Zeszyt historyczny 4

Obchody odbywają się z inicjatywy Marszałka Województwa Wielkopolskiego Marka Woźniaka

4_Powstanie-Wlkp.qxd 2008-12-04 13:24

Ławica – początekpolskiego lotnictwa9 stycznia 1919 r.

mieszkańcy Frankfurtu zadarli głowy.

– Aeroplany! – pokazywali palcami.

– Lecą znad Polski.

Zrzucają bomby! To nalot! Nalot!

Radosław Nawrot

Powstanie Wielkopolskie 1 zeszyt 42 Ławica Gazeta Wyborcza 1 Poznań

Ławicy. To właśnie ten sprzęt miałbyć najcenniejszym łupem dlazdobywców. Cztery strzały znisz-czyły tylko wieżę lotniska oraz– jak się wydaje – morale Niem-ców. Ci otworzyli ogień z kilkugniazd karabinów maszynowych,ale paniczny i kompletnie niecel-ny. Wiadomo, że Polacy mieli in-formacje o planach Niemców, któ-rych dostarczyli im polscy pod-komendni Fischera, wcielenido obrony Ławicy. Dzięki temuudało się przeprowadzić odważ-ny szturm, który trwał raptem 20minut i doprowadził do zdobycialotniska. Straty Polaków – 1 zabi-ty, straty Niemców – 2 zabitych.

Po szturmie powstańcy mo-gli dopiero ocenić, jak bezcen-na zdobycz traf iła w ich ręce.Na samej Ławicy oraz w położo-nej na Winiarach hali sterowców(dawny port do cumowania zep-pelinów) znajdował się sprzęt

Powstanie wielkopolskiekojarzy się nam z wal-kami w Poznaniu, ho-

telem Bazar, Paderewskim... Alez nalotem na Niemcy?! Tymcza-sem prawdopodobnie pierwszyw dziejach nalot wykonany przezpolskie lotnictwo miał miejscewłaśnie wtedy, 9 stycznia 1919 r.Polacy zaatakowali Frankfurtnad Odrą. A było to tak...

Na początku stycznia 1919 r.,dwa tygodnie po wybuchu po-wstania Polacy opanowali jużwiększość Poznania i okolic. W rę-kach niemieckich wciąż znajdo-wało się jednak lotnisko we wsiŁawica. Die Fliegerstation Posen--Lawitz, jak nazywali je Niemcy,było kwaterą Flieger Ersatz Ab-teilung Nr. 4 (Zapasowego Oddzia-łu Lotniczego Nr 4). Oddział tenliczył 200 żołnierzy (wg innychźródeł – do 400). Sporo, ale i takw starciu z coraz liczniejszą ar-mią powstańczą nie miał więk-szych szans.

Kiedy zatem 5 stycznia 1919 r.Polacy przedstawili Niemcom pro-pozycję kapitulacji, w bazie lotni-czej rozpoczęły się dość burzliwedyskusje. Część Niemców radzi-ła, by chwycić za broń. Były jed-nak liczne głosy za przyjęciem pro-pozycji kapitulacji, o ile powstań-

cy zgodzą się na wymarsz załogiŁawicy z pełnymi honorami. Takoncepcja została przedstawio-na Polakom. Ci jednak godzili siętylko na kapitulację bezwarunko-wą. – Zatem czekamy tu na was.Będziemy się bić – miał oświad-czyć w tej sytuacji dowódca lotni-ska, porucznik Fischer. Niemcyzagrozili też wysadzeniem For-tu VIII, pełnego bomb lotniczych.

Aby to uniemożliwić, w nocyz 5 na 6 stycznia 1919 r. powstań-cy poprzecinali kable i odcięliNiemcom elektryczność. Krótkopo godz. 6 rano na Ławicę dotar-li emisariusze z krótkim komuni-katem: Jesteście otoczeni. Nie ma-cie szans. Kapitulujcie bezwarun-kowo, albo otwieramy ogień. Cze-kamy na odpowiedź 10 minut.

Odpowiedzi nie było. Przedgodz. 6.30 rozpętała się zatem bi-twa, uważana do dziś za majstersz-tyk kunsztu wojskowego. Polacyotworzyli ogień z dział, ale tak, bynie zniszczyć sprzętu lotniczego,który – jak słusznie zakładali – zo-stał zgromadzony w hangarach

ZE Z

BIO

RÓ

W J

AN

US

ZA Ł

UK

AS

ZEW

ICZA

Sześciu polskich pilotów wskoczyło do dopiero co zdobytych maszyn zapakowałona nie bomby i ruszyło na Frankfurt


ZE Z

BIO

RÓ

W J

AN

US

ZA Ł

UK

AS

ZEW

ICZA

Zdobyte w Poznaniu niemiec-kie maszyny były początkiem pol-skiego lotnictwa. Wiele z nichwzięło wkrótce udział w wojniepolsko-bolszewickiej. Jak się jed-nak okazało, swój chrzest bojowyaeroplany z Ławicy musiałuprzejść znacznie szybciej.

Szybka i sprawna bitwa nie za-kończyła bowiem bynajmniej walko Ławicę. Na wieść o jej zdobyciuNiemcy wysłali swe aeroplanybombowe. 7 i 8 stycznia zaatako-wały one Poznań z lotniska weFrankfurcie nad Odrą. Byli zabi-ci, a nalot wywołał w Poznaniuszok. Wywołał też... chęć odwetu.Sześciu polskich pilotów (mówisię o Józefie Mańczaku, Dama-zym Kortylewiczu, ZygmuncieRosadzie, Wojciechu Białym, Ja-nie Kasprzaku i dowodzącym wy-prawą Wiktorze Pniewskim)wskoczyło do dopiero co zdoby-tych maszyn (już z polskimi ozna-czeniami), zapakowało na niebomby i ruszyło na Frankfurt. 9stycznia 1919 r. nad kompletniezaskoczone niemieckie miastonadleciał polski samoloty. Ich ce-lem było lotnisko, bombardowa-ne przez ponad godzinę. Każdyz samolotów miał na pokładziesześć 25-kilogramowych bomb,które wyrzucano ręcznie. Polskiemaszyny zrobiły więc sześć run-dek nad Frankfurtem, po czymwróciły do Poznania. Tutaj Pniew-ski musiał się gęsto tłumaczyćprzed powstańcza Naczelną Ra-dą Ludową. Jego czym uznanobowiem za korsarstwo powietrz-ne i samowolę. Konsekwencji jed-nak nie poniósł.

Jeszcze w styczniu 1919 r. gen.Gustaw Macewicz został miano-wany dowódcą wielkopolskiegolotnictwa, w którym sformowanocztery eskadry, aczęść maszyn wy-słano nawet doobrony Lwowa orazna ogarnięty powstaniem GórnyŚląsk. Było to możliwe od lute-go 1919 r., gdy układ w Trewirze za-kończył walki w Wielkopolsce.1

Korzystałem m.in. z książki KrzysztofaHoffa „Skrzydła Niepodległej.

O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej.”

oraz z materiałów archiwalnych Aeroklubu Poznańskiego.

Gazeta Wyborcza 1 Poznańzeszyt 4 1 Powstanie Wielkopolskie

3Ławica

Polska 1945-56

do rozpoznania oraz bombardo-wań. Sporo z nich było niemalgotowych do lotu. Ze zdobytychczęści udało się złożyć kolejne 42aeroplany. Jak wspominał Wik-tor Pniewski – dowódca 1 eska-dry lotniczej –,, Z zapasów tychsformowane zostały 4 eskadry,a jeszcze w początkach styczniawysłałem do Warszawy kilka-dziesiąt samolotów.”

i SETKI KADŁUBÓW

I PŁATÓWNIEMIECKICHSAMOLOTÓWzgromadzone

na Ławicy,które wpadły

w ręce powstańców

lotniczy wartości ok. 160 mln ma-rek. Były to m.in. kadłuby i czę-ści kilkuset aeroplanów, w tymgotowe do złożenia samolotywielozadaniowe LVG C. V. Ma-szyny te, produkowane od 1913r. przez berlińskie zakłady Luft--Verkehrs-Gesselschaft wedlekonstrukcji inż. Franza Schne-idera. Niemieckie lotnictwo uży-wało ich na wojnie światowej

SAMOLOTNIEMIECKI LVG C.V.zmontowany z części zdobytychna Ławicyt


TABLICA 4 PUŁKI UŁANÓW WIELKOPOLSKICH, LATA 1919 - 1921

1. PODPORUCZNIK 3 PUŁKU UŁANÓW WIELKOPOLSKICH podczas uroczystegowystąpienia (z etyszkietami,w białych rękawiczkach,na koniu okrytym granatowymczaprakiem,przerobionym z niemieckiego)

2. UŁAN 1 PUŁKU UŁANÓW WIELKOPOLSKICH W MUNDURZE POLOWYM

3. BARWY NA OTOKACH CZAPEK I LAMPASACH SPODNI czterech pułków UłanówWielkopolskich: 1 pułku (a), 2-go (b), 3-go (c) i 4-go (d)

4. BARWY PROPORCZYKÓW NA LANCE czterech pułkówUłanów Wielkopolskich: 1 pułku,2-go,3-go i 4-go

5. ZAPIĘCIA PASÓW GŁÓWNYCH DLA SZEREGOWYCH: z jednobolcową sprzączką i z klamrą niemiecką

6. TULEJA PRZY PRAWYM STRZEMIENIU do podtrzymywanialancy w marszu

Powstanie Wielkopolskie 1 zeszyt 44 Gazeta Wyborcza 1 PoznańArmia Wielkopolska

RYS

. LES

ZEK

RO

ŚC

ISZEW

SK

I


Ułani z biało-czerwonymi proporcami

Historia 15 Pułku Ułanów Poznańskich sięga roku 1918.

Wtedy powstańcy wielkopolscy

utworzyli pierwszą konną jednostkę wojskową

w powstaniu

– Konny Oddział Straży Poznańskiej

Karol Szaładziński


5Kawaleria

Konny Oddział StrażyPoznańskiej formo-wał ppor. Kazimierz

Ciążyński w zajętych już 28 grud-nia poznańskich koszarach pru-skiego 1 Pułku Królewskich Strzel-ców Konnych. Jako kolory propor-czyka kawalerzyści przyjął barwynarodowe: biel i czerwień. Pierw-szym tymczasowym dowódcą od-dzialu był por. Józef Lossow. Ka-walerzyści złożyli przysięgę 26stycznia 1919. Trzy dni potem roz-kazem gen. Józefa Dowbora-Mu-śnickiego oddział dostał nazwę 1.Pułku Ułanów Wielkopolskich.W powstaniu wielkopolskim pułkbrał udział w walkach o lotniskoŁawica w Poznaniu i walkacho Szubin. Potem służył na różnychodcinkach powstańczego frontu.

Po wcieleniu wielkopolskichformacji w skład Armii Polskiejna wniosek prezydenta PoznaniaJarogniewa Drwęskiego pułkzmienił nazwę na 15 pułk ułanówpoznańskich.

W maju 1920 r. podczas wojnypolsko-bolszewickiej pułk brałudział w zatrzymaniu ofensywyradzieckiej 16 armii biorąc do nie-woli znaczą część żołnierzy nie-przyjacielskiej brygady kawalerii.W tym okresie z zapasowego szwa-dronu utworzono dwa nowe puł-

ki, które po zakończonej wojnienazwano 25 i 26. pułkami ułanówwielkopolskich.

W lipcu 1920 wskutek radziec-kiej ofensywy wojska polskie zo-stały zmuszone do odwrotu. Pułkosłaniał odwrót swojej macierzy-stej 14 Dywizji Piechoty. Posuwa-jąc się w straży tylnej, pułk w cią-głych starciach z przeciwnikiemdotarł najpierw do Siedlec, a na-stępnie pod Dęblinem przeprawiłsię na zachodni brzeg Wisły. Pod-czas walk pod Iwachnowiczami 29lipca ranny został dowódca – ppłkWładysław Anders. Podczas kontr-ofensywy polskiej 16 sierpnia pułkprzełamał obronę radzieckąpod Maciejowicami. Kolejne wal-ki ułani toczyli podczas Bitwynad Niemnem. Następnie w dru-giej połowie września 1920 kawa-lerzyści walczyli pod Międzyrze-czem, Zelwą i Snowami a ostatniąmiejscowością jaką zajęli żołnierzebył Mińsk, z którego wycofali sięna zachód po podpisaniu zawie-szenia broni. 16 stycznia 1921 pułkwkroczył doPoznania poddowódz-twem Władysława Andersa. Zaza-sługi podczas wojny wszystkie puł-ki 14 Dywizji Piechoty zostały od-znaczone krzyżem Virtuti Milita-ri. Dekoracji sztandaru dokonałmarsz. Józef Piłsudski 22 kwiet-nia1921. Straty pułku wlatach1919-1920 wyniosły poległych sześciuoficerów i 45 szeregowych. W tymsamym czasie pułk zdobył 20 wo-zów z amunicją, pięć dział, uuu

TO

MAS

Z K

AM

IŃS

KI

oPOMNIK 15 PUŁKU UŁANÓW POZNAŃSKICHodsłonięty w Poznaniu 22 października 1927 r.


Siodło pruskie,

kawaleria polskaSiodło pruskie używane

przez kawalerię wielkopolską

w czasie Powstania

Wielkopolskiego podarowała

„Gazeta” Wielkopolskiemu

Muzeum Wojskowemu

w Poznaniu

Karol Szaładziński

Powstanie Wielkopolskie 1 zeszyt 46 Kawaleria Gazeta Wyborcza 1 Poznań

To dla nas cenny dar, niemieliśmy w swoich zbio-rach siodła tego typu –mó-

wi Tadeusz Jeziorowski, kurator mu-zeum. Siodło tego typu nie jest dziśłatwo znaleźć. Stanowiło podstawo-we wyposażenie jeździeckie wewczesnym okresie istnienia kawa-lerii w Wielkopolsce. Później stop-niowo wycofywano je z użytku.

Już drugiego dnia walk 28 grud-nia 1918 r. powstańcy zajęli pruskiekoszary1 Pułku Królewskich Strzel-ców Konnych znajdujące się przydzi-siejszej ul. Grunwaldzkiej. Opróczniemieckiej broni i mundurów po-wstańcy zdobyli tam400 koni zrzę-dami końskimi. Przejęto też kosza-ry wBiedrusku. To dało podstawędo stworzenia pierwszej jednost-ki kawalerii wielkopolskiej – Kon-nych Strzelców Straży Poznańskiej,która narozkaz dowódcy powsta-nia generała Józefa Dowbor-Mu-śnickiego przekształciła się wstycz-niu 1919 w 1 Pułk Ułanów Wielko-polskich. To wtedy regularne pol-skie siły zbrojne zetknęły się zsio-

dłem pruskim określanym jako „sio-dło wzoru 1889”.

Wroku1920 powłączeniu sił wiel-kopolskich wstruktury Wojska Pol-skiego1 Pułk Ułanów Wielkopolskichotrzymał numer15 izmienił nazwęna 15 Pułk Ułanów Poznańskich.Podtą nazwą pułk brał udział wwoj-nie polsko-bolszewickiej oraz wcza-sie II wojny światowej, gdzie zasły-nął m. in. wwalkach oMonte Cassi-no. Opróczsławnego15 pułku wwoj-nie polsko-bolszewickiej Wielkopo-lanie wystawili jeszcze pięć pułkówkawalerii –wszystkie używały siodełpruskich wz. 1889.

uuu11 jaszczy, amunicję, 34 ciężkiekarabiny maszynowe, trzy kuch-nie polowe, łącznicę telefonicz-ną, 410 koni wierzchowych z rzę-dami, wziął do niewoli 2-pułkowąbrygadę kawalerii – łącznie1537 żoł-nierzy, w tym 63 oficerów.

W kampanii wrześniową pułkwziął udział w składzie Wielkopol-skiej Brygady Kawalerii wchodzą-cej w struktury Armii „Poznań”.Osłaniał najpierw mobilizacjęi koncetrację armii w okolicachMosina, Śrem, Nowe Miasto, a po-tem jej odwrót w kierunku War-szawy. Ciężkie walki ułani stoczy-li pod Górkami Pęcławskimi a po-tem w Głównie. Pod Ziewanicza-mi poległ dowódca pułku ppłk Ta-deusz Mikke. Resztki jednostkibrała udział w obronie Warszawy,do której ułani przedzierali siępo rozbiciu Armii Poznań.

Pułk został odtworzony w Ro-sji Sowieckiej w 1942 r. w ramachArmii Polskiej w ZSRR jako bata-lion „S”. Batalion opuścił Sowietywraz z całą armią, udając się naj-pierw do Iraku a następnie na Bli-ski Wschód, gdzie w 8 październi-ka1942 r. rozkazem dowództwa Pol-skich Sił Zbrojnych otrzymał na-zwę 15. pułk ułanów poznańskichistał się pułkiem rozpoznawczym.

Następnie w ramach 2 Korpu-su Polskiego wziął udział w kam-panii włoskiej. W końcu grud-nia 1944 r. pułk został skierowanyna odpoczynek na południeWłoch, potem do Egiptu i Wiel-kiej Brytanii gdzie po zakończe-niu wojny został rozwiązany.

W 1996 r. staraniem Towarzy-stwa byłych Żołnierzy i Przyja-ciół 15. pułku ułanów poznańskichoraz Koła Ułanów Poznańskichim. gen. Władysława Andersanadano numer 15. WielkopolskiejBrygadzie Kawalerii Pancernej,a jej 1. batalion czołgów otrzymałbarwy pułkowego proporczyka 15.pułku ułanów poznańskich.W mudnurach 15 pułku występu-je także Ochotniczy Reprezenta-cyjny Oddział Ułanów Miasta Po-znania. 1Korzystałem z książki Henryka Smacznego

„Księga kawalerii polskiej”.

Nasze siodło zostałowyprodukowane w roku 1916 w Stuttgarcie. Kustosz Anna Szukalska-Kuś na tylnym łęku siodłaodnalazła sygnaturę„Industriegruppe//Stuttgart 1916”.


W1925 r. Wojsko Polskie zaczęłoużywać siodeł rodzimej produkcji.Pruskie siodła zastępowano polski-mi stopniowo. W 1936 r. kawalerzy-ści zaczęli dostawać kolejny modelsiodła polskiego. Jednak siodła pru-skie były jeszcze wmagazynach wiel-kopolskich pułków kawalerii pod-czas wybuchu II Wojny Światowejw1939 r. Stanowiły rezerwę końskie-go wyposażenia.

Nasze siodło zostało wyprodu-kowane w roku 1916 w Stuttgarcie.Kustosz AnnaSzukalska-Kuś natyl-nym łęku siodła odnalazła sygna-turę „Industriegruppe/Stutt-gart 1916”. Siodło ma też różnegorodzaju tłoczenia cyfr i liter. To jużtrzeci dar „Gazety” dla Wielkopol-skiego Muzeum Wojskowego.W2005 r przekazaliśmy czapkę we-terana Powstania Wielkopolskie-go, w maju tego roku mundur uła-na15 pułku zczasów kampanii wło-skiej. Siodło wraz zinnymi pamiąt-kami po wielkopolskich żołnier-zach możnaoglądać napiętrze Wiel-kopolskiego Muzeum Wojskowe-go przy Starym Rynku 9 od wtor-ku do soboty w godz. 9-16 i w nie-dzielę w godz. 10-15.1


7Kawaleria

iPRZEMARSZ 1 PUŁKU UŁANÓW WIELKOPOLSKICHul. Wjazdową do koszar 1 marca 1919 r.

ZB

IOR

Y W

MW

SZCZEGÓLY KONSTRUKCJI PRAWIE 100-LETNIEGO SIODŁApokazuje Kustosz Anna Szukalska-Kuś

t

AN

DR

ZEJ

MO

NC

ZAK


POWITANIEODDZIAŁÓWWOJSKAPOLSKIEGO W BYDGOSZCZY 20 marca 1920 r.t

Powstanie Wielkopolskie 1 zeszyt 48 Gazeta Wyborcza 1 Poznań

D okument, podpisa-ny28 czerwca1919 r.,wieńczył obradującą

przez pięć miesięcy międzynaro-dową Konferencję Pokojową zudzia-łem 27 państw. Jej celem było usta-lenie przyszłości państw pokona-nych wIwojnie światowej, oraz usta-lenie zasad międzynarodowegowspółistnienia, które utrwaliłybystan pokoju. Ze zrozumiałych wzglę-dów ogromną część paryskich ne-gocjacji pochłonęły kwestie nowych,powojennych granic wEuropie. By-ły to problemy szczególnie drażli-we itrudne wśrodkowej części kon-tynentu, gdzie swe aspiracje do sa-mostanowienia ujawniło kilka na-rodów, wcześniej podporządkowa-nych mocarstwom.

Konferencja wParyżu rozpoczę-ła się18 stycznia1919 r. To ważny mo-ment: w tym samym czasie wielko-polscy powstańcy już przegrupowy-wali swe siły potrwających ponadtrzytygodnie walkach, wktórych wypar-li siły niemieckie znajistotniejszychośrodków oporu. Ale dziesięć dnipóźniej rozpoczynała się niemieckakontrofensywa, która miała poważ-nie zagrozić powstańczym zdoby-czom nakilku odcinkach frontu jed-nocześnie. Owszystkich dramatycz-nych zwrotach sytuacji w tej częścidawnego imperium niemieckiegodelegaci na konferencję byli infor-mowani nabieżąco.

Podobnie zresztą jak oinnych za-grożeniach, które wisiały nadorga-nizującym się od zaledwie dwóchmiesięcy państwem polskim. War-to bowiem pamiętać, że dokładnie

Skutki powstania

w tym samym czasie, gdy w Wiel-kopolsce Polacy bili się o Leszno,Nakło, Żnin i Szubin, dalekonawschodzie Armia Czerwonapar-ła wślad zaewakuującymi się poro-zejmie niemieckimi dywizjami. Bol-szewicy zajmowali metodą faktówdokonanych ogromne połacie ziemprzedrozbiorowej Rzeczpospolitej.Podotarciu podWilno naczelne do-wództwo Armii Czerwonej zdecy-dowało – sześć dni przed począt-kiem Konferencji Pokojowej w Pa-ryżu – o rozpoczęciu rozpoznaniabojem w kierunku Bugu, zaczyna-jącego operację „Cel Wisła”.

WGalicji wpołowie stycznia Po-lacy wprawdzie odzyskali inicjaty-wę popierwszej fali ukraińskich ata-ków na Lwów, ale już miesiąc póź-niej przegrupowanaUkraińska Ha-

licka Armia podjęła nową ofensy-wę zmierzającą doodcięcia Lwowaod wsparcia z Małopolski.

Do tego wszystkiego na ŚląskuCieszyńskim –wpięć dni porozpo-częciu obrad wParyżu –armia cze-chosłowacka przekroczyła linię de-markacyjną i wyparła nieliczne si-ły polskie aż na linię Wisły, dążącdo opanowania całości regionu.

Przez kolejne pięć miesięcy de-legaci naKonferencję Pokojową –nie-zależnie od ogromnej polskiej dy-plomatycznej pracy, m.in. Polskie-go Komitetu Narodowego – kiero-wali się w swoich kalkulacjach za-równo bieżącym rozwojem sytuacjiw tych ogarniętych walkami regio-nach, jak iplanami globalnego wpły-wania na losy kontynentu. Tak na-leży postrzegać fakt, że pierwszepolskie postulaty (przekazane przezrząd polski za pośrednictwem Ro-manaDmowskiego), które dotyczy-ły poza Wielkopolską i Pomorzemtakże samego Gdańska, całego Gór-nego iczęści Dolnego Śląska –zosta-ły wmarcu przez specjalną komisjęzarekomendowane jako właściwe,ale wkrótce uległy daleko idącymzmianom i ograniczeniom, o któredyplomatyczną walkę toczyli dele-gaci kilku krajów.

Zjednej strony skutecznawalkapolskich powstańców (w lutym,

Zwycięstwo potwierdzone

przez aliantówW podsumowaniu skutków, jakie przyniosło

powstanie wielkopolskie, najczęstsze

i najoczywistsze jest połączenie tego zrywu

z zapisami traktatu wersalskiego

Waldemar Lewandowski

ZB

IOR

Y M

PW


iODDZIAŁ WOJSKAPOLSKIEGO NA RYNKU W TORUNIU18 stycznia 1920 r.


9Skutki powstania

Przed Czerwcem

przyokazji rozejmu wTrewirze, za-liczonych już przez Ententę dowojsksprzymierzonych) zrobiła wraże-nie; uwiarygodniła polskie aspira-cje dotyczące władzy nad Wielko-polską iPomorzem. Zdrugiej –wzbu-dziła obawy tych, którzy w jedno-czesnym załamaniu Niemiec i Ro-sji upatrywali szansę nadługotrwa-łe rozgrywanie –zpożytkiem dla sie-bie – chwiejnego spokoju na stykudawnych imperiów. Wistocie więcpowstanie wielkopolskie miałowpływ naustalenie zachodniej gra-nicy Rzeczpospolitej, ale nie był towpływ absolutny. Z drugiej jednakstrony oznacza to, że niesatysfak-cjonujące dla Polski rozstrzygnię-cia graniczne nie umniejszają wża-den sposób wysiłku walczącychi chwały samego zrywu.

Itak np. rozstrzygnięcie przyna-leżności Gdańska, niezadowalająceani Polaków ani Niemców, to rezul-tat brytyjskiej gry, obliczonej na to,by nie osłabiać drastycznie Niemiec,gdyż to owocowałoby nadmiernym(z punktu widzenia Wlk. Brytanii)umocnieniem pozycji Francji nakon-tynencie. Polska próba odwołaniasię do delegacji amerykańskiej za-wiodła, gdyż Stany Zjednoczone szu-

kały uniwersalnych rozwiązań po-kojowych, sprawdzających się wca-łej Europie. I wycofały się z popar-cia polskich praw doGdańska, gdyżw tym czasie dla rozwiązania kon-fliktu włosko-jugosłowiańskiego lan-sowały projekt nadania statusu wol-nego miasta spornej Riece (Fiume).Również coraz wyraźniej zbliżają-ca się ekspansja bolszewików wrazz Armią Czerwoną nie pozostawa-ła bez wpływu nasprawę polską, alekażdy z aliantów wyrażał inny po-gląd: Francja postulowała umocnie-nie Polski na Pomorzu, tak by Pola-cy mieli pole manewru w spodzie-wanej walce zbolszewikami. Brytyj-czycy –przeciwnie, zakładali, że tyl-ko dobrze zorganizowani Niemcybędą w stanie powstrzymać to no-we zagrożenie.

Ostatecznie traktat wersalskiprzyznał Polsce prawa dowiększejczęści Wielkopolski (także zczęściąziem, których powstańcy nie zdo-łali mimo ataków opanować) orazdoPomorza bez Gdańska atakże za-powiedział plebiscyty na GórnymŚląsku, Warmii i Mazurach. Posta-nowienia weszły w życie 10 stycz-nia 1920 r. W ramach przygotowańjeszcze1 sierpnia1919 r. utworzono

administracyjnie województwo po-morskie, a 17 października dekre-tem Naczelnika Państwa mianowa-no pierwszego wojewodę pomor-skiego – Stefana Łaszewskiego (na-dal urzędującego wPoznaniu, gdzieorganizowano pierwsze strukturyadministracji dla Pomorza).18 stycz-nia1920 r., uroczystościami wToru-niu rozpoczęto przejmowanie pol-skiej zwierzchności nad Pomo-rzem. 20 stycznia polskie wojskowkroczyło (pierwszy raz od epokiKsięstwa Warszawskiego) do Byd-goszczy – do 10 lutego (dnia tzw. za-ślubin zmorzem wPucku) kończąccałą operację. Wojska stworzonegowtym celu tzw. Frontu Pomorskie-go pod dowództwem gen. JózefaHallera, wdużej części składały sięz jednostek wcześniej tworzącychArmię Wielkopolską (teraz wcho-dziły w skład 15 Dywizji Piechotyi Dywizji Strzelców Pomorskich,późniejszej16 DP).Ita sprawna, go-towa doskutecznego działania –mi-mo, że oparta na ochotnikach – siławojskowa, to także jeden zniebaga-telnych efektów powstania wielko-polskiego, co okazało się kilka mie-sięcy później w czasie najcięższejfazy wojny polsko-bolszewickiej.1

ZB

IOR

Y M

PW

Korzystałem z następujących

źródeł:

Krzysztof Korda„Sprawa Gdańska

na KonferencjiPokojowej w Wersalu

w 1919 roku i jej echa w prasie

pomorskiej” (w: Kociewski

MagazynRegionalny1/2005);

Łukasz Jastrząb„Powstanie

Wielkopolskie1918/1919”

(w: „Profile”1/2006);

Anna Pierikarczyk„Traktat wersalski

(1919-1920)”


Powstanie Wielkopolskie 1 zeszyt 410 Gazeta Wyborcza 1 Poznań

S łowa rapowane przezMazurka to fragmentrefrenu z „Walki” – hi-

phopowego utworu, który powstałz okazji 90. rocznicy powstaniawielkopolskiego. Muzykę do „Wal-ki” skomponował Michał Złakow-ski (pseudonim Złq), tekst napisałKamil Mazurek (Mak). To młodzimuzycy (pierwszy zPoznania, dru-gi z Torunia), którzy występują ja-ko Projekt W.

– Zależało nam, by utwór o po-wstaniu wykonywał zespół dotych-czas mało znany, by nikt nie słu-chał go przez pryzmat sympatiiczy antypatii do wykonawcy – tłu-maczy Marek Czerniak z komite-tu obchodów 90. rocznicy powsta-nia wielkopolskiego.

To nie pierwsza rapowana hi-storia Polski, która w ostatnich la-tach powstała w Poznaniu – na po-dobny pomysł wpadli w 2006 r. or-ganizatorzy 50. rocznicy Poznań-skiego Czerwca '56. O historii tam-tego powstania w utworze „Szacu-nek dla Poznańskiego Czerwca”rapowali Mezo iOwal –dwie gwiaz-dy hip-hopu.

MAREK CZERNIAK: – Utwór o po-wstaniu wielkopolskim jest wesel-szy, bardziej pozytywny niż teno Czerwcu, bo było to przecież je-dyne zwycięskie powstanie w tam-tym czasie – tłumaczy.

Utwór ma tzw. otwartą licen-cję, czyli każdy może go w pełni

Powstanie wielkopolskie

w rytmie hip-hopu„Wyobraź sobie dni, gdy wolność była mitem

Gdy mówiąc o wolności ryzykowałeś życie”

– w studiu nagrań na poznańskiej Starołęce w lutym 2007 r.

rapował młody muzyk, Kamil Mazurek

Sylwia Wilczak

legalnie kopiować, odtwarzać, bezkonieczności pytania o zgodęi wnoszenia jakichkolwiek opłatdo ZAIKS. – Chcemy, by zachęcałmłodych ludzi do poznania pol-skiej historii i troszkę „odczaro-wał” takie nazwiska, jak Marcin-kowski, Cegielski, Wawrzyniak.By nie kojarzyły się jedynie z po-mnikami, nazwami ulic, szkół i za-kładów – tłumaczy Marek Czer-niak. Postacie, które wymienia,pojawiają się w trzeciej częściutworu:

– Chodzi o to, by ciekawie opo-wiedzieć o tym burzliwym okre-sie w polskiej historii – mówi Ka-mil Mazurek, autor słów do „Wal-ki”. Całość (trzy części i refren)

„W czasach represji gdy bunt dojrzewał powoli oni podjęli ryzyko jak Cegielski Hipolit dbanie o przemysł, o język było dla Polaków lekiem ryzykowanie życiem by otworzyć bibliotekę. Z każdym oddechem ich droga była taka tak jak historia księdza Piotra Wawrzyniaka jak dzieła Marcinkowskiego mimo przeciwności wokół jak powstanie Towarzystwa Gimnastycznego Sokół”.

PIO

TR

SK

ÓR

NIC

KI

Muzyka

oMŁODZI MUZYCY– KAMIL MAZUREK(Z PRAWEJ) I MICHAŁZŁAKOWSKI w prywatnym studiu nagrań na poznańskiejStarołęce nagraliutwór „Walka”



11Muzyka

Rozmowa o Czerwcu

napisał w dwa dni. Michał Złakow-ski nad muzyką pracował dłużej:– Jakieś dwa tygodnie – przyznaje.

„GAZETA”: To trudne zadanie,w rytmie hip-hopu opowiedziećo powstaniu wielkopolskim?

KAMIL: – Na pewno temat jestcięższy niż normalne nawijanieo tym, co dzieje się wokół. Ale jaksię chce, to można dać radę.

MICHAŁ: – Mamy różne zaintere-sowania muzyczne, dlatego to niejest klasyczny hip-hop. Połączy-łem różne gatunki i style.

„GAZETA”: Musieliście się pod-ciągnąć z historii, by ułożyć „Wal-kę”?

CHÓREM: – Czy ja wiem? „GAZETA”: Wiedza, którą mieli-

ście do tej pory, wystarczyła? CHÓREM: – Wystarczyła.

Historię powstania wielkopol-skiego wyrapował także w rokuobchodów 90 rocznicy najbar-dziej znany muzyk tego nurtuw Poznaniu – Peja. Jego „Poznań-czyka” można posłuchać na kil-kudziesięciu portalach interne-towych. – Peja daje się poznać ja-ko patriota i nawinął naprawdędobry kawałek – piszą na foracho „Poznańczyku” fani rapera.Tekst utworu jest tak skontruowa-ny, że może być lekcją historii. Pa-dają w nim bowiem daty i nazwi-ska najważniejszych postaci po-wstania wielkopolskiego.1

CEZAR

Y A

SZK

IELO

WIC

Z

Peja „Poznańczyk” fragment utworu

Dwa siedem, dwanaście, jeden dziewięć osiemnaścieW godzinach wieczornych pierwsze strzały, huk nad miastemSzósty pułk Grenadierów i koszary na JeżycachZbrojny przez miasto przemarsz, NiemcaA w okrzykach czuć prowokację, depczą barwy narodoweNie nadstawim policzka, nie pójdziem na ugodęCzłowiek chwycił za oręż w obronie polskościNiepodległości i wywalczył jąA prości ludzie dumnie wybiegli na poznańskie ulicePodjęli przez wroga rzuconą rękawicęNie chcą być częścią rzeszy, Polak w siebie uwierzyłWroga uderzył z bratem w boju się sprzymierzyłWroga zwyciężył, nie zwątpił, wojsk nie poddałNiepodległość dla Polaka to synonim słowa zgodaNie należy dłużej czekać, na ulicach trwa walkaPierwsza krwawa ofiara, to Franciszek RatajczakTo dalsza część kawałka, czas wyciągnąć wnioskiPlac Wilhelmowski stał się placem wolnościNiemiec chciał wielkopolską ziemię mieć dla siebiePoznaniak nie pozwolił, Niemca trzymał twarz przy glebieMy za ojczyznę, oni za pieniądzeWystrzały z karabinów nie słabną, będzie dobrzeI kto by przypuszczał, że się zacznie jak sądzęPowstanie wiele znaczące, bo jedyne wygranePaderewski wysiadł u nas nim odwiedził WarszawęWłaśnie tak by się stało, w powstaniu

Poznaniacy wolność wywalczyliW powstaniu tym myśmy zwyciężyliWielkopolski ziemię obronili90 lat od tej pamiętnej chwili

iPEJA – NAJBARDZIEJZNANY RAPER W POZNANIU wyrapował także historięPowstaniaWielkopolskiego


Zeszyt 5. p 3 grudnia pPowstanie wielkopolskie zrobiło wrażenie na Zachodzie

Zeszyt 6. p 10 grudnia p Szczerbiec na wpół dobyty – odznaki upamiętniające wielkopolskie formacje wojskowe

Zeszyty opracował i redagował: Karol Szaładziński

Autorzy tekstów – zespół poznańskiej „Gazety Wyborczej”:Piotr Bojarski,Monika Lamęcka,Waldemar Lewandowski,Radosław Nawrot,Karol Szaładziński,Sylwia Wilczak

Autorzy zewnętrzni: Tadeusz Jeziorowski (Wielkopolskie Muzeum Wojskowe), Jarosław Łuczak (Wielkopolskie Muzeum Wojskowe),Tomisław Paciorek (Antykwariat Armeria Posnaniensis)

Tablice kolorowe malował: Leszek Rościszewski

Projekt graficzny: Agencja Artystyczna Kończal-Szwarc, Łukasz Sulimowski („Gazeta Wyborcza”)

Dziękujemy za udostępnienie swoich zbiorów naszym Czytelnikom,Muzeum Narodowemu w Poznaniu,Wielkopolskiemu Muzeum Wojskowemu oraz Muzeum Powstania Wielkopolskiego

Wydawca: AGORA SA oddział w Poznaniu, ul. 27 Grudnia 3,61-737 Poznań. Copyright by Agora SA

Bezpłatny dodatek do poznańskiego wydania „Gazety Wyborczej” z 26 listopada 2008 r.

Wszystkie prawa zastrzeżone.Żadna część ani całość dzieła nie mogą być reprodukowane bez wcześniejszej zgody wydawcy.

ISBN 978-83-7552-461-1

Biuro Organizacyjne Obchodów 90. rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego:

Wielkopolski Urząd Wojewódzki, Al. Niepodległości 16/18,bud. A, pokój 474,61-713 Poznań

tel. 061 854 14 35, fax. 061 854 14 13,e-mail:[email protected]


Zeszyt historyczny 4

Documents

Transcript of Zeszyt historyczny 4