Zo History Book in Burmese Version

35
1 yxrOD;qkH; T Zkd orkdif; pmtkyfukd _ykvkyfekdifzkdh&eftwGuf tcGifh aus;Zl;awmfukd ay;oem;awmfrlaom tb bk7m;ocifukd aus;Zl;wif &Sdygonf/ T Zkd orkdif;pmtkyfav; _ykvkyf_cif;.&nf&G,fcsufrSm Zkd vlrsKd;rsm;. orkdif;tajumif; ukd Zkd vlrsKd;rsm;omru nDtudk wkdif;&if;om;rsm;u vnf;od&Sdekdifzkdh7eftwGuf &nf7G,f_yD; xkwfa0_cif;_zpfygonf// 'kwd, taeeJh Zkdorkdif;ukd qufvuf xdef;odrf;ekdifzkdh&ef vnf;&nf&G,f _yD;xkwfa0onfh t_yif Armpum;ykHY&Sdonfhtwkdif; “elwfwpf&m pmwpfvkH;” vkdha_ymonfh twkdif; uGsefawmfwkdh Zkd vlrsKd;rsm;Yvnf;b,favmufyJ elwftm; _zifhZkdorkdif;tajumif; a_ymaeygap pmaypmtkyf rsm;_zifha&;om; rSwfom;rSkr&Sd7if tcsD;eSD;om_zpfrnf// wzeforkdif;oif&_cif;tajumif;ukd a'gufwm oef;xGef;u a_ymcJhonfrSm “rtatmif ESifh t_cm;olrsm;.tvdrfrcH7avatmif orkdif;ukd oif&onf ymk”a_ymcJhonfhtwkdif; uGsefawmfwkdh Zkd vlrsKd;rsm; vnf; ukd,fhordkif;tajumif;rodem;rvnfyJ aeaernfqkd&if olrsm;. tvdrfcH &rnfrSm aocsm ayrnf// xkdhajumifh T Zkd orkdif;pmtkyfonf Zkd orkdif;tajumif; ukd twkdif;twm wpfcktxd &Sif;_y ekdifvdrfhrnfymk arSsmfvifh ygonf// aemufqkH;taeeJh T Zkd ordkif;pmtkyfav;_zpfa_rmufekdifzkdh&eftwGuf tzufzufrS pum;csD;

description

Dear All,Zo (Mi) (People) ဆိုရင္.... Zo က အမည္နာမျဖစ္တယ္... Mi (People) က လူပုဂိုလ္ျဖစ္ၿပီး၊ အမည္နာမ မဟုတ္ဘူး.... ဆိုေတာ့ Mi (People) ကိုထည့္သုံးစရာမလိုေတာ့ဘူး...Zo မွာ Mi ကိုထည့္ေပါင္းလိုက္မယ္ဆိုရင္... ဘာသာျပန္လို႕ေတာ့ ZoPeople People Zo ပုဂိုလ္ ပုဂိုလ္ လို႕ ၾကည့္မေကာင္းေတာ့ဘူးေပါ့.... ဒါေၾကာင့္.... ၁) Zomi လူမိ်ဳးဆိုတဲ့ တင္ျပထားတာကိုက လက္မခံႏိုင္စရာျဖစ္တယ္...(အမွန္မွာ ZO လူမ်ိဳးႏြယ္စု ဆိုၿပီးတင္ျပရမွာျဖစ္တယ္...အဲဒါရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ကလည္း လူမ်ိဳးႏြယ္စုအားလုံး၏ ဘုံသုံအမည္နာမ အေနနဲ႕ ျဖစ္ရေတာ့မွာျဖစ္တယ္...) ၂) Zomi လူမ်ိဳးဆိုတဲ့ အမည္နာမနဲ႕ ျမန္မာျပည္ထဲကို ၀င္လာတဲ့ သမိုင္းအသိအက်နဲ႕ ခိုင္လွဳံစြာမတင္ျပင္ႏိုင္တဲ့အတြက္ လက္မခံႏိုင္စရာျဖစ္တယ္... ၃) Zomi လူမ်ိဳးဆိုတာက လူမ်ိဳးႏြယ္စုခြဲ တစ္ခုရဲ႕ အမည္နာမလား... (သို႕) လူမ်ိဳးႏြယ္စုအားလုံးရဲ႕ ဘုံသုံးအမည္နာမလား ဆိုတာေသခ်ာဖို႕ လူမ်ိဳးႏြယ္စုအားလုံးရဲ႕သေဘာတူညီခ်က္ေတြပါမလာလို႕ လက္မခံႏုိင္စရာျဖစ္တယ္... ၄) ခ်င္းဆိုတာက လူမ်ိဳးႏြယ္စု အားလုံးရဲ႕ ဘုံသုံးအမည္နာမ အေနနဲ႕ လူမ်ိဳးႏြယ္စုအားလုံးရဲ႕ သေဘာတူညီခ်က္ရရွိျပီးျဖစ္သည္သာမက၊ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ အစိုးရ၏ တရား၀င္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးႏြယ္စု အသီးသီးတြင္ လူမ်ိဳးႏြယ္စု တစ္စုအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳခံခဲ့ၿပီးျခင္းေၾကာင္း လက္မခံႏိုင္စရာျဖစ္တယ္.... ၅) United Nations တြင္လည္း ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ား တရား၀င္မွတ္တမ္းစာရင္းတြင္ လက္မွတ္ေရးထိုးအသိအမွတ္ျပဳခဲ့ၿပီးျဖစ္ျခင္းျဖင့္ Zomi အမည္နာမကို ထပ္မံအသုံးျပဳရန္ လက္မခံႏိုင္စရာျဖစ္ေၾကာင္း သုံးသပ္မိပါသည္.... Zo Mi = "Zo" is the name of our forefather”," Mi" means People ZOMI = *Zomi* is (ZoPeople) that is not a word, it supposed to be 2 words because it have 2 different meaning.✔ . . . Zo Mi . . . ✔ (2 words)Zo Mi (Zo people) ih cih leh bek a man penpen a hihi.ZOMI (ZoPeople People) cih bang man ngeingei lo hi.Bang hang hiam cih leh , Ih Pu/Pi/Pa/Nu ten Zo bel, Zo zu, Zo lai, Zo lam, Zo puan, Zo inn, Zo thau, Zo vok, Zo gam, etc. na ci bek uh hi..ZOMI bel, ZOMI zu, ZOMI lai, ZOMI lam, ZOMI puan, ZOMI inn, ZOMI thau, ZOMI vok, ZOMI gam na ci ngei nai lo leuleu sam uh hi.• • • • • • • • • • • • • • • •

Transcript of Zo History Book in Burmese Version

Page 1: Zo History Book in Burmese Version

1

yxrOD;qkH; T Zkd orkdif; pmtkyfukd _ykvkyfekdifzkdh&eftwGuftcGifh aus;Zl;awmfukd ay;oem;awmfrlaom tbbk7m;ocifukd aus;Zl;wif &Sdygonf/ T Zkdorkdif;pmtkyfav; _ykvkyf_cif;.&nf&G,fcsufrSm ZkdvlrsKd;rsm;. orkdif;tajumif; ukd Zkd vlrsKd;rsm;omrunDtudk wkdif;&if;om;rsm;u vnf;od&Sdekdifzkdh7eftwGuf&nf7G,f_yD; xkwfa0_cif;_zpfygonf// 'kwd, taeeJhZkdorkdif;ukd qufvuf xdef;odrf;ekdifzkdh&ef vnf;&nf&G,f_yD;xkwfa0onfh t_yif Armpum;ykHY&Sdonfhtwkdif;“elwfwpf&m pmwpfvkH;” vkdha_ymonfh twkdif;uGsefawmfwkdh Zkd vlrsKd;rsm;Yvnf;b,favmufyJ elwftm;_zifhZkdorkdif;tajumif; a_ymaeygap pmaypmtkyfrsm;_zifha&;om; rSwfom;rSkr&Sd7if tcsD;eSD;om_zpfrnf//

wzeforkdif;oif&_cif;tajumif;ukd a'gufwm oef;xGef;ua_ymcJhonfrSm “rtatmif ESifht_cm;olrsm;.tvdrfrcH7avatmif orkdif;ukdoif&onf ymk”a_ymcJhonfhtwkdif; uGsefawmfwkdh ZkdvlrsKd;rsm; vnf; ukd,fhordkif;tajumif;rodem;rvnfyJaeaernfqkd&if olrsm;. tvdrfcH &rnfrSm aocsmayrnf// xkdhajumifh T Zkd orkdif;pmtkyfonf Zkdorkdif;tajumif; ukd twkdif;twm wpfcktxd &Sif;_yekdifvdrfhrnfymk arSsmfvifhh ygonf//

aemufqkH;taeeJh T Zkdordkif;pmtkyfav;_zpfa_rmufekdifzkdh&eftwGuf tzufzufrS

pum;csD;

Page 2: Zo History Book in Burmese Version

2

tm;ay;aom olrsm;_zpfonfh OD;urfhcifhref/ OD;xefvSsifhref/ukd vkdifyD;/ yef;csDtm;_zifhyg0ifvmaom yef;csDausmfausmfOD; ( Pa Kham Suan ) Cover Designukd_yifqifay;cJhaom Zkd;ZufeefyD; / UZO Website( WWW.UZOUSA.ORG )"gwfykHrsm; ukd7,lpkapmif;ay;onfh tjuD;tuJ rsm;tm;vkH;ukdTpmtm;_zifh aus;Zl;wif &Sdygajumif; wif_ytyfygonf//

pmtkyf_ykvkyfol ESifh xkwfa0ol

Mark Hau Lian Khup ( M.A, History )( Zosiemsaang )

Page 3: Zo History Book in Burmese Version

3

Zkd vlrsKd;rsm;tajumif; …… 4

Zo Speaking Areas /Zkd vlrsKd;rsm;.aexkdif&ma'orsm;…………… 7

csif;vlrsKd;rsm; .csif;awmifeSifht_cm;aom

ae7ma'orsm;okdh a7muf7SdvmykH tusOf;csLyf…… 10

ZkdvlrsKd;rsm; aexkdif7ma'o ESifh 7Gmrsm;

…………………………………… 13

Zkd vlrsKd;rsm;. ukd;uG,fonfhbmom ………… 17

ZO SCRIPT Zkd pmvkH;tuQ7m …………… 19

Zkd eJhywfoufI t_cm;aom olrsm;.

xif_rifcsuf ESifh todtrSwf_ykcsuf …………… 21

rmwdum

Page 4: Zo History Book in Burmese Version

4

ZkdvlrsKd;rsm;tajumif;

ed'gef;= rSwfwrf;rsm;t7 _refrm_ynfvlOD;a7onf ( 135 )rsKd;7Sdum 4if;rsm;xJrS csif;vlrsKd; rsm; rSm(55)rsKd;7Sdonf ymkqkdkdonf// 4if; csif;vlrsKd; ( 55) rsKd;xJwGif ZkdvlrskKd;rsm;rSmvnf;yJtygt0if_zpfonf// a7S;OD;zcif “ykd Zkd” .emrnfukdtpJG_ykum acwftpOf qufrSnfhac:vmcJhju&m 4if; ykd Zkd.emrnfukd tpGJ_ykum

,cktcsdeftxd ykd Zkd emrnfeSifhyJ ac:a0:avh7Sdjuonf//

rlvt7if;t_rpf

urBmhvlrsKd;rsm;tajumif;ukd avhvmonfholrsm;_zpfonfhAnthropologists rsm;u Zkd vlrsKd;rsm; onf rGef*kdvD;,m;trsKd;EG,f0ifrsm;_zpfonfymk qkdonf//xyfrH_yD;a_ym77if ZkdvlrsKd;rsm;rSm wdbufwkd Arm vlrsKd;EG,f0ifrsm;_zpfjuonf//

Zkd (csif;) vlrsKd;rsm;.rlvt&if;t_rpf/aexkdif&ma'o/a&GSha_ymif;vmrleJhywfoufIorkdif;ynm7Sifrsm;.

Page 5: Zo History Book in Burmese Version

5

a&;om;csuf/xif_rif,lqcsif;trsKd;rsKd;rsm;//rufwJepfcsd(pf)Metternich ua_ymonfrSmorkdif;_zpfatmif_ykvkyfaomolonf ol.orkdif;ukda7;zkdhtcsdefr&cJhay

aexkdif7m a'orsm;

ynm7Siftrsm;pk. a7;om;csuft7 ZkdvlrsKd;rsm;.pwif7m a'orSm w7kwfekdifiH taemuf a_rmufykdif;wpfae7m wpfck_zpfonfymk qkdonf//txl;o_zifh,efZDuJ,m; ESifh ymGefyml ( Yangtze Kiang and theHwang HO rivers ) _rpfrsm;.txufykdif;ae7ma'oonf Zkd vlrsKd;rsm; pwif7mae7m_zpfonf// ynm7Sifrsm;xJrS ( S.K. Chatterji ESifh Dr.Grierson ) tufpfu,f csJw,f7D ESifh a'gufwm *7DpGefwkdhonf vnf;yJ xyfwlxyfrSs a_ymqkdjuonf//ZkdvlrsKd;rsm;rSm olwkdh.bkd;bGm;rsm;enf;wlolwkdh. pwifonfh ae7muae ae7mopfrsm;okdhha_ymif;a7GShvmju7m wdbuf awmifwef;a'orsm;rSqmvf0ef_rpfokdhvnf;aumif;/ xkdae7mrS {7m0wD ESifh csif;wGif;_rpf a'orsm;okdh vnf;aumif; a7muf7Sdvmjuonf//okdhaomf orkdif;ynm&Sif a'gufwm oef;xGef;u Zkd (csif;)vlrsKd;rsm;. pwif7m a'orSm w&kwfekdifiH taemufykdif; &Sduefpl;e,f wDtmtkd awmifjum; a'o_zpfrnfymk qkdonf//w&kwfrsm;. rjumc% wkdufckdufrludkrcHr7yfekdifrlajumifh bDpD 200 rwkdifrDuwnf;uwdbufta&Sha_rmufbufokdh a7GSha_ymif;oGm;juonfymkqkdonf// w&kwfrsm;.wkdufckdufrSkukda&Smif&Sm;csifonfhtwGufajumifh awmawmif/awmifwefrsm;ukd _zwfausmfum awmifbufokdh

Page 6: Zo History Book in Burmese Version

6

a&GSha_ymif;vmonfymk qkdonf// ESpfaygif;rsm;pGmjum_yD;rStxuf _refrm_ynfokdh 7mufvmjuonfymkqkdonf// wzefcsif;wGif;ESifh {7m0wD_rpfwpfavSsmufwGifESpfaygif;a_rmufrsm; pGmae xkdifvmcJhonfhtwGufxkdae7mYvnf; ykdyg;*rf vkdhac:onfh bkd;bGm;Zdk ekdifiHawmf( Zo Kingdom )udkvnf;wnfaxmifcJh_uonf//

xkdhajumifh Zkd vlrsKd;rsm;.a7S;orkdif;rsm;t7 wpfcsKdhaomtokH;telef; rsm;ukd junfh7if Oyrm“Kumpi”,”t7Sifbk7if”f “Mangpa”,and“Lengpa” “tkyfcsKyfol/_rifh_rwfaomol” qkdonfh7Sifbk7ifrsm;tay: okH;elef;onfh pum;rsm; ukd ZkdvlrsKd;rsm;u 7SdcJhonfhorkdif;rsm; ukd vnf; awGh7Sdk7onf//qufvuf_yD; eefcsLdbk7ifESifh eefcsLdvlrsKd;rsm;onfbkd;bGm;ekdifiHawmfvkdh ac: onfh Zkd ekdifiHawmfukd_zkdzsufqD;_yD;aemufcsif;wGif;_rpfwpfavSsmufwGifaexkdifvm_yD; Zkd vlrsKd;rsm;rSmat'D 900 aemuf ykdif; (zefcsKda_ym_ycsuft7)YArmvlrsKd;rsm;u Zkd vlrsKd;rsm;ukd “csif;”vlrsLd;vkdhemrnfay;um ac:cJhjuonfymkqkdonf//,cktcsdeftxd Zkd (csif;) vlrsKd;rsm;pGefhvGwfcJhaom7Gmvkdhac:onfh Zkd7Gm vkdhac:onfh csif;7Gmrsm;ukdvnf;ppfukdif; (tif;0_rld) wHwm;atmufY wnfxm;onfhrSwfausmufwkdifrsm;t7 aomfvnf;aumif; bkd;bGm; Zkd(csif; ) vlrsKd;rsm; wnfxm;cJhonfhrSwfausmufwkdifukdArmvlrsKd;rsm; u ,ck tcsdeftxd rSnfhac:ay;xm;cJhonfhcsif;bk7m; ( odkh ) Zkd bk7m; vnf; wnf7SdqJ_zpfonf//,aehtcsdeftxd ppfukdif;_rkdhay:Y Zkd (csif;) vlrsKd;rsm;pkaygif;_yD; aexkdifcJhonfh ae7mvkdhac:onfh csif;pkwpfae7mvnf;yJ qufvufwnf7SdqJ_zpfonf//Zkd(csif;)vlrsKd;rsm;aexkdif cJhonhf ae7m a'orsm;udk

Page 7: Zo History Book in Burmese Version

7

ArmvlrsKd;rsm;u tkyfpkd;vmum ,ae htcsdeftxdrif;wkdifyif7Gmukd “csif;ypf” Zkd (csif;) vlrsKd;rsm;ypfxm;cJhonfh 7Gmt_zpf ,aehtcsdef qufvuf wnf7SdqJ_zpfonf//4if;tcsdefonf Armbk7if e7oDymyawh ( at'D1259=1287 )tkyfpkd;cJhonfh tcsdef_zpfonf//aemufqkH;ArmvlrsKdL;rsm;. E,fcsJhvmrl ESifhvGrf;rkd;vm_cif;ajumifh Zkd (csif;) vlrsKd;rsm;onfcsif;wGif;_rpfukd _zwfausmfum a7GSha_ymif;vmcJhjuonf//

Zo Speaking Areas / ZkdvlrsKd;rsm;.aexkdif&ma'orsm;

Page 8: Zo History Book in Burmese Version

8

Zkd vlrsKd;rsm; pwif&ma'o/a_ymif;a&GShvmrleJhywfoufI t_cm;aomynm7Sifrsm;.,lqa7;om;csuf/

Zkd vlrsKd;rsm;. orkdif;tcsuftvuf/tarGteSpfrsm;eJhywfoufI ,aehtcsdefY twdtusa_ym_yekdifzkdh rvG,fulay/ tajumif; rSm pmeJhayeJh/orkdif;qkdif&m tcsuftvufrsm;.vkdtyfcsufrsm;twkdif;ukdufnDpGm wdwdususa7;om;_ykpkaomol r&SdcJhay//okdhaomf Zkd vlrsKd;/ ykd Zkd .ordkif;eJhywfoufI _refrmekdifiHESifh vlrsKd;rsm; tajumif;ukd avhvmonfh olrsm;.a7;om;csufrsm;rS ZkdvlrsKd;rsm;tajumif;vnf;a7;om;csufrsm;ukd awGh&Sd&onfhtwGuf olwkdh.t_rif/ a&;om;csufrsm;udk ukd;um;_yD;qufvufa&;om; wif_yxm;_cif;om _zpfonf//

tcsdKhaomolrsm;onf Zkd vlrsKd;rsm; ESifh Zhou Dynasty Zkdrif;quf ( bDpD 1050 = 771 ) .qufEG,frl tajumif;udk tcsdefjum_rifhpGm Zkd (csif;) vlrsKd;rsm;tjum;pdwf0ifpm;p7maumif;onfh tcsuf wpfck_zpfaecJhonf//okdhaomf Zkd rif;quf rsKd;EG,frsm;.pwifcJhonfh ae&mukdavhvmaomtcg Zkd rif;quf rsKd;EG,frsm;onf&SefcHwyfa'o rsm;_zpfonfh &Sef,D ESifh*efql;_ynfe,frsm;_zpfonf// okdhaomf Zkd vlrsKd;rsm; ESifh Zkdrif;quf rsKd;EG,frsm; qufrl eJh vkHavmufatmifoufaoa_yekdifrnfh taxmuftxm; ,ck tcsdef txdrawGh &Sdekdifao;acs//

t_cm;aom ,lqcsufwpfckudk wif_y&rnfqkd&if ZkdvlrsKd;rsm;onf w&kwfEkdifiH ,leef_ynfe,frSqif;oufvmju onfymkqkd_yefonf// olwkdhrSm

Page 9: Zo History Book in Burmese Version

9

a&S;,cifuwnf;u txuf_refrm_ynf7Sd csif;wGif;_rpfwpfavsSmufudk rGEf*kdvD;,m; vlrsKd;rsm;u ZkdvlrsKd;rsm;ukd vnf; nOf;yef;eSdyfpuf_yD; awmifbufykdif;okdharmif;xkwfcJhju&m a,me,f okdha7muf 7Sdvmjuonf//xkdrSwqifh at'D 8 &mpkY uabmf csLdifh0Srf; a'orsm;okdha_ymif;a&GShjuonf// a,me,frsm;Y 7SdaepOf wGifpkdpGwfonfh v,f,mpyg;pkdufonfh tvkyfukd vkyfju7maemufykdif;Y rcHr&yf ekdifvmjuum 4if;v,f vkyfief;ukdpGefhvGwfcJhjuonfymkqkdonf// olwkdhonf w&kwfEkdifiH.taemufawmifbufuaeuabmf

csKdifh0Srf;a'oteD;okdh csnf;uyfvmaomtcg13&mpktukefY {&m0wD_rpftwkdif;vkdufvmItxuf_refrm_ynfodkh p0ifvmonfh &Srf;vlrsKd;tkyfpkrsm.uGufjum;uGufjum;wkdufckdufwmuvGJvkdht_cm;aomtkyfpkvkdufwkdufckdufrSkukd rcHcJhju ay//

xkdtcsdefawmwGif;rSmyif olwkdhrSm crf;ywfe,fwpfavsSmufwGif aexdkifvmcJhju7mekdifiHawmfwpfckwnfaxmifcJhju onfymkqkdonf//4if;ekdifiHawmfonf 137mpkrS157mpktxd wnf7SdekdifcJhonf//157mpk tpykdif;Y e,fcsJhvmonfh&Srf;vlrsKd;rsm;._cdrf;a_cmufrlrsm;ukdvnf;&ifqkdifcJhju7onfymkqkdonf//wzeftmoH_ynfbufokdhOD;wnfe,fcsJhvmonfhxkdif;bk7ifhwyfrawmfrsm;._yif;xefaomwkdufckdufrSkrsm;ukd ckcH wkdufckdufcJhjuonfymkvnf;qkdonf//xkdrS wqifh ,ck csif;awmifbufokdha_ymif;oGm;ju7mcsif;awmif wpfavSsmufvkH; Y_yefhusJpGmaexkdifcJhjuumtcsKdhaom Zkd ESifh wD;wdefcsif;rsm;u wGef;ZH_rkdhukd ta_ccs

Page 10: Zo History Book in Burmese Version

10

ae&mt_zpf xm;&Sdum ykd cefhxGefh vuf atmufcHxd_zpfonfymkqkdonf//

rSwfcsuf// xkdtcsdef Y csif;vlrsKd;rsm; tm;vkH;pkaygif;aexkdif cJhonfhtwGuf csif;vlrsKd;tm;vkH;ukdukd;um;_yD;a_ym 7_cif; _zpfonfht_yif ZkdvlrsKd;rsm;rSmvnf;yJ csif; vlrskdK;wpfrsKd;_zpfonfh tavsSmufTtcsufukd,l_yD; Zkd vlrsKd; ymlI ukd;um;_yD;a_ym7_cif;_zpfonf//

rSwfcsuf// ZkdvlrsKd;rsm;.aexkdif7ma'oESifh a7GSha_ymif;vmrltajumif;udkykdrkdod7Sdekdifzkdh7eftwGuf atmufygt_cm;aomnDtukd csif;vlrskdK;rsm;eSifh ekdif;,SOf_yD;wif_ytyfygonf//

csif;vlrsKd;rsm;.csif;awmifeSifht_cm;aomae7ma'orsm;okdha7muf7SdvmykH tusOf;csLyf

csif;awmifokdh t7ifOD;qkH; a7muf7Sdvmonfh csif;vlrskdK;rsm;rSm crD csif;vlrsKd;rsm;_zpfrnfymk ,lq7onf//olwkdhonfa_r_yefha'orsm;Y t_cm;aom

Page 11: Zo History Book in Burmese Version

11

csif;vlrskd;rsm;enf;wl tcsdeftjumjuD; raecJh7ay//olwkdhrSmymm;cg;e,fawmifbufykdif;okdht7ifOD;qkH;a7muf7Sdvmjuum at'D 1400 ,ckolwkdhvuf7Sd aexkdif 7m a'o_zpfonfhyvuf0 e,fokdhaemufqkH;a7muf7Sdvmuonfymkqkdonf//olwkdhrSmckdrD/crD/tmekd/acgif;pl;/aygifekdif ESifhrD7kdvlrsKd;rsm;_zpf-uonf//xkdhaemuf t7Skd/7Skd/rwlvlrsLd;rsm; a7GSha_ymif;vmju7m csLdvlrsLd;rsm;u rif;wyfokdhvnf;aumif; rwlvlrsKd;rsm;urwl_rkdhe,frsm;okdhvnf;aumif;toD;oD;a_ymif;a7GShvmjuonfymkqkdonf// a_ymif;a7GShvmaomolrsm;xJrS t7SkdvlrsKd;rsm;rSm trsm;qkH;_zpfonfymkqkdonf// olwkdhrSmawmif bufykdif;okdh xyfrHa_ymif;a7GShvm7mppfwkwfwW7mywf0ef;usif ESifh o7ufe,ftxdaomfvnf;aumif;/ 7ckdif_ynfe,frefatmifuGsef;txdaomfvnf;aumif;a_ymif;a7GShoGm;juonfymkqkdonf// olwkdhrSm {7m0wD_rpfwpfavSsmuf rvGefrS _zwfausmfvm7m ta7ShbufykdifysOf;rem; txd/ 4if;ae7muae 7Srf;_ynfteD;txdaexkdifcJhju7m awmifbuf 7Sd awmifil_rkdhtxdoGm;a7mufa_ymif;a7GShoGm;juonfymkqkdonf//a_rmufykdif;yk*H ESifh yky`g;awmifteD;tem;txdaomfvnf;aumif; aexkdifcJhju7m t7Skdcsif; vlrsKd;rsm;ubkd;bGm;awmif/ ykdyg;awmif ymkemrnfay;xm;cJh7m ,aehtcsdefxd Armvlrsm;u 4if;awmif ukd yky`g;awmif t_zpfqufvuf ac:qkdavh7Sdonf//

csif;awmifokdh aemufqkH;twkwftaeeJh a_ymif;a7GShvmaomvlrsKd;rsm;rSm Zkd/vkdif ESifh rDZkd vlrsKd;rsm;_zpfonf// csif;wGif;_rpfudk Zkd vlrskdK;rsm;. emrnfrnfhac:onfhtwkdif;qkd7if “ wDG;uefyD; “ “Tuikaang Pi ”ymkac:cJhjuonf// qufvuf_yD; Zkd/vkdifrD; ESifh rDZkd

Page 12: Zo History Book in Burmese Version

12

vlrsKd;rsm;rSm apm/a,m/*efha*g e,frsm; ESifh _rpfom _rpfwpfavSsmufeSifh uav;_rkdh e,frsm; wGif aexkdifvmcJhju7m at'D 1374 ckESpfwGif7Srf;apmfbGm;juD;_zpfonfh a_u;awmifnSd onf uav;_rkdukdpwif wnfvmum _rkdhywfvnfY usL;Hrsm;wnfaqmufvm7m Zkd vlrsKd; rsm;tygt0if csif;vlrsKd;a_rmufrsm;pGm ukd tvkyf orm;rsm;t_zpf tokH;_ykum/jurf;wrf;aom tvkyfrsm;ukd rvkyfekdifI rcHr7yfekdif_zpfvm7m csif;awmifbufokdhxGufa_y;ukefjuonfymkkqkdonf// wpfcskKdhaom ZkdvlrsKd;rsm;rSm t_cm;aom nDtukd csif;rsm; ESifh twlqufvuf_yD; xkdae7mY aexkdifju7m/ aemuf wpfcsKdhrSmvnf;yJ wrl;/uav; uabmf a'oESifha,me,frsm;wGifvnf;aumif;qufvufa_ymif;a7GShjuonfymkqkdonf// at'D 1400ywf0ef; usifwGif csif;awmifokdh a7GSha_ymif;oGm;juonfymk,lq7onf// 4if;wkdhxJrS rDZkd vlrsKd;rsm;rSm tdEdN,ekdifiHrDZkd7rf txda7GSha_ymif;oGm;juonf// wzef vkdifrD; rsm;rSmzvrf;e,f qGrf;xmvf; (Sunthla) 7GmteD;7Sd vkdifvkH;ausmuf*l okdha7muf7SdvmcJhju7m xkdae7mrSymm;cg;/xefwvef e,frsm;okdhaexkdifcJhjuonfymkqkdonf// Zkd vlrsKd;rsm;ESifh wD;wdef(okdh) qdrf vlrsKd;rsm;rSm wD;wdefe,fokdh a7muf7Sdvmju7musdefEGJ7Gmukd wnfaxmifcJhjuonf// qufvuf_yD;a_r_yefha'orsm; okdhqufvuf aexkdifaecJhaom ZkdvlrsKd;rsm;rSm ArmvlrsKd;rsm; eJhqufvufaexkdif cJhju7mArmpum; ukdom oHk;cJhonfhtwGufajumifh ArmvlrsKd; vkdyJaexkdifcJhjuonf// olwkdh rSm ,ck a,mvlrsKd;rsm;_zpfju7ma,me,f/ *efha*ge,frsm;okdh aexkdifjuonf//trSefwu,f a,mvlrsKd;rsm;. emrnfrSm ArmvlrsKd;rsm;uZkd vlrsKd;rsm; ukd “Zkd” vkhd toHryDwyD ac:a0:_yD; ac:onfh

Page 13: Zo History Book in Burmese Version

13

emrnf_zpfonfymkqkdonf// trSefpifppf “Zkd” vlrsKd;ppfppfrsm;_zpfjuonf//

csif;awmif usdefeGJ7Gmukd wnfaxmif_yD;aemuf ykdymefymDvf /ykd rD;vGef;eSifh ykd qef;wJ wkdhu cGgvf7Gmukd wnfcJhju onf//xkdhaemufrS bGrfZef7Gmukdqufvuf_yD;wnfaxmifcJh_yefonf// wzefymkdif'G,f7Gmukdvnf; wnfaxmifcJh _yefonf//Tae7mrsm;onf csif;awmifokdh a7muf7Sdvm _yD;aemuf ZkdvlrsKd;rsm; pwifwnfaxmifcJhonfh 7Gmrsm; _zpf cJhjuonf//4if;ae7mrsm;uae t_cm;aom ae7mrsm;okdh qufvuful;a_ymif; vmcJhju7m wD;wdef_rkdkhe,f wpfavSsmuf ESifhwGef;ZH_rkdhe,f wpfavSsmuf ESifh tdEdN,ekdifiH r%dyl_ynfe,frsm;okdh qufvufa_ymif;a7GSh oGm;ju onf// wzefqufvuf_yD; uav;e,frsm;Y qufvufusef7pfaom ZkdvlrsKd;rSm uabmfcsKdifh0Srf;a'o wpfavSsmuf uav;=wrl;vrf;wpfavSsmufvkH;Y qufvufa_ymif;a7GShaexkdifcJhjuonf//

ZkdvlrsKd;rsm; aexkdif7ma'o ESifh 7Gmrsm;

yxrOD;pGm uav;=wrl; tjum;7Sd 7Gmrsm;rSm Tamu,Zanglienphai, Lalim, Kanan, Khampat No.(1)and (3), Nangkateih, Nangkhaukhau orBuangKung, Kyuantaw Yeshin or Tuikhal,Phetya Yeshin or Kuonglien, KannOo, Taazi,Kalemyo etc..; Arm=tif'kd vrf;wpfavSsmuf7Sd 7Gmrsm;rSm Sugnu, Singtom, Gelngai, Salem, Paldai,Sahich Tampak, Kathoung, Khollian, Moulnuom,Zangzom, Zangdung, Khoungtal, Denlha, Senam,Thuambuol, Khianglam, Lungtah, Gelmuol,

Page 14: Zo History Book in Burmese Version

14

Khuamun, Anlun, Naazang, Tonzangmyo etcwD;wdef vrf;rjuD;wpfavSsmufY 7Sdaom 7Gmrsm;rSm S.Muolnuom, Lamka (Churachandpur), Zoumun,Khianglam, Geltui, Gelzang, Busau, HiangtamKhounou, Hiangtam, Singngat, Behiang,Khuaivum, Tonzang, Phungtong, Salzang,Tahzang, Lomzang, Gamngai, Tualmu, Gelzang,Gienchiel, Tedim. Tuining ESifh Singheu ae7ma'owpfavSsmuf7Sd 7Gmrsm;rSm Tuining, Vazang,Sangaikot, Kuvan, Tuaitenphai, Tuibul, Saiboh,Gangpimual, ZO Bethel, Khaukual, Moulom,Khuainuoi, Siongheu, Phaisan, Phaisat tdEdN,ekdifiHChurachandpur c7kdif txd eSifh wD;Zef_rkdh ESifh crf;ywf_rkdhtjum;7Sd 7Gmrsm;rSm , Phaitu, Khamzang, Sehsi,Thauthe, Maulawn, Liikhaan, Tuigial, Tuimang,Singtum, Sialthawzang, Boungkung,etc…txufua_ymcJhonfh 7Gmrsm;rSma_rmufykdif;rSawmifbufykdif;okdh OD;wnfonfh Zkd7Gmrsm;_zpfjuonf//

“Zkd” pum; tokH;telef;eJhywfoufonfhrSm;,Gif;aom t,ltq

Zkd eJhywfoufI t"dy`g,f ESpfrsKd;7Sdonf// ykdZkd . emrnf“Zkd” ESifh tvGefat;_rI _rifhrm;aom awmifay:a'oukd“Zkd” ymlIvnf;ac:onf// tcsKdhaomolrsm;u ,ck ZkdvlrsKd;rsm;onf 4if;wkdhaexkdif7m t&yfudk tpGJ_ykI Zkdymkac:onfymk rSm;,Gif;pGm xifrSwfa_ymqkdjuonf//tajumif;rSm _rifhrm;Iat;_raom awmifay:okdh ZkdvlrsKd;rsm; omru t_cm;aom wD;wdef vlrsKd;rsm;vnf;&Sdju&m olwkhd ukdjuawmh ae&m eJhtvkduf

Page 15: Zo History Book in Burmese Version

15

ac:onfrSefvSsif olwkdhvnf; Zkd vlrsKd;rsm;vkdh ac:&rnf_zpfonf// okdhaomf olwkdhrSm ,ck tcsdeftxdwD;wdef/aw&H/pD,H t_zpf ac:ae&qJ_zpfonf//Ttqkd_ykcsufvkdrsKd;t& ae7m a'o tvkduf̀ ac:onfymkqkdonfh t,ltqcsufomrSefuefonfymkqkd&if xefukdifa'oY aexkdifaecJhaom xm'kd vlrsKd;rsm;rSmjuawmhxefukdif vlrsKd;vkdh rac:yJ xm'kdvlrsKd;t_zpf,aehtcsdeftxd ac:aeqJ_zpf&m Tt,ltq/tawG;tac:rSm rSefuef rl r&Sdonfht_yif,kwfwdvnf;r&Sday// a_r_yefhokdh aexkdifvmcJhonfh ZkdvlrsKd;rsm;rSm vJ ,aeh tcsdef txd csif;awmifwef; rsm;Yaexkdifrlr&Sdaomf_im;vnf; bkd;bGm; trnf _zpfonfh ZkdemrnfeJhyJ ac:aeqJ_zpfonfukdwif_ytyfygonf//

Zkd vlrsKd;rsm;onf bkd;bGm;emrnfukd olwkdhukd olwkdh tpGJ_ykac:qkdonfomru olwkdh aexkdifae7m rsm;/wd&pm>efrsm;.emrnfrsm; ESifh tokH;taqmifrsm;tay:rSmvnf;yJ Zkdukdta&ShqkH;Ywyfac:juonfukd atmufygtwkdif; awGh&ayonf// Oyrm tm;_zifh a_ym7if= Zkd *rf ( Zkdwkdif;_ynf ) / Zkd *Gif ( Zkd _rpf )/Zkd '%fwDG;/ Zkd aymqm;/ Zkd7kd;&m0wfpkH/ Zkd yGif;'lrf/Zkd wl/ Zkd ykqdrf/ Zkd tdrf/ Zkd tkd;/ Zkd0uf/Zkd juuf/Zkd Am;ckd/ Zkd EGm;aemuf/ Zkd usifh0wfxkH;wrf;tpOftvm/ Zkd 0wfpkH/ Zkd xrdef/Zkd aoewf/ Zkdav;*G/Zkdwef/ Zkd cGuf/ Zkd xGmhvkd po_zifh ykd Zkd emrnfukdtokH;taqmif ypPnf;rsm; Yvnf; tokH;-uonfukdwif_ytyfygonf// ,ckvkd rSnfhae7_cif; rSm Zkd vlrsKd;rsm;onf olwkdh. bkd;bGm;emrnfukd cspf_rwfekd;juonfhtwGufajumifh_zpfonf//

Zkd emrnfukd wpfpkHwpfa,mufaom olu wGmvfrl;7Gmae ykdckdifckdurfh ( rD;vGrfh trsKd;eG,fwpfa,muf ) ukd Zkd emrnfukd

( 10 )

Page 16: Zo History Book in Burmese Version

16

ay;ygvkdh awmif;qkdvmaom tcg ykd ckdifckdurfhuvnf; Zkdemrnf ukd bmeJhrS vSJvnfvkdh r7 a_umif;/ EGm;aemuf/Armbk&ifjuD;. qif _zl awmf juD;eSifh ay;0,frnf qkd7ifawmif ra&mif;ekdif/ rvSJ ekdifygvkdh atmufyg Zkd oDcsif;juD;wpfyk'feJh _yefa_zvkdufonfukd awG7onf// “ (a) PiennaPuZo min aw e, eikun aw sawmsiel in ka phalloh. (b) Zo min sawmsiel in kaphal loh,Kawlmaangpa saikaang tawh zongh ka phal loh”ymlI ykd Zkd emrnfukd umuG,f xdef;odrf;cJhjuonf//tajumif;rSm ykd Zkd . trsKd;tEG,f ppfppfrsm;_zpfonfhtwGuf ajumifh _zpf onf//

Zkd rsKd;EG,fpkrsm; tm;vkH;u ykd Zkd .trsKd;tEG,f0ifrsm;_zpfajumif; 0efcHcsuf

Zkd vlrsKd;rsm;rSm xyfrHI rsKd;EG,fpk 0if (60)ausmf 7Sdum4if;wkdhtm;vkH;u ykd Zkd rSqif;oufvmaomolrsm;_zpfonfymkwpfxyfwnf;a_ymqkdju onfukd awGh7onf//rsKd;EG,fpk0ifwkdif; YoDcsif;juDrsm; 7Sdju7m/4if;oDcsif;rsm;onf vnf; ykd Zkd eJh rsKd;pOfrsm;_zpfjuonfhtajumif; ukd az:_yavh7Sdonf// ykd Zkd.trsKd;eG,f0ifrsm;_zpfonfh tajumif; t"du tcsufESpfcsuftm;_zifh xif7Sm;pGm od7Sdekdifonf// 4if;wkdhrSm (1)pDrifhavmh ( Simin Lawh ) ESifh (2) uDxGwfem( Kithoih na ) ymlIESpfrsKd;tm;_zihf Zkd rsKd;EG,f0if ymkwfrymkwf cGJ_cm;ekdifonf// pDrifhavm qkdonfrSm a7S;acwfu ZkdrsKd;EG,f0if a,musFm; wpfa,muf aoqkH; aomtcgo_*KFvf cgeD;wGif ykdZkd uae aoonfh ol.trsKd;txdemrnfrsm; 7Gwfqkdavh7Sdonfh tavhtxukd pDrifhavmymkac:onf// (2) uDxGwfem qkdonfrSm a7S;Zkd xkH;pH

Page 17: Zo History Book in Burmese Version

17

twkdif; t7 rsKd;EG,fpk bkef;awmf_uD; u *gxmrsm;7Gwfqkd7onf// 4if;rwkdifrSD ykdZkd uae ,ck vuf7Sd rsKd;EG,frsm;txd qufEG,frltajumif;ukd t_rJ az:_yavh7Sdju7maumif;juD; rsm;ukd rsKd;EG,f0if bkef;juD;u qkrGefaumif;awmif;avh7Sdonf//

Zkd ESifh ywfoufonfh tokH;tekef;ay:7Sif;vif;csuf

tcsKdhaomolrsm;onf Zkd eJhywfoufI trsKd;rsKd; okH;elef;juonfukd awGh7Sd7onf// Oyrmtm;_zifh a_ym77if Zo ukdZou, Jo, Yo, Jou t_zpfodkhvnf;aumif;okH;elef;a_ymqkdju onfukd awGh7onf// csif;awmifeJhcsif;vlrsKd;rsm; tajumif;ukd aumif;rGefpGm a7;xm;onfhpmtkyf_zpfonfh Chin Hills pmtkyfY pma7; q7m onfZkd tajumif;eJh ywfoufI txufua_ymcJhonfhtwkdif;Zo ukd Zou, Jo, Yo, Jou t_zpfokdh trsKd;rsKd;okH;elef;wmukd awGh_rifekdifonf// trSef pifppf Zkd ukdt_zpfekdifqkH;enf;vrf;_zifh az:_ycsifonfhtwGufajumifhwm _zpf ajumif; xyfrHwif_ytyfygonf//“ a7;awmhtrSef zwfawmhtoH “ om _zpfajumif;wif_ytyfygonf//

Zkd vlrsKd;rsm;. ukd;uG,fonfhbmom

c7pf,mef bmomw7m; csif;awmifY ra7mufvmciftcsdefY t_cm; aom nDtukd csif;vlrsKd;rsm;ESifh rwlyJa7S;OD; Zkd vlrsKd;rsm;onf a_rmuf _rm;pGm aomewfbk7m;trsKd;rsKd; ESifh ykdpm; vkdhac:onfh AncestralWorship bkd;bGm;rsm;.0dnmOfrsm;ukd ukd;uG,fumylaZmfrl trsKd;rsKd;rsm; _ykvkyf um olwkdh.0dnmOfrsm;

Page 18: Zo History Book in Burmese Version

18

tay:aumif; juD;rsm; 7 ekdifzkdh7ef 7nf7G,f_yD;ylaZmfrltrsKd;rsKd; _ykvkyfwwfjuonf// okdhaomf ,ck tcsdefYc7pf,mef bmom w7m;ukd t"du bmomw7m; vufcHjuukefonf//

tzGJhtpnf;wpfck t_zpf wnf7Sdonfh Zkd vlrsKd;rsm;

Zkd vlrsKd;rsm;onf tif'kdAm;rm;e,fedrdwfwpfavSsmufYaexkdif juaom vlodenf;aome,fcHwkdif;7if;vlrsKd;rsm;_zpfonf// _refrmekdifiHcsif;_ynfe,fa_rmufykdif;Y Zkd vlrsKd; rsm;onf t_cm;aomvlenf;pk rsKd;rsm;enf;wl t"du todtrSwf_ykcH7aomvlrskKd;wpfrsKd;_zpfonf// _refrm_ynfY ZkdvlrsKd;rsm;.vlOD;a7 ta7twGufrSm 50000 ESifh 60000tjum;Y 7Sdonfymkqkdjuonf// xkdenf;wlpGm tdEdN,ekdifiHY r%dyl _ynfe,fYvnf; ekdifiHawmf todtrSwfcHaom29 a_rmufaom w7m;0if todtrSwf_ykcHonfhvlrsKd;rsm;wGif Zkd vlrsKd;rsm;vnf; tygt0if _zpfonf//1956 ckESpftdEdN,ekdifiH oef;acgifpm7if;rsm;t7 Zkd vlrsKd;rsm;vlOD;a7rSm 30567 OD;7Sdum r%dyl_ynfe,fY 10judrfa_rmuf trsm;qkH;aom vlrsKd;rsm;t_zpf todtrSwf_ykcH onfhvlrsKd;_zpfonf// okdhaomf ,ckcsdefwGif tdEdN,ekdifiHYZkd vlrsKd;rsm;. vlOD;a7rSm 35000 rS 40000 tjum;7Sdrnf ,lq7onf//

tdEdN,ekdifiH ta7Sha_rmufykdif;7Sd txufwef;ausmif;rsm; ESifhaumvdyf ausmif;rsm;Y Zkd bmompum;rSm roifrae7bmom pum;wpfck _zpfae_yD;_zpfonf// bmompum;tokH;telef;rSm t*Fvdyf tuQ7mrsm;usifhokH;avh7Sd7mokdhaomf ,ck tcsdefwGif ukd,fykdif wDxGif aompmaytokH;tekef; Zo Script / Zo Lai tuQ7mrsm;

Page 19: Zo History Book in Burmese Version

19

7Sdae_yD_zpfonf// okdhaomf t*Fvdyf tuQ7m toHk;telef;rSm,ck tcsdeftxd qufvuf usifhokH;aeqJ_zpfonf//

ZO SCRIPT Zkd pmvkH;tuQ7m

tdEdN,ekdifiHY 2001ckESpfwGifaumufcHonfhpm&if;Z,m;rsm;t7 r%dyl_ynfe,fwGif Zkd vlrsKd;rsm;tjum; pmaywwfa_rmufrl elef;xm; rSm 61³67mckdifelef;&Sdonf// Zkd vlrsKd;rsm;onf ykd Zkd emrnf_zpfonfh

“Zkd” vkdhukd,fhukd ac:vmjuaom vlrsKd;rsm;_zpfonf//'ght_yif 4if;emrnfrSm rjumao;cifu xGif_yD;okH;elef;ac:a0:aom emrnfrymkwfay// acwf tqufqufbkd;bGm; Zkd vlrsKd;rsm;u ykdZkd .emrnfudk tokH;_ykumolwkdhukd,folwkdh Zkd vlrsKd;/ Zkd rsKd;EG,f0ifrsm;juonfymkrsKd;pOfquf vlrsKd;rsm;ukd oGefoifvmumemrnfom_zpfonf// tajumif;rSm Zkd vlrsKd;rsm;eSifh7if;EDS;cifrifcJh7onfh e,fcsJh_AdwdosS t*FvdyfvlrsKd;rsm;onfcsif;awmifY aecJhpOfwkef;rSm yif Zkd vlrsKd;rsm;t_zpfac:a0:cJhjuonfh twGuf ajumifh ,cktcsdeftxd

Page 20: Zo History Book in Burmese Version

20

olwkdh.rSwfwrf;rsm;Y Zkd vlrsKd;rsm; t_zpf owfrSwfusefaeqJ_zpfonf//

Zkd vlrsKd;rsm;onf csif;=uluD; (xm'kd) =vlqdrf ( rDZkd )rsm;ESifh bmompum;tm;_zifh eD;pyf/awmfpyfonfh vlrsKd;rsm;_zpfonf// 'ght_yif Zkd vlrsKd;rsm;onfcsif;awmifa_rmufykdif;Y t_cm;nDtukd csif; vlrsKd;rsm;_zpfjuaom wD;wdef(csif;)/pD,H/aw,H/ xm'kd/zvrf;=vkdifZkd/ ZmiSuf/iGef/ymm;cg;=vkdif/qifxef;/Zkd wkef/Zkd zkdif rsm;ESifh twl aygif;oif; aexkdifavh7Sdonf// xyfrHIcsif;awmif awmifbufykdif;Y rif;wyf/rwl/r&m vlrsKd;rsm;/a_r_yefhbuf _zpfonfh awmifwGif; juD;e,f/_ynf ESifh&ckdif_ynfe,f teD;&Sd ae7m a'orsm;Y t&SKdcsif;/csLd csif;t_zpf aexkdif onfh vlrsKd;rsm; ESifh Zkd vlrsKd;rsm;onfpum;/&kd;7m"avhxkH;wrf;tm; eD;pyfjuaom vlrsKd;_zpf 7m4if;wkdhonf vnf; olwkdh . bkd;bGm; orkdif;rsm;avhvmonfh tcgwkdif; aemufqkH;Y bkd;bGm; Zkd pDrSmyJtqkH;wwfjuonf// okdhaomf csif;awmif7Sd vlrsKd;rsm; eSifhcsif;awmiforkdif;ukdtajumif;pkHpkHvifvif a7;om;onfhpmtkyf _zpfonfh The Chin Hills Y ,cktcsdefxd ZkdvlrsKd;t_zpf&yfwnf aeonfh Zkd vlrsKd;rsm;ukd t_cm;aom;csif;rsm;eSifh rwlyJ oD;oefhaz:_y a7;om;xm;onfukdatmufygtwkdif; od&Sdekdifonf// Oyrm tm;_zifh a_ym&&ifvuf&Sdonfh csif; vlrsKd;rsm;ukd The Chin Hills Vol. 1,2 Y Zkd vlrsKd;rsm;tajumif;ukd t_cm;aomnDtudkrsm;_zpfonfh wD;wdef; = urfhaymmuf/ uluD; ESifhpD,H vlrsKd;rsm; ESifh Zkd vlrskd;rsm; ymlI oD;oefhaz:_ya7;xm;onfh t_yif txl;o_zifh The Chin HillsVol. 2 Zkd vlrskdkL;rsm;aexkdifaeaom &Gmrsm;rSm vGrfZH/wGmvfrl;/ *rfikdif/zkdifwl/vkHw tp&Sdo_zifh oD;oefhaz:_yxm; &m 4if;&Gmrsm;Yvnf; ,aehtcsdeftxd Zkd vlrsKd;rsm;

Page 21: Zo History Book in Burmese Version

21

qufvuf aexkdifqJ_zpfonf// xkdha_umifhTtajumif;w7m; awGay:okH;oyfjunfh7if ZkdvlrsKd;rsm; a7S;OD; “Zkd” ykd Zkd rsKd;EG,fpk0if ppfppf_zpfonfymk odekdifonfht_yif 4if; ykd Zkd .emrnfeJh "avhxkH;wrf;tpOftvmrsm;ukd ,aeh tcsdeftxd qufvufxdef;odrf; aom Zkd vlrsKd;rsm;_zpfonfymk wif_ytyfygonf//

Zkd eJhywfoufI t_cm;aom olrsm;. xif_rifcsufESifh todtrSwf_ykcsuf

Zkd vlrsKd;rsm;onf ykdZkd vlrsKd;EG,fpkrsm; _zpfonfhtajumif;ukd Zkd vlrsKd; rsm;omrut_cm;aomolrsm;uvnf; todtrSwf_yk_uonfukdatmufyg twkdif; od7Sdekdifonf// a7S;acwf w7kwfoHwrefzefcsLd ESifh w7kwfekdifiH pD;yGm;a7;orm;rsm;.rSwfwrf;rsm;t7 ( at'D 618 =906 ) a7S;_rkdhawmfjuD; 3_rkdh7SdcJhonf// 4if;wkdhrSm ysL vlrsKd;rsm;. _rkdhawmf/rGefvlrsKd;rsm;._rkdhawmf ESifh Zkd _rkdhawmf ymlI a7S;aymmif;_rkdhawmfjuD; _refrmekdifiHwGif 7SdcJhonfymkqkdonf//Zkd_rkdhawmfrSm {7m0wD_rpfeSifh csif;wGif;_rpf tjum;wGifwnf7Sdum 4if;_rkdhawmfY opfom;vkH;juD;rsm;ESifh0ef;7Hxm;onfh usLH;wpfck7Sdum 4if;usLH;Y “ Zkd”vkdhac:onfh bk7ifjuD;wpfyg;7SdcJhonf// 4if; usLH;juD;onfa_rmufbufykdif;rS awmifbufykdif;okdh rkdif aygif; 30 ausmfus,f0ef;onf// 4if; Zkd bk7ifrSmtrwefrSwefckd;juD;rm;cJhonf//w7kwfekdifiH7Sd w7kwfpDyGm;a7;orm;rsm; onf Zkd ekdifiHawmf eSifh tquftoG,frsm;_ykvkyfcJhjuonf ymkqkdonf// xkdacwfxkdtcdsefY

Page 22: Zo History Book in Burmese Version

22

{7m0wD_rpfukd vDqDG ( Lishui ) ymkac:I csif;wGif;_rpf ukdrDekd;( Mino ) ymkac:um csif;wGif;_rpfwpfavSsmufYaexkdifaecJhjuaom vlrsKd;rsm;ukd rDekd;( Mino )vlrsKd;rsm;ymkac:juonf// okdhaomf olwkdh. bk7ifukd “ Zkd “ymk ac:juonf// 4if; Zkd_rkdhawmfonfat'D835ckESpfwGifeefcsKdvlrsKd;rsm;uzsufqD;cJhjuonfymkqkdonf//

wzef Lekman, F.K., .a_ym_ycsuf t7 4if; Zkdbk7if.rsKd;qufrsm;rSm ,cktcsdefwGif tdEdN, ESifh_refrme,fpyf wGif aexkdifju7m olwkdhrSm bkd;bGm;awGukdukd;uG,fonfhtpOftvm ( Ancestral Worship )rsm;ukd qufvufusifhokH; juum a_ym7cufonfhvlrsKd;rsm;_zpfonf ymk qkd onf// csif;awmif vlrsKd;rsm;Ybkd;bGm;rsm; ukd ukd;uG,fonfh tavh txrSm ZkdvlrsKd;rsm;xJwGifom awGh_rifum wpfqufwnf;rSm vnf;olwkdh ukd,fYvnf; Zkd vlrsKd;rsm; ymlI acwf tpOftqufac:vm cJhjuonfh vlrsKd;rsm;_zpfonf//( Lehman, F.K.,Illinois Studties in Anthropology No. 3, theUniversity of Illinois Press Urbans 1963, Page179 )4if; “Zkd” bk7ifudkawmh a7S;OD; ykdZkd rsKd;EG,f0ifwpfa,muf ymkwfonfrymkwf okdhrymkwf7if uGsefawmfwkdh ZkdvlrsKd;a_ymaejuonfh ykdZkd rsm; _zpfrnf vm; ponfhtcsuftvufrsm; qufvuf pkHprf;rl rsm;_yk vkyfzkdhvkdtyfrnf_zpfonf//

xyfrHI csif;awmif wGif csif;vlrskKd;rsm; tajumif;eJhcsif;awmif tajumif; pkHpkHvifvif a7;om;xm;onfhpmtkyf wpftkyf_zpfonfh the Chin Hills Vol. 1 wGifa7;om;xm;onfrSm atmufygtwkdif;_zpfonf//csif;_ynfe,f a_rmufykdif;Y 7Sdaom t"du vlrsKd;rsm;rSm

Page 23: Zo History Book in Burmese Version

23

pD,H Siihzaang /pkoJ Suhte, urfhaymmuf Kamhauxm'kd Thado Zkd Yo ( ZO ) ymlI7SdcJhonf// rSwfcsuf =pkoJ Suhte, vlrsKd;rsm;u csif;awmifa_rmufykdif;rtkyfcsLyfrSD Zkd vlrsKd;rsm;onf a_rmufykdif; csif;awmifukd ESpfaygif; 300 ausmf tkyfcsKyfcJh_yD;_zpfonfhtajumif; the Chin Hills pmtkyfY a7;om;xm;onfhtcsuf ukd awGh_rif7onf//”pkoJ vlrsKd;rsm;u ZkdvlrsKd;rsm;xuf olwkdhukdolwkdh omvGefonf ymkb,fawmtcgrS ra_ymzl;ay” ymk vnf;a7;om;xm;_yefonf// “ No Suhte claims to be moresuperior to Zo peoples.” ( Carey B. S. and H. N.Tuck; The Chin Hills, Volume- 1, Page – 140 )wzef olwkdhukdolwkdh Zkd vlrsKd;rsm;vkdh a_ym-uonfholrsm;xJrS refvGefh onf ykdZkd trsKd;tEG,frSqif;oufvmonf ymk a7;om; xm;onfukd vnf;awGh7_yefonf// The people call themselves by thename of Zo, but the “ Man Lun Family”considers that they have a right to be proud oftheir birth, Zo. ( The Chin Hill, Vol. 1 ) Zkd vlrsKd;rsKd; EG,fpkrsm;Y refhvGefonf vnf;yJ Zkd rsKd;EG,fpkwpfck_zpfonfukd vnf;wif_ytyfygonf// ( The ChinHill, Vol. 2 ) Yvnf; Zkd7Gmrsm;udkvnf;,ck vkda7;om;xm; onfukdvnf;awGh_rifekdifonf// Zkd vlrsKd;rsm; 7Gmrsm;rSmLomzang, Tualmu, Gamngai, Phaitu, Lung TakymlI a7;om;xm;7m/ 4if;7Gmrsm;rSmvnf;yJ ,cktcsdeftxd Zkd vlrsKd;rsm; aexkdifvsSuf7Sdaom 7Gmrsm; _zpfonf//

_refrmh7mZ0if 'kwd, pmapmif pmrsufESm 225Yvnf;,ckvkd a7;om;xm;ukd vnf;awGh_rif7onf// “csif; ESifh ucsif vlrsKd;rsm;onf nDtukdrsm;_zpfjuI

( 16 )

Page 24: Zo History Book in Burmese Version

24

csif;vlrsKd;rsm;wGif “ ykdZkd “ trsKd;EG,fonf tukdjuD;t7mY7SdonfymlIvnf; a7;om;xm;onf// “ wzef1967 ckeSpf _ynfaxmifpk _refrmhqkd7S,fvpf ekdifiHawmf rScsif; awmifa_rmufykdif; vlrsKd;rsm; tajumif;ukda7;om;xm;onfh w7m;0ifordkif;pmtkyfYvnf;a_rmufykdif; csif;_ynfe,f 7Sd csif; vlrsKd;rsm; tajumif;ukda7;om;7m ,ckvkd a7;om;xm;onfukdvnf;awGh_rifekdifonf// a_rmufykdif; csif;_ynfe,f wD;wdef_rkdhe,fESifh wGef;ZH _rkdhe,frsm;wGif aexkdifaom vlrsKd;rsm;rSmwD;wdef ( csif; )/xm'kd (csif;)/ Zkd ( csif; )/ pD7H (csif;)/awZHa7;om;rSwfom;xm;ukd vnf; awGh_rifekdifonf//

at'D 862 w7kwfordkif;q7m zefcsKd ymm tkd ( Fan Ch’oHao ) uvnf; ol.pmtkyfY Zkd vlrsKd;rSm oD;oefhvlrskKd;EG,fpk wpfck _zpfonfhtajumif;ukda7;om;xm;onfukd vnf;awGh_rifekdifonf// aemuf wzefuufo vpfbkef;awmfjuD; zmomf Aif;qifh Fr. Vincentvnf;yJ 1783 ckESpf olukdwkdifa7;om;cJhonfhpmtkyfYvnf; csif;awmif ta&Shykdif;&Sd ae7ma'orsm;Y Zkdqkdonfh csif;vlrsKd;EG,f pk ykdifonfh ekdifiHwpfck7SdonfymlIvnf; a7;om;cJh&molwkdhrSmarSmftwwf ynmukdykdifqkdifjuonfhtwGufajumifhArmvlrsKd;rsm;uajumufae7onfymk qkdonf// olwkhdymm ArmvlrsKd;rsm;u csif;ymlIvnf;ac:cJhjuonf ymk vnf;qkdonf// / qmvfymife7D 7kdvf; Sir Henry Yule uvnf; ol. 1888tif;0okdh c7D;pOf tajumif;ukda7;om;cJhonfhpmtkyfYvnf; csif;wGif;_rpftaemufykdif; ukd Zkd e,fa_rymlI a7;om;rSwfom;cJhwmukd awGh_rifekdifonf// txufuaz:_ycJhonfhtwkdif; vlawGtajumif;ukd avhvmonfhynm7Sif {zufu,f vDrif uvnf; ol. csif; vlrsKd;rsm;tajumif; ukd a7;om;7mY bmompum; ywfoufI

Page 25: Zo History Book in Burmese Version

25

ukduD; csif;tkyfpkrsm;wGif Zkd ymlI oD;oefhac:a0:juaomvlrsKd;rsm; &Sdonf ymlIvnf; a7;om;xm; onfudkawGh_rifekdifonf//

1885=1887 ckESpfrsm;wGif t*Fvdyf=Arm wwd,ppfyJGt_yD; t*Fvdyfucsif;awmiftygt0if_refrm_ynftxufykdif;udk odrf;ykduf cJhjuonf// 1892atmufwkdbmv 28 wGif csif;awmif wm0efcH t*Fvdyft&m&SdjuD;.tem*wf csif;awmif tkyfcsLyfa7;eJhywfoufonfh tao;pdwf zGJhpnf;ykH rljurf;ukd wif_ycJh7mwGif csif;_ynfe,f a_rmufykdif; wGif aexkdifcJhonfh vlrsKd; (5)rsKd;wGif Zkd vlrsKd;rSm vnf;yJ yg0ifonf ymkqkdonf//t_cm;aom (4)rsKd;rSm EDG;wJ Nwite ( Guite ), xm'kd(Thado) urfaymmuf (Kam Hau) pD&ifh ( Siyin )wkdh_zpf_uonf// Zkd vlrsKd; rsm;tkyfpkrSm wD;wdef wkdufe,f.tkyfcsKyfrl atmufwGif xm;&SdcJhonf ymk qkdonf//e,fedrdwf topf owfrSwf onfhtcgwGifvnf;yJ tdEdN,ekdifiH r%dyl_ynfe,f7Sd Zkd vlrsKd;rsm;trsm;pk twGufxnfhoGif;zkdh 7efawmif;qkdcJhju onfymkvnf; qkdonf//t*Fvdyf vlrsKd;rsm;. tcGef twkd;aumufcHrlajumifhcsif;awmif7Sd vlrsKd;rsm;tajumif; tao;pdwfpm7if;Z,m;rsm;ESifh xm;&SdcJhjuonf// 1893 ckESpfw7m;0if pm 7if; Z,m;rsm;t7 Zkd vlrsKd;rsm;. &Gm rsm;rSm 19 &Gm ESifh tdrfa_caygif; 630 7SdcJh7m xkvkdif 7Gma_rmufykdif; ESifh taemufa_rmufykdif;rkdif 60 ESifh 90tjum;wGif7Sdonfh awmifapmif;a'orsm;wGifaexkdifcJhjuonf ymkqkd onf// okdhaomf ,cktcsdefwGifcsif;awmifa_rmufykdif;wGif Zkd vlrsKd;rsm;rSm &Gmaygif; 60ausmfum wD;wdef vlrsKd;rsm;_yD;7if 'kwd, vlOD;a7 trsm;qkH;vlrsKd;_zpfymkqkdonf// Zkd vlrsKd;rsm;onf bkd;bGm; ykd Zkd

Page 26: Zo History Book in Burmese Version

26

.trsKd;EG,f0if ppfrsm; _zpfajumif; nDtukd wD;wdefynmwwf yk*~dKvfrsm;. 0efcHcsuf/

nDtukd wD;wdefvlrsKd;rsm;xJwGif ynmwwfwpfa,muf_zpfonfh AkdvfjuD; OD;ckyfZxef u ZkdvlrsKd;rsm;rSm trSef wu,f csif;vlrskkKd;rsm;. qif;ouf7mt7if;t_rpf vlrsKd;rsm;_zpfonfhtajumif;ukd ,ckvkd a_ymjum;cJhonf// “ uGsefawmfwkdh.qif;ouf7m t7if;t_rpfukd 7Smcsif7if Zkd vlrsKd;rsm; . ordkfif;ukd avhvm7iftvG,fqkH; _zpfrnfymk a_ymcJh zl;onf// aemuf t_cm;aomynmwwf wpfOD;_zpfonfh AkdvfjuD; pdefckdckdif uvnf;,ckvkda_ymjum;cJhzl; onf// “ ,ckvkd "avhxkH;wrf; rsm;/ordkif; rsm; eJh_ynfhpkHonfh Zkd vlrsKd;rsm;ymmolwkdh.aexkdif&m t&yfa'o ukd tpGJ_yk_yD; olwkdhukd ZkdymlIac:onf ymka_ymjum;csufukd _yk_yifoifhonf”ymka_ymjum;cJhzl;onf// tajumif; rSm olwkdhymma&S;acwftcsdefumv uwnf;u ykd ZkdtrsKd;tEG,frsm;_zpfonfh tavsSmuf olwkdhukdolwkdh ykd Zkdemrnfudk tpGJ_ykum Zkd vlrsKd;rsm;t_zpf ,cktcsdef &yfwnfac:a0:qJ_zpfonf//

Zkd vlrsKd;rsm;. &kd;7m,Ofaus;rSlrsm;

Zkd vlrsKd;rsm;wGif ,Ofaus;rltrsKd;aygif; (18)rsKd;7Sdonf//oDcsif;juD;(18) rsLd; ESifh 7kd;7mtu (10) rsKd;&Sdonf//

Page 27: Zo History Book in Burmese Version

27

Zkd orkdif;ta_umif;ukd Zkd vlrsKd;rsm;uoma_ymqkdekdifonf

Awfwdpfomoem_ykjuD; &,ftdwfxdukwf ( BaptistMissionary J.H. Cope ) onf wD;wdef_rdkfhe,f7Sdcsif;vlrsKd;rsm; ukd ynma7;bufY wdk;wufekdif&ef csif;pmay ykHeSdyf pmtkyf wpftkyf xkwfa0ekdifzkdh jukd;pm;aeonfhtcsdefwGif Zkd ordkif;/ Zkd ,Ofaus;rlrsm; ESifh Zkd ykH_yifrsm;ukdpkapmif;vm aom tcg 4if; tcsdefY wD;wdef_rkdh OuUX-uD;OD; ilvfvrfh u tp wD;wdefynmwwfrsm;

Page 28: Zo History Book in Burmese Version

28

ESifhorkdif;wwfymk ,lq7onfh oufjuD; olrsm;ukdar;_ref; aom tcg b,folrSs omoem_ykjuD; &,ftdwfxdukwf. pdwfwkdif;usonfh twkdif; a_ymqkdekdifonfholwD;wdef OuUX rStp olar;_ref;cJhaom oufjuD;ordkif;wwf yk*~dKvfrsm;uvnf; a_ymqkdekdifrlr7SdcJhjuay//xkdtcsdefwGif wD;wdefOuUVjuD;uvnf; Zkdorkdif;tajumif;avhvmcsif7if Zkd vlrsKd;rsm;xHukdoGm;a7muf ar;_ref;oifhonfymk tjuH_ykaomtcg/xkdtcsdeff Y Zkd ordkif;tajumif; eJhywfoufIaumif;aumif;a_ymekdifonfymk emrnfjuD; wGef;ZH_rkdhe,fvkHhZH &Gm ae (ykd)OD;wGef Z *kwf ( Zkd rsKd;eG,frsm;xJrSykdrefhvGrhf rdom;pk0if/trsKd;EG,f0if wpfa,muf/ 1959ckESpfwGif Zkd 0efjuD; t_zpfa&G;cs,fcH&ol OD; (ykd)refusifhckyf. om; )ukd wD;wdef OuUVjuD;uzdwfac:cJhonf// ykd wGefZ*kwf uarSsmfvifhxm;onfhtwkdif;yJ Zkd orkdif;/ Zkd ,Ofaus;rl ESifh Zkd&kd;7mykH_yif rsm;udk omoem_ykjuD; 7,ftdwf xdukwf.pdwfwkdif;usonfhtwkdif; a_ymqkdekdifum/ ESpfywfausmfjuma_ymqkdekdifcJhonfymkqkdonf// xkdtcsdefrSpI 1925 uaecsif;pmykHeSdyf t_zpfusifhokH;vmcJhonfh csif;pm ykHeSdyfxJwGifZkd 7kd;7mykH_yifrsm; ukd xnfhoGif;cJhonf//Oyrmtm;_zifha_ym&&if usdefckyf ESif irfbdGKif ykH_yif/*gvfirfeSifh ymefqkdif ykH_yifrsm;ukd ykd wGef Z *kwfa_ymonfh Zkdpum;/ZkdbmomeJhtwkdif; 4if;ykHeSdyfxJwGifa7;om;xm;onf// okdhaomf 1978 aemufykdif;wGifwD;wdefvlrsKd;rsm;u 4if;ausmif;okH; pmtkyf ykHeSdyfxJrS ZkdykH_yifrsm;ukd Zkd bmomuae wD;wdefbmom_zifh a_ymif;vJa&;om;vmcJhju7m ,cktcsdef txd_zpfonf//e,fekd;ykH_yifxJrS ta_ymif;tvJwpfcsKdhukd a_ym_y&&if = “Neino, nangh baah banghza nakhawng tai? “e,fekd; eif b,favmuf twkdif;wm xd pm;_yD;_yDvJ “ vkdh

Page 29: Zo History Book in Burmese Version

29

Zkd pum;eJha7;om;onfh tcsufukd wD;wdef;rsm;uwD;wdefpum;eJh tckvkda7;om;a_ymif;vJxm;onfukdawGh7onf// “ Neino, nangh baah banghzagaihkhin?ymlIa_ymif;vJa7;om;xm;onfawGh_rif7onf//

ed*kef;csLyf

ed*kef;csLyftaeeJha_ym&&if Zkd vlrsKd;rsm;onf,Ofaus;rl/orkdif;rsm;eSifh t_ynfhtpkH &SdvmcJhaomvlrsKd;rsm; _zpf&m/ aemuf orkdif;rsm;t7 qkd7ifbk&ifhrsLd;EG,f/ vlrsKd;juD;rsKd;EG,frsm;_zpfajumif;/acwftqufquf Zkd rskd;eG,f pkrsm; qufvufwnf7Sdekdifzkdh7ef twGuf orkdif;rsm;/ ,Ofaus; rlrsm;ukdaumif;aumif;rGefrGef xdef;odrf;um “ urBm wnfwa7Gh ZkdvlrsKd;rsm; 7Sd7rnf”fqkdonfh aqmifyk'fukd pGJ_ykumqufvuf avSsmuf vSrf;jupkdh// orkdif;ynm7Sif a'guf wmoef;xGef; ol.wynfh wpfa,mufu bm_zpfvkdhorkdif;odzkd vkdovJvkdh ar;aomtcg a'gufwm oef;xGef;u “rtzkdh7ef ESifh orkdif; eJhywfoufI olrsm;.tvdrf rcHzkdh7eforkdif;ukd oif7onf” ymk_yef vnfa_ymcJhovkd ,ck ZkdfvlrsKd; rsm;rSmvnf;yJ ukd,fhorkdif;/ ukd,fh ,Ofaus;rSkrsm;udkxdef;odrf;ju7efESifh rvkdtyfyJeJh olwpfyg;.tvdrfrcHzkdh7eftwGuf Zkd orkdif;rsm; xdef;odrf; ekdifzkdhqufvuf jukd;pm;juygpkdh vkdh 'DavmufeJhyJ wkdufwGef;ekd;aqmf tyfygonf// ykH= rmvf aymmufvSsifhckyf ( Zkd&Sif;qef )

Page 30: Zo History Book in Burmese Version

30

T Zkd orkdif;pmapmifav; wpftkyf_zpfvmzkdh&eftcsuftvufrsm;udkjukdwifpkapmif;aycJholrsm;

= urfhcifref ( rkdAehfvkdif/ Muvanlai ) FormerSecretary of Zo History and LiteratureCommittee

= zdvpf xefvsSifhref

= ukd vSkdifykd

= ykd Zkd ykHukd yef;csD ausmfausmfOD;xHrS 7&Sdonf//

= umAm 'Dpkdif;rsm;ukd tvSqkH;_zpfatmif_yifqifay;cJhol ZkdZufeefyD;

= &kd;&m,Ofaus;rSk"gwfykHrsm;ukd ,lZuf0 0ufpkdufrS7&Sdonf//

= Zkd pmay tuQ7mrsm;ukd ykd;ykd Zkd xHrS7&Sdonf//

= a_rykHrsm;ukd csif;_ynfe,f 0ufqkdufrS 7&Sdonf//

BIBLIGRAPHY ( ukd;um;csufrsm;)

1. Luce, G.H: “ Chin Hill-Linguistic Tour ( Dec,1954 ), University

Project, ”JBRS, XLII, I, 1931

Page 31: Zo History Book in Burmese Version

31

1. Luce, G.H: “ Note on the Peoples of Burma inthe 12th – 13th

Century A.D,” JBRS, XLII, I, 52 – 572. Luce, G.H : “ Old Kyaukse and the Coming of

Burmans,” JBRS, XLII, i, 75 – 1093. Lowis, C.C.: The Tribes of Burma, Rangoon

Government Printing 1949 Reprint4. FANCHO: Man Shu – Book of the Southern

Barbarians, Translated by Luce, G.H. andEdited by Oey, G.P, Ithaca, New York, CornellUniversity, Southeast Asia Program Data PaperNo. 44. 1961

5. Lehman, F, K. : The Structure of ChinSociety, Urbana, 1963

6. Taylor, L. F.: “ The General Structure ofLanguage Spoken in Burma ” JBRS, XXXIX,1, x 101-20

7. Taylor, L. F,: Linguistic Survey of Burma –Preparatory Stage or Linguistic Census,Rangoon Government Printing 1950 Reprint

8. Sing Khaw Khai : Zo People and theirCulture (1995)

9. Dr. Vumsonl: Zo History ( 1986 )10. Dr. Than Tun: Studies in Myanma History

Number One. ( 2002 )

a. { Lehman, F.K., Illnois Studies in Anthrop

^ Alphabetical List of India's Scheduled Tribes

1. ^ Official List of First Languages approved byBoard of Secondary Education Manipur (BSEM)

Page 32: Zo History Book in Burmese Version

32

2. ^ Sangermano, Father (1833) A Description of theBurmese Empire: Compiled chiefly from BurmeseDocuments, (Translated by William Tandy andreprinted by Susil Gupta, London, 1966.

3. ^ Tedim Thu Kizakna Lai (Tedim Journal), July1937, p.4.

4. ^ Fowler, E.O. (1924) Letter to Howchinkhup,General Department, No. 3432/7M-11, office ofthe Commissioner, North West Border Division,25 march 1924, in Acts and Achievements of HauChin Khup, KMS, Chief of the Kamhau clan, ChinHills, Tiddim (Ratnadipan Pitika Press, Mandalay,1927) p. 17.

5. ^ National Archives of India (NAI) New Delhi(hereafter NAI), Foreign Department, Extl. A,October 1893, Nos. 33 – 34, dated Camp Falam,28 September 1892

6. ^ National Archives of India (NAI) New Delhi,Foreign Dept. Sept 1893, Nos. 80 –88

7. ^ Khai, Sing Khaw (1995) Zo People and theirCulture; A historical, cultural study and criticalanalysis of Zo and its ethnic tribes (Published byKhampu Hatzaw, Churachandpur, Manipur.

8. ^ Carey, Bertram S. and Tuck, H.N. (1896) TheChin Hills: A History of the people, our dealingswith them, their customs and manners, and aGazetteer of their country (Reprinted by Delhi,Cultural Publishing House, 1983)

9. ^ Braghin, Cecilia (1998) "The ArchaeologicalInvestigation into Ancient Chinese Beads"

10. ^ Braghin, Cecilia (1998) "An ArchaeologicalInvestigation into Ancient Chinese Beads" pp.273-293, Lidia D. Sciama & Joanne B. Eicher,(eds.) Beads and Bead Makers, Oxford & NewYork: Berg.

11. ^ Hsu Cho-yun & Linduff, K.M. (1988) WesternZhou Civilization, New Haven and London: YaleUniversity Press.

Page 33: Zo History Book in Burmese Version

33

12. ^ Yao people of Yunnan (China).; also Yao -Chinese Ethnic Groups (1998)

13. ^ Aung-Thwin, Michael (1996) "The Myth of the'Three Shan brothers' and the Ava period inBurmese history", Journal of Asian Studies,Vol.55, No.4, pp.881-901.

14. ^ Zou, David Vumlallian (2005). "Raiding thedread past: Representations of headhunting andhuman sacrifice in north-east India",Contributions to Indian Sociology (n.s.) Vol. 39,No. 1, pp. 75-105 [This article refers to KukiUprising & Zou folk song, See pp. 88-89].

15. ^ MELC Archives, Zomi Colony(Churachandpur), JCA Minute Book (20 February1954 – 24 January 1958)

16. ^ Go, Khup Za (1996) A Critical Historical Studyof Bible Translations among the Zo people inNortheast India, Churachandpur: Chin BaptistLiterature Board

17. ^ Lalnunmawi, E (1996) Impact of Christianity onthe Zou women (Unpublised Dissertation)Banglalore: South Asia Institute of AdvancedChristian Studies (SAIACS)

18. ^ Downs, Frederick S. (1996) The ChristianImpact on the Status of Women in North EastInda, Shillong: NEHU Publications

^ Ralte, Lalrinawmi (2004) Bible Women-te Nghilhlohnan(In Memory of Bible Women), Bangalore: ShalomPublications

( 23 )

Page 34: Zo History Book in Burmese Version

34

Publisher;

Mark Hau Lian Khup

6520 Four Seasons Lane, # Apt - D28212 CharlotteNC USA

Phone: (704) 363-1075E-mail: [email protected]

Page 35: Zo History Book in Burmese Version

35

Zkd orkdif;ZO HISTORY