mechanizm

wchłaniania składników

pokarmowych

uzasadnia, że

występowanie bakterii w

jelicie grubym ma duże

znaczenie dla organizmu

21 Higiena i choroby układu

pokarmowego

wymienia najczęstsze

choroby układu

pokarmowego

podaje sposoby

zapobiegania chorobom

układu pokarmowego

wymienia przyczyny

otyłości i zaburzeń łaknienia

wymienia główne choroby

pasożytnicze układu

pokarmowego

wskazuje sposoby

unikania chorób

pasożytniczych układu

pokarmowego

wyjaśnia, na czym

polega dieta

pełnowartościowa

wymienia czynniki

decydujące

o zapotrzebowaniu

energetycznym

organizmu


oblicza się BMI

przedstawia sposoby

uniknięcia otyłości

wymienia przyczyny

i objawy chorób

pasożytniczych układu

pokarmowego

omawia sposoby leczenia

otyłości

podaje objawy choroby

wrzodowej, kamicy

żółciowej i celiakii

charakteryzuje najczęstsze

choroby układu

pokarmowego

wymienia zagrożenia

wynikające z otyłości

i zaburzeń odżywiania

(anoreksji i bulimii)

podaje nazwy organizmów

wywołujących choroby

pasożytnicze układu

pokarmowego

rozpoznaje choroby

układu pokarmowego

na podstawie

charakterystycznych

objawów

omawia metody

diagnostyki chorób układu

pokarmowego

Układ

oddechowy


układu oddechowego

wymienia elementy układu

oddechowego człowieka

dzieli elementy układu

oddechowego człowieka na

drogi oddechowe i płuca



układu oddechowego

człowieka

omawia funkcje głośni

i nagłośni

omawia związek

między budową a funkcją

płuc

wyjaśnia zależności

między budową

poszczególnych odcinków

układu oddechowego a

funkcjami tych odcinków

omawia powstawanie

głosu

wyjaśnia funkcję zatok

przynosowych

wymienia czynniki

decydujące o wysokości

i natężeniu głosu


różnica w budowie krtani

kobiety i budowie krtani

mężczyzny

23 Wentylacja i wymiana

gazowa

charakteryzuje istotę

procesu oddychania

rozróżnia wymianę

gazową i oddychanie

komórkowe


wymiana gazowa

wyjaśnia znaczenie mięśni


wdechu z mechanizmem

wydechu

wskazuje lokalizację

ośrodka oddechowego

omawia mechanizm

wymiany gazowej

zewnętrznej

charakteryzuje rolę

opłucnej

porównuje składy

powietrza:

atmosferycznego,

pęcherzykowego

i wydychanego

oblicza pojemność

uzasadnia związek

między budową a rolą

hemoglobiny w transporcie

gazów

porównuje wiązanie tlenu

przez hemoglobinę

i mioglobinę

omawia mechanizm

75

w wentylacji płuc

wymienia czynniki

wpływające na liczbę

oddechów

i wewnętrznej

omawia rolę krwi

w transporcie gazów

oddechowych

wyjaśnia przyczyny

dużego zapotrzebowania

mięśni na tlen

życiową płuc

wskazuje czynniki

decydujące o stopniu

wysycenia hemoglobiny

tlenem

wymienia postacie w

jakich transportowany jest

dwutlenek węgla

wyjaśnia znaczenie

mioglobiny w mięśniach

regulacji częstości

oddechów

omawia związek między

ciśnieniem

atmosferycznym

a wymianą gazową

przewiduje skutki

wpływu zbyt niskiego

i zbyt wysokiego ciśnienia

na prawidłowe

funkcjonowanie organizmu

24 Zaburzenia


oddechowego

wymienia czynniki

wpływające na jakość

wdychanego powietrza

wymienia główne

przyczyny chorób układu

oddechowego

wymienia choroby układu

oddechowego

klasyfikuje rodzaje

zanieczyszczeń powietrza


układu oddechowego

wskazuje sposoby


układu oddechowego

omawia skutki palenia

tytoniu

wyjaśnia zależność między

występowaniem chorób

dróg oddechowych a stanem

wdychanego powietrza

omawia sposoby na

uniknięcie chorób układu

oddechowego

przewiduje skutki chorób

układu oddechowego

omawia sposoby

diagnozowania i leczenia

astmy

Układ krążenia 25 Skład i funkcje krwi wymienia składniki krwi

omawia podstawowe

funkcje krwi

wyjaśnia, na jakiej

podstawie określa się grupę

krwi

wskazuje cechy krwi

warunkujące zapewnienie

homeostazy

rozpoznaje elementy

morfotyczne krwi

porównuje elementy

komórkowe krwi pod

względem budowy

wymienia składniki

osocza i ich funkcje

definiuje pojęcie

aglutynacja

rozróżnia grupy krwi

wyjaśnia zasady

transfuzji krwi

definiuje pojęcie

hematokryt

klasyfikuje składniki krwi

porównuje składniki krwi

pod względem pełnionych

przez nie funkcji

podaje zasady podziału

leukocytów

analizuje proces

krzepnięcia krwi

charakteryzuje grupy krwi


dochodzi do konfliktu

serologicznego w zakresie

Rh

interpretuje wyniki

badania krwi

uzasadnia związek

między cechami

elementów morfotycznych

krwi a funkcjami

pełnionymi przez te

elementy

przewiduje skutki

krzepnięcia krwi wewnątrz

naczyń

przewiduje skutki utraty

zbyt dużej ilości krwi


próba krzyżowa


krwionośnego

nazywa elementy układu

krążenia

porównuje tętnice z żyłami

pod względem budowy

i pełnionych funkcji

rozróżnia krwiobieg duży i

krwiobieg mały


pełnią zastawki w żyłach

rozróżnia typy sieci

naczyń krwionośnych

rozróżnia rodzaje


omawia przepływ krwi

w krwiobiegu dużym i


budową naczyń

krwionośnych a ich

funkcjami

porównuje krwiobieg duży

z krwiobiegiem małym pod

względem pełnionych

funkcji

charakteryzuje typy sieci


analizuje, w jaki sposób

przepływa krew w żyłach

76

krwiobiegu małym

27 Serce wymienia cechy

charakterystyczne serca

człowieka

określa położenie serca

wymienia główne części

serca

rozpoznaje główne części

serca

wyjaśnia znaczenie naczyń

wieńcowych dla pracy serca

wyjaśnia rolę zastawek

w funkcjonowaniu serca

wyjaśnia, czym jest

tętno

wykonuje pomiar tętna

wykonuje pomiar

ciśnienia krwi

ocenia znaczenie badań

diagnostycznych pracy

serca

wymienia czynniki

wpływające na

przyspieszenie pracy

serca

rozróżnia zastawki w sercu

charakteryzuje mechanizm

automatyzmu serca

określa rolę, jaką w pracy

serca odgrywa worek

osierdziowy

omawia cykl pracy serca

interpretuje wyniki

pomiarów tętna

interpretuje wyniki

pomiaru ciśnienia krwi


przewodzącego serca

omawia różnicę

w wartości ciśnienia

skurczowego

i rozkurczowego

charakteryzuje

mechanizm regulacji pracy

serca

omawia sposób regulacji

ciśnienia krwi w

naczyniach

28 Układ limfatyczny wymienia elementy układu

limfatycznego


limfatycznego

określa funkcje limfy

określa funkcje

narządów wchodzących

w skład układu

limfatycznego

wymienia cechy naczyń

limfatycznych

wyjaśnia, jakie

znaczenie ma układ

krążenia w utrzymaniu

homeostazy


układu limfatycznego

porównuje naczynia

limfatyczne i żyły pod

względem budowy

omawia skład i rolę limfy

porównuje układ

krwionośny z układem

limfatycznym

ocenia znaczenie

prawidłowego

funkcjonowania narządów

tworzących układ

limfatyczny

omawia sposób

powstawania limfy

uzasadnia, że układ

krwionośny i układ

limfatyczny stanowią

integralną całość

29 Choroby układu krążenia wymienia choroby układu

krążenia

wymienia sposoby


układu krążenia

wymienia przyczyny

chorób układu krążenia

wyjaśnia, na czym

polega niewydolność

układu krążenia


układu krążenia

omawia wady nabyte

i wady wrodzone serca

rozróżnia objawy chorób

układu krążenia


chorób układu krążenia

Obrona

immuno-

logiczna

organizmu


układu odpornościowego

definiuje pojęcie antygen

wymienia elementy układu

odpornościowego

nazywa komórki biorące

udział w reakcjach

odpornościowych

wymienia podstawowe

reakcje obronne organizmu

omawia rolę przeciwciał

definiuje pojęcie pamięć

immunologiczna

wyjaśnia znaczenie

szczepień ochronnych

wymienia naturalne

bariery ochronne

porównuje odporność

nieswoistą z odpornością

swoistą

definiuje pojęcie główny

układ zgodności

tkankowej (MHC)

omawia znaczenie

antygenów zgodności

tkankowej w

transplantacjach

podaje przyczyny

charakteryzuje komórki,

tkanki i narządy układu

odpornościowego

wyjaśnia znaczenie

mediatorów układu

odpornościowego

definiuje pojęcie

autoantygen

charakteryzuje specyfikę

działania limfocytów T i

limfocytów B


odpowiedzi

charakteryzuje

poszczególne klasy

immunoglobulin

omawia znaczenie

antygenów zgodności

tkankowej w prawidłowym

funkcjonowaniu układu

odpornościowego

omawia budowę

przeciwciała

uzasadnia, że reakcja

zapalna jest odpowiedzią

organizmu na infekcję lub

77

omawia rodzaje

odporności swoistej

konfliktu serologicznego

wymienia etapy

odpowiedzi

immunologicznej

wyjaśnia, na czym

polega humoralna i

komórkowa odpowiedź

immunologiczna

rozróżnia rodzaje

odporności swoistej

immunologicznej

wyjaśnia znaczenie

pamięci immunologicznej

porównuje humoralną

odpowiedź immunologiczną

z komórkową odpowiedzią

immunologiczną

porównuje pierwotną

odpowiedź immunologiczną

z wtórną odpowiedzią

immunologiczną

uraz

31 Zaburzenia


odpornościowego

wymienia choroby

autoimmunizacyjne

wymienia sposoby

zakażenia wirusem HIV

wyjaśnia, że alergia jest

stanem nadwrażliwości

organizmu


autoimmunizacyjne


zakażenia wirusem HIV

omawia profilaktykę

AIDS

podaje przyczyny

alergii

wymienia podstawowe

zasady, których należy

przestrzegać przy

przeszczepach

wymienia przyczyny

nieprawidłowych reakcji

odpornościowych


wirusa HIV

omawia metody

diagnostyki AIDS

omawia mechanizm

powstawania reakcji

alergicznej

charakteryzuje zasady

przeszczepiania tkanek i

narządów

dowodzi, że AIDS jest

chorobą układu

odpornościowego


AIDS

omawia działanie

histaminy

Układ

wydalniczy



definiuje pojęcia:

wydalanie, defekacja


wydalniczego

wymienia zbędne produkty

metabolizmu

wskazuje na planszy lub

modelu elementy układu

wydalniczego i nazywa te

elementy

nazywa etapy

powstawania moczu

wymienia składniki moczu

ostatecznego



omawia budowę

anatomiczną nerki

wymienia drogi

wydalania zbędnych

produktów przemiany

materii

podaje miejsca

powstawania moczu

pierwotnego i moczu

ostatecznego

wymienia czynniki

wpływająca na objętość

wydalanego moczu

omawia rolę układu

wydalniczego w utrzymaniu

homeostazy


nefronu


powstawania moczu

porównuje mocz

pierwotny z moczem

ostatecznym pod względem

ilości i składu

omawia mechanizm

wydalania moczu

analizuje regulację

objętości wydalanego

moczu

analizuje wpływ

hormonów na

funkcjonowanie nerek

charakteryzuje

wewnątrzwydzielniczą

funkcję nerek

33 Choroby układu

wydalniczego

wymienia najczęstsze

choroby układu

wydalniczego

wymienia przyczyny

wymienia cechy moczu

zdrowego człowieka

wymienia składniki

zawarte w moczu, które

charakteryzuje najczęstsze

choroby układu

wydalniczego

ocenia znaczenie dializy

dowodzi znaczenia badań

moczu w diagnostyce

chorób nerek

rozpoznaje objawy

78

chorób układu

wydalniczego

mogą wskazywać na

chorobę lub uszkodzenie

nerek

omawia zasady higieny


charakteryzuje

niewydolność nerek jako

chorobę współczesnego

świata

chorób układu

wydalniczego

wyjaśnia, na czym

polegają hemodializa i

dializa otrzewnowa

Układ nerwowy 34 Budowa i funkcje układu

nerwowego

wymienia elementy

układu nerwowego


nerwowego

definiuje pojęcia: neuron,

potencjał spoczynkowy,

potencjał czynnościowy,

bodziec progowy

rozróżnia podstawowe

elementy neuronu

opisuje działanie synapsy

chemicznej


układu nerwowego

porównuje dendryty z

aksonami

rozróżnia neurony pod

względem funkcjonalnym

wyjaśnia znaczenie

pojęcia pobudliwość

nerwowa

rozróżnia potencjał

spoczynkowy i potencjał

czynnościowy


synapsy

omawia rolę

neuroprzekaźników

wymienia czynniki

wpływające na szybkość

przewodzenia impulsu


neuronu

wymienia rodzaje i

funkcje komórek glejowych

wyjaśnia, na czym

polegają pobudliwość i

przewodnictwo komórek

nerwowych

wyjaśnia znaczenie

pompy sodowo-potasowej

wyjaśnia, na czym

polegają: polaryzacja,

depolaryzacja i

repolaryzacja

omawia proces

przekazywania impulsów

między komórkami

porównuje budowę

neuronu z budową innych

komórek


okres refrakcji

porównuje

funkcjonowanie synapsy

chemicznej z

funkcjonowaniem synapsy

elektrycznej

klasyfikuje

neuroprzekaźniki

35 Ośrodkowy układ

nerwowy

wymienia elementy

ośrodkowego układu

nerwowego

określa położenie

elementów ośrodkowego

układu nerwowego

wymienia elementy

chroniące struktury

ośrodkowego układu

nerwowego

omawia rozwojowy i

kliniczny podział

mózgowia

omawia rolę

poszczególnych części

mózgowia

rozróżnia płaty i ośrodki

w korze mózgowej

omawia budowę rdzenia

kręgowego

porównuje położenie

istoty szarej i istoty białej

w mózgowiu i rdzeniu

kręgowym

charakteryzuje

poszczególne części

mózgowia

omawia funkcje układu

limbicznego

podaje skład płynu

mózgowo-rdzeniowego


płynu mózgowo-

rdzeniowego

omawia budowę i role

opon mózgowia i opon

rdzenia

porównuje funkcje półkul

mózgu

porównuje mózg i rdzeń

kręgowy pod względem

budowy i pełnionych

funkcji


limbicznego

wyjaśnia znaczenie

bariery krew–mózg

36 Obwodowy układ

nerwowy


obwodowego układu

nerwowego

definiuje pojęcia: łuk

odruchowy, odruch

wymienia elementy łuku

omawia budowę nerwu

rozróżnia nerwy

czaszkowe i nerwy

rdzeniowe


łuku odruchowego

analizuje przekazywanie

impulsu w łuku

odruchowym

porównuje odruchy

warunkowe z odruchami

bezwarunkowymi

omawia doświadczenia

Iwana Pawłowa


powstaje instrumentalny

odruch warunkowy

dowodzi znaczenia

79

odruchowego wymienia przykłady

odruchów warunkowych i

bezwarunkowych

klasyfikuje rodzaje

odruchów


klasyczny odruch

warunkowy


pamięci

odruchów warunkowych w

uczeniu się

omawia sposób, w jaki

przebiegają informacje

przez różne rodzaje

pamięci

37 Autonomiczny układ

nerwowy

klasyfikuje części układu

nerwowego pod względem

funkcjonalnym


poszczególnych części

układu autonomicznego

rozróżnia somatyczny i

autonomiczny układ

nerwowy



porównuje część

współczulną

autonomicznego układu

nerwowego z częścią

przywspółczulną tego

układu pod względem

budowy i funkcji

uzasadnia, że obie części


wykazują antagonizm

czynnościowy

38 Higiena i choroby układu

nerwowego

definiuje pojęcia: stres,

stresor

wymienia przykłady

sytuacji wywołujących

reakcję stresową

wymienia następstwa

długotrwałego stresu

wymienia przyczyny

depresji


profilaktyczne

zmniejszające ryzyko

wystąpienia depresji

podaje przykłady chorób

neurologicznych

wymienia przykłady

rytmów biologicznych

człowieka

wyjaśnia, czym są

emocje

wymieniaobjawy stresu

określa wpływ stresu na


dowodzi, że depresja

jest chorobą


podaje sposoby

zmniejszania ryzyka

powstawania uzależnień

wymienia fazy snu

ocenia znaczenie snu dla

prawidłowego

funkcjonowania

organizmu

wyjaśnia, czym są rytmy

biologiczne

omawia przebieg reakcji

stresowej

omawia neurologiczne

podłoże depresji

omawia sposoby

diagnostyki i leczenia

depresji


mechanizm powstawania

uzależnienia

dowodzi, że uzależnienie

to choroba układu

nerwowego


choroby neurologiczne

omawia dobowy rytm snu

i czuwania

dowodzi, że długotrwały

stres stanowi zagrożenie

dla homeostazy

dowodzi, że nerwice są

chorobami

cywilizacyjnymi

rozróżnia rodzaje nerwic

analizuje fazy stresu

wyjaśnia, że uzależnienie

jest chorobą układu kary i

układu nagrody

porównuje fazy snu

NREM i REM

Narządy

zmysłów

39 Budowa i działanie

narządu wzroku

wymienia elementy

narządu wzroku

określa funkcje

elementów narządu wzroku

opisuje drogę światła i

impulsu nerwowego

prowadzącą do powstania

wrażeń wzrokowych

wymienia przykłady

chorób i wad wzroku

wskazuje podstawowe

zasady higieny wzroku

wymienia funkcje

aparatu ochronnego i

aparatu ruchowego oka

omawia budowę

anatomiczną gałki ocznej

wymienia cechy obrazu

powstającego na

siatkówce

wyjaśnia, na czym

polega akomodacja oka

wymienia przyczyny

wad wzroku

określa funkcje elementów

gałki ocznej

porównuje pręciki z

czopkami

omawia mechanizm

widzenia

uzasadnia, że jaskra jest

chorobą współczesnego

świata

uzasadnia znaczenie

widzenia dwuocznego

analizuje przemiany

rodopsyny

analizuje przetwarzanie

informacji wzrokowej


choroby wzroku

omawia przyczyny,

diagnostykę, leczenie i

profilaktykę jaskry

80

omawia sposoby

korygowania wad wzroku

40 Ucho – narząd słuchu i

równowagi

wymienia elementy

narządu słuchu i równowagi

określa podstawowe

funkcje elementów narządu

słuchu i równowagi

dowodzi szkodliwości

hałasu

rozróżnia ucho

zewnętrzne, środkowe i

wewnętrzne

opisuje drogę fal

dźwiękowych i impulsu

nerwowego prowadzącą

do powstania wrażeń

słuchowych

omawia budowę

błędnika


narządu słuchu i równowagi

pod względem budowy i

pełnionych funkcji

omawia powstawanie

wrażeń słuchowych i

funkcjonowanie ślimaka

wyjaśnia zasadę działania

narządu równowagi

wykazuje, że receptory

słuchu i równowagi to

mechanoreceptory

wyjaśnia, od czego

zależy wysokość i

natężenie dźwięku

określa zakres

częstotliwości dźwięku, na

który reaguje ludzie ucho

41 Narządy smaku oraz

węchu

wymienia

chemoreceptory

wymienia funkcje

narządów smaku i węchu

wyjaśnia biologiczne

znaczenie zmysłów

smaku i węchu

wymienia pięć

podstawowych smaków

odczuwanych przez

człowieka

omawia budowę narządów

smaku i węchu

wykazuje związek


narządów smaku i węchu

Układ

hormonalny


hormonalnego

definiuje pojęcia: hormon,

gruczoł dokrewny

wymienia przykłady

hormonów tkankowych i

hormonów miejscowych

wymienia gruczoły

dokrewne

określa położenie

gruczołów dokrewnych

wymienia nazwy

hormonów przysadki

wymienia choroby

wynikające z niedoboru i

nadmiaru wybranych

hormonów


hormonów nadnerczy,

trzustki i gonad

rozróżnia hormony

tkankowe i hormony

miejscowe


hormonów przysadki,

tarczycy, przytarczyc i

grasicy

porównuje skutki

nadmiaru hormonu

wzrostu ze skutkami jego

niedoboru w różnych

okresach życia

wymienia skutki

cukrzycy

wyjaśnia, na czym

polega antagonistyczne

działania hormonów

podaje przykłady

hormonów działających

antagonistycznie

klasyfikuje hormony ze

względu na ich działanie


działanie autokrynne,

parakrynne, endokrynne i

neurokrynne hormonów

omawia działanie

wybranych hormonów

tkankowych i hormonów

miejscowych

omawia funkcje szyszynki

określa, jakie działania

profilaktyczne należy

podejmować w celu

uniknięcia zachorowania na

cukrzycę


wynikające z zaburzeń

funkcjonowania nadnerczy

i trzustki

porównuje typy cukrzycy

omawia diagnostykę i

sposób leczenia cukrzycy

porównuje działanie

insuliny i glukagonu oraz

kalcytoniny i

parathormonu

43 Regulacja wydzielania

hormonów

wyjaśnia znaczenie pojęcia

ujemne sprzężenie zwrotne


omawia mechanizm

ujemnego sprzężenia

zwrotnego na przykładzie

omawia działanie

hormonów podwzgórza

klasyfikuje hormony ze

dowodzi związku między

układem dokrewnym a

układem nerwowym w

81

mają hormony tropowe

regulacji pracy tarczycy

wyjaśnia, na czym

polega regulacyjna rola

hormonów podwzgórza i

przysadki

porównuje układ

hormonalny z układem

nerwowym

względu na ich budowę

chemiczną



białkowych z mechanizmem


steroidowych

utrzymaniu homeostazy

wykazuje, że podwzgórze

i przysadka odgrywają

nadrzędną rolę regulacji

hormonalnej

Rozmnażanie i

rozwój

człowieka


męskich narządów

rozrodczych

wymienia elementy

męskiego układu

rozrodczego

wymienia funkcje męskich

narządów płciowych

wymienia męskie cechy

płciowe

definiuje pojęcie

spermatogeneza

rozróżnia narządy


męskiego układu

rozrodczego

rozpoznaje elementy

męskiego układu

rozrodczego

wymienia fazy

spermatogenezy

omawia budowę

plemnika

wyjaśnia znaczenie

testosteronu

klasyfikuje męskie cechy

płciowe na

pierwszorzędowe,

drugorzędowe i

trzeciorzędowe

omawia budowę


męskiego układu

rozrodczego

omawia przebieg

spermatogenezy

określa funkcję


plemnika

uzasadnia związek


męskich narządów

płciowych

omawia skład nasienia


żeńskich narządów

rozrodczych

wymienia elementy

żeńskiego układu

rozrodczego

wymienia funkcje

elementów żeńskiego

układu rozrodczego

definiuje pojęcia:

oogeneza, cykl

miesiączkowy

wymienia fazy cyklu

miesiączkowego

rozróżnia narządy


żeńskiego układu

rozrodczego

rozpoznaje elementy

żeńskiego układu

rozrodczego

wymienia fazy oogenezy

wyjaśnia znaczenie

żeńskich hormonów

płciowych

omawia budowę


układu rozrodczego


oogenezy

omawia zmiany

zachodzące w błonie

śluzowej macicy w czasie

cyklu miesiączkowego

określa zmiany w jajniku

w czasie cyklu

miesiączkowego

omawia budowę oocytu II

rzędu

uzasadnia związek


żeńskich narządów

płciowych


hormonalna regulacja

cyklu miesiączkowego

porównuje oogenezę ze

spermatogenezą

46 Rozwój człowieka definiuje pojęcia:

zapłodnienie, implantacja


zarodkowego

wymienia rodzaje błon

płodowych

wymienia funkcje łożyska

określa funkcje błon

płodowych

omawia powstawanie

łożyska

wyjaśnia znaczenie

łożyska

wymienia przyczyny

omawia przebieg

zapłodnienia


rozwoju zarodkowego

charakteryzuje rozwój

płodowy

omawia przebieg

omawia wędrówkę

plemników w

poszczególnych częściach

żeńskiego układu

rozrodczego

określa rolę struktur

zarodkowych i narządów

82

wymienia fazy porodu

wymienia czynniki

wpływające na przebieg

rozwoju prenatalnego i

postnatalnego


postnatalnego

powstawania wad

wrodzonych

ocenia znaczenie

diagnostyki prenatalnej


rozwoju postnatalnego

implantacji


łożyska

ocenia znaczenie bariery

łożyskowej

omawia fazy porodu

płodowych w życiu

prenatalnym

omawia rolę hormonów

wytwarzanych przez

łożysko

omawia metody badań

prenatalnych

omawia zasady oceny

stanu zdrowia noworodka

47 Planowanie rodziny.

Choroby i higiena układu

rozrodczego

wyjaśnia znaczenie pojęcia

antykoncepcja

wymienia metody

wykorzystywane w

planowaniu rodziny

wymienia choroby układu

rozrodczego i choroby

przenoszone drogą płciową

wymienia zasady

zapobiegania

rozprzestrzenianiu się

chorób przenoszonych

drogą płciową


naturalne i sztuczne

metody regulacji poczęć

ocenia zagrożenia

wynikające z zakażenia

chorobami

przenoszonymi drogą

płciową

przyporządkowuje

chorobom źródła

zakażenia

wskazuje raka szyjki

macicy jako chorobę



zapłodnienie in vitro

omawia przyczyny

niepłodności

klasyfikuje metody

regulacji poczęć

omawia zasady działania

poszczególnych metod

antykoncepcji


choroby układu rozrodczego

wskazuje wady i zalety

metod antykoncepcji

omawia sposób

diagnozowania, leczenia i

profilaktyki raka szyjki

macicy

ocenia znaczenie

regularnych wizyt u

ginekologa

Choroby a

zdrowie

człowieka

48 Uwarunkowania zdrowia.

Choroby zakaźne i

pasożytnicze

definiuje pojęcia: zdrowie,

choroba

wymienia główne czynniki

warunkujące zdrowie

wymienia czynniki

chorobotwórcze

wymienia źródła zakażenia

wymienia bezpośrednie i

pośrednie drogi


patogenów biologicznych

proponuje sposoby na

uniknięcie zarażenia się

wybranymi chorobami

zakaźnymi i pasożytniczymi

rozróżnia zdrowie

fizyczne, psychiczne,

społeczne i duchowe

klasyfikuje czynniki

chorobotwórcze

rozróżnia choroby

cywilizacyjne i społeczne

wymienia główne wrota

zakażenia się patogenami

definiuje pojęcia:

etiologia, patogeneza


profilaktyczne, metody

zwalczania i leczenia

chorób zakaźnych

przyporządkowuje

czynniki chorobotwórcze

do wybranych chorób

zakaźnych i

pasożytniczych

omawia główne czynniki

wpływające na zdrowie

wyjaśnia znaczenie

znajomości etiologii i

patogenezy we właściwym

leczeniu chorób

omawia czynniki

chorobotwórcze

charakteryzuje drogi


patogenów biologicznych

omawia główne wrota

zakażenia się patogenami

określa drogi


wybranych chorób

zakaźnych i pasożytniczych

wyróżnia kryteria

klasyfikacji chorób

klasyfikuje choroby pod

względem dróg


patogenów

określa wrota zakażenia

dla patogenów

wywołujących wybrane

choroby

określa sposób

nabywania odporności na

wybrane choroby zakaźne

49 Choroby nowotworowe wyjaśnia różnicę między klasyfikuje czynniki klasyfikuje nowotwory na porównuje nowotwory

83

nowotworami łagodnymi a

nowotworami złośliwymi

wymienia przyczyny

powstawania nowotworów


powstają przerzuty

wymienia czynniki

zewnętrzne będące

najczęstszą przyczyną

powstawania nowotworów

wyjaśnia, dlaczego

wczesne wykrycie zmian

nowotworowych jest

ważnym elementem walki z

nowotworem

kancerogenne

definiuje pojęcia

karcinogeneza, onkogeny

nazywa etapy

powstawania nowotworu

wskazuje cechy

komórek nowotworu


profilaktyczne

zmniejszające ryzyko

powstania nowotworu

uzasadnia, że palenie

tytoniu ma negatywne

skutki dla zdrowia

człowieka

łagodne i złośliwe


genów odpowiedzialnych za

powstawanie nowotworów


mutagenami a

kancerogenami

omawia etapy

powstawania nowotworu

łagodne z nowotworami

złośliwymi

omawia metody leczenia

nowotworów

50 Uzależnienia definiuje pojęcia:

uzależnienie, zespół

abstynencyjny, substancja

psychoaktywna, alkoholizm,

narkomania, lekomania

wyjaśnia, w jakiej sytuacji

stwierdza się uzależnienie

dowodzi negatywnego

wpływu alkoholu i palenia

tytoniu na zdrowie

człowieka

podaje przykłady

substancji

psychoaktywnych

wyjaśnia, czym są

uzależnienia fizyczne i

psychiczne

wymienia czynniki

sprzyjające rozwojowi

uzależnienia od alkoholu

wyjaśnia, na czym

polega profilaktyka

uzależnień

określa znaczenie

tolerancji w powstawaniu

uzależnień

uzasadnia negatywny

wpływ kofeiny i dopalaczy

na zdrowie człowieka

określa skutki spożywania

alkoholu i palenia tytoniu na

poszczególne narządy

uzasadnia konieczność

zdrowego trybu życia u

kobiet będących w ciąży


uzależnień

określa skutki uzależnień

fizycznych i psychicznych

analizuje fazy

uzależnienia od substancji

psychoaktywnej

przewiduje skutki

uzależnienia od leków dla

zdrowia człowieka

84


Biologia na czasie 3 – zakres rozszerzony

Dział

programu



Mechanizmy

dziedziczenia

1. Budowa i rola kwasów

nukleinowych

Uczeń:


pojedynczego nukleotydu

DNA i RNA

określa rolę DNA jako

nośnika informacji

genetycznej

wymienia rodzaje RNA

określa rolę podstawowych

rodzajów RNA


przestrzenną cząsteczki

DNA

wyjaśnia pojęcie podwójna

helisa

Uczeń:


łączenia się nukleotydów

w pojedynczym łańcuchu

DNA

wyjaśnia, z czego wynika

komplementarność zasad

uzupełnia schemat jednego

łańcucha

polinukleotydowego DNA

o łańcuch komplementarny


chemiczną i przestrzenną

RNA

określa lokalizację RNA

w komórkach

prokariotycznej

i eukariotycznej

Uczeń:


różna orientacja

łańcuchów

polinukleotydowych DNA

rozpoznaje poszczególne

wiązania w cząsteczce

DNA


reguła Chargaffa

porównuje budowę

i funkcje DNA z budową

i funkcjami RNA

Uczeń:

wyjaśnia zasadę

tworzenia nazw

nukleotydów


którego celem jest

wykazanie roli DNA jako

nośnika informacji

genetycznej

rozróżnia DNA od RNA

za pomocą reguły

Chargaffa

2. Replikacja DNA wyjaśnia pojęcie replikacja

wyjaśnia znaczenie

replikacji DNA

wymienia etapy replikacji

DNA


zachodzenia replikacji przed

podziałem komórki

wyjaśnia pojęcia: widełki

replikacyjne, oczko

replikacyjne

omawia przebieg replikacji


semikonserwatywny

charakter replikacji DNA

określa rolę polimerazy DNA

podczas replikacji

porównuje przebieg

replikacji w komórkach

prokariotycznych

charakteryzuje

poszczególne etapy

replikacji

wyjaśnia, skąd pochodzi

energia potrzebna do

syntezy nowego łańcucha

DNA

wykazuje różnice

w syntezie obu nowych

łańcuchów DNA

wyjaśnia rolę sekwencji

telomerowych

rozróżnia poszczególne

modele replikacji


mające na celu

wykazanie, że replikacja

DNA jest

semikonserwatywna

wykazuje naprawczą rolę

polimerazy DNA

w replikacji

omawia mechanizmy

regulacji replikacji DNA

85

i eukariotycznych określa rolę

poszczególnych enzymów

w replikacji DNA

3. Geny i genomy

wyjaśnia pojęcia: gen,

genom, pozagenowy DNA,

chromosom, chromatyna,

nukleosom

rozróżnia eksony i introny

określa lokalizację DNA

w komórkach

prokariotycznej

i eukariotycznej

omawia budowę genu

rozróżnia geny ciągłe

i nieciągłe

wymienia rodzaje sekwencji

wchodzących w skład

genomu

wyjaśnia pojęcia: sekwencje

powtarzalne, pseudogeny

omawia skład chemiczny

chromatyny

przedstawia budowę

chromosomu

określa informacje

zawarte w genie

charakteryzuje genom

wirusa

porównuje strukturę

genomów

prokariotycznego

i eukariotycznego


etapy upakowania DNA

w jądrze komórkowym

porównuje

heterochromatynę

z euchromatyną

różnicuje genom

wirusowy ze względu

na wybrane kryteria

omawia genom

mitochondrialny

człowieka

4. Związek między genem a

cechą

wyjaśnia pojęcia: kod

genetyczny, ekspresja genu,

translacja, transkrypcja


cechy kodu genetycznego

ilustruje schematycznie

etapy odczytywania


nazywa etapy translacji

omawia przebieg

transkrypcji i translacji

analizuje tabelę kodu

genetycznego

wyjaśnia zasadę kodowania


organizmu przez kolejne

trójki nukleotydów w DNA

i mRNA

określa rolę polimerazy RNA

w procesie transkrypcji

określa rolę aminoacylo-

tRNA i rybosomów

w translacji

omawia przebieg

odwrotnej transkrypcji

wirusowego RNA

zapisuje sekwencję

aminokwasów łańcucha

peptydowego na

podstawie sekwencji

nukleotydów mRNA

porównuje ekspresję

genów w komórkach

prokariotycznych

i eukariotycznych

określa rolę i sposoby

modyfikacji

potranskrypcyjnej RNA

określa rolę i sposoby

modyfikacji

potranslacyjnej białek

wymienia przykłady

wirusów, u których

występuje odwrotna

transkrypcja


dochodzi do tworzenia

się polirybosomów

wyjaśnia biologiczne

znaczenie

polirybosomów

porównuje przebieg

ekspresji genów w jądrze

i organellach komórki

eukariotycznej

5. Regulacja ekspresji genów wyjaśnia pojęcie operon

wskazuje na schemacie

sekwencje regulatorowe

operonu oraz geny struktury

wymienia poziomy kontroli


regulacja ekspresji genów

w komórce prokariotycznej

na podstawie modelu

operonu laktozowego

rozróżnia regulację

negatywną od pozytywnej

w przypadku działania

operonu laktozowego

porównuje sposób


regulacja dostępu do

genu w komórce

eukariotycznej


86

ekspresji genów w komórce

eukariotycznej

i tryptofanowego


w regulacji ekspresji genów

operonu laktozowego mają:

gen kodujący represor,

operator i promotor

omawia regulację inicjacji

transkrypcji w komórce

eukariotycznej

regulacji ekspresji genów

struktury operonu

laktozowego

i operonu tryptofanowego


alternatywne składanie

RNA

porównuje regulację

ekspresji genów

w komórkach

prokariotycznej

i eukariotycznej

powstają różne formy

białek podczas ekspresji

jednego genu

omawia rolę

niekodującego RNA

w regulacji ekspresji

genów w komórce

eukariotycznej


regulacja ekspresji genów

u organizmów

wielokomórkowych

powoduje zróżnicowanie

komórek na poszczególne

typy

6. Dziedziczenie cech.

I prawo Mendla wyjaśnia pojęcia: allel,

genotyp, fenotyp,

homozygota, heterozygota,

allel dominujący, allel

recesywny

zapisuje przebieg i wyniki

doświadczeń Gregora

Mendla za pomocą kwadratu

Punnetta

podaje treść I prawa Mendla

omawia prace G. Mendla, na

podstawie których

sformułował on reguły

dziedziczenia

wymienia przykłady cech

człowieka dziedziczonych

zgodnie z I prawem Mendla

wykonuje przykładowe

krzyżówki jednogenowe

wyjaśnia pojęcie linia

czysta


w doświadczeniach

G. Mendla miało

wyhodowanie przez niego

osobników grochu

zwyczajnego należących

do linii czystych

analizuje wyniki

krzyżówek

jednogenowych na

przykładzie grochu

zwyczajnego

określa

prawdopodobieństwo

wystąpienia genotypów

i fenotypów u potomstwa

w wypadku dziedziczenia

jednej cechy

określa sposób

wykonania i znaczenie

krzyżówki testowej

jednogenowej

7. II prawo Mendla podaje treść II prawa Mendla wykonuje przykładowe

krzyżówki dwugenowe

analizuje wyniki

krzyżówek dwugenowych

na przykładzie grochu

określa sposób

wykonania i znaczenie

krzyżówki testowej

87

zwyczajnego

określa

prawdopodobieństwo




dwóch cech

niesprzężonych

dwugenowej

ocenia znaczenie badań

G. Mendla dla rozwoju

genetyki

8. Chromosomowa teoria

dziedziczenia wyjaśnia pojęcia: locus, geny

sprzężone, crossing-over

wymienia główne założenia

chromosomowej teorii

dziedziczenia


zjawisko sprzężenia genów


częstością zachodzenia

crossing-over a odległością

między dwoma genami

w chromosomie


mapowanie genów

wykonuje przykładowe

krzyżówki dotyczące

dziedziczenia genów

sprzężonych

oblicza częstość crossing-

-over między dwoma

genami sprzężonymi

określa

prawdopodobieństwo




dwóch cech sprzężonych

analizuje wyniki

krzyżówek dotyczących

dziedziczenia genów

sprzężonych

oblicza odległość między

genami

wykazuje różnice między

genami niesprzężonymi

a sprzężonymi

9. Determinacja płci. Cechy

sprzężone z płcią wyjaśnia pojęcia: kariotyp,

chromosomy płci

wskazuje podobieństwa

i różnice między kariotypem

kobiety a kariotypem

mężczyzny

wyjaśnia sposób

determinacji płci

u człowieka

charakteryzuje kariotyp

człowieka

określa płeć różnych osób na

podstawie analizy ich

kariotypu

wymienia przykłady cech

wymienia nazwy oraz

objawy chorób

uwarunkowanych mutacjami

genów sprzężonych z płcią

wykonuje krzyżówki

dotyczące dziedziczenia cech


określa prawdopodobieństwo

wystąpienia choroby

sprzężonej z płcią

wyjaśnia przyczyny oraz

podaje ogólne objawy

hemofilii i daltonizmu

rozróżnia cechy sprzężone

z płcią i cechy związane


w determinacji płci

odgrywają gen SRY

i hormony wytwarzane

przez rozwijające się jądra

omawia mechanizm

inaktywacji

chromosomu X

charakteryzuje dwa

podstawowe typy

genetycznej determinacji

płci i podaje przykłady

organizmów, u których

one występują

wyjaśnia powody, dla


ma proces inaktywacji

jednego z chromosomów

X w większości komórek

organizmu kobiety

omawia przykłady

środowiskowego

mechanizmu

determinowania płci


mające na celu

wykazanie związku

dziedziczenia koloru oczu

muszki owocowej

z dziedziczeniem płci

88

sprzężonych z płcią z płcią których daltonizm

i hemofilia występują

niemal wyłącznie

u mężczyzn

10. Inne sposoby dziedziczenia

cech wyjaśnia pojęcie allele

wielokrotne na przykładzie

dziedziczenia grup krwi

u człowieka

wykonuje krzyżówki

dotyczące dziedziczenia

grup krwi i czynnika Rh

określa

prawdopodobieństwo

wystąpienia określonego

fenotypu u potomstwa


alleli wielokrotnych

wyjaśnia pojęcia: dominacja

niezupełna, kodominacja,

geny kumulatywne, geny

plejotropowe

charakteryzuje relacje

między allelami jednego

genu oparte na dominacji

niezupełnej i kodominacji

określa prawdopodobieństwo



w wypadku kodominacji

podaje przykład cechy

uwarunkowanej obecnością

genów kumulatywnych

wyjasnia pojęcia: geny

komplementarne, geny

dopełniające się, geny

epistatyczne, geny

hipostatyczne

wyjaśnia, z jakiego

powodu geny

determinujące barwę

kwiatów groszku

pachnącego zostały

nazwane genami

komplementarnymi

określa

prawdopodobieństwo




genów dopełniających się


działanie genów

epistatycznych

i hipostatycznych


barwy sierści u gryzoni

wyjaśnia, co to znaczy, że

choroba genetyczna jest

uwarunkowana przez gen

plejotropowy

określa

prawdopodobieństwo




genów epistatycznych

11. Zmienność organizmów wyjaśnia pojęcia: zmienność

genetyczna, zmienność

środowiskowa

wymienia rodzaje

zmienności i wskazuje

zależności między nimi

wymienia przykłady

potwierdzające

występowanie zmienności

środowiskowej

wyjaśnia pojęcia: zmienność

ciągła, zmienność nieciągła

wymienia przykłady

zmienności ciągłej

i nieciągłej

omawia przyczyny

zmienności genetycznej

określa znaczenie


i środowiskowej


niezależna segregacja

chromosomów, crossing-

-over oraz losowe łączenie

się gamet wpływają na

zmienność osobniczą

wymienia cechy mutacji,

które stanowią jedno

z głównych źródeł


wyjaśnia znaczenie

pojęcia transpozony

i określa znaczenie

transpozonów w rozwoju

zmienności osobniczej

wyjaśnia znaczenie

pojęcia norma reakcji

genotypu

wyjaśnia przyczyny

zmienności

89

porównuje zmienność

genetyczną ze zmiennością

środowiskową

porównuje zmienność

genetyczną

rekombinacyjną

ze zmiennością mutacyjną

określa fenotypy zależne

od genotypu oraz od

wpływu środowiska

obserwowanej

w wypadku organizmów

o identycznych

genotypach

12. Zmiany w informacji

genetycznej wyjaśnia pojęcia: mutacja,

mutacja genowa, mutacja

chromosomowa

strukturalna, mutacja

chromosomowa liczbowa,

czynnik mutagenny

wymienia przykłady

fizycznych, chemicznych

i biologicznych czynników

mutagennych

wymienia przykłady mutacji

genowych i mutacji

chromosomowych

wymienia pozytywne

i negatywne skutki mutacji

wyjaśnia pojęcia: mutacja

somatyczna, mutacja

generatywna, mutacja

spontaniczna, mutacja

indukowana

klasyfikuje mutacje według

różnych kryteriów

określa ryzyko przekazania

mutacji potomstwu

wskazuje przyczyny mutacji

spontanicznych i mutacji

indukowanych


ograniczenia w codziennym

życiu stosowania substancji

mutagennych

wyjaśnia pojęcia: mutacje

letalne, mutacje

subletalne, mutacje

neutralne, mutacje

korzystne, protoonkogeny,

onkogeny, geny

supresorowe

wyjaśnia charakter zmian

w DNA typowych dla

różnych mutacji

określa skutki mutacji

genowych dla

kodowanego przez dany

gen łańcucha

polipeptydowego

omawia przyczyny

powstawania mutacji

chromosomowych

liczbowych

rozpoznaje na schematach

różne rodzaje mutacji

chromosomowych

wskazuje na zależności

między występowaniem

mutacji a transformacją

nowotworową komórki

przewiduje i ilustruje

zmiany kariotypu

dowolnego organizmu

powstałe w wyniku

mutacji

chromosomowych

liczbowych

wyjaśnia znaczenie

mutacji w przebiegu

ewolucji

wskazuje różnicę między

kariotypami organizmu

aneuploidalnego

i organizmu

poliploidalnego

wymienia przykłady

protoonkogenów i genów

supresorowych oraz

chorób nowotworowych

związanych z ich

mutacjami

13. Choroby jednogenowe wymienia przykłady chorób

genetycznych

uwarunkowanych

obecnością w autosomach

zmutowanych alleli

klasyfikuje choroby

genetyczne w zależności od

sposobu ich dziedziczenia





albinizmu, alkaptonurii,

choroby Parkinsona,

dystrofii mięśniowej

porównuje strukturę

i właściwości

hemoglobiny

prawidłowej oraz

hemoglobiny sierpowatej

90

dominujących i recesywnych

wyjaśnia pojęcie choroby

bloku metabolicznego

wyjaśnia, na czym polegają

choroby bloku

metabolicznego

wymienia przykłady chorób

bloku metabolicznego

wskazuje choroby bloku

metabolicznego, których

leczenie polega na

stosowaniu odpowiedniej

diety eliminacyjnej

mukowiscydozy,

fenyloketonurii, choroby

Huntingtona, anemii

sierpowatej

rozpoznaje na rycinie

prawidłowe oraz sierpowate

erytrocyty krwi

Duchenne’a, krzywicy

opornej na witaminę D

wymienia przykłady

stosowanych obecnie

metod leczenia wybranych

chorób genetycznych oraz

ocenia ich skuteczność

wymienia przykłady

chorób człowieka

wynikających z mutacji

mitochondrialnego DNA

ustala typy dziedziczenia

chorób genetycznych na

podstawie analizy

rodowodów


człowieka wynikające

z mutacji DNA

mitochondrialnego

uzasadnia znaczenie

analizy rodowodów jako

metody diagnozowania

chorób genetycznych

14. Choroby chromosomalne

i wieloczynnikowe

wymienia przykłady oraz

objawy chorób genetycznych

człowieka wynikających

z nieprawidłowej struktury

chromosomów

wymienia przykłady chorób

genetycznych człowieka

wynikających ze zmiany

liczby autosomów

i chromosomów płci

określa rodzaj zmian

kariotypu u chorych

z zespołem Downa,

zespołem Klinefeltera

i zespołem Turnera

wymienia objawy zespołu

Downa, zespołu Klinefeltera

i zespołu Turnera


wiekiem rodziców

a prawdopodobieństwem

urodzenia się dziecka

z zespołem Downa

omawia choroby

spowodowane mutacjami

strukturalnymi na

przykładzie przewlekłej

białaczki szpikowej

określa rodzaj zmian

kariotypu u chorych

z zespołem Edwardsa

i zespołem Patau

wymienia objawy zespołu

Edwardsa i zespołu Patau

analizuje fotografie

kariotypów człowieka

omawia choroby

wieloczynnikowe

Biotechnologia

molekularna

1. Biotechnologia.

Podstawowe techniki

inżynierii genetycznej

wyjaśnia pojęcia:

biotechnologia molekularna,

inżynieria genetyczna,

elektroforeza DNA, PCR,

klonowanie DNA,

transformacja genetyczna

wymienia przykłady

dziedzin życia, w których

można zastosować

biotechnologię molekularną

wyjaśnia pojęcia: sonda

molekularna, wektor,


hybrydyzacja DNA

wyjaśnia, czym się zajmuje

inżynieria genetyczna


enzymów restrykcyjnych,

ligaz i polimeraz DNA

wyjaśnia, na czym polega:

porównuje biotechnologię

klasyczną z

biotechnologią

molekularną

charakteryzuje enzymy

stosowane

w biotechnologii

molekularnej

omawia poszczególne

etapy analizy restrykcyjnej

sprawdza, jakie produkty

powstaną na skutek cięcia

DNA przez enzymy

restrykcyjne

określa zalety i wady

łańcuchowej reakcji

polimerazy

omawia metody

pośredniego

i bezpośredniego

91

wymienia enzymy

stosowane w biotechnologii

molekularnej

wymienia techniki inżynierii

genetycznej

wymienia etapy modyfikacji

genomu

hybrydyzacja DNA

z wykorzystaniem sondy

molekularnej, analiza

restrykcyjna, elektroforeza

DNA, PCR,


klonowanie DNA,

transformacja genetyczna

wymienia po jednym

przykładzie praktycznego

wykorzystania technik


wymienia sposoby

wprowadzenia obcego genu

do komórki

DNA, przebiegu PCR,

klonowania DNA

określa cel tworzenia

bibliotek genomowych

i bibliotek cDNA

charakteryzuje wektory

stosowane do

transformacji genetycznej

wprowadzenia DNA do

komórek roślin i zwierząt

analizuje przebieg

klonowania DNA na

przykładzie genu myszy

omawia etapy tworzenia

bibliotek genomowych

i bibliotek cDNA

2. Organizmy

zmodyfikowane

genetycznie

wyjaśnia pojęcia: organizm

zmodyfikowany genetycznie,

organizm transgeniczny,

produkt GMO

wskazuje podobieństwa

i różnice między

organizmami

zmodyfikowanymi

genetycznie oraz

transgenicznymi

wymienia metody

otrzymywania organizmów

zmodyfikowanych

genetycznie

wymienia przykłady


mikroorganizmów, roślin

i zwierząt zmodyfikowanych

genetycznie

podaje przykłady

zmodyfikowanych

genetycznie roślin i zwierząt

omawia perspektywy


organizmów

zmodyfikowanych

genetycznie w rolnictwie,

przemyśle, medycynie

i nauce

omawia sposób oznakowania

produktów GMO

wskazuje na zagrożenia ze

strony GMO

charakteryzuje metody

otrzymywania bakterii

i roślin transgenicznych

omawia etapy modyfikacji

komórek zarodkowych

zwierząt

wymienia przykłady

produktów GMO

podaje przykłady badań

stosowanych w wypadku

organizmów

zmodyfikowanych

genetycznie

omawia wybrane

modyfikacje genetyczne

mikroorganizmów, roślin

i zwierząt


kontroluje się

mikroorganizmy

zmodyfikowane

genetycznie uwolnione

do środowiska


zapobiegania

zagrożeniom ze strony

GMO

analizuje argumenty

przemawiające za

genetyczną modyfikacją

organizmów oraz przeciw

niej

omawia regulacje prawne

dotyczące GMO w Unii

Europejskiej

92

3. Klonowanie – korzyści

i zagrożenia wyjaśnia pojęcia: klon,

klonowanie

wymienia przykłady

organizmów będących

naturalnymi klonami

określa cele klonowania

mikroorganizmów, komórek,

roślin i zwierząt


otrzymuje się klony


roślin i zwierząt

wymienia sposoby

wykorzystania klonów


roślin i zwierząt w różnych

dziedzinach życia człowieka

wskazuje na obawy etyczne

dotyczące klonowania

zwierząt

uzasadnia swoje stanowisko

w sprawie klonowania

człowieka

omawia rodzaje

rozmnażania

bezpłciowego jako

przykłady naturalnego

klonowania

omawia sposoby

klonowania roślin

i zwierząt

formułuje argumenty

przemawiające za

klonowaniem zwierząt

oraz przeciw niemu

porównuje klonowanie

terapeutyczne

i klonowanie

reprodukcyjne


klonowania zwierząt

metodą transplantacji

jąder i rozdzielania

komórek zarodka


którego celem będzie

udowodnienie, że jądro

zróżnicowanej komórki

może pokierować

rozwojem organizmu

wymienia przykłady

osiągnięć w klonowaniu

zwierząt

4. Biotechnologia

molekularna w medycynie wyjaśnia pojęcia:

diagnostyka molekularna,

biofarmaceutyki, terapia

genowa, komórki

macierzyste

wymienia korzyści

wynikające z poznania

genomu człowieka

wyjaśnia, czym zajmuje się

diagnostyka molekularna

wymienia przykłady technik


wykorzystywanych

w diagnozowaniu chorób

genetycznych

wymienia argumenty

przemawiające za

stosowaniem szczepionek

wytwarzanych metodami



diagnostyki molekularnej

w wykrywaniu chorób

genetycznych, zakaźnych,

nowotworowych oraz

wieloczynnikowych

wymienia przykłady leków

otrzymanych metodami



terapia genowa

omawia zastosowanie

komórek macierzystych

w leczeniu chorób człowieka


medycyna molekularna

omawia korzyści

i zagrożenia wynikające

z ustalenia sekwencji

genomu człowieka


otrzymuje się nowoczesne

szczepionki

porównuje szczepionki

rekombinowane ze

szczepionkami DNA

charakteryzuje techniki


wykorzystywane

w diagnostyce

molekularnej

omawia sposoby

wytwarzania

biofarmaceutyków

wyjaśnia pojęcie

przeciwciała

monoklonalne

podaje przykłady


mikromacierzy

w diagnostyce

molekularnej

określa znaczenie

wykorzystania komórek

macierzystych w leczeniu

chorób


mające na celu

udowodnienie, że

zróżnicowane komórki

można przekształcić

w komórki macierzyste

93

wykorzystania przeciwciał

monoklonalnych

w medycynie


biotechnologia może się

przyczynić do postępu

w transplantologii

omawia korzyści

i zagrożenia wynikające

z terapii genowej

5. Inne zastosowania

biotechnologii

molekularnej

wyjaśnia pojęcie profil

genetyczny

wymienia przykłady

praktycznego zastosowania

badań DNA

w medycynie sądowej,

ewolucjonizmie

i systematyce

przedstawia sposoby

zastosowania metod

genetycznych w medycynie

sądowej, ewolucjonizmie

i systematyce

wyjaśnia sposób

wykorzystania analizy DNA

do określenia pokrewieństwa

(np. ustalania lub

wykluczania ojcostwa)

wyjaśnia pojęcie

sekwencje

mikrosatelitarne

uzasadnia znaczenie

analizy sekwencji DNA

w badaniach

ewolucyjnych

i taksonomicznych


ustalania profilu

genetycznego


DNA mitochondrialnego

w badaniach

ewolucyjnych

wyjaśnia pojęcie

filogenetyka molekularna

analizuje drzewo

filogenetyczne

przedstawia sposoby

wykorzystania informacji

zawartych w DNA

Ekologia 1. Czym się zajmuje

ekologia?

wyjaśnia pojęcia: ekologia,

ochrona środowiska,

ochrona przyrody, siedlisko,

nisza ekologiczna

określa zakres badań

ekologicznych


środowiska na biotyczne

i abiotyczne

wyjaśnia pojęcia: zasoby

środowiska, warunki

środowiska, podaje

odpowiednie przykłady

wyjaśnia pojęcia: nisza

określa, czym się zajmują

ekologia, ochrona

środowiska i ochrona

przyrody

określa niszę ekologiczną

wybranych gatunków

wyjaśnia relacje między

siedliskiem a niszą

ekologiczną organizmu

omawia prawo minimum

i prawo tolerancji

ekologicznej


zasada współdziałania


zasobami środowiska a

warunkami środowiska

podaje przykłady

ilustrujące prawo

minimum, prawo

tolerancji ekologicznej,

zasadę współdziałania

czynników

wymienia podobieństwa

i różnice między prawem

minimum a prawem

tolerancji ekologicznej

uzasadnia, że istnieje

wyjaśnia pojęcie gatunek

kosmopolityczny

wykazuje, że pojęcie

niszy ekologicznej

dotyczy zarówno

osobnika, jak

i gatunku

omawia zakres tolerancji

ekologicznej organizmów

wobec konkretnego

czynnika środowiska


gatunkami

kosmopolitycznymi

94

ekologiczna, gatunki

wskaźnikowe

wymienia przykłady

praktycznego zastosowania

gatunków wskaźnikowych

czynników środowiska

wyjaśnia, dlaczego porosty

wykorzystuje się do oceny

stanu czystości powietrza

związek między zakresem

tolerancji organizmów a

ich rozmieszczeniem na

Ziemi

charakteryzuje zasady

wyodrębniania form

ekologicznych

organizmów

wyjaśnia pojęcia:

eurybionty, stenobionty

interpretuje wykres

ilustrujący zakres

tolerancji różnych

gatunków wobec

wybranego czynnika

środowiska

a wskaźnikowymi


ekologiczne roślin

wyodrębnione ze

względu na wymagania

dotyczące ilości wody


mające na celu zbadanie

zakresu tolerancji

wybranego gatunku

rośliny na działanie

określonego czynnika

środowiska

2. Ekologia populacji wyjaśnia pojęcie populacja

lokalna gatunku

wymienia dwa podstawowe

typy oddziaływania między

osobnikami w populacji

wymienia cechy

charakteryzujące populację

omawia znaczenie

liczebności i zagęszczenia

jako parametrów

opisujących populację

wymienia czynniki

wpływające na liczebność

populacji

wyjaśnia pojęcia:

rozrodczość, śmiertelność,

migracja, struktura wiekowa

populacji, struktura płciowa

populacji, zasięg

przestrzenny, rozmieszczenie,

emigracja, imigracja

charakteryzuje podstawowe

typy rozmieszczenia

populacji i podaje przykłady

gatunków, które reprezentują

każdy z nich

przedstawia trzy podstawowe

typy krzywej przeżywania,

podaje przykłady gatunków,

dla których są one

charakterystyczne

charakteryzuje niezależne od

zagęszczenia czynniki

ograniczające liczebność

populacji

wyjaśnia pojęcia: opór

środowiska, tempo

wzrostu populacji

charakteryzuje

oddziaływania między

członkami populacji

omawia regułę Alleego

i podaje przykłady jej

działania

wymienia czynniki

wpływające na przebieg

krzywej przeżywania

organizmów

analizuje piramidę

obrazującą strukturę

wiekową i strukturę

płciową populacji

określa możliwości

rozwoju danej populacji

przedstawia w sposób

graficzny wzrost

wykładniczy i wzrost


rozrodczością

fizjologiczną

i ekologiczną oraz

śmiertelnością

fizjologiczną

i ekologiczną

porównuje strategie

rozrodu typu

r oraz typu K

charakteryzuje czynniki

wpływające na liczebność

populacji

porównuje podstawowe

modele wzrostu populacji

i podaje przykłady

gatunków, które

reprezentują każdy z nich

omawia formy

rozmieszczenia

skupiskowego populacji

omawia trzy podstawowe

95

logistyczny populacji

wymienia zalety i wady

życia w grupie

okresy w życiu każdego

osobnika

3. Oddziaływania

antagonistyczne między

organizmami

klasyfikuje oddziaływania

międzygatunkowe na

antagoniczne

i nieantagonistyczne

wymienia przykłady

oddziaływań

anatagonistycznych

wymienia skutki konkurencji

wewnątrzgatunkowej

wymienia przykłady

oddziaływań

międzygatunkowych

ograniczających liczebność

populacji

wymienia główne przyczyny

i skutki konkurencji

międzygatunkowej

charakteryzuje

oddziaływania

międzygatunkowe

w relacjach: ofiara –

drapieżnik, roślina –

roślinożerca, żywiciel –

pasożyt

charakteryzuje mechanizmy

adaptacyjne: ofiar

i drapieżników, roślin

i roślinożerców, pasożytów

i żywicieli

klasyfikuje pasożyty według

wskazanych kryteriów


zasada konkurencyjnego

wypierania

omawia skutki

konkurencji blisko

spokrewnionych

gatunków na podstawie

eksperymentu

przeprowadzonego przez

Gieorgija Gausego

wymienia konsekwencje

zawężenia nisz

ekologicznych

konkurujących gatunków

analizuje cykliczne

zmiany liczebności

populacji zjadającego

i populacji zjadanego

porównuje drapieżnictwo,

roślinożerność

i pasożytnictwo


mające na celu

wykazanie istnienia

konkurencyjnego

wypierania

charakteryzuje skutki

konkurencji

wewnątrzgatunkowej

określa skutki działania

substancji

allelopatycznych


dla funkcjonowania

biocenozy mają pasożyty,

drapieżniki i roślinożercy

przewiduje skutki

masowych pojawów

organizmów

w środowisku

wyjaśnia znaczenie

wektorów

w rozprzestrzenianiu się

pasożytów

4. Oddziaływania

nieantagonistyczne między

organizmami

wymienia

nieantagonistyczne

interakcje międzygatunkowe

wyjaśnia pojęcia: mutualizm,

komensalizm

charakteryzuje mechanizmy

adaptacyjne organizmów

pozostających w związku

mutualistycznym

wymienia przykłady

zachowań mutualistycznych

i komensalistycznych

porównuje mutualizm

obligatoryjny

i mutualizm fakultatywny

omawia przykłady

mutualizmu

i komensalizmu

5. Struktura ekosystemu wyjaśnia pojęcia: ekosystem,

biocenoza, biotop, struktura

troficzna ekosystemu,

struktura przestrzenna

ekosystemu, sukcesja

klasyfikuje rodzaje

ekosystemów

klasyfikuje elementy

ekosystemu na biotyczne

i abiotyczne

określa kryteria podziału

ekosystemów


ekosystemów


określa kryteria podziału

sukcesji ekologicznej

omawia rolę organizmów

w procesach

glebotwórczych

96

ekologiczna

wymienia biotyczne

i abiotyczne elementy

ekosystemu


w biocenozie odgrywają

producenci, konsumenci

i destruenci

charakteryzuje strukturę

przestrzenną i troficzną

ekosystemu


sukcesja


eutrofizacja jezior

rola biocenozy

w kształtowaniu biotopu

wyjaśnia, od czego zależy

struktura przestrzenna

ekosystemu

charakteryzuje procesy

glebotwórcze

omawia przebieg sukcesji

pierwotnej i wtórnej

charakteryzuje poziomy

glebowe

omawia wpływ

biocenozy na

mikroklimat

omawia etapy eutrofizacji

jezior

6. Przepływ energii i krążenie

materii w ekosystemie wyjaśnia pojęcia: łańcuch

troficzny, poziom troficzny,

sieć troficzna

wskazuje zależności między

poziomami troficznymi

wymienia czynniki, które

mogą ograniczać

produktywność

ekosystemów

konstruuje łańcuchy

troficzne i sieci troficzne

nazywa poziomy troficzne

w łańcuchu troficznym i sieci

troficznej

wyjaśnia zjawisko krążenia

materii i przepływu energii

w ekosystemie

porównuje produkcję

pierwotną różnych

ekosystemów


równowaga w ekosystemie

wyróżnia i porównuje dwa

typy łańcuchów

troficznych

wyjaśnia pojęcia:

produkcja pierwotna

(brutto, netto), produkcja

wtórna (brutto, netto)

wyjaśnia, dlaczego

ekosystem autotroficzny

jest samowystarczalny

omawia przyczyny

zaburzenia równowagi

w ekosystemach

analizuje produkcję

pierwotną i wtórną

wybranego ekosystemu

rysuje i porównuje trzy

typy piramid troficznych:

piramidę energii,

piramidę liczebności,

piramidę biomasy

wyjaśnia, dlaczego lasy

równikowe i rafy

koralowe są

ekosystemami

o najwyższej

produktywności

7. Obieg węgla i azotu

w przyrodzie wyjaśnia pojęcie cykle

biogeochemiczne


obieg węgla i obieg azotu

w przyrodzie

wymienia źródła węgla

w przyrodzie

wyjaśnia, jaki wpływ na

obieg pierwiastków

chemicznych w przyrodzie

ma działalność gospodarcza

człowieka

omawia schematy obiegu

węgla i obiegu azotu

w przyrodzie


nitryfikacja, amonifikacja

oraz denitryfikacja

określa rolę organizmów

w obiegu pierwiastków

omawia przebieg reakcji

nitryfikacji

8. Różnorodność biologiczna wyjaśnia pojęcia: biom,

różnorodność biologiczna

omawia poziomy


wymienia główne biomy

lądowe i podaje nazwy stref

klimatycznych, w których

się one znajdują

omawia kryteria, na

podstawie których

wyróżniono biomy

charakteryzuje biomy lądowe

oraz obszary gór wysokich,

uwzględniając takie

czynniki, jak warunki

klimatyczne, warunki

omawia różnice

w rozmieszczeniu

gatunków na Ziemi

wyjaśnia pojęcie ogniska

różnorodności

biologicznej

określa warunki życia

w porównywalnych

dowodzi trudności

w określaniu

różnorodności

gatunkowej na Ziemi

ocenia stopień poznania

różnorodności

gatunkowej Ziemi

porównuje różnorodność

97

wymienia główne biomy

wodne

glebowe, przeważającą

roślinność i towarzyszące jej

zwierzęta

charakteryzuje warstwy lasu

występujące w biomach

leśnych

omawia strefowość biomów

wodnych na przykładzie

jeziora i oceanu

charakteryzuje biomy wodne,

uwzględniając takie

czynniki, jak warunki

tlenowe, świetlne, głębokość,

przeważającą roślinność oraz

towarzyszące jej zwierzęta

strefach jeziora i morza

lub oceanu

gatunkową

poszczególnych biomów

9. Czynniki kształtujące

różnorodność biologiczną

wymienia czynniki

geograficzne wpływające na

bioróżnorodność

omawia przykłady

negatywnego wpływu

człowieka na

bioróżnorodność

wymienia powody ochrony

przyrody

wymienia przykłady działań

podejmowanych w celu

ochrony gatunków

i ekosystemów


kształtujące różnorodność

biologiczną

omawia wpływ czynników

geograficznych

i antropogenicznych na



ochrona przyrody czynna

i bierna

podaje przykłady działań

z zakresu ochrony czynnej

i biernej


stosowania ochrony czynnej

dla zachowania wybranych

gatunków i ekosystemów


introdukcja i reintrodukcja

gatunku

wymienia przykłady

gatunków, których

introdukcja w niektórych

regionach Polski

spowodowała

zmniejszenie

różnorodności gatunkowej

określa wpływ

zlodowaceń

i ukształtowania

powierzchni na


wyjaśnia pojęcia: relikt,

ostoja, endemit


ochrony dawnych odmian

roślin i ras zwierząt

wskazuje konsekwencje

zmniejszenia

różnorodności

biologicznej

wymienia przykłady

gatunków, których

populacje zostały

odtworzone

określa wpływ gatunków

inwazyjnych na gatunki

rodzime

określa znaczenie

korytarzy ekologicznych

10. Elementy ochrony

środowiska

klasyfikuje zasoby przyrody

wymienia skutki eksploatacji

zasobów nieodnawialnych

wymienia skutki eksploatacji

zasobów odnawialnych

wymienia przyczyny

wyjaśnia pojęcie

rekultywacja

omawia skutki

przedstawia założenia

koncepcji rozwoju

zrównoważonego

98

wyjaśnia pojęcia: efekt

cieplarniany, kwaśne opady,

smog, dziura ozonowa,

alternatywne źródła energii,

recykling

podaje przykłady

racjonalnego

gospodarowania zasobami

przyrody

globalnego ocieplenia

klimatu, powstawania

kwaśnych opadów, smogu

i dziury ozonowej


niewłaściwa eksploatacja

zasobów przyrody wpływa

na środowisko

omawia skutki kwaśnych

opadów dla środowiska

i zdrowia człowieka

wymienia skutki

powstawania dziury

ozonowej

wymienia sposoby utylizacji

odpadów

eksploatacji zasobów

odnawialnych


dochodzi do powstania

efektu cieplarnianego


racjonalnego

gospodarowania zasobami

przyrody

omawia proces

powstawania kwaśnych

opadów

ocenia wpływ różnych

metod utylizacji odpadów

na środowisko

odróżnia rodzaje smogu

wyjaśnia zależność

między dziurą ozonową

a powstawaniem

nowotworów


gospodarowania

odpadami

Ewolucja

organizmów

1. Rozwój myśli ewolucyjnej wyjaśnia pojęcia: ewolucja

biologiczna, ewolucjonizm,

dobór naturalny, dobór

sztuczny


teorii doboru naturalnego

Karola Darwina

przedstawia główne

założenia teorii

Jeana Baptiste’a Lamarcka

i kreacjonistów

wyjaśnia, dlaczego teoria

J.B. Lamarcka odegrała

ważną rolę w rozwoju myśli

ewolucyjnej

wyjaśnia relacje między

teorią doboru naturalnego

K. Darwina a syntetyczną

teorią ewolucji

wyjaśnia pojęcie walka o byt

porównuje dobór

naturalny i dobór sztuczny


syntetycznej teorii

ewolucji

charakteryzuje teorie

dotyczące życia na Ziemi

głoszone do XIX w.

omawia założenia teorii

Georges’a Cuviera

ocenia wpływ podróży

K. Darwina na rozwój

jego teorii ewolucji

2. Dowody ewolucji wymienia bezpośrednie

i pośrednie dowody ewolucji

oraz podaje ich przykłady

wyjaśnia pojęcia:

skamieniałości przewodnie,

anatomia porównawcza

wymienia cechy

anatomiczne organizmów

potwierdzające jedność ich

wyjaśnia, jakie warunki

środowiska sprzyjały

przetrwaniu skamieniałości

do czasów współczesnych

wyjaśnia przyczyny

podobieństw i różnic

w budowie narządów

homologicznych

wyjaśnia powody, dla

wymienia przykłady

zwierząt zaliczanych do

form przejściowych

oraz podaje cechy tych

zwierząt

podaje przykład metody

pozwalającej na ocenę

bezwzględnego wieku skał

osadowych

wyjaśnia pojęcie formy

przejściowe

wyjaśnia, na czym

opierają się

radioizotopowe

i biostratygraficzne

metody datowania

analizuje budowę

przednich kończyn

99

planu budowy których pewne grupy

organizmów nazywa się

żywymi skamieniałościami

wymienia przykład metody

pozwalającej na ocenę

względnego wieku skał

osadowych


atawizmem a narządem

szczątkowym

wymienia przykłady

atawizmów i narządów

szczątkowych


paleontologia

wyjaśnia pojęcia:

dywergencja,

konwergencja

wymienia przykłady

dywergencji

i konwergencji

wymienia przykłady

dowodów ewolucji

z zakresu embriologii,

biogeografii oraz

biochemii

wymienia techniki

badawcze z zakresu

biochemii i biologii

molekularnej,

umożliwiające

skonstruowanie drzewa

filogenetycznego

organizmów

przedstawicieli różnych

gatunków ssaków

i wskazuje cechy

świadczące o ich

wspólnym pochodzeniu

oraz środowisku ich życia

wyjaśnia znaczenie

budowy cytochromu c

u wybranych gatunków

w ustalaniu stopnia

pokrewieństwa między

nimi

3. Dobór naturalny – główny

mechanizm ewolucji wyjaśnia pojęcia: dymorfizm

płciowy, dobór płciowy,

dobór krewniaczy, dobór

stabilizujący, dobór

kierunkowy, dobór

rozrywający

wymienia przykłady

dymorfizmu płciowego


i przewiduje efekty działania

doboru stabilizującego,

kierunkowego oraz

rozrywającego


zmienność

wewnątrzgatunkowa

wyjaśnia, który z rodzajów

zmienności organizmów ma

znaczenie ewolucyjne

omawia rolę mutacji

w kształtowaniu zmienności

genetycznej populacji

wyjaśnia pojęcie preferencje

w krzyżowaniu

wymienia przykłady

występowania preferencji

w krzyżowaniu w przyrodzie

podaje przykłady

utrzymywania się

w populacji człowieka alleli

warunkujących choroby

genetyczne

wymienia przykłady

działania różnych form

doboru naturalnego

w przyrodzie

wyjaśnia znaczenie

zachowań altruistycznych

w przyrodzie

omawia występowanie

genu anemii sierpowatej

w populacjach ludzi

żyjących na obszarach

dotkniętych malarią

omawia dymorfizm

płciowy jako wynik

istnienia preferencji

w krzyżowaniu

wyjaśnia, dlaczego mimo

działania doboru

naturalnego w populacji

człowieka utrzymują się

allele warunkujące

choroby genetyczne

100

4. Ewolucja na poziomie

populacji wyjaśnia pojęcia: genetyka

populacyjna, pula genowa

populacji

wyjaśnia, dlaczego

populacja jest podstawową

jednostką ewolucji

wymienia czynniki ewolucji


zjawisko dryfu genetycznego

i wymienia skutki jego

działania w przyrodzie

wymienia warunki, które

spełnia populacja

znajdująca się w stanie

równowagi genetycznej

omawia regułę

Hardy’ego–Weinberga

oblicza częstość

występowania genotypów

i fenotypów w populacji

wyjaśnia rolę dryfu

genetycznego

w kształtowaniu puli

genetycznej populacji na

przykładach efektu

założyciela oraz efektu

wąskiego gardła

sprawdza, czy populacja

znajduje się w stanie

równowagi genetycznej

5. Powstawanie gatunków –

specjacja przedstawia biologiczną

koncepcję gatunku

wyjaśnia pojęcia:

mechanizmy izolacji

rozrodczej, specjacja

omawia znaczenie

mechanizmów izolacji

rozrodczej w przyrodzie

klasyfikuje mechanizmy

izolacji rozrodczej

wymienia rodzaje specjacji

wyjaśnia, dlaczego

biologicznej koncepcji

gatunku nie można

stosować wobec gatunków

rozmnażających się

bezpłciowo


specjacji, biorąc pod

uwagę typ pierwotnej

bariery izolacyjnej

charakteryzuje

prezygotyczne

i postzygotyczne

mechanizmy izolacji

rozrodczej oraz podaje

przykłady ich działania

omawia powstawanie

gatunków na drodze

poliploidyzacji

6. Prawidłowości ewolucji.

Koewolucja wyjaśnia pojęcie

prawidłowości ewolucji

wymienia prawidłowości

ewolucji

wyjaśnia pojęcia:

mikroewolucja,

makroewolucja,

kierunkowość ewolucji,

nieodwracalność ewolucji,

koewolucja

wymienia prawdopodobne

przyczyny nieodwracalności

ewolucji

wymienia czynniki, które

wpływają na tempo

ewolucji


określania tempa ewolucji

wymienia przykłady

koewolucji

omawia skutki doboru

naturalnego w postaci

powstawania różnych

strategii życiowych

organizmów

wymienia przykłady

przemian w skali mikro-

i makroewolucji

wyjaśnia wpływ doboru

naturalnego na kierunek

ewolucji

omawia zjawisko radiacji

adaptacyjnej

7. Historia życia na Ziemi wymienia etapy rozwoju

życia na Ziemi

wymienia warunki

środowiska, które

umożliwiły samorzutną

syntezę pierwszych

charakteryzuje warunki

klimatyczne

i fizykochemiczne panujące

na Ziemi ok. 4 mld lat temu

wyjaśnia pojęcie

makrocząsteczka


teoria samorzutnej syntezy

związków organicznych

przedstawia przebieg

i wyniki doświadczenia

Stanley’a Millera

ocenia znaczenie

doświadczenia S. Millera

i H. Ureya w postępie

badań nad powstaniem

życia na Ziemi

wyjaśnia, dlaczego

101

związków organicznych


oraz tryb życia pierwszych

organizmów

jednokomórkowych

wymienia główne założenia

teorii endosymbiozy

charakteryzuje zmiany

prowadzące do powstania

organizmów

wielokomórkowych

nazywa erę i okres,

w których pojawiły się

pierwsze rośliny lądowe

nazywa grupy zwierząt,

które jako pierwsze pojawiły

się w środowisku lądowym

charakteryzuje warunki

sprzyjające powstawaniu

pierwszych makrocząsteczek

na Ziemi

wyjaśnia, jak się zmieniał

sposób odżywiania

pierwszych organizmów

jednokomórkowych


sposoby odżywiania

chemoautotrofów

i fotoautotrofów


wędrówka kontynentów

wpłynęła na rozmieszczenie

organizmów na Ziemi

wyjaśnia, jakie dane można

uzyskać dzięki analizie tabeli

stratygraficznej

i Harolda Ureya

wyjaśnia pojęcia: bulion

pierwotny, pizza

pierwotna w nawiązaniu

do etapów ewolucji

chemicznej

wyjaśnia rolę kwasów

nukleinowych

w powstaniu życia na

Ziemi

wymienia argumenty

przemawiające za

słusznością teorii

endosymbiozy

wskazuje bezpośrednią

przyczynę stopniowych

i nieodwracalnych zmian

warunków panujących na

Ziemi

odkrycie rybozymów

miało duże znaczenie

w rozwoju teorii

powstania życia na Ziemi


pierwsze fotoautotrofy

zmieniły warunki na

Ziemi

wyjaśnia, jakie korzyści

adaptacyjne miało

wykształcenie się form

wielokomórkowych

wymienia okresy,

w których nastąpiły

masowe wymierania

organizmów

określa prawdopodobne

przyczyny wielkich

wymierań organizmów

w historii Ziemi

8. Antropogeneza wyjaśnia pojęcia:

antropogeneza, antropologia

określa stanowisko

systematyczne człowieka

wymienia kilka cech

wspólnych naczelnych

wymienia główne cechy

budowy ciała


człowieka

określa chronologię

występowania

przedstawicieli rodzaju

Homo

wymienia korzyści

wynikające z pionizacji ciała,

redukcji owłosienia oraz

zwiększania masy i objętości

mózgu

omawia warunki, w których

doszło do powstania

bezpośrednich przodków

człowieka

omawia zmiany, które zaszły

podczas ewolucji rodzaju

Homo

uzasadnia przynależność

człowieka do królestwa:

zwierzęta, typu:

strunowce, podtypu:

kręgowce, gromady: ssaki,

rzędu: naczelne

wymienia rodzaje

człekokształtnych

wymienia zmiany

w budowie szkieletu

wynikające z pionizacji

ciała oraz stopniowego

zwiększania masy

i objętości mózgowia


oraz tryb życia

bezpośrednich przodków

człowieka

analizuje cechy z zakresu

anatomii, immunologii,

genetyki i zachowania

świadczące o powiązaniu

człowieka z innymi

człekokształtnymi

wymienia drobne cechy

morfologiczne właściwe

tylko człowiekowi

omawia drogi


rodzaju Homo z Afryki

na pozostałe kontynenty

omawia negatywne skutki

pionizacji ciała

102

Wymagania edukacyjne z geografii

Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii, zakres podstawowy

Poziom wymagań na oceny

Nr lekcji

Temat lekcji dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący

MAPA ŚWIATA

1. Lekcja organizacyjna. Przedstawienie przedmiotowego systemu oceniania oraz wstępna diagnoza wiedzy i umiejętności uczniów – test diagnozujący.

2. Zmiany na mapie politycznej świata

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: państwo, integracja, dezintegracja

wskazuje na mapie politycznej świata wybrane państwa i ich stolice

wymienia przykłady największych i najmniejszych państw pod względem powierzchni i liczby ludności

wymienia nazwy państw powstałych w Europie po 1989 r.

wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską

wymienia nazwy województw Polski

Uczeń poprawnie:

wymienia elementy państwa

wyjaśnia różnicę między enklawą a eksklawą

wskazuje na mapie politycznej świata przykłady enklaw i eksklaw

porównuje powierzchnię państw na podstawie danych statystycznych

wymienia nazwy kontynentów objętych procesem dekolonizacji

podaje przyczyny dekolonizacji

wymienia przykłady terytoriów zależnych

podaje przyczyny procesów integracji i dezintegracji państw

wymienia regiony świata, w których zachodzą procesy integracji i dezintegracji

opisuje położenie i granice Polski

opisuje podział administracyjny Polski

Uczeń poprawnie:

opisuje zmiany na mapie politycznej świata w różnych okresach historycznych

opisuje skutki dekolonizacji

analizuje mapę polityczną świata

opisuje zmiany na mapie politycznej świata po 1989 r. oraz następstwa tych zmian

opisuje na podstawie mapy Polski i danych statystycznych zmiany granic Polski po 1945 r.

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia kształtowanie się aktualnego podziału politycznego od okresu wielkich odkryć geograficznych przez kolonializm po proces dekolonizacji

opisuje ustroje polityczne na świecie

wyjaśnia gospodarcze, społeczne oraz polityczne skutki integracji i dezintegracji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej

wykazuje korzyści wynikające z położenia geograficznego Polski

Uczeń poprawnie:

analizuje przyczyny integracji i dezintegracji państw

uzasadnia, dlaczego niektóre kraje ulegają rozpadowi politycznemu

ocenia znaczenie położenia geopolitycznego Polski w Europie i na świecie

LUDNOŚĆ I URBANIZACJA

103

3. Liczba ludności świata i jej zmiany

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: demografia, przyrost naturalny, eksplozja demograficzna

wymienia czynniki wzrostu liczby ludności na świecie

wymienia nazwy najludniejszych kontynentów i wskazuje te kontynenty na mapie świata

wymienia nazwy krajów o wysokim i niskim przyroście naturalnym

odczytuje z wykresu wartość współczynników: urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w Polsce

Uczeń poprawnie:

opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności na poszczególnych kontynentach

opisuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności na świecie

odczytuje z mapy tematycznej zróżnicowanie współczynnika przyrostu naturalnego na świecie

wymienia czynniki wpływające na eksplozję demograficzną

analizuje wykres przedstawiający model przejścia demograficznego

opisuje na podstawie wykresu i danych statystycznych zmiany liczby ludności w Polsce po 1946 r.

Uczeń poprawnie:

oblicza współczynnik przyrostu naturalnego

wykazuje przyczyny zmian współczynnika przyrostu naturalnego na świecie

porównuje na podstawie danych statystycznych wartość współczynnika przyrostu naturalnego w krajach słabo i wysoko rozwiniętych

charakteryzuje fazy przejścia demograficznego i epidemiologicznego na przykładach z całego świata

wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego w Polsce

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia przyczyny dysproporcji między wartością współczynnika przyrostu naturalnego w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

analizuje skutki eksplozji demograficznej

analizuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych

opisuje cechy społeczeństw w różnych fazach przejścia demograficznego na wybranych przykładach

analizuje model przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach

ukazuje zmiany liczby ludności w Polsce

Uczeń poprawnie:

prognozuje zmiany liczby ludności na świecie

przewiduje skutki wzrostu liczby ludności na świecie

formułuje wnioski na podstawie analizy diagramu ilustrującego zmiany współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce w wybranych latach

104

4. Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw

wyjaśnia znaczenie terminów: struktura demograficzna, struktura zatrudnienia

wymienia cechy struktury demograficznej

wymienia państwa o różnej średniej długości trwania życia na świecie oraz wskazuje je na mapie

odczytuje dane z piramidy wieku i płci

definiuje bezrobocie

opisuje strukturę wieku i płci na podstawie danych statystycznych oraz piramidy wieku i płci na wybranych przykładach

odczytuje z mapy średnią długość trwania życia na świecie

omawia przyczyny wzrostu średniej długości trwania życia w Europie

omawia przyczyny starzenia się społeczeństw

charakteryzuje na podstawie piramidy wieku cechy społeczeństwa młodego i starego

charakteryzuje strukturę zatrudnienia ludności w wybranych krajach

omawia przyczyny bezrobocia na wybranych przykładach

wymienia skutki starzenia się społeczeństw

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania współczynnika feminizacji i maskulinizacji w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo

analizuje piramidę wieku i płci ludności Polsku

porównuje strukturę zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych i wykresu

wyjaśnia przyczyny różnych rodzajów bezrobocia

interpretuje piramidę wieku i płci społeczeństwa młodego (rozwojowego), zastojowego i starego (regresywnego)

wykazuje zależność pomiędzy strukturą płci a wiekiem społeczeństwa

porównuje strukturę demograficzną Polski ze strukturą demograficzną wybranych krajów świata

wykazuje zależność struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego państw

wymienia społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia na świecie

wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych

analizuje konsekwencje struktury wieku w społeczeństwach odznaczających się wysokim i niskim odsetkiem dzieci

i młodzieży

wymienia sposoby przeciwdziałania bezrobociu na świecie

uzasadnia konieczność dostosowania kwalifikacji zawodowych do zmieniających się potrzeb gospodarki w Europie i w Polsce

5. Rozmieszczenie ludności na świecie

wyjaśnia znaczenie terminu gęstość zaludnienia

wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia na świecie i wskazuje te obszary na mapie

wymienia na podstawie mapy bariery osadnicze na świecie

odczytuje z danych statystycznych gęstość zaludnienia na kontynentach

omawia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na wybranych przykładach

omawia na podstawie mapy gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na świecie

wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej

opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie ludności w Polsce

porównuje gęstość zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo

oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia

porównuje wartość gęstości zaludnienia w wybranych krajach

opisuje geograficzne czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce

wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie

wykazuje zależność pomiędzy liczbą ludności a poziomem rozwoju gospodarczego na danym obszarze

formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie

analizuje skutki dużej lub małej gęstości zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo

105

6. Migracje na świecie

wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, emigracja, imigracja, reemigracja, saldo migracji

wymienia czynniki migracji na świecie

wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków

wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy, i wskazuje te kraje na mapie

klasyfikuje migracje i podaje ich przyczyny

odczytuje z wykresu saldo migracji w wybranych krajach świata

wyjaśnia przyczyny ujemnego salda migracji ludności

w wybranych krajach

opisuje główne kierunki migracji na świecie

porównuje saldo migracji w wybranych krajach

oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego

opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności na świecie

charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków

charakteryzuje czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych państw dla imigrantów

opisuje pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych

analizuje główne kierunki migracji we współczesnym świecie

ocenia skutki migracji zagranicznych

7. Zróżnicowanie ludności świata. Kręgi kulturowe

wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie i wskazuje rozmieszczenie ich przedstawicieli na mapie

wymienia główne rodziny i grupy językowe na świecie

wymienia główne religie na świecie

wyjaśnia znaczenie terminu mniejszość narodowa

wymienia mniejszości narodowe żyjące w Polsce

wyjaśnia przyczyny kulturowego zróżnicowania ludności na świecie

opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę wyznaniową na świecie

opisuje na podstawie mapy zróżnicowanie językowe ludności świata

opisuje na podstawie mapy kręgi cywilizacyjne na świecie

wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe w Polsce i wskazuje te regiony na mapie

charakteryzuje na podstawie mapy zróżnicowanie odmian ludzkich

charakteryzuje różnice między poszczególnymi kręgami kulturowymi na świecie

analizuje zróżnicowanie kulturowe ludności Polski

podaje konsekwencje występowania wielu odmian ludzkich oraz dużego zróżnicowania etnicznego na świecie

wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społeczno- -gospodarczego

wyjaśnia rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w państwach Azji Południowo-Wschodniej

podaje przykłady działań, które mogłyby ograniczyć negatywne przejawy zróżnicowania rasowego, językowego i religijnego na świecie

8. Osadnictwo wymienia rodzaje jednostek osadniczych

wyjaśnia znaczenie terminów: miasto, wieś

wymienia funkcje miast na świecie

wskazuje na mapie świata i Polski największe miasta

wymienia kryteria wyróżniania miast w Polsce

wyjaśnia różnicę między miastem a wsią

podaje przykłady typowych form osadnictwa wiejskiego

opisuje czynniki miastotwórcze i funkcje miast

opisuje na podstawie fotografii typy fizjonomiczne przykładowych miast świata

wymienia na podstawie mapy miasta w Polsce liczące powyżej 200 tysięcy mieszkańców

opisuje typy form osadnictwa wiejskiego

opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach (np. w Unii Europejskiej, w regionach turystycznych, w państwach rozwijających się)

porównuje miasta typowe dla poszczególnych regionów świata

wymienia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia miast w Polsce

ocenia pozytywne i negatywne skutki życia w mieście

podaje przykłady typów miast odznaczających się podobnymi elementami architektonicznym i układem przestrzennym

opisuje kryteria wyróżniania miast w Polsce

wyjaśnia szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich

106

9. Urbanizacja na świecie

wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, zespoły miejskie

wymienia płaszczyzny urbanizacji

wymienia czynniki mające wpływ na intensywność urbanizacji

odczytuje na podstawie danych statystycznych wskaźniki urbanizacji w wybranych krajach świata

wymienia nazwy najlepiej i najsłabiej zurbanizowanych województw w Polsce

opisuje przyczyny urbanizacji na świecie

wymienia typy aglomeracji miejskich

wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie

wyjaśnia proces dezurbanizacji

wskazuje na mapie świata obszary najsilniej i najsłabiej zurbanizowane oraz największe zespoły miejskie

wymienia fazy urbanizacji

opisuje fazy urbanizacji

porównuje i opisuje wskaźniki urbanizacji na świecie

i w wybranych regionach

opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy

wykazuje różnice między aglomeracją monocentryczną a policentryczną

opisuje przyczyny powstawania dzielnic nędzy w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo

wykazuje przyczyny i skutki ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata

charakteryzuje proces suburbanizacji i reurbanizacji w Polsce

wyjaśnia przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego i problemów komunikacyjnych w dużych miastach

identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata

proponuje działania, które mogą poprawić jakość życia mieszkańców w dzielnicach nędzy (slumsach, fawelach)

10. Lekcja powtórzeniowa

11. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Mapa świata oraz Ludność i urbanizacja

GLOBALNA GOSPODARKA

12. Czynniki rozwoju rolnictwa

Uczeń poprawnie:

wymienia nazwy obszarów o korzystnych czynnikach rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie świata

wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa

wyjaśnia znaczenie terminów: struktura użytkowania ziemi, monokultura, rolnictwo towarowe, rolnictwo samozaopatrzeniowe

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie rolnictwa

opisuje na podstawie map warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa na świecie

wymienia pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa

wyróżnia na podstawie danych statystycznych i wykresu główne cechy struktury użytkowania ziemi

opisuje na podstawie danych statystycznych poziom mechanizacji rolnictwa w wybranych krajach świata

wymienia cechy rolnictwa ekstensywnego i intensywnego

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania rolnictwa na świecie

porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na wybranych przykładach

oblicza wielkość plonów na wybranych przykładach

Uczeń poprawnie:

ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i społeczno-gospodarczych na zmiany struktury użytkowania ziemi

wykazuje pozytywne i negatywne skutki rolnictwa uprzemysłowionego

analizuje przestrzenne rozmieszczenie sposobów gospodarowania na świecie i w wybranych regionach

Uczeń poprawnie:

wykazuje na wybranych przykładach zależność poziomu produkcji rolnej od warunków pozaprzyrodniczych

porównuje warunki rozwoju rolnictwa w Polsce z warunkami rozwoju rolnictwa w krajach Unii Europejskiej i formułuje wnioski

13. Główne obszary upraw

wymienia nazwy głównych roślin uprawnych na świecie

wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw na świecie

klasyfikuje rośliny uprawne

podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu obszarów upraw wybranych roślin

wymienia nazwy obszarów

opisuje główne obszary upraw na świecie

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia obszarów wybranych upraw na

uzasadnia przyczyny zróżnicowania upraw roślin w wybranych regionach

ocenia zmiany w strukturze zasiewów w Polsce

porównuje na podstawie danych statystycznych plony i zbiory roślin uprawnych w wybranych krajach świata i w Polsce oraz formułuje

107

wymienia główne uprawy w Polsce

upraw wybranych roślin i wskazuje te obszary na mapie świata

wymienia największych producentów wybranych roślin

wyjaśnia znaczenie roślin zbożowych i przemysłowych w Polsce

świecie

porównuje wielkość produkcji rolniczej w wybranych krajach świata i w Polsce

wnioski

14. Chów zwierząt na świecie

wymienia cele hodowli zwierząt

wymienia główne gatunki zwierząt hodowlanych w różnych regionach świata

wymienia przeznaczenie wybranych zwierząt hodowlanych

przedstawia czynniki wpływające na hodowlę zwierząt na świecie

omawia na podstawie wykresów pogłowie zwierząt hodowlanych na wybranych przykładach

wymienia nazwy regionów hodowli zwierząt i wskazuje te regiony na mapie świata

opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w Polsce

opisuje główne obszary chowu zwierząt na świecie

wymienia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia chowu na świecie

porównuje intensywny i ekstensywny chów zwierząt

omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie rozmieszczenia hodowli bydła w różnych regionach

wyjaśnia przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce

ocenia strukturę hodowli zwierząt na świecie

ocenia znaczenie chowu zwierząt dla polskiej gospodarki

wykazuje zależność w rozmieszczeniu chowu niektórych gatunków zwierząt hodowlanych od warunków produkcji rolnej (przyrodniczych i pozaprzyrodniczych)

15. Leśnictwo i gospodarka morska

wyjaśnia znaczenie terminów: monokultura leśna, lesistość, rybołówstwo, rybactwo, akwakultura, marikultura

wymienia największe kompleksy leśne na Ziemi

wymienia funkcje lasów

wymienia na podstawie mapy województwa o największym i najmniejszym zalesieniu w Polsce

wymienia na podstawie danych statystycznych nazwy państw o największych połowach morskich

wymienia nazwy portów rybackich w Polsce

przedstawia gospodarcze wykorzystanie lasów

wymienia różnice między rabunkową a racjonalną gospodarką leśną

wymienia kraje na świecie o zróżnicowanej lesistości

opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych w Polsce

przedstawia podział obszarów morskich na świecie

wymienia przykłady wykorzystania oceanu światowego

opisuje na podstawie mapy obszary połowów morskich

porównuje na podstawie danych statystycznych wielkość połowów morskich w Polsce z innymi krajami

charakteryzuje racjonalną gospodarkę leśną na wybranych przykładach

charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie (w wyniku wylesiania i zalesiania)

omawia problemy gospodarki leśnej w Polsce

charakteryzuje cechy gospodarki morskiej

porównuje udział oceanów

w światowych połowach

omawia problemy gospodarki morskiej w Polsce

analizuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej na świecie i w Polsce

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego gospodarowania zasobami leśnymi

wykazuje przyczyny rabunkowej gospodarki leśnej na wybranych przykładach

analizuje zagrożenia wynikające ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich

uzasadnia potrzebę ochrony zasobów leśnych oraz formułuje wnioski

uzasadnia potrzebę współdziałania państw w zakresie ochrony zasobów morskich

108

16. Rozwój i znaczenie przemysłu

wymienia sekcje i działy przemysłu

wymienia funkcje przemysłu

wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu

wymienia najlepiej rozwijające się działy produkcji przemysłowej w Polsce

wyjaśnia znaczenie terminów: okręg przemysłowy, ośrodek przemysłowy

wymienia na podstawie mapy nazwy okręgów przemysłowych na świecie

przedstawia znaczenie przemysłu

omawia na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu

wymienia na podstawie danych statystycznych i wskazuje na mapie świata kraje o największej produkcji przemysłowej w wybranych dziedzinach

charakteryzuje na podstawie wykresu udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach

przedstawia na podstawie danych statystycznych i wykresu strukturę produkcji przemysłowej w Polsce

omawia różnice między przymusową, związaną i swobodną lokalizacją przemysłu

podaje przykłady lokalizacji przymusowej, związanej i swobodnej

charakteryzuje rewolucje przemysłowe

wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w polskim przemyśle w ostatnim 30-leciu

wyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim

analizuje przyczyny prywatyzacji i restrukturyzacji przemysłu w Polsce

wyjaśnia udział i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce

wymienia pozytywne

i negatywne skutki

koncentracji przemysłu

ocenia skutki procesu restrukturyzacji i modernizacji przemysłu na świecie i w Polsce

ocenia politykę państw wysoko rozwiniętych gospodarczo dotyczącą restrukturyzacji okręgów przemysłowych

17. Okręgi przemysłowe na świecie.

wyjaśnia znaczenie terminów: restrukturyzacja przemysłu, modernizacja przemysłu, deglomeracja przemysłu

wymienia branże przemysłu high-tech

wymienia na podstawie mapy regiony, w których rozwija się przemysł high-tech

wymienia cechy restrukturyzacji i modernizacji przemysłu

przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii

wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech

opisuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie

charakteryzuje cechy okręgu przemysłowego

wymienia rodzaje okręgów przemysłowych na świecie i lokalizuje je na mapie

charakteryzuje formy przestrzenne przemysłu high- -tech (technopolie, klastry, dystrykty przemysłowe)

charakteryzuje wybrany ośrodek high-tech

wymienia przykłady najszybciej rozwijających się gałęzi nowoczesnego przemysłu

charakteryzuje na podstawie mapy czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych

omawia strukturę gałęziową przemysłu w wybranych okręgach

analizuje na podstawie mapy udział produktów wysokiej technologii w eksporcie artykułów przemysłowych w wybranych krajach

opisuje wpływ przemysłu wysokich technologii na rozwój gospodarczy państw

uzasadnia korzyści wynikające z rozwijania nowoczesnych gałęzi przemysłu

109

18. Energetyka na świecie

wymienia źródła energii na świecie

wymienia surowce energetyczne

wymienia największych producentów surowców energetycznych

wymienia główne surowce energetyczne w Polsce

wymienia typy elektrowni

wymienia odnawialne źródła energii

wymienia nazwy różnych typów elektrowni w Polsce

przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie surowców energetycznych na świecie

opisuje znaczenie surowców energetycznych

wymienia nazwę organizacji skupiającej największych eksporterów ropy naftowej

odczytuje z wykresu zmiany w bilansie energetycznym świata

odczytuje na podstawie wykresów udział wybranych krajów w światowej produkcji energii elektrycznej

lokalizuje na mapie surowce energetyczne w Polsce

wymienia zalety i wady różnych rodzajów elektrowni

wymienia i lokalizuje na mapie obszary występowania różnych typów elektrowni

wyjaśnia znaczenie odnawialnych źródeł energii elektrycznej dla gospodarki

lokalizuje na mapie Polski elektrownie cieplne i wodne

wymienia czynniki wpływające na strukturę energii w danym kraju

analizuje bilans energetyczny świata

wyjaśnia twierdzenie, że ropa naftowa rządzi światem

analizuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce

wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii

wymienia skutki eksploatacji i wykorzystywania tradycyjnych surowców energetycznych

charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie

ocenia zjawisko uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych

ocenia pozytywne i negatywne skutki rozwoju energetyki atomowej

przedstawia problemy przemysłu energetycznego w Polsce

prognozuje zmiany w bilansie energetycznym świata do 2050 r.

uzasadnia konieczność racjonalnej gospodarki surowcami energetycznymi i energią

ocenia możliwości wykorzystania w Polsce źródeł energii odnawialnej

110

19. Komunikacja wyjaśnia znaczenie usług

wymienia rodzaje usług

wymienia działy komunikacji

klasyfikuje rodzaje transportu

wyjaśnia znaczenie terminu infrastruktura transportowa

wymienia czynniki rozwoju transportu

wymienia na podstawie mapy nazwy głównych portów morskich oraz wskazuje główne szlaki transportu morskiego

wymienia na podstawie mapy nazwy regionów o największej gęstości dróg kołowych na świecie

wyjaśnia znaczenie usług we współczesnej gospodarce

wykazuje znaczenie transportu

opisuje zróżnicowanie sieci transportowej na świecie

opisuje działy łączności

opisuje znaczenie poszczególnych rodzajów transportu lądowego na świecie

opisuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci dróg kołowych i sieci kolejowej na świecie

opisuje znaczenie transportu wodnego i lotniczego

ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym

opisuje na podstawie wykresu dostęp do internetu w wybranych krajach świata

wyjaśnia przyczyny, które zadecydowały o stanie sieci transportowej w poszczególnych państwach,

charakteryzuje wady i zalety różnych rodzajów transportu

omawia znaczenie nowoczesnych terminali w rozwoju regionów

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania udziału sektora usług w tworzeniu dochodu narodowego na świecie

omawia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów na świecie i w wybranych regionach

uzasadnia, że zatrudnienie w usługach jest jednym z mierników poziomu rozwoju gospodarczego

wyjaśnia znaczenie łączności w funkcjonowaniu polskiej gospodarki

charakteryzuje główne problemy transportu w Polsce

20. Rozwój turystyki na świecie

wyjaśnia znaczenie terminów: turystyka, walory turystyczne infrastruktura turystyczna

wymienia rodzaje turystyki

wymienia przyczyny rozwoju turystyki

wyjaśnia znaczenie turystyki w gospodarce państw świata

klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów

charakteryzuje rodzaje turystyki

wymienia nazwy regionów o wysokich walorach turystycznych i wskazuje te regiony na mapie

charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowane turystycznie

identyfikuje pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki dla gospodarki i środowiska przyrodniczego

opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów świata

wyjaśnia przyczyny zmian kierunków wyjazdów turystycznych Polaków

ocenia atrakcyjność turystyczną Polski

wykazuje potrzebę ochrony walorów turystycznych

opisuje turystykę jako źródło dochodu ludności


22. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Globalna gospodarka

GLOBALNE PROBLEMY

111

23. Dysproporcje w rozwoju ekonomicznym państw

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto (PKB)

wymienia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym świata

odczytuje z tabeli wybrane wskaźniki społeczno- -gospodarcze na danym obszarze

wymienia i wskazuje na mapie politycznej świata przykłady państw wysoko, średnio i słabo rozwiniętych gospodarczo

wyróżnia na podstawie mapy regiony bogate i biedne

Uczeń poprawnie:

opisuje wskaźniki społeczno- -gospodarcze na danym obszarze

porównuje na podstawie mapy i danych statystycznych produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych krajach

charakteryzuje wskaźnik rozwoju społecznego (HDI)

odczytuje z mapy zróżnicowanie wskaźnika HDI w wybranych krajach

opisuje cechy krajów o różnym poziomie rozwoju na wybranych przykładach

określa na podstawie mapy i danych statystycznych, które regiony zalicza się do bogatej Północy, a które – do biednego Południa

Uczeń poprawnie:

klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników społeczno-gospodarczych

opisuje skutki nierównomiernego rozwoju państw

Uczeń poprawnie:

porównuje wybrane kraje świata pod względem wartości PKB na 1 mieszkańca (tys. USD) oraz wskaźnika HDI

dostrzega zależności między wartością wskaźnika PKB i HDI

analizuje działania bogatych państw i organizacji międzynarodowych mające na celu zniwelowanie różnic pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi krajami

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno- -gospodarczego regionów świata

proponuje sposoby zmniejszenia nierówności w rozwoju społeczno- -gospodarczym świata

24. Wyżywienie na świecie

wymienia czynniki wpływające na nierównomierny dostęp do żywności

wymienia na podstawie mapy kraje o niedoborze i nadprodukcji żywności

opisuje przyczyny głodu i niedożywienia

odczytuje z wykresu strukturę niedożywienia w wybranych regionach świata

wskazuje na mapie regiony głodu i niedożywienia na świecie

wymienia nazwy organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów, w których występuje zjawisko głodu

opisuje poziomy wyżywienia na świecie

wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie

wyjaśnia przyczyny otyłości na świecie

wyjaśnia, na czym polegała zielona rewolucja

wykazuje zależność poziomu wyżywienia ludności od warunków produkcji rolnej

analizuje skutki głodu i niedożywienia na świecie

wyjaśnia skutki zielonej rewolucji

wyjaśnia skutki otyłości jako choroby cywilizacyjnej

ocenia i projektuje różne formy pomocy krajów i organizacji pozarządowych państwom oraz regionom dotkniętym głodem

ocenia skuteczność działań organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów dotkniętych głodem

25. Globalizacja. Przyczyny i skutki

wyjaśnia znaczenie terminu globalizacja

wymienia przyczyny globalizacji

wymienia płaszczyzny globalizacji

wymienia przykłady procesów globalizacji

wymienia korzyści wynikające z rozwoju procesu globalizacji

wymienia nazwy największych korporacji na świecie

opisuje procesy globalizacji na świecie i ich wpływ na rozwój regionalny i lokalny

charakteryzuje wielkie korporacje i ich rolę w procesie globalizacji

omawia pozytywne i negatywne skutki procesu globalizacji

podaje i analizuje przyczyny sprzeciwu wobec globalizacji

analizuje korzyści, jakie osiągają kraje średnio i słabo rozwinięte gospodarczo z lokalizacji filii międzynarodowych koncernów na ich terenie

uzasadnia na dowolnych przykładach, że Polska jest

112

objęta procesem globalizacji

26. Współpraca międzynarodowa. Organizacje międzynarodowe

wyjaśnia znaczenie terminów: integracja międzynarodowa, handel zagraniczny, import, eksport, bilans handlu zagranicznego

wymienia płaszczyzny integracji międzynarodowej

wymienia na podstawie mapy nazwy organizacji międzynarodowych

opisuje cele integracji w skali globalnej i regionalnej

wyjaśnia znaczenie handlu międzynarodowego

wyjaśnia, co składa się na bilans handlu zagranicznego

wymienia na podstawie diagramów głównych światowych eksporterów i importerów

wymienia na podstawie mapy nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski

przedstawia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej

analizuje znaczenie ONZ

charakteryzuje organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska

wymienia nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski

wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na szczeblu krajowym i regionalnym

wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne

analizuje pozytywne i negatywne skutki integracji europejskiej

uzasadnia, że integracja polityczna i gospodarcza jest korzystna dla krajów zrzeszonych w poszczególnych organizacjach

27. Konflikty zbrojne. Terroryzm

wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm

wymienia źródła konfliktów na świecie

podaje przykłady wybranych konfliktów zbrojnych

opisuje przyczyny konfliktów zbrojnych

wskazuje na mapie świata najważniejsze obszary konfliktów zbrojnych i zamachów terrorystycznych

opisuje miejsce i charakter wybranych zamachów terrorystycznych w XXI w.

wyjaśnia skutki terroryzmu

wymienia skutki konfliktów zbrojnych

opisuje wybrany konflikt zbrojny, podając strony konfliktu, jego przebieg i przyczyny

wyjaśnia, w jaki sposób społeczność międzynarodowa może zapobiec istniejącym lub potencjalnym konfliktom zbrojnym

Uczeń poprawnie:

ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętym konfliktami zbrojnymi


29. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Globalne problemy

RELACJE CZŁOWIEK – ŚRODOWISKO

30. Oddziaływanie człowieka na środowisko

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja

wymienia przyczyny antropopresji

wymienia nazwy obszarów o dużej antropopresji

Uczeń poprawnie:

wymienia przejawy antropopresji związanej z rozwojem rolnictwa

opisuje wpływ przemysłu i transportu na środowisko przyrodnicze

wymienia czynniki wpływające na niedobór wody na świecie

Uczeń poprawnie:

opisuje efekt cieplarniany i mechanizm powstawania dziury ozonowej

opisuje przyczyny zachodzących współcześnie globalnych zmian klimatu (globalnego ocieplenia)

charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na

Uczeń poprawnie:

wymienia skutki wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze

ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające ocieplaniu się klimatu

projektuje działania stosowane

Uczeń poprawnie:

formułuje problemy wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych

wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz nieumiejętne zabiegi agrotechniczne powodują w wielu częściach

113

świecie i określa przyczyny tego zróżnicowania

wymienia działania człowieka przyczyniające się do deficytu zasobów wody na świecie

w sytuacjach braku lub niedoborów wody w różnych strefach klimatycznych

świata degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji żywności, a w niektórych regionach świata – do głodu i ubóstwa

31. Działania na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej

wyjaśnia znaczenie terminów: ekorozwój, recykling, rekultywacja

rozróżnia formy ochrony przyrody w Polsce

wymienia nazwy parków narodowych w Polsce

przedstawia koncepcję zrównoważonego rozwoju

charakteryzuje filary zrównoważonego rozwoju

omawia na podstawie wykresu działania związane z recyklingiem

opisuje działania podejmowane na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej

wymienia nazwy międzynarodowych form ochrony przyrody

analizuje etapy relacji człowiek – środowisko

proponuje sposoby ochrony przyrody

przewiduje globalne przyrodnicze i pozaprzyrodnicze skutki zakłóceń równowagi ekologicznej

proponuje sposoby działań na rzecz zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym

wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek – środowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziału technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska)

114

Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 1 – zakres rozszerzony

Poziom wymagań

Nr lekcji

Temat Lekcji dopuszczajacy dostateczny dobry Bardzo dobry celujacy

I. OBRAZ ZIEMI

1. Lekcja organizacyjna

2. Geografia jako nauka

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: geografia, środowisko geograficzne, epigeosfera

wymienia cele badań geograficznych

wymienia źródła informacji geograficznej

Uczeń poprawnie:

określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi

klasyfikuje nauki geograficzne

wymienia sfery Ziemi oraz określa ich wzajemne oddziaływanie

wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej

Uczeń poprawnie:

wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych

odróżnia przedmiot badań geografii fizycznej i społeczno- -ekonomicznej oraz ogólnej i regionalnej

podaje przykłady związków geografii z innymi naukami

wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej

Uczeń poprawnie:

podaje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej

ocenia wiarygodność i przydatność źródeł wiedzy geograficznej

Uczeń poprawnie:

omawia rolę systemu informacji geograficznej (GIS) w gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych

3. Kształt i rozmiary Ziemi

przedstawia poglądy na kształt Ziemi w starożytnej Grecji i Babilonii

podaje ważniejsze wymiary Ziemi

posługuje się definicjami szerokości geograficznej i długości geograficznej

wymienia dowody na kulistość Ziemi

wyjaśnia znaczenie terminu elipsoida obrotowa

wyjaśnia różnicę między długością promienia równikowego a długością promienia biegunowego

odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów

opisuje dawne i współczesne metody pomiarowe stosowane do określania wymiarów Ziemi

odróżnia elipsoidę od geoidy

oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową obiektów w stopniach i kilometrach

oblicza obwód Ziemi metodą Eratostenesa

wymienia przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych praktyce

wyjaśnia i opisuje metody pomiarów geodezyjnych

4. Mapa jako obraz Ziemi

wyjaśnia znaczenie terminów: kartografia, mapa, skala mapy

wymienia rodzaje skal

podaje różnice między mapą a planem

wymienia funkcje mapy

klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria

przelicza skalę liczbową na mianowaną

oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy

wyjaśnia zasady generalizacji mapy

rozpoznaje poszczególne rodzaje map

porównuje i szereguje różne rodzaje skal

oblicza skalę mapy, znając wymiary obiektów geograficznych na mapie i w rzeczywistości

posługuje się skalą polową do obliczania powierzchni

wymienia przykłady zastosowania map o różnej treści, szczegółowości i skali

analizuje mapy w różnej skali pod kątem stopnia generalizacji

wykorzystuje skalę do rozwiązywania zadań matematyczno-geograficznych

kreśli plan najbliższej okolicy

115

5. Odwzorowania kartograficzne

wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną

wymienia rodzaje odwzorowań klasycznych

wymienia zalety i wady globusa z punktu widzenia jego zastosowania

wymienia na podstawie mapy i schematów rodzaje siatek kartograficznych

wymienia rodzaje zniekształceń

opisuje różne rodzaje siatek kartograficznych i zna kryteria ich podziału

rozpoznaje najczęściej stosowane siatki kartograficzne na podstawie układu równoleżników i południków

wymienia różne typy rzutów kartograficznych

wymienia zastosowanie poszczególnych siatek kartograficznych w praktyce

wyjaśnia sposób tworzenia różnych odwzorowań kartograficznych

wyjaśnia, dlaczego na siatkach kartograficznych występują zniekształcenia

wyjaśnia, w jakim celu stosuje się różne odwzorowania kartograficzne

6. Przedstawianie zjawisk na mapach

wymienia metody przedstawienia rzeźby terenu na mapach

wyjaśnia znaczenie terminów: poziomica, izolinia, sygnatura

dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach na jakościowe i ilościowe

opisuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach

wyszukuje w atlasie przykłady różnych graficznych metod prezentacji zjawisk geograficznych na mapach

podaje przykłady zastosowania ilościowych i jakościowych metod prezentacji na mapach

dobiera właściwą metodę do zaprezentowania zjawiska na mapie

wyjaśnia różnicę między kartogramem a kartodiagramem

porównuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach

wyjaśnia, na czym polega metoda interpolacji polowej

wykonuje prostą interpolację

podaje przykłady praktycznego zastosowania cyfrowej metody prezentacji zjawisk GIS

7. Inne sposoby prezentacji danych o przestrzeni geograficznej

wymienia sposoby prezentacji geograficznej

odczytuje informacje ze szkicu terenu

wymienia różnice między wykresem a diagramem

wymienia rodzaje diagramów słupkowych

odczytuje dane statystyczne z wykresów słupkowych, liniowych oraz diagramów kołowych

odczytuje dane z tabel

statystycznych

wyjaśnia specyfikę diagramu złożonego

interpretuje zjawiska geograficzne przedstawione na wykresach i diagramach

podaje przykłady wykorzystania diagramów strukturalnych

dobiera typ wykresu do prezentacji elementów środowiska przyrodniczego i pozaprzyrodniczego

formułuje prawidłowości dotyczące rożnych zjawisk i procesów na podstawie danych z tabeli statystycznej

analizuje dane statystyczne przedstawione w tabelach,

na wykresach i diagramach

przedstawia dane liczbowe za pomocą różnych rodzajów wykresów i diagramów

8. Interpretacja mapy samochodowej

wymienia cechy mapy samochodowej

czyta legendę mapy samochodowej

posługuje się kierunkami na mapie samochodowej

posługuje się numerami dróg na mapie samochodowej

oblicza czas przejazdu między wybranymi obiektami na podstawie mapy samochodowej

wyznacza i opisuje trasę przejazdu między wybranymi miejscowościami na podstawie mapy samochodowej

oblicza odległość wzdłuż dróg na podstawie kilometrażu

omawia sposób funkcjonowania systemu nawigacji satelitarnej GPS

odczytuje i interpretuje informacje o infrastrukturze drogowej

odczytuje i interpretuje treść mapy samochodowej

116

9. Odczytywanie treści mapy turystyczno- -topograficznej

potrafi wyznaczyć kierunki na mapie topograficznej

wymienia cechy mapy topograficznej

czyta legendę mapy topograficznej

posługuje się numerami dróg na mapie topograficznej

rozpoznaje na mapie topograficznej obiekty na podstawie legendy i opisu

odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy topograficznej

oblicza wysokość względną

odczytuje wysokość bezwzględną

oblicza odległość na podstawie skali mapy

kreśli profil hipsometryczny

oblicza średnie nachylenie terenu

charakteryzuje układ sieci hydrograficznej na podstawie mapy

wykorzystuje w praktyce znajomość metod prezentacji informacji geograficznej

oblicza powierzchnię na podstawie skali mapy topograficznej

przygotowuje projekt zagospodarowania obszaru

podaje przykłady wykorzystania mapy topograficznej

10. Interpretacja treści i wykorzystanie map turystyczno- -topograficznych

wymienia informacje prezentowane na mapach turystycznych

wymienia cechy mapy turystycznej

czyta legendę mapy turystycznej

przedstawia różnice pomiędzy mapą topograficzną a turystyczną

wyjaśnia, że mapa turystyczna jest ważnym źródłem wiedzy o danym regionie

odczytuje rzeźbę terenu

na podstawie mapy

turystycznej

oblicza odległość na podstawie skali mapy

oblicza czas pieszej wędrówki między wybranymi obiektami na podstawie mapy turystyczno-topograficznej

potrafi orientować mapę w terenie

wykorzystuje system nawigacji satelitarnej GPS do określania położenia

ocenia trudność szlaków turystycznych, uwzględniając rzeźbę powierzchni

planuje trasę wycieczki na podstawie mapy turystycznej

wyciąga wnioski na podstawie analizy treści mapy turystycznej

11./12. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Obraz Ziemi

II. ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

13. Wszechświat Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: wszechświat, kosmos, galaktyka, ciało niebieskie, gwiazda, planeta

wymienia jednostki odległości: jednostkę astronomiczną, rok świetlny, parsek

omawia założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej

Uczeń poprawnie:

przedstawia teorie powstania wszechświata

porównuje odległości we wszechświecie

wymienia typy galaktyk

we wszechświecie

Uczeń poprawnie:

opisuje na podstawie schematu położenie Ziemi

we wszechświecie

opisuje budowę Drogi Mlecznej

wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd

Uczeń poprawnie:

opisuje cechy budowy wszechświata oraz określa położenie różnych ciał niebieskich we wszechświecie

Uczeń poprawnie:

określa wpływ badań kosmosu na kształtowanie się poglądów dotyczących Ziemi i innych ciał niebieskich

14. Układ Słoneczny wymienia ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny

podaje różnice między planetą a gwiazdą

wymienia planety wg kolejności w Układzie Słonecznym

wymienia nazwy planet grupy ziemskiej i planet olbrzymów

opisuje budowę Układu Słonecznego

charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny

porównuje planety grupy ziemskiej z planetami olbrzymami

charakteryzuje mniejsze ciała niebieskie Układu Słonecznego

porównuje na podstawie danych cechy planet Układu Słonecznego

wskazuje zależność między oddaleniem planet od Słońca a ich prędkością na orbicie

opisuje cechy Ziemi na tle innych planet Układu Słonecznego

prezentuje współczesne poglądy na rozwój Układu Słonecznego

opisuje etapy powstawania Ziemi

formułuje zależności zachodzące między Słońcem a planetami Układu Słonecznego

117

15. Ruch obiegowy Ziemi

wymienia podstawowe cechy ruchu obiegowego Ziemi

wyjaśnia znaczenie terminów: ekliptyka, peryhelium, aphelium, górowanie Słońca

omawia na podstawie schematu układ horyzontalny

omawia na podstawie schematu obieg Ziemi dookoła Słońca

podaje czas obiegu Ziemi wokół Słońca

wymienia różnice między rokiem przestępnym a zwykłym

podaje, w jakich dniach Słońce góruje w zenicie na równiku, zwrotniku Raka i zwrotniku Koziorożca

opisuje na podstawie schematu zróżnicowanie oświetlenia Ziemi w różnych porach roku

wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej

podaje czas trwania dnia i nocy na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocny i przesileń

omawia na podstawie schematu zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca

wymienia przyczyny występowania pór roku na Ziemi

wskazuje konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi

wyjaśnia przyczynę zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca

wykazuje zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów a ruchem obiegowym Ziemi

opisuje zjawisko precesji osi Ziemi

16. Strefy oświetlenia Ziemi

wymienia nazwy astronomicznych pór roku na półkuli północnej i południowej oraz dni,

w których się rozpoczynają

wymienia granice stref oświetlenia Ziemi

wymienia strefy oświetlenia Ziemi i wskazuje na mapie

wyjaśnia kryteria wydzielania stref oświetlenia Ziemi

wymienia konsekwencje przyrodnicze występowania stref oświetlenia Ziemi

opisuje różnice między astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku

wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem

porównuje pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem w ciągu doby w różnych porach roku

oblicza wysokość górowania Słońca nad widnokręgiem w różnych szerokościach geograficznych

oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocny i przesileń

opisuje przykłady wpływu zmian oświetlenia Ziemi w ciągu roku na życie i działalność człowieka

17. Ruch obrotowy Ziemi

wyjaśnia znaczenie terminów: ruch obrotowy, doba

podaje kierunek i czas obrotu Ziemi wokół własnej osi

przedstawia cechy ruchu obrotowego Ziemi

omawia różnicę między dobą gwiazdową a dobą słoneczną

rozróżnia prędkość kątową i liniową

objaśnia zjawisko wschodu i zachodu Słońca

wymienia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi

wymienia dowody ruchu obrotowego

opisuje działanie siły odśrodkowej i siły Coriolisa

wyjaśnia zjawisko faz Księżyca

wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego

18. Rachuba czasu na Ziemi – czas słoneczny

wyjaśnia znaczenie terminu czas słoneczny

omawia dawny i współczesny podział jednostek czasu

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania czasu na Ziemi

oblicza czas słoneczny

wyjaśnia zależność czasu słonecznego od długości geograficznej

oblicza długość geograficzną

wyjaśnia zależność pomiędzy kierunkiem obrotu Ziemi w ruchu dookoła własnej osi a zmianą czasu

opisuje przykłady wpływu różnic czasu słonecznego

na życie i działalność człowieka

118

danego miejsca na podstawie czasu słonecznego

19. Czas strefowy i urzędowy

wyjaśnia znaczenie terminów: czas uniwersalny, czas strefowy, czas urzędowy

wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty

omawia czas strefowy

określa znaczenie czasu uniwersalnego (UTC)

podaje nazwy europejskich stref czasu

wymienia różnicę między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim

określa czas lokalny za pomocą mapy stref czasowych

wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stref czasowych i czasu urzędowego na Ziemi oraz granicy zmiany daty

posługuje się mapą stref czasowych do określenia różnicy czasu strefowego

przelicza czas słoneczny na czas uniwersalny i strefowy

wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym

wyjaśnia skutki wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego na Ziemi

opisuje przykłady wpływu różnic czasu strefowego na życie i działalność człowieka

20./21. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ziemia we wszechświecie

III. ATMOSFERA

22. Skład i budowa atmosfery

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: atmosfera, aerozole atmosferyczne, magnetosfera

określa skład chemiczny atmosfery

odróżnia składniki stałe od składników zmiennych atmosfery

wymienia nazwy poszczególnych warstw atmosfery

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia pochodzenie aerozoli atmosferycznych

podaje najważniejsze cechy poszczególnych warstw atmosfery

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia pochodzenie atmosfery Ziemi

porównuje cechy poszczególnych warstw atmosfery

omawia zmiany temperatury powietrza w profilu pionowym atmosfery

omawia cechy pola magnetycznego Ziemi

Uczeń poprawnie:

ocenia ochronne znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi

wyjaśnia znaczenie magnetosfery

wyjaśnia przyczyny powstawania zorzy polarnej

Uczeń poprawnie:

opisuje i podaje przykłady oddziaływania promieniowania kosmicznego na środowisko geograficzne Ziemi

23. Obieg ciepła wymienia rodzaje promieniowania

wymienia źródła ciepła na Ziemi

wyjaśnia znaczenie promieniowania całkowitego

omawia bilans promieniowania na podstawie schematu

wymienia i wskazuje na mapie obszary o dodatnim i ujemnym saldzie bilansu promieniowania

wyjaśnia znaczenie terminów: albedo, turbulencja, konwekcja, radiacja, adwekcja

wymienia sposoby wymiany ciepła w atmosferze

wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem

omawia bilans promieniowania Ziemi

omawia wpływ zachmurzenia na temperaturę powietrza

omawia zmiany wartości ciśnienia i zawartości ozonu w profilu pionowym atmosfery

wyjaśnia, w jaki sposób aerozole znajdujące się w atmosferze wpływają na wielkość promieniowania bezpośredniego i rozproszonego

24. Czynniki kształtujące rozkład temperatury

wyjaśnia znaczenie terminów: temperatura powietrza, izoterma

wymienia rodzaje skal, w których dokonuje się pomiarów temperatury

opisuje na podstawie wykresów i map zróżnicowanie temperatury powietrza w troposferze

opisuje czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza

porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku na półkuli północnej i południowej

wyjaśnia wpływ rzeźby terenu na nasłonecznienie

wykazuje związek między strefami termicznymi a strefami oświetlenia Ziemi

wskazuje na podstawie mapy przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury

wyjaśnia zjawisko inwersji termicznej

opisuje przykłady wpływu temperatury powietrza na życie i działalność człowieka

119

powietrza

porównuje temperaturę powietrza w różnych skalach

wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza

oblicza średnią dobową temperaturę powietrza

i temperaturę powietrza

charakteryzuje na podstawie mapy roczne amplitudy temperatury powietrza na Ziemi

oblicza średnią roczną i roczną amplitudę temperatury powietrza

wykazuje przyczyny zróżnicowania średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi

powietrza na Ziemi

oblicza temperaturę powietrza na różnych wysokościach na podstawie gradientu termicznego

25. Ruchy powietrza atmosferycznego

wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego i przyrządy do jego pomiaru

wyróżnia podstawowe układy baryczne

odczytuje z mapy izobar wartość ciśnienia atmosferycznego

wyjaśnia na podstawie schematu przyczyny powstawania ośrodków barycznych

wskazuje strefy podwyższonego i obniżonego ciśnienia na kuli ziemskiej

wykazuje zależność ciśnienia atmosferycznego od temperatury powietrza

omawia krążenie powietrza w ośrodkach barycznych na półkuli północnej i południowej

omawia przyczyny ruchu powietrza atmosferycznego

omawia na podstawie mapy rozmieszczenie stałych oraz sezonowych wyżów i niżów atmosferycznych na Ziemi

dostrzega znaczenie ruchu powietrza atmosferycznego dla działalności gospodarczej człowieka

26. Globalna cyrkulacja atmosfery. Pasaty i monsuny

wyjaśnia znaczenie terminów: pasat, antypasat, monsun

wymienia obszary występowania pasatów i monsunów oraz wskazuje je na mapie

wyjaśnia rozmieszczenie stałych ośrodków ciśnienia

omawia na podstawie schematu cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej

wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów

wyjaśnia mechanizm powstawania monsunów

opisuje cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej, umiarkowanej i okołobiegunowej

wymienia cechy pasatów

podaje przyczyny cykliczności zmian cyrkulacji monsunowej

wyjaśnia na podstawie schematu globalną cyrkulację powietrza w troposferze

wymienia nazwy komórek cyrkulacyjnych, w których obrębie odbywa się ruch mas powietrza

wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów jako skutek cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej

wyjaśnia na przykładach znaczenie pasatów i monsunów dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej człowieka

27. Rodzaje wiatrów lokalnych

wyjaśnia znaczenie terminów: bryza, fen, wiatr górski, dolinny, bora

wymienia wiatry lokalne

wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy

wskazuje na mapie obszary występowania wiatrów lokalnych

wymienia cechy wiatrów lokalnych

wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru fenowego, górskiego, dolinnego i bory

podaje lokalne nazwy wiatru fenowego

wyjaśnia genezę wiatrów lokalnych: bryzy, fenu, bory, wiatru górskiego i dolinnego

wyjaśnia wpływ wiatrów lokalnych na środowisko geograficzne

28. Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne

wyjaśnia znaczenie terminów: wilgotność względna, wilgotność bezwzględna

wymienia rodzaje opadów

przedstawia miary wilgotności powietrza

opisuje proces kondensacji pary wodnej

wyjaśnia mechanizm powstawania chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych

wyjaśnia etapy powstawania opadu atmosferycznego

podaje i omawia różnice między poszczególnymi typami

wyjaśnia powstawanie cienia opadowego i podaje przykłady jego występowania

120

i osadów atmosferycznych

odczytuje z mapy roczne sumy opadów atmosferycznych

wyjaśnia proces resublimacji

opisuje typy genetyczne opadów atmosferycznych

wymienia obszary o najmniejszych i największych rocznych sumach opadów i wskazuje je na mapie

wyjaśnia różnicę między mgłą radiacyjną a mgłą adwekcyjną

rozróżnia typy genetyczne chmur

wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych

na Ziemi

genetycznymi opadów

29. Masy powietrza i fronty atmosferyczne

wyjaśnia znaczenie terminów: masy powietrza, front atmosferyczny, front zokludowany, strefa frontalna

wymienia rodzaje mas powietrza i rodzaje frontów atmosferycznych

wymienia kryteria podziału i podaje cechy mas powietrza

omawia rozmieszczenie mas powietrza i frontów atmosferycznych na kuli ziemskiej oraz wskazuje je na mapie

odróżnia na podstawie schematu front chłodny od ciepłego

analizuje przebieg zjawisk atmosferycznych w strefie frontu ciepłego i zimnego

opisuje zjawisko okluzji

przewiduje skutki przemieszczania się różnych frontów atmosferycznych

przewiduje nadejście frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych

30. Prognozowanie pogody

wymienia elementy meteorologiczne pogody

wymienia metody badań meteorologicznych

odczytuje informacje z mapy synoptycznej

uzasadnia konieczność prognozowania pogody

dostrzega potrzebę

dokonywania pomiarów

i obserwacji elementów

meteorologicznych

z wykorzystaniem

nowoczesnych technik

do prognozowania pogody

wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania zjawisk pogodowych na Ziemi

przewiduje pogodę na podstawie danych synoptycznych

przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych

wykazuje na przykładach wpływ pogody na życie i działalność gospodarczą człowieka

31./32.

Klimaty kuli ziemskiej

odróżnia klimat od pogody

wymienia składniki klimatu

wymienia czynniki klimatotwórcze

wymienia strefy klimatyczne

charakteryzuje czynniki klimatyczne

wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne świata

odczytuje z klimatogramów wartość temperatury powietrza i opadów

wykazuje różnice między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym

analizuje wpływ czynników na procesy klimatotwórcze

rozpoznaje typ klimatu na podstawie jego opisu

wyjaśnia strefowość klimatyczną na Ziemi

wyróżnia klimaty astrefowe i podaje ich przykłady

opisuje cechy klimatów lokalnych (miejska wyspa ciepła)

opisuje typy klimatów na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej

uzasadnia zasięg występowania stref klimatycznych i typów klimatu na Ziemi

opisuje piętrowość klimatyczną w górach

porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu

wykazuje związek między działalnością człowieka a klimatem lokalnym (miejscowym)

121

33. Zmiany atmosfery i klimatu

wymienia efekty zmian zachodzących w atmosferze

wymienia nazwy gazów przyczyniających się do powstawania efektu cieplarnianego

omawia na podstawie schematu mechanizm efektu cieplarnianego

analizuje na podstawie wykresu zmiany średniej rocznej temperatury powietrza na świecie

wyjaśnia znaczenie gazów cieplarnianych

wyjaśnia przyczyny zmian klimatu na Ziemi

wymienia skutki powstawania dziury ozonowej

wyjaśnia znaczenie ozonosfery dla życia ludzi na Ziemi

opisuje skutki globalnych zmian klimatu

proponuje działania ograniczające wpływ człowieka na zmiany atmosfery i klimatu

34. Ekstremalne zjawiska atmosferyczne i ich skutki

wymienia niebezpieczne zjawiska meteorologiczne

wskazuje na mapie obszary występowania ekstremalnych zjawisk atmosferycznych

klasyfikuje na podstawie tabeli tornada ze względu na poziom ich intensywności

podaje przyczyny występowania susz

wymienia obszary zagrożone pustynnieniem

wyjaśnia przyczyny powstawania ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych na Ziemi

omawia budowę cyklonu tropikalnego

wymienia lokalne nazwy cyklonów tropikalnych

podaje przykłady skutków ekstremalnych zjawisk atmosferycznych

podaje skutki występowania susz

podaje działania podejmowane przez człowieka w celu zmniejszenia ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych

35./36. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Atmosfera

IV. HYDROSFERA

37. Cykl hydrologiczny

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: hydrosfera, mały obieg wody, duży obieg wody, retencja

analizuje dane liczbowe dotyczące zasobów wodnych kuli ziemskiej

wymienia składniki bilansu wodnego

Uczeń poprawnie:

analizuje zasoby wodne w przyrodzie na podstawie wykresu

wymienia elementy składowe cyklu hydrologicznego

omawia fizyczne i chemiczne właściwości wody

opisuje na podstawie mapy regionalne zróżnicowanie bilansu wodnego

Uczeń poprawnie:

omawia teorię powstania hydrosfery

wyjaśnia wpływ energii słonecznej i siły ciężkości na obieg wody w przyrodzie

analizuje schemat cyklu hydrologicznego

Uczeń poprawnie:

omawia cechy cyklu hydrologicznego w różnych warunkach klimatycznych

omawia rolę retencji w cyklu hydrologicznym

przedstawia bilans wodny i jego zróżnicowanie w poszczególnych strefach klimatycznych

Uczeń poprawnie:

analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w poszczególnych strefach klimatycznych

wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania systemu przyrodniczego Ziemi

38. Oceany i morza wyjaśnia znaczenie terminów: morze, zlewisko mórz, zatoka, cieśnina

wymienia zasoby wodne wszechoceanu

przedstawia podział wszechoceanu na mapie świata

wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie

opisuje na podstawie schematu skład chemiczny wody morskiej

omawia na podstawie mapy zasolenie powierzchniowej warstwy wód oceanicznych

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia wody morskiej

opisuje zróżnicowanie termiki przypowierzchniowych wód oceanicznych

porównuje pionowy rozkład temperatury i zasolenia wybranych mórz

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości wody morskiej

uzasadnia konieczność ochrony wód morskich

ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów

39. Dynamika oceanów – prądy morskie, falowanie

wymienia rodzaje ruchów wody morskiej

wymienia rodzaje prądów morskich i podaje ich przykłady

wymienia źródła energii powodujące ruch wód morskich

wyjaśnia przyczyny powstawania prądów morskich

objaśnia wpływ prądów morskich na warunki klimatyczne

objaśnia mechanizm

objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich

wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów

charakteryzuje wpływ

122

wskazuje na mapie obszary występowania tsunami

opisuje na podstawie mapy rozkład prądów morskich na świecie

omawia przyczyny falowania wód morskich

powstawania falowania wiatrowego

omawia mechanizm powstania i skutki tsunami

podaje przykłady niszczącej działalności fal morskich – sztormowych i tsunami

poszczególnych ruchów wody morskiej na warunki klimatyczne i gospodarkę

podaje przyczyny i skutki zjawiska EL Niño

40 Dynamika oceanów – pływy morskie, sejsze, upwelling

wymienia rodzaje pływów morskich

wymienia obszary o największych pływach

podaje rozmiary przypływów w otwartych oceanach i zatokach morskich

wymienia przyczyny i skutki pływów morskich

wymienia przyczyny powstawania sejszy

omawia na podstawie schematu mechanizm powstawania sejszy

objaśnia mechanizm powstawania upwellingu i downwellingu

przedstawia wpływ upwellingu i downwellingu na środowisko życia wybrzeży

41. Zróżnicowanie sieci rzecznej na Ziemi

wyjaśnia znaczenie terminów: system rzeczny, dorzecze, dział wodny

wymienia rodzaje rzek

wskazuje na mapie wybrane rzeki świata

wskazuje na mapie świata obszary bezodpływowe oraz pozbawione rzek

charakteryzuje na podstawie schematu system rzeczny wraz z dorzeczem

odróżnia rzekę stałą od rzeki okresowej i epizodycznej

wymienia czynniki wpływające na poziom wody w rzece

wyjaśnia różnicę między wezbraniem a powodzią

analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem rzek na Ziemi

opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie wód powierzchniowych na Ziemi

wyjaśnia przyczyny i skutki powodzi

wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek

opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach

42. Ustroje rzeczne wyjaśnia znaczenie terminu ustrój rzeczny (reżim)

wymienia rodzaje ustrojów rzecznych

wymienia rodzaje zasilania rzek

opisuje ustroje złożone i podaje przykłady rzek o tych ustrojach

opisuje cechy ustrojów rzecznych

rozpoznaje cechy ustrojów rzecznych

klasyfikuje rzeki do odpowiedniego typu ustroju na podstawie wielkości przepływów

analizuje wykresy stanów wód i przepływów wybranych rzek

podaje przyczyny najwyższych przepływów wybranych rzek

analizuje związki między warunkami klimatycznymi a typami ustrojów rzecznych

ocenia wpływ różnych czynników na reżim rzeczny

43. Jeziora wyjaśnia znaczenie terminów: jezioro, misa jeziorna

wymienia kryteria klasyfikacji jezior

wymienia najgłębsze i największe jeziora na świecie oraz wskazuje je na mapie

wskazuje na mapie główne typy jezior

wymienia czynniki warunkujące powstawanie jezior

klasyfikuje jeziora wg pochodzenia misy jeziornej i żyzności oraz wskazuje je na mapie

wymienia funkcje sztucznych zbiorników

charakteryzuje typy genetyczne jezior oraz wskazuje ich przykłady na mapie

opisuje etapy zarastania jezior (sukcesji)

opisuje warunki powstawania i występowania bagien i torfowisk

analizuje związki między warunkami klimatycznymi

a występowaniem jezior

na Ziemi

czyta plany batymetryczne wybranych jezior

wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje jezior

44. Lodowce górskie wyjaśnia znaczenie terminów: lodowiec górski, firn, pole firnowe, granica wiecznego śniegu, jęzor lodowcowy,

wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich

omawia na podstawie

wyjaśnia przyczyny występowania granicy wiecznego śniegu na różnej wysokości

klasyfikuje typy lodowców górskich ze względu na wielkość i warunki orograficzne ich powstawania

ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współcześnie zlodzonych

123

wieloletnia zmarzlina

wymienia typy lodowców górskich

wskazuje na mapie przykłady obszarów występowania lodowców górskich

schematu przebieg granicy wiecznego śniegu na kuli ziemskiej na różnych szerokościach geograficznych

omawia na podstawie schematu budowę lodowca górskiego

charakteryzuje wybrane typy lodowców górskich

opisuje ruch lodu lodowcowego

45. Lądolody i wieloletnia zmarzlina

wyjaśnia znaczenie terminów: lądolód, wieloletnia zmarzlina, pak lodowy, soliflukcja

wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów

omawia warunki powstawania lądolodów

wymienia obszary występowania wieloletniej zmarzliny

opisuje powstawanie barier lodowych

wyjaśnia zjawisko cielenia się lodowca

analizuje uwarunkowania rozwoju pokryw lodowych na Ziemi

opisuje cechy lądolodu antarktycznego i lądolodu grenlandzkiego

omawia warunki powstawania wieloletniej zmarzliny

wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów

omawia proces powstawania bariery lodowej i góry lodowej

analizuje przekrój przez strefę wieloletniej zmarzliny

wskazuje na mapie świata obszary występowania wieloletniej zmarzliny

wyjaśnia wpływ występowania wieloletniej zmarzliny na działalność człowieka i zagospodarowanie obszarów

46. Wody podziemne

wyjaśnia znaczenie terminów: warstwa wodonośna, zwierciadło wód podziemnych, strefa aeracji, strefa saturacji, infiltracja

klasyfikuje wody podziemne według różnych kryteriów

wymienia na podstawie schematu poszczególne poziomy wód podziemnych

wymienia kryteria podziału źródeł

opisuje poszczególne poziomy wód podziemnych

wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie wód artezyjskich i subartezyjskich

wskazuje na mapie obszary występowania wód artezyjskich i subartezyjskich, wód termalnych i gejzerów

wymienia rodzaje źródeł

wyjaśnia pochodzenie wód podziemnych

wykazuje zależność cech wód podziemnych od budowy geologicznej

omawia warunki powstawania gejzerów

wyjaśnia warunki powstania

wybranych typów źródeł

omawia zastosowanie wód artezyjskich w gospodarce

wymienia przykłady zastosowań źródeł mineralnych (cieplic) w lecznictwie

wykazuje znaczenie wód podziemnych w życiu i gospodarce człowieka

47./48. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Hydrosfera

V. WNĘTRZE ZIEMI. PROCESY ENDOGENICZNE

49. Budowa wnętrza Ziemi

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: litosfera, astenosfera

wymienia główne pierwiastki

i minerały budujące skorupę

ziemską

wymienia na podstawie

Uczeń poprawnie:

opisuje zmiany temperatury, ciśnienia i gęstości wraz ze wzrostem głębokości

opisuje na podstawie

schematu budowę wnętrza

Ziemi

Uczeń poprawnie:

opisuje wybrane metody badań wnętrza Ziemi

wymienia przykłady zróżnicowania wielkości stopnia geotermicznego na Ziemi

wskazuje różnicę między

Uczeń poprawnie:

oblicza temperaturę wnętrza Ziemi, znając stopień geotermiczny

opisuje właściwości fizyczne

wnętrza Ziemi

opisuje skład mineralogiczny

Uczeń poprawnie:

opisuje współczesny rozwój poglądów na budowę wnętrza Ziemi

124

schematu warstwy wnętrza Ziemi

wyróżnia powierzchnie nieciągłości

budową skorupy kontynentalnej a budową skorupy oceanicznej

skorupy ziemskiej

50. Minerały i skały wyjaśnia znaczenie terminów: minerał, skała, magma, metamorfizm, konkrecja

wymienia główne minerały skałotwórcze

podaje różnice między minerałem a skałą

rozpoznaje najpospolitsze skały występujące na Ziemi

wymienia cechy różniące minerały

opisuje skały o różnej genezie

i podaje ich przykłady

wymienia przykłady minerałów i skał będących surowcami mineralnymi

wymienia na podstawie schematu formy skupienia złóż mineralnych

wymienia obszary występowania skał magmowych, osadowych i metamorficznych

opisuje warunki powstawania minerałów

opisuje właściwości wybranych skał

charakteryzuje typy złóż

charakteryzuje rodzaje surowców mineralnych ze względu na pochodzenie

przedstawia gospodarcze wykorzystanie skał i minerałów na konkretnych przykładach

ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych

51. Odtwarzanie i datowanie dziejów Ziemi

wyjaśnia znaczenie terminów: geologia historyczna, skamieniałość przewodnia, wiek względny, wiek bezwzględny

wymienia nauki geologii historycznej

wymienia przykłady skamieniałości przewodnich

wymienia cele badań geologii historycznej

odróżnia wiek względny od wieku bezwzględnego

wymienia główne jednostki podziału dziejów Ziemi

opisuje metody określania wieku względnego i bezwzględnego

opisuje tabelę stratygraficzną

wymienia eony, ery, okresy i epoki w dziejach Ziemi

porównuje długość trwania poszczególnych er

wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie skamieniałości

wyjaśnia zasady odtwarzania i określania chronologii dziejów Ziemi

wyjaśnia, na czym polega zasada aktualizmu geologicznego

przedstawia na podstawie profilu geologicznego historię geologiczną regionu

wyjaśnia, dlaczego metodę radiowęglową stosuje się do datowania młodych utworów

analizuje przekrój geologiczny

52. Kronika dziejów Ziemi

odczytuje z tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi

rozpoznaje okres geologiczny na podstawie opisu

opisuje zmiany klimatu w dziejach Ziemi na podstawie tabeli

omawia rozwój fauny i flory

w dziejach Ziemi

rozpoznaje okres geologiczny na podstawie skamieniałości przewodnich

omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi

opisuje zmiany położenia kontynentów w dziejach Ziemi

opisuje na podstawie mapy maksymalne zasięgi plejstoceńskich pokryw lodowych na Ziemi

opisuje hipotezy tłumaczące przyczyny wielkiego wymierania świata organicznego pod koniec mezozoiku

53. Tektonika płyt litosfery

wyjaśnia znaczenie terminów: tektonika, strefa spredingu strefa subdukcji, prądy konwekcyjne

rozróżnia na schemacie strefy spredingu i subdukcji

wskazuje na mapie świata

wymienia założenia teorii dryfu kontynentów A. Wegenera

przedstawia założenia teorii tektoniki płyt litosfery

wymienia i wskazuje na mapie tektonicznej płyty litosfery i grzbiety śródoceaniczne

wyjaśnia przyczyny wzajemnego przemieszczania się płyt litosfery i określa kierunek ich ruchu

omawia budowę strefy spredingu i strefy subdukcji oraz wymienia procesy w nich

wymienia dowody dryfu kontynentów

wyjaśnia mechanizm działania prądów konwekcyjnych

omawia na podstawie schematu etapy rozwoju ryftu

wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery a rozmieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów śródoceanicznych

125

przebieg granic płyt litosfery zachodzące

wskazuje na mapie strefy ryftowe oraz strefy subdukcji i kolizji płyt litosfery

wymienia przykłady zbieżnych i

rozbieżnych granic płyt litosfery

54. Ruchy górotwórcze

wyjaśnia znaczenie terminu procesy endogeniczne

wymienia przejawy procesów endogenicznych

wymienia nazwy najważniejszych orogenez w dziejach Ziemi

wymienia obszary fałdowań kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie

porównuje na podstawie fotografii cechy gór powstałych w orogenezie kaledońskiej i alpejskiej

analizuje na podstawie mapy tematycznej budowę podstawowych struktur tektonicznych

wyjaśnia proces powstawania gór

omawia zależność między wiekiem orogenezy a wysokością gór

wykazuje różnicę w procesach powstawania gór, np. Himalajów i Andów

55. Deformacje tektoniczne i typy genetyczne gór

wyjaśnia znaczenie terminów: deformacja tektoniczna, uskok, zrąb

wymienia typy genetyczne gór

wymienia elementy fałdu i uskoku

charakteryzuje na podstawie schematu typy genetyczne gór

podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych

podaje różnice między górami fałdowymi a górami zrębowymi

wskazuje na mapie obszary występowania różnych typów gór

opisuje na podstawie schematu powstawanie podstawowych struktur tektonicznych (intruzji, deformacji ciągłych i nieciągłych)

opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych

56. Plutonizm i wulkanizm

wyjaśnia znaczenie terminów: plutonizm, wulkanizm

wymienia na podstawie schematu typy intruzji magmatycznych

wskazuje na mapie największe wulkany na świecie

charakteryzuje przebieg i występowanie zjawisk plutonicznych

wyjaśnia przyczyny zjawisk wulkanicznych

wymienia na podstawie schematu elementy wulkanu

wymienia produkty erupcji wulkanicznych

podaje przykłady obszarów wulkanicznych na świecie

podaje skutki procesów plutonicznych

charakteryzuje przebieg zjawisk wulkanicznych

klasyfikuje typy wulkanów według różnych kryteriów

wykazuje zależność między budową wulkanu a przebiegiem jego erupcji

opisuje negatywne i pozytywne skutki zjawisk wulkanicznych

opisuje katastrofy wywołane wybuchami wulkanów

wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery

podaje przykłady wykorzystania energii wnętrza Ziemi w gospodarce

57. Trzęsienia ziemi wyjaśnia znaczenie terminów: trzęsienie ziemi, sejsmograf

wymienia rodzaje trzęsień ziemi

wymienia skale opisujące trzęsienia ziemi

wskazuje na mapie obszary występowania trzęsień ziemi

omawia schemat rozchodzenia się fal sejsmicznych

odróżnia hipocentrum od epicentrum

dokonuje podziału trzęsień ziemi ze względu na genezę

wskazuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne

wyjaśnia przyczyny trzęsień ziemi

wyjaśnia przyczyny rozmieszczenia stref sejsmicznych na Ziemi

wskazuje na mapie obszary występowania podstawowych typów trzęsień ziemi

wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery i trzęsieniami Ziemi

opisuje katastrofy wywołane trzęsieniami ziemi

wymienia sposoby ochrony przed skutkami trzęsień ziemi

ocenia warunki życia i działalności człowieka na obszarach aktywnych sejsmicznie

126

58. Ruchy epejrogeniczne oraz izostatyczne

wyjaśnia znaczenie terminów: transgresja morza, regresja morza, ruchy talasogeniczne

wskazuje na mapie przykłady obszarów objętych ruchami obniżającymi i ruchami wznoszącymi

podaje podobieństwa i różnice między ruchami epejrogenicznymi a izostatycznymi

wymienia i wskazuje na mapie świata obszary poddawane współcześnie ruchom epejrogenicznym i izostatycznym

opisuje przyczyny procesów epejrogenicznych i izostatycznych

podaje dowody na istnienie ruchów epejrogenicznych

omawia na podstawie mapy ruchy izostatyczne na Półwyspie Skandynawskim

opisuje skutki procesów epejrogenicznych i izostatycznych

omawia znaczenie gospodarcze ruchów epejrogenicznych i izostatycznych

59. Wielkie formy ukształtowania lądów

rozróżnia formy ukształtowania pionowego i poziomego lądów

wyjaśnia znaczenie terminów: depresja, kryptodepresja

wskazuje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i wybrane pasma górskie oraz depresje

charakteryzuje i podaje przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi

porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów

opisuje ukształtowanie powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów endogenicznych

kreśli krzywą hipsograficzną wybranego obszaru

wykazuje na przykładach zależność wielkich form rzeźby od budowy skorupy ziemskiej

omawia wpływ procesów endogenicznych na budowę geologiczną i ukształtowanie powierzchni Ziemi

60. Wielkie formy ukształtowania oceanów

wyróżnia formy dna oceanicznego

odróżnia szelfy od stoków kontynentalnych

charakteryzuje wielkie formy dna oceanicznego

porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie głębokościowe oceanów

wskazuje na mapie wielkie formy ukształtowania den morskich i oceanicznych

wskazuje na mapie rowy oceaniczne

wyjaśnia przyczyny powstawania rowów oceanicznych

oblicza największą deniwelację na Ziemi

kreśli krzywą batymetryczną

61./62. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Wnętrze Ziemi. Procesy endogeniczne

VI. PROCESY EGZOGENICZNE

63. Wietrzenie skał Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: wietrzenie, zwietrzelina

wymienia i rozróżnia rodzaje wietrzenia

wymienia produkty wietrzenia

wymienia rodzaje wietrzenia fizycznego

Uczeń poprawnie:

klasyfikuje procesy egzogeniczne kształtujące powierzchnię Ziemi

opisuje typy wietrzenia

opisuje etapy wietrzenia mrozowego

podaje przykłady skał podlegających intensywnemu wietrzeniu chemicznemu

wskazuje na mapie obszary, na których zachodzą intensywne procesy wietrzenia

Uczeń poprawnie:

opisuje czynniki odpowiedzialne za przebieg wietrzenia chemicznego i biologicznego

omawia przebieg procesu wietrzenia

charakteryzuje produkty i formy powstałe w wyniku wietrzenia fizycznego

wskazuje dominujący typ wietrzenia w określonej strefie klimatycznej

Uczeń poprawnie:

wykazuje zależność między klimatem a typem wietrzenia

podaje przykłady form powstałych wskutek wietrzenia

opisuje skutki procesów wietrzenia

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu przygotowującego do przekształcenia rzeźby powierzchni Ziemi

64. Ruchy masowe wyjaśnia znaczenie terminów: denudacja, ruchy masowe, erozja

wymienia przyczyny powstawania ruchów masowych

wykazuje wpływ budowy geologicznej danego obszaru na grawitacyjne ruchy masowe

podaje konsekwencje ruchów masowych

wykazuje na przykładach

wykazuje wpływ działalności człowieka na intensywność ruchów masowych

127

wymienia podstawowe rodzaje ruchów masowych

podaje różnicę między odpadaniem a obrywaniem, osuwaniem a spełzywaniem

omawia na podstawie schematów rodzaje ruchów masowych

wyjaśnia przyczyny powstawania spływów błotnych i ziemnych

zależność ruchów masowych od rzeźby terenu, klimatu i warunków wodnych

65. Procesy krasowe wymienia skały rozpuszczalne przez wodę

wyjaśnia znaczenie terminu krasowienie

wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego

odróżnia formy krasu powierzchniowego i podziemnego

wymienia i rozpoznaje formy szaty naciekowej w jaskini

wskazuje na mapie świata i Europy obszary krasowe

opisuje czynniki, które wpływają na przebieg zjawisk krasowych

wymienia etapy rozwoju form krasu powierzchniowego

odróżnia wywierzysko od ponoru

wyjaśnia proces powstawania jaskiń

charakteryzuje wpływ procesów krasowych na rzeźbę obszarów zbudowanych ze skał węglanowych

opisuje zagrożenia występujące w jaskiniach wywołane działalnością człowieka

66. Rzeźbotwórcza działalność rzek

wyjaśnia znaczenie terminów: erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja

wymienia czynniki wpływające na tempo erozji rzecznej

wymienia rodzaje erozji rzecznej

wymienia elementy doliny rzecznej

podaje przykłady rzek o różnych typach ujść

porównuje cechy rzeki w biegu górnym, środkowym i dolnym

wymienia przykłady form powstałych w wyniku erozji i akumulacji

opisuje na podstawie schematu elementy doliny rzecznej

odróżnia terasę zalewową

od nadzalewowej

wymienia rodzaje ujść rzecznych i wskazuje ich przykłady na mapie

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania procesów rzeźbotwórczych na poszczególnych odcinkach rzeki

wyjaśnia na podstawie schematu proces erozji wstecznej

omawia na podstawie schematów fazy rozwoju meandrów i starorzeczy

wyjaśnia proces powstawania delty

wyjaśnia, w jakich warunkach zachodzi erozja wąwozowa

opisuje przebieg oraz efekty erozyjnej i akumulacyjnej działalności wód płynących

oblicza przeciętny spadek rzeki

opisuje na podstawie schematu powstawanie teras rzecznych

opisuje rzeźbotwórczą działalność wód opadowych (erozja wąwozowa)

wskazuje możliwości zagospodarowania teras zalewowych i nadzalewowych

67. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich

wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lodowca górskiego

wyjaśnia znaczenie terminów: egzaracja, muton, dolina U-kształtna, cyrk lodowcowy, detrakcja, detersja, dolina zawieszona, wygłady lodowcowe, kem, oz, drumlin

wymienia rodzaje moren

podaje przykłady lodowców górskich na świecie

wyróżnia rodzaje rzeźbotwórczej działalności lodowców

dokonuje podziału form rzeźby polodowcowej na formy erozyjne i akumulacyjne

rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lodowców górskich

wyjaśnia powstawanie różnych typów moren

opisuje przebieg niszczącej działalności lodowca górskiego

opisuje na podstawie schematu powstawanie doliny U-kształtnej

opisuje skutki działalności lodowców górskich

opisuje przebieg erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców i wymienia formy powstałe w jej wyniku

68. Rzeźbotwórcza działalność lądolodów i wód

wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lądolodu

rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lądolodów

wymienia formy fluwioglacjalne

odróżnia rzeźbę staroglacjalną od młodoglacjalnej

wyjaśnia na podstawie

opisuje skutki działalności lądolodów

odróżnia skutki działalności

omawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Ziemi

128

polodowcowych wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej

wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności wód polodowcowych

schematu powstawanie sandrów i pradolin

opisuje na podstawie schematu

proces powstawania kemów

lądolodów od skutków działalności lodowców górskich

69. Rzeźbotwórcza działalność wiatru

wyjaśnia, na czym polega erozja eoliczna

wymienia formy powstałe w wyniku niszczącej i budującej działalności wiatru

wymienia rodzaje pustyń i wskazuje ich przykłady na mapie

wymienia czynniki wpływające na siłę transportową wiatru

charakteryzuje niszczącą

i budującą działalność wiatru

omawia budowę wydmy parabolicznej i barchanu

charakteryzuje typy pustyń i wskazuje ich rozmieszczenie

opisuje warunki sprzyjające rzeźbotwórczej działalności wiatru

wykazuje zależność kształtu wydm od klimatu

opisuje proces powstawania grzybów skalnych

opisuje powstawanie pokryw lessowych i wymienia nazwy obszarów, na których one występują

opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji eolicznej

wymienia zagrożenia dla działalności człowieka spowodowane deflacją oraz niszczeniem skał przez piasek niesiony wiatrem

wyjaśnia związek między lessami występującymi w Europie a plejstoceńskimi lądolodami

70. Rzeźbotwórcza działalność morza

wyjaśnia znaczenie terminów: abrazja, platforma abrazyjna, nisza abrazyjna

wymienia czynniki wpływające na intensywność niszczącej działalności morza

wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności fal i prądów morskich

wymienia elementy klifu

wyjaśnia na podstawie schematu proces powstawania klifu

wyjaśnia proces powstawania mierzei

opisuje przebieg oraz efekty niszczącej i budującej działalności morza

porównuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrzeżu wysokim i płaskim

podaje przykłady skutków oddziaływania wody morskiej w strefie wybrzeża

71. Typy wybrzeży morskich

wymienia na podstawie mapy podstawowe typy wybrzeży

rozpoznaje podstawowe typy wybrzeży na mapie i fotografii

opisuje typy genetyczne

wybrzeży

opisuje powstawanie atolu

porównuje typy wybrzeży

charakteryzuje wybrzeża powstałe przy udziale organizmów żywych

podaje przykłady zagrożeń dla rozwoju raf koralowych na świecie

opisuje rolę wybrzeży w gospodarczej działalności człowieka

72./73. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Procesy egzogeniczne

VII. GLEBY. BIOSFERA

74. Powstawanie gleb

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: gleba, proces glebotwórczy, poziom glebowy, profil glebowy

wymienia czynniki rozwoju gleb

wymienia na podstawie schematu poziomy glebowe

Uczeń poprawnie:

charakteryzuje procesy glebotwórcze

charakteryzuje na podstawie schematów profili glebowych najważniejsze poziomy glebowe

podaje różnice między żyznością a urodzajnością

wymienia przykłady gleb o różnym odczynie pH

Uczeń poprawnie:

omawia czynniki glebotwórcze z uwzględnieniem czynników abiotycznych i biotycznych

rozróżnia główne procesy glebotwórcze

opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego

opisuje kompleksy rolniczej przydatności gleb

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia wpływ procesu glebotwórczego na żyzność gleb

podaje przykłady negatywnego oddziaływania człowieka na urodzajność gleb

Uczeń poprawnie:

wykazuje ciąg zależności występujących między procesami glebotwórczymi, poziomem glebowym, profilem glebowym a typem gleb

129

75. Typy genetyczne gleb

wymienia podstawowe typy gleb

rozróżnia gleby strefowe i astrefowe

omawia cechy gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych

opisuje rozmieszczenie głównych typów gleb na podstawie mapy

analizuje wybrane profile glebowe

omawia genezę wybranych typów gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych

przyporządkowuje gleby strefowe do stref klimatycznych i roślinnych

przyporządkowuje gleby strefowe do skał podłoża i warunków wodnych

ocenia przydatność rolniczą gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych

rozpoznaje typy gleb na podstawie opisu i schematu profilu glebowego

wykazuje wpływ czynników antropogenicznych na degradację gleb

76. Świat roślin podaje nazwy formacji roślinnych na świecie

wymienia czynniki wpływające na zróżnicowanie szaty roślinnej na Ziemi

wymienia dominujące gatunki roślin w każdej ze stref roślinnych

charakteryzuje poszczególne formacje roślinne na Ziemi

wskazuje na mapie zasięg występowania głównych stref roślinnych

wyjaśnia związek między strefami klimatu a formacjami roślinnymi

opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia stref roślinnych na Ziemi

charakteryzuje piętrowość roślinną obszarów górskich na Ziemi

podaje przykłady przystosowania się roślin do warunków środowiska przyrodniczego

omawia piętra klimatyczno- -roślinne na przykładach wybranych gór położonych na różnych szerokościach geograficznych

wyjaśnia zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych na świecie

porównuje i opisuje formacje roślinne na różnych kontynentach oraz w określonej części świata

wykazuje związek pomiędzy cechami roślinności a warunkami danego środowiska

77. Świat zwierząt wyjaśnia znaczenie terminów: fauna, endemit

wymienia i wskazuje na mapie krainy i królestwa zoogeograficzne

wymienia charakterystyczne zwierzęta żyjące w poszczególnych krainach zoogeograficznych

wyróżnia krainy i królestwa zoogeograficzne

charakteryzuje wybrane krainy zoogeograficzne

wymienia strefy życia w wodach oraz charakteryzuje jedną z nich

wyjaśnia geograficzne przyczyny zróżnicowania świata zwierzęcego

wymienia bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zwierząt na Ziemi

przyporządkowuje typowe gatunki fauny do poszczególnych krain zoogeograficznych

podaje przykłady przystosowania się zwierząt do warunków środowiska przyrodniczego

opisuje i ocenia warunki życia w poszczególnych strefach mórz i oceanów

charakteryzuje faunę w strefach mórz i oceanów

wykazuje na przykładach zależność świata zwierzęcego od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych i gleby

wyjaśnia przyczyny występowania endemitów na Ziemi

78. Strefy krajobrazowe na Ziemi

wymienia czynniki przyrodnicze i antropogeniczne wpływające na kształtowanie się krajobrazu na Ziemi

wymienia strefy krajobrazowe na Ziemi i wskazuje je na mapie

opisuje komponenty środowiska przyrodniczego w strefie krajobrazowej

wymienia wybrane parki narodowe w poszczególnych strefach krajobrazowych i wskazuje je na mapie

porównuje cechy środowiska przyrodniczego i formy gospodarowania w poszczególnych strefach krajobrazowych na Ziemi

podaje przykłady oddziaływania komponentów środowiska przyrodniczego na człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych

wykazuje na podstawie map tematycznych strefowe i astrefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi

wyjaśnia zależność między środowiskiem przyrodniczym a życiem człowieka

charakteryzuje wybrane środowisko strefowe lub astrefowe

130

79. Interakcje między poszczególnymi sferami Ziemi

wymienia sfery Ziemi i wskazuje po jednym przykładzie oddziaływań pomiędzy wybranymi sferami

podaje przykłady sfer Ziemi kształtowanych przez procesy endogeniczne

wymienia przykłady oddziaływania i wpływu ruchów Ziemi na hydrosferę

wyjaśnia powstawanie wiatrołomów w wyniku czynników atmosferycznymi

omawia wpływ organizmów żywych na hydrosferę

omawia i podaje przykłady wpływu obszarów leśnych na klimat lokalny

opisuje na przykładach wpływ litosfery na procesy glebotwórcze

podaje przykłady wpływu rodzaju podłoża na rzeźbę terenu

omawia efekty działania siły odśrodkowej Ziemi i jej wpływ na litosferę

wyjaśnia wpływ ruchów endogenicznych na zmiany linii brzegowej mórz i jezior oraz zmiany biegu rzeki

omawia czynniki warunkujące strefowość klimatyczno- -roślinno-glebową

omawia wpływ biosfery i pedosfery na rozwój procesów stokowych

wykazuje wpływ oddziaływania ciał niebieskich na poszczególne sfery Ziemi

ocenia skutki działania atmosfery na rzeźbę terenu

wyjaśnia zależność występowania lodowców od warunków klimatycznych i ukształtowania powierzchni

podaje przykłady wpływu wielkości opadów atmosferycznych na reżim rzek oraz tempo denudacji

ocenia na przykładach wpływ różnych typów klimatu na litosferę

wykazuje związek sieci hydrograficznej danego obszaru z budową geologiczną

analizuje związki między litosferą a czynnikami klimatotwórczymi

80./81. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Gleby. Biosfera

WARSZTATY TERENOWE

82./84.

Warsztaty terenowe – pomiar przepływu cieku wodnego

Uczeń poprawnie:

przygotowuje materiał niezbędny do pomiarów przepływu cieku wodnego

ustala miejsce startu i mety odcinka pomiarowego

powtarza pomiar czasu, np. pięciokrotnie

Uczeń poprawnie:

zapisuje dane pomiarowe w tabeli

oblicza średni czas pokonania odcinka pomiarowego przez pływak

Uczeń poprawnie:

dokonuje pomiarów szerokości potoku, a następnie głębokości cieku z wykorzystaniem taśmy mierniczej

Uczeń poprawnie:

rysuje przekrój mokry potoku w skali 1:10 na papierze milimetrowym

rysuje profil dna potoku

oblicza prędkość wody w nurcie w m/s, uwzględniając długość odcinka i czas przepływu pływaka

Uczeń poprawnie:

oblicza powierzchnię przekroju mokrego

oblicza przepływ cieku wodnego w m3/s, uwzględniając prędkość wody w nurcie i powierzchni przekroju mokrego

85./87.

Warsztaty terenowe – analiza profilu glebowego

opisuje miejsce odkrywki pod względem użytkowania terenu

opisuje miejsce odkrywki z wykorzystaniem GPS, podając współrzędne geograficzne, wysokość n.p.m, a także ekspozycję odsłonięcia

opisuje profil glebowy z uwzględnieniem liczby poziomów glebowych

nazywa poziomy glebowe (np. 0, A ,B), podaje barwę, określa miąższość poszczególnych warstw oraz głębokość występowania

wykonuje zadania z kart pracy

wykonuje za pomocą kwasomierza glebowego pomiary pH gleby i ustala jej odczyn

określa rodzaj gleby na podstawie obserwacji i pomocy dydaktycznych

przeprowadza obserwację i analizę więcej niż jednego typu gleby

porównuje profile glebowe i ustala poprawność przygotowanych opisów

88./90.

Warsztaty terenowe – krajobraz najbliższej

wyznacza kierunki świata w terenie

posługuje się busolą lub kompasem

wyznacza azymut w terenie

dokonuje pomiaru wysokości Słońca nad horyzontem, wykorzystując gnomon

wykonuje dokumentację fotograficzną

posługuje się mapą topograficzną

opisuje elementy ukształtowania powierzchni, roślinność, obiekty hydrologiczne

przygotowuje na podstawie zebranych materiałów prezentacje multimedialną dotyczącą wpływu działalności

131

okolicy posługuje się tablicami matematyczno-fizycznymi

i antropogeniczne człowieka na krajobraz najbliższej okolicy

132

Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony cz.II

poziom wymagań na oceny

Nr lekcji

Temat lekcji dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący

I. PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA


33. Klasyfikacja państw świata

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: morskie wody wewnętrzne, wody terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna

wymienia najczęstsze kryteria przyjmowane podczas formułowania definicji państwa

wymienia kryteria podziału ustrojów politycznych państw świata

wymienia państwa mające dwie stolice i wskazuje je na mapie

Uczeń poprawnie:

wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby państw na świecie

wskazuje na mapie świata przykłady krajów, których granice nawiązują do warunków przyrodniczych lub zostały wyznaczone w sposób sztuczny

Uczeń poprawnie:

analizuje zmiany liczby państw w Europie i na świecie

przedstawia podział terytorialny mórz i oceanów

analizuje podział wpływów na Antarktydzie

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia, dlaczego Antarktyda zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi stanowi obszar międzynarodowy, objęty całkowitym zakazem eksploatacji surowców mineralnych

Uczeń poprawnie:

prognozuje zmiany liczby państw na podstawie wiedzy o problemach współczesnego świata

34. Zmiany na mapie politycznej świata

wymienia okresy w historii powszechnej, które wpłynęły na obecny układ państw na mapie politycznej świata

wymienia państwa powstałe w Europie po 1989 r.

wymienia czynniki wpływające na współczesny podział polityczny świata

odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata

wskazuje przykłady państw będących niegdyś kolonią

podaje przykłady nowo utworzonych państw na świecie

analizuje kształtowanie się mapy politycznej świata do 1989 r.

analizuje następstwa przemian społeczno-ustrojowych po 1989 r.

ukazuje na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r.

opisuje wybrane ustroje polityczne na świecie

wyjaśnia na wybranych przykładach procesy, w których wyniku powstały nowe państwa pozaeuropejskie

wyjaśnia wpływ kształtowania się podziału politycznego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej

133

35. Mierniki poziomu rozwoju krajów

wymienia główne mierniki i wskaźniki rozwoju społeczno- -gospodarczego

wymienia przykłady państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

definiuje wybrane ekonomiczne mierniki wzrostu gospodarczego

porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego

charakteryzuje HDI

porównuje składowe HDI w wybranych państwach

opisuje przestrzenne zróżnicowanie wartości PKB i HDI na świecie

omawia podstawowe cechy gospodarcze, demograficzne i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

wyjaśnia wpływ rozwoju społeczno-gospodarczego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej (Interakcje)

uzasadnia potrzebę konstruowania syntetycznych mierników rozwoju społeczno- -gospodarczego, np. HDI

36. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemiany polityczne i gospodarcze świata

II. LUDNOŚĆ I URBANIZACJA

37. Liczba ludności świata i jej zmiany

Uczeń poprawnie:

wymienia i wskazuje na mapie świata najludniejsze państwa

podaje różnice w zaludnieniu wg kontynentów

wymienia przykłady państw o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego

Uczeń poprawnie:

omawia etapy zaludniania Ziemi

podaje czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie

oblicza współczynnik przyrostu naturalnego

Uczeń poprawnie:

analizuje liczbę ludności świata i jej zmiany

oblicza tempo zmian liczby ludności na danym obszarze za pomocą wskaźnika dynamiki

analizuje zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia przyczyny oraz skutki tempa wzrostu liczby ludności w skali globalnej i regionalnej

ukazuje na przykładach konsekwencje wysokiego współczynnika przyrostu naturalnego

wyjaśnia wpływ zmian ludnościowych na środowisko przyrodnicze i inne elementy przestrzeni społeczno-gospodarczej i kulturowej (Interakcje)

Uczeń poprawnie:

prognozuje zmiany liczby ludności świata i poszczególnych kontynentów

38. Teoria rozwoju demograficznego

wymienia teorie rozwoju społeczeństw

wymienia fazy przejścia demograficznego

wymienia przykłady państw znajdujących się w poszczególnych fazach przejścia demograficznego

wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja demograficzna, implozja demograficzna

charakteryzuje etapy rozwoju demograficznego ludności na postawie wykresu

wymienia fazy przejścia demograficznego, w których następuje eksplozja demograficzna

wymienia przyczyny eksplozji demograficznej oraz implozji demograficznej

analizuje model przejścia demograficznego na wybranych przykładach

analizuje fazy przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach

opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach wybranych państw świata

opisuje przestrzenne zróżnicowanie eksplozji demograficznej i implozji demograficznej

analizuje przyczyny i skutki eksplozji demograficznej i implozji demograficznego

ukazuje przyczyny zmian demograficznych i epidemiologicznych w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo

134

39. Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw

podaje przykłady społeczeństwa młodego i starego

odczytuje z wykresów średnią długość trwania życia w wybranych krajach świata

wyjaśnia znaczenie terminów: współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji

wskazuje czynniki kształtujące strukturę wieku ludności

wymienia typy demograficzne społeczeństw

charakteryzuje społeczeństwa młode, zastojowe i stare na przykładach wybranych państw świata

analizuje strukturę wieku i płci ludności na przykładach wybranych państw świata (na podstawie danych statystycznych)

wyjaśnia konsekwencje starzenia się społeczeństwa

oblicza współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji

omawia problemy społeczno- -gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeństw wybranych krajów Europy Zachodniej

analizuje i ocenia zróżnicowanie ludności pod względem przeciętnej długości trwania życia, dzietności oraz umieralności niemowląt

prognozuje zmiany udziału głównych grup wiekowych ludności Unii Europejskiej na podstawie różnorodnych źródeł

40. Rozmieszczenie ludności na świecie

wymienia typy obszarów wg podziału ze względu na aktualny stopień zaludnienia

podaje główne cechy rozmieszczenia ludności na świecie

wymienia obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia na świecie

określa gęstość zaludnienia na poszczególnych kontynentach

omawia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności na świecie

wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na świecie na podstawie mapy tematycznej

przedstawia przyczyny dużej koncentracji ludności na wybranym obszarze

oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia dla wybranych państw

analizuje rozmieszczenie ludności na świecie na podstawie mapy tematycznej

wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie

porównuje czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

analizuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności na świecie

ukazuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na świecie

analizuje wskaźniki gęstości zaludnienia w wybranych państwach

wyjaśnia, dlaczego w analizach demograficznych stosuje się wskaźnik gęstości zaludnienia i wskaźnik fizjologicznej gęstości zaludnienia

41. Przyczyny i konsekwencje migracji ludności

wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, imigracja, emigracja, reemigracja, saldo migracji, przyrost rzeczywisty

podaje przykłady państw o dodatnim i ujemnym saldzie migracji zagranicznych na podstawie mapy tematycznej

klasyfikuje migracje

wyjaśnia przyczyny migracji

podaje kierunki współczesnych migracji zagranicznych na świecie

oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego ludności

charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w różnych państwach

analizuje kierunki współczesnych migracji zewnętrznych i wewnętrznych

podaje pozytywne i negatywne skutki ruchów migracyjnych

wymienia rodzaje i przyczyny uchodźstwa oraz podaje przykłady tego rodzaju migracji

opisuje problem uchodźstwa na wybranych przykładach

42. Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe ludności

wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie

wyjaśnia znaczenie terminu rasizm

wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem narodowościowym

opisuje rozmieszczenie odmian ludzkich na świecie na podstawie mapy tematycznej

klasyfikuje języki świata ze szczególnym uwzględnieniem grup językowych rodziny indoeuropejskiej

wymienia najbardziej rozpowszechnione języki świata na podstawie danych

charakteryzuje strukturę etniczną i narodowościową ludności świata

wskazuje przyczyny upowszechniania się wybranych języków na świecie

przedstawia skutki zróżnicowania narodowościowego i etnicznego ludności na przykładach

wskazuje konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie

uzasadnia konieczność walki z rasizmem

omawia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe świata

135

statystycznych

43. Zróżnicowanie religijne i kulturowe ludności

wyjaśnia znaczenie terminu religia

wymienia nazwy religii uniwersalnych

wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem religijnym i kulturowym

charakteryzuje zróżnicowanie religijne i kulturowe świata

przedstawia strukturę wyznaniową na świecie na podstawie danych statystycznych

charakteryzuje kręgi kulturowe (cywilizacyjne) na świecie oraz wskazuje ich zasięg na mapie

przedstawia konsekwencje zróżnicowania religijnego i kulturowego ludności

omawia znaczenie czynników społeczno-kulturowych w rozwoju gospodarczym wybranych regionów świata

ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę państw

44. Struktura zawodowa ludności świata

wymienia kategorie ludności na rynku pracy

wymienia czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności

charakteryzuje czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności

opisuje współczynnik aktywności zawodowej wg płci w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych

omawia strukturę zatrudnienia w poszczególnych fazach rozwoju gospodarczego

analizuje strukturę zawodową ludności wybranych państw

oblicza współczynnik aktywności zawodowej

wyjaśnia zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych państwach i jej związek z poziomem rozwoju państwa

omawia przyczyny zmian zachodzących na rynku pracy w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

omawia zmiany w strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem gospodarczym, a także ich konsekwencje na świecie oraz w wybranych krajach

charakteryzuje współczesne formy zatrudnienia

45. Bezrobocie na świecie

wyjaśnia znaczenie terminów: stopa bezrobocia, bezrobocie ukryte

wymienia rodzaje bezrobocia

wskazuje przyczyny bezrobocia na świecie

oblicza współczynnik (stopę) bezrobocia

porównuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych

charakteryzuje rodzaje bezrobocia

analizuje pozytywne i negatywne skutki bezrobocia

opisuje problem pracy dzieci – przyczyny, konsekwencje i obszary występowania

omawia działania państw podejmowane w celu ograniczenia bezrobocia

przedstawia psychospołeczne skutki bezrobocia na podstawie materiałów źródłowych

46. Geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności

omawia czynniki wpływające na stan zdrowia ludzi na świecie

wyjaśnia przyczyny i skutki występowania chorób na świecie

wymienia typowe choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

charakteryzuje choroby cywilizacyjne, w tym otyłość

wymienia przyczyny zgonów w najbogatszych państwach i krajach słabo rozwiniętych

analizuje społeczne i gospodarcze skutki występowania chorób na świecie

analizuje geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności świata

omawia zróżnicowanie dostępu do usług medycznych w różnych krajach świata na podstawie mapy tematycznej

wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób

proponuje globalne i regionalne działania, które można podjąć w celu zwalczania chorób cywilizacyjnych i zakaźnych

47. Osadnictwo wiejskie i miejskie

wymienia rodzaje jednostek osadniczych

podaje charakterystyczne cechy wsi

wymienia funkcje miast

podaje przykłady miast o różnych funkcjach

charakteryzuje czynniki lokalizacji i rozwoju jednostek osadniczych

charakteryzuje nowe funkcje wsi

opisuje wybrane funkcje miast

rozpoznaje typy genetyczne kształtów wsi

opisuje wpływ czynników przyrodniczych i antropogenicznych na kształtowanie się sieci osadniczej

rozpoznaje typy miast i zespołów miejskich na świecie

wyjaśnia przyczyny przemian zachodzących współcześnie w osadnictwie wiejskim

określa strukturę funkcjonalno- -przestrzenną różnych miast

ocenia zmiany struktury funkcjonalno-przestrzennej miast wraz z rozwojem państw

przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowe dla różnych regionów świata oraz ich zmiany wraz z rozwojem gospodarczym

136

48. Urbanizacja na świecie

wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji

wymienia płaszczyzny i fazy urbanizacji

wskazuje na mapie najludniejsze zespoły miejskie świata

charakteryzuje płaszczyzny urbanizacji

opisuje fazy urbanizacji

opisuje typy zespołów miejskich i wskazuje je na mapie

wymienia przykłady megalopolis na świecie

przedstawia procesy urbanizacyjne na świecie

analizuje przyczyny urbanizacji w wybranych regionach

porównuje zmiany liczby ludności w wybranych miastach świata na podstawie danych statystycznych

opisuje zmiany w krajobrazie wielkich miast w różnych regionach świata

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu urbanizacji w różnych częściach świata

analizuje skutki urbanizacji w wybranych regionach świata

porównuje układ przestrzenny głównych typów zespołów miejskich

opisuje zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i o różnej wielkości

porównuje problemy mieszkańców wielkich miast w państwach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo

18./19. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność i urbanizacja

III. ROLNICTWO

20. Czynniki rozwoju rolnictwa

Uczeń poprawnie:

wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa

określa funkcje rolnictwa

Uczeń poprawnie:

charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe do produkcji rolnej na świecie na podstawie mapy tematycznej

ocenia poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój rolnictwa na wybranych przykładach

analizuje mierniki wielkości gospodarstw rolnych w wybranych państwach

Uczeń poprawnie:

ocenia środowisko przyrodnicze ze względu na możliwości rozwoju rolnictwa na wybranych przykładach

ocenia poziom kultury rolnej oraz strukturę wielkościową i własnościową gospodarstw rolnych w wybranych krajach świata

Uczeń poprawnie:

przedstawia korzyści dla rolnictwa wynikające ze zwiększenia mechanizacji i chemizacji rolnictwa

21. Użytkowanie ziemi na świecie

wymienia formy użytkowania ziemi

wymienia państwa o największym udziale gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi

charakteryzuje elementy struktury użytkowania ziemi na podstawie wykresu

wskazuje przyczyny dużego zróżnicowania udziału gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi w wybranych państwach

przedstawia wpływ czynników społeczno-gospodarczych na strukturę użytkowania ziemi

przedstawia zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie na podstawie danych statystycznych

analizuje przyczyny i skutki zmian wielkości powierzchni gruntów ornych, użytków zielonych, nieużytków oraz lasów na przykładach państw leżących na różnych kontynentach

proponuje sposoby wykorzystania nieużytków do celów rolniczych

22. Rolnictwo uprzemysłowione i rolnictwo ekologiczne

wymienia cechy rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

wskazuje na mapie regiony, w których przeważa rolnictwo uprzemysłowione

wyjaśnia znaczenie GMO

wyjaśnia przyczyny rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

wskazuje rejony upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie na mapie świata

analizuje wybrane wskaźniki rolnictwa uprzemysłowionego

analizuje skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie

137

23. Typy rolnictwa i główne regiony rolnicze na świecie

wymienia kryteria podziału rolnictwa

wskazuje na mapie obszary występowania rolnictwa intensywnego i rolnictwa ekstensywnego

wymienia typy rolnictwa i omawia ich rozmieszczenie na świecie

omawia różnice między rolnictwem intensywnym a ekstensywnym

charakteryzuje główne regiony rolnicze na świecie na podstawie mapy tematycznej

opisuje cechy rolnictwa pierwotnego, tradycyjnego i rynkowego

porównuje gospodarkę rolną w wybranych regionach rolniczych

wykazuje różnice w intensywności rolnictwa w wybranych krajach świata

przedstawia argumenty za i przeciw wybranym sposobom intensyfikacji produkcji rolnej

24. Produkcja roślinna na świecie

przedstawia podział roślin uprawnych ze względu na cechy biologiczne i produkcyjne

wymienia rośliny należące do poszczególnych grup

wymienia czołowych producentów wybranych roślin uprawnych

przedstawia zastosowanie roślin uprawnych

opisuje rozmieszczenie upraw głównych ziemiopłodów na podstawie map tematycznych

analizuje rozmieszczenie i wielkość produkcji roślinnej w wybranych regionach świata

omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie wysokości plonów zbóż w wybranych krajach

oblicza wielkość plonów

wyjaśnia znaczenie uprawy zbóż, roślin przemysłowych oraz używek na świecie

wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno- -ekonomicznych rozwoju rolnictwa na wielkość, rozmieszczenie i specjalizację produkcji rolnej w różnych regionach świata

25. Produkcja zwierzęca na świecie

wymienia czynniki wpływające na produkcję zwierzęcą

wymienia produkty pochodzenia zwierzęcego

przedstawia państwa o największym pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich

wskazuje kierunki chowu zwierząt

przedstawia typy chowu zwierząt gospodarskich

charakteryzuje rozmieszczenie i wielkość pogłowia wybranych zwierząt gospodarskich na podstawie map tematycznych i danych statystycznych

wymienia czołowych importerów i eksporterów wołowiny i wieprzowiny na podstawie danych statystycznych

omawia zróżnicowanie hodowli na świece

wyjaśnia różnicę miedzy chowem intensywnym a chowem ekstensywnym

analizuje produkcję zwierzęcą w wybranych regionach świata

wyjaśnia zależność chowu wybranych zwierząt gospodarskich na świecie od czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych

wykazuje zależność pomiędzy pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów

26. Rybactwo wyjaśnia znaczenie terminów: rybactwo, rybołówstwo, akwakultura, marikultura

przedstawia główne łowiska na świecie na podstawie mapy tematycznej

wymienia kraje o najniższym spożyciu ryb w przeliczeniu na 1 mieszkańca na podstawie danych statystycznych

wskazuje na mapie kraje o największych światowych połowach morskich

omawia gospodarcze wykorzystanie wybranych gatunków ryb

wskazuje przyczyny nadmiernego odławiania organizmów morskich

podaje różnice między akwakulturą a rybołówstwem

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości połowów ryb w wybranych państwach świata

analizuje zagrożenia produktywności mórz i oceanów

analizuje przestrzenne zróżnicowanie wielkości spożycia ryb na świecie

podaje przykłady zagrożeń wywołanych nadmierną eksploatacją mórz i oceanów wskazuje możliwości rozwoju

wykorzystania zasobów oceanów i mórz

przedstawia sposoby zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów wód morskich i śródlądowych

138

27. Wyżywienie ludności świata

wyjaśnia znaczenie terminów: głód, niedożywienie, głód utajony

podaje normy żywieniowe na świecie wg FAO

wskazuje liczbę głodujących na świecie na podstawie danych statystycznych

wyjaśnia przyczyny oraz skutki głodu i niedożywienia ludności na świecie analizuje rozmieszczenie

obszarów niedoboru i nadwyżek żywności na podstawie mapy tematycznej

wskazuje największych eksporterów żywności na świecie na podstawie danych statystycznych

opisuje problemy wyżywienia ludności świata na podstawie różnych źródeł

wyjaśnia, dlaczego w niektórych krajach świata o sprzyjających warunkach rozwoju rolnictwa występuje problem niedożywienia ludności

porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

wyjaśnia wpływ działalności rolniczej na inne elementy przestrzeni społeczno- -gospodarczej i kulturowej

proponuje działania, które można podjąć w celu zwiększenia produkcji rolnej na świecie, zmiany struktury produkcji oraz dystrybucji żywności

proponuje sposoby walki z głodem

28. Leśnictwo wymienia funkcje lasów

wskazuje kraje o największej lesistości

wymienia kraje o największym udziale w światowej produkcji drewna

wyjaśnia znaczenie terminu deforestacja

przedstawia rozmieszczenie największych kompleksów leśnych na Ziemi

przedstawia zróżnicowanie lesistości na świecie na podstawie mapy tematycznej

wymienia sposoby prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej w różnych regionach

opisuje zasoby leśne świata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych

wskazuje przyczyny oraz skutki wycinania i niszczenia lasów równikowych

wykazuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej w wybranych regionach świata

uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

podaje przykłady działań zapobiegających zmniejszaniu się powierzchni lasów na świecie

29./30. Lekcja powtórzeniowa i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo

IV. PRZEMYSŁ

31. Zmieniająca się rola przemysłu we współczesnym świecie

Uczeń poprawnie:


wymienia etapy procesu industrializacji wskazuje na mapie kraje nowo

uprzemysłowione przedstawia kryteria podziału

przemysłu i funkcje przemysłu

Uczeń poprawnie:

omawia udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach na podstawie wykresu

charakteryzuje kraje nowo uprzemysłowione

opisuje rozwój przemysłu i zmiany w strukturze produkcji przemysłowej

Uczeń poprawnie: charakteryzuje strukturę i rolę

przemysłu w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

omawia rolę przemysłu w gospodarce państw przedstawia zróżnicowanie

poziomu rozwoju przemysłu na świecie

Uczeń poprawnie: uzasadnia różnice ilościowe

i jakościowe produkcji przemysłowej państw o różnym poziomie rozwoju

omawia wpływ przemysłu na wzrost gospodarczy i jakość życia ludności świata

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia przyczyny i skutki wzrastającej roli krajów nowo uprzemysłowionych w światowej gospodarce na podstawie dostępnych źródeł

32. Czynniki lokalizacji przemysłu

wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu

wymienia przykłady zakładów przemysłowych uzależnionych od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych

przedstawia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu na wybranych przykładach

omawia przymusową, związaną oraz swobodną lokalizację przemysłu

wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozmieszczenie i rozwój wybranych branż

wyjaśnia znaczenie behawioralnych czynników lokalizacji przemysłu

porównuje zróżnicowanie zasobów pracy w przemyśle tradycyjnym i przemyśle zaawansowanej technologii

omawia zmianę roli czynników lokalizacji przemysłu w czasie

139

33. Zasoby naturalne Ziemi. Podział i rola surowców mineralnych

przedstawia podział zasobów naturalnych

podaje przykłady zastosowania wybranych surowców

wyjaśnia znaczenie terminu recykling

charakteryzuje surowce metaliczne, chemiczne i skalne

przedstawia znaczenie poszczególnych zasobów naturalnych

opisuje rozmieszczenie wybranych surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej

omawia recykling jako nowe źródło surowców

wyjaśnia rolę surowców mineralnych w rozwoju przemysłu

przedstawia głównych producentów surowców mineralnych

uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania surowcami mineralnymi

charakteryzuje światowe zasoby i wydobycie wybranych surowców mineralnych na podstawie danych statystycznych

wyjaśnia przyczyny wzrostu roli metali ziem rzadkich w gospodarce światowej na podstawie dostępnych źródeł

34. Bilans energetyczny świata

przedstawia podział źródeł energii

podaje przykłady zastosowań surowców energetycznych

wymienia największych producentów wybranych surowców energetycznych

opisuje wykorzystanie odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii

charakteryzuje zmiany w bilansie energetycznym świata

wskazuje ośrodki wydobycia surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej

opisuje rozmieszczenie i wielkość wydobycia wybranych surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych

charakteryzuje kierunki eksportu i importu surowców energetycznych na podstawie danych statystycznych

wyjaśnia znaczenie ropy naftowej dla gospodarki energetycznej państw oraz dla handlu międzynarodowego

wykazuje dysproporcje w rozmieszczeniu rejonów produkcji i konsumpcji surowców energetycznych oraz konsekwencje tych dysproporcji

35. Produkcja energii elektrycznej

wskazuje głównych producentów energii elektrycznej na świecie na podstawie danych statystycznych

opisuje znaczenie energii elektrycznej dla gospodarki i życia codziennego

charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia energii następujące wraz z rozwojem gospodarczym państw świata

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania źródeł produkcji energii elektrycznej

omawia zmiany wielkości produkcji energii elektrycznej na świecie

wykazuje związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a strukturą produkcji energii elektrycznej w danym państwie

opisuje aktualne tendencje i kierunki w energetyce światowej

ocenia skutki rosnącego zużycia energii elektrycznej oraz uzasadnia konieczność pozyskiwania jej nowych źródeł

36. Typy elektrowni wymienia typy elektrowni

wskazuje największe hydroelektrownie oraz elektrownie atomowe na mapie świata

charakteryzuje różne typy elektrowni

przedstawia udział energii elektrycznej pochodzącej z różnych elektrowni w wybranych krajach na podstawie danych statystycznych

przedstawia wady i zalety różnych typów elektrowni

wyjaśnia rolę i znaczenie energetyki alternatywnej

wyjaśnia, dlaczego energetyka alternatywna rozwija się w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo

wykazuje związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a lokalizacją różnych typów elektrowni

podaje przyczyny i skutki rozwoju energetyki atomowej

opisuje możliwości wykorzystywania wykorzystania alternatywnych źródeł energii w wybranych krajach świata

37. Obszary koncentracji przemysłu i procesy jego restrukturyzacji

wymienia rodzaje okręgów przemysłowych

wskazuje na mapie przykłady okręgów przemysłowych na świecie

wyjaśnia czynniki przestrzennej koncentracji przemysłu

charakteryzuje rozmieszczenie i rozwój obszarów koncentracji przemysłu na wybranych przykładach

charakteryzuje etapy rozwoju okręgu przemysłowego

wykazuje skutki restrukturyzacji przemysłu

wyjaśnia zależność między restrukturyzacją przemysłu a rozwojem okręgów przemysłowych

wyjaśnia tendencje zmian w rozwoju i rozmieszczeniu okręgów przemysłowych na świecie

140

38. Przemysł zaawansowanej technologii

wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech

wskazuje największe ośrodki przemysłu high-tech na podstawie mapy

opisuje czynniki lokalizacji zakładów przemysłu zaawansowanej technologii

przedstawia znaczenie przemysłu high-tech

omawia rozmieszczenie wybranych technopolii na świecie

charakteryzuje wybrane technopolie

opisuje cechy przemysłu zaawansowanej technologii

omawia formy organizacji przestrzennej przemysłu high-tech

podaje korzyści związane z tworzeniem i funkcjonowaniem parków technologicznych analizuje znaczenie przemysłu

high-tech

ocenia wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na rozwój gospodarczy i jakość życia

39./40. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł

V. USŁUGI

41. Znaczenie usług we współczesnym świecie

Uczeń poprawnie:

klasyfikuje usługi

podaje przykłady usług podstawowych i wyspecjalizowanych

Uczeń poprawnie:

charakteryzuje znaczenie usług materialnych i niematerialnych

wymienia sekcje usługowe wg PKD

Uczeń poprawnie:

opisuje etapy rozwoju usług

wykazuje znaczenie usług dla gospodarki państw

Uczeń poprawnie:

analizuje udział usług w strukturze zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych

Uczeń poprawnie:

wykazuje znaczenie usług wyspecjalizowanych dla rozwoju społeczno-gospodarczego państw

42. Podział i rola komunikacji

przedstawia podział komunikacji

wyjaśnia znaczenie terminów: transport, łączność, terminal

przedstawia uwarunkowania rozwoju komunikacji przedstawia rolę komunikacji

w gospodarce

analizuje dynamikę wzrostu zapotrzebowania na usługi transportowe i łącznościowe na poszczególnych etapach rozwoju

omawia wpływ postępu cywilizacyjnego na wzrost popytu na usługi komunikacyjne na podstawie dostępnych źródeł

ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w działalności gospodarczej państw

43. Transport lądowy na świecie

przedstawia kryteria podziału transportu

wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne warunkujące rozwój sieci transportowej

wskazuje na mapie kraje o dużej gęstości sieci drogowej i kolejowej

opisuje czynniki warunkujące rozwój sieci transportowej

omawia gęstość sieci dróg na świecie na podstawie mapy tematycznej

charakteryzuje gęstość sieci kolejowej na świecie na podstawie mapy tematycznej

wymienia najdłuższe rurociągi i gazociągi na świecie

analizuje wielkość i rodzaje ładunków przewożonych różnymi rodzajami transportu lądowego w wybranych krajach

określa rolę transportu przesyłowego

omawia wady i zalety transportu samochodowego kolejowego i przesyłowego

omawia zmiany znaczenia transportu kolejowego na świecie

44. Żegluga i transport lotniczy na świecie

wskazuje na mapie największe porty morskie na świecie

wyjaśnia znaczenie terminów: tania bandera, żegluga kabotażowa

wymienia największe porty lotnicze pod względem liczby odprawianych pasażerów na świecie i wskazuje je na mapie

podaje przyczyny, dla których armatorzy rejestrują statki w krajach taniej bandery

wskazuje na mapie najważniejsze szlaki żeglugi śródlądowej na poszczególnych kontynentach

charakteryzuje uwarunkowania rozwoju transportu lotniczego

opisuje wielkość przeładunku i strukturę towarów przeładowywanych w największych portach świata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych

opisuje sieć transportu śródlądowego na świecie na podstawie mapy tematycznej

omawia znaczenie transportu

omawia wady i zalety transportu wodnego i lotniczego

przedstawia rolę kanałów w skracaniu dróg morskich

wyjaśnia, dlaczego rola żeglugi śródlądowej w wielu krajach jest coraz mniejsza

wyjaśnia zmiany znaczenia poszczególnych rodzajów transportu wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym

określa wpływ światowego kryzysu ekonomicznego na natężenie oraz kierunki ruchu pasażerów i towarów na podstawie dostępnych źródeł

141

lotniczego

45. Rola i znaczenie łączności na świecie

podaje przykłady wykorzystania nowoczesnych usług telekomunikacyjnych w życiu codziennym

wymienia przyczyny spadku znaczenia usług pocztowych

podaje przykłady dużego wpływu łączności na współczesną gospodarkę

opisuje rozwój wybranych współczesnych środków łączności

wykazuje spadek znaczenia usług pocztowych na podstawie danych statystycznych

opisuje rolę telekomunikacji komputerowej w światowej gospodarce

omawia rolę postępu technologicznego w rozwoju telekomunikacji

wykazuje zróżnicowanie dostępu do telefonii komórkowej oraz internetu w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego na podstawie danych statystycznych

wykazuje zagrożenia związane z nowoczesną technologią informacyjną

46. Rozwój turystyki na świecie

klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów

wyjaśnia, co składa się na atrakcyjność turystyczną

przedstawia przyczyny rozwoju turystyki na świecie

omawia zróżnicowanie ruchu turystycznego na świecie wg regionów na podstawie danych statystycznych

wskazuje korzyści wynikające z rozwoju turystyki

analizuje cele ruchu turystycznego we współczesnym świecie

opisuje cechy i uwarunkowania ruchu turystycznego na świecie

wyjaśnia, czym jest monokultura turystyczna

przedstawia ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze skutki rozwoju turystyki na wybranych przykładach

wykazuje znaczenie turystyki dla rozwoju społeczno- -gospodarczego wybranych krajów i regionów świata

47. Regiony turystyczne świata

wymienia regiony atrakcyjne turystycznie

wskazuje kraje najczęściej odwiedzane przez turystów

wymienia nowe siedem cudów świata

charakteryzuje najważniejsze regiony turystyczne świata na podstawie różnych źródeł

opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów Europy

opisuje walory turystyczne wybranych ośrodków i regionów turystycznych na świecie na podstawie różnych źródeł

wyjaśnia przyczyny dużego udziału Europy w międzynarodowym rozwoju turystycznym

porównuje regiony o różnym stopniu zagospodarowania turystycznego

wskazuje korzyści wynikające z rozwoju turystyki

analizuje niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym związane z rozwojem różnych form turystyki

48. Nowoczesne usługi

wymienia nowoczesne usługi

podaje nazwy największych banków na świecie pod względem przychodów

podaje przyczyny rozwoju nowoczesnych usług bankowych, ubezpieczeniowych oraz inwestycyjnych

wykazuje dysproporcje w dostępie do nowoczesnych usług finansowych, edukacyjnych i zdrowotnych

uzasadnia duży wpływ banków i giełd na funkcjonowanie gospodarki i życie człowieka przedstawia na podstawie danych statystycznych poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

analizuje przestrzenne zróżnicowanie dostępu do usług bankowych na świecie

omawia współzależność procesu rozwoju społeczno-gospodarczego oraz poziomu edukacji i nauki

omawia wpływ nowoczesnych usług na życie i działalność człowieka (Interakcje)

wyjaśnia znaczenie nowoczesnych usług dla rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych krajów świata ze szczególnym uwzględnieniem usług finansowych

49./50. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Usługi

VI. PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

51. Dysproporcje w Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:

142

rozwoju krajów świata

wymienia czynniki wpływające na dysproporcje w rozwoju społeczno-gospodarczym krajów świata

wskazuje na mapie kraje bogatej Północy i biednego Południa

wskazuje przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno- -gospodarczym państw i regionów świata

wymienia państwa należące do grupy BRICS

analizuje wybrane mierniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i jakości życia mieszkańców na podstawie danych statystycznych

wskazuje cechy demograficzne, społeczne i gospodarcze państw bogatej Północy i biednego Południa

wyjaśnia przyczyny i konsekwencje podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe

proponuje działania mające na celu zmniejszenie dysproporcji rozwoju w społeczno- -gospodarczym krajów oraz regionów

52. Proces globalizacji na świecie

wskazuje płaszczyzny globalizacji

wymienia największe korporacje na świecie na podstawie danych statystycznych

wskazuje przyczyny globalizacji na świecie

definiuje indeks globalizacji i wskazuje kraje o najwyższym indeksie globalizacji

wskazuje przyczyny wzrostu znaczenia korporacji międzynarodowych dla gospodarki światowej przedstawia przejawy

globalizacji na płaszczyznach: politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturowej

wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji

wyjaśnia, dlaczego globalizacja na płaszczyźnie ekonomicznej ma największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy świata

53. Współpraca międzynarodowa

wskazuje płaszczyzny integracji międzynarodowej

wymienia główne organy ONZ

podaje przykłady krajów członkowskich Unii Europejskiej

przedstawia formy współpracy międzynarodowej

omawia rozmieszczenie wybranych organizacji międzynarodowych na świecie na podstawie mapy tematycznej

omawia działalność wybranych organizacji międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym i militarnym

podaje przykłady krajów członkowskich wybranych organizacji międzynarodowych

wskazuje przyczyny i skutki integracji europejskiej

omawia rolę i znaczenie organizacji naukowych, sportowych oraz kulturalnych na świecie na podstawie dostępnych źródeł

54. Znaczenie handlu międzynarodowego

przedstawia przedmioty obrotu międzynarodowego

wyjaśnia znaczenie terminów: eksport, import, reeksport, bilans handlowy

podaje przykłady państw o dodatnim lub ujemnym bilansie handlowym na podstawie danych statystycznych

przedstawia czynniki rozwoju handlu międzynarodowego

przedstawia rodzaje obrotów w handlu międzynarodowym

opisuje bilans handlowy i bilans płatniczy

analizuje współczesne problemy międzynarodowej wymiany handlowej

analizuje strukturę towarową i geograficzną obrotów handlu światowego

ocenia uwarunkowania rozwoju handlu międzynarodowego

wyjaśnia wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na rozwój społeczno- -gospodarczy państw

55. Konflikty międzynarodowe

wymienia źródła konfliktów na świecie

wyjaśnia, czym różni się terroryzm od konfliktu zbrojnego

przedstawia przyczyny konfliktów na świecie

przedstawia zagrożenia związane z terroryzmem

omawia przyczyny wybranych zamachów terrorystycznych na świecie

przedstawia skutki konfliktów zbrojnych i terroryzmu

omawia działania organizacji międzynarodowych i rządów państw podejmowane w celu ograniczenia terroryzmu i konfliktów zbrojnych

56. Rejony konfliktów międzynarodowych. Izolacjonizm

podaje przykłady państw, w których toczą się konflikty etniczne

wskazuje na mapie państwa

przedstawia przyczyny rozprzestrzeniania się konfliktów w wybranym regionie świata

przedstawia przebieg wybranego

omawia przebieg konfliktów w Europie, Azji i w Afryce oraz wskazuje na mapie świata obszary objęte tymi konfliktami

omawia konsekwencje izolacjonizmu państw na płaszczyznach: politycznej, społecznej i gospodarczej

ocenia wpływ konfliktów zbrojnych na pogłębienie się różnic między bogatymi a biednymi krajami świata

143

objęte arabską wiosną konfliktu zbrojnego na podstawie dostępnych źródeł podaje przykłady izolacji

państwowej na świecie

omawia przyczyny izolacji państwowej na świecie

omawia rolę ONZ w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych

omawia konflikty toczące się aktualnie na świecie na podstawie źródeł

57./58. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Problemy współczesnego świata

VII. CZŁOWIEK W PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ

59. Relacje człowiek – środowisko

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja

wymienia poglądy na temat relacji człowiek – środowisko

Uczeń poprawnie:

przedstawia przykłady racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego

omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju

Uczeń poprawnie:

przedstawia poglądy filozoficzne dotyczące relacji człowiek – środowisko przyrodnicze

Uczeń poprawnie:

analizuje relację człowiek – środowisko przyrodnicze na różnych etapach rozwoju społeczno-gospodarczego

ocenia możliwości realizacji podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej

Uczeń poprawnie:

ocenia skutki zmian środowiska w holocenie związane z działalnością człowieka

60. Wpływ działalności człowieka na atmosferę

wymienia przyczyny globalnego ocieplenia klimatu

podaje przyczyny powstawania smogu i kwaśnych opadów

analizuje przestrzenne zróżnicowanie zanieczyszczeń powietrza na świecie na podstawie mapy tematycznej

wymienia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń do atmosfery

omawia przykłady wpływu działalności gospodarczej człowieka na zmniejszanie się warstwy ozonowej opisuje wpływ działalności

gospodarczej człowieka na atmosferę ze szczególnym uwzględnieniem zmian klimatycznych

wyjaśnia, dlaczego wzrost efektu cieplarnianego jest uważany za problem globalny

ocenia skutki zmian w środowisku wywołanych kwaśnymi opadami

przedstawia przykłady działań organizacji międzynarodowych i rządów państw podejmowanych w celu redukcji zanieczyszczeń atmosfery

61. Wpływ działalności człowieka na hydrosferę i litosferę

wymienia źródła zanieczyszczeń hydrosfery

wskazuje obszary niedoboru wody na świecie na podstawie mapy tematycznej

wyjaśnia znaczenie terminów: lej depresyjny, recykling

omawia gospodarowanie zasobami wodnymi

podaje przykłady katastrof ekologicznych

omawia przykłady wpływu działalności gospodarczej człowieka na litosferę

wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach świata

wyjaśnia sposoby walki z odpadami przemysłowymi i komunalnymi

proponuje działania człowieka wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą

przedstawia skutki nadmiernego poboru wody w wyniku działalności gospodarczej człowieka

opisuje kierunki oddziaływania człowieka na litosferę

wymienia sposoby ograniczania ilości odpadów przemysłowych i komunalnych

proponuje działania zapobiegające morskim katastrofom ekologicznym

62. Wpływ działalności człowieka na pedosferę i biosferę

wyjaśnia znaczenie terminów: erozja, degradacja gleb

podaje cechy gleb zdegradowanych

podaje przyczyny pustynnienia

wskazuje na mapie obszary zagrożone pustynnieniem

podaje przyczyny degradacji gleb

wskazuje przykłady wpływu działalności człowieka na degradację i dewastację gleb

podaje sposoby ograniczenia erozji gleb

analizuje przyczyny i skutki wylesiania

omawia wpływ człowieka na biosferę

dowodzi na przykładach, że naruszenie stabilności ekosystemów może powodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym

uzasadnia konieczność ochrony gleb przed degradacją i przedstawia sposoby zapobiegania niszczeniu gleby

144

63. Działania na rzecz ochrony środowiska

wymienia strategie ochrony środowiska

podaje nazwy organizacji zajmujących się ochroną środowiska

wskazuje sposoby ratowania środowiska geograficznego

podaje przykłady działań wybranych organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną środowiska

podaje przykłady rezerwatów biosfery

omawia międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony środowiska

wyróżnia i charakteryzuje siedem kategorii obszarów chronionych

przedstawia przykłady działań podejmowanych przez rządy krajów, organizacje międzynarodowe i regionalne w celu rozwiązywania problemów globalnych i lokalnych w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody

64. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Człowiek w przestrzeni przyrodniczej

65. Warsztaty terenowe – badanie dostępności do usług w najbliższej okolicy

wybiera obszar badań

zaznacza na mapie najbliższej okolicy wybrane przedsiębiorstwa usługowe

zbiera informacje o podmiotach gospodarczych świadczących usługi na badanym terenie

określa znaczenie wybranych przedsiębiorstw usługowych dla społeczności lokalnej

dobiera narzędzia badawcze w celu określenia dostępności usług w najbliższej okolicy

prowadzi dokumentację badawczą analizuje informacje uzyskane w czasie badania i wyciąga wnioski

prezentuje wyniki badań

ocenia wpływ usług na poziom życia ludności w najbliższej okolicy

prognozuje zmiany w dostępności do usług w najbliższej okolicy w czasie

66. Warsztaty terenowe – wpływ funkcjonowania przedsiębiorstwa przemysłowego na otoczenie lokalne

zbiera ogólne dane na temat lokalnego przedsiębiorstwa produkcyjnego (nazwa, adres, profil działalności, położenie, rok założenia, ważniejsze etapy rozwoju, wielkość i struktura zatrudnienia)

przeprowadza badania w przedsiębiorstwie przemysłowym w zakresie profilu i wielkości produkcji, a także rynków zaopatrzenia i zbytu

dobiera pytania badawcze w celu uzyskania informacji na temat przedsiębiorstwa przemysłowego

dokumentuje wyniki badań

omawia funkcjonowanie przedsiębiorstwa przemysłowego w środowisku lokalnym

prezentuje wyniki badań

ocenia wpływ przedsiębiorstwa przemysłowego na przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne elementy przestrzeni geograficznej

ukazuje perspektywy rozwoju przedsiębiorstwa z uwzględnieniem zmian w wielkości produkcji i zatrudnienia

Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 3, zakres rozszerzony cz. III

Nr Temat lekcji

Poziom wymagań na oceny

dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący

I. Położenie oraz środowisko przyrodnicze Polski


2. Położenie i granice Polski

Uczeń poprawnie:

wymienia i wskazuje na mapie sąsiadów Polski

podaje długość granic Polski z poszczególnymi krajami

podaje długość linii brzegowej

podaje całkowitą długość granic oraz powierzchnię kraju

Uczeń poprawnie:

przedstawia charakterystyczne cechy położenia matematycznego, fizycznogeograficznego i geopolitycznego Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej

Uczeń poprawnie:

opisuje główne cechy terytorium i granic Polski na podstawie map: tematycznej i ogólnogeograficznej

Uczeń poprawnie:

ocenia konsekwencje położenia matematycznego, fizycznogeograficznego i geopolitycznego Polski

Uczeń poprawnie:

analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów

145

3. Dzieje geologiczne obszaru Polski

wymienia jednostki tektoniczne Europy

wskazuje jednostki tektoniczne Polski na mapie tematycznej

podaje przykłady surowców mineralnych występujących w Polsce

przedstawia budowę geologiczną Polski na tle struktur geologicznych Europy na podstawie mapy geologicznej Europy

przedstawia jednostki tektoniczne Polski na podstawie mapy tematycznej

omawia występowanie surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej

omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej obszaru Polski

omawia budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego umieszczonego w podręczniku

analizuje tabelę stratygraficzną

porządkuje chronologicznie wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski

wyjaśnia, w jakich warunkach geologicznych powstały wybrane surowce mineralne

wykazuje, że położenie geologiczne Polski na kontynencie europejskim jest szczególne

4. Zlodowacenia w Polsce. Formy i utwory czwartorzędowe

wymienia nazwy zlodowaceń, które wystąpiły na obszarze Polski

wskazuje krainy geograficzne objęte zlodowaceniami na mapie ogólnogeograficznej Polski

omawia przebieg i zasięg zlodowaceń w Polsce na podstawie mapy tematycznej

opisuje formy rzeźby młodoglacjalnej

podaje przykłady górskich form polodowcowych

omawia zlodowacenia, które wystąpiły na obszarze Polski

przedstawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Polski na podstawie mapy w podręczniku

wyjaśnia różnicę między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym

charakteryzuje działalność rzeźbotwórczą lądolodu i lodowców górskich na obszarze Polski na przykładzie Tatr

wykazuje wpływ klimatu peryglacjalnego na rzeźbę Polski

wyjaśnia, na czym polega strefowość form polodowcowych w północnej i środkowej Polsce

5. Cechy rzeźby powierzchni Polski

wymienia pasy rzeźby terenu charakterystyczne dla powierzchni Polski

wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu Polski

przedstawia czynniki kształtujące rzeźbę powierzchni Polski

charakteryzuje pasy rzeźby terenu

przedstawia charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni Polski i ich wpływ na inne komponenty środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej

analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej

wykazuje wpływ głównych orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni kraju

porównuje ukształtowanie powierzchni Polski z ukształtowaniem innych krajów europejskich

6. Klimat Polski wyróżnia astronomiczne, kalendarzowe i termiczne pory roku

wymienia czynniki kształtujące klimat Polski

odczytuje dane z klimatogramów

podaje cechy klimatu Polski na podstawie map tematycznych

wyróżnia masy kształtujące pogodę w Polsce

wykazuje regionalne zróżnicowanie temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Polsce na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych

charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych

wykazuje wpływ poszczególnych geograficznych czynników klimatotwórczych na klimat w Polsce

charakteryzuje rodzaje wiatrów występujących w Polsce

wykazuje gospodarcze skutki ekstremalnych zjawisk atmosferycznych

podaje przyczyny regionalnego zróżnicowania klimatu w Polsce

ocenia gospodarcze konsekwencje zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce

7.

Bilans wodny Polski. Sieć rzeczna

wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu

wymienia najważniejsze elementy systemu rzecznego Polski

przedstawia cechy sieci rzecznej Polski i wyjaśnia jej zróżnicowanie na podstawie map tematycznych

charakteryzuje największe rzeki Polski na podstawie dostępnych

charakteryzuje składowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym

opisuje rozmieszczenie zlewisk i dorzeczy na obszarze Polski na podstawie mapy

wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i gospodarcze skutki tego zjawiska

wyjaśnia zmiany stanów wody oraz analizuje przyczyny i typy

uzasadnia relacje pomiędzy siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi

146

wymienia regiony narażone na częste powodzie

wskazuje największe rzeki Polski na mapie ogólnogeograficznej

źródeł

omawia znaczenie gospodarcze polskich rzek

ogólnogeograficznej

omawia cechy reżimu polskich rzek

powodzi w Polsce

8.

Jeziora. Wody podziemne

wymienia obszary o największej koncentracji jezior na podstawie mapy ogólnogeograficznej

wymienia typy genetyczne jezior i podaje przykłady

wymienia rodzaje wód podziemnych (w tym mineralnych)

wskazuje miejsca występowania wód mineralnych na mapie tematycznej

przedstawia znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior

wymienia sztuczne zbiorniki znajdujące się w Polsce

i wskazuje na mapie

charakteryzuje wody podziemne w Polsce

charakteryzuje główne typy genetyczne jezior Polski na wybranych przykładach

porównuje batymetrię jezior różnego typu

przedstawia znaczenie sztucznych zbiorników wodnych

omawia rozmieszczenie wód mineralnych i termalnych na podstawie map tematycznych Polski

analizuje rozmieszczenie i zasoby jezior w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych

analizuje przekrój przez basen artezyjski na przykładzie niecki warszawskiej

ocenia stopień wykorzystania wód termalnych w gospodarce kraju

9. Morze Bałtyckie wymienia największe wyspy Bałtyku i podaje ich przynależność państwową

wymienia nazwy państw leżących nad Bałtykiem i wskazuje je na mapie

wymienia przykłady flory i fauny Bałtyku

przedstawia cechy fizycznogeograficzne Morza Bałtyckiego

podaje przyczyny niskiego zasolenia wód Bałtyku

charakteryzuje florę i faunę Morza Bałtyckiego

przedstawia genezę Morza Bałtyckiego

charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego

analizuje bilans wodny Morza Bałtyckiego

analizuje zasolenie wód Morza Bałtyckiego

ocenia stan czystości wód Bałtyku oraz wyjaśnia przyczyny ich zanieczyszczenia

10. Gleby w Polsce wymienia główne typy genetyczne gleb występujących w Polsce

wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb

rozróżnia główne typy genetyczne gleb występujących w Polsce

analizuje rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb

wymienia gleby strefowe i niestrefowe występujące w Polsce

wyjaśnia uwarunkowania powstawania gleb w Polsce

charakteryzuje wybrane profile glebowe

wyjaśnia występowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce

omawia strukturę bonitacyjną gleb w Polsce

wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych na proces powstawania gleb na obszarze Polski

porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski

przedstawia stopień degradacji gleb w Polsce i sposoby ich ochrony

ocenia przydatność rolniczą gleb w Polsce

wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w Polsce

11. Świat roślin i zwierząt w Polsce

wymienia typy lasów w Polsce

charakteryzuje rozmieszczenie lasów w Polsce

wymienia przykłady gatunków roślin i zwierząt chronionych w Polsce

przedstawia granice zasięgów występowania wybranych gatunków drzew na podstawie mapy tematycznej

podaje skład gatunkowy lasów w Polsce na podstawie wykresu

charakteryzuje cechy świata roślinnego i zwierzęcego w Polsce

charakteryzuje główne zbiorowiska roślinne na obszarze Polski i wyjaśnia uwarunkowania ich występowania

opisuje funkcje i znaczenie lasów w Polsce

wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości w Polsce

przedstawia wpływ przejściowości klimatycznej na zasięg występowania wybranych gatunków drzew oraz strukturę gatunkową lasów w Polsce

wyjaśnia zależności pomiędzy rozmieszczeniem określonych typów lasów a warunkami naturalnymi i działalnością człowieka

12./13. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Środowisko przyrodnicze Polski

147

II. Ludność. Urbanizacja

14.

Podział administracyjny Polski

Uczeń poprawnie:

wskazuje na mapie województwa i podaje ich nazwy

wymienia stolice poszczególnych województw

Uczeń poprawnie:

charakteryzuje podział administracyjny własnego województwa

Uczeń poprawnie:

przedstawia cechy podziału administracyjnego Polski na podstawie mapy administracyjnej

Uczeń poprawnie:

omawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej

Uczeń poprawnie:

omawia podział i kompetencje władz administracyjnych

15. Liczba i rozmieszczenie ludności Polski

podaje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności po zakończeniu II wojny światowej

wymienia województwa o największym przyroście i największym spadku liczby ludności w ostatnich latach na podstawie mapy tematycznej

charakteryzuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności Polski

przedstawia zmiany liczby ludności Polski po II wojnie światowej

oblicza wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności Polski

oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranego województwa

omawia zmiany tempa wzrostu liczby ludności Polski

wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w rozmieszczeniu ludności Polski

omawia regionalne zróżnicowanie zmian liczby ludności

omawia przyczyny i konsekwencje zmian liczby ludności na podstawie danych statystycznych

prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych

określa przyrodnicze i społeczno--gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności

16. Struktura demograficzna ludności Polski

wymienia województwa charakteryzujące się najwyższym i najniższym współczynnikiem przyrostu naturalnego oraz najwyższym i najniższym współczynnikiem feminizacji na podstawie danych statystycznych

wymienia przyczyny starzenia się polskiego społeczeństwa

omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego na podstawie kartogramu

wyjaśnia przyczyny niskiego współczynnika przyrostu naturalnego w miastach

charakteryzuje strukturę ludności Polski wg wieku i płci na podstawie danych statystycznych

analizuje wartość przyrostu naturalnego w Polsce w wybranych okresach na podstawie danych statystycznych

omawia przyczyny zmian przyrostu naturalnego w Polsce w ostatnich latach

oblicza wartość współczynnika przyrostu naturalnego i współczynnika feminizacji

wyjaśnia przyczyny wyżu demograficznego w Polsce w latach 50. XX w. i jego skutki

wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wieku i płci ludności Polski następujące wraz z rozwojem gospodarczym

porównuje piramidę wieku i płci ludności Polski w danym roku z piramidami wieku i płci ludności innych państw

przewiduje społeczno-gospodarcze skutki starzenia się polskiego społeczeństwa

17. Migracje wewnętrzne i zagraniczne Polaków

podaje przyczyny migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków

wymienia kraje, do których emigruje obecnie największa liczba Polaków

podaje przykłady obszarów o dodatnim i ujemnym saldzie migracji wewnętrznych na podstawie map zamieszczonych w podręczniku

charakteryzuje regionalne zróżnicowanie salda migracji wewnętrznych w ostatnich latach na podstawie mapy

określa kierunki współczesnych migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków

charakteryzuje cechy i kierunki współczesnych migracji wewnętrznych Polaków

oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego

opisuje rozmieszczenie i liczebność Polonii na świecie na podstawie danych statystycznych

przedstawia uwarunkowania oraz konsekwencje wewnętrznych i zagranicznych migracji Polaków

analizuje okresowe zmiany salda migracji zagranicznych i wewnętrznych

wyjaśnia przyczyny zmian salda migracji wewnętrznych i zagranicznych

formułuje prognozy dotyczące zmian migracji Polaków (wielkości i kierunków)

ocenia zagrożenia związane z ruchami migracyjnymi

ocenia falę migracji zagranicznych Polaków po wejściu do UE

18. Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce. Grupy

wymienia mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

wskazuje rozmieszczenie mniejszości narodowych

dostrzega różnice między mniejszością narodową, mniejszością etniczną i grupą etniczną

charakteryzuje strukturę narodowościową i wyznaniową ludności Polski na podstawie danych statystycznych

wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego

przewiduje korzyści lub problemy wynikające z zamieszkania kraju jednolitego narodowościowo

148

etniczne i etnicznych na mapie

wymienia religie wyznawane w Polsce

charakteryzuje wybraną grupę etniczną w Polsce na podstawie dostępnych źródeł

omawia rozmieszczenie grup etnicznych w Polsce na podstawie mapy tematycznej

omawia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia przedstawicieli poszczególnych wyznań na terenie Polski

omawia najważniejsze cechy kulturowe grup etnicznych w Polsce na podstawie dostępnych źródeł

opisuje główne grupy wyznaniowe w Polsce

19. Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce

wymienia czynniki wpływające na aktywność zawodową ludności w Polsce

wymienia grupy ekonomiczne ludności w Polsce

omawia aktywność zawodową ludności Polski na podstawie danych statystycznych

charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce

wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności Polski od 1990 r.

oblicza współczynnik aktywności zawodowej i współczynnik bezrobocia w Polsce

wykazuje regionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce

przedstawia uwarunkowania i konsekwencje zróżnicowania struktury zatrudnienia w Polsce

przedstawia przyczyny i konsekwencje bezrobocia w Polsce

wykazuje zależność struktury zatrudnienia Polski lub wybranych państw UE od poziomu rozwoju gospodarczego

20. Stan zdrowia ludności Polski

wymienia najczęstsze schorzenia przewlekłe dotykające Polaków

wymienia czynniki wpływające na stan zdrowia ludności Polski

przedstawia przyczyny zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski

przedstawia główne przyczyny zgonów w Polsce

omawia czynniki różnicujące długość życia kobiet i mężczyzn w Polsce

przedstawia najczęstsze schorzenia przewlekłe i wykazuje ich zróżnicowanie regionalne

ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski

ocenia dostępność i poziom usług medycznych w Polsce

21. Sieć osadnicza w Polsce

wymienia elementy sieci osadniczej

wymienia funkcje miast

wskazuje największe miasta Polski na mapie

wymienia główne typy genetyczne kształtów wsi

charakteryzuje największe miasta w Polsce i ich rozmieszczenie

charakteryzuje strukturę funkcjonalną miast

omawia czynniki wpływające na rozwój osadnictwa wiejskiego w Polsce

określa cechy sieci osadniczej i jej rozwój w Polsce

omawia układy przestrzenne polskich miast na podstawie fotografii

omawia główne typy genetyczne kształtów wsi w Polsce

omawia tendencje zmian układu sieci osadniczej w Polsce

omawia hierarchię jednostek osadniczych w Polsce

wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a strukturą osadniczą

22. Urbanizacja w Polsce

przedstawia zmiany liczby ludności miast wg województw na podstawie mapy tematycznej

przedstawia typy aglomeracji w Polsce i podaje ich przykłady

charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce

wyjaśnia przyczyny deglomeracji

wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce i jego przyczyny

wyjaśnia uwarunkowania współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce

ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej

wyjaśnia, na czym polega proces reurbanizacji i podaje jego przykłady w Polsce

ocenia skutki procesów urbanizacyjnych w Polsce

wyjaśnia przyczyny zmian procesów urbanizacyjnych

prognozuje kierunek zmian związanych z urbanizacją

interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i krajach UE

149

23. Preferencje wyborcze Polaków. Organizacje pozarządowe

wymienia główne opcje polityczne w kraju

wymienia organizacje pozarządowe w Polsce

podaje przykłady obszarów o najwyższym poparciu dla głównych opcji politycznych w Polsce na podstawie mapy

podaje cechy organizacji pozarządowych w Polsce

przedstawia zróżnicowanie frekwencji wyborczej w Polsce

omawia zasady działalności organizacji pozarządowych w Polsce

omawia czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków

analizuje regionalne zróżnicowanie preferencji wyborczych w Polsce

ocenia stałe i zmienne czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków oraz regionalne zróżnicowanie tych preferencji

24. Bogactwo kulturowe Polski

wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce

charakteryzuje pomniki historii Polski

opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO

omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie

omawia najciekawsze obiekty kultury materialnej w swoim województwie

omawia dziedzictwo kulturowe różnych grup narodowościowych, etnicznych i religijnych w Polsce

przedstawia potencjał kulturowy i naukowy Polski

ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata

25./26. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność. Urbanizacja

III. Rolnictwo

27.

Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Uczeń poprawnie:

wymienia czynniki rozwoju rolnictwa

wymienia typy rolnictwa

wymienia regiony rolnicze w Polsce i wskazuje je na mapie

Uczeń poprawnie:

charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa w wybranych regionach kraju

charakteryzuje główne regiony rolnicze w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu rolnictwa w Polsce i jego konsekwencje

Uczeń poprawnie:

ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa w Polsce na podstawie map tematycznych

Uczeń poprawnie:

ocenia politykę rolną państwa polskiego

ocenia wybrane obszary w Polsce pod względem ich przydatności do produkcji rolnej

28. Produkcja roślinna w Polsce

wymienia główne obszary uprawy roślin w Polsce na podstawie map tematycznych

przedstawia produkcję zbóż w Polsce na podstawie wykresu

charakteryzuje strukturę upraw w Polsce

charakteryzuje rozmieszczenie upraw oraz wielkość produkcji głównych ziemiopłodów w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych

przedstawia wielkość produkcji rolnej Polski na tle wybranych krajów świata na podstawie danych statystycznych

analizuje przestrzenną strukturę upraw w Polsce i jej zmiany na podstawie map tematycznych i danych statystycznych

określa tendencje zmian w produkcji roślinnej w Polsce

29. Chów zwierząt w Polsce

wymienia główne zwierzęta gospodarskie w Polsce i określa kierunki ich chowu

wymienia czynniki lokalizacji chowu wybranych zwierząt gospodarskich

omawia rozmieszczenie i wielkość pogłowia głównych zwierząt gospodarskich w kraju na podstawie map tematycznych

przedstawia uwarunkowania chowu zwierząt w Polsce

przedstawia przyczyny zmian w pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich w Polsce w ostatnich latach

porównuje wielkość produkcji zwierzęcej w Polsce na tle innych krajów świata na podstawie danych statystycznych

określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich w Polsce

określa zależność między pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów

30. Integracja wymienia główne problemy omawia bariery ograniczające przedstawia zmiany strukturalne ocenia stan polskiego rolnictwa formułuje wnioski dotyczące

150

polskiego rolnictwa z rolnictwem UE

polskiego rolnictwa rozwój polskiego rolnictwa

wymienia korzyści, które daje polskiemu rolnictwu członkostwo naszego kraju w UE

w polskim rolnictwie, które zaszły po wstąpieniu naszego kraju do UE

na tle pozostałych krajów UE korzyści, które może przynieść polskiemu rolnictwu uczestnictwo we wspólnej polityce rolnej UE

31. Rybactwo wymienia akweny będące łowiskami dla polskiego rybactwa morskiego

wymienia porty morskie i rybackie polskiego wybrzeża na podstawie mapy tematycznej

przedstawia stan floty rybackiej w Polsce

opisuje zmiany w wielkości połowów w Polsce w ostatnich latach na podstawie wykresu

przedstawia stan i perspektywy rozwoju polskiego rybactwa omawia znaczenie rybactwa śródlądowego dla gospodarki wybranego regionu

analizuje wielkość i strukturę połowów w Polsce w ostatnich latach na podstawie danych statystycznych

prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE

32./33. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo

IV. Przemysł

34. Sytuacja polskiego przemysłu

Uczeń poprawnie:

dokonuje podziału polskiego przemysłu

wymienia przyczyny restrukturyzacji polskiego przemysłu

wymienia przykłady specjalnych stref ekonomicznych w Polsce na podstawie mapy

Uczeń poprawnie:

przedstawia rozwój i znaczenie przemysłu na obszarze Polski

omawia znaczenie specjalnych stref ekonomicznych dla gospodarki kraju

Uczeń poprawnie:

prezentuje przykłady przekształceń własnościowych w polskim przemyśle mających wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych

Uczeń poprawnie:

określa zmiany w gospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacją i modernizacją po 1990 r.

określa miejsce Polski w światowej produkcji przemysłowej

Uczeń poprawnie:

ukazuje perspektywy rozwoju przemysłu w Polsce

35. Górnictwo w Polsce

wskazuje rozmieszczenie najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce na podstawie mapy tematycznej

wymienia surowce energetyczne eksploatowane w kraju i wskazuje ich rozmieszczenie na mapie

wskazuje na mapie Polski obszary występowania podstawowych zasobów naturalnych

analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w Polsce na podstawie danych statystycznych

ocenia wielkość wydobycia surowców w Polsce na tle światowej produkcji na podstawie danych statystycznych

ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego przemysłu wydobywczego

omawia warunki występowania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego

36. Przemysł energetyczny w Polsce

charakteryzuje rodzaje elektrowni funkcjonujących w Polsce

wymienia alternatywne źródła energii wykorzystywane w polskiej energetyce

dokonuje podziału elektrowni funkcjonujących w Polsce

przedstawia rozmieszczenie największych elektrowni cieplnych, wodnych i innych niekonwencjonalnych na podstawie map tematycznych

omawia współczesne przemiany w polskiej energetyce

porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i w innych państwach świata na podstawie danych statystycznych

wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi źródłami energii w Polsce

wskazuje możliwość wykorzystania alternatywnych źródeł energii w Polsce

uzasadnia aktualną lokalizację różnego typu elektrowni w Polsce

formułuje problemy energetyki na przykładach wybranych regionów Polski

37. Przemysł przetwórczy w Polsce

wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce

wskazuje obszary rozmieszczenia przemysłu spożywczego,

wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej w Polsce

wskazuje na mapie Polski siedziby najbardziej

omawia rolę poszczególnych działów przetwórstwa przemysłowego w gospodarce Polski

porównuje strukturę przemysłu

opisuje uwarunkowania rozmieszczenia przemysłu przetwórczego w Polsce na podstawie map tematycznych

ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce

151

samochodowego, elektronicznego i meblarskiego

dochodowych firm przetwórstwa przemysłowego

przetwórczego Polski z krajami UE

38. Obszary koncentracji przemysłu w Polsce

wyjaśnia różnicę między ośrodkiem przemysłowym a okręgiem przemysłowym

wskazuje na mapie nieistniejące już i współczesne okręgi przemysłowe w Polsce

omawia rozmieszczenie okręgów przemysłowych w Polsce w latach 80. i 90. XX w. oraz współczesnych na podstawie map tematycznych

omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych w Polsce

określa rozmieszczenie i znaczenie okręgów przemysłowych w Polsce

opisuje przyczyny restrukturyzacji w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce

opisuje zmiany zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce

porównuje procesy restrukturyzacyjne zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce, biorąc pod uwagę dawną i obecną strukturę gałęziową przemysłu

39./40. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł

V. Usługi

41. Transport w Polsce

Uczeń poprawnie:

wymienia przykłady działalności usługowej w Polsce

wymienia przykłady firm usługowych mających siedziby w wybranym powiecie

wskazuje na mapie najważniejsze szlaki transportowe w Polsce

charakteryzuje sieć transportową wybranego regionu kraju

wymienia elementy infrastruktury transportu przesyłowego

Uczeń poprawnie:

omawia rolę i znaczenie usług w Polsce

wymienia problemy transportu kolejowego i samochodowego w Polsce

przedstawia znaczenie transportu intermodalnego, jego wady i zalety

wymienia przyczyny budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce

Uczeń poprawnie:

przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach UE

przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu w Polsce

określa stopień rozwoju sieci transportowej w Polsce na tle krajów UE

określa zmiany w zakresie środków transportu w Polsce

określa skutki budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce

Uczeń poprawnie:

wymienia przykłady przekształceń własnościowych w polskiej gospodarce mających wpływ na zmiany struktury usług

analizuje sieć transportu w Polsce i jej zmiany na podstawie danych statystycznych i map tematycznych

wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej w Polsce na podstawie danych statystycznych

Uczeń poprawnie:

uzasadnia konieczność inwestowania w rozwijanie sieci transportowej we własnym regionie i w Polsce

42.

Łączność w Polsce

wymienia rodzaje usług, które obejmuje łączność

omawia rolę łączności w gospodarce Polski

opisuje rozwój łączności w Polsce po II wojnie światowej

przedstawia charakterystykę poszczególnych działów łączności

podaje przyczyny nierówno-miernego dostępu do środków łączności na terenie kraju

określa poziom rozwoju łączności w Polsce na tle krajów UE

wyjaśnia przyczyny niższego poziomu rozwoju łączności w Polsce w stosunku do wysoko rozwiniętych krajów UE

ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków łączności w Polsce

43. Atrakcyjność turystyczna Polski

wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna

wymienia walory krajoznawcze Polski

odróżnia walory przyrodnicze od antropogenicznych

wymienia regiony turystyczne w Polsce i wskazuje je na mapie

przedstawia atrakcje turystyczne wybranych regionów Polski na podstawie dostępnych źródeł

analizuje czynniki warunkujące rozwój turystyki w Polsce

porównuje i walory turystyczne wybranych regionów w Polsce

ocenia walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze Polski

ocenia regionalne zróżnicowanie infrastruktury turystycznej w Polsce

dowodzi atrakcyjności turystycznej Polski

44. Turystyka krajowa

wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki

omawia rolę turystyki w gospodarce krajowej

przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych

analizuje cechy ruchu turystycznego w Polsce

ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze

152

i zagraniczna podaje kierunki wyjazdów zagranicznych polskich turystów

charakteryzuje turystykę krajową i zagraniczną w Polsce na podstawie danych statystycznych i map tematycznych

rodzajów turystyki w Polsce

porównuje strukturę wykorzystania środków transportu w turystyce krajowej i zagranicznej

na podstawie danych statystycznych

przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki w Polsce

i gospodarkę Polski

45. Handel zagraniczny Polski

podaje przyczyny ujemnego salda bilansu handlowego Polski

wskazuje głównych partnerów handlowych Polski

omawia znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki Polski

przedstawia bilans handlu zagranicznego Polski i wyjaśnia jego zmiany

porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski i wybranych państw Europy

wykazuje zmiany znaczenia handlu zagranicznego dla gospodarki Polski

wskazuje kierunki geograficzne i strukturę handlu zagranicznego na podstawie danych statystycznych

wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu Polski po 1990 r.

określa miejsce Polski w światowym handlu międzynarodowym

przewiduje, w jakich kierunkach będzie rozwijał się handel zagraniczny naszego kraju

VI. Polska w świecie

46. Polska w organizacjach między-narodowych

Uczeń poprawnie:

wymienia organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska

wymienia euroregiony funkcjonujące przy polskich granicach i wskazuje je na mapie

Uczeń poprawnie:

podaje przykłady działań podejmowanych przez Polskę w ramach organizacji międzynarodowych na podstawie dostępnych źródeł

charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych

Uczeń poprawnie:

przedstawia udział Polski w procesach integracyjnych i głównych organizacjach międzynarodowych

wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów w Polsce

Uczeń poprawnie:

omawia działalność Polski w organizacjach, które zapobiegają zagrożeniom społeczno-ekonomicznym oraz konfliktom zbrojnym lub je niwelują

Uczeń poprawnie:

ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia Polski do UE

47. Inwestycje zagraniczne w Polsce

wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną Polski

wskazuje polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość na podstawie danych statystycznych

podaje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych prowadzonych w wybranym województwie na podstawie dostępnych źródeł

omawia strukturę przestrzenną BIZ w Polsce na podstawie danych statystycznych

analizuje wartość BIZ napływających do poszczególnych regionów naszego kraju na podstawie mapy

przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski

ocenia znaczenie BIZ dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju

wskazuje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce

48./49. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Usługi i Polska w świecie

VII. Zróżnicowanie regionalne Polski

50. Regiony fizycznogeograficzne Polski

Uczeń poprawnie:

wymienia kryteria podziału Polski na regiony

Uczeń poprawnie:

przedstawia regionalizację fizycznogeograficzną Polski

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska

Uczeń poprawnie:

określa cechy środowiska decydujące o krajobrazie

Uczeń poprawnie:

porównuje podział Polski na pasy ukształtowania

153

fizycznogeograficzne

wskazuje na mapie prowincje i podprowincje Polski

wskazuje na mapie makroregiony Polski

przyrodniczego w Polsce wybranych krain geograficznych Polski na podstawie dostępnych źródeł

powierzchni z podziałem na regiony fizycznogeograficzne

51. Cechy środowiska przyrodniczego wybranego regionu Polski

wymienia walory środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej

charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej na podstawie map, danych statystycznych i innych źródeł

wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska przyrodniczego wybranego regionu

przestawia dominanty środowiska wybranej krainy geograficznej Polski na postawie map tematycznych, danych statystycznych i obserwacji bezpośrednich

wykazuje związki i zależności zachodzące między poszczególnymi elementami środowiska przyrodniczego w wybranym makroregionie

52. Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego Polski

wymienia regiony o najwyższym i najniższym stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego

wskazuje na mapie regiony różniące się poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego

przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski

przedstawia czynniki wpływające na rozwój społeczno-gospodarczy wybranych regionów Polski

ocenia poziom rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych regionów Polski

przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w rozwoju poszczególnych regionów Polski

ocenia skutki dysproporcji w rozwoju społeczno- -gospodarczym Polski

53. Potencjał gospodarczy wybranego regionu Polski

wymienia mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego danego regionu

omawia wartości mierników rozwoju społeczno- -gospodarczego wybranego regionu na podstawie danych statystycznych

przedstawia rolę i zadania samorządu terytorialnego w regionie na podstawie dostępnych źródeł

omawia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym w wybranym regionie Polski

ocenia potencjał gospodarczy regionu na podstawie danych statystycznych i dostępnych źródeł

omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł

VIII. Degradacja i ochrona środowiska

54. Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego w Polsce

Uczeń poprawnie:

wymienia źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery

wymienia regiony w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska

Uczeń poprawnie:

charakteryzuje źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery,

wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia oraz klęski ekologicznej i wskazuje te obszary na mapie

Uczeń poprawnie:

omawia wybrane wskaźniki zanieczyszczenia powietrza

omawia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń atmosferycznych

Uczeń poprawnie: charakteryzuje wpływ

poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska w Polsce

Uczeń poprawnie:

ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce

wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych

55.

Ochrona środowiska przyrodniczego Polski

podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery

wymienia gatunki roślin i zwierząt objętych ochroną w Polsce

przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce

omawia uwarunkowania rozmieszczenia obszarów chronionych w Polsce

wyjaśnia, na czym polega restytucja gatunków

podaje przykłady restytucji gatunków zwierząt w Polsce

przedstawia działania polskich i międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody prowadzone na terytorium naszego kraju

ocenia kierunki i skuteczność działań na rzecz ochrony środowiska podejmowanych w Polsce

uzasadnia konieczność prowadzenia działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska w Polsce

56. Walory parków narodowych

wymienia parki narodowe w Polsce

opisuje przykłady form ochrony przyrody i krajobrazu we własnym

przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające

opisuje unikalne obiekty przyrodnicze objęte ochroną

projektuje utworzenie nowego obszaru chronionego we własnym

154

w Polsce wskazuje parki narodowe na mapie ogólnogeograficznej Polski

regionie charakteryzuje walory przyrodnicze parku narodowego we własnym regionie

szczególnej ochronie w parkach narodowych w Polsce na podstawie dostępnych źródeł, np. map i danych statystycznych

na terenie polskich parków narodowych

regionie

57. Sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Zróżnicowanie regionalne Polski i Degradacja i ochrona środowiska

Powtórzenie materiału przed egzaminem maturalnym (15 godz.)

58.–60. Środowisko przyrodnicze Polski Mapa jako obraz Ziemi Sfery Ziemi Procesy endogeniczne i egzogeniczne

wymienia cechy położenia geograficznego Polski

zaznacza na mapie sąsiadów Polski

zaznacza na mapie główne obszary występowania surowców mineralnych w Polsce i na świecie

wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu

odczytuje dane z klimatogramów

wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu

rozpoznaje typy jezior

wymienia państwa nadbałtyckie

wymienia typy gleb i lasów występujących w Polsce i na świecie

wymienia elementy mapy

wymienia metody przedstawiania rzeźby terenu na mapie

czyta legendę mapy topograficznej

wymienia źródła ciepła na Ziemi

wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza na Ziemi

odczytuje z mapy symbole synoptyczne

zaznacza na mapie miejsca, w których odnotowano ekstremalne zjawiska atmosferyczne

podaje cechy położenia Polski na podstawie mapy

przedstawia jednostki tektoniczne Polski na podstawie mapy

zaznacza na mapie zasięg zlodowaceń w Polsce

opisuje pasy rzeźby terenu Polski

podaje cechy klimatu Polski na podstawie map tematycznych

opisuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze rzek i jezior Polski

podaje przyczyny niewielkiego zasolenia wód Bałtyku

przedstawia granice zasięgów wybranych gatunków drzew w Polsce

klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria

charakteryzuje metody prezentacji zjawisk ilościowych i jakościowych na mapie

przedstawia mechanizm powstawania monsunów

opisuje właściwości chemiczne wód morskich

opisuje typy ustrojów rzecznych

wskazuje na mapie obszary głównych fałdowań górskich

wymienia przykłady form erozyjnych i akumulacyjnych powstałych w wyniku działalności rzek i lądolodów

podaje cechy gór zrębowych i fałdowych

opisuje charakterystyczne cechy granic Polski

porównuje budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego

podaje różnice między działalnością rzeźbotwórczą lądolodu i lodowca górskiego

wyjaśnia różnice między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym

charakteryzuje klimat Polski na podstawie map klimatycznych i danych statystycznych

omawia cechy reżimu polskich rzek

porównuje batymetrię jezior różnego typu

charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego

odróżnia gleby strefowe od niestrefowych

charakteryzuje profile glebowe

opisuje wykorzystanie gospodarcze lasów

porównuje i szereguje różne rodzaje skał

porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku

klasyfikuje jeziora wg typów genetycznych

wyjaśnia przyczyny ruchu płyt

ocenia konsekwencje położenia geopolitycznego Polski

analizuje tabelę stratygraficzną

analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej

wykazuje skutki gospodarcze ekstremalnych zjawisk atmosferycznych w Polsce i na świecie

wyjaśnia przyczyny niedoboru wody oraz przyczyny powodzi w Polsce i na świecie

analizuje przekrój przez basen artezyjski

porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski

wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości w Polsce

posługuje się skalą polową do obliczenia powierzchni

wyjaśnia skutki globalnych zmian klimatu

omawia genezę oraz skutki tsunami

czyta plany batymetryczne jezior

wykazuje zależność między ruchami płyt skorupy ziemskiej a trzęsieniami ziemi

podaje konsekwencje ruchów masowych

analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów

porównuje cechy ukształtowania powierzchni Polski z ukształtowaniem powierzchni innych krajów

wykazuje związek między siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi

ocenia stan czystości wód Bałtyku

wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w Polsce

odczytuje i interpretuje treść mapy topograficznej i samochodowej

porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu

analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w różnych strefach klimatycznych

ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współczesnych zlodzeń

wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery

wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu rzeźbotwórczego powierzchni Ziemi

155

rozpoznaje podstawowe (najpospolitsze) rodzaje skał występujących na Ziemi

wymienia procesy endogeniczne i egzogeniczne

omawia rozmieszczenie wulkanów i trzęsień ziemi na świecie na podstawie mapy tematycznej

tektonicznych

wymienia różnicę między ruchami epejrogenicznymi a ruchami izostatycznymi

opisuje czynniki wpływające na przebieg procesów krasowych

61.–63. Przemiany polityczne i gospodarcze świata Ludność i urbanizacja

odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata

zaznacza na mapie aktualny podział administracyjny Polski

wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby ludności w Polsce i na świecie

wymienia fazy przejścia demograficznego

wymienia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce i na świecie

wymienia kraje o wysokim i niskim przyroście naturalnym

wymienia grupy ekonomiczne ludności na podstawie piramidy wieku i płci

wymienia przyczyny migracji zewnętrznych i wewnętrznych w Polsce i na świecie

wymienia mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

wymienia główne odmiany ludzkie na świecie

wymienia czynniki wpływające na aktywność zawodową ludności w Polsce i na świecie

wymienia główne choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych

wymienia funkcje miast i typy aglomeracji w Polsce i na świecie

wymienia główne opcje polityczne i organizacje pozarządowe w Polsce

charakteryzuje wybrane ustroje polityczne na świecie

opisuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności w Polsce i na świecie

omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego w Polsce i na świecie

przedstawia zmiany liczby ludności w Polsce po II wojnie światowej

porównuje piramidę wieku i płci Polski z piramidami wieku i płci innych państw

podaje przyczyny starzenia się społeczeństwa

określa kierunki migracji zewnętrznych Polaków na podstawie mapy

wyjaśnia rozmieszczenie przedstawicieli poszczególnych wyznań na świecie

charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce

podaje najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i na świecie

charakteryzuje największe miasta w Polsce i na świecie oraz omawia ich rozmieszczenie

charakteryzuje funkcje wybranych miast na świecie

charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce i na świecie

charakteryzuje wybrane pomniki historii Polski oraz polskie

podaje kryteria podziału państw wg PKB na 1 mieszkańca oraz HDI

oblicza: wskaźniki dynamiki zmian liczby ludności, współczynnik przyrostu naturalnego i współczynnik feminizacji, współczynnik przyrostu rzeczywistego, współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik bezrobocia

opisuje cechy społeczeństwa w różnych fazach przejścia demograficznego

opisuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie

wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce

rozróżnia fazy urbanizacji

omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie w Polsce

omawia na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r.

przedstawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej

porównuje kształt piramidy wieku i płci ludności Polski w danym roku z piramidami wieku i płci innych państw wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego

omawia przyczyny i konsekwencje bezrobocia w Polsce i na świecie

ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej w Polsce i na świecie

przedstawia uwarunkowania preferencji wyborczych Polaków

opisuje zmiany na mapie politycznej Europy i świata po 1989 r. oraz jego następstwa

prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych

przewiduje społeczno- -gospodarcze skutki starzenia się społeczeństwa

ocenia najnowszą falę migracji Polaków po wejściu do UE

ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski i innych krajów świata

interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i Europie

ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata

156

wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce

obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO

64./65. Rolnictwo wymienia czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce i na świecie

wymienia regiony rolnicze w Polsce i na świecie

wymienia główne obszary upraw roślin i chowu zwierząt w Polsce i na świecie

charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa wybranego regionu Polski oraz wybranych państw na świecie

charakteryzuje rozmieszczenie upraw i wielkość produkcji głównych ziemiopłodów oraz zwierząt gospodarskich w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych

charakteryzuje stan floty rybackiej oraz wielkość połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych

omawia zróżnicowanie poziomu rolnictwa w Polsce i na świecie oraz podaje jego konsekwencje

porównuje produkcję rolniczą Polski z produkcją rolniczą wybranych krajów świata

przestawia zmiany w polskim rolnictwie po wstąpieniu do UE

przestawia stan i perspektywy rozwoju światowego oraz polskiego rybactwa

ocenia wpływ poszczególnych czynników na rozwój rolnictwa Polsce i na świecie

analizuje strukturę przestrzenną upraw w Polsce i na świecie oraz jej zmiany na podstawie danych statystycznych

porównuje wielkość produkcji zwierzęcej w Polsce na tle innych krajów świata na podstawie danych statystycznych

porównuje chów ekstensywny i intensywny

analizuje wielkość i strukturę połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych

ocenia politykę rolną państwa polskiego i wybranych państw świata

określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich w Polsce i na świecie

prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE

66./67. Przemysł dokonuje podziału przemysłu wg wybranych kryteriów


wymienia czynniki lokalizacji przemysłu

wskazuje lokalizację najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce i na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych

wymienia rodzaje elektrowni w Polsce i na świecie

wymienia alternatywne źródła energii

wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce i na świecie

wskazuje na mapie największe okręgi przemysłowe świata

wskazuje na mapie obszary występowania zasobów naturalnych w Polsce i na świecie

przedstawia rozmieszczenie elektrowni cieplnych, wodnych i innych niekonwencjonalnych w Polsce i na świecie

wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej w Polsce i na świecie

charakteryzuje i wskazuje na mapie specjalne strefy ekonomiczne w Polsce

analizuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie

omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych

analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych

porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych państwach świata na podstawie danych statystycznych

porównuje strukturę przemysłu przetwórczego Polski ze strukturą innych krajów świata

opisuje zmiany zachodzące w okręgach przemysłowych Polski i świata

określa miejsce Polski w światowej produkcji przemysłowej

ocenia wielkość wydobycia surowców w Polsce i na świecie

wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi źródłami energii w Polsce i na świecie

omawia procesy modernizacji i restrukturyzacji zachodzące w okręgach przemysłowych

ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego i światowego przemysłu wydobywczego

formułuje problemy energetyki w Polsce i na świecie

ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce i na świecie

157

i Polski

68./69. Usługi dokonuje podziału usług

omawia sieć transportową wybranego państwa oraz Polski

wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna

wymienia walory krajoznawcze Polski i wybranych państw świata

wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki

wskazuje głównych partnerów handlowych Polski

omawia rolę usług w gospodarce Polski i innych państw świata

omawia wady i zalety różnych rodzajów transportu

omawia rolę łączności w gospodarce Polski i świata

przedstawia atrakcje turystyczne w wybranym państwie świata i w Polsce

omawia rolę turystyki w polskiej i światowej gospodarce

omawia bilans handlu zagranicznego wybranych państw świata i Polski

przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach UE

przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu w Polsce i na świecie

podaje przyczyny nierównomiernego dostępu do środków łączności w Polsce i na świecie

porównuje walory turystyczne wybranych państw i Polski

przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych rodzajów turystyki w Polsce i na świecie

porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski i wybranych państw świata

wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych

ocenia zróżnicowanie infrastruktury turystycznej w Polsce i na świecie

przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki w Polsce i na świecie

wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu Polski po 1990 r.

ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków transportu oraz łączności w Polsce i na świecie

ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Polski i innych państw świata

ocenia miejsce Polski w światowym handlu międzynarodowym i przewiduje kierunki jego rozwoju

70./71. Polska w świecie Zróżnicowanie regionalne Polski Problemy współczesnego świata

wymienia organizacje międzynarodowe, m.in. te, do których należy Polska

wymienia euroregiony na podstawie mapy

wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną Polski

wymienia kryteria podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne

wymienia walory środowiska wybranej krainy geograficznej w Polsce

wymienia mierniki poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego regionu

charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych

omawia polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość na podstawie danych statystycznych

charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej na podstawie mapy

przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski i świata

podaje przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie

wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów w Polsce

przedstawia nierównomierny napływ inwestycji zagranicznych w różnych regionach kraju na podstawie mapy

wyjaśnia uwarunkowania rozwoju społeczno- -gospodarczego regionów Polski

omawia przyczyny i skutki globalizacji

podaje przykłady form współpracy międzynarodowej na różnych płaszczyznach

omawia działalność Polski w organizacjach międzynarodowych

przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski

przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w poziomie rozwoju wybranych regionów Polski

przedstawia ekonomiczne skutki konfliktów na świecie

ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia Polski do UE

ocenia znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce

omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł

stosuje różne mierniki do oceny poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego państw

72. Degradacja i ochrona środowiska przyrodniczego w Polsce

wymienia źródła zanieczyszczeń w różnych sferach Ziemi

wymienia obszary na świecie i w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska

charakteryzuje źródła zanieczyszczeń różnych sfer Ziemi

wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia

omawia przyczyny przestrzennego zróżnicowania emisji głównych zanieczyszczeń powietrza na świecie

omawia skutki nadmiernej emisji

charakteryzuje wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska w Polsce i na świecie

przedstawia działania

ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce i na świecie

wskazuje przykłady zachowań

158

i na świecie na podstawie map

podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery

rozpoznaje parki narodowe w Polsce i na świecie na podstawie mapy

oraz klęski ekologicznej w Polsce i na świecie oraz wskazuje te obszary na mapie

przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce i na świecie

charakteryzuje walory przyrodnicze parków narodowych w Polsce i na świecie

wymienia obszary o różnym stopniu zależności człowieka od środowiska przyrodniczego

zanieczyszczeń atmosferycznych

podaje przykłady restytucji różnych gatunków zwierząt

wyjaśnia zasady zrównoważonego rozwoju

przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające szczególnej ochronie w parkach narodowych w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych i dostępnych źródeł

międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody w Polsce i na świecie

opisuje unikalne na skalę światową obiekty przyrodnicze objęte ochroną na terenie parków narodowych

człowieka wobec klęsk ekologicznych

ocenia kierunki i skuteczność działań państw na rzecz ochrony środowiska

73.–80. (8 godz.)

Zajęcia terenowe Uczeń poprawnie:

określa współrzędne geograficzne miejsca obserwacji na pomocą GPS

Uczeń poprawnie:

dokonuje pomiaru azymutu za pomocą busoli

wyznacza kierunki świata za pomocą busoli

określa wysokość bezwzględną za pomocą GPS

Uczeń poprawnie:

wymienia elementy środowiska przyrodniczego w okolicach szkoły

opisuje typy skał występujących w okolicach szkoły na podstawie mapy geologicznej i obserwacji bezpośredniej

Uczeń poprawnie:

opisuje elementy środowiska przyrodniczego w otoczeniu szkoły

określa sposoby użytkowania ziemi w pobliżu miejsca obserwacji

Uczeń poprawnie:

wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a użytkowaniem ziemi na badanym obszarze

159

Wymagania edukacyjne z historii, historii i społeczeństwa

I Zasady ogólne:

1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach

edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz przedstawia

uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje

do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie

Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z historii składa się: wiedza merytoryczna, posługiwanie się

terminologią właściwą przedmiotowi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, sposób

rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania się, jasność i precyzyjność

wypowiedzi, wykorzystywanie wiedzy w

nowych sytuacjach poznawczych. II Zasady oceniania bieżącego:

1. Prace pisemne

- zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie

do 6 prac w roku szkolnym;

- brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje

oceną niedostateczną wpisaną do dziennika;

- przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność

merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia, kreatywność, spójność językową oraz

poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki

- 5 – 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do

trzech w semestrze;

- kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych

uczniów;

- zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 7 zwalnia ucznia z pisania

kartkówki;

- ocena uzyskana z kartkówki nie podlega poprawie. 3. Sprawdziany

- sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one

większą partię materiału składającą się na cały zakres danego działu programowego;

- sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego

przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową;

- w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma

obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w określonym przez nauczyciela terminie;

nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny

niedostatecznej;

160

- w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej

nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie obowiązuje wtedy konieczność

tygodniowego wyprzedzenia;

- na koniec semestru / roku szkolnego nie przewiduje się końcowego sprawdzianu zaliczeniowego;

- prace pisemne (w tym kartkówki i sprawdziany) są punktowane zgodnie z WSO.

- uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu

pierwszego tygodnia od oddania przez nauczyciela ocenionych prac.

W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę

niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od momentu oddania prac uczniom.

Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są

brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej. Poprawa sprawdzianu odbywa się

tylko raz, w formie pisemnej.

4. Wypowiedź ustna

- uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości

i umiejętności;

- w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie

się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność wypowiedzi, umiejętność

uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i

precyzyjność wypowiedzi, poprawność językowa;

- wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji

bieżących;

- wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona przez nauczyciela;

- ocena z odpowiedzi ustnej nie podlega poprawie. 5. Aktywność ucznia na lekcji

- uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności

edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych;

- za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów

skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność;

- brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela

oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na

danej lekcji do dziennika.

6. Prezentacje multimedialne

- prezentacja może być przygotowana przez ucznia wskazanego przez nauczyciela lub przez

ochotnika; samodzielnie lub w grupie dwu, trzyosobowej;

-przy ocenie prezentacji bierze się pod uwagę: poprawność merytoryczną, zawartość rzeczową,

wkład pracy ucznia, kreatywność, umiejętność atrakcyjnego przedstawienia prezentacji.

7. Nieprzygotowanie do lekcji

- uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują

jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli zajęcia odbywają się w

wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu;

- nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się

nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny nieprzygotowania.

- w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje

ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika.

- nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał

limit , skutkuje oceną niedostateczny;

- w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na

piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas nie odnotowuje się tego

nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić

braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim czasie.

161

8. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według

następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich, możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39%

dopuszczający (dop) 40 – 49%

dostateczny (dst) 50 – 74%

dobry (db) 75 – 89%

bardzo dobry (bdb) 90 – 100%

celujący (cel) powyżej 100%

III Wymagania na poszczególne oceny:

Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca):

Uczeń:

-ma niepełna wiedzę określoną w podstawie programowej,

-sytuuje najważniejsze wydarzenia w czasie i przestrzeni,

-rozpoznaje związki przyczynowo-skutkowe,

-przedstawia przy pomocy nauczyciela wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej,

-określa rodzaj źródła historycznego, odszukuje najważniejsze informacje w źródle pisanym.

Wymagania podstawowe (ocena dostateczna):

Uczeń:

- ma niepełna wiedzę określoną w podstawie programowej,

-selekcjonuje podstawowe fakty,

-wiąże fakty w łańcuchy przyczynowo-skutkowe,

-odnajduje najważniejsze informacje zawarte w kilku źródłach pisanych, dokonuje ich wspólnej

analizy,

-odróżnia fakty od opinii,

-przeprowadza podstawowe rekonstrukcje genezy, mechanizmów przebiegu oraz konsekwencji

wybranego zjawiska z jednej płaszczyzny procesu historycznego,

-samodzielnie przedstawia wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej.

Wymagania rozszerzające (ocena dobra):

Uczeń:

-ma wiedzę i umiejętności historyczne określone w podstawie programowej, potrafi się nimi

posłużyć w typowych sytuacjach,

-analizuje i porównuje informacje zawarte w różnych źródłach,

-przeprowadza krytyczną analizę źródeł informacji,

-dokonuje wszechstronnej analizy genezy, mechanizmów przebiegu oraz konsekwencji wybranego

zjawiska historycznego.

Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra):

Uczeń:

-ma wiedzę i umiejętności historyczne określone w podstawie programowej, potrafi się nimi

posłużyć w różnych sytuacjach problemowych,

-analizuje i porównuje dane zawarte w różnych źródłach historycznych, potrafi je samodzielnie

zinterpretować,

-zauważa rozmaite interpretacje wydarzeń i procesów historycznych,

-samodzielnie ocenia postacie, wydarzenia oraz procesy,

-aktywnie wykorzystuje swoją wiedzę na lekcji i w trakcie zajęć pozalekcyjnych,

-formułuje problemy historyczne.

Wymagania wykraczające (ocena celująca):

Uczeń:

162

-ma wiedzę i umiejętności wykraczające poza podstawę programową; zna literaturę historyczną,

umie zastosować wiedzę w sytuacjach problemowych,

-samodzielnie rozwija swoje zainteresowania,

-startuje z sukcesami w konkursach i olimpiadach historycznych (zgodnie z Rozporządzeniem

Ministra Edukacji Narodowej z 20 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie

warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz

przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych [DzU nr 156, poz. 1046]

finalistom lub laureatom olimpiad albo konkursów przysługują oceny celujące; jednak ze względu

na ograniczony zasięg tematyczny programu pierwszej klasy szkoły ponadgimnazjalnej osiągnięcie

sukcesu w olimpiadzie lub konkursie nie powinno decydować o ocenie celującej),

-samodzielnie formułuje i rozwiązuje problemy historyczne z wykorzystaniem

popularnonaukowych i naukowych źródeł informacji.

IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce

przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco.

2. Prace pisemne otrzymuje uczeń do wglądu na lekcji.

3. Sprawdziany są przechowywane przez nauczyciela do czasu wystawienia oceny rocznej.

4. Ocena jest wyrażona stopniem szkolnym od 1(ndst) do 6 (cel).

5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do

nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program wspomagający.

6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszym Przedmiotowym Systemie Oceniania reguluje

Wewnątrzszkolny System Oceniania.

Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie

I Zasady ogólne: 1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach

edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz przedstawia

uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje

do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie

Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z wiedzy o społeczeństwie składa się: wiedza merytoryczna,

posługiwanie się terminologią właściwą przedmiotowi, umiejętność uzasadniania i

argumentowania, sposób rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania

się, jasność i precyzyjność wypowiedzi, wykorzystywanie wiedzy w

nowych sytuacjach poznawczych. II Zasady oceniania bieżącego: 1. Prace pisemne

- zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie

do 6 prac w roku szkolnym;

163

- brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje

oceną niedostateczną wpisaną do dziennika;

- przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność

merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia, kreatywność, spójność językową oraz

poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki

- 5 – 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do

trzech w semestrze;

- kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych

uczniów;

- zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 8 zwalnia ucznia z pisania

kartkówki;


- sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one

większą partię materiału składającą się na cały zakres danego działu programowego;

- sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego

przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową;

- w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma

obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w określonym przez nauczyciela terminie;

nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny

niedostatecznej;

- w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej

nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie obowiązuje wtedy konieczność

tygodniowego wyprzedzenia;



- uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu

pierwszego tygodnia od oddania przez nauczyciela ocenionych prac.

W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę

niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od momentu oddania prac uczniom.

Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są

brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej. Poprawa sprawdzianu odbywa się

tylko raz, w formie pisemnej. 4. Wypowiedź ustna

- uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości

i umiejętności;

- w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie

się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność wypowiedzi, umiejętność

uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i

precyzyjność wypowiedzi, poprawność językowa;

- wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji

bieżących;



- uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności

edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych;

- za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów

skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność;

164

- brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela

oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na

danej lekcji do dziennika.

6. Ćwiczenia wykonywane na lekcji

- uczeń ma obowiązek rozwiązywać wszelkie ćwiczenia (karty pracy, zadania, testy, pytania do

tekstów źródłowych) zlecone przez nauczyciela w czasie lekcji;

- ćwiczenia wykonywane na lekcji podlegają ocenie;

- niewykonywanie ćwiczeń zleconych przez nauczyciela może skutkować oceną niedostateczny

wpisaną na danej lekcji do dziennika

7. Projekt edukacyjny

- uczeń powinien przynajmniej raz w roku szkolnym uczestniczyć w przygotowaniu projektu;

- przy ocenie projektu bierze się pod uwagę: zawartość merytoryczną, umiejętność zaplanowania

własnej pracy oraz skutecznego rozwiązania problemu, umiejętność pracy zespołowej, stopień

realizacji zamierzonego celu, sposób prezentacji wyników pracy własnej i zespołu. 8. Nieprzygotowanie do lekcji

- uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują

jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli zajęcia odbywają się w

wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu;

- nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się

nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny nieprzygotowania.

- w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje

ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika.

- nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał

limit , skutkuje oceną niedostateczny;

- w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na

piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas nie odnotowuje się tego

nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić

braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim czasie. 9. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według

następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich, możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39%



dobry (db) 75 – 89%


celujący (cel) powyżej 100%


Ocena dopuszczająca:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania konieczne.

Umiejętności:

Uczeń potrafi wykonać większość zadań praktycznych (np. wyszukać potrzebną informację,

przygotować prostą prezentację); nie sprawia mu kłopotu stosowanie posiadanej wiedzy do opisu

rzeczywistości.

Postawy:

Uczeń sam nie przejawia nadmiernej aktywności, ale wykonuje większość zadań zleconych mu

przez nauczyciela.

165

Ocena dostateczna:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania konieczne, a ponadto selekcjonuje i porównuje poznane zjawiska.

Umiejętności:

Uczeń nie tylko potrafi opisowo przedstawiać posiadaną wiedzę, ale stosuje bardziej

skomplikowane operacje umysłowe, takie jak: porównywanie i rozpoznawanie faktów, wyciąganie

prostych wniosków. Wypełnia według wzorów druki urzędowe.

Postawy:

Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością, bierze jednak udział w projektach klasowych i

sumiennie wykonuje przydzielone mu zadania.

Ocena dobra:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania podstawowe, a ponadto wykazuje zainteresowanie problematyką

omawianą na zajęciach.

Umiejętności:

Uczeń potrafi przygotować pisma o charakterze oficjalnym wychodzące poza schematyczne wzory;

umie analitycznie i syntetycznie wykorzystywać posiadaną wiedzę.

Postawy:

Uczeń przejawia dużą aktywność, często inicjuje różne przedsięwzięcia, a ponadto podejmuje się

działań wykraczających poza zaangażowanie swojej klasy.

Ocena bardzo dobra:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto umie ocenić otaczającą go rzeczywistość

społeczno-polityczną zgodnie z przyjętymi kryteriami.

Umiejętności:

Uczeń nie tylko poprawnie wykorzystuje zdobytą wiedzę do przeprowadzania pogłębionych analiz i

syntez, ale także potrafi formułować dojrzałe oceny, dobrze argumentować swoje racje i celnie

ripostować podczas dyskusji lub debaty.

Postawy:

Uczeń prezentuje dojrzałą postawę obywatelską, jest bardzo aktywny na różnych polach aktywności

społecznej, przy czym jego aktywność wykracza poza ramy szkoły, do której uczęszcza.

Ocena celująca:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto wykazuje szczególne zainteresowanie

przedmiotem.

Umiejętności:

Uczeń osiągnął bardzo wysoki poziom rozwoju intelektualnego, co przejawia się m.in. w próbach

samodzielnej interpretacji skomplikowanych problemów społecznych, politycznych lub prawnych.

Postawy:

Uczeń jest ponadprzeciętnie aktywny, zaangażowany w akcje społeczne i proobywatelskie, często

przyjmuje rolę lidera społecznego.

IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce

przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco.




166

5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do

nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program wspomagający.

6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszym Przedmiotowym Systemie Oceniania reguluje

Wewnątrzszkolny System Oceniania.

167

Wymagania edukacyjne z wiedzy o kulturze

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń odbiera teksty kultury i wykorzystuje informacje w nich zawarte, z uwzględnieniem

specyfiki medium, w którym są przekazywane.

II. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy wypowiedzi, celowo posługując się różnymi mediami (słowo mówione i pisane,

obraz malarski, fotograficzny, filmowy, dźwięk, widowisko, środki multimedialne); aktywnie

współtworzy kulturę lokalną (szkoły, dzielnicy, miejscowości).

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń posługuje się pojęciem kultury rozumianej jako całokształt ludzkiej działalności; analizuje i

interpretuje teksty kultury – potoczne praktyki kultury, a także dzieła sztuki.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1) zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę,

plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy

nimi;

2) wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową,

kultową, poznawczą, ludyczną);

3) analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując

podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;

4) analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu

właściwej dziedziny sztuki;

5) charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);

6) wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz

malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media

masowe, media interaktywne, multimedia);

7) wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny,

konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja);

8) lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła

sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy,

społeczność lokalna, naród);

9) samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w różnych mediach, bibliotekach.

2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1) wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk

w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki);

2) wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych

sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie,

kontekst, medium);

3) przygotowuje prezentację lub inną formę wypowiedzi multimedialnej – blog, forum, strona

WWW – na tematy związane z kulturą lokalną i regionu lub z szeroko pojętymi problemami kultury

współczesnej;

4) bierze aktywny udział w szkolnych przedsięwzięciach artystycznych, animacyjnych, społecznych

i innych (wystawa, happening, przedstawienie szkolne, gazetka szkolna, kulturalna akcja

charytatywna);

5) organizuje proste działania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twórcą kultury,

przedsięwzięcie artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej);

168

6) określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je

w dyskusji;

7) dba o ład i estetykę otoczenia, otacza opieką elementy dziedzictwa kulturowego.

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1) odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury

rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń:

kulturowy i kulturalny;

2) rozróżnienie, o którym mowa w pkt 1, stosuje w interpretacji wytworów kultury;

3) odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki)

do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna,

naród);

4) interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko,

miasto, kościół, stadion piłkarski);

5) dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami

epoki, w której powstało;

6) posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa,

zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych

dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych;

7) wskazuje relacje między kulturami: lokalną, regionalną, narodową i europejską, ujawniające się

w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury.

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z wiedzy o kulturze

Ocena pracy ucznia i jego postępów w nauce w przypadku przedmiotu wiedza o kulturze

powinna odzwierciedlać zarówno zaangażowanie i inicjatywę podczas zajęć, wkład pracy,

sumienność oraz rzetelność przy wykonywaniu różnego rodzaju zadań, a także opanowanie wiedzy.

Ze względu na charakter przedmiotu uczeń ma możliwość uzyskania dodatkowej oceny za

aktywność na zajęciach lekcyjnych, jak i uczestnictwo w działaniach artystycznym na rzecz szkoły.

Na zajęciach obowiązuje sześciostopniowa skala ocen.

Stopień niedostateczny (1)

Uczeń:

Stopień dopuszczający (2)

Uczeń:

dstawie programowej ze znacznymi brakami;

-skutkowe pomiędzy zjawiskami w kulturze;

j, poglądy na temat tekstów

kultury;

Stopień dostateczny (3)

Uczeń:

-skutkowe;

169

Stopień dobry (4)

Uczeń:

eślone w podstawie programowej, potrafi się nimi posłużyć w

typowych sytuacjach;

nterpretacji tekstu kultury;

Stopień bardzo dobry (5)

Uczeń:

sytuacjach problemowych;

wykorzystuje swoją wiedzę na lekcji.

Stopień celujący (6)

Uczeń spełnia wszystkie wymagania niezbędne do uzyskania stopnia bardzo dobrego, a ponadto:

sytuacjach problemowych;

Ocena pełni funkcję zarówno dydaktyczną, jak i wychowawczą, zatem powinna być

zindywidualizowana, konsekwentna, systematyczna, obiektywna, rzetelna jawna. Jej celem jest

mobilizowanie uczniów do poszerzania już zdobytej wiedzy, a także do opanowywania nowych

umiejętności.

Ocenie mogą podlegać następujące formy pracy i dokonania ucznia:

i pozaszkolnych;

dział w projektach;

sprawdzian;

Przy wystawianiu oceny końcowej nauczyciel powinien uwzględnić następujące elementy:

170

Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości

I. Wymagania programowe

Poziom wymagań koniecznych (K) obejmuje wiadomości i umiejętności, które umożliwiają uczniowi świadomy udział lekcji, a także wykonywanie przez ucznia prostych zadań związanych z życiem codziennym. Powinny być opanowane przez każdego ucznia.

Poziom wymagań podstawowych (P) określa wiadomości i umiejętności ważne i najbardziej uniwersalne, stosunkowo łatwe do opanowania i użyteczne w życiu codziennym oraz niezbędne do kontynuowania na wyższych poziomach.

Poziom wymagań rozszerzających (R) dotyczy wiadomości i umiejętności trudniejszych, wspierających tematy podstawowe. Pośrednio mogą być użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia. Poziom wymagań dopełniających (D) zakłada opanowanie pełnego zakresu treści kształcenia. Określa wiadomości i umiejętności trudne do przyswojenia, złożone oraz o charakterze problemowym. Wymagania te są zaliczane najczęściej do wyższych kategorii celów kształcenia.

Poziom wymagań wykraczających (W) obejmuje wiadomości i umiejętności wykraczające ponad treści zawarte w podręczniku. Dotyczy zagadnień szczególnie złożonych i twórczych naukowo. Oceniając wiedzę i umiejętności ucznia, będą brane pod uwagę jego indywidualne możliwości oraz zaangażowanie w

pracę na lekcji.

II. Oceny szkolne:

Ocena dopuszczająca - wymagania na poziomie (K)

Ocena dostateczna - wymagania na poziomie (K) i (P)

Ocena dobra - wymagania na poziomie (K), (P) oraz (R)

Ocena bardzo dobra - wymagania na poziomie (K), (P), (R) i (D)

Ocena celująca - wymagania na poziomie (K), (P), (R), (D) oraz (W)

Stopień dopuszczający

Otrzymuje uczeń, który przyswoił treści konieczne. Z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w

podstawowych umiejętnościach.

Stopień dostateczny

Może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać

podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować

określone stanowisko.

Stopień dobry

Otrzymuje uczeń, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, aktywnie

uczestniczy w zajęciach oraz stosuje wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów z lekcji i podręcznika, a także

rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod. Ponadto samodzielnie pracuje z podręcznikiem i

materiałami źródłowymi.

Stopień bardzo dobry

171

Uczeń może otrzymać ocenę bardzo dobrą, jeżeli opanował treści dopełniające. Potrafi samodzielnie interpretować

zjawiska oraz bronić swoich poglądów.

Stopień celujący

Otrzymuje uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi hierarchizować i

selekcjonować wiadomości oraz z powodzeniem bierze udział w konkursach przedmiotowych. Pod okiem nauczyciela

prowadzi własne prace badawcze.

Propozycja skali ocen do prac pisemnych z podstaw przedsiębiorczości

Ocena Punktacja

Niedostateczny 0 - 29

dopuszczający 30 - 50

dostateczny 51 - 74

dobry 75 - 89

Bardzo dobry 90 - 100

Celujący Powyżej 100

III. Wymagania edukacyjne do podręcznika Krok w przedsiębiorczość

Dział programu

Lp. Temat lekcji

Poziom wymagań

konieczny Uczeń:

podstawowy Uczeń:

rozszerzający Uczeń:

dopełniający Uczeń:

wykraczający Uczeń:

KO

MU

NIK

AC

JA

IN

TE

RP

ER

SO

NA

LN

A

1.

Kim jest osoba przedsiębiorcza? Typy osobowości


przedsiębiorczość

definiuje osobowość

wymienia cechy osoby

przedsiębiorczej

analizuje mocne i słabe strony

własnej

osobowości, odnosi je do cech

osoby

przedsiębiorczej

rozróżnia i charakteryzuje typy

osobowości

2. Role społeczne i rodzaje zachowań

definiuje pojęcie „rola społeczna”

definiuje pojęcie „rola

organizacyjna”

rozpoznaje

podstawowe

rodzaje zachowań, w tym

zachowania

asertywne, podaje przyczyny

i konsekwencje


zachowań

rozróżnia i charakteryzuje

role przypisane i osiągane

wyjaśnia, czym są napięcie ról

oraz konflikt ról i

podaje przykłady wystąpienia tych

sytuacji

omawia poszczególne

rodzaje

zachowań w kontekście

osoby

przedsiębiorczej


własne role społeczne

i typowe dla nich

zachowania

wykazuje potrzebę przyjmowania

postawy asertywnej w

określonych

sytuacjach


typowe role organizacyjne

wskazuje przykłady postawy

konformistycznej i

nonkonformistycznej

3. Komunikacja społeczna

wyjaśnia

znaczenie terminów:

„komunikacja

społeczna”, „komunikacja

interpersonalna”,

„komunikacja werbalna”,

„komunikacja

niewerbalna”

wyjaśnia, czym

jest komunikowanie

się, i omawia

przebieg tego procesu,

charakteryzując

poszczególne jego elementy

wyjaśnia

znaczenie komunikacji

niewerbalnej w życiu

codziennym

rozróżnia i


elementy mowy

ciała

wyjaśnia, czym

są bariery

komunikacyjne, i podaje ich

przykłady

wymienia i


skutecznej

komunikacji

definiuje pojęcie

„empatia”

stosuje różne formy komunikacji

werbalnej i niewerbalnej w

celu autoprezentacji

oraz prezentacji własnego

stanowiska

wymienia i

rozróżnia poziomy komunikowania

4. Podejmowanie decyzji wyjaśnia

znaczenie

terminów: „decyzja”,

„decydent”,

„problem decyzyjny”

rozróżnia

i charakteryzuje

fazy procesu decyzyjnego


bariery w

podejmowaniu decyzji

omawia wady

wymienia i

omawia zasady

podejmowania racjonalnych

decyzji

wyjaśnia, czym jest racjonalność

decyzji

charakteryzuje

rodzaje decyzji

wykazuje wpływ

luki informacyjnej

na jakość podjętej decyzji

charakteryzuje decyzje racjonalne

metodologicznie

oraz rzeczowo

172

oraz zalety decyzji

indywidualnych

i zbiorowych

5. Konflikty i ich rozwiązywanie. Negocjacje

wyjaśnia


„konflikt”,

„negocjacje”, „mediacje”,

„arbitraż”

wymienia cechy i umiejętności

przydatne w czasie negocjacji

wymienia

i charakteryzuje wybrane metody

rozwiązywania

konfliktów

wymienia zalety

mediacji i arbitrażu

wskazuje różnice

między poszczególnymi

rodzajami

negocjacji

rozróżnia i

charakteryzuje rodzaje konfliktów

ze względu na

podmiot i przedmiot

konfliktu

identyfikuje i analizuje konflikty

w zespole i proponuje metody

ich rozwiązania,

szczególnie w drodze negocjacji

podaje różnicę

między technikami manipulacyjnymi

a technikami

negocjacyjnymi

podaje przykłady

technik manipulacyjnych

stosowanych

podczas negocjacji

wymienia i

omawia zasady prowadzenia

skutecznych

negocjacji

IST

OT

A F

UN

KC

JO

NO

WA

NIA

GO

SP

OD

AR

KI R

YN

KO

WE

J

6. Gospodarka rynkowa. Podmioty gospodarki

definiuje pojęcia:

„gospodarka rynkowa”,

„mechanizm

rynkowy”, „popyt”, „podaż”,

„plan

Balcerowicza”

wymienia filary

gospodarki centralnie

sterowanej i

gospodarki rynkowej

podaje

najważniejsze różnice między

gospodarką

centralnie sterowaną a

gospodarką

rynkową

wymienia

główne podmioty gospodarki

rynkowej

omawia proces

transformacji polskiej

gospodarki

wyjaśnia, na czym polegał

plan Balcerowicza

przedstawia

argumenty świadczące

o nieefektywności

gospodarki centralnie

sterowanej

charakteryzuje

działania składające się na

proces

transformacji gospodarczej

w Polsce

7. Rynek w gospodarce wyjaśnia

znaczenie terminu „rynek”

wymienia funkcje rynku

klasyfikuje rynek

wg przedmiotu wymiany

podaje różnice

między rynkiem producenta

a rynkiem

konsumenta

wymienia i

charakteryzuje główne modele

struktur

rynkowych (monopol,

oligopol,

konkurencję monopolistyczną

, konkurencję

doskonałą)

określa rodzaje

rynków występujących

w najbliższym

otoczeniu

wykazuje potrzebę

wspierania konkurencji i walki

z monopolem

8. Popyt, podaż i cena wyjaśnia

znaczenie

terminów: „popyt”, „podaż”,

„cena”, „dobra

komplementarne”, „dobra

substytucyjne”,

„cena równowagi rynkowej”, „punkt

równowagi

rynkowej”

definiuje prawo

popytu

definiuje prawo

podaży

wymienia

i charakteryzuje

pozacenowe czynniki

kształtujące

popyt

wymienia

i charakteryzuje pozacenowe

czynniki

kształtujące podaż

wskazuje

zależność

między cenami dóbr

komplementarny

ch i dóbr substytucyjnych

a wielkością

popytu

analizuje na

przykładzie przebieg krzywej

podaży i krzywej

popytu

wyjaśnia zjawiska

nadwyżki rynkowej

i niedoboru rynkowego

wyznacza na prostych

przykładach punkt

równowagi rynkowej

wyjaśnia zjawisko

elastyczności

cenowej popytu

9. Gospodarstwa domowe

definiuje pojęcia: „gospodarstwo

domowe”, „budżet

domowy”,

„deficyt budżetowy”


główne źródła dochodów

gospodarstw

domowych


główne rodzaje wydatków

gospodarstw

domowych: konsumpcyjne

i inwestycyjne

(z podziałem na stałe i zmienne)

ocenia strukturę wydatków

własnej rodziny

tworzy budżet domowy swojej

rodziny, a następnie zarządza nim

proponuje działania mające

na celu zniwelowanie

deficytu w

budżecie domowym

10. Konsument, czyli „król rynku”

wyjaśnia znaczenie

terminów:

„konsument”, „gwarancja”,


podstawowe

prawa konsumenta

wyróżnia prawa przysługujące

konsumentom w

wypadku zakupów na

przedstawia zasady składania

reklamacji

w wypadku niezgodności

wymienia akty prawne dotyczące

ochrony praw

konsumenta

wyjaśnia, na czym

173

„reklamacja”, „zakupy na

odległość”,

„rękojmia”

wymienia instytucje

zajmujące się

ochroną praw konsumentów

oraz określa ich cele i zadania

podaje różnice

między reklamacją a

gwarancją

odległość

przedstawia

prawa

konsumenta z tytułu

niezgodności towaru z umową

towaru z umową

przedstawia drogę

egzekwowania

własnych praw przez konsumenta

polega zjawisko zmowy cenowej

11. Rola państwa w gospodarce

wyjaśnia

znaczenie

terminów: „interwencjonizm

państwowy”, „dobra publiczne”

wyjaśnia i

rozróżnia pojęcia: „polityka

makroekonomiczn

a” i „polityka mikroekonomiczn

a”

wymienia,

rozróżnia

i charakteryzuje funkcje

ekonomiczne państwa

wymienia i

charakteryzuje

narzędzia oddziaływania

państwa na gospodarkę

określa

przyczyny ingerencji

państwa

w gospodarkę

określa cele

polityki

gospodarczej, a w jej ramach –

polityki fiskalnej i polityki monetarnej

przedstawia

argumenty za

i przeciw ingerencji państwa

w gospodarkę

12. Wzrost i rozwój gospodarczy państwa

wyjaśnia znaczenie

terminów: „wzrost

gospodarczy”,

„rozwój gospodarczy”,

„siła nabywcza

waluty”, „cykl koniunkturalny”

rozróżnia i opisuje wybrane

wskaźniki wzrostu

gospodarczego

i rozwoju gospodarczego

wymienia fazy

cyklu koniunkturalnego

wyjaśnia przyczyny różnic

między nominalnym

a realnym PKB

charakteryzuje zjawiska recesji i

dobrej

koniunktury w gospodarce

omawia przebieg klasycznego

cyklu

koniunkturalnego

porównuje wartości wybranych

wskaźników wzrostu i rozwoju

gospodarczego dla

Polski z wartościami tych

wskaźników dla

innych państw

formułuje wnioski

o poziomie rozwoju

gospodarczego państwa

na podstawie

analizy odpowiednich

wskaźników

ekonomicznych

interpretuje

wysokość i przyrost PKB

klasyfikuje państwa na

podstawie wartości wskaźnika rozwoju

społecznego (HDI)

wyjaśnia, dlaczego wskaźnik PKB ma

ograniczone

znaczenie przy porównywaniu

jakości życia

obywateli różnych państw

określa, na podstawie analizy

wskaźników

aktywności gospodarczej, fazę

cyklu

koniunkturalnego, w której znajduje

się polska

gospodarka

13. Budżet państwa wyjaśnia

znaczenie

terminów: „budżet państwa”,

„podatek”, „dług

publiczny”

wymienia

główne źródła

dochodów państwa

wymienia główne wydatki

budżetu państwa

wymienia,

rozróżnia

i charakteryzuje funkcje budżetu

państwa

wymienia, rozróżnia

i charakteryzuje podstawowe

zasady

budżetowe

ocenia wpływ

deficytu

budżetowego i długu publicznego

na gospodarkę

formułuje wnioski

na podstawie

analizy danych statystycznych

dotyczących

wartości deficytu budżetowego

i długu

publicznego państwa w relacji

do PKB

PIE

NIĄ

DZ

I B

AN

KO

WO

ŚĆ

14. Pieniądz wyjaśnia


„pieniądz”, „siła

nabywcza”, „inflacja”, „stopa

inflacji”

omawia

ewaluację pieniądza

wymienia, rozróżnia

i charakteryzuje

formy pieniądza

wymienia

i charakteryzuje właściwości

pieniądza

identyfikuje rodzaje inflacji w

zależności od przyczyn jej

powstania oraz

stopy inflacji

wymienia i


pieniądza


właściwości pieniądza

omawia skutki inflacji

przedstawia sposoby

przeciwdziałania

inflacji

objaśnia obieg

pieniądza w gospodarce

omawia przyczyny

zmian wartości pieniądza (siły

nabywczej)

omawia poziom inflacji w Polsce

w latach 1989–2010 oraz podaje

jej przyczyny

i działania, w których wyniku

nastąpiło

osłabienie dynamiki

procesów

inflacyjnych

15. Banki wyjaśnia

znaczenie

wymienia

i charakteryzuje

wyjaśnia rolę

banku

wyjaśnia, na czym

polega polityka

podaje

podstawowe

174

terminów: „bank”, „system

bankowy”

wymienia elementy systemu

bankowego w Polsce

funkcje banku centralnego

rozróżnia rodzaje

banków ze względu

na dominującą działalność

wyjaśnia różnice

między bankami komercyjnymi

a bankami

spółdzielczymi

centralnego w gospodarce

wymienia i


narzędzia polityki

pieniężnej NBP

określa znaczenie Rady

Polityki

Pieniężnej w kształtowaniu

polityki

pieniężnej NBP

pieniężna banku centralnego

identyfikuje rodzaje

polityki pieniężnej prowadzonej przez

NBP

wykazuje zależność

między zmianą stóp

procentowych wprowadzoną przez

NBP

a oprocentowaniem kredytów

udzielanych przez

banki osobom fizycznym

i przedsiębiorcom

wyjaśnia rolę banków

w gospodarce

różnice między bankami

komercyjnymi

a SKOK-ami

16. Rachunki bankowe wymienia

podstawowe

rodzaje usług bankowych

rozróżnia rodzaje

kont osobistych

wyjaśnia znaczenie

terminów: „limit

debetowy”, „kapitalizacja

odsetek”, „karta

płatnicza”

wyjaśnia zasady

funkcjonowania

lokat bankowych,

wymienia

i charakteryzuje ich rodzaje

identyfikuje rodzaje kart

płatniczych

omawia zasady

rozsądnego

korzystania z karty kredytowej

wyjaśnia zasady

wyboru

najlepszej lokaty

bankowej

wyjaśnia różnice

między stałym a

zmiennym oprocentowaniem

lokat bankowych

oblicza należne odsetki od lokat

bankowych z uwzględnieniem

różnego

oprocentowania i kapitalizacji

porównuje oferty wybranych usług

bankowych

wykazuje

zależność między

częstotliwością kapitalizacji

odsetek a

wielkością należnych odsetek

od lokaty

bankowej

17. Kredyty wyjaśnia znaczenie

terminów:

„kredyt”, „kredyt konsumencki”,

„rzeczywista

roczna stopa oprocentowania”,

„pożyczka”,

„zastaw hipoteczny”,

„spread

walutowy”, „zdolność

kredytowa”

podaje różnice między kredytem

a pożyczką

identyfikuje rodzaje kredytów

wg różnych

kryteriów (okresu

kredytowania,

waluty kredytu, przeznaczenia

kredytu)

omawia podstawowe

prawa przysługujące

kredytobiorcy w

wypadku umowy kredytu

konsumenckiego

wymienia i omawia kryteria

wyboru

najlepszego kredytu

wymienia najważniejsze

kryteria oceny

zdolności kredytowej

stosowane przez

banki

oblicza należne odsetki

od zaciągniętego

kredytu

ocenia możliwość

spłaty zaciągniętego kredytu

przy określonym

dochodzie

wskazuje rolę Biura Informacji

Kredytowej (BIK)

w procesie przyznawania

kredytów

18. Pozabankowe formy inwestowania

wyjaśnia


„inwestowanie”,

„instrument finansowy”,

„papiery

wartościowe”, „obligacje”,

„bony skarbowe”,

„weksle”, „akcje”, „fundusz

inwestycyjny”

identyfikuje rodzaje inwestycji

wg różnych kryteriów

(przedmiotu

inwestycji, podmiotu

inwestowania)


inwestycje rzeczowe

i finansowe

wskazuje różnice

między poszczególnymi

rodzajami

papierów wartościowych

rozróżnia formy inwestowania

kapitału


kryteria wyboru

formy inwestycji

wymienia

rodzaje obligacji ze względu na

emitenta

wyjaśnia, czym są fundusze

inwestycyjne

wyjaśnia pojęcie

„emisja akcji” i zna zasady

emisji

określa rodzaje

akcji ze względu na sposób

przenoszenia

własności oraz wg uprawnień

właścicieli akcji


rodzaje funduszy inwestycyjnych,

uwzględniając

potencjalne zyski roczne oraz ryzyko

wystąpienia strat

oblicza przewidywany zysk

z przykładowej inwestycji

kapitałowej

w krótkim i długim okresie

dostrzega

zróżnicowanie stopnia ryzyka

w zależności od

wymienia typy

obligacji skarbowych

w Polsce

rozróżnia ceny akcji (nominalną,

emisyjną oraz rynkową)

wyjaśnia pojęcia: „jednostka

uczestnictwa”,

„certyfikat

inwestycyjny”

wyjaśnia rolę, jaką

w gospodarce odgrywają

fundusze

inwestycyjne

175

rodzaju inwestycji oraz okresu

inwestowania

19. Giełda definiuje pojęcie

„giełda” oraz

charakteryzuje jej rodzaje

wyjaśnia znaczenie

terminów:

„makler”, „indeks giełdowy”,

„ceduła

giełdowa”, „hossa”, „bessa”

wymienia

i charakteryzuje

instytucje rynku kapitałowego w

Polsce

wymienia i omawia rynki

giełdowe na GPW

wymienia

podstawowe indeksy na GPW

określa miejsce

GPW w systemie

rynku kapitałowego

wyjaśnia mechanizm

funkcjonowania

GPW

omawia systemy

notowań na

GPW

wyjaśnia

znaczenie podstawowych

wskaźników

giełdowych w podejmowaniu

decyzji

dotyczących inwestowania na

giełdzie

analizuje tabele

z informacjami

giełdowymi

omawia działania

podejmowane przed rozpoczęciem

inwestowania na

giełdzie

omawia rolę giełdy

w gospodarce

przedstawia rys

historyczny GPW

określa miejsce GPW na

europejskim rynku kapitałowym

PO

DA

TK

I I

UB

EZ

PIE

CZ

EN

IA

20. Podatki definiuje pojęcie

„podatek”

wyjaśnia


„zdolność

prawna”, „osobowość

prawna”,

„podatnik”, „obowiązek

podatkowy”,

„przedmiot opodatkowania”,

„stawka

podatkowa”, „podstawa

opodatkowania”

argumentuje

konieczność płacenia

podatków


funkcje podatków


podatków wg

różnych kryteriów

wymienia i

omawia rodzaje podatków

charakteryzuje podatki

progresywne,

proporcjonalne i regresywne

omawia klasyczne

zasady podatkowe A. Smitha

omawia rolę podatku VAT w

polskim systemie

podatkowym

ocenia system

podatkowy w Polsce

przedstawia

argumenty za i przeciw

wprowadzeniu

podatku liniowego

wyjaśnia znaczenie

terminu „Dzień Wolności

Podatkowej”

porównuje stopień obciążenia

podatkami obywatela w

różnych krajach

21. Roczne rozliczenie podatku dochodowego

wyjaśnia

znaczenie

terminów: „obowiązek

podatkowy”,

„dochód”, „przychód”,

„koszty uzyskania

przychodu”, „kwota wolna od

podatku”, „ulga

podatkowa”, „zaliczka

na podatek dochodowy”,

„płatnik podatku”

wymienia ulgi

podatkowe

obowiązujące w Polsce

wymienia rodzaje

formularzy

podatkowych

omawia sposoby

obliczania

podatku wg różnych stawek

podatkowych

omawia zasady wspólnego

opodatkowania

dobiera odpowiedni

formularz

podatkowy do źródeł

przychodu oraz

sposobu jego opodatkowania

analizuje strukturę

dochodów

podatników PIT w Polsce i jej

zmiany w

określonych latach

22. Jak wypełnić roczne zeznanie podatkowe?

wymienia sposoby złożenia

zeznania

podatkowego

wyjaśnia znaczenie

terminu

„Urzędowe Poświadczenie

Odbioru” (UPO)

omawia zasady wspólnego

opodatkowania

wypełnia roczne zeznanie

podatkowe na

podstawie przykładowych

danych

176

23. Ubezpieczenia wyjaśnia, czym jest ubezpieczenie

wyjaśnia znaczenie

terminów:

„ubezpieczyciel”, „ubezpieczający”,

„ubezpieczony”,

„system zabezpieczenia

społecznego”,

„ubezpieczenia publiczne”,

„ubezpieczenia

prywatne”, „polisa

ubezpieczeniowa”

, „karencja”

wymienia podstawowe

obowiązki

ubezpieczonego i ubezpieczyciela

wymienia filary systemu

emerytalnego w

Polsce


rodzaje

ubezpieczeń wg różnych

kryteriów (przedmiotu

ubezpieczenia,

stopnia swobody w zakresie

nawiązania

stosunku ubezpieczenia)

charakteryzuje

poszczególne filary systemu

emerytalnego

w Polsce

wskazuje związek pomiędzy swoją

przyszłą

aktywnością zawodową

a wysokością emerytury


w gospodarce odgrywają

fundusze

emerytalne

omawia rolę

Ubezpieczeniowego Funduszu

Gwarancyjnego w

polskim systemie ubezpieczeń

podaje różnice między

redystrybutywnym

a kapitałowym modelem

ubezpieczeń społecznych

PR

ZE

DS

IĘB

IOR

ST

WO

24. Cele i rodzaje działalności gospodarczej

wymienia

i charakteryzuje ekonomiczne cele

gospodarowania


społeczne cele gospodarowania

wymienia i

omawia czynniki produkcji


rodzaje

działalności gospodarczej

podaje przykłady

działań zgodnych z koncepcją

społecznej

odpowiedzialności biznesu

określa rodzaj

działalności gospodarczej wg

PKD 2007

25. Klasyfikacja przedsiębiorstw

wyjaśnia, kim jest przedsiębiorca

wyjaśnia znaczenie

terminów: „zdolność

prawna”,

„osobowość prawna”

omawia klasyfikację

wielkościową przedsiębiorstw


formy własności

przedsiębiorstw


formy organizacyjno-

-prawne

przedsiębiorstw

klasyfikuje rodzaje spółek

omawia znaczenie mikroprzedsiębiorst

w w polskim systemie

gospodarki

określa rolę przedsiębiorstw

z sektora MŚP w funkcjonowaniu

polskiej

gospodarki

wymienia

i charakteryzuje formy związków

spółek (korporacje,

monopole, holdingi,

koncerny)

26. Zakładanie firmy definiuje pojęcia „makrootoczenie

przedsiębiorstwa”, „mikrootoczenie

przedsiębiorstwa”


etapy zakładania własnej

działalności

gospodarczej

wskazuje

najczęstsze przyczyny

niepowodzeń

przedsiębiorstwa

wymienia i omawia czynniki

warunkujące sprawne

funkcjonowanie

przedsiębiorstwa

dostosowuje formę organizacyjno-

prawną do profilu działalności

przedsiębiorstwa

wypełnia zintegrowany

wniosek CEIDG-1

27. Biznesplan wyjaśnia, czym jest biznesplan

wymienia i omawia zasady

sporządzania biznesplanu

wyjaśnia pojęcia:

„analiza rynku”, „rynek

potencjalny”


elementy biznesplanu

uzasadnia przydatność

sporządzania biznesplanu

niezależnie od

etapów rozwoju przedsiębiorstwa


analiza

strategiczna SWOT

sporządza projekt własnego

przedsiębiorstwa oparty na

biznesplanie

28. Zarządzanie przedsiębiorstwem

definiuje terminy: „styl kierowania”,

„motywowanie”,

„efekt synergii”

wymienia i

wymienia i omawia zasady

organizacji pracy

w firmie

wymienia cechy


elementy procesu

zarządzania oraz jego przebieg

dowodzi skuteczności

łączenia różnych

sposobów motywowania

ocenia zastosowanie

różnych stylów

kierowania w zależności

177

omawia zasady pracy zespołowej

dobrego kierownika

(lidera zespołu)

wymienia różne style zarządzania

i wyjaśnia,

na czym one polegają

wymienia i omawia cechy

dobrego

wykonawcy

podwładnych

od rodzaju przedsiębiorstwa

i przedmiotu

działalności

29. Sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa

definiuje pojęcia:

„majątek trwały”,

„majątek obrotowy”,

„aktywa

przedsiębiorstwa”, „pasywa

przedsiębiorstwa”, „bilans”,

„amortyzacja”,

„rachunek zysków i strat”, „próg

rentowności”,

„koszt całkowity”, „całkowity koszt

jednostkowy”

wymienia

i charakteryzuje

podstawowe składniki bilansu

podaje przykłady

kosztów stałych

oraz zmiennych przedsiębiorstwa

analizuje

przykładowy wynik

finansowy przedsiębiorstwa

wyznacza na

prostych

przykładach próg rentowności

omawia procedurę likwidacji

działalności

gospodarczej

30. Księgowość przedsiębiorstwa

definiuje pojęcie „rachunkowość

firmy”

wymienia podstawowe

zasady księgowości

klasyfikuje i

opisuje dowody księgowe

wymienia i omawia funkcje

rachunkowości

wymienia podstawowe

dokumenty księgowe firmy


prowadzenia

rachunkowości w firmie

podaje różnice między

księgowością

pełną a księgowością

uproszczoną

wymienia i omawia wady oraz zalety

poszczególnych

form opodatkowania

przedsiębiorstwa

podatkiem dochodowym

uzupełnia fakturę VAT na podstawie

dostarczonych

danych

wyjaśnia znaczenie terminu

„kreatywna

księgowość” oraz omawia przyczyny

i konsekwencje

tego zjawiska

31. Marketing wyjaśnia, czym

jest marketing, oraz wymienia

jego cele

wymienia rodzaje mediów

reklamowych

wyjaśnia, czym

jest promocja, oraz

charakteryzuje

jej narzędzia

wyjaśnia, czym

jest reklama, oraz omawia cele

działań

reklamowych

wyjaśnia

znaczenie

terminu „marketing mix”

oraz

charakteryzuje jego elementy

wskazuje

pozytywne i negatywne

przykłady

wpływu reklamy na konsumentów

odczytuje

informacje zawarte w reklamach,

odróżniając je od

elementów perswazyjnych

omawia zjawisko

kreowania marki firmy,

uwzględniając

znaczenie barw firmowych

32. Etyka w pracy i w biznesie


„etyka zawodowa”

definiuje pojęcie

„mobbing”

wyjaśnia pojęcie

„korupcja”

rozróżnia zachowania

etyczne i nieetyczne

w wypadku

pracodawcy i pracownika

wymienia

działania etyczne i nieetyczne

w biznesie

wymienia

przejawy

mobbingu, jego skutki oraz

sposoby

przeciwdziałania mobbingowi

identyfikuje rodzaje korupcji

charakteryzuje reguły moralne i

normy prawne jako elementy

etycznego

postępowania

wymienia zasady

etycznego

pracownika – kodeks etyczny

wymienia przyczyny

i skutki oraz

sposoby przeciwdziałania

korupcji

wymienia, rozróżnia oraz


wartości etyczne w

biznesie

analizuje przebieg

kariery zawodowej

osoby, która – działając zgodnie z

zasadami etyki – odniosła w życiu

zawodowym sukces

dowodzi negatywnego

wpływu szarej

strefy na gospodarkę

analizuje przykładowy

kodeks etyki zawodowej danej

profesji

(np. nauczyciela)

PR

AC A

33. Rynek pracy definiuje pojęcia: „praca”,

„humanizacja

przedstawia pracę jako

wartość

omawia skutki nadmiernego

popytu na rynku

analizuje popyt na pracę i podaż pracy,

uwzględniając

oblicza na prostych przykładach

współczynnik

178

pracy”, „aktywność

zawodowa”,

„współczynnik aktywności

zawodowej”,

„bezrobocie”

wyjaśnia, czym

jest rynek pracy, i wymienia jego

uczestników

wymienia i omawia bodźce

skłaniające

człowieka do podejmowani

a pracy

wyjaśnia

motywy

aktywności zawodowej

człowieka

pracy

wymienia i

charakteryzuje

przyczyny oraz konsekwencje

zjawiska nierównowagi na

rynku pracy

czynniki wpływające na

wielkość popytu i

podaży pracy

aktywności zawodowej

34. Poszukiwanie pracy wyjaśnia, czym

jest aktywne poszukiwanie

pracy

wyjaśnia, jak

rozpoznać własne

predyspozycje i możliwości

zawodowe

wymienia i

omawia sposoby poszukiwania

pracy

wymienia zasady

pisania CV i listu

motywacyjnego

wymienia

najczęstsze błędy w CV i listach

motywacyjnych

wyjaśnia, na

czym polega rozpoznanie

rynku pracy (uwzględniające

zawody

deficytowe i nadwyżkowe

oraz najczęstsze

oczekiwania pracodawców)

wymienia

kompetencje miękkie, na które

najczęściej

zwracają uwagę pracodawcy


jednoczesnego

korzystania z kilku metod

szukania pracy

odróżnia wiarygodne

oferty pracy

wymienia i omawia

elementy dokumentów

aplikacyjnych (uwzględniając

Europass)

analizuje własne możliwości

znalezienia pracy

na rynku lokalnym, regionalnym,

krajowym

i europejskim

wyszukuje oferty

pracy, uwzględniając

własne możliwości

i predyspozycje

tworzy dokumenty

aplikacyjne dotyczące

konkretnej oferty

pracy

wypełnia

formularz Europass CV

w języku polskim

35. Rozmowa kwalifikacyjna

wymienia etapy

procesu rekrutacji pracowników


„rozmowa

kwalifikacyjna”

wyjaśnia

znaczenie rozmowy

kwalifikacyjnej

w procesie rekrutacji

wymienia zasady przygotowania

się do rozmowy

kwalifikacyjnej

wymienia zasady

dobrego zaprezentowania

się na rozmowie

kwalifikacyjnej

analizuje

najczęściej zadawane

pytania podczas

rozmowy kwalifikacyjnej

stosuje różne formy

komunikacji werbalnej

i niewerbalnej w

celu autoprezentacji oraz prezentacji

własnego

stanowiska

uczestniczy w

rozmowie kwalifikacyjnej

w warunkach

symulowanych

36. Zatrudnienie wyjaśnia znaczenie

terminów: „kodeks pracy”,

„stosunek pracy”,

„świadectwo pracy”, „płaca”

wymienia rodzaje umów o pracę

wymienia umowy cywilnoprawne

(umowę-

-zlecenie i umowę

o dzieło)

wymienia i

omawia funkcje płacy

wymienia instytucje w

Polsce stojące na

straży praw pracowniczych

wyjaśnia znaczenie

Kodeksu pracy jako

podstawowego

aktu prawnego regulującego

prawa i

obowiązki pracowników

oraz

pracodawców

wymienia formy

rozwiązania umowy o pracę

wymienia podstawowe

prawa i

obowiązki pracownika (w

tym pracownika

młodocianego) oraz pracodawcy

wymienia

i charakteryzuje rodzaje płacy

(minimalna,

wymienia i omawia

podstawowe zasady prawa

pracy

analizuje formy wynagrodzenia

wynikające z systemu płac, a

następnie

wskazuje wady i zalety każdej z

nich z punktu

widzenia pracownika oraz

pracodawcy

analizuje i interpretuje

szczegółowe zapisy prawa pracy

analizuje formy zatrudnienia na

podstawie umów

cywilnoprawnych, a następnie

wskazuje

podstawowe cechy odróżniające je od

umowy o pracę

analizuje poszczególne

rodzaje umów o pracę, a następnie

wskazuje ich wady

i zalety z punktu widzenia

pracownika oraz

pracodawcy

oblicza płacę netto

stosuje odpowiednie

przepisy Kodeksu pracy w zależności

od sytuacji

problemowej

179

netto, brutto)

wymienia

i charakteryzuje

rodzaje systemów płac

37. Bezrobocie wyjaśnia pojęcia: „bezrobocie”,

„stopa

bezrobocia”, „osoba

bezrobotna”,

„BAEL”

wymienia warunki, które

trzeba spełnić,

aby otrzymać status

bezrobotnego


bezrobocia


bezrobocia ze

względu na przyczynę i

formę

występowania

wymienia

negatywne

i pozytywne skutki

bezrobocia

wymienia i

omawia sposoby

walki z bezrobociem

(pasywne

i aktywne)

uzasadnia potrzebę aktywnej i

efektywnej walki z

bezrobociem

oblicza stopę

bezrobocia

analizuje dane statystyczne

dotyczące wielkości

i struktury

bezrobocia w Polsce

formułuje wnioski na temat bezrobocia

w województwie,

w którym mieszka

proponuje działania mające

na celu

ograniczenie bezrobocia

w miejscu

zamieszkania

38. Sytuacja na rynku pracy w UE

wymienia

swobody wspólnego rynku

i charakteryzuje swobodę

przepływu osób

analizuje stopę

bezrobocia wg BAEL w krajach

UE i wyciąga wnioski

podaje nazwy

krajów UE o najwyższym

poziomie

bezrobocia

wymienia

przyczyny

migracji

zarobkowych

Polaków

podaje nazwy państw będących

głównym celem emigracji

zarobkowej

Polaków

omawia

zróżnicowanie warunków pracy i

życia w UE (uwzględniając

stopę bezrobocia

i przeciętne roczne dochody)

omawia znaczenie

gwarancji jednakowych praw

w krajach UE

analizuje

możliwości zatrudnienia

w krajach UE

WS

PÓ

ŁP

RA

CA

MIĘ

DZ

YN

AR

OD

OW

A

39. Handel zagraniczny. Współpraca gospodarcza Polski z zagranicą

wyjaśnia znaczenie

terminów: „handel

zagraniczny”,

„eksport”, „import”, „bilans

handlu

zagranicznego”

wymienia bariery

ograniczające

handel zagraniczny

określa zakres współpracy

międzynarodowej

wymienia nazwy

państw o największym

udziale w handlu

zagranicznym (eksporcie i

imporcie)

omawia znaczenie handlu

zagranicznego w gospodarce

oraz wymienia

korzyści wynikające z

wymiany

handlowej

podaje przykłady

polskich „hitów

eksportowych”

wymienia głównych

partnerów handlowych Polski

oraz omawia

strukturę handlu zagranicznego i

jego znaczenie dla

naszego kraju

analizuje wpływ

kursu walut na

handel zagraniczny i gospodarkę

wyjaśnia zjawisko protekcjonizmu

państwowego

40. Procesy globalizacji wyjaśnia pojęcie „globalizacja”

wyjaśnia

znaczenie terminu „antyglobalista”


płaszczyzny

globalizacji

wymienia

główne centra

gospodarcze i finansowe świata

omawia rolę globalnych

korporacji w

rozwoju globalizacji

wymienia i

omawia korzyści i zagrożenia

wynikające z

globalizacji

wymienia i

charakteryzuje pozytywne i

negatywne skutki

globalizacji na poszczególny

ch jej

płaszczyznach

wyjaśnia pojęcia:

„bezpośrednia inwestycja

zagraniczna”,

„inwestycje green-field”

ocenia wpływ globalizacji na

gospodarkę Polski

podaje przykłady oddziaływania

globalizacji na

poziom życia i model konsumpcji

wyszukuje informacje

o aktualnych

tendencjach i zmianach w

gospodarce świata i

Polski

podaje różnicę między

antyglobalistami

a alterglobalistami

180

IV. Zasady oceniania

1.

a) Uczeń jest oceniany za realizację zadań edukacyjnych określonych i podanych przez nauczyciela na początku

roku szkolnego

b) Ocenie podlegają wiadomości, umiejętności oraz następujące postawy: aktywność, kreatywność, umiejętność

pracy w grupie

c) W pierwszym lub drugim semestrze uczeń wykonuje na ocenę indywidualnie lub w dwu-, trzyosobowej grupie

projekt biznesplanu własnego przedsięwzięcia, w formie wydruku

d) Informacje o terminie, formie i zakresie planowanych sprawdzianów podawane są z tygodniowym

wyprzedzeniem (z wyj. kartkówek z ostatnich lekcji)

e) Nauczyciel oddaje sprawdzone prace w terminie 2 tygodni.

f) Uczeń ma prawo poprawy oceny ze sprawdzianu po wcześniejszym zgłoszeniu tego zamiaru nauczycielowi i

po uzgodnieniu terminu, jednak nie dłuższego niż dwa tygodnie od oddania prac. Do oceny śródrocznej i

końcowej liczone są obie oceny.

g) Jeżeli uczeń z przyczyn losowych nie może napisać zapowiedzianego sprawdzianu, ma obowiązek uczynić to

na najbliższych zajęciach lub w terminie uzgodnionym z nauczycielem (do tygodnia od powrotu do szkoły).

h) W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności ucznia na zapowiedzianym sprawdzianie możliwe jest

przeprowadzenie go na pierwszej lekcji, na której jest obecny uczeń (formy i termin ustala nauczyciel)

i) Kartkówki oraz odpowiedzi ustne obejmują zakres materiału z trzech ostatnich lekcji.

j) Uczeń ma prawo być nieprzygotowanym do lekcji, kartkówek i odpowiedzi ustnych raz w semestrze, ale tylko

z przyczyn obiektywnych.

k) Ocena semestralna śródroczna wystawiana jest w oparciu o średnia ważoną ocen, przy czym waga ocen ze

sprawdzianu wynosi 2, z pozostałych form 1. Ocena końcowa wystawiana jest w oparciu o ocenę w I jak i II

semestrze. Sposób ustalania oceny zawarty jest w WSO.

l) W przypadku nieobecności na ponad 50% zajęć uczeń może nie być klasyfikowany.

Obszary podlegające ocenianiu:

Wiedza przyswojona

a) Umiejętności kluczowe

b) Ćwiczenia

c) Aktywność na lekcjach, praca w grupach

d) Prezentacja wyników pracy indywidualnej jak i grupy

e) Wkład pracy i zaangażowanie

f) Wykonanie i prezentacja projektu

g) Wykonanie innych prac zleconych takich jak: obowiązkowe i nieobowiązkowe prace domowe w formie

referatów, sprawozdań lub też innych form prezentacji

h) Udział w konkursach

Formy sprawdzania i oceny wiedzy oraz umiejętności:

Odpowiedzi ustne

m) Formy pisemne: kartkówki, sprawdziany pisemne (pytania otwarte), testy (pytania zamknięte i otwarte), prace

domowe, projekt (wydruk)

n) Ćwiczenia

181

Wymagania edukacyjne z wychowania fizycznego

Wymagania edukacyjne wynikające z podstawy programowej

Cele kształcenia — wymagania ogólne:

Przygotowanie do aktywności fizycznej przez całe życie oraz ochrona i doskonalenie zdrowia

własnego oraz innych, w szczególności:

1) uświadomienie potrzeby aktywności fizycznej przez całe życie;

2) stosowanie w życiu codziennym zasad prozdrowotnego stylu życia;

3) działanie jako krytyczny konsument (odbiorca) sportu;

4) umiejętności sprzyjające zapobieganiu chorobom i doskonaleniu zdrowia fizycznego,

psychicznego i społecznego.

Treści nauczania — wymagania szczegółowe

1. Diagnoza sprawności i aktywności fizycznej oraz rozwoju fizycznego.

Uczeń:

- rozumie potrzebę aktywności fizycznej

- wskazuje mocne i słabe strony swojej sprawności fizycznej;

- umie zastosować wybrany przez siebie test w celu oceny własnej sprawności fizycznej

- opracowuje i realizuje program aktywności fizycznej dostosowany do własnych

potrzeb;

- omawia zalecenia dotyczące aktywności fizycznej w zależności od płci, okresu życia

i rodzaju pracy zawodowej;

- wie jak wysiłek fizyczny wpływa na rozwój i funkcjonowanie organizmu.

- wymienia czynniki wpływające na podejmowanie aktywności fizycznej zależne od

rodziny, kolegów, mediów i społeczności lokalnej.

2. Trening zdrowotny.

Uczeń:

- dba o rozwój własnej sprawności fizycznej i ruchowej

- ocenia reakcje własnego organizmu na wysiłek fizyczny o różnej intensywności;

- wyjaśnia, na czym polega prozdrowotny styl życia;

- wyjaśnia związek między aktywnością fizyczną i żywieniem a zdrowiem i dobrym

samopoczuciem oraz omawia sposoby utrzymania odpowiedniej masy ciała we wszystkich

okresach życia;

- wykonuje proste ćwiczenia relaksacyjne;

- potrafi samodzielnie przygotować i przeprowadzić rozgrzewkę

- potrafi opracować i zademonstrować zestaw ćwiczeń ogólnorozwojowych oraz ćwiczeń na

siłowni.

- potrafi wykorzystać warunki naturalne do uprawiania sportu.

- wie jakie są zasady zdrowego stylu życia

3. Sporty całego życia i wypoczynek.

Uczeń:

- przejawia potrzebę uczestniczenia w różnych formach rekreacji ruchowej.

- ma opanowane podstawowe elementy wybranych dyscyplin sportowych w stopniu

umożliwiającym wykorzystanie ich w rekreacji

- uczeń stosuje poznane elementy techniki i taktyki w wybranych indywidualnych i zespołowych

formach aktywności fizycznej.

- zna różne formy indywidualnej i zespołowej aktywności ruchowej.

4. Bezpieczna aktywność fizyczna i higiena osobista.

Uczeń:

- prowadzi higieniczny i zdrowy tryb życia

- przejawia chęć do rozwijania własnej sprawności fizycznej

- potrafi wykonać elementy gimnastyki podstawowej

182

- wykonuje ćwiczenia kształtujące i kompensacyjne w celu przeciwdziałania

negatywnym dla zdrowia skutkom pracy, w tym pracy w pozycji siedzącej i przy komputerze;

- zna zasady bezpiecznego organizowania wszelkich zajęć ruchowych;

- zna pozycje wyjściowe do ćwiczeń;

- wie jak dobrać ćwiczenia kształtujące i doskonalące określone zdolności ruchowe;

- wyjaśnia, na czym polega umiejętność oceny stopnia ryzyka związanego z niektórymi

sportami lub wysiłkami fizycznymi.

5. Sport.

Uczeń:

- przestrzega zasady fair play;

- wykazuje się umiejętnością współpracy w zespole;

- potrafi poprawnie wykonać podstawowe elementy techniki i zastosować w działaniu zasady

taktyki w wybranych dyscyplinach sportowych;

- potrafi się podporządkować przepisom i regułom działania;

- wyjaśnia relacje między sportem profesjonalnym i sportem dla wszystkich

a zdrowiem;

- omawia etyczne i zdrowotne konsekwencje stosowania środków dopingujących;

- wymienia i interpretuje przykłady konstruktywnego i destrukcyjnego zachowania się

kibiców sportowych;

6. Edukacja zdrowotna

Uczeń:

- wyjaśnia, dlaczego zdrowie jest wartością dla człowieka i zasobem dla społeczeństwa

oraz na czym polega dbałość o zdrowie w okresie młodości i wczesnej dorosłości;

- wyjaśnia, co oznacza odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi;

- omawia konstruktywne, optymistyczne sposoby wyjaśniania trudnych zdarzeń

i przeformułowania myśli negatywnych na pozytywne;

- wyjaśnia na czym polega praca nad sobą dla zwiększenia wiary w siebie, poczucia

własnej wartości i umiejętności podejmowania decyzji;

- wyjaśnia, na czym polega konstruktywne przekazywanie i odbieranie pozytywnych

i negatywnych informacji zwrotnych oraz radzenie sobie z krytyką;

- omawia zasady racjonalnego gospodarowania czasem;

- wyjaśnia, na czym polega samobadanie i samokontrola zdrowia oraz dlaczego należy

poddawać się badaniom profilaktycznym w okresie całego życia;

- wyjaśnia, co to znaczy być aktywnym pacjentem i jakie są podstawowe prawa

pacjenta;

- omawia, na czym polega współuczestnictwo i współpraca ludzi, organizacji

i instytucji w działaniach na rzecz zdrowia;

- wyjaśnia, jaki jest związek między zdrowiem i środowiskiem oraz co sam może

zrobić, aby tworzyć środowisko sprzyjające zdrowiu.

Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych

i rocznych ocen z WF

183

ZASADY OCENIANIA

Podstawą oceny jest wysiłek włożony przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków

wynikających ze specyfiki zajęć, systematyczność udziału ucznia w zajęciach oraz aktywność

ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej.

Oceniane będą:

1. Systematyczność udziału w lekcjach.

2. Wysiłek włożony w wywiązywanie się z obowiązków.

3. Zaangażowanie w przebieg lekcji i przygotowanie się do zajęć.

4. Stosunek do partnera i przeciwnika.

5. Aktywność fizyczna.

6. Postęp w opanowaniu umiejętności i wiadomości przewidzianych dla poszczególnych klas

zgodnie z indywidualnymi możliwościami i predyspozycjami

7. Osiągnięte wyniki w sportach wymiernych, dokładność wykonania zadania oraz poziom zdobytej

wiedzy i umiejętność jej wykorzystania w praktycznym działaniu.

8. Udział w zawodach sportowych i zajęciach nadobowiązkowych.

9. Pozaszkolna aktywność sportowa.

ZASADY WYSTAWIANIA OCENY SEMESTRALNEJ

I ROCZNEJ

1. Wystawiana ocena jest ściśle związana z treściami nauczania i wynika z realizacji

planu pracy nauczyciela.

2. Nauczyciel wystawiając ocenę semestralną i końcową bierze pod uwagę wszystkie

obszary oceniania ze szczególnym uwzględnieniem systematycznego udziału w lekcjach

oraz wysiłku wkładanego przez ucznia w usprawnianie s ię i wywiązywanie s ię z

podejmowanych przez niego czynności i powierzanych przez nauczyciela zadań.

3. Wszystkie oceny są na bieżąco podawane do wiadomości uczniów i rodziców.

4. W uzasadnionych przypadkach uczeń może być zwolniony na czas określony z wychowania

fizycznego.

5. Decyzje o całkowitym lub częściowym zwolnieniu ucznia z zajęć WF podejmuje

dyrektor szkoły na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia w tych

zajęciach, wydanej przez lekarza.

6. W przypadku całkowitego zwolnienia ucznia z WF, w dokumentacji przebiegu nauczania, zamiast

oceny klasyfikacyjnej wpisuje się „zwolniony".

7. Uczeń, którego frekwencja na lekcji wychowania fizycznego jest mniejsza niż 50 % ( mowa

o aktywnym uczestnictwie w lekcji w danym semestrze ) jest niesklasyfikowany.

8. Uczeń może być sklasyfikowany w drugim semestrze i uzyskać ocenę końcową pomimo

częściowego zwolnienia lekarskiego obejmującego pierwszy semestr. Zobowiązany jest jednak (w

uzgodnieniu z nauczycielem ) do zaliczenia wybranych zadań kontrolno - oceniających z

pierwszego semestru. Jeżeli uczeń pos iada zwolnienie z drugiego semes t ru na

świadectwie wpisu je się „zwolniony".

9. W przypadku nieobecności ucznia podczas bieżącego oceniania, uczeń jest zobowiązany

przystąpić do Sprawdzianu ( test, zadania ...) najpóźniej na dwa tygodnie przed wystawieniem

oceny semestralnej lub rocznej, w terminie ustalonym przez nauczyciela i ucznia. Jeśli uczeń nie

przystąpi wystawiana jest ocena niedostateczna.

10. Uczeń ma obowiązek zaliczania poszczególnych elementów obejmujących program

nauczania. Nauczyciele różnicują wymagania wobec uczniów dobierają odpowiednie

metody pracy i stosują wymagania zgodne ze standardami uwzględniającymi ich

możliwości. W przypadku wystąpienia stałych lub czasowych dysfunkcji, nauczyciel jest

zobowiązany wskazać zamienną formę sprawdzianu lub inną formę zadań do realizacji.

184

Kryteria ocen:

OCENA CELUJĄCA - 6

- uczeń spełnia wszystkie wymagania na ocenę bardzo dobrą (5)

- aktywnie uczestniczy w życiu sportowym szkoły bądź też w innych formach działalności

związanych z kulturą fizyczną

- zajmuje punktowane miejsca w zawodach miejskich, powiatowych, wojewódzkich, ogólnopolskich;

posiada klasę sportową

- wykonuje elementy nauczane na ocenę bardzo dobrą i celującą OCENA BARDZO DOBRA - 5 - systematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach wychowania fizycznego oraz jest

zawsze przygotowany do lekcji (posiada wymagany strój sportowy)

- jest aktywny na lekcji i robi systematyczne postępy - uczeń całkowicie opanował materiał programowy, wykonuje elementy nauczane na ocenę dobrą i bardzo dobrą

- ćwiczenia wykonuje z właściwą techniką, pewnie, w odpowiednim tempie

i dokładnie, zna założenia taktyczne i przepisy dyscyplin sportowych zawartych

w programie

- posiada duże wiadomości w zakresie kultury fizycznej i umiejętnie wykorzystuje je w

praktycznym działaniu

- doskonali swoją sprawność motoryczną i wykazuje duże zaangażowanie

w osobistym usprawnianiu

- jego postawa koleżeńska i sportowa (pomoc słabszym i mniej sprawnym) jest godna naśladowania

- dokładnie wykonuje ćwiczenia i zalecenia przekazywane przez nauczyciela,

dba o bezpieczeństwo własne i kolegów

- bierze aktywny udział w zajęciach SKS i zawodach sportowych, nie jest to jednak działalność

systematyczna OCENA DOBRA - 4 - systematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach wychowania fizycznego oraz jest

zawsze przygotowany do lekcji (posiada wymagany strój sportowy)

- jest aktywny i nie potrzebuje większych bodźców do pracy nad osobistym usprawnieniem,

wykazuje stałe i dość dobre postępy na miarę swoich możliwości - jego postawa społeczna i

stosunek do kultury fizycznej nie budzi większych zastrzeżeń

- uczeń w zasadzie opanował materiał programowy

- dysponuje dobrą sprawnością motoryczną

- ćwiczenia wykonuje prawidłowo, lecz nie dość dokładnie z małymi błędami technicznymi

- posiadane wiadomości potrafi wykorzystać w praktyce przy pomocy nauczyciela

- wykazuje zdyscyplinowanie w czasie trwania zajęć z wychowania fizycznego oraz przed i po ich

zakończeniu

- nie bierze udziału w zajęciach pozalekcyjnych

OCENA DOSTATECZNA - 3

- niesystematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach z wychowania fizycznego

oraz nie zawsze jest przygotowany do lekcji

- jest mało aktywny na lekcji

- uczeń opanował materiał programowy na przeciętnym poziomie ze znacznymi lukami

- dysponuje przeciętną sprawnością motoryczną

- ćwiczenia wykonuje niepewnie, w nieodpowiednim tempie i z większymi błędami technicznymi

- wykazuje małe postępy w usprawnieniu motorycznym

- w jego wiadomościach z zakresu kultury fizycznej są znaczne luki, a tych, które ma nie potrafi

wykorzystać w praktyce

- przejawia pewne braki w zakresie wychowania społecznego, w postawie i stosunku do kultury

fizycznej

OCENA DOPUSZCZAJĄCA - 2 - często z własnej winy opuszcza obowiązkowe zajęcia z wychowania fizycznego oraz nie jest

2

3

185

przygotowany do lekcji

- nie jest aktywny i wykazuje bardzo małe postępy w usprawnieniu

- uczeń nie opanował materiału programowego w stopniu dostatecznym i ma poważne luki

- jest mało sprawny fizycznie

- ćwiczenia wykonuje niechętnie i z dużymi błędami technicznymi

- posiada małe wiadomości z zakresu kultury fizycznej, nie potrafi wykonywać prostych

zadań związanych z samooceną

- na zajęciach wychowania fizycznego przejawia poważne braki w zakresie wychowania

społecznego, ma niechętny stosunek do ćwiczeń

OCENA NIEDOSTATECZNA - 1 - ma lekceważący stosunek do przedmiotu, wykazuje brak aktywności na lekcji

- rażąco narusza zasady dyscypliny w czasie zajęć oraz przed i po ich zakończeniu, nie dba o

bezpieczeństwo własne i kolegów, nie wykonuje ćwiczeń i zaleceń przekazywanych przez

nauczyciela

- uczeń jest daleki od spełniania wymagań stawianych przez program - posiada bardzo niska sprawność motoryczną - wykonuje jedynie najprostsze ćwiczenia z błędami lub całkowicie odmawia ich

wykonania

- charakteryzuje się niewiedzą w zakresie kultury fizycznej

- na zajęciach wychowania fizycznego wykazuje duże i rażące braki w zakresie wychowania

społecznego

Formy i metody kontroli

• Obserwacja ucznia w trakcie zajęć — premiowanie aktywności.

• Zadania kontrolno — oceniające dla poszczególnych poziomów nauczania,

pozwalające określić stopień opanowania umiejętności ruchowych.

• Testy standardowe pozwalające ustalić poziom i rozwój sprawności fizycznej ( biorąc

pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia).

• W obszarze kontroli wiadomości - testy i wypowiedzi ustne oraz: sędziowanie,

prowadzenie rozgrzewki, referaty ( w zależności od potrzeb). • Samoocena.

Częstotliwość oceniania

• Minimalna ilość ocen w semestrze: 4

• Aktywność na każdej lekcji ( udział w zajęciach pozalekcyjnych na koniec semestru

lub roku ).

• Frekwencja sprawdzana na każdej lekcji ( ocena na koniec semestru lub

roku ).

• Postęp sprawności fizycznej (2 razy w roku ).

• Umiejętności, nie mniej niż jeden raz w miesiącu.

• Wiadomości na bieżąco.

Skala ocen

1. niedostateczny - 1

2. dopuszczający - 2

3. dostateczny - 3

4. dobry - 4

5. bardzo dobry - 5

6. celujący - 6

Sposób informowania o ocenach

w formie ustnej, bezpośrednio po realizacji zadań

186

w formie pisemnej (wpis do dziennika elektronicznego)

tryb informowania rodziców o ocenach cząstkowych, ocenie semestralnej oraz przewidywanej

ocenie końcowej zgodnie ze statutem szkoły.

OBOWIĄZUJĄCE USTALENIA

1.Uczeń i rodzice są zobowiązani do zgłaszania nauczycielowi wsze lkich przeciwwskazań do

wykonywania ćwiczeń ( Przebyte choroby, urazy).

2. W uzasadnionych przypadkach nauczyciel może zwolnić ucznia z czynnego uczestnictwa w lekcji,

natomiast uczeń zobowiązany jest zgłosić każdą niedyspozycję, która nastąpi przed, w trakcie lub po

zakończeniu lekcji.

3. Uczeń ma obowiązek posiadać na lekcji wychowania fizycznego strój sportowy, zmienne obuwie sportowe

(dostosowane do ćwiczeń na sali gimnastycznej), powinien mieć krótko obcięte paznokcie i związane długie

włosy. Zabronione jest posiadanie biżuterii oraz innych rzeczy zbędnych na lekcji wychowania fizycznego.

4. Uczeń wychodzący jako ostatni z szatni ma obowiązek ją zamknąć, a klucz zdeponować w gabinecie WF.

Przechowywanie rzeczy wartościowych uczniowie wspólnie uzgadniają z uczącym ich nauczycielem. Nauczyciele

nie ponoszą odpowiedzialności za rzeczy zaginione.

5. Uczeń może być 2 razy nieprzygotowany do lekcji bez konieczności przedstawienia usprawiedliwienia, w 'razie

trzeciego i następnych przypadków otrzymuje ocenę niedostateczną.

6. Uczniowie niećwiczący mają obowiązek przebywać na sali i pomagać w razie potrzeby nauczycielowi w

organizacji lekcji.

7. Uczeń jest zobowiązany do przestrzegania ustaleń zawartych w regulaminie sali gimnastycznej i obiektów

sportowych. Nieprzestrzeganie ustalonych reguł powoduje uzyskanie „-". Trzykrotne uzyskanie minusa skutkuje

wpisaniem oceny niedostatecznej.

8. Duża aktywność ucznia w czasie zajęć lekcyjnych lub poza nimi może zostać nagrodzona oceną bardzo

dobrą lub „+". Trzykrotne wpisanie plusa powoduje uzyskanie oceny bardzo dobrej.

9. Udział w zawodach sportowych, reprezentowanie szkoły , treningi w klubie, udokumentowane osiągnięcia

w dyscyplinach sportowo-rekreacyjnych, uczestnictwo w sportowych zajęciach pozalekcyjnych — daje

możliwość uzyskania dodatkowej (cząstkowej) oceny celującej.

10. Uczeń ma prawo poprawić ocenę cząstkową w formie i terminie uzgodnionym z nauczycielem.

11. Zwolnienie z całego roku szkolnego powinno być przedstawione do końca września, a z II semestru

do końca lutego. Zwolnienie z ćwiczeń na lekcji wychowania fizycznego nie zwalnia ucznia z obecności na tej

lekcji.

12. Uczeń, który ma dłuższe zwolnienie lekarskie może być zwolniony z lekcji, jeżeli jest to jego pierwsza lub

ostatnia lekcja, po uprzednim przeds tawieniu nauczycielowi i dyrekcji oświadczenia rodziców, że w tym

czasie biorą za niego odpowiedzialność.

13. W przypadku pojedynczego (uzasadnionego) zwolnienia z ćwiczeń na zajęciach od rodziców uczeń ma obowiązek

być przygotowany do lekcji (strój sportowy) oraz pomagać przy jej organizacji lub w porządkowaniu sprzętu

sportowego boisk lub pomieszczeń.

Wymagania edukacyjne z języka angielskiego

Zespół nauczycieli języka angielskiego.

IV etap edukacyjny na podbudowie III etapu edukacyjnego ( kontynuacja po gimnazjum)

I. Cele nauczania

Cele ogólne i edukacyjne

Celem nadrzędnym nauczania jest wszechstronny rozwój ucznia. Cele ogólne nauczania j. angielskiego zakładają wspomaganie rozwoju wszechstronnego i

harmonijnego uczniów.

Cele kształcenia – wymagania ogólne

ZAKRES PODSTAWOWY -

na podbudowie wymagań poziomu III.O dla III etapu

edukacyjnego

I. Znajomość środków językowych.

Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków

językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz

fonetycznych) umożliwiającym realizację pozostałych wymagań

ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach

szczegółowych.

II. Rozumienie wypowiedzi.

Uczeń rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne, artykułowane

wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste

wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach

szczegółowych.

III. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste, zrozumiałe

wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach

szczegółowych.

IV. Reagowanie na wypowiedzi.

ZAKRES ROZSZERZONY -

na podbudowie wymagań poziomu III. 1 dla III etapu

edukacyjnego

Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych

(leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych)

umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w

zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.

Uczeń rozumie wypowiedzi ustne i pisemne o różnorodnej formie i

długości, w różnych warunkach odbioru, w zakresie opisanym w

wymaganiach szczegółowych.

Uczeń tworzy płynne i zrozumiałe, dłuższe wypowiedzi ustne

oraz dłuższe wypowiedzi pisemne, bogate i spójne pod względem

treści, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

Uczeń reaguje płynnie, w formie ustnej i pisemnej, w

189

Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje

w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,

ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w wymaganiach

szczegółowych.

V. Przetwarzanie wypowiedzi.

Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie

opisanym w wymaganiach szczegółowych

różnorodnych, bardziej złożonych sytuacjach, w zakresie opisanym w

wymaganiach szczegółowych.

Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie

opisanym w wymaganiach szczegółowych.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

ZAKRES PODSTAWOWY -

Na podbudowie wymagań poziomu III.O dla III etapu edukacyjnego

ZAKRES ROZSZERZONY -

na podbudowie wymagań poziomu III. 1 dla III etapu edukacyjnego

1. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków

językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz

fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań

ogólnych

1. Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych

(leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz

fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych

wymagań ogólnych

w zakresie następujących tematów:

1) człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania, problemy etyczne);

2) dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania);

3) szkoła (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty);

4) praca (np. zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy);

5) życie rodzinne i towarzyskie (np. okresy życia, członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia,

konflikty i problemy);

6) żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowanie, lokale gastronomiczne, diety);

7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług, środki płatnicze, banki, ubezpieczenia);

8) podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, wypadki);

9) kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media);

190

10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);

11) zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, higieniczny tryb życia, niepełnosprawni, uzależnienia, ochrona zdrowia);

12) nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, awarie, technologie informacyjno-komunikacyjne);

13) świat przyrody (np. klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska, naturalnego, klęski żywiołowe, katastrofy, przestrzeń kosmiczna);

14) państwo i społeczeństwo (np. struktura państwa, urzędy, organizacje społeczne

i międzynarodowe, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, gospodarka);

15) elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym,

z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.

2. Uczeń rozumie ze słuchu proste, typowe wypowiedzi (np.

instrukcje, komunikaty, ogłoszenia, rozmowy) artykułowane

wyraźnie, w standardowej odmianie języka:

1) określa główną myśl tekstu;

2) określa główną myśl poszczególnych

części tekstu;

3) znajduje w tekście określone informacje;

4) określa intencje nadawcy/autora tekstu;

5) określa kontekst wypowiedzi (np. czas,

miejsce, sytuację, uczestników);

6) rozróżnia formalny i nieformalny styl

wypowiedzi.

2. Uczeń rozumie ze słuchu teksty o różnorodnej

formie i długości (np. rozmowy, dyskusje, wywiady,

wykłady, komunikaty, instrukcje, wiadomości, audycje radiowe i

telewizyjne) w różnych warunkach odbioru:

wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) oddziela fakty od opinii.

3. Uczeń rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. napisy

informacyjne, listy, broszury, ulotki reklamowe, jadłospisy,

ogłoszenia, rozkłady jazdy, instrukcje obsługi, proste artykuły

prasowe i teksty narracyjne):

1) określa główną myśl tekstu;

2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu;

3) znajduje w tekście określone informacje;

4) określa intencje nadawcy/autora tekstu;

5) określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę

tekstu);

6) rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami

tekstu;

7) rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.

3. Uczeń rozumie wypowiedzi pisemne o różnorodnej formie i

długości, (np. artykuły prasowe, recenzje, wywiady, teksty

literackie):


1) oddziela fakty od opinii.

191

4. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe, wypowiedzi ustne:

1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;

2) opowiada o wydarzeniach życia codziennego i komentuje je;

3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości;

5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;

6) przedstawia opinie innych osób;

7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów;

8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;

9) opisuje doświadczenia swoje i innych osób;

10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń

z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;

11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do

napojów, bankomatu);

12) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności

od sytuacji.

4. Uczeń tworzy płynne i zrozumiałe, dłuższe wypowiedzi ustne:


1) wyjaśnia sposób obsługi bardziej skomplikowanych urządzeń

oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w

instytucjach);

2) przedstawia w logicznym porządku argumenty

za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu.

5. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe wypowiedzi pisemne

(np. wiadomość, opis, notatka, ogłoszenie, zaproszenie,

ankieta, pocztówka, e-mail, list prywatny, prosty list

formalny):

1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;

2) opisuje wydarzenia życia codziennego i komentuje je;

3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości;

5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;

6) przedstawia opinie innych osób;

7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów;

8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje , i plany na przyszłość;

9) opisuje doświadczenia swoje i innych osób;

10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń

z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;

11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do

napojów, automatu telefonicznego);

12) stosuje zasady konstruowania tekstów o różnym charakterze;

13) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności

5. Uczeń tworzy dłuższe wypowiedzi pisemne (np. list formalny,

rozprawka, opis, opowiadanie, sprawozdanie, recenzja), bogate i

spójne pod względem treści:


1) wyjaśnia sposób obsługi bardziej skomplikowanych

urządzeń oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w

instytucjach);

2) przedstawia w logicznym porządku argumenty

za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu.

192

od sytuacji.

6. Uczeń reaguje ustnie w sposób zrozumiały, w typowych

sytuacjach:

1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne

osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o

dane rozmówcy i innych osób);

2) rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę;

3) stosuje formy grzecznościowe;

4) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;

5) prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia

codziennego (np. wymiana zakupionego towaru);

6) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

7) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

8) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o

opinie, preferencje i życzenia innych;

9) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

10) prosi o radę i udziela rady;

11) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę

wykonania prośby;

12) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;

13) prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie tego, co powiedział

rozmówca.

6. Uczeń reaguje ustnie w sposób płynny w różnorodnych,

bardziej złożonych sytuacjach:


1) prowadzi negocjacje w trudnych sytuacjach

życia codziennego (np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie

szkody);

2) aktywnie uczestniczy w rozmowie i dyskusji

(przedstawia opinie i argumenty, odpiera argumenty przeciwne);

3) komentuje, zgadza się lub kwestionuje zdanie

innych uczestników dyskusji;

4) spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji

zdarzeń przeszłych i przyszłych;

5) wysuwa i rozważa hipotezy.

7. Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail,

wiadomość, list prywatny i prosty list formalny) w typowych

sytuacjach:

7. Uczeń reaguje w formie dłuższego, złożonego tekstu pisanego

(np. list prywatny lub formalny, sprawozdanie) w sytuacjach

formalnych i nieformalnych:

193

1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne

osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane

rozmówcy i innych osób);

2) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;

3) prowadzi proste negocjacje (np. uzgadnianie formy spędzania

czasu);

4) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

5) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

6) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie,

preferencje i życzenia innych, zgadza się i sprzeciwia;

7) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

8) prosi o radę i udziela rady;

9) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania

prośby;

10) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny.

8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:

1) przekazuje w języku obcym informacje zawarte w materiałach

wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach),

audiowizualnych (np. filmach, reklamach) oraz tekstach

obcojęzycznych;

2) przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje

z tekstu w języku obcym;

3) przekazuje w języku obcym informacje sformułowane w języku

polskim.


1) prowadzi negocjacje w trudnych sytuacjach życia codziennego

(np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie szkody);

2) ustosunkowuje się do opinii innych osób;

3) przedstawia opinie i argumenty, odpiera argumenty przeciwne;

4) komentuje, akceptuje lub kwestionuje zdanie innych;

5) spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji zdarzeń przeszłych

i przyszłych;

6) wysuwa i rozważa hipotezy.

8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:


1) streszcza usłyszany lub przeczytany tekst;

2) rozwija notatkę, ogłoszenie, nagłówki

prasowe;

3) stosuje zmiany stylu lub formy tekstu

9. Uczeń dokonuje samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystuje techniki

samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie

notatek, zapamiętywanie nowych wyrazów, korzystanie z tekstów kultury w języku obcym).

10. Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.

11. Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji

obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

12. Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu,

rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) oraz strategie kompensacyjne (np.

parafraza, definicja) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu.

13. Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).

II. Sprawdzanie postępów uczniów; kryteria i zasady oceniania.

194

1. Sprawdzanie stopnia opanowania czterech sprawności językowych, gramatyki i leksyki przeprowadza się za pomocą

testów obiektywnych składających się z zadań zamkniętych typu: wielokrotny wybór, przyporządkowanie, prawda-fałsz

testów subiektywnych składających się z zadań otwartych

Nauczyciele stosują odpowiednie typy zadań / techniki do testowania poszczególnych sprawności w zależności od poziomu grupy uczniów.

2. Częstotliwość i formy sprawdzania postępów uczniów ustala nauczyciel uczący daną grupę uczniów zgodnie z obowiązującym SSO.

3. Kryteria oceny sprawności mówienia i pisania odpowiednio do przyjętego programu nauczania i celów edukacyjnych podanych powyżej.

Program IV.1.P. - zakres podstawowy

KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI MÓWIENIA

5

Uczeń:

Potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia codziennego;

Potrafi sformułować krótką wypowiedź dotyczącą życia codziennego, która jest w całości

spójna i logiczna;

Potrafi wziąć udział w rozmowie;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają sporadyczne błędy

gramatyczne i leksykalne, które jednak nie zakłócają komunikacji;

Posługuje się szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na poziomie

średnio zaawansowanym .

Wymowa i intonacja nie sprawiają żadnych trudności w zrozumieniu.

4

Uczeń:

Przeważnie potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia

codziennego;

Potrafi sformułować krótką wypowiedź dotyczącą życia codziennego, która jest spójna i

logiczna;

Zazwyczaj potrafi wziąć udział w dyskusji;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają nieliczne błędy


Posługuje się dość szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na

poziomie średnio zaawansowanym.

Wymowa i intonacja sprawiają drobne trudności w zrozumieniu.

195

3

Uczeń:

Czasem potrafi z powodzeniem zachować się w podstawowych sytuacjach życia

codziennego;

Próbuje sformułować krótką wypowiedź , ale bywa ona niespójną lub nie logiczna;

Próbuje czasem wziąć udział w rozmowie;

Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają liczne błędy gramatyczne i

leksykalne, które częściowo zakłócają komunikację;

Posługuje się dość wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na poziomie

średnio zaawansowanym.

Wymowa i intonacja czasami sprawiają trudności w zrozumieniu.

2

Uczeń:

Z trudem potrafi zachować się w podstawowych sytuacjach życia codziennego;

Próbuje sformułować krótką wypowiedź , ale przeważnie jest ona niespójna i nie-

logiczna;

Rzadko próbuje wziąć udział w rozmowie;

Próbuje wypowiadać się, ale popełnia bardzo liczne błędy gramatyczne i leksykalne,

które znacznie zakłócają komunikację;

Posługuje się bardzo wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na

poziomie średnio zaawansowanym.

Wymowa i intonacja ucznia często sprawiają trudności w zrozumieniu.

1

Uczeń jest niezrozumiały albo odpowiada całkowicie nie na temat.

KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI PISANIA

5

Uczeń:

Potrafi napisać spójny, w pełni zrozumiały, zgodny z tematem tekst użytkowy z

całkowitym zachowanie wymogów danej formy;

Stosuje szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio

zaawansowanym;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się sporadyczne

błędy gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które jednak nie zakłócają

komunikacji;

Potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;

196

Zachowuje właściwą formę graficzną;

Pisze teksty mieszczące się w granicach określonych w poleceniu.

4

Uczeń:

Potrafi napisać spójny, zrozumiały, zgodny z tematem tekst użytkowy z zachowaniem

wymogów danej formy;

Stosuje dość szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio

zaawansowanym;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się nieliczne błędy

gramatyczno-leksykalne i dość liczne błędy interpunkcyjne i ortograficzne;

Przeważnie potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;

Przeważnie zachowuje właściwą formę graficzną;

Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu do +/- 10%.

3

Uczeń:

Potrafi napisać w większości zrozumiały tekst użytkowy, lecz czasem brak w nim

logicznej ciągłości i nie zachowuje on założonej formy; może nieznacznie odbiegać od

tematu;

Stosuje dość wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio

zaawansowanym;

Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się liczne błędy gramatyczno-

leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które częściowo zakłócają komunikację;

Czasem potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;

Czasem nie zachowuje właściwej formy graficznej;


2

Uczeń:

Potrafi napisać tekst użytkowy, lecz najczęściej brak w nim logicznej spójności i nie

zachowuje on założonej formy, znacznie odbiegać od tematu i jest trudny do zrozumienia;

Stosuje bardzo wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio

zaawansowanym;

Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się bardzo liczne błędy , które

znacznie zakłócają komunikację;

Rzadko udaje mu się dostosować styl i rejestr do założonej formy;

Rzadko udaje mu się zachować właściwą formę graficzną;

Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu o ponad +/- 20%.

197

1

Tekst jest nie na temat albo błędy uniemożliwiają komunikację.

Program IV.1.R – zakres rozszerzony

KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI MÓWIENIA

5

Uczeń:

Potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia codziennego;

Potrafi sformułować dłuższą wypowiedź w całości spójną i logiczną;

Potrafi wziąć udział w dyskusji;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają sporadyczne błędy


Posługuje się szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.

Wymowa i intonacja nie sprawiają żadnych trudności w zrozumieniu.

4

Uczeń:

Przeważnie potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia

codziennego;

Potrafi sformułować dłuższą wypowiedź spójną i logiczną;

Potrafi wziąć udział w dyskusji;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają nieliczne błędy


Posługuje się dość szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.

Wymowa i intonacja sprawiają drobne trudności w zrozumieniu.

3

Uczeń:

Czasem potrafi z powodzeniem zachować się w podstawowych sytuacjach życia

codziennego;

Próbuje sformułować dłuższą wypowiedź , ale bywa ona niespójną lub nie logiczna;

Próbuje czasem wziąć udział w dyskusji;

Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają liczne błędy gramatyczne i

leksykalne, które częściowo zakłócają komunikację;

Posługuje się dość wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.

Wymowa i intonacja czasami sprawiają trudności w zrozumieniu.

198

2

Uczeń:

Z trudem potrafi zachować się w podstawowych sytuacjach życia codziennego;

Próbuje sformułować dłuższą wypowiedź , ale przeważnie jest ona niespójna i nie-

logiczna;

Rzadko próbuje wziąć udział w dyskusji;

Próbuje wypowiadać się, ale popełnia liczne błędy gramatyczne i leksykalne, które

znacznie zakłócają komunikację;

Posługuje się bardzo wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.

Wymowa i intonacja ucznia często sprawiają trudności w zrozumieniu.

1

Uczeń jest niezrozumiały albo odpowiada całkowicie nie na temat.

KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI PISANIA

5

Uczeń:

Potrafi napisać spójny, w pełni zrozumiały, zgodny z tematem tekst w odpowiednio

dobranej formie;

Stosuje szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się sporadyczne

błędy gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które jednak nie zakłócają

komunikacji;

Potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;

Zachowuje właściwą formę graficzną;

Pisze teksty mieszczące się w granicach określonych w poleceniu.

199

4

Uczeń:

Potrafi napisać spójny, zrozumiały, zgodny z tematem tekst w odpowiednio dobranej

formie;

Stosuje dość szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;

Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się nieliczne błędy

gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które nie zakłócają komunikacji;

Przeważnie potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;

Przeważnie zachowuje właściwą formę graficzną;


3

Uczeń:

Potrafi napisać w większości zrozumiały tekst, lecz czasem brak w nim logicznej

ciągłości i nie zachowuje on założonej formy; może nieznacznie odbiegać od tematu;

Stosuje dość wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;

Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się liczne błędy gramatyczno-

leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które częściowo zakłócają komunikację;

Czasem potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;

Czasem nie zachowuje właściwej formy graficznej;


2

Uczeń:

Potrafi napisać w większości tekst, lecz najczęściej brak w nim logicznej ciągłości i nie

zachowuje on założonej formy; znacznie odbiegać od tematu i jest trudny do zrozumienia;

Stosuje bardzo wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;

Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się bardzo liczne błędy

gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które znacznie zakłócają

komunikację;

Rzadko udaje mu się dostosować styl i rejestr do założonej formy;

Rzadko udaje mu się zachować właściwą formę graficzną;

Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu o ponad +/- 20%.

1

Tekst jest nie na temat albo błędy uniemożliwiają komunikację.

200

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, którego wypowiedź ustna czy pisemna wyróżnia się pod względem treści, formy, bogactwa

językowego (leksyki i struktur gramatycznych) oraz poprawności językowej.

ZASADY OCENIANIA

Dla pozostałych form sprawdzania wiedzy przyjmuje się następującą skalę procentową ocen:

0-44% niedostateczny

45-59% dopuszczający

60-74% dostateczny

75-89% dobry

90-98% bardzo dobry

99- 100% celujący

Ocenie podlegają formy

Waga oceny

Sprawdzian umiejętności (mix zadań

różnych, w tym zadania otwarte)

2

Testy(zadania zamknięte)

2

Kartkówki zapowiedziane

2

Kartkówki niezapowiedziane

( z 2 ostatnich jednostek lekcyjnych)

1

Odpowiedź ustna

1

Prezentacja tematu- dłuższa wypowiedź

2

Praca pisemna w klasie-długa forma

2

201

Praca pisemna w klasie- krótka forma 1

Praca w parach i grupach typu rozmowy

sterowane

1

Zadania domowe

1

Aktywność –podsumowana na koniec

semestru/ roku szkolnego

1

Średnia ważona jest kryterium wyjściowym do wystawienia oceny na semestr/ koniec roku szkolnego, przy czym ocena na I

semestr jest brana pod uwagę przy wystawianiu oceny końcowej.

1. Uczeń ma prawo poprawić oceny niekorzystne, przy czym jeśli uczeń uzyska ocenę niedostateczną z poprawy, to jest ona również wpisywana. Ocena powinna

być poprawiana tylko jeden raz w terminie wyznaczonym przez nauczyciela.

2. Brak zaliczenia jakiejś formy sprawdzenia wiadomości jest równoznaczny z uzyskaniem oceny niedostatecznej, ponieważ uczeń jest zobowiązany do

zaliczenia wszystkich form, które zostały przeprowadzone w danej grupie uczniów.

3. Nieobecność nieusprawiedliwiona na sprawdzianie może skutkować oceną niedostateczną z tego sprawdzianu bez możliwości jej poprawy.

4. Uczeń, który korzysta w czasie sprawdzianu z niedozwolonych pomocy otrzymuje z tego sprawdzianu ocenę niedostateczną bez możliwości jej

poprawy.

5. Przy ocenianiu uczniów ze stwierdzoną dysleksją nauczyciel ma obowiązek wziąć pod uwagę zalecenia ujęte w opinii z poradni pedagogiczno-psychologicznej.

6. Za osiągnięcia w ogólnopolskich konkursach języka angielskiego uczeń otrzymuje oceny cząstkowe „bardzo dobry” lub „celujący” .

IV. Sposoby informowania rodziców/ opiekunów prawnych o postępach uczniów

Nauczyciel zapisuje oceny w dzienniku internetowym, gdzie również może przekazać uwagi nt. postępów ucznia.

Nauczyciel informuje rodziców o trudnościach w nauce i przekazuje wskazówki mogące pomóc uczniowi w trakcie spotkań z rodzicami

lub indywidualnych konsultacji.

Nauczyciel informuje wychowawcę na bieżąco o aktualnych osiągnięciach uczniów i ich frekwencji na zajęciach oraz zachowaniu na lekcjach

j. angielskiego, a wychowawca jest zobowiązany przekazać te informacje rodzicom/ opiekunom prawnym ucznia.

V. Ustalenia końcowe

Uczeń jest zobowiązany do systematycznego i aktywnego udziału w lekcjach j. angielskiego, do prowadzenia zeszytu do j. angielskiego, posiadania

wymaganych podręczników w czasie lekcji.

Uczeń jest zobowiązany do przestrzegania obowiązków ucznia zapisanych w Statucie I LO.

Uczeń nieobecny na sprawdzianie (inna praca pisemna) pisze sprawdzian w wyznaczonym przez nauczyciela terminie.

Nauczyciel prowadzący ma prawo zawrzeć z grupą swoich uczniów kontrakt określający jeszcze inne punkty, które nie zostały ujęte powyżej.

202

Wymagania edukacyjne z języka obcego II (FRANCUSKI, HISZPAŃSKI, ROSYJSKI, WŁOSKI)

POZIOM IV.0 - DLA POCZĄTKUJĄCYCH I. Zasady ogólne.

1. Wymagania edukacyjne są zgodne ze Statutem Szkoły.

2. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne ucznia, tj. stan wiedzy i umiejętności uczniów oraz i jego postępy.

3. O zakresie wymagań edukacyjnych, kryteriach i sposobach oceniania oraz trybie poprawiania oceny nauczyciel informuje uczniów na lekcji organizacyjnej.

4. Wymagania edukacyjne są dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. na

podstawie orzeczeń, opinii ppp oraz w wyniku rozpoznania indywidualnych potrzeb przez pracowników placówki).

5. Ocenę śródroczną i roczną wyraża się w sześciostopniowej skali - od 1 do 6.

6. Główną funkcją oceniania bieżącego jest monitorowanie pracy ucznia i przekazywanie mu informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych poprzez wskazanie,

co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć.

7. Ocenianie bieżące ma za zadanie umożliwić:

a) informowanie ucznia, rodzica i nauczyciela o poziomie osiągnięć edukacyjnych oraz postępach ucznia, b) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; c) wskazywanie uczniowi mocnych (uzdolnień) i słabych stron, a przede wszystkim sposobów pracy nad nimi, d) planowanie rozwoju ucznia, rozwijania jego uzdolnień, pokonywania ewentualnych trudności, e) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce.

8. Jeśli wynik klasyfikacji śródrocznej ucznia wskazuje na to, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi bądź utrudni mu kontynuowanie nauki w

klasie programowo wyższej, szkoła umożliwia uczniowi uzupełnienie braków w następujący sposób:

a) szczegółowe przedstawienie przez nauczyciela przedmiotu braków, pisemne wskazanie treści, które są niezbędne do opanowania przez ucznia, b) oferta dodatkowych kart pracy, zadań i ćwiczeń pozwalających na przezwyciężenie trudności, c) konsultacje indywidualne z nauczycielem przedmiotu.

9. Wszystkie oceny są dla ucznia i jego rodziców jawne, dostępne w dzienniku elektronicznym po zalogowaniu się. Sprawdzone i ocenione prace pisemne są

udostępniane na zasadach określonych w Statucie Szkoły.

10. Oceny podlegają uzasadnieniu przez nauczyciela (w sposób określony w Statucie szkoły).

II. Cele kształcenia – wymagania ogólne.

1. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz

fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.

203

2. Rozumienie wypowiedzi. Uczeń rozumie bardzo proste, krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie i powoli, w standardowej odmianie języka, a także

proste i krótkie wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

3. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach

szczegółowych.

4. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach, reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji

komunikacyjnej ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

5. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III. Wymagania na poszczególne oceny

Kryteria oceniania ogólne POZIOM PODSTAWOWY

OCENA NIEDOSTATECZNA

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

Znajomość środków językowych

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

- zna niewiele podstawowych słów i wyrażeń - popełnia liczne błędy w ich zapisie i wymowie - zna część wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia liczne błędy leksykalno-gramatyczne we wszystkich typach zadań

- zna część wprowadzonych słów i wyrażeń - popełnia sporo błędów w ich zapisie i wymowie - zna większość wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia sporo błędów leksykalno-gramatycznych w trudniejszych zadaniach

- zna większość wprowadzonych słów i wyrażeń - zwykle poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia nieliczne błędy leksykalno-gramatyczne

- zna wszystkie wprowadzone słowa i wyrażenia - poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia sporadyczne błędy leksykalno-gramatyczne, które zwykle potrafi samodzielnie poprawić

Uczeń spełnia

kryteria na ocenę

bardzo dobrą oraz

wykazuje się wiedzą

wykraczającą poza

te kryteria.

Rozumienie wypowiedzi

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę

- rozumie polecenia nauczyciela, ale w

- rozumie polecenia nauczyciela

- rozumie polecenia nauczyciela

- rozumie polecenia

Uczeń spełnia

kryteria na ocenę

204

dopuszczającą. niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na słuchanie - rozumie ogólny sens przeczytanych tekstów, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na czytanie

- częściowo poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

- poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie - zwykle potrafi uzasadnić swoje odpowiedzi

bardzo dobrą oraz

wykazuje się

umiejętnościami

wykraczającymi

poza te kryteria.

Tworzenie wypowiedzi


- przekazuje niewielką część istotnych informacji - wypowiedzi nie są płynne i są bardzo krótkie - wypowiedzi są w dużym stopniu nielogiczne i niespójne - stosuje wąski zakres słownictwa i struktur - liczne błędy czasami zakłócają komunikację

- przekazuje część istotnych informacji - wypowiedzi nie są zbyt płynne i są dość krótkie - wypowiedzi są częściowo nielogiczne i niespójne - stosuje słownictwo i struktury odpowiednie do formy wypowiedzi - popełnia sporo błędów, które nie zakłócają komunikacji

- przekazuje wszystkie istotne informacje - wypowiedzi są zwykle płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i zwykle spójne - stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia nieliczne błędy

- przekazuje wszystkie informacje - wypowiedzi są płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i spójne -stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia sporadyczne błędy

Uczeń spełnia

kryteria na ocenę

bardzo dobrą oraz

wykazuje się

umiejętnościami

wykraczającymi

poza te kryteria.

Reagowanie na wypowiedzi


- czasami reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - zadaje najprostsze pytania, które wprowadzono w podręczniku i czasami odpowiada na nie

- zwykle reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - odpowiada na większość pytań oraz zadaje niektóre z nich

- zwykle poprawnie reaguje na wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - zadaje pytania i odpowiada na nie

- poprawnie reaguje na pytania i wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - samodzielnie zadaje pytania i wyczerpująco odpowiada na nie

Uczeń spełnia

kryteria na ocenę

bardzo dobrą oraz

wykazuje się

umiejętnościami

wykraczającymi

poza te kryteria.

205

Przetwarzanie wypowiedzi


- zapisuje niewielką część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie większość informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie informacje z tekstu słuchanego lub czytanego

Uczeń spełnia

kryteria na ocenę

bardzo dobrą oraz

wykazuje się

umiejętnościami

wykraczającymi

poza te kryteria.

Inne kryteria - zwykle nie okazuje zainteresowania przedmiotem - zwykle nie jest aktywny na lekcji - zwykle nie jest przygotowany do zajęć - zwykle nie odrabia pracy domowej

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - rzadko jest aktywny na lekcji - często nie jest przygotowany do zajęć - często nie odrabia pracy domowej

- czasami okazuje zainteresowanie przedmiotem - czasami jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - zwykle odrabia pracę domową

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

- okazuje duże zainteresowanie przedmiotem - jest bardzo aktywny na lekcji - jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria, tj.: - wykonuje zadania dodatkowe - samodzielnie doskonali swoje umiejętności językowe - samodzielnie szuka innych informacji - pomaga innym

IV. Treści nauczania i wymagania szczegółowe

Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:

1. Człowiek 1. dane personalne 2. wygląd zewnętrzny 3. cechy charakteru 4. uczucia i emocje

1. przedstawić siebie i inną osobę 2. opisać wygląd zewnętrzny oraz ubiór swój i innych osób 3. opisać charakter swój i innych osób 4. wyrazić podstawowe uczucia i emocje 5. opisać zainteresowania swoje i innych

206

5. zainteresowania 6. problemy etyczne

6. wypowiedzieć się na temat współczesnych problemów etycznych np. dyskryminacja, eksperymenty genetyczne

2. Dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania, kupno i sprzedaż mieszkania

1.podać adres, opisać zewnętrznie dom, 2.wymienić poszczególne pomieszczenia domu/mieszkania wraz z meblami i wyposażeniem, 3.zrozumieć i sformułować ogłoszenie, 4.wynająć mieszkanie w agencji nieruchomości oraz bezpośrednio w rozmowie z właścicielem

3. Szkoła 1. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, system oświaty 2. kształcenie pozaszkolne

1. wymienić poziomy i typy szkół, przedmioty nauczane w szkole i oceny oraz scharakteryzować życie szkoły (życie klasy, uroczystości szkolne, kalendarz szkolny) 2. opowiedzieć o alternatywnych sposobach zdobywania wiedzy

4. Praca 1. zawody i związane z nimi czynności 2. warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy

1. wymienić podstawowe zawody i opisać je 2. odpowiedzieć na ogłoszenie o pracę, napisać CV i list motywacyjny, prowadzić rozmowę o pracę, opisać kompetencje i obowiązki pracownika

5. Życie rodzinne i towarzyskie 1. okresy życia 2. członkowie rodziny 3. koledzy, przyjaciele 4. czynności życia codziennego 5. formy spędzania czasu wolnego 6. święta i uroczystości 7. styl życia, konflikty i problemy

1. opisać charakterystyczne etapy życia człowieka 2. wymienić i opisać członków rodziny 3. opowiedzieć o przyjaciołach 4. opisać typowy dzień 5. scharakteryzować typowe sposoby spędzania czasu wolnego 6. wymienić i opisać wybrane święta francuskie 7. scharakteryzować zasady życia społecznego (w szkole, w domu, w bloku…) 8.opisać typowe problemy (w relacji z nauczycielami, rodzicami…)

6. Żywienie 1. artykuły spożywcze 2. posiłki i ich przygotowanie 3. diety 4. lokale gastronomiczne

1. wymienić podstawowe produkty spożywcze 2. wymienić i opisać wybrane dania kuchni francuskiej i posiłki oraz podać przepis kulinarny 3. wybrać lokal, zarezerwować stolik, zamówić posiłek w barze, kawiarni, restauracji

7. Zakupy i usługi 1. rodzaje sklepów, towary 2. sprzedawanie i kupowanie 3. reklama

1. wymienić nazwy sklepów i kupowanych w nich towarów 2. kupić i sprzedać wybrane towary 3. opisać i zinterpretować reklamę 4. skorzystać z wybranych usług, w tym usług internetowych

207

4. korzystanie z usług 5. środki płatnicze 6. banki 7. ubezpieczenia

5. opisać sposoby płacenia za zakupy i usługi

8. Podróżowanie i turystyka 1. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie 2. wypadki

1. wymienić środki transportu, uzyskać informacje na temat komunikacji publicznej, dokonać rezerwacji, kupić bilet 2. wymienić miejsca noclegowe, zarezerwować pokój 3. zaplanować i opisać wycieczkę oraz wakacje

9. Kultura 1. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze 2. media

1. wymienić dziedziny kultury, wybranych twórców, ich dzieła, opowiedzieć o swoim uczestnictwie w kulturze 2. wymienić wybrane media i opisać je

11. Zdrowie 1. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie 2. higieniczny tryb życia 3. uzależnienia 4. ochrona zdrowia 5. niepełnosprawni

1. wymienić wybrane dyscypliny sportu i używany w nich sprzęt sportowy 2. opisać wydarzenie sportowe 3. opowiedzieć o wybranych dyscyplinach sportu wyczynowego

12. Nauka i technika 1. odkrycia naukowe, wynalazki 2. obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych 3. technologie informacyjno-komunikacyjne 4. awarie

1. opisać wybrane dokonania naukowe 2. opisać jak działa prosty sprzęt np. telefon komórkowy 3. wymienić nowe technologie informacyjne i opisać je np. Internet

13. Świat przyrody 1. klimat 2. rośliny i zwierzęta 3. krajobraz 4. zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe 5. katastrofy 6. przestrzeń kosmiczna

1. opisać pogodę 2. wymienić nazwy wybranych zwierząt i roślin 3. opisać krajobraz (morze, góry, wieś) 4. wypowiedzieć się na temat zagrożeń środowiska, zanieczyszczenia i ekologii 5. wymienić i opisać wybrane katastrofy naturalne 6. wypowiedzieć się na temat wybranych kwestii dotyczących kosmosu np. badań kosmicznych

14. Państwo i społeczeństwo 1. wypowiedzieć się na tematy społeczne i polityczne

208

1. konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, 2. gospodarka 3. struktura państwa, urzędy 4. organizacje społeczne i międzynarodowe

2. wypowiedzieć się na tematy gospodarcze np. handel, usługi 3. opisać strukturę państwa i wymienić urzędy państwowe 4. wymienić i opisać wybrane organizacje społeczne i międzynarodowe

15. Elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.

Wypowiedzieć się na wybrane tematy z zakresu kultury i cywilizacji krajów obszaru języka nauczanego oraz odnieść je do kontekstu polskiego

Obszary podlegające ocenianiu: 1. Testy ( po każdym rozdziale) 2. Kartkówka ze słówek 3. Kartkówka z gramatyki (obejmująca jedno lub więcej struktur gramatycznych) 4. Kartkówka z czytania ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 5. Kartkówka ze słuchanie ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 6. Kartkówka z wypowiedzi pisemnej (obejmująca znajomość leksyki, gramatyki, ortografii i interpunkcji) 7. Odpowiedź ustna – (obejmująca od 1 do 3 godzin lekcyjnych) 8. Czytanie na głos 9. Aktywność ucznia na lekcji 10.Zadanie domowe 11. Inna aktywność ucznia (gazetka, plakat, mini-projekt, prezentacja multimedialna) Procentowy przelicznik ocen: (testy, kartkówki, sprawdziany): 1. Ocena dopuszczająca: 45% 2. Ocena dostateczna: 60 % 3. Ocena dobra: 75% 4. Ocena bardzo dobra: 90% 5. Ocena celująca: ponad program

210

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA OBCEGO II (FRANCUSKI, NIEMIECKI)

POZIOM IV.1 DLA UCZNIÓW KONTYNUUJĄCYCH NAUKĘ

I. Zasady ogólne.

11. Wymagania edukacyjne są zgodne ze Statutem Szkoły.

12. W ramach oceniania przedmiotowego nauczyciel rozpoznaje poziom i postępy w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do

wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej danego etapu edukacyjnego i realizowanego programu nauczania. W tym celu na początku

klasy pierwszej jest przeprowadzony test diagnostyczny, którego wyniki podlegają porównaniu z kolejnymi testami diagnostycznymi przeprowadzanymi w

trakcie cyklu kształcenia.

13. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne ucznia, tj. stan wiedzy i umiejętności uczniów oraz i jego postępy.

14. O zakresie wymagań edukacyjnych, kryteriach i sposobach oceniania oraz trybie poprawiania oceny nauczyciel informuje uczniów na lekcji organizacyjnej.

15. Wymagania edukacyjne są dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. na

podstawie orzeczeń, opinii ppp oraz w wyniku rozpoznania indywidualnych potrzeb przez pracowników placówki).

16. Ocenę śródroczną i roczną wyraża się w sześciostopniowej skali - od 1 do 6.

17. Główną funkcją oceniania bieżącego jest monitorowanie pracy ucznia i przekazywanie mu informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych poprzez wskazanie,

co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć.

18. Ocenianie bieżące ma za zadanie umożliwić:

a) informowanie ucznia, rodzica i nauczyciela o poziomie osiągnięć edukacyjnych oraz postępach ucznia, b) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; c) wskazywanie uczniowi mocnych (uzdolnień) i słabych stron, a przede wszystkim sposobów pracy nad nimi, d) planowanie rozwoju ucznia, rozwijania jego uzdolnień, pokonywania ewentualnych trudności, e) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce.

19. Jeśli wynik klasyfikacji śródrocznej ucznia wskazuje na to, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi bądź utrudni mu kontynuowanie nauki w

klasie programowo wyższej, szkoła umożliwia uczniowi uzupełnienie braków w następujący sposób:

a) szczegółowe przedstawienie przez nauczyciela przedmiotu braków, pisemne wskazanie treści, które są niezbędne do opanowania przez ucznia, b) oferta dodatkowych kart pracy, zadań i ćwiczeń pozwalających na przezwyciężenie trudności, c) konsultacje indywidualne z nauczycielem przedmiotu.

20. Wszystkie oceny są dla ucznia i jego rodziców jawne, dostępne w dzienniku elektronicznym po zalogowaniu się. Sprawdzone i ocenione prace pisemne są

udostępniane na zasadach określonych w Statucie Szkoły.

21. Oceny podlegają uzasadnieniu przez nauczyciela (w sposób określony w Statucie szkoły).

211

II. Cele kształcenia – wymagania ogólne.

6. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz

fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.

7. Rozumienie wypowiedzi. Uczeń rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste

wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

8. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach

szczegółowych.

9. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach, reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej

ustnie lub w formie prostego tekstu, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

10. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III. Wymagania na poszczególne oceny

Kryteria oceniania ogólne

POZIOM PODSTAWOWY

OCENA NIEDOSTATECZNA

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

Znajomość środków językowych


- zna niewiele podstawowych słów i wyrażeń - popełnia liczne błędy w ich zapisie i wymowie - zna część wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia liczne błędy leksykalno-gramatyczne we wszystkich typach zadań

- zna część wprowadzonych słów i wyrażeń - popełnia sporo błędów w ich zapisie i wymowie - zna większość wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia sporo błędów leksykalno-gramatycznych w trudniejszych zadaniach

- zna większość wprowadzonych słów i wyrażeń - zwykle poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia nieliczne błędy leksykalno-gramatyczne

- zna wszystkie wprowadzone słowa i wyrażenia - poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia sporadyczne błędy leksykalno-gramatyczne, które zwykle potrafi samodzielnie poprawić

Uczeń spełnia kryteria

na ocenę bardzo

dobrą oraz wykazuje

się wiedzą

wykraczającą poza te

kryteria.

Rozumienie Uczeń nie spełnia - rozumie polecenia - rozumie polecenia - rozumie polecenia - rozumie polecenia Uczeń spełnia kryteria

212

wypowiedzi kryteriów na ocenę dopuszczającą.

nauczyciela, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na słuchanie - rozumie ogólny sens przeczytanych tekstów, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na czytanie

nauczyciela - częściowo poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie - zwykle potrafi uzasadnić swoje odpowiedzi

na ocenę bardzo


się umiejętnościami

wykraczającymi poza

te kryteria.

Tworzenie wypowiedzi


- przekazuje niewielką część istotnych informacji - wypowiedzi nie są płynne i są bardzo krótkie - wypowiedzi są w dużym stopniu nielogiczne i niespójne - stosuje wąski zakres słownictwa i struktur - liczne błędy czasami zakłócają komunikację

- przekazuje część istotnych informacji - wypowiedzi nie są zbyt płynne i są dość krótkie - wypowiedzi są częściowo nielogiczne i niespójne - stosuje słownictwo i struktury odpowiednie do formy wypowiedzi - popełnia sporo błędów, które nie zakłócają komunikacji

- przekazuje wszystkie istotne informacje - wypowiedzi są zwykle płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i zwykle spójne - stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia nieliczne błędy

- przekazuje wszystkie informacje - wypowiedzi są płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i spójne -stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia sporadyczne błędy


na ocenę bardzo




te kryteria.

Reagowanie na wypowiedzi


- czasami reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - zadaje najprostsze pytania, które wprowadzono w podręczniku i czasami odpowiada na nie

- zwykle reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - odpowiada na większość pytań oraz zadaje niektóre z nich

- zwykle poprawnie reaguje na wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - zadaje pytania i odpowiada na nie

- poprawnie reaguje na pytania i wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - samodzielnie zadaje pytania i wyczerpująco odpowiada na nie


na ocenę bardzo




te kryteria.

Przetwarzanie wypowiedzi


- zapisuje niewielką część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie większość informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie informacje z tekstu słuchanego lub czytanego


na ocenę bardzo




te kryteria.

213

Inne kryteria - zwykle nie okazuje zainteresowania przedmiotem - zwykle nie jest aktywny na lekcji - zwykle nie jest przygotowany do zajęć - zwykle nie odrabia pracy domowej

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - rzadko jest aktywny na lekcji - często nie jest przygotowany do zajęć - często nie odrabia pracy domowej

- czasami okazuje zainteresowanie przedmiotem - czasami jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - zwykle odrabia pracę domową

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

- okazuje duże zainteresowanie przedmiotem - jest bardzo aktywny na lekcji - jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria, tj.: - wykonuje zadania dodatkowe - samodzielnie doskonali swoje umiejętności językowe - samodzielnie szuka innych informacji - pomaga innym

IV. Treści nauczania i wymagania szczegółowe

Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:

1. Człowiek 1. dane personalne 2. wygląd zewnętrzny 3. cechy charakteru 4. uczucia i emocje 5. zainteresowania 6. problemy etyczne

1. przedstawić siebie i inną osobę 2. opisać wygląd zewnętrzny oraz ubiór swój i innych osób 3. opisać charakter swój i innych osób 4. wyrazić podstawowe uczucia i emocje 5. opisać zainteresowania swoje i innych 6. wypowiedzieć się na temat współczesnych problemów etycznych np. dyskryminacja, eksperymenty genetyczne

2. Dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania, kupno i sprzedaż mieszkania

1.podać adres, opisać zewnętrznie dom, 2.wymienić poszczególne pomieszczenia domu/mieszkania wraz z meblami i wyposażeniem, 3.zrozumieć i sformułować ogłoszenie, 4.wynająć mieszkanie w agencji nieruchomości oraz bezpośrednio w rozmowie z właścicielem

3. Szkoła 1. wymienić poziomy i typy szkół, przedmioty nauczane w szkole i oceny oraz

214

1. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, system oświaty 2. kształcenie pozaszkolne

scharakteryzować życie szkoły (życie klasy, uroczystości szkolne, kalendarz szkolny) 2. opowiedzieć o alternatywnych sposobach zdobywania wiedzy

4. Praca 1. zawody i związane z nimi czynności 2. warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy

1. wymienić podstawowe zawody i opisać je 2. odpowiedzieć na ogłoszenie o pracę, napisać CV i list motywacyjny, prowadzić rozmowę o pracę, opisać kompetencje i obowiązki pracownika

5. Życie rodzinne i towarzyskie 1. okresy życia 2. członkowie rodziny 3. koledzy, przyjaciele 4. czynności życia codziennego 5. formy spędzania czasu wolnego 6. święta i uroczystości 7. styl życia, konflikty i problemy

1. opisać charakterystyczne etapy życia człowieka 2. wymienić i opisać członków rodziny 3. opowiedzieć o przyjaciołach 4. opisać typowy dzień 5. scharakteryzować typowe sposoby spędzania czasu wolnego 6. wymienić i opisać wybrane święta francuskie 7. scharakteryzować zasady życia społecznego (w szkole, w domu, w bloku…) 8.opisać typowe problemy (w relacji z nauczycielami, rodzicami…)

6. Żywienie 1. artykuły spożywcze 2. posiłki i ich przygotowanie 3. diety 4. lokale gastronomiczne

1. wymienić podstawowe produkty spożywcze 2. wymienić i opisać wybrane dania kuchni francuskiej i posiłki oraz podać przepis kulinarny 3. wybrać lokal, zarezerwować stolik, zamówić posiłek w barze, kawiarni, restauracji

7. Zakupy i usługi 1. rodzaje sklepów, towary 2. sprzedawanie i kupowanie 3. reklama 4. korzystanie z usług 5. środki płatnicze 6. banki 7. ubezpieczenia

1. wymienić nazwy sklepów i kupowanych w nich towarów 2. kupić i sprzedać wybrane towary 3. opisać i zinterpretować reklamę 4. skorzystać z wybranych usług, w tym usług internetowych 5. opisać sposoby płacenia za zakupy i usługi

8. Podróżowanie i turystyka 1. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie 2. wypadki

1. wymienić środki transportu, uzyskać informacje na temat komunikacji publicznej, dokonać rezerwacji, kupić bilet 2. wymienić miejsca noclegowe, zarezerwować pokój 3. zaplanować i opisać wycieczkę oraz wakacje

9. Kultura 1. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w

1. wymienić dziedziny kultury, wybranych twórców, ich dzieła, opowiedzieć o swoim uczestnictwie w kulturze

215

kulturze 2. media

2. wymienić wybrane media i opisać je

11. Zdrowie 1. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie 2. higieniczny tryb życia 3. uzależnienia 4. ochrona zdrowia 5. niepełnosprawni

1. wymienić wybrane dyscypliny sportu i używany w nich sprzęt sportowy 2. opisać wydarzenie sportowe 3. opowiedzieć o wybranych dyscyplinach sportu wyczynowego

12. Nauka i technika 1. odkrycia naukowe, wynalazki 2. obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych 3. technologie informacyjno-komunikacyjne 4. awarie

1. opisać wybrane dokonania naukowe 2. opisać jak działa prosty sprzęt np. telefon komórkowy 3. wymienić nowe technologie informacyjne i opisać je np. Internet

13. Świat przyrody 1. klimat 2. rośliny i zwierzęta 3. krajobraz 4. zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe 5. katastrofy 6. przestrzeń kosmiczna

1. opisać pogodę 2. wymienić nazwy wybranych zwierząt i roślin 3. opisać krajobraz (morze, góry, wieś) 4. wypowiedzieć się na temat zagrożeń środowiska, zanieczyszczenia i ekologii 5. wymienić i opisać wybrane katastrofy naturalne 6. wypowiedzieć się na temat wybranych kwestii dotyczących kosmosu np. badań kosmicznych

14. Państwo i społeczeństwo 1. konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, 2. gospodarka 3. struktura państwa, urzędy 4. organizacje społeczne i międzynarodowe

1. wypowiedzieć się na tematy społeczne i polityczne 2. wypowiedzieć się na tematy gospodarcze np. handel, usługi 3. opisać strukturę państwa i wymienić urzędy państwowe 4. wymienić i opisać wybrane organizacje społeczne i międzynarodowe

15. Elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.

Wypowiedzieć się na wybrane tematy z zakresu kultury i cywilizacji krajów obszaru języka nauczanego oraz odnieść je do kontekstu polskiego

216

Obszary podlegające ocenianiu: 1. Testy ( po każdym rozdziale) 2. Kartkówka ze słówek 3. Kartkówka z gramatyki (obejmująca jedno lub więcej struktur gramatycznych) 4. Kartkówka z czytania ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 5. Kartkówka ze słuchanie ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 6. Kartkówka z wypowiedzi pisemnej (obejmująca znajomość leksyki, gramatyki, ortografii i interpunkcji) 7. Odpowiedź ustna – (obejmująca od 1 do 3 godzin lekcyjnych) 8. Czytanie na głos 9. Aktywność ucznia na lekcji 10.Zadanie domowe 11. Inna aktywność ucznia (gazetka, plakat, mini-projekt, prezentacja multimedialna) Procentowy przelicznik ocen: (testy, kartkówki, sprawdziany): 1. Ocena dopuszczająca: 45% 2. Ocena dostateczna: 60 % 3. Ocena dobra: 75% 4. Ocena bardzo dobra: 90% 5. Ocena celująca: ponad program

217

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z EDUKACJI DLA BEZPIECZEŃSTWA

I Zasady ogólne: 1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu

nauczania oraz przedstawia uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z edukacji dla bezpieczeństwa składa się: wiedza merytoryczna, posługiwanie się terminologią właściwą przedmiotowi,

umiejętność uzasadniania i argumentowania, sposób rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania się, jasność i precyzyjność wypowiedzi,

wykorzystywanie wiedzy w nowych sytuacjach poznawczych oraz wykonywanie ćwiczeń praktycznych z pierwszej pomocy ujętych w podstawie programowej. II Zasady oceniania bieżącego: 1. Prace pisemne

- zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie do 3 prac w roku szkolnym;

- brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje oceną niedostateczną wpisaną do dziennika;

- przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia,

kreatywność, spójność językową oraz poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki

- 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do dwóch w semestrze;

- kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych uczniów;

- zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 8 zwalnia ucznia z pisania kartkówki;


- sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one większą partię materiału składającą się na cały zakres danego

działu programowego;

- sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową;

- w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w

określonym przez nauczyciela terminie;

nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny niedostatecznej;

218

- w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie

obowiązuje wtedy konieczność tygodniowego wyprzedzenia;



- uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu dwóch tygodni od oddania przez nauczyciela ocenionych prac.

W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od

momentu powrotu ucznia do szkoły.

Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej.

Poprawa sprawdzianu odbywa się tylko raz, w formie pisemnej. 4. Wypowiedź ustna

- uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości i umiejętności;

- w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność

wypowiedzi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i precyzyjność wypowiedzi, poprawność

językowa;

- wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji bieżących;



- uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych;

- za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność;

- brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować

oceną niedostateczny wpisaną na danej lekcji do dziennika.

6. Ćwiczenia wykonywane na lekcji

- uczeń ma obowiązek wykonywać ćwiczenia zlecone przez nauczyciela w czasie lekcji;

- ćwiczenia wykonywane na lekcji podlegają ocenie;

- niewykonywanie ćwiczeń zleconych przez nauczyciela może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na danej lekcji do dziennika

- ćwiczenia z I pomocy są dostosowane do sprawności motorycznej uczniów

7. Projekt edukacyjny

- uczeń powinien przynajmniej raz w roku szkolnym uczestniczyć w przygotowaniu projektu;

- przy ocenie projektu bierze się pod uwagę: zawartość merytoryczną, umiejętność zaplanowania własnej pracy oraz skutecznego rozwiązania problemu,

umiejętność pracy zespołowej, stopień realizacji zamierzonego celu, sposób prezentacji wyników pracy własnej i zespołu.

8. Uczeń ma obowiązek prowadzić zeszyt przedmiotowy, który podlega ocenie jeden raz w roku. 9. Nieprzygotowanie do lekcji

219

- uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli

zajęcia odbywają się w wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu;

- nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny

nieprzygotowania.

- w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika.

- nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał limit , skutkuje oceną niedostateczny;

- w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas

nie odnotowuje się tego nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim

czasie. 10. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich,

możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39%



dobry (db) 75 – 89%


celujący (cel) od 100%


Ocena dopuszczająca:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania konieczne.

Umiejętności:

Uczeń potrafi wykonać większość zadań praktycznych (np. wyszukać potrzebną informację, przygotować prostą prezentację); nie sprawia mu kłopotu stosowanie

posiadanej wiedzy do opisu rzeczywistości.

Postawy:

Uczeń sam nie przejawia nadmiernej aktywności, ale wykonuje większość zadań zleconych mu przez nauczyciela.

Ocena dostateczna:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania konieczne, a ponadto selekcjonuje i porównuje poznane zjawiska.

Umiejętności:

Uczeń nie tylko potrafi opisowo przedstawiać posiadaną wiedzę, ale stosuje bardziej skomplikowane operacje umysłowe, takie jak: porównywanie i rozpoznawanie

faktów, wyciąganie prostych wniosków. Wykonuje z pomocą nauczyciela ćwiczenia z I pomocy.

Postawy:

Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością, bierze jednak udział w projektach klasowych i sumiennie wykonuje przydzielone mu zadania.

220

Ocena dobra:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania podstawowe, a ponadto wykazuje zainteresowanie problematyką omawianą na zajęciach.

Umiejętności:

Uczeń potrafi: wykonać z niewielką pomocą nauczyciela ćwiczenia z I pomocy; umie analitycznie i syntetycznie wykorzystywać posiadaną wiedzę.

Postawy:

Uczeń przejawia dużą aktywność, często inicjuje różne przedsięwzięcia, a ponadto podejmuje się działań wykraczających poza zaangażowanie swojej klasy.

Ocena bardzo dobra:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto umie ocenić otaczającą go rzeczywistość społeczno-polityczną zgodnie z przyjętymi kryteriami.

Umiejętności:

Uczeń nie tylko poprawnie wykorzystuje zdobytą wiedzę do przeprowadzania pogłębionych analiz i syntez, ale także potrafi formułować dojrzałe oceny, dobrze

argumentować swoje racje i celnie ripostować podczas dyskusji lub debaty. Wykonuje samodzielnie ćwiczenia z I pomocy.

Postawy:

Uczeń prezentuje dojrzałą postawę obywatelską, jest bardzo aktywny na różnych polach aktywności społecznej, przy czym jego aktywność wykracza poza ramy

szkoły, do której uczęszcza.

Ocena celująca:

Wiedza:

Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto wykazuje szczególne zainteresowanie przedmiotem.

Umiejętności:

Uczeń osiągnął bardzo wysoki poziom rozwoju intelektualnego, co przejawia się m.in. w próbach samodzielnej interpretacji skomplikowanych problemów

społecznych, politycznych lub prawnych. Wykonuje pokazy, prezentacje dla klasy wykraczające poza program nauczania.

Postawy:

Uczeń jest ponadprzeciętnie aktywny, zaangażowany w akcje społeczne i proobywatelskie, często przyjmuje rolę lidera społecznego. Uczeń jest aktywnym

uczestnikiem organizacji "Strzelec", OSP, ratownikiem medycznym lub wodnym co potwierdza stosowny certyfikat.

IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco.




5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program

wspomagający.

6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszych wymaganiach edukacyjnych regulują Wewnątrzszkolne Zasady Oceniania.

221

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z RELIGII

Podstawa prawna

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 30 IV 2007 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz

przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562, Dz. U. Nr 130, poz. 906, z 2008 r. Nr 3 poz. 9); Dyrektorium

Kościoła katolickiego w Polsce z 20 VI 2001 roku.

Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia z religii polega na rozpoznawaniu przez nauczyciela poziomu

i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z Podstawy programowej katechezy

Kościoła katolickiego w Polsce oraz realizowanego przez nauczyciela programu nauczania, uwzględniającego tę Podstawę.

Ocenianiu nie podlegają praktyki religijne: „Podstawą wystawienia oceny szkolnej w nauczaniu religii jest wiedza ucznia, jego umiejętności, a także aktywność,

pilność i sumienność. Nie powinno się natomiast oceniać za udział w praktykach religijnych. Należy bowiem przyjąć zasadę (...), że życie religijne jest

przedmiotem osądu sumienia dokonywanego wobec Boga”. (Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce, 83)

Wymagania Programowe

Zasady organizacyjne oceniania z religii są zgodne ze Statutem Szkoły i WO. Oceny bieżące i oceny śródroczne z religii ustala się według skali określonej

w statucie szkoły. Nauczyciel dostosowuje wymagania do indywidualnych możliwości ucznia, uwzględniając opinie i orzeczenia wydane prze Poradnie

Psychologiczno-Pedagogiczne. Przy stwierdzonych rodzajach dysfunkcji: 1. W przypadku dysortografii:

– Błędy ortograficzne nie mają wpływu na ocenę pracy pisemnej.

2. W przypadku dysgrafii:

– Nie ocenia się estetyki pisma w zeszycie przedmiotowym oraz na testach i kartkówkach.

– Uczeń ma prawo przeczytać nauczycielowi treść pracy pisemnej, gdy ten ma trudności z jej odczytaniem.

– Uczeń z głęboką dysgrafią może zaliczyć sprawdzian w formie odpowiedzi ustnej.

3. W przypadku dysleksji:

– Zachęcanie uczniów do czytania krótkich tekstów.

– Wydłużanie czasu pracy.

– Ograniczenie ilości wykonywanych w czasie zajęć ćwiczeń.

222

Treści Programowe

W zakres treści programowych stanowiących podstawę wymagań edukacyjnych dla każdej z klas, uwzględniających Podstawę programową katechezy Kościoła

Katolickiego w Polsce, wchodzą następujące grupy zagadnień:

Dla kl. I:

podstawowe wiadomości dotyczące Biblii

istota i podstawowe prawdy wiary

wybrane zagadnienia eschatologii

chrześcijaństwo wobec wielkich religii świata

Dla kl. II:

objawienie i drogi poznania Boga,

prawda o początkach świata i człowieka,

zagadnienia związane ze wspólnotą Kościoła i sakramentami

elementy nauki społecznej Kościoła,

Dla kl. III:

problematyka powołania życiowego i chrześcijańskiego,

chrześcijańska wartość małżeństwa i rodziny,

elementy liturgii Kościoła domowego

prawda o godności człowieka oraz świętości ludzkiego życia,

Obszary aktywności ucznia podlegające ocenie

Wiedza: znajomość pojęć, zagadnień i terminów religijnych przewidzianych w programie nauczania.

Umiejętności: posługiwanie się zdobyta wiedzą, interpretacja i samodzielne rozwiązywanie problemów związanych z przedmiotem , wnioskowanie i dostrzeganie

związków między teorią, a praktyką, poprawne korzystanie z pomocy dydaktycznych.

Postawy: aktywność, pilność i sumienność; pozytywne nastawienie i zainteresowanie przedmiotem; praca w zespole; przygotowanie do lekcji.

223

Ocenie podlegają

Pisemne prace kontrolne (także testy sprawdzające) przynajmniej raz w ciągu semestru, obejmujące więcej niż trzy jednostki lekcyjne, zapowiedziane co

najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem, sprawdzane przez nauczyciela do dwóch tygodni. Ponadto kartkówki: zakres ich materiału powinien obejmować

nie więcej niż trzy jednostki lekcyjne lub tzw. „Mały Katechizm”. Prace pisemne kontrolne są do wglądu uczniów i rodziców

Odpowiedzi ustne objęte zakresem materiału z zakresu trzech ostatnich lekcji

Praca domowa: z lekcji na lekcję i długoterminowa

Prace dodatkowe – np. referaty, prace plastyczne, udział w konkursach wiedzy religijnej i olimpiadzie teologicznej

Zeszyt: sprawdzany przynajmniej jeden raz w semestrze

Korzystanie z Pisma Świętego i dokumentów Kościoła

Do podwyższenia oceny śródrocznej lub rocznej ma prawo uczeń, który wykazuje aktywność pozalekcyjną poprzez:

Zaangażowanie w szkolną działalność charytatywną

Aktywne uczestnictwo w wydarzeniach, przedsięwzięciach i projektach szkolnych o charakterze religijnym

Pogłębianie wiedzy religijnej dotyczącej problematyki małżeństwa i rodziny poprzez udział w realizacji programu Przygotowanie bliższe do małżeństwa

Ocenianie na lekcji religii połączone jest z możliwością poprawiania

Uczeń ma prawo do poprawy oceny niedostatecznej w terminie i formie uzgodnionej z nauczycielem Uczniowie nieobecni na pracy kontrolnej mają obowiązek

uzgodnić z nauczycielem dodatkowy termin napisania pracy kontrolnej. Uczeń ma prawo poprawić każdą ocenę w uzgodnieniu z nauczycielem prowadzącym

zajęcia.

Kryteria oceniania

W procesie oceniania obowiązuje stosowanie zasady kumulowania wymagań (ocenę wyższą otrzymać może uczeń, który spełnia wszystkie wymagania przypisane

ocenom niższym).

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:

Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą

Odmawia wszelkiej współpracy

Ma lekceważący stosunek do przedmiotu

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

Opanował konieczne pojęcia religijne określone programem nauczania

Wykazuje brak rozumienia podstawowych uogólnień

224

Nie potrafi stosować wiedzy, nawet przy pomocy nauczyciela

Podczas przekazywania wiadomości popełnia liczne błędy, wykazuje niepoprawny styl wypowiedzi

Posiada problemy ze znajomością podstawowych prawd katechizmowych

Prowadzi zeszyt

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:

Opanował podstawowe treści materiału programowego

Potrafi stosować wiadomości dla celów praktycznych i teoretycznych przy pomocy nauczyciela

Komunikuje wiedzę wybiórczo

Wykazuje się znajomością podstawowych prawd katechizmowych

W zeszycie ucznia sporadyczne braki notatek, prac domowych

Prezentuje przeciętną pilność, systematyczność i zainteresowanie przedmiotem

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

Spełnia wymagania określone w zakresie oceny dostatecznej

Opanował materiał programowy z religii

Prezentuje wiadomości powiązane związkami logicznymi

Stosuje wiedzę w sytuacjach teoretycznych i praktycznych inspirowanych przez nauczyciela

Podczas wypowiedzi nie popełnia rażących błędów stylistycznych

Wykazuje sie dobra znajomością podstawowych prawd katechizmowych

W zeszycie posiada wszystkie notatki i prace domowe

Systematycznie uczestniczy w lekcjach religii

Jest zainteresowany przedmiotem

Stara się być aktywnym podczas lekcji

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

Spełnia wymagania określone w zakresie oceny dobrej

Opanował pełny zakres wiedzy, postaw i umiejętności określony poziomem nauczania religii

Właściwie rozumie uogólnienia i związki między nimi oraz wyjaśnia zjawiska bez ingerencji nauczyciela

Umiejętnie wykorzystuje wiadomości w teorii i praktyce bez ingerencji nauczyciela

Wykazuje sie właściwym stylem wypowiedzi

Posiada pełną znajomość prawd katechizmowych

Wzorowo prowadzi zeszyt i odrabia prace domowe

Aktywnie uczestniczy w lekcjach

Jest pilny, systematyczny, zainteresowany przedmiotem

225

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

Spełnia wymagania określone w zakresie oceny bardzo dobrej

Posiada wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania przedmiotu w danej klasie, samodzielnie i twórczo rozwija własne

uzdolnienia oraz zainteresowania

Biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych lub praktycznych z programu nauczania danej klasy, proponuje

rozwiązania nietypowe, wykraczające poza program nauczania danej klasy, współpracuje z nauczycielem w organizowaniu form pozalekcyjnych

Wykazuje się swobodą w posługiwaniu się terminologią przedmiotową

Osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach kwalifikując się do finałów na szczeblu rejonowym, wojewódzkim albo krajowym lub posiada inne

porównywalne osiągnięcia

Procentowe kryteria oceniania prac pisemnych

Ocena Odsetek punktów możliwych do zdobycia

niedostateczny poniżej 40%

dopuszczający co najmniej 40%

dostateczny powyżej 50%

dobry powyżej 75%

bardzo dobry powyżej 90%

celujący powyżej 90% i zadanie dodatkowe

Uczeń, który nie uzyskał oceny rocznej z religii lub uzyskał roczną ocenę niedostateczną powinien uzupełnić braki w następnym roku szkolnym, w

formach i terminie ustalonych przez nauczyciela religii. Oceną końcową z religii, wpisywaną na świadectwie ukończenia szkoły, jest ocena roczna

uzyskana przez ucznia w klasie programowo najwyższej.

226

Wymagania edukacyjne szczegółowe:

klasa I

Na ocenę celującą uczeń:

Opanował materiał przewidziany programem w stopniu bardzo dobrym.

Biegle posługuje się zdobytą wiedzą.

Uzupełnia zdobytą na lekcjach wiedzę przez lekturę literatury religijno-filozoficzną.

Uczestniczy w organizowanych olimpiadach i konkursach religijnych

Na ocenę bardzo dobrą uczeń:

Potrafi wyjaśnić, dlaczego Biblia jest Księgą natchnioną i potrafi się nią biegle posługiwać.

Umie scharakteryzować poszczególne kościoły chrześcijańskie.

Przedstawia, co doprowadziło do podziałów wśród chrześcijan.

Zna pojęcie oraz zasady ekumenizmu i dialogu międzyreligijnego.

Potrafi scharakteryzować wielkie religie świata: chrześcijaństwo, judaizm, islam, buddyzm, hinduizm.

Rozumie, jakie zagrożenia dla wolności człowieka stanowią sekty.

Potrafi scharakteryzować Osoby Trójcy Świętej.

Umie wymienić i omówić sakramenty sprawowane w Kościele katolickim.

Wie, co to jest Kościół i potrafi go scharakteryzować.

Zna strukturę organizacyjną i hierarchiczną kościoła.

Zna podstawowe wydarzenia z historii Kościoła.

Wyjaśnia, że Jezus Chrystus jest postacią historyczną.

Umie wyjaśnić różnice między soborem i synodem (podać przykłady w oparciu o historię Kościoła).

Zna biografię św. Jana Pawła II.

Potrafi wyjaśnić symbolikę obrzędów Triduum Pachalnego.

Zna poszczególne okresy roku liturgicznego.

Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych.

Troszczy się o osobistą dojrzałość religijną.

Zna podstawowe zagadnienia z Małego Katechizmu (m.in. Dekalog, Credo, 6 prawd wiary).

Posiada uzupełniony zeszyt.

Na ocenę dobrą uczeń:

Zna sakramenty i potrafi je scharakteryzować.

Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota wiary.

227

Wie, co to jest Pismo Święte i potrafi się nim posługiwać.

Potrafi uzasadnić, dlaczego Jezus Chrystus jest głową Kościoła.

Wyjaśnia, że Jezus Chrystus jest postacią historyczną.

Wie, co to jest Kościół i potrafi krótko scharakteryzować pojęcia m.in.: sobór, synod, diecezja, dekanat, parafia, episkopat.

Zna nauczanie Kościoła na temat innych religii.

Potrafi zdefiniować pojęcie "eschatologia".

Rozumie istotę, konieczność modlitwy.

Zna główne okresy roku liturgicznego.

Potrafi wyjaśnić symbolikę obrzędów Triduum Pachalnego.




Na ocenę dostateczną uczeń:

Zna sakramenty, potrafi je krótko omówić.

Wie, co to jest Kościół.

Umie posługiwać się Pismem Świętym.

Z pomocą katechety wyjaśnia, że Jezus Chrystus jest postacią historyczną.

Rozumie istotę i konieczność modlitwy.

Wie, co to jest Adwent, Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc, Triduum Paschalne.

Definiuje pojęcie "ekumenizm".

Stara się świadomie przeżywać gesty, słowa i postawy religijne.



Na ocenę dopuszczającą uczeń:

Potrafi wymienić sakramenty.

Z pomocą katechety potrafi korzystać z Pisma Świętego.

Wie, co to jest Kościół.

Rozumie istotę, konieczność modlitwy.

Wie co to jest Adwent, Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc.


Zna Dekalog i Credo.


228

Na ocenę niedostateczną uczeń:

Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą.


klasa II

Na ocenę celującą uczeń:

Opanował materiał przewidziany programem w stopniu bardzo dobrym

Biegle posługuje się zdobytą wiedzą

Uzupełnia zdobytą na lekcjach wiedzę przez lekturę literatury religijnej oraz udział w Przygotowaniu bliższym do małżeństwa.

Uczestniczy w organizowanych olimpiadach i konkursach religijnych.


Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota wiary

Potrafi wyjaśnić istotę modlitwy i uzasadnić jej konieczność w życiu człowieka wierzącego

Charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech

Wyjaśnia, czym jest sumienie oraz jak należy je kształtować

Przedstawia naukę Kościoła o aniołach i szatanie

Zna nauczanie Kościoła na temat teorii ewolucji

Wyjaśnia relacje pomiędzy nauką a wiarą.

Wie, kim był św. Tomasz z Akwinu.

Potrafi wyjaśnić pojęcia "Praprzyczyna" i "Nieporuszony Poruszyciel".

Charakteryzuje naukę Kościoła na temat polityki i zaangażowania w nią ludzi wierzących

Zna stanowisko Kościoła wobec wojny i terroryzmu

Zna genezę i historię inkwizycji oraz wypraw krzyżowych

Potrafi wyjaśnić, co oznacza patriotyzm, naród, ojczyzna, nacjonalizm, tożsamość narodowa

Potrafi wymienić najważniejsze wydarzenie z życia św. Jana Pawła II oraz wyjaśnia, jaką rolę odegrał w historii Polski.

Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota kultu maryjnego.

Zna i rozumie dogmaty maryjne.

Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych

Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”

Posiada uzupełniony zeszyt

229


Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota wiary

Zna nauczanie Kościoła na temat teorii ewolucji

Charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech, sumienie

Przedstawia naukę Kościoła o aniołach i szatanie

Charakteryzuje naukę Kościoła na temat polityki i zaangażowania w nią ludzi wierzących

Umie wymienić i wyjaśnić warunki „uprawnionej obrony”

Zna genezę i historię inkwizycji oraz wypraw krzyżowych

Potrafi wyjaśnić, czym jest patriotyzm, naród, ojczyzna, nacjonalizm, tożsamość narodowa

Wyjaśnia rolę krzyża jako znaku zbawienia

Potrafi wymienić, najważniejsze święta maryjne i dogmaty maryjne.





Krótko charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech, sumienie

Wyjaśnia, czym jest KNS

Umie wymienić warunki „uprawnionej obrony”

Potrafi wyjaśnić, czym jest patriotyzm,

Wie, że krzyż jest znakiem zbawienia

Potrafi wymienić najważniejsze wydarzenia z życia Maryi.





Z pomocą nauczyciela charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech, sumienie

Wie, co to jest Adwent, Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc


Zna Dekalog i Credo

230



Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą


klasa III Na ocenę celującą uczeń:

Opanował materiał przewidziany programem w stopniu bardzo dobrym;

Biegle posługuje się zdobytą wiedzą;

Uzupełnia zdobytą na lekcjach wiedzę przez lekturę literatury religijnej;

Jest wzorem i przykładem dla innych uczniów;

W życiu codziennym kieruje się dobrem własnym i drugiego człowieka.


Charakteryzuje i porównuje poszczególne rodzaje powołania na przykładach z Pisma Świętego i codziennego życia;

Omawia i porównuje rolę i zadania kapłana oraz zakonnika w Kościele;

Wyjaśnia na czym polega rozwój człowieka na płaszczyznach: duchowej, intelektualnej, fizycznej;

Na podstawie Kodeksu Prawa Kanonicznego oraz fragmentów Pisma Świętego omawia cechy, cele i sens sakramentu małżeństwa;

Opisuje przeszkody do zawarcia związku małżeńskiego oraz wady zgody małżeńskiej;

Opisuje różnice między NPR a antykoncepcją;

Przedstawia stanowisko Kościoła wobec metody in vitro, naprotechnologii, antykoncepcji;

Definiuje pojęcie "miłość".

Definiuje pojęcie "czystość" i uzasadnia jej wartość

Wskazuje na zagrożenia dla współczesnej rodziny;

Wyjaśnia, dlaczego uzależnienia stanowią zagrożenie dla wolności człowieka oraz jak im przeciwdziałać;

Opisuje dlaczego aborcja, eutanazja i eksperymenty genetyczne są wykroczeniem przeciw przykazaniu „Nie zabijaj”;

Przedstawia stanowisko Kościoła oraz wyjaśnia, czym jest: klonowanie, eksperymenty genetyczne, eutanazja, eugenika, kara śmierci, uprawniona

obrona;

Wyjaśnia znaczenie pojęcia "teologia ciała" na podstawie nauczania św. Jana Pawła II;

Rozumie, co oznacza określenie „Rodzina domowym Kościołem” oraz konieczność szacunku należnego ludziom starszym;

Potrafi wymienić najważniejsze wydarzenie z życia świętej Gianny Beretta Molla.

Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych wynikających z obchodów roku liturgicznego;

231

Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”;



Omawia rodzaje powołań: powołanie do życia rodzinnego, kapłańskiego, w samotności;

Potrafi wyjaśnić istotę ślubu: posłuszeństwa, czystości, ubóstwa;

Charakteryzuje terminy: narzeczeństwo, konkubinat, związek małżeński cywilny, związek małżeński sakramentalny, małżeństwo konkordatowe,

Umie wyjaśnić pojęcia: węzeł małżeński, separacja, rozwód, orzeczenie nieważności małżeństwa, przeszkody do zawarcia związku małżeńskiego

oraz wady zgody małżeńskiej ;

Przedstawia, jakie są zadania rodziny chrześcijańskiej.

Wyjaśnia znaczenie pojęcia "teologia ciała" na podstawie nauczania św. Jana Pawła II

Definiuje pojęcie "czystość".

Zna i charakteryzuje wykroczenia przeciw czystości.

Zna stanowisko Kościoła na temat: klonowanie, eksperymenty genetyczne, eutanazja, eugenika, kara śmierci, uprawniona obrona;





Omawia rodzaje powołań: powołanie do życia rodzinnego, kapłańskiego, w samotności;

Potrafi wyjaśnić istotę czystości.

Charakteryzuje terminy: narzeczeństwo, konkubinat, związek małżeński cywilny, związek małżeński sakramentalny, małżeństwo konkordatowe,

Zna pojęcia: węzeł małżeński, separacja, rozwód, orzeczenie nieważności małżeństwa.

Przedstawia, jakie są zadania rodziny chrześcijańskiej.

Zna i z pomocą nauczyciela charakteryzuje wykroczenia przeciw czystości.

Zna stanowisko Kościoła na temat: klonowanie, eksperymenty genetyczne, eutanazja, eugenika, kara śmierci, uprawniona obrona;





Wie, że są różne powołania: do życia rodzinnego, kapłańskiego, w samotności;

Z pomocą nauczyciel potrafi wyjaśnić istotę czystości.

232

Zna pojęcia: węzeł małżeński, separacja, rozwód, orzeczenie nieważności małżeństwa, konkubinat

Potrafi wymienić podstawowe zadania rodziny chrześcijańskiej.

Zna stanowisko Kościoła na temat aborcji, eutanazji, uprawnionej obrony.

Zna Dekalog, Credo i Główne Prawdy wiary”;



Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą.

zobacz wymagania edukacyjne

Documents

Transcript of zobacz wymagania edukacyjne