Zeri i Camerise 6

I have spent many years researching in the Greek landscape and have grown used to the quiet rural life among the villages, chattering in the coffee shops with local people in my poor modern Greek. For a long time, my conversations with these farming folk were concerned with my interesting the importance of olives, vines, and cereals, inquiries fed by the scholarly debate on whether the modern Greek sand their life style descend from the ancient Greek ...

Nr. 6 - New York - Dhjetor 2015 - $2.00

Atje ku vdes e rron arvanitika

EDA DERHEMI:

Shprngulja e shqiptarve nga amria n kohn e Ataturkut

HALIL ZCAN:

International Forums Where the Cham Issue Can Be Litigated

RUDINA JASINI:

faqe 5- 6

faqe 13 - 15

Ali Dino kur Greqia nderonte mjeshtrit e mdhenj

LUAN RAMA:

faqe 7 - 9

The Ethno-archaeology of a Passive Ethnicity: The Arvanites of Central Greece

JOHN BINTLIFF:

faqe 2 - 4 faqe 22 - 24

Shnime amrie: Nuja m tregon udhn

ENKEL DEMI:

Familja Dino sht nga ato familje t mdha q kan br histori dhe kan mbetur n histori. Ali Dino ishte vllai i m madh i vllezrve Dino. Ishte dhe ai gjithashtu nj artist i prkor me nj kontribut jo t pakt, i cili madje ishte dhe nj politikan q luftoi pr shtjen shqiptare si dhe i ati i tyre. N vitin 1978, kur Abedin Dino do t shkonte t hapte nj ekspozit n Athin, ky udhtim do t ishte njhersh shum simbolik, pasi veprat e tij do t ekspozoheshin ...

faqe 16 - 21

Sonila Alushi me Davide Demichelis (RAI 3) n amri

Dhjetor 2015, Nr. 62

Grekt ia kan dal t m shkaktojn nj lloj pasigurie kur kaloj kufirin e tyre. Nuk dihet prse, por sikur t krijohet ideja q ke dika mangt teksa prballesh me nj polic t rndomt. Kan kaluar gati dhjet vite q nuk kam shkelur n tokn e tyre. Hern e fundit m sht dashur t bj nj bised

tejet t gjat dhe t lodhshme me shefin e policis s aeroportit t Athins; t paktn kshtu mu paraqit nj oficer i policis q kishte yje n supe. Kurr nuk kam ditur ti lexoj pr s mbari gradat. M pyeste pa u lodhur pr emrin e babs, vendlindjen, profesionin, dhe ku doja t shkoja. U grindm nj cop her, derisa e kanosa se do njoftoja ambasadn shqiptare. M la t shkoja n pun time, por ia kishte dal m s miri t m kallte nj far droje, e cila pr vite t tra m cyti t gjeja arsye t mirqena ose jo pr t shmangur udhtimet n vendin fqinj.

Pas kaq kohe, i mbathur me pantallona t shkurtra, me syze dielli e kpuc atletike, qndroja para nj frngjie n dogann e Qaf-Bots. Nj doganier m thot q t bitis nj her pun me policin, dhe pstaj eja tek u. Fliste nj ame t kulluar. Un njzet e katr karatshi nuk e flas dot m, por e kuptoj bukur shum. Fliste si nana ime, e cila nuk e kalon dot

kufirin, sepse e ka t shnuar dnimin n pasaport: vendlindja Filat!

Bitis pun me policin dhe m pas shkoj tek shqipfolsi, e cili m shton

nj vul tjetr n pasaport, e di shkruan n t me stilolaps. Kjo sht vula e automjetit, me t cilin lviz. M kan pyetur ku do shkosh, dhe i kam gnjyer q do vete n Sivota. Duhet tu thoja q shkoj n Vol, si i themi ne t amris, por nuk di prse ma kan me hile, e me hile ua kam dhe vet. Kur shoh doganierin, i cili kryen s shkruari n pasaport, v buzn n gaz, sepse kudo n pikat e daljes s Shqipris ka vetm nj pik ku t kqyrin pasaportn e dokumentat e makins, ndrsa nuk t shkruan njeri gj pr rrotat n pasaport. Grekt kan dy njerz. Thuhet se pr nj pun kan m shum njerz, ndaj e kan burokracin, administratn e fryr. sht kjo nj arsye q solli krizn? Edhe mund t jet, por cili jam un ti paragjykoj, thua se n vendin tim punt shkojn fjoll. Ku i dihet, mbase kan dshir t shkarravisin m shum se ne, t mbajn shnime m shum se ne, t mbajn t dhna m tepr.

Enkel DEMI

Shnime amrie: Nuja m tregon udhn

N amri robi flet vetm shqip!

Pamje nga Parga

Allvanoqt nga kudo q kan qen kan prhapur vetm kt dialekt t gjuhs s tyre, sepse me siguri n torbat e buks, t djathit dhe qeps, do ken patur ndonj kndim t amrishtes, t cilin un ende nuk e kam shtn n dor.

3Dhjetor 2015, Nr. 6

RedaksiaKryeredaktor: Kristo SotiriRedaktor: Ilir AdemajMarketing Coordinator: Erin [email protected](978) 395 7020Art Design: Thoma Nasi

E-mail: [email protected]: PO BOX 145, Slate Hill, NY 10973

Fjala vjen, n nj fletore t madhe, si qitapt e Turqis, shkruajn targn, llojin e makins, dhe t ln t shkosh.

M lan pa m pyetur pr emrin e babs, pa m br intervist! Marr makinn dhe shkoj prtej. Nuk kam asnj q m ndjek, megjithse n Sarand m than q zakonisht, kur mysafiri u duket i paftuar n shtpi t tij, pra am, kur ka nj far dukje n publik, i vn dik pas. Asgj nga kto. Ndoshta jam me fat, ndoshta Asfalin e ka zn halli i parave dhe sht ngusht me gjurmues, ndoshta jan legjenda urbane.

***Kam vite t tra q lexoj pr tokn

e gjyshit dhe t babs tim. Shkrime, studime, tekste historie q vrtetojn prejardhjen e amve nga thesprott epirot, ilirt. Gjat ktyre viteve m sht shtuar edhe m interesi pr t msuar rreth historis moderne t amris dhe gjenocidit t fundit t Lufts s Dyt Botrore. Prher kam dashur t di se far u la pas. U przun t tr amt? N fakt, u shkuln vetm ata q i prkisnin besimit islam, ortodokst qndruan. Greqia ka qen prher nj shtet primitiv, por nacionalist. Fen e ka njsuar gjithmon me kombsin. Kshtu e nisi kt histori, fjala vjen, me hebrenjt e Selanikut, q i shkuli me kt parim n fund t shekullit XIX dhe n fillim t shekullit XX. Kshtu u soll me amt katolik t Arts. Kshtu u soll me shkmbimin e kolonve me Turqin. Sa am dhe shqiptar t krahinave t tjera q jetonin n Greqi jan drguar n Turqi pr tu shkmbyer me kolont grek! Shqiptart e besimit islam konsideroheshin turq, dhe ata t besimit ortodoks, grek. sht nj mentalitet n t gjith Ballkanin pr ta ngatrruar me dashje hnn apo kryqin me kombin. Ka ndodhur kjo n Bosnj, Kosov, Serbi, Shqipri, Greqi, Turqi. Ndaj, n vitin 1944, Napolon Zerva (prflitet si shqiptar ortodoks) shkuli vetm popullsin q i prkiste besimit t ndryshm me t, duke zbatuar nj plan spastrimi t ushtruar edhe koh m par ndaj amve, jo me kto prmasa, por t njjt me popullsit hebreje, turke, bullgare, maqedone, vllehe.

Prandaj, kur shkon rrugve jo shum t mira t amris, bregdetit t saj, pyetja sht se, kur ikn, k lan pas? Jam i bindur q kan ln pas shqiptar t tjer n shumic, si t njjtt e tyre ortodoks. Nuja ime m tregonte se fqinj n pronat e tyre ishin t krishtert; para se tia mbathnin, u drguan fjal q tu hidhnin nj sy, sepse kur ikn menduan q do riktheheshin shpejt. Kishim puntor grek n shtpi dhe jevgjit, rrfente ajo. Me t krishtert kishin ortakri, miqsi, vllazri, ndoshta edhe krushqi. Puntorin e kishin greke dhe

ballkano-egjyptase. Ajo nuk e prdorte me racizm fjaln jevg. Asnjher nga gjyshrit e mi nuk e kam dgjuar fjaln kaur, ose ndonj prkeqsues tjetr gjuhsor, pr amt ortodoks, por kurr nuk i kam dgjuar t flasin pr ta si patriot, ve kur prmendnin Marko Boarin. Ti shkon rrugs dhe krkon shenja, gjen vetm tabela n gjuhn greke, ca shtpiza t ulta, lule n kopshtije, dhe nj zakon t pathyer t shqiptarit modern, i cili vrteton m shum se t gjith akademikt e dy vendeve autokticitetin e shqipes n tokn e amris. Vetm n kt krahin dhe n Shqipri mund t gjesh shtpi njkatshe a dykatshe me fitila prjashta, n tarraca. Vetm n Tiran, Shkodr, Kuks, Sarand, Pej, Gjilan, Filat e Margll gjen shtpi me fitila jasht. Ideja e perspektivs, e fatit t mbar, e dors s mir q

do trokas; kjo ide prtej besimit, me rrnj n paganizm, i bn shtpit tona me fitilat e s ardhmes, kur ndoshta djali apo vajza n emigracion, puna n shtet, bileta e llotaris, do na drgojn drejt lartimit t nj kati m shum, duke e kthyer banesn m t madhe, m mbizotruese, m autoritare, m t pushtetshme. Ku e gjeni n nj vend tjetr? Un vet nuk e kam hasur gjetk, por profesioni im sht gazetaria, n t ciln shpesh spekulohet edhe me shenjat.

***Ku e ke msuar shqipen?Kshtu pyes n Parga nj burr t

rrnuar, rreth t shtatdhjetave. Kam vendosur si shum t tjer q, sa koh jam n amri, t merrem vesh ve n shqip. Lre t fler anglishten, frngjishten, italishten; n amri

robi flet vetm shqip! Burri i parruar dhe i ln pas dore, me ca shapka q nxjerrin jasht do gishtrinj t mdhenj me thap t ndotur, shet misra t pjekur mbi nj mangall qymyri n pik t zhegut.

- E di, thot.- Je shqiptar? ngulmoj.- Jo, ma kan msuar ca allvanoq

q jan kndej rrotull.Ktu prfundon krkimi im

gazetaresk. Parulla sht njsoj kudo q e krkon kt informacion, sido q t jet shqipfolsi, burr, grua, i ri, plak! Kshtu m tha edhe nj vajz n Vol, q na shrbeu akullore. Ishte jo m shum se tek t njzetat, dhe e kishte nxn shqipen prej ca allvanoqve q silleshin rrotull. Duket se kjo sht komardarja shptuese ndaj atyre si puna ime, q nuk rrin dot pa u grricur, por edhe ndaj autoriteteve, t cilat nuk pranojn kurrn e kurrs q n amri kan przn vetm nj pjes t shqiptarve; pasi t tjert i kan aty, ata jan plakur,

Pamje nga Vola

Ku e ke msuar shqipen? Kshtu pyes n Parga nj burr t rrnuar, rreth t shtatdhjetave. - E di, thot. - Je shqiptar? - ngulmoj. - Jo, ma kan msuar ca allvanoq q jan kndej

rrotull. Parulla sht njsoj kudo q e krkon kt informacion, sido q t jet shqipfolsi, burr, grua, i ri, plak! Kshtu m

tha edhe nj vajz n Vol, q na shrbeu akullore. Ishte jo m shum se tek t njzetat, dhe e kishte nxn shqipen prej ca

allvanoqve q silleshin rrotull.Allvanoqt (emigrantt tan t pas vitit 1990) kan qen kaq shum arsimdashs e patriot, q, pasi i kan rn si hert mistris dhe shatit, kan hapur kurse t gjuhs shqipe pr

vendasit dhe ua kan msuar mbar gluhn, me dialektin am.


kan vdekur, por edhe jan shtuar e rinuar.

Ose duhet t pranojm q emigrantt tan t pas vitit 1990 kan qen kaq shum arsimdashs e patriot, q, pasi i kan rn si hert mistris dhe shatit, kan hapur kurse t gjuhs shqipe pr vendasit dhe ua kan msuar mbar gluhn, me dialektin am t nans time, t ciln un e kuptoj, por nuk e flas dot, sepse kam lindur n Tiran. Allvanoqt nga kudo q kan qen kan prhapur vetm kt dialekt t gjuhs s tyre, sepse me siguri n torbat e buks, t djathit dhe qeps, do ken patur ndonj kndim t amrishtes, t cilin un ende nuk e kam shtn n dor. Kjo tez e fundit jam i sigurt q sht spekulim i pastr gazetaresk!

***Filati nuk sht n breg, por merr

nj rrug e cila kalon mes nj parku kombtar. Bn nj rrug t prpjet mes pemve t larta. E ke ln pas lumin Kalama, dhe t duhet t shkosh lart, mjaft lart. Ime shoqe bn shaka, v n loj toskun q ka marr pr burr, toskun q nuk ka ln shaka pa br duke revokuar origjinn e saj gege, malsore. Sa arrijm n qendr t qytezs, mes rrapeve, ku porosisim gjithmon n shqip kafe e raki, ajo m thot:

- O Kel, a e di q qenke copa e malokut?

Lart e paskam patur shtpin, por jo kaq shum. Qeshim me gjith zemr dhe presim rakit. Sjellin raki, jo

cipura! Raki rrushi si ajo q pihet kudo mes shqiptarve. Nuk e di prse duhet ta theksoj kt punn e rakis, por e di q bj mir. Filati sht i ndar si dy copa molle; ka nj pjes t vjetr ku shtpit jan kulla guri, t larta dy ose tre kate, ka dhe nj pjes t re, n ann e poshtme t qytetit, q ngjan tpk si zonat informale t Tirans apo Durrsit.

Jam n qendr, n nj shesh rrapesh 360 grad. Ka kafiqe t lezetshme kudo rrotull ktij qarku, nj bank

NBG, dhe nj dyqan t vockl, t braktisur. Pse sht e ln pas dore vetm kjo pjes, me nj der druri t rrnuar prej viteve, prej kohve q kan shkuar? sht n qendr; askush nuk mund ta lr pas dore nj hapsir kaq t mir biznesi! Marr n telefon Resul Demin, i cili m thot se sht dyqani i Ferrikut, gjyshit tim, dyqani ku ai shiste kpuct e bra me porosi. Xho Ferriku i merrte lkurat dhe materialet n Korfuz; shkonte shpesh n ishull, zbriste deri n Gumenic, dhe atje merrte avulloren.

Resuli m tregon shtpin e Dematve, q sht prball kishs, nj rrug m lart piacs. (Prse amt dhe shkodrant prdorin kt fjal italiane pr sheshin qendror?).

Bjm foto kudo. N rruginat me kalldrm sheh shtpi t mdha, t cilat jan t braktisura pothuaj me rregullin nj po, nj jo. sht rruga e Dematve, rruga e Sejkatve, dhe shtpit nj po, nj jo, t lna t rrnohen nga koha. Ndoshta dikur i prdorn, pasi i przun fqinjt, e pastaj hoqn dor, sepse kompleksi i prons duhet t jet shum i madh. Mjafton t bsh nj shtitje n kto rrugina, dhe kupton q rivendosja fillimisht e komunikimit politik, e m pas e zgjidhjes s shtjes, nuk vlen vetm pr shqiptart e larguar prdhunshm, por edhe pr ata q banojn ende atje. Jan njerz q ndjehen me plaka n krah, t cilt nuk i z vendi, sepse nuk rrojn n strehn e tyre, ndaj shpesh braktisin kulme dhe ndrtojn

shmtira n pjesn e ult t qytetit. Kompleksi i prons nuk sht vetm material, i takon nn ndrgjegjes, ndaj paqen ortodokst e amris do ta gjejn kur t ken fqinj t shkulurit q lan pas tokn, shtpin, zakonet, rakin e rrushit.

***N Ballkan njerzit grinden m s

shumti pr shenja. Jan t gjith n skamje, por jan t gjith kok m vete. N amri kalon lumi Akeron, ose, si i themi ne shqiptart, lumi i Gliqis, apo i Frarit. N mitologji njihet si lumi i skterrs, shum i rndsishm pr Homerin, poetin e verbr q mendohet t jet i ktyre anve. N kt krahin gjendet Tempulli i Dodons, t cilin Dr. Arsim Spahiu e sheh si zanafilln e Olimpit. Ai shkon m tej, duke shpjeguar se orakull quhet interpretimi q Zeusi ose ndonj hyjni tjetr pellazge jep pr pyetjet e drejtuara nga besimtart e lashtsis. Sipas studiuesit shqiptar q e zhvillon veprn e tij n Franc, autort e vjetr grek, kur kan ardhur n pjesn jugore t Ballkanit, q m von ka marr emrin Hellad dhe Greqi, kan gjetur pellazgt, t cilt e kishin Dodonn si qendrn e kulturs s tyre shpirtrore. Nejse, rash n shum t thella, sepse duhet t dorzoj pasaportn n frngjin greke t Qaf-Bots. Srish nj vul! Shkoj tek dogana; srish shkruajn n at fletoren e madhe t dhnat e makins, vulosin pr llogari t saj prsri n pasaport, dhe shkruajn me stilolaps n t.

- E bitisa pr sot i them doganierit.

- Mirupafshim ma pret dhe lshon nj batare fjalsh t panjohura n greqisht.

Kushedi se far i thot kolegut t tij pr mua, allvanoqin me pantallona t shkurtra dhe kpuc atletike, kurse un po plas nga krshria ta di nse edhe ai i ka ln fitilat e shtpis mbi katin e fundit t saj!

Pamje nga Filati

Autoritetet greke nuk pranojn kurrn e kurrs q n amri kan przn vetm nj pjes t shqiptarve; pasi t tjert i kan aty, ata jan plakur, kan vdekur, por edhe jan shtuar e rinuar.

amri, drit syri

Iliriana SULKUQI

Ma plasn dritn e syrit Thrrime ma bn historin Nuk e di ku linda, u rrita-... Shqipria mshtnn a djep, amria? Mu plas drita e syrit, Duke par ndrra prtej ndrrs Vatra ime q zjarrin ta ftohn, Po m ndez me prushin e toks!


Duke e pastruar zonn e Epirit nga shqiptart mysliman, prmes vendosjes n shtpit e tyre t grekve t ardhur nga Anadolli, Greqia synon q t eliminoj pretendimet e Shqipris pr kt krahin (amrin). Pr kt qllim n kundrshtim me vendimet e marra n bisedime (n Lozan) Greqia i prshpejton edhe nj her punimet pr t prfshir n procesin e shkmbimit shqiptart mysliman q jetonin n vendin e saj. Qllimi i Greqis sht q n kmbim t grekve t shprngulur nga Turqia t prfshij me forc n shkmbim myslimant q jetonin n ishullin e Krets dhe n zonat afr kufirit me Shqiprin.

Prapa politiks s Greqis pr t pastruar zonn e Epirit nga shqiptart mysliman qndrojn dy shkaqe kryesore. Shkaku i par sht eliminimi i pretendimeve t Shqipris pr krahinn e amris duke vendosur ktu grekt q do t vinin nga Anadolli. Kurse shkaku i dyt sht shfaqja e vshtirsive ekonomike n Greqin me 4,5 milion banor pas Lufts s Par Botrore dhe pas disfats q kishte psuar n Anadoll. Fakti q pr shkak t shkmbimit n Greqi do t vijn edhe 1,3 milion banor t tjer i shtyn lidert grek q t veprojn n kundrshtim me marrveshjen e arritur n Lozan pr shkmbimin e popullsis, ngandonjher ata tentojn t prfshijn n procesin e shkmbimit edhe shqiptart mysliman, ngandonjher tjetr ata pengojn zbatimin e marrveshjes. Pas ktyre pengesave (q nxorn grekt) shtja e shkmbimit n vitin 1925 i drgohet pr diskutim Lidhjes s Kombeve dhe prej ktu kalon n Gjykatn e Drejtsis.

Greqia duke prfshir n shkmbim edhe shqiptart mysliman, t cilt nuk bnin pjes n objektin e marrveshjes dhe jetonin brenda kufijve t Greqis, e interpreton marrveshjen e shkmbimit t popullsis mbi baz fetare. Vetm se Greqia prve grekve ortodoks n vendin e saj nuk pranon arabt ortodoks dhe t krishtert e tjer (t Turqis) duke rn kshtu n kontradikt me veten e saj lidhur me zbatimin e marrveshjes s shkmbimit. shtja se do t prfshihen apo jo n shkmbimin e popullsis arabt ortodoks q jetonin n Mersin (Turqi) diskutohet edhe n mbledhjen e Komisionin (ndrkombtar) e Przier t Shkmbimit t Popullsis. N fund t diskutimeve merret vendim q shqiptart mysliman n Greqi dhe grekt katolik e arabt ortodoks n Turqi duhet t prjashtohen nga shkmbimi i popullsis4. Antart grek t komisionit si arsyetim pr kt parashtrojn tezn q arabt ortodoks nuk kan asnj lloj lidhjeje, as lidhje kombtare me ata (grekt)5. Por pavarsisht qasjeve t tilla t prfaqsuesve grek n komision, autoritetet zyrtare greke nuk heqin dor nga zbatimi i planit pr t prfshir n procesin e shkmbimit edhe shqiptart mysliman t krahins s amris n Epir.

Pas nnshkrimit t Traktatit t Paqes s Lozans Turqia prcakton regjimin politik q do t kishte shteti i ri turk dhe n baz t ksaj Ankaraja zyrtare fillon edhe aktivitetin e organizimit t institucioneve shtetrore. Me qllim pr t marr masat e duhura urgjente gjat procesit t realizimit t shkmbimit t popullsis

takohet ktu me Konsullin e Shqipris, me qytetart me origjin shqiptare, me autoritetet turke si dhe me Kryetarin e Komisionit t Przier t Shkmbimit t popullsis q ishte krijuar pr konkretizimin e marrveshjes. Prshtypjet e tij njjavore n Stamboll Frashri ia komunikon Ministris s Punve t Jashtme t Shqipris me an t telegrafit t dats 11 tetor 1924. Sipas telegrafit gjat qndrimit n Stamboll Frashri takohet edhe me Tevfik Ryshty Beun (Tevfik Rt Bey), i cili ishte Kryetari i Komisionit Turk pr Shkmbimin e Popullsis. N kt takim Frashri mson se

Shprngulja e shqiptarve nga amria n kohn e Ataturkut

Halil ZCAN

amt nga Izmiri n Tiran

Prapa politiks s Greqis pr t pastruar zonn e Epirit nga shqiptart mysliman qndrojn dy shkaqe kryesore. Shkaku i par sht eliminimi

i pretendimeve t Shqipris pr krahinn e amris duke vendosur ktu grekt q do t vinin nga Anadolli. Kurse shkaku i dyt sht shfaqja e vshtirsive ekonomike n Greqin me 4,5 milion

banor pas Lufts s Par Botrore dhe pas disfats q kishte psuar n Anadoll.

n 13 tetor 1923 krijohet Ministria e Shkmbimit, Rindrtimit dhe Popullimit (Mbadele, mar ve skn Vekleti). Deputeti i Izmirit, Mustafa Nexhati Bej m 20 tetor zgjidhet ministr i ksaj ministrie dhe n 8 nntor ai nxjerr nga parlamenti Ligjin pr Shkmbimin, Rindrtimin dhe Popullimin6. Pas nj strukturimi t till Turqia prcakton mjetet q do t sigurojn transportin e atyre q presin pr tu sjell n Anadoll n kuadr t marrveshjes s shkmbimit t popullsis. Ndrkoh caktohen vendet ku do t vendosen t shkmbyerit dhe prshpejtohen prgatitjet e popullimit n kto vendbanime si dhe deklarohet q shkmbimi i popullsis do t filloj m 10 nntor 19237.

Ambasadori i Shqipris n Athin, Mithat Frashri pasi nuk merr rezultate nga bisedimet e takimet q realizon me autoritetet greke, me Lidhjen e Kombeve dhe me Komisionin e Przier t Shkmbimit t Popullsis kalon n kontakt me Turqin, e cila ishte pala tjetr e ktij shkmbimi, dhe bn prpjekje pr t penguar drgimin e shqiptarve mysliman t Greqis n Turqi. Pr kt qllim Frashri vjen n Stamboll dhe

Dr. Sadik Doruer sht am, kryetar i Bashkis Kinik t Izmirit


Ankaraja (Qeveria Turke) n baz t letrs q Ministri i Punve t Jashtme t Shqipris i kishte drguar Ismet Pashit kishte marr vendim pr t mos pranuar n Turqi amt e shprngulur nga Greqia. Por Frashri thot se ky vendim n praktik nuk ka asnj rndsi, pr arsye se ai nuk i sht prcjell Komisionit t Przier t Shkmbimit t Popullsis. Si rrugzgjidhje Frashri propozon q Qeveria e Shqipris ti drejtohet Lidhjes s Kombeve dhe t arrij t bind Komisionin (ndrkombtar) t Przier t Shkmbimit (t popullsis) pr t marr nj vendim ndrkombtar, sipas t cilit Turqia t mos pranoj amt e Greqis8.

N realitet kushtet ekonomike dhe politike nuk jan t prshtatshme q Qeveria Turke t pranoj n kuadr t shkmbimit popullsin shqiptare myslimane (t Greqis). Pr kt arsye autoritet turke dalin kundr ardhjes n Turqi n kuadr t zbatimit t marrveshjes s shkmbimit t popullsis t shqiptarve mysliman q jetonin n Greqi.

Ashtu si Shqipria, edhe Turqia nuk sht pr detyrimin e shqiptarve mysliman q banojn n Greqi t shprngulen nga atdheu i tyre. M hert sht thn q nj qndrim i till i Ankaras zyrtare bn pjes edhe n procesverbalet e bisedimeve t Lozans. shtja e prfshirjes n shkmbim nga ana e Greqis edhe t shqiptarve mysliman q jetonin n Greqi n kuadr t zbatimit t marrveshjes turko-greke pr shkmbimin e popullsive bhet shkak pr korrespondenc edhe ndrmjet autoriteteve turke. N nj situat t till t paqart Ministria turke e Punve t Brendshme krkon sqarim lidhur me at se far nnkupton fjala shqiptar, cilt do t quhen e pranohen pr shqiptar. Ministria e Punve t Jashtme n shkresn e dats 10 shtator 1339 (1923) q i drgon Ministris s Punve t Brendshme i bn t ditur se shprehja shqiptar prfshin t gjith ata q kan lidhje race dhe gjaku (si pretendohet). Kurse Ministria e Punve t Brendshme kt opinion ia bn t ditur me shkresn e dats 20 nntor 1923 edhe Ministris s Shkmbimit, Rindrtimit dhe Popullimit.

Ministria e Shndetsis dhe e Mirqenies Sociale (Shhiye ve Muavenet-i ctimaiye Veklet-i) me shkresn numr 43405/4630 t dats 11 shtator 1923 i bn t ditur Ministris s Punve t Brendshme se nuk duhet lejuar ardhja e asnj individi shqiptar n kuadr t shkmbimit t popullsis, pr faktin se shqiptart nuk bjn pjes n marrveshjen e shkmbimit. Ministria e Punve t Brendshme u drgon nga nj qarkore t gjitha vilajeteve, prmes t cils u bn t ditur shtjen se shqiptart mysliman nuk duhet t pranohen (n Turqi)

Dr. Halil zcan sht pedagog i lnds Parimet e Ataturkut dhe Historia e Revolucionit Turk

n Universitetin Hacettepe n Ankara.

n kuadr t shkmbimit t popullsis. Por me sa duket n mesin e t shkmbyerve q kishin ardhur nga Greqia n Izmir do t ket pasur edhe shqiptar mysliman, q Prefektura e Izmirit i drejtohet me nj shkres Ministris s Punve t Brendshme dhe krkon prej ksaj sqarime se cilat fshatra (kaza) n Greqi jan shqiptare (t banuara nga shqiptar). Dhe Ministria turke e Punve t Brendshme me shkresn e dats 20 nntor 1923 dhe me numr 1397/8540 pyet pr kt shtje Ministrin e Shkmbimit, Rindrtimit dhe Popullimit.

Si kuptohet edhe nga korrespondenca e autoriteteve turke, Turqia n fakt sht prpjekur t mbaj sa ka pasur mundsi nj qndrim korrekt n lidhje me shprnguljen dhe shkmbimin e popullsis. Pasi nuk duhet harruar q Turqia ishte e lodhur nga nj luft dhjetvjeare dhe prve Greqis ajo kishte pranuar edhe emigrantt q kishin ardhur nga Ballkani dhe Kaukazi. Nga ana tjetr Turqia prpiqej t ndrtonte nj regjim t ri n aspektin politik, kshtu q ajo kishte ndrojtje se n qoft se t ardhurit (nga Greqia) i vendoste n grupe t mdha n nj zon t caktuar, ather mund t krijonte me duart e saj nj opozit kundr regjimit t ri q synonte t krijonte.

Npunsi turk n ambasadn holandeze n Athin i

prcjell Ministris s Punve t Jashtme informacionin q myslimant (shqiptart) e Epirit pr shkak t presionit q ushtrohet kundr tyre nuk kan zgjidhje tjetr prve largimit. Ministria e Punve t Jashtme me shkresn e dats 4 shtator 1923 e informon Ministris e Punve t Brendshme mbi situatn n fjal. Dhe Ministria e Punve t Brendshme n datn 12 shtator ia prcjell notn Kryeministris.

Nga kjo korrespondenc zyrtare del se me rritjen e presionit grek kundr shqiptarve mysliman, kta t fundit i jan drejtuar komisionit (t shkmbimit) dhe pas miratimit t gjendjes s tyre nga komisioni ndrkombtar Turqia i ka pranuar shqiptart mysliman si t shkmbyer. Prcaktimin ton e konfirmojn edhe burime t Shqipris. Sipas Akademis s Shkencave t Shqipris megjithse shkmbimi i popullsis zyrtarisht kishte ndaluar, n janar t vitit 1927 ndodh nj zhvillim interesant. Qeveria e Kondilis-it do t ndrmarr nj nism t re pr shprnguljen e shqiptarve q kishin mbetur n Greqi. Qeveria greke krkon nga qeveria turke q t hap dyert pr shqiptart e Greqis. Por Ankaraja zyrtare kt krkes e refuzon me arsyetimin se bie ndesh me vendimet e Lidhjes s Kombeve dhe me krkesat e shqiptarve t amris, t cilt n baz t premtimeve dhe zotimeve t qeveris greke kishin t drejt (pr t mos u prfshir n procesin e shkmbimit t popullsis) 9.

Si prfundim bazuar n raportet e Frashrit dhe t burimeve turke nga zona e amris 15 mij prodhues duhani dhe 40 mij bujq (shqiptar mysliman), pra gjithsej rreth 55 mij vet prfshihen n procesin e shkmbimit dhe drgohen n Turqi12. Gjat procesit t bisedimeve n Lozan Turqia nuk kishte dashur ti pranonte shqiptart si t shkmbyer me arsyetimin se me boshatisjen e zons s amris n Greqi nga shqiptart mysliman, do t eliminoheshin edhe pretendimet shqiptare pr kt krahin. Vlersimi n drejtim t prfshirjes n shkmbim q Komisioni i Przier (i ngritur pr Shkmbimin e Popullsis turko-greke) u bri shqiptarve mysliman t Greqis dhe mos-mbetja e asnj zgjidhjeje tjetr prve mrgimit e detyroi Qeverin Turke q ti pranoj shqiptart e shkmbyer n vendin e saj.

1 Halil zcan, Marrdhniet Turqi-Shqipri n Kohn e Ataturkut (Atatrk Dnemi Trkiye-Arnavutluk likileri (1920-1938), Qendra e Studimeve t Ataturkut (Atatrk Aratrma Merkezi), Ankara, 2011, fq.112.

2 Damla Demirz, Savatan Bara Giden Yol, Atatrk-Venizelos Dnemi Trkiye-Yunanistan likileri, letiim Yaynlar, stanbul, 2007, s.31-34.



5 brahim Erdal, Mbadele, Uluslama Srecinde Trkiye ve Yunanistan 1923-1925, IQ Kltr Sanat Yaynclk, St-amboll, 2006, fq.75.

6 Kemal Ar, Kmbimi i Madh, Emigrimi i Detyruar n Turqi

(Byk Mbadele, Trkiyeye Zorunlu G) (1932-1925), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, Stamboll, 1995, fq.24-32.

7 Kemal Ar, Kmbimi i Madh, Emigrimi i Detyruar n Turqi (Byk Mbadele, Trkiyeye Zorunlu G) (1932-1925), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, Stamboll, 1995, fq.71.

8 Luan Malltezi dhe Sherif Delvina, Midhat Frashri Ministr Fuqiplot Athin (1923-1926), Shtpia Botuese Lumo Skendo, Tiran, 2002, fq.134-135.

9 Erdal, Mbadele, Uluslama Srecinde Trkiye ve Yu-nanistan 1923-1925, fq.208.

Nga zona e amris 15 mij prodhues duhani dhe 40 mij bujq (shqiptar mysliman), pra gjithsej rreth 55 mij vet prfshihen n procesin e shkmbimit dhe drgohen n Turqi. Gjat procesit t bisedimeve n Lozan Turqia nuk kishte dashur ti pranonte shqiptart si t shkmbyer me arsyetimin se me boshatisjen e zons s amris n Greqi nga shqiptart mysliman, do t eliminoheshin edhe pretendimet shqiptare pr kt krahin.

Patriku Bartolemeu I takohet me amin me prejardhje nga Arpica e amris Dr. Zeynel Bakii (kryetar i Selukut t Izmirit) kurse kryepeshkopi i Shqipris ikn prej amit si djalli nga temjani.


Ali Dino -kur Greqia

nderonte mjeshtrit e mdhenj

Familja Dino sht nga ato familje t mdha q kan br histori dhe kan mbetur n histori. Ali Dino ishte vllai i m madh i vllezrve Dino. Ishte dhe ai gjithashtu nj artist i prkor me nj kontribut jo t pakt, i cili madje ishte dhe nj politikan q luftoi pr shtjen shqiptare si dhe i ati i tyre. N vitin 1978, kur Abedin Dino do t shkonte t hapte nj ekspozit n Athin, ky udhtim do t ishte njhersh shum simbolik, pasi veprat e tij do t ekspozoheshin bashk me tablot dhe punimet e tjera t vllait t vdekur q n vitin 1938, pra pesdhjet vjet m pas. N kt ekspozit erdhn dhe mjaft miq t dikurshm t Ali Dinos, t cilt prkujtuan njeriun, mikun e tyre dhe artistin e shquar. N librin e botuar me kt rast, miku i tij Alexos Lidorikis do t kujtonte: Ka nj shekull q nj djalosh 15 vjear guxoi t prezantonte punn e tij t par t vshtir n literatur, por jo vetm kt. Ai donte ti mishronte punimet e tij sentimentale e miqsore me tiparet e nj vizatuesi t mbaruar e t nj karikaturisti q do bhej i njohur pr kohn. Ali Dino, ishte i famshm n kohn e tij dhe i njohur nga shoqria jon jo vetm pr talentin e tij t padiskutueshm, por edhe pr kurajon e tij, pr karakterin e kndshm, vemendjen ndaj t rinjve dhe pr humorin veanrisht t holl me t cilin ai iu prkushtua artit. Ishte mik i babait tim dhe njihej n t gjitha mjediset letrare. Nj artist i respektuar i revistave dhe gazetave, i prkdheluri i Athins artistike. Me tiparin e qart dhe t habitshm t karikaturave t tij, bashkohej nj qndrim inteligjent dhe tepr satirik, ka i gzonte t gjith rreth tij. Vendi i tij ishte mes m t mirve t bashkkohsve t tij. Fokos Dimitriadis thoshte pr t se ky emigrant original shpreh dika krejt t ndryshme n veprn e tij. Karikaturat e tij shfaqin t njjtn buzqeshje joshse, si ajo q zbukuron gojn e tij. Me kto kujtime t largta, t mbla e prekse, n kt ast t lumtur t mbledhur ktu, shikoj se veprat e tij jan nj dshmi e vrtet arti. T rinjt kan rastin ta njohin tashm. Pr m t vjetrit sht nj kujtim, freskia e t cilit asnjher nuk sht zbehur n botn e vet emocionale.

Aliu

Portretin e tij t hequr e t mpreht, me ballin e gjer dhe flokt kaurrel, e vzhgoj pr nj koh t gjat n nj fotografi t vjetr, t botuar diku, pr t deshifruar at ndjesi artistike q ka prjetuar ky njeri q la gjurm n fushn e artit, dhe n veanti n at t karikaturs. Njeriu me fytyr mitike dhe enigmatike! - Kshtu e ka cilsuar Ali Dinon nj kritik i njohur grek i artit, me rastin e vdekjes s tij. Pr gjith karikaturistt, ai ishte nj emr ekzotik. I famshm nga emri, i

Luan RAMA

ai u kthye n Prevez, n qytetin ku kishte hedhur rrnj familja e tyre pas largimit nga Lopsi, e m von ai kishte shkuar n Athin. E donte shum artin dhe veanrisht pikturn. Shpejt, skicat e tij do t premtonin pr nj artist me t ardhme t madhe. Dhe ajo q spikasti q n fillim tek ai, ishte piktura sociale, vizatimi dhe rrokja e jets n dimanikn e vet, kritika ndaj t vjetrs dhe perspektiva e s res e modernes. Vite m von, ai u b kryetari i shoqats Bashkimi i Karikaturistve t Greqis, si dhe nj nga drejtuesit e shoqats Bashkimi i Arteve

t Bukura (Union of Srawing Arts). Nj bashkkohs i tij, artisti Georges Karatzas, m 1978 do t shkruante ndr t tjera pr t: E kisha takuar karikaturistin e paharruar Dino bej pr her t par tek gazeta Proia, ku n fillim isha sekretar dhe m pas si kryeredaktor i saj. M kujtohet ende me at shprehjen e tij prjetsisht t qeshur dhe at eleganc t siluets s tij. I thjesht n veprimet dhe fjalt e tij, ai kishte dhuntin t transmetonte te t tjert humorin e papritur q karakterizonte veprat e tij. Po kshtu do t shkruante dhe Selest Polichroniadi, nj tjetr bashkkohas i Dinos: Me nj emocion t madh m kujtohet ky karikaturist i shklqyer, humori i t cilit shprehej me nj art delikat. Por kto kujtime sjellin n t njjtn koh knaqsi e gzim. Kush do ta njoh, ai do ta vlersoj talentin dhe fisnikrin e tij dhe do t mbetet gjithnj i prekur nga kujtimi i tij. 1

N vitet 20-30-t, Ali Dino bashkpunoi me revistat e gazetat m n z t Greqis si Proia apo Satanas, Flit, Fanos of Editors si dhe ekspozoi n disa ekspozita kolektive n Athin e Selanik. Nj ekspozite vetiake e hapi n Parnassos Hall dhe nj tjetr n Stratigopoulos Gallery. Ali Dino, - do t shkruante Papantoniu, n nntor t vitit 1938, n Elefteria vima, - sht nj shqiptar q dallohet nga aksenti i tij. Por prsa i prket t tjerave, ai sht nj artist internacional. Krijimet e tij e vendosin at ndr karikaturistt dhe humoristt m t mir t Europs.

Nj nga temat e tij ishin dhe kostumet shqiptare. Seria e skicave t tij nga amria ishte jo vetm me humor, por dhe me nj satir sociale. Dino ishte nj nacionalist i moderuar, duke shpresur n negociatat dhe trajtimin e shtjes shqiptare n arenn ndrkombtare. Ai ishte nj shqiptar q e donte Shqiprin, por dhe Greqin. Ai donte q

Dino ishte nj nacionalist i moderuar, duke shpresur n negociatat dhe trajtimin e shtjes shqiptare n arenn ndrkombtare. Ai ishte nj shqiptar q e donte Shqiprin. Ai donte q atdheu i tij t bashkjetonte n paqe me fqinjt e tij shekullor. Megjithse ishte bej n origjin, nuk nguronte t satirizonte dhe bejlert e amris.

jashtzakonshm nga puna.Po cili ishte n fakt ky piktor i famshm,

aq i njohur n Athin dhe n Prevez?Aliu (1891-1938) ishte m i madhi

n mosh nga vllezrit Dino, ndrsa Abedini, m i vogli. Edhe ai ndoqi shtegtimin e familjes s tij nga Stambolli n Paris, pastaj srish n Stamboll, Gjenev, nj kthim n Stamboll pas fitores s Ataturkut, nga ku Aliu do t largohej m von drejt Prevezs e Athins, ku do t bnte karriern e tij artistike dhe do t ndrtonte jetn e tij. Pasi studioi n Sorbonne t Parisit pr shkencat politike,


atdheu i tij t bashkjetonte n paqe me fqinjt e tij shekullor. Megjithse ishte bej n origjin, nuk nguronte t satirizonte dhe bejlert e amris. Ali Dino tregoi n skicat e tij jetn e prditshme t shqiptarve dhe t ballkanasve n prgjithsi, mjerimin dhe jetn social politike. sht i njohur cikli i tij Nostalgia of Arvanitis me nj galeri t pafund personazhesh, q mbajn gjurmt, koloritin dhe atmosfern e kohs. Humori i tij ishte shum i holl, ka e dshmon dhe kritika e kohs. Ai ishte ndr m t plqyerit e revistave greke, aq sa n nj shkrim, piktori i njohur grek F. Simitriadis shkruante se Ali Dino ka dika t ndryshme nga ne. N punn e tij shfaqet njkohsisht dhe natyra e tij si emigrant.

Pol Nor, nj shkrimtar i njohur francez i viteve 1930 dhe mik i afrt i tij e kujtonte me shum dashuri kt artist me nj bot t madhe. Zemra nuk harron kurr dhe n zemrn time, Ali Dino ka nj vend t ngroht. Ky artist i madh dhe me nj shpirt t ri, kishte nj talent t pakufishm. Ishte nj karikaturist me nj pen t leht q jetoi n gazetarin athinase t humorit, t cils i shrbeu pr shum koh. Ali Dino jetoi n t njjtn koh n shoqrin e mjeshtrve t tjer t karikaturs si Spahis, Kostanaqis, Sofo, Mavriolakis, Nuar Geivelis; Bezos, Nomikos, Fokos Dhimitriadhis, Korojanaqis, etj, q i zbavisnin lexuesit tan pr t liruar energjit e tyre n nj koh q mjetet e tjera t humorit si radio, televizioni, nuk ekzistonin ende. Vizatimet e tij botoheshin n n gazetat e kohs dhe m shpesh n Proia, ku ne bashkpunonim dhe ku Aliu bnte vizatimet ndrsa un vargjet. Ali Dino ka qen gjithashtu dhe nj nga drejtort e prgjithshm t Kshillit t Artit dhe t Letrsis. Prve gazets Proia, ai bashkpunoi dhe me revistat Satans, Flit si dhe Fanos e botuesit. Mori pjes n ekspozitat kolektive e personale q u hapn n Salln Parnosson dhe Galeria Stratigopulos. Fisnikria e tij ishte e jashtzakonshme dhe vizatimet e tij i trajtonin njerzit n t njjtn mnyr si njerzit e popullit ashtu dhe personalitetet e bots politike e sociale. Humori i tij e

zbukuronte vizatimin, madje e bnte t knaqshm dhe at ka nuk ishte ashtu. Kshtu, protagonistt e vizatimeve t tij shkonin t shikonin ekspozitat dhe ndalonin para figurave t tyre q paraqiteshin atje duke qndruar me or te tra

Ali Dino i vizatoi me dashuri vallet greke e shqiptare, valletamikos apo portrete atdhetarsh t mdhenj, mes t cilve Musa Demin nga Filati, nj nga patriott m t mdhenj t amris n vitet 10-30-t t shekullit XX-t. Madje nj seri karikaturash ai i bri me figurn e t atit Rasih Dino npr rrugt dhe pazaret e qytetit. Mjaft t bukura jan padyshim portretet e njerzve t familjes s tij, mes t cilve dhe portrete q i kishte br Abedinit dhe q kan nj frym shum moderne pr kohn e padyshim t pikturs s viteve 1910-1920 n Franc me t ashtuquajturn Ecole de Paris, e cila prmblidhte piktor nga e gjith bota, t cilt vinin t krijonin dhe t jetonin n Paris. T tre vllezrit ishin duarart, por secili ishte origjinal n veprn e tij. Nj mik i Aliut, Pavlos Palailogos, i cili kishte punuar me t, e kujtonte me nostalgji takimin e par me Ali Dinon: Mbrrita nga Stambolli. Ishte hera e par n Athin. Isha nj reporter i panjohur dhe Ali Bej Dino ishte n apogjeun e vet artistik: karikaturist n Proia. Ku t gjeja nj vend pr ta takuar? N rrug dikush m tregoi: sht ai q qesh e punon. Pra ishte nj personazh i njohur. Ishte aq i rndsishm, sa ishte gj e madhe po t thoje Isha mbrm pr dark n Averof me beun. Pra emri i tij skishte nevoj pr Ali dhe Dino nse ju ishit nj nga familjart e tij. T thoje se e njihje t jepte nj lloj statusi social. Ai ishte i qeshur dhe i gzuar Kshtu u b ai takim n nj kryqzim me Ali Dinon, kur nj koleg ma tregoi me gisht. Dhe nj kujtim tjetr. Mbrrija nga nj vend mysliman ku ndryshimi fetar mes grekve dhe turqve dallohej shum. Duke ditur se Dino bej ishte i njohur, pyesja veten se cila ishte ajo gj e fuqishme dhe trheqse q ushtronte ky mysliman n Prevez dhe q me sharmin e vet personal kishte ditur t bnte pr vete Athinn si dhe Greqin, duke u kthyer n nj personazh social. Dhe e gjith kjo ndodhte se ai ishte nj artist karikaturist me nj stil tejet origjinal. Sa m shum i zbuloja krijimet e beut aq m shum zgjatej distanca q na ndante. Ndoshta mund t kishte jetuar m shum por sidoqoft, emri i tij sht tepr i nderuar sot dhe do doja ta tregoja takimin tim me t dashurin e Athins

Ali Dino ishte nj intelektual q jetonte me ngjarjet politike t kohs t cilat ishin tronditse pr shqiptart e Greqis. Deputet i Prevezs,2 ky kozmopolit, me finesn e kultivuar n Perndim, spikati pr nj koh t gjat n peizazhin artistik ballkanas, si e kujton angazhimin e tij edhe miku i Dinos Spiros Melas-Fortuno i gazets athinase Proia: Ali Dino kishte studjuar shkencat politike n Sorbonne. Kur u kthye n Athin, ai iu kushtua talentit t tij edhe pse nuk donte ti braktiste studimet e tij, e megjithat ai iu kushtua talentit

t tij artistik, ka u b shqetsimi i vetm i tij. Por ai bri gjithashtu disa prpjekje q t interesohej pr politikn, ku u zgjodh dy her si prfaqsues i Prevezs n Parlament, me partin progresiste t Papanastasiu-t. Por ai ishte i paknaqur, ka del dhe nga diskutimet e tij me Manolis Trndafilis pr shkak t gjendjes s tij n MP. Duke e ngacmuar, ai i thoshte: Dije biri im se kur jam jasht ministris, bj dika pr popullin tim dhe vendlindjen, por kur jam ktu n kt post, n kt kopsht t mbrojtur, si e quajn, pyes veten se prse jam ktu.

Ali Dino ishte pra dhe nj politikan i njohur, pr t cilin nuk sht folur ose sht

folur shum pak n studimet shqiptare. Pothuaj njzet vjett e fundit t tij ishin t mbushura me nj veprimtari t madhe politike q tregon pr nj njeri me mjaft kurajo, po t kemi parasysh se jetonte n Prevez dhe Athin. Periudha e viteve 1923-1924 sht pr t mjaft intensive. sht koha kur krijohet Komisioni Mikst i Fuqive t Mdha, i vendosur n Athin pr shkmbimin e popullsis ortodokse nga Turqia dhe muhamedane nga Greqia, n mnyr respektive. Arkivat e dshmojn m s miri kt periudh t tensionuar dhe pr politikn shqiptare t qeverive t Mithat Frashrit, Sulejman Delvins apo Fan Nolit, t cilt u krkuan Fuqive t Mdha q n kto shkmbime t mos prfshihej popullsia e amris, q ishte shqiptare, pavarsisht se nga feja ishte m shum myslimane. M 16 tetor 1923, nga Korfuzi, Ali Dino i drejtohej me nj letr kryeministrit grek, ku ndr t tjera i pohonte: Kam nderin tju drejtohem si ish deputet i Prevezs, n emr t dyzet mij shqiptarve, nnshtetas grek t Epirit, pasi bashkatdhetart e mi, autokton t Epirit, po ndjekin me agoni veprimet e qeveris tuaj pr shkmbimin e popullsis... amt duhet t gzojn t drejta politike e civile n atdheun ton. Ai i drejtohet dhe kryetarit t Komisionit Mikst, gjeneralit De Lara, q t mos i fusnin shqiptart n kto protokolle, si e prcaktonte me t drejt dhe Protokolli i

Gjyshi im Abedin bej Dino dhe xhaxhamadhi im Vesel Dino, shkuan n Kostantinopoj si prfaqsues t amve, veshur me kostumin e tyre shqiptar t qndisur n ar.

Hysen Dino

Ali Dino


Lozans, pasi shqiptart jan autokton dhe se ata duhet t ken prfaqsuesit e tyre n Parlamentin grek. Me nnshkrimin e Marrveshjes s Lozans mes Greqis dhe Turqis, nga 30 janari i vitit 1923 e deri n fund t vitit 1925, popullsia ame po psonte shkeljen e vazhdueshme t t drejtave t saj dhe n letrn drejtuar De Lara-s, Ali Dino shprehte me forc se shqetsimi i bashkatdhetarve t mi po kalon n ankth pr arsye t disa masave t marra ndaj tyre nga qeveria greke, masa shum t rnda n kundrshtim me Konventn e Lozans 3

M 1924, ai i drejtohet kryetarit t ri t ktij komisioni, Karl Marius Widding, ku i v theksin pr gjuhn dhe ndrgjegjen kombtare shqiptare, duke i prmendur veprat e shum personaliteteve, konsujve e studiuesve t huaj q kishin shkruar pr shtjen shqiptare si Leake Travels in northern Greece (1835), Pouqueville Voyage en Grce (1826-1827), Historie de la rgnration de la Grce (1824), Ami Bou La Turquie de lEurope (1840), John Cam Hobhouse alias Lord Broughton A journey through Albania (1813), Boppe LAlbanie et Napolon (1914) etj.

N letrn e tij Aliu i referohet veprs s njohur t antropologut francez Eugne Pitard, si dhe traditave shqiptare, riteve t dasmave tek amt, t gjakmarrjes apo t valleve, ku ata krcejn me pajisje luftarake

dhe hedhin pushk, ka nuk ka lidhje me kulturn turke . Tek shqiptart nuk ekziston nj ndrgjegje kombtare turke, - theksonte ai. Duhet t kini parasysh, - theksonte Aliu, - pretendimet e drejta t nj popullsie q t mos rrnjoset nga atdheu i vet. Pr kt krkojm: - Q amt t njihen sa m par si nj pakic shqiptare; - Q amve t mos u mohohet e drejta e vots; - Q t formohet nj zon elektorale e posame pr pakicat shqiptare n Epir q t prfaqsohen n Parlament njlloj si pakicat turke n Thrakn Perndimore dhe izraelitt n Selanik... Madje, duke i shkruar pr traditat dhe kostumet shqiptare,

N Preveza tashm ka mbetur vese vajza e tij e vetme, Safeti, e cila jeton n shtpin e tyre t vjetr, plot kujtime, fotografi, vizatime e tablo t Aliut, rrethuar me atmosfern e nj kohe q nuk sht shuar.

Ali Dino i kujton atij se gjyshi im Abedin bej Dino dhe xhaxhamadhi im Vesel Dino, shkuan n Kostantinopoj si prfaqsues t amve, veshur me kostumin e tyre shqiptar t qndisur n ar.

I till ishte Ali Dino, kjo figur jo shum e njohur nga historiografia jon dhe aq m pak nga ajo e historis s artit, ky personalitet interesant i historis dhe kulturs shqiptare t gjysms s par t shekullit XX-t. Studimet e tij pr traditat dhe lashtsin e kulturs shqiptare prbjn nj referenc mbi botn e intelektualve t njohur shqiptar t ksaj periudhe. Gruaja e tij Alba Montini, ishte italiane nga brigjet dalmate dhe Aliu kishte vetm nj vajz, Safetin, q kishte t njjtin emr si nna e tij. Fatkeqsisht ai vdiq i ri, n vitin 1938, n Athin. Abedini do ta piktakonte srish vllain e tij, vite m von, kur, m 1978, galeria Silhogi e Athins organizoni ekspozitn e prbashkt t dy vllezrve piktor. Greqia nderonte kshtu mjeshtrit e mdhenj t pikturs. T gjith t pranishmit q ishin at dit n kt ekspozit, zbuluan veprat e nj artisti n dukje t harruar. Por vepra e vrtet nuk mund t harrohet, shija artistike, finesa, kultura, gjuha e moderne e artit, si do t kujtonte dhe miku i tij Pol Nor: M kujtohet njher dita e par e vitit 1932, apo 1933 ose ndoshta 1934. Ne bashkpunonim ather me gazetn Proia pr dhuratat e njerzve politik, pra dhurata e Vitit t Ri. Sigurisht, Ali Dino bri karikaturat dhe un

tekstet. Midis personazheve ishte dhe ajo e Jorgo Pezmazogen, nj ekonomist e bankier si dhe vllai i tij Stefanos, nj nga themeluesit e Proia-s dhe njkohsisht drejtor i saj. Por personazhi u konceptua n at mnyr saq vet protagonisti tha: E dua aq shum karikaturn time, sa fardo t shkruaj Pol Nor, ajo sdo ta prish prshtypjen e mir te lexuesit. N nntor t vitit 1937 un e lash Greqin pr t shkuar n Paris, pas nj problemi me qeverin e Metaksas. M 1938 shkova n New York. Pikrisht atje m njoftuan se miku dhe shoku im kishte ikur nga kjo bot, por jo nga zemrat tona, as nga kujtimet tona.

N Preveza tashm ka mbetur vese vajza e tij e vetme, Safeti, e cila jeton n shtpin e tyre t vjetr, plot kujtime, fotografi, vizatime e tablo t Aliut, rrethuar me atmosfern e nj kohe q nuk sht shuar. Kur e mora n telefon nga Athina, i premtuam njri-tjetrit q shum shpejt do t takoheshim, pr t fotografuar jo vetm shtpin e Prevezs, por dhe pr t m treguar vendet ku kishte jetuar e punuar i ati i saj n Athin, redaksin e gazets, klubet e tij t dashura, shtpin, gjithka q kishte t bnte me njeriun q ajo adhuronte aq shum

1Tekste t prkthyera nga anglishtja n frngjisht nga Boris Dino. 2Ai u zgjodh deputet i Prevezs n vitin 1915 si pasoj e votave q i dhan amt q banonin atje.3Dokumente pr amrin 1912 - 1939, Tiran 1999.

M 22 shkurt 1913 nj prfaqsi e krishter e Paramithis e kryesuar nga mitropoliti shkoi n kampin e komandantit grek, n Nemic, dhe i komunikoi vendimin e avancimit t forcave greke. N mngjesin e 22 shkurtit ato hyn n Paramithi, ndrkoh, kapiteni Muxuka kishte pushtuar Marglliin e Pargn. Forca t tjera greke t komanduara nga Trypogeogi hyn n Filat. Tr hapesira ame midis rrjedhave t lumenjve Kalamas dhe Gliqi

Zhaneta SALIU

Pushtimi i amris nga forcat greke (1912-1913) deri n fund t shkurtit, m 1913 ishin pushtuar nga forcat greke.

Marrjen e Janins dhe t kryeqendrave kryesore t amris e pasoi nj val krimesh, ekzekutimesh e terrori mbi popullsin, veanrisht mbi at myslimane. N tokat shqiptare t pushtuara ushtarakisht prej Greqis kishte filluar aksioni i greqizimit, drejtimin e t cilit e kishte marr Kristaq Zografi, guvernatori civil i Athins dhe shefi i ardhshm i rebelve epiriot n Gjirokastr. Diplomati austro-hungarez K. Buchberger, shkruante n vitin 1913-1914: lajmet mbi terrorizimin e popullsis shqiptare n tokat e pushtuara po shtoheshin, mua m vinin gjithnj e m shum ankime. N afrsi t Janins u gjetn npr rrug muhamedan t vrar, me sy t qitur - kto krime mizore i bnin andartt grek. N baz t raporteve t mia Austro-Hungaria ndrmori hapa energjike pran qeveris greke n Athin pr t ndaluar kt terror mizor. Por, pasi Athina dhe Janina bashkpunojn n kt lodr t dyfisht mjerisht mundi t arrihej vetm pak.

pjesmarrs n ngjarjet si oficer i ushtris greke, detyrohet t pohoj kujtimet e hidhura q lan mbi popullsin shqiptare t amris bandat kretase t drejtuara nga Manos Montakas, Granicas etj.

N vendet e pushtuara forcat ushtarake dhe andartt grek ndoqn nj propagand t palkundur dhe t vazhdueshme. Kjo propagand nuk krkonte sakrifica nga grekt pr hir t helenizimit. Urrejtja greke s pari filloi me urrejtje fetare duke ndjekur, persekutuar e vrar muhamedant dhe pastaj u kthye n nj urrejtje kombtare kundr shqiptarve. Fituesit kaluan n skena dramatike e krime t shmtuara, qysh n muajin mars t vitit 1913 n amri. Herberti, miku i shqiptarve ishte nj nga t huajt e par q i demaskoi krimet greke e serbe n viset e pushtuara. Ai jep nj list t gjat t emrave t shqiptarve nga paria e amris q u masakruan, ata ishin: nga fshatrat Nikolicanj, Rrzanj, Drams, Grika, Petrovic, Koriqan, Vratil, Shnmriz, Minin, Njhor, e Skupic (Paramithi). Planet djallzore

Autort e memorandumit denoncojn vrasjen e 72 vetve

t paris s amris, q u masakruan n astin e par t

futjes s trupave greke n territorin e amris dhe prndjekjet e

patriotve e lufttarve shqiptar, q ishin shquar n betejat kundr turqve pr nj Shqipri t pavarur

e t bashkuar, n prpjekjet e parreshtura pr prhapjen e shkolls e t gjuhs shqipe.

Skena dhune dhe terrori kundr shqiptarve n amri u shnuan n qytetet dhe fshatrat e Paramithis, Marglliit, Filatit, etj. Gjat pushtimit grek u shkatrrua fshati Gardhiq me 300 shtpi, u b grmadha Dragomi me 200 shtpi, Petrovica me 75 shtpi, Minina me 65 shtpi. N kazan e Filatit u shkatrruan ndr t tjera, Ninati me 120 shtpi, Markati dhe Janjari.

Autori grek F. Fessopoulos,


Pamje nga Preveza, amri

pr shfarosjen e paris ame u stisn m 21-22 mars 1913 n selin peshkopale t Paramithis, n t ciln morn pjes komandanti ushtarak i vendit dhe krert e krishter t Paramithis. Komandn ushtarake greke n at koh e drejtonte kapiteni Dimitriadi, ndrsa Peshkopata drejtohej nga mitropoliti Neofitis. Komandanti ushtarak dhe mitropoliti organizuan nj mbledhje n mitropoli, ku ishin t ftuar disa nga paria e krishter e rajonit: Vllezrit Ringa nga Paramithia, Jorgos Pakos nga Gliqia, dhe Dhimitr ilis nga Paramithia. N at mbledhje u ftua t merrte pjes kapobanda i bandave greke, kretasi Delianaqi s bashku me Spiro Fotin nga Paramithia. Ata, nn drejtimin e mitropolitit dhe komandantit ushtarak t vendit, m 23 mars formuan nj band pr aksione shfarosse t paris myslimane t amris. Banda arriti t mblidhte 72 vet nga paria e fshatrave si e prmend dhe Aubrey Herbert, n veprn e tij Ditar dhe letra 1904-1923. Personat e mbledhur u masakruan n mnyr barbare n luginat e thella t malit Selan (mal n verilindje t qytetit t Paramithis). N amri filloi nj val e egr terrori, vetm nga fshatrat myslimane t Filatit u izoluan n burgun e Janins 34 vet dhe nga qyteti i Filatit dhjetra t tjer, mes t cilve dhe patrioti i shquar, Qamil Izeti, msuesi i shkolls s par shqipe n Filat m 1909. Arrestime t tjera pati dhe n

kazan e Marglliit dhe t Gumenics. Krahas prndjekjeve dhe

ekzekutimeve t individve patriot, ishin t shumta dhe ndshkimet ndaj bashksive t tjera ame. Ndrkoh popullsia e terrorizuar e fshatrave shqiptare n amri u detyrua t braktisi vatrat e veta dhe t drejtohej n zonat e lira, nj pjes e familjeve ame arriti deri n ullishtat e Vlors, ku gjeten streh nn qiellin e hapur.

Veprime t ngjashme nga bandat greke u kryen dhe n fshatrat e tjera t Shqipris s Jugut. Herberti sjell t dhna rrnqethse t krimeve greke ndaj

shqiptarve t pafajshm: n Delvin grekt kishin vrar 72 njerz, n Kor kishin zhdukur dhjetra vet t paris myslimane. Herberti krimet e grekve n amri dhe n Shqiprin e Jugut i kishte publikuar n shtypin e huaj, sidomos n at francez, n gazetn Le Temps, Paris, ku kishte pasqyruar masakrat greke n Kolonj dhe Leskovik. Herberti n listn e gjat t krimeve q kryenin grekrit n krahinat e Shqipris nuk l pa prmendur dhe fshatin Kodr, afr Tepelens, q u prdor si thertore. Komanda e trupave t rregullta greke sapo morn n zotrimin e vet fshatin Kodr, m 1914, ftuan t gjith fshatart, burra, gra e fmij t mblidheshin n kishn ortodokse. Pasi ishin mbledhur t gjith, 230 veta gjithsej, oficert grek urdhruan ushtart t hapnin zjarr mbi ta me automatik, i vran t gjith, shkruan Herberti, u pren kokat dhe ua varn n mure. Gjenerali hollandez de Veer, sapo u njoftua shkoi vet n at fshat dhe pa me syt e tij kt mizori

t tmerrshme greke dhe bri fotot e ksaj pamje t llahtarshme. Edhe n fshatin Hormov, grekt masakruan 151 gra dhe 159 fmij.

sht e teprt t thuhet se aksione t tilla shoqroheshin edhe me grabitje t tufave t bagtive, shpronsimi me dhun i pronarve shqiptar n zonn e amris dhe kudo q kishin shkelur forcat greke. Pamjen e ktij terrori t vendosur nga forcat greke n trevat e poshtuara e jep n mnyr t sintetizuar memorandumi i 7 qershorit 1913, q u hartua n burgun e Janins nga nj grup patriotsh shqiptar t burgosur nga autoritetet greke t pushtimit. Memorandumi mban firmat e Stefan Theodhorit, am ortodoks nga Paramithia, Pertef Vehbi Pasha, Haki Musai nga Filati dhe Mazar Dino nga Paramithia, dhe iu dorzua konsullit austro-hungarez n Janin K. Buchberger si dhe kolegut t tij italian. Autort e memorandumit denoncojn vrasjen e 72 vetve t paris s amris, q u masakruan n astin e par t futjes s trupave greke n territorin e amris dhe prndjekjet e patriotve e lufttarve shqiptar, q ishin shquar n betejat kundr turqve pr nj Shqipri t pavarur e t bashkuar, n prpjekjet e parreshtura pr prhapjen e shkolls e t gjuhs shqipe, etj. Ushtart grek dhunojn e plakitin do dit shtpit e amve, duke i detyruar kta t fundit t marrin arratin. Autoritetet greke prpiqen t zhdukin do ndjenj e gjurm shqiptare n kto treva, duke ndaluar me dhun prdorimin e gjuhs shqipe, mbajtjen e qelesheve karakteristike shqiptare, duke prishur xhamit e duke i kthyer ato n stalla e magazina. Myslimant krcnohen dhe detyrohen t ndrrojn fen e t bhen ortodoks. Pr m tepr ata urdhrohen t marrin pjes n mitingjet e organizuara nga autoritetet greke t pushtimit ku hartohen memorandume e promemorie pr Fuqit e Mdha sikur kto vende jan greke etj.

Kur u futn trupat greke n fshatrat

e amris kujdesi i par i Athins ishte ngritja menjhershme e nj administrate greke me karakter t hapur shtyps. N krye t prefektuave t amris q vareshin nga administrata e prgjithshme me qendr n Athin, u vun komisar adminsitrativ ushtarak q ishin punonjs t Ministris s Brendshme.

Nga amria n kt koh vinin lajme tronditse. Athina kishte urdhruar t pengoheshin me do kusht fardo kontaktesh t prfaqsuesve t amris me konsullatat e huaja n Janin, Prevez e Korfuz. amve mysliman u ndaloheshin mbledhjet e tubimet si dhe qarkullimi jasht juridiksionit t fshatit apo qytetit t tyre. N kt mnyr Athina krkonte q politika e saj shtypse dhe asgjesuese ndaj popullsis shqiptare t mos kishte asnj jehon n opinonin e jashtm.

N kto rrethana terrori t egr patriott am e t tjer filluan t shkonin n Manastir, n Vlor, Durrs e n Shkodr pr ti njoftuar prfaqsuesit e Fuqive t Mdha e pr t ngritur opinionin ndrkombtar pr dramn ame. Kshtu pr shembull Alush Taka nga paria e Konsipolit, u nis pr n Shkodr, pr t hyr n kontakte me konsullatat e huaja dhe pr ti br t njohur atyre gjendjen e rnd t minoritetit shqiptar nn sundimin e Greqis.

Nj tjetr atdhetar am nga paria e Filatit erdhi n Sarand dhe prej andej shkoi n konsullatn austro-hungareze n Korfuz, ku bri t njohur konsullats austro-hungareze skenat e masakrave t dhunshme e presionet q ushtroheshin nga grekt mbi popullsin shqiptare n amri. Ai i krkoi konsullats austro-hungareze n Korfuz mbshtetjen e qeveris s Vjens, po pr fat t keq rrethet patriotike t amris mbetn pa asnj prgjigje.

Greqia, megjithse i njohu shqiptart e amris si minoritet, nuk u respektoi asnj t drejt, asnj liri qytetare, por n mnyr sistematike i dhunoi dhe i persekutoi ata derisa m n fund, n mbarim t Lufts s Dyt Botrore 1944-1945 i shprnguli me dhun nga trojet e tyre. Problemi am edhe sot e ksaj dite nuk ka gjetur nj zgjidhje t drejt nga Fuqit e Mdha.

shtja ame krkon zgjidhje si ajo e zgjidhjes q fitoi Kosova. Pr t patur qetsi n Ballkan e pr t ndrtuar marrdhnie korrekte miqsore midis Shqipris dhe fqinjes t saj jugore duhet zgjidhur shtja ame.

EDHE GURT NN LUM PIKOJN GJAK

FATMIR TERZIU

Ende gurgullimat e Lumit t Fmijve jan veshve t botsLumit Kalamai, q u shndrrua n lum lotshLumit q i rrijn qindra krenari kurorgjelbrta sipr koksLumi q ende ka nder nurin e mom rrethues e joshs.

Lumi Kalamai, ka mbetur dshmitar i zjarrt...Ai sht i zgjuar, kurr nuk fle lumiMban strukur historin e popullit KryelartN do kthenaj e n do sjellnaj q koha i pruni.

Ca njolla gjaku kur nuk u fshin nn lumSi tufa lulkuqesh prflaken ditnDhe kur tr amria sht disi n gjumAta ngren kokat t lshojn dritn.

Nj kng ame ka koh q spushonAty ans lumit durimtar, Lumit KalamaiKa koh q mijra zemra mallkojnDjallin q nga vatra shekullore i largoi.

Dhe knga pastaj oshtin Gjirit t PrevezsMaleve krenare gri e flokthinjurDeri sa nata lshon kthetrat e s zezsDhe drita sht gati duke ikur.

Refren i nj kohe t gjatKjo kng e Lumit plakQ dirigjohet me dit e me natAty ku edhe gurt nn lum pikojn gjak

shtja ame krkon zgjidhje si ajo e zgjidhjes q fitoi Kosova. Pr

t patur qetsi n Ballkan e pr t ndrtuar marrdhnie korrekte

miqsore midis Shqipris dhe fqinjes t saj jugore duhet

zgjidhur shtja ame.


Vjersha Prshpirt i abeceve u botua pr her t par n nr. 110 t 1 janar 1909 te gazeta Kombi q ishte themeluar nga Sotir Peci e drejtohej nga Fan S. Noli. Vjersha sht nnshkruar me pseudonimin Nirvana. Me kt pseudonim Noli ka prkthyer nga gjermanishtja nj fragment nga vepra Ashtu foli Zarathustra t botuar n revistn Albania, XII, 1909, nr. 1, f. 11.

Vjersha satirike Prshpirt i abeceve i kushtohet Kongresit t Manastirit. Me sarkazm dhe ironi Noli i v n loj pjesmarrsit e Kongresit, t cilt nuk arritn t mirreshin vesh pr t vendosur nj alfabet t vetm t gjuhs shqipe. N t vrtet Noli, n prag t Kongresit t Manastirit, m 2 nntor 1908 n shkrimin Dyke qar dhe dyke qeshur njoftimin pr mbajtjen e Kongresit t Manastirit e jep me ton ironik duke thn: Atje do t mblidhen tr yjt e Shqipris s sotme dhe do ti apin nj funt ksaj shtjeje me kaq rndsi. Atje tr abet e shntrura do t mblidhen ta lindin nj abe t perndishme. Oratort po qrojn grykn, viershtort po ngrehin pndn, dhe Shqiptart t gjith presin pa marr frym. Tr Evropa i ka syt e saj n Manastir edhe ministort e punve t jashtme t Fuqive t mdha sflen nga meraku.

N Kongres t Manastirit nuk do t marrin pjes pikrisht ata q kishin shum m tepr merita e njohuri se shum nga ata q morn pjes. Faik Konica u ftua me vones, Fan S. Noli drgoi Sotir Pecin, Andon Zako ajupi, Asdreni, Zef Skiroi, Gjergj Pekmezi, Milo Dui, Visar Dodani, dr. Haritoja (kujdestar i fjalorit t Kristoforidhit), Shtjefn Gjeovi, Gaspr Jakova-Merturi, Ndoc Nikaj, Pashko Bardhi, Aleksandr Xhuvani ndoshta nuk u ftuan fare.

Faik Konica i zmruar dhe i lnduar shpirtrisht e quajti Kongresin e Manastirit pun obansh, sepse n Manastir u vendos q shqipja t shkruhet me dy alfabete. Ai ironizoi duke propozuar nj alfabet t tret: shqipja mund te shkruhet edhe me shkronja greke. I vetdijshm se n Greqi jetojn nj milion shqiptar dhe kto njerz, vllezr tan nga gjuha dhe nga gjaku, duan t msojn shqipen n qoft se librat shtypen me alfabet grek. Se alfabetin grek pr t shkruar shqipen e kan prdorur albanologt Xylanderi, Reinholdi, Hahni, Beloewi dhe sht prdorur nga Nilo Catalano, Nikoll Keta, Dhimitr Kamarda, Thimi Mitko, Anastas Kullurioti etj. Faik Konica duke qen gjuhtar i par shqiptar (ka mbaruar studimet pr filologji romane) thot se shqipja mund t shkruhet fort bukur me

Shnime: sht fjala pr Pjetr Bogdanin (1630-1689) autorin e librit monumental Cunues Prophetarum (eta e profetve) botuar n Padov m 1685.

Faik Konica (1876-1942) e prkrahu alfabetin e shoqris Bashkimi kur prej saj u ndan vllezrit Ndre e Lazr Mjedja dhe themeluan shoqrin Agimi dhe bn nj alfabet t tyre. Edhe pse alfabeti q kishte prdorur Konica n revistn Albania m 1897 i shmbllen, me ndonj ndryshim t vogl, alfabetit t sotm.

Fehim Zavalani (1859-1935) kryetar i organizimit t Kongresit t Manastirit, prfaqsues i shqiptarve t kolonis s Egjiptit, redaktor i gazets Bashkimi i kombit q botohej n Manastir.4Gjergj Qirjazi (1868-1912) nj nga themeluesit e Shtypshkronjs dhe gazets Bashkimi i kombit, bashkautor i vllimit Kng t shenjtrura dhe nj nga prhapsit e protestantizmit n Shqipri.5Gjergj Fishta (1871-1940) prfaqsues i shoqris Bashkimi n Manastir, kryetar i komisionit q hartoi alfabetin e sotm. Gjergj Fishta sht quajtur Homeri i Shqypnis dhe ai ishte kandidati i par pr mimin Nobel pr Letrsi.6Sotir Peci (1873-1932) prfaqsuesi i shqiptarve t Ameriks dhe t Rumanis n Kongresin e Manastirit, themeluesi dhe botuesi i gazets s par shqiptare n Amerik Kombi (1906) q dilte n Boston.

Nj vjersh e panjohur e Nolit Prshpirt i abeceve

Prshpirt i abeceve

Shum kishim, dy na le,Falna edhe nj pr be!Dhe n qoft se m s ke,Xhenqis-han Tartar-zade,Ka dobare ylefe?...

Shqiptar-zade Osmanlliu.

O kongres, kongres i shkret na i bre abecet?Kishim nnt qint e tetDhe s na le asnonja dhiet!

O kongres, kongres jeziti tu pandeh Abe-HamitiDhe u hodhe si petritiDhe i ore si evgjiti?

O konges i abeces, na e bre me t pabes!Kongresisti kur t vdes,Perndi, mos i fal ndjes!

Qan aben e tij BogdaniT Bashkimit Londoniani.Vajton Shkodra dhe ElbasaniM qaf i pa, or Zavalani!

Dhe ti Gjergji Protestani4Dhe ti Fisht Franeskani5Dhe ti Peci Amerikani6Kokn lafshi ne katrani!

Na i therrt abecet,Kasapllar thump-prpjet,U gjykofshi tatpjetM kt dhe mat jet!

Pra nigjo, bre Gjerq Fisht At, Edhe epna nj uratNeve jemi demokrat!Dy tiran pse na lat?

Dhe lirin e vietr vratMe filologji dhe shpat,Faqe-zes aristokrat,Oligark dy-rokrat?

Na i ngritn dhe vajtojmSi Maria dhe krkojmTrupn e tyre ta shkojmDhe me vaje ta mbulojm.

Dhe nj Dit t Gjith AbeveT kremtojm gjith neve!O kongres na ngashreve,Shpirtin, zemrn na e theve!

Hiq, or eo, hiq nj valleT harrojm kto halleShpirtin mbushna-e me malleRreth e rotull nj msalle.

Sevdai KASTRATI

alfabet grek duke i prdorur shkronjat arkaike (t greqishtes s vjetr) pr tingujt q na mungojn. N prfundim Konica thot se alfabeti grek ssht monopoli i grekve, e kemi trashgim

t prbashkt: sht alfabet i prdorur n qeverin e mbretit Pirro.

Po ndryshe mendonte gjuhtari i madh danez Holger Pedersen (1867-1953), profesor i Unversitetit t Kopenhags:

gjer m sot sot ishin n Shqipri dy alfabete fare t kundrt dhe t larguar (alfabeti i Stambollit dhe alfabeti i Bashkimit - i l me nj an gjith alfabetet e tjera), ktej e tutje do t jen dy alfabete paralele, dhe kjo ndryshon fort pak nga nj alfabet i vetm. Ky sht nj prparim i madh pr t cilin duhet uruar kombi shqiptar.

Edhe pas Kongresit t Manastirit lufta e abeceve vazhdon. M 1910 katr alfabete ishin n prdorim: njri greqisht, tjetri greko-latin me shenja diakritike (q t dy ishin alfabete t Kristoforidhit) i treti alfabeti i sotm dhe i katrti alfabeti i Stambollit (nj prshesh greko-latin q sshikohet dot me sy - kshtu e quante gazeta The Sun e New York-ut m 14 mars 1910). Nga 12 gazeta dhe revista q botoheshin, alfabeti i przier prdorej trisht vetm nga 4.

Po n kt koh, pr fat t keq, ca shqiptar (n mesin e tyre qe edhe nj zonj) t ndikuar nga vendi ku jan rritur, n Turqi, me vetdije anadollake e prhapn n mas t vogl q shqipja mund t shkruhet edhe me shkronja arabe. Ata mund t jen ndikuar nga karamanalist q gjuh amtare kishin turqishten, i takonin fes ortodokse dhe prdornin alfabetin grek. Nj gj e veant sht se alfabeti i shqipes me shkronja arabe q ishte br moll e grindjes pr bashkimin e shqiptarve u braktis shpejt e prfundimisht pa ln asnj gjurm. Edhe pas Kongresit t Manastirit alfabeti me shkronja turko-arabe sht prdorur nga ana e klerit mysliman n disa raste t rralla e t veuara n Kosov deri m 1947.

Librat e fundit q u shtypn me Alfabetin e Stambollit n Sofje, n mos gaboj, jan t 1915, kurse alfabeti i shqipes me shkronja greke prdoret edhe sot e ksaj dite tek arbrort e Greqis, sigurisht arsyet kulturore dhe politike e prligjin kt zgjidhje.

Ndrtesa ku sht mbajtur Kongresi i Manastirit


Nulla dies sine Chameria

GREQISHTJA NUK FLITET GREEK NOT SPOKEN

M 28 qershor dhe m 24 korrik n dokumentarin Rrnjt, faqja tjetr e emigrimit t RAI 3 Sonila Alushi e bri t njohur pr her t par n kt televizion tragjedin ame me tri akte: shprngulje, shfarosje dhe shpronsim

Ajo ka lindur n Tiran m 1979, por rrnjt e Sonils jan n amri, n at vend t bukur, nj nga gurt m t muar t kurors s Shqipris, aty ku kan

lindur e jan rritur t katr gjyshrit e saj. Sonila Alushi u ndalua nga polici grek (polic me prejardhje nga Karamani apo Deti i Zi) n Marglli dhe iu desh q t prgjigjet n pytsorin e pakuptimt.

Greqia vazhdon t bj padrejtsi t mdha ndaj amve, ata ndalohen t shikojn shtpit dhe mallin e tyre. Ajo n vend q ti shroj kto plag i hapn edhe m tepr.

RAI 3 n shtpin e gjyshit t Sonila Alushit n Marglli

RAI 3 n amri

Gjendje e pazakont e shtjeve n afrsi t Athins

Peculiar Condition of Affairs Near AthensA very cuious occurrence is reported from a village only twelve miles away

from Athens, writes a correspondent. A schoolmistress who was recently appointed to the village of Shalsi, on assuming her duties, discovered that her pupils could not understand a single word of Greek, which was also a foreign language to their parents. The one language they spoke was Albanian. She immediately telegraphed how matters stood to the ministry, who sent an interpreter to her rescue. It is a common thing for the villagers of the Greek mainland to employ Albanian as their chief language, but this is the first and only instance where the Greek language is not spoken or understood at all in a place so near the capital.

The Journal Junior, Minneafolis, Minnesota, Saturday, Aug. 31, 1901

Nj korrespondent njofton me kurreshtie t madhe nga nj fshat i cili sht larg nga Athina vetm 12 milje (19 km) se: nj msuese e caktuar q t jepte msim n fshatin Shals gjat marrjes s detyrs zbuloi se nxnsit e saj nuk kuptonin ndonj fjal t gjuhs greke, e cila njkohsisht ishte edhe gjuh e huaj pr prindrit e tyre. T vetmen gjuh q ata flisnin ishte gjuha shqipe. Ajo menjher

i telegrafoi ministris njoftimin se si qndronte puna dhe ministria i drgoi nj prkthyes q ta ndihmonte at. sht dukuri e zakonshme q fshatart e Greqis kontinentale t prdorin shqipen si gjuh t tyre t par. Mirpo ky qe rasti i par dhe i vetmi ku gjuha greke nuk flitej dhe as kuptohej nga nj vend fare afr kryeqytetit.

Prkthyer nga Burim Bardhari

Arbrort e Shalsit sot

Shtpia e gjyshit t Sonila Alushit n Marglli

Pamje nga polici civil grek n Marglli

M 29 shtator 2015 me nismn e Democratic Foundation of Chameria u themelua n Holand Kshilli Ndrkombtar i amris, i prbr nga 50 antar q prfaqsojn pjesmarrs nga Shtetet e Bashkura t Ameriks, Gjermanis, Shqipris, Francs, Kosovs, Maqedonis, Italis, Belgjiks dhe Luksemburgut. Kryetar i KN-s u zgjodh Festim Lato, kurse Sekretar i Prgjithshm Lisen Bashkurti.

Strategjia e Kshillit Ndrkombtar t amris sht pr ta br t njohur shtjen ame n arenn ndrkombtare. E para: Njohja e gjenocidit dhe krimeve kundr njerzimit, t bra nga qeveria greke nga 1913 deri 1944 kundr popullsis shqiptare t amris. E dyta: Njohja e t drejts s riatdhesimit t popullsis ame n vendin e vet. E treta: Njohja e t drejtave t pakics etnike ame n Greqi, si dhe t drejtat e njeriut pr secilin. Dhe e fundit: Njohja e rikthimit t pronave civile t do njrit, si dhe pronat publike e fetare t shqiptarve t amris.

ENKEL DEMI: Un kam qen kto koh disa her n amri. T gjith atje flasin lirshm shqip, burra, gra, t rinj, pleq. Prse nuk ka nj agjend zyrtare pr arsimimin e amv ortodoks?

SHPTIM IDRIZI: Kthehemi pak n histori, sepse pa t nuk mundim dot. N 1929 Mbreti Zog krkonte q amt ortodoks dhe mysliman t merrnin statusin e minoritetit dhe t hapeshin shkolla. Sot, ka nj rezolut pr shtjen ame, sot ka nj program pr kt shtje, por ka rezistenc t hapur nga pala greke.

Ne e dim shum mir q atje flitet gjuha shqipe me dialektin am n mas. Tani kan nisur ta flasin m hapur.

Po t them dika. Im bir ska dy jav q shkoi n amri s bashku me profesorin e tij amerikan. Atje me tha se fliste shqip me banort, t cilt e kishin shtyr t shkonte n Margll nga sht origjina e shtpis sime. N nj far mnyre im bir u vendos n komunikim me strgjyshrit.

Ne do t shtyjm strukturat shtetrore q kur t vijn ktu prfaqsues t shtetit grek, qeveria t bj hapa konkret.

Kshilli Ndrkombtar i amris

amt e krishter tani kan nisur t flasin hapur

amria nuk sht vetm shtje pronashALBIN KURTI: N amri sht kryer gjenocid, pra nuk sht vetm shtje

pronash. Nuk sht shtje vetm e t drejtave t njeriut atje, por sht kryer gjenocid, aty duhet t bhet betej e madhe politike, q ndrkombtarisht t pranohet ai gjenocid dhe gjenocidi m pas n mnyr automatike lidhet me t drejtn pr vetvendosje.


Introduction

One of the most signal features of addressing the past and gleaning historical truth is the urge to recognize and establish the legitimate search for justice for historically aggrieved and oppressed groups. Examinations of the past are often fraught with the perennially controversial nature of historical claims, as well as debates surrounding the roles of different actors in committing, representing and sometimes atoning for the historic wrongs. The daunting

International Forums Wherethe Cham Issue Can Be Litigated

Rudina JASINI

task of unveiling the truth, however, demands that we focus our inquiry primarily on documented records so as better to understand the past. Many aspects of the history of the Albanian Chams have been little known or greatly misrepresented, thanks to a multitude of measures and enactments adopted within Greece. The decades since the dreadful events of the Second World War have prompted among the Chams much soul-searching and a struggle for awareness.

This study attempts to shed light on both the history and the tragic events that have befallen the Cham community as well as to bring into sharper focus the need to acknowledge past wrongs. It offers a general analysis of the legal tools as well as potential platforms to establish where the Cham issue can be litigated. The ideas presented here are my personal views and do not represent the opinion of any particular institution. They are based on my general knowledge of international law, with the

aim to evaluate how international law can be applied in cases of expulsion, murder, expropriation, revocation of the citizenship of the Albanian population of the region of Chameria, which was forcibly expelled by Greece in the period between 1913 and 1945

This presentation covers two main aspects, namely:

A summary of the historical and legal framework of what happened to the civil, political, economic as well

as socio- cultural rights of the Cham population from 1913 until today.

An analysis of the legal and procedural matters as well as potential forums where the Cham issue can be litigated.

A long period of time has passed since the Cham community, then the Albanian ethnic minority in Greece, was subjected to the plans of assimilation and expulsion from the territory of their ancestors by the Greek governments that followed each other from 1915 until 1950, and which all pursued a strategy that had in common elements similar to ethnic cleansing. It is important that we focus first on the historical framework, as this is closely linked with the legal dimensions of this case.

Historical and Legal framework

Following the Balkan wars, and the border demarcation of the independent Albanian

The view of Paramithia, Chameria.

Following the Balkan wars, and the border demarcation of the independent Albanian state by

the Conference of Ambassadors in London in 1913, the region of Chameria, which lies along the eastern coast of the Ionian Sea between Butrint and Bistrica to

Preveza Bay, was annexed by Greece.


state by the Conference of Ambassadors in London in 1913, the region of Chameria, which lies along the eastern coast of the Ionian sea between Butrint and Bistrica to Preveza Bay, was annexed by Greece. This historical moment was characterized by the beginning of continuous pressure; a systematic policy by the Greek state and other ultranationalist forces to denationalize and ethnically cleanse this territory. For that purpose, all sorts of measures were used, starting with the imposition of heavy taxes, seizure of land, exclusion of the population from participation in public administration, forced interruption of education in the mother tongue, including within elementary schools, murder, imprisonments, violent punishment, and worst of all, the commitment of massacres. During the First World War different waves of ethnic cleansing took place. They were further intensified by the Treaty of Lausanne of 1923, the result of which was the exchange of the population between Turkey and Greece, extending this way its consequences on the Albanian Cham ethnic minority, which for the purposes of this exchange was considered Turkish. Furthermore, 1944 denoted the culmination of this ethnic cleansing where the Muslim population of the Albanian ethnicity, the so-called Cham were subjected to inhumane massacres, where over 3000 individuals were estimated to have been killed, among them elderly, women and children. As a consequence, the remaining Cham population, of approximately 30,000 were expelled on the basis of purported collaboration with Italians and Germans, which to this very day remains unsubstantiated. A considerable number of individuals lost their lives as a result of starvation and suffering during the march toward Albania. All this activity brought the dissolution of every aspect of the social fabric of this community, making it a subject of acts known as violations of the principles and norms of international law.

More specifically, this activity brought the following:

1) Denial of the right to life and physical freedoms of the Cham community, which included internment in 1940, massive murder in 1944 and 1945 as well as the forced expulsion in June 1945 of approximately 30,000 Cham from their homes. There exists an irrefutable archive that sheds light on the acts committed against the Cham community, against any efforts of denial. More concretely, in the archives of the Albanian Ministry of Foreign Affairs, there exist reports that refer to the activity exercised against this community by Greek troops. Specifically, they refer to the massacre in the city of Paramthia that

took place on 27 January 1944, where it is mentioned that that Friday about 2,500 Zervist forces entered the city of Paramthia with the aim to use violence against the population of this city, which resulted in the killing and oppression of a considerable number of the civilian population. A day later, inhabitants of the villages of Dragomi, Kamin, Karbunar of the district of Paramithia were massacred and about 600 men, 150 women and minors are estimated to have been killed. Another document in this file is concerned with the massacre that has occurred in the city of Filati and surrounding villages in August 1944, during which time the innocent population was subjected to horrendous acts committed by Zervist troops. About 300 individuals from the region of Paramthia and Filati are thought to have been imprisoned and tortured. About 250 women were estimated to have been kidnapped and physically violated by the Greek troops. January 1945 denoted the massive expulsion of the remaining Cham population.

2) Denial of economic rights, the confiscation of properties and various expropriations were carried out on the basis of the agrarian reforms from 1923 until 1940, which were followed by other laws adopted in 1950-1960. These legal acts attempted to erase in the context of the Greek legislative framework every right of ownership of the Cham community. The Greek legislative authorities have approved from 1945 and onwards a legal framework on the basis of which they have expropriated Chams permanently. From a legal standpoint, the existence of the so-

called law of war between Greece and Albania, which according to the official communiqus, continues to be in force in Greece, has served as a tool to achieve Greeces objective to transfer the asset ownership of the Cham community in Greece.

3) Denial of political rights, political representation at all levels of the government, prohibition of the use of language, symbols, including above all the removal of Greek citizenship, finalized with the legal acts of 1948, which legalized the collective removal of Greek citizenship from all Chams expelled from 1944-1945. Documents archived from the war period shed light on these discriminatory acts, which directly contradicts the principles of international law. More specifically, document No 59 issued on 11 October 1938 by the head of Thesprotia Prefecture expressly states that: I have observed that the Greek language has not been used in the offices of the commune, government and public spaces. It is sad as this act is an offence to the eternal Greek language On the basis of this document, all members of the Cham community were ordered to speak the Greek language both in public and private life, in bars, markets as well as public offices.

4) Denial of social and cultural rights, more specifically the elimination of the national identity, monuments and rich Cham folklore. All these denials reflect on the elements known today as elements that are in contradiction with principles of international law. Documents gathered from the Archives of the League of Nations in Geneva and

New York as well as the documents of the British Mission from 1913-1960 obtained in the British Archives have an irreplaceable documentary value. Altogether they shed light on all the phases of the ethnic cleansing, forced expulsion of the Cham population from their homes. These documents play a very important role at least on four dimensions: first they represent an archive on the history of the Cham community in Greece as well as the tragedy that has befallen this community. Second, since many of these documents are already public they play an important role in raising national and international awareness of this cause, which is very little or not at all known on international levels. Third, they constitute a potential base from where the Cham issue can be pursued before a national as well as international tribunal or forum. Fourth and arguably most importantly, this archive clearly demonstrates the violations of human rights as well as injustices against the Cham community including the evidence on expropriation and removal of the ownership rights of this community.

The development of International Law and the Cham Issue

Prior to analysing the international forums wherein the Cham conflict may be considered, it is important to address the dimension of international norms and the growing sensibility of the international community opposed to the violation of basic human rights. Every society, whatever its size, be that small or large, functions on the basis of a framework of principles.

Cham refugees in Kavaja, 1945. (Photo: Ristani)


Legal and illegal acts are entirely reflected on the consciousness of the community. The law and the rights are elements sustaining the members of this community attached with the recognised and accepted standards and values. This system of law consists of a number of norms regulating the behaviour and reflects the thoughts and concerns of a society in which this law is recognised and functions.

Such a body of law, such a group of norms is also reflected in international law; however, the essential distinguishing characteristic is that the principal subject of this body of law is the state rather than individual as in generic legal systems. It is important to understand the inherent and overt differences between exercising a right within a state and the rights regulating relations between states, international organisations and, in specific circumstances, between individuals as subjects of international law. It is precisely the distinctive nature of international law that often provides a subject of debate. It is the unique values of this law that guide the core standards according to which states operate. Undoubtedly, either party in conflict raises legal objections. In the body of international law, no independent and omnipotent institution able to determine and render the final verdict for every conflict in the world exists. Moreover, in international law a unified body of sanctions does not exist either. Within the analysis of this law and the obligations that a state or a community has towards another state or community, detailed examination should inform whether states or individuals representing the state operate in accordance with the standards of international law. The dimension of this law takes greater proportions and becomes more palpable when this system of law is overtly violated.

In light of the judicial processes of the Nuremberg and Tokyo Trials that followed upon the Second World War, the General Assembly of the United Nations first recognized the need to establish an international tribunal in response to the crimes that had happened. The 20th century was characterized by a large number of crimes against humanity, war crimes and genocide. It was precisely the nature and magnitude of these offences that would act as a catalyst for the creation of a legal mechanism for bringing to justice those subjects, individuals or countries involved in committing crimes such as genocide, ethnic cleansing, war crimes against civilians, women and children, therefore instigating prosecutions and bringing to justice, those who are in positions of power. In response to the tragic events that occurred in Rwanda and the former Yugoslavia in the 1990s, the Security Council of the

United Nations exercised its authority in establishing relevant tribunals for bringing to justice the individuals involved in criminal acts. This was followed by the establishment of the Special Court for Sierra Leone, Ad-hoc Court for East Timor, and finally the establishment of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia, to try the most responsible individuals for the crimes that happened here 30 years ago during the Khmer Rouge regime. This further illustrates the growing interest and sensibility of the international community regarding the injustices committed, and once again reinforces the idea that what until yesterday was considered a taboo topic is now entirely possible and that nobody, whether state or individual cannot in principle escape justice. However, given that the mandates of these tribunals are of a temporary nature, it was considered necessary for an international criminal court, independent and permanent as established in 2002, and headquartered in The Hague, to bring to justice those individuals responsible for the gravest crimes in the world: mass killings, ethnic cleansing and genocide.

The International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia (ICTY), established in 1993, has irreversibly changed international humanitarian law and has since given voice to the horrors seen and experienced by victims. This tribunal is the first international court for war crimes established by the United Nations Organization (UNO) since the founding of the Nuremberg and Tokyo tribunals. The primary

aim of this court and other hybrid courts and permanent international criminal judges is to try individuals who bear the highest responsibility for cruel acts such as murder, torture, rape, enslavement, destruction of property and other crimes.

But what happens during the judicial proceedings at this level?

Guiding through decisions on genocide, war crimes and crimes against humanity, these processes prove that high positions can no longer defend an individual from prosecution. International law has already proven that those who bear the greatest responsibility for atrocities must be held accountable and that guilt must be individualized to avoid the label of collective responsibility of different communities. These Tribunals have laid the foundations of approved standards for conflict resolution and post

conflict development across the globe, and specifically the leaders suspected of atrocious crimes will face justice.

How does this development of international human and criminal law reflect upon the Cham issue?

In the absence of a diplomatic front addressing the issue, which would require as a prerequisite a serious political commitment of the Albanian and the Greek governments, the only viable option for this issue is to be considered within the framework of international legal forums.

In legal terms, three points are of importance, on the basis of which a variety of

platforms can be developed in pursuing this issue from a legal perspective:

1) The recognition of injustice. In every post-conflict situation, which follows serious violations of fundamental human rights and crimes against humanity, it is essential to demand the recognition of the committed injustices. This element, in my opinion, constitutes the origin of any possible legal analysis of this issue. If this issue is to be addressed by the International Court of Justice in The Hague, it is natural that any attempt from the Cham community should be supported by the leadership of the Albanian government and should be pursued as a requirement of the Albanian state. The International Court of Justice has dual jurisdiction: first, in accordance with international law, judges rule on conflicts of a legal nature that are raised by a State, and

More specifically, document No 59 issued on 11 October 1938 by the head of Thesprotia Prefecture expressly states that: I have observed that the Greek language has not been used in the offices of the commune, government and public spaces. It is sad as this act is an offence to the eternal Greek language On the basis of this document, all members of the Cham community were ordered to speak the Greek language both in public and private life, in bars, markets as well as public offices.

secondly, it provides advisory opinions on matters of legal nature at the request of the UN or agencies authorized to make claims before this court.

2) Bearing criminal responsibility. This would require the prosecution of individuals responsible in the event that an undertaking results from an orchestration made by various state structures. It is understood that the long period that has elapsed since the commission of these criminal acts, makes it difficult to prosecute the individual. Moreover, the principal element, which can hinder the pursuance of this issue in this forum is that of jurisdiction. In my opinion, this platform is merely or not at all feasible.

3) Bearing civil responsibility. Here I will dwell in particular on the restoration of property rights and potential claims. The European Court of Human Rights would be a apposite platform to pursue this matter legally. Different perceptions have been reported regarding international arbitration, which in an ideal world and democratic society, where the acknowledgement of the past could be a part of the present and future, would be a potential platform. But the reality which we confront, when one party denies the very existence of what has happened, makes international arbitration not a realistic solution.

Conclusions

Today there exists an irrefutable historical archive, which demonstrates potently the offences committed against the Cham community, resisting any attempts of denial. Reports describing the cruel crimes where thousands of civilians were killed and injured, tortured and abused in the camps and prisons; and thousands of others driven from their homes have for too long wailed in pain, echoes of which resonate beyond the memories of these people, must necessarily extend and expand across the international community. Finally, a very important task that lies before the community is the collection of evidence, material evidence that would constitute a very important basis for any legal initiative for resolving this issue. Here I refer in particular to the need to obtain interviews with eyewitnesses as required by international standards. A long time has passed and the age of these witnesses makes this task even more urgent. No doubt the legal proceedings resulting from the Cham issue will provide an opportunity to bring to justice those responsible for orchestrating these atrocities and to remove the shadow of doubt in ending the impunity of those perpetrators of violence.


I. Zeriq

Zerikit, tia krkosh emrin mes grekve, jan t pakta gjasat t hassh nj q e njeh; mes shqiptarsh jan zero. E prap nj lezhian i ri, problematik sipas banorve, por edhe mendjeholl, kish prfunduar i vetm n katundin hollak maj malit e pyllit pran Livadhias (), qytetit qendror t Viotis (), lar me ujra t furishm malor.

Viotia (Boetia) vet, sht banuar historikisht prej arvanitsh, dhe ende ka n krahin fshatra q dikur kan pasur prbrje trsisht arvanite. Sot arvanitt jetojn npr xhepa ansor t ktyre zonave. Kur i krkoj me t pyetur, mesogra e mesoburra grek (ndoshta me gjyshr q flisnin vetm arvanitika) m kshillojn t mos u ngjitem atyre grxheve, dhe marrin shprehje t tipit dreqin do q krkon arvanitt?!.

N Internet Zeriki nuk gjendet si emr vendi; po t drgosh me post nj letr pr nj banor t tij, duhet t japsh adresn e qytetit m t afrt, dhe t shpresosh se postieri ssht i ri dhe i njeh banort nj pr nj e di ku ta oj letrn. Emri zyrtar pr fshatin, sido q jo pr postat greke, sht Elikona. Asnj banor i Viotis nuk i thot Elikona, por emri Zeriki q prdorn arvanitt dhe q jeton ende mes njerzve, do vdes me ta. Nuk e di n do jetoj Elikonas pas tyre, apo ato pak shtpi do i mbuloj bari e myshku i moteve.

N stacionin e autobusve t Athins kur preva nj bilet pr n Livadhia, biletashitsja, sipas tradits mesdhetare, deshi t dinte prse po shkoja atje. I thash se destinacioni im n fakt ishte nj fshatth maj malit ku edhe makina zor shkonte e jo m autobusi. Prmendja e Zerikit, e shastisi biletaren q vinte prej asaj zone. Kjo vendosi q, me njohjet e saj, t m siguroj nj taksist t sigurt, taksin e t cilit nuk do e paguaja si frngu puln, q do m priste n stacionin e Livadhias e do m onte pastaj n Zeriq, si thon arvanitt. La edhe banakun, erdhi e m hipi n

autobus dhe ia la porosi shoferit t linjs t m ndihmonte nse kisha nevoj. Jo keq ky fillim pr mua!

Nuk e nis dot ndryshe historin e vizits sime n Zeriki: dy her kam shkuar, dy her eksperienca n katundthin q i ka humbur emri (dhe vula postare) ka qen e ngjashme. U b disa vjet q merrem me gjuhn e arvanitve kur gjej m

Zeri i Camerise 6

Documents

Transcript of Zeri i Camerise 6

Capitolo 2 Metodi numerici per zeri di funzionimazzia/didattica/ingta06/zeri.pdf · 2 CAPITOLO 2. METODI NUMERICI PER ZERI DI FUNZIONI Ovviamente data una equazione come la (2.1)

L’esame topografico della superficie cornealewebusers.fis.uniroma3.it/zeri/Dispense_Ottica_della_Contattologia_I/... · 1 L’esame topografico della superficie corneale Ottica

Zeri i ndergjegjes

Bilan de saison 2018 - MAPAQ...Bilan de saison de production 2018 de la camerise, pour la région Saguenay-Lac-Saint-Jean Conditions météorologiques Feuillage très peu affecté

KARABAG - cdn.islamansiklopedisi.org.tr · bu bölge Gence'nin fethinin ardından ... ma Komitesi kuruldu. Ermeniler'in ben zeri çalışmaları karşısında kayıtsız kalma yan

Zeri i Camerise 1 - December 2014

Zeri i Camerise 2 - February 2015

COMUNE DI ZERI DATAZIONE DELL'EDIFICATO, VIABILITA ...

Artikel der Zeitung Zeri i Popull it: Die imperialistische ...ciml.250x.com/africa/german/radio_tirana_13_9_1975_imperialistische_hilfe.pdf · amerikanischen Diplomatie, Henry Kissinger,

NYARC 2014: Frick/Zeri Results

Cornea Fisiologia dispense - webusers.fis.uniroma3.itwebusers.fis.uniroma3.it/zeri/Dispense_Ottica_della_Contattologia... · Estesiometria o cheratoestesiometria (mg/mm2) Strumenti

La camerise (Partie 2)©... · 2014. 1. 24. · •Récolteuse de type Joanna 3 Z812 ; •Fournisseur : Firma Weremczuk en Pologne; •Récolteuse tirée par un tracteur; •Propulsée

SISTEMI DIGITALI DI CONTROLLO - uniroma1.itdiag.uniroma1.it/~deluca/contrdig/10_ProgAnalitico.pdf · 2010. 6. 21. · Schema di controllo per l’assegnazione di poli e zeri – 2

Zeri e LODE: Extracting the Zeri photo archive to Linked Open Data: formalizing the conceptual model

Zeri Camerise 5

e Completa....Completa e scrivi la frazione. 2/33 253 1 posto zero 2 posti 2 zeri posto zero posti zeri 3,508 0,02 e Completa. IN NUMERO UNITÀ DECIMI CENTESIMI MILLESIMI DECIMALE

Scomposizione in fattori di un polinomio col teorema di ruffini (caso degli zeri interi) copyright.def

Lac Rigide dispense [modalit compatibilit ]webusers.fis.uniroma3.it/zeri/Dispense_Ottica_della_Contattologia_I/... · 1 Lac rigide Dr. Fabrizio Zeri [email protected] Ottica della

Un cambio de paradigma en la enseñanza de la ingeniería química (Aplicación del concepto ZERI en lo ingeniería química)

la Cornea FISIOLOGIA CORNEALEwebusers.fis.uniroma3.it/zeri/Dispense_Ottica_della_Contattologia_I/... · METABOLISMO RIFORNIMENTO D'OSSIGENOE BISOGNI CORNEALI SENSIBILITA' TOPOGRAFIA