Özel Eğitim ve Eğitim Teknolojisi - Pegem.Net 1...Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim...

Özel Eğitim veEğitimTeknolojisiKuramdan UygulamayaEd�tör: Prof. Dr. H. Ferhan ODABAŞI

Editör: Prof. Dr. Ferhan ODABAŞI

ÖZEL EĞİTİM VE EĞİTİM TEKNOLOJİSİ: KURAMDAN UYGULAMAYA

ISBN 978-605-241-177-3DOI 10.14527/9786052411773

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Mart 2018, Ankara

Yayın-Proje: Mehmet Ali TutluDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.Kazımkarabekir cad. No:97/24

İskitler - Ankara0312 341 00 02

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 14721

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİMDE TEMEL KAVRAMLAR

Prof. Dr. Atilla CAVKAYTAR, Anadolu Üniversitesi

2. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİMDE TEKNOLOJİ

Doç. Dr. Ahmet Naci ÇOKLAR, Necmettin Erbakan Üniversitesi

Doç. Dr. Yasemin ERGENEKON, Anadolu Üniversitesi

Prof. Dr. H. Ferhan ODABAŞI, Anadolu Üniversitesi

3. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİMDE TEKNOLOJİ PLANLAMA MODELLERİ VE

BİR DEĞERLENDİRME

Prof. Dr. Hasan KARAL, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Gülbahar Merve ÇAKMAK ŞILBIR, Karadeniz Teknik Üniversitesi

4. BÖLÜM: GÖRME ENGELLİ BİREYLERİN EĞİTİMİNDE

KULLANILABİLECEK BİR SES İLE GÖRME SİSTEMİ ÖRNEĞİ

Doç. Dr. Yusuf Levent ŞAHİN, Anadolu Üniversitesi

Doç. Dr. Adeviye Tuğba TUNCER, Biruni Üniversitesi

Prof. Dr. Abdullah KUZU, Anadolu Üniversitesi

5. BÖLÜM: ÜSTÜN YETENEKLİLERİN EĞİTİMİNDE

TEKNOLOJİ KULLANIMI

Yrd. Doç. Dr. Sakine ÖNGÖZ, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Arş. Gör. Hatice Kübra SÖZEL, Anadolu Üniversitesi

6. BÖLÜM: İŞİTME ENGELLİ ÖĞRENCİLERİN OKUMA YAZMA

BECERİLERİNİN DESTEKLENMESİNDE VİKİPEDİ

KULLANIMI

Doç.Dr. Adile Aşkım KURT, Anadolu Üniversitesi

Doç. Dr. Halise Pelin KARASU, Anadolu Üniversitesi

Dr. Elif AKAY, Anadolu Üniversitesi

7. BÖLÜM: İŞİTME ENGELLİ ÖĞRENCİLERE OKUMA YAZMA BECERİSİ

KAZANDIRILMASINA YÖNELİK BİR MOBİL UYGULAMA

ÖRNEĞİ

Arş. Gör. Fatih YAMAN, Anadolu Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Onur DÖNMEZ, Ege Üniversitesi

Dr. Elif AKAY, Anadolu Üniversitesi

Doç. Dr. Işıl KABAKÇI YURDAKUL, Anadolu Üniversitesi

8. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÖĞRENCİLERE

YÖNELİK GRAFİK SEMBOLLERİN GELİŞTİRİLMESİ

Yrd. Doç. Dr. Yasemin KARAL, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Arş. Gör. Dr. Lokman ŞILBIR, Karadeniz Teknik Üniversitesi

9. BÖLÜM: OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN

BİREYLER VE TEKNOLOJİ

Arş. Gör. Ufuk TUĞTEKİN, Anadolu Üniversitesi

Arş. Gör. Elçin YÜKSEL, Anadolu Üniversitesi

10. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENLİK UYGULAMALARINDA

TEKNOLOJİ KULLANIMI ÖNERİLERİ

Yrd. Doç. Dr. Selmin ÇUHADAR, Trakya Üniversitesi

Doç. Dr. Cem ÇUHADAR, Trakya Üniversitesi

11. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÇOCUKLARI

OLAN AİLELERE YÖNELİK BİR İÇERİK GELİŞTİRME

UYGULAMASI

Arş. Gör. Dr. Serkan ÇANKAYA, Balıkesir Üniversitesi

Prof. Dr. Abdullah KUZU, Anadolu Üniversitesi

iv Özel Eği m ve Eği m Teknolojisi: Kuramdan Uygulamaya

ÖNSÖZ

Bu kitabın yayına hazırlandığı 2018 yılının Ocak ayında Türk Dil Kurumu

sayfasında Teknoloji tanımı şöyle verilmektedir:

1. Bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç, gereç ve alet-

leri, bunların kullanım biçimlerini kapsayan uygulama bilgisi, uygulayım

bilimi.

2. İnsanın maddi çevresini denetlemek ve değiştirmek amacıyla geliştirdiği

araç gereçlerle bunlara ilişkin bilgilerin tümü.

Bu tanımların da ortaya koyduğu gibi teknoloji, araç, gereç ve aletleri kapsadı-

ğı kadar, bu ortamların kullanımının gerektirdiği bilgiyi de kapsamaktadır. Eğitim

ortamında bilginin kalıcılığını arttırırken, hayatı kolaylaştıran şeydir teknoloji…

Günümüzde ülkelerin gelişmişliğinin en önemli göstergelerinden birisi, özel

eğitime gereksinimi olan bireylerine sağladığı olanaklar olarak belirlenmiştir. Bu

olanaklar her türlü engelli grubu için erişimden eğitime geniş bir yelpazeyi kapsa-

maktadır. Günümüzde teknolojik potansiyeller, bu olanakları oldukça arttırmıştır.

Bireye verilen değerin yükselmesi, teknolojinin yaygınlaşma sıyla Özel Eğitim ve

Teknoloji işbirliği disiplinlerarası bir alan olarak zenginleşerek ilerlemektedir.

Bu kitabın amacı, okuyucuları Özel Eğitim ve Teknoloji işbirliğinde kullanı-

lan kavramlarla tanıştırarak, örnek uygulamalar ve önermelerle desteklemektir.

Tüm bu bileşenlerin kapsayıcı olmalarına dikkat edilmiş ve örnekler Özel Eğitim

alanları dikkate alınarak verilmeye çalışılmıştır. Sunulan örneklerin araştırma te-

melli olmalarına özen gösterilmiştir. Kuşkusuz alanda daha nice çalışma vardır,

umudumuz onların da yaygınlığının sağlanması ve Özel Eğitim ve Teknoloji bir-

likteliğinin farklı örneklerle zenginleşmesidir.

Kitaba değerli emekleriyle katkıda bulunan tüm meslektaşlarıma saygı ve sev-

gilerimi sunarım.

Kitabın oluşması sürecindeki tüm yazıları denetleyerek titiz bir çalışma su-

nan ve yazdığı bölümle de kitabın içeriğine katkıda bulunan Arş. Gör. Ufuk

TUĞTEKİN’e teşekkürlerim sonsuzdur.

Pegem ailesi her zaman olduğu gibi inançla yanımdaydı, minnettarım…

ESKİŞEHİR, 2018

Prof. Dr. H. Ferhan ODABAŞI

İÇİNDEKİLER

Bölümler ve Yazarları ................................................................................................ iii

Önsöz ............................................................................................................................v

1. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİMDE TEMEL KAVRAMLAR

Özet ...............................................................................................................................1

Hazırlık Soruları ..........................................................................................................1

Giriş ...............................................................................................................................2

Bireysel Farklılıklar .....................................................................................................3

Zedelenme ....................................................................................................................5

Öykü .............................................................................................................................5

Yetersizlik ......................................................................................................................6

Engel ..............................................................................................................................7

Risk ..............................................................................................................................10

Özel Eğitim Gerektiren Birey ...................................................................................11

Özel Eğitim .................................................................................................................11

Özel Eğitim Gereksinimi Olan Öğrencilerin Sınıfl andırılması ...........................13

Zihin Yetersizliği Olan Öğrenciler ..........................................................................14

Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler .......................................................................14

Duygusal ve Davranış Bozukluğu Olan Öğrenciler ..............................................14

Dikkat Eksikliğ i ve Hiperaktivite Bozukluğ u Olan Öğ renciler ...........................15

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Öğ renciler ......................................................15

Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Öğrenciler ........................................................15

İşitme Yetersizliği Olan Öğ renciler .........................................................................15

Görmeyen ve Görme Kaybı Olan Öğrenciler .......................................................15

İ leri Derecede ve Çoklu Yetersizlikleri Olan Öğrenciler .....................................16

Fiziksel Yetersizliğ i Olan Öğ renciler ......................................................................16

Travmatik Beyin Yaralanması Olan Öğ renciler ...................................................16

Üstün Zekâlı ve Üstün Yetenekli Öğ renciler ..........................................................17

Sonuç ...........................................................................................................................17

Yansıtma Soruları ......................................................................................................17

Kaynaklar ....................................................................................................................18

2. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİMDE TEKNOLOJİ

Özet .............................................................................................................................19

Hazırlık Soruları ........................................................................................................20

Giriş ............................................................................................................................20

Yardımcı Teknolojiler (Assistive Technologies) ....................................................24

Yardımcı Teknolojiler ve Kullanım Amaçları ........................................................24

Yardımcı Teknolojiler ve Kullanım Örnekleri ......................................................26

Öğretim Teknolojileri (Instructional Technologies).............................................30

Öğretim Teknolojisinin Tanımı ..............................................................................30

Öğretim Tasarımı ve Özel Gereksinimli Bireyler İçin

Öğretim Teknolojileri ...............................................................................................32

Özel Gereksinimli Bireyler İçin Bir Öğretim Teknolojisi Olarak

Çevrimiçi Öğrenme Ortamları ................................................................................34

Özel Gereksinimli Bireyler İçin Öğretim Teknolojisi Örnekleri ........................35

Sosyalleşme Yardımcı Teknolojileri (Socializing

Assistive Technologies) .............................................................................................36

Özel Gereksinimli Bireyler ve Sosyalleşme İhtiyacı .............................................36

Bireyin Sosyalleşmesine Yardımcı Teknoloji Olarak Sosyal Ağlar ......................37

Bireyin Sosyalleşmesine Yardımcı Teknoloji Olarak Sosyal

İmleme Siteleri ve Özel Gereksinimli Bireyler İçin Kullanılabilirliği .................39

Uygulama Örneği .....................................................................................................40


Kaynaklar ....................................................................................................................42

3. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİMDE TEKNOLOJİ PLANLAMA MODELLERİ VE

BİR DEĞERLENDİRME

Özet ............................................................................................................................45


Giriş .............................................................................................................................46

Teknoloji Entegrasyon Süreçlerinde Yer Alan

Planlama Modelleri ...................................................................................................48

Örnek Durum: Alternatif İletişim Sistemi (ALİS) Projesi ...................................52

Proje Uygulama Okuluna İlişkin Genel Bilgiler ....................................................52

Teknik Altyapı ............................................................................................................52

viii Özel Eği m ve Eği m Teknolojisi: Kuramdan Uygulamaya

Eğitim Yapısı ..............................................................................................................52

ALİS Projesine İlişkin Genel Bilgiler ......................................................................53

Proje Kapsamında Okula Sağlanan Teknolojik İmkanlar ....................................53

Değerlendirme ...........................................................................................................57

Sonuç ve Öneriler ......................................................................................................61


Kaynaklar ....................................................................................................................64

4. BÖLÜM

GÖRME ENGELLİ BİREYLERİN EĞİTİMİNDE

KULLANILABİLECEK BİR SES İLE GÖRME SİSTEMİ ÖRNEĞİ

Özet .............................................................................................................................67


Giriş .............................................................................................................................68

Görme Engelli Bireyler .............................................................................................69

Görme Engelli Bireylere Yönelik Teknoloji ve Uygulamalar ...............................70

Ses İle Görme .............................................................................................................73

Ses İle Görme Yazılımı ..............................................................................................76

Ses İle Görme Yazılımının Görme Engelli Bireylerin Bağımsız

Hareket Becerisi Etkinliklerinde Kullanımı ...........................................................82

Sonuç ve Öneriler ......................................................................................................88


Kaynaklar ....................................................................................................................90

5. BÖLÜM

ÜSTÜN YETENEKLİLERİN EĞİTİMİNDE

TEKNOLOJİ KULLANIMI

Özet .............................................................................................................................91


Giriş ............................................................................................................................92

Üstün Yetenekli Dijital Yerliler ...............................................................................93

Üstün Yeteneklilerin Eğitiminde Teknolojinin Rolü ...........................................95

BİT’in Üstün Yetenekli Öğrenciler Tarafından Kullanımı ...................................97

Bilgi Edinme ve Araştırma Yapma Amaçlı BİT Kullanımı ..................................99

İletişim ve Etkileşim Amaçlı BİT Kullanımı ....................................................... 100

İçindekiler ix

Engel ve Yetersizliklerin Giderilmesi Amaçlı BİT kullanımı ............................ 101

Uzaktan Eğitim ve Elektronik Mentörlük Amaçlı BİT Kullanımı ................... 101

Proje ve İşbirliği Amaçlı BİT Kullanımı .............................................................. 104

Sanal Gezi Amaçlı BİT Kullanımı ........................................................................ 105

Çoklu Ortam Üretimi ve Paylaşımı Amaçlı BİT Kullanımı .............................. 107

Öğretim Materyali Sağlama Amaçlı BİT Kullanımı .......................................... 109

Üstün Yeteneklilik Alanı Olarak Bilgisayar Bilimi ............................................. 109

Uygulama Örneği .................................................................................................. 112

Yansıtma Soruları ................................................................................................... 114

Kaynaklar ................................................................................................................. 114

6. BÖLÜM

İŞİTME ENGELLİ ÖĞRENCİLERİN OKUMA YAZMA BECERİLERİNİN

DESTEKLENMESİNDE VİKİPEDİ KULLANIMI

Özet .......................................................................................................................... 119

Hazırlık Soruları ..................................................................................................... 120

Giriş .......................................................................................................................... 120

İşitme Engelli Öğrencilerin Okuma Yazma Etkinlikleri

Kapsamında İçerik Hazırlama Süreci .................................................................. 122

İşitme Engelli Öğrencilerle Tablet Bilgisayarlar

Aracılığıyla Gerçekleştirilen Uygulama Süreci ................................................... 125

1. Haft a Uygulaması .............................................................................................. 126

2. Haft a Uygulaması ............................................................................................... 127






Sonuç ve Öneriler ................................................................................................... 131


Kaynaklar ................................................................................................................. 135

x Özel Eği m ve Eği m Teknolojisi: Kuramdan Uygulamaya

7. BÖLÜM

İŞİTME ENGELLİ ÖĞRENCİLERE OKUMA YAZMA BECERİSİ

KAZANDIRILMASINA YÖNELİK BİR MOBİL UYGULAMA ÖRNEĞİ

Özet .......................................................................................................................... 137


Giriş .......................................................................................................................... 138

İşitme Engelli Çocukların Okuma Yazma Becerilerinin

Geliştirilmesi ........................................................................................................... 140

Okuduğunu Anlama .............................................................................................. 141

Hikaye Haritası ....................................................................................................... 143

Hal Ekleri ................................................................................................................. 144

Zaman Ekleri........................................................................................................... 144

Fiil Tamamlama ...................................................................................................... 145

Çarkıfelek................................................................................................................. 146

Cümle Düzenleme .................................................................................................. 148

Fiilimsilerle Cümle Kurma .................................................................................... 149

Uygulamaların Sınıf İçi Kullanımı ....................................................................... 150

Sınıf Yapısı ............................................................................................................... 150

Uygulamaların Kullanım Yapısı ............................................................................ 151



Kaynaklar ................................................................................................................. 155

8. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÖĞRENCİLERE

YÖNELİK GRAFİK SEMBOLLERİN GELİŞTİRİLMESİ

Özet .......................................................................................................................... 157


Giriş .......................................................................................................................... 158

Grafik Sembollerin Geliştirilmesi ........................................................................ 159

Grafik Sembol Kütüphaneleri ............................................................................... 162

Grafik Sembollerin Kullanımı .............................................................................. 165



Kaynaklar ................................................................................................................. 172

İçindekiler xi

9. BÖLÜM

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN

BİREYLER VE TEKNOLOJİ

Özet .......................................................................................................................... 177


Giriş ......................................................................................................................... 178

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylerin Eğitiminde

Kullanılan Öncül Teknolojiler ve Örnek Uygulamalar ..................................... 180

Video Teknolojisi İle Öğretim .............................................................................. 181

Bilgisayar Destekli Öğretim .................................................................................. 182

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylerin Eğitiminde Kullanılan

Güncel Teknolojiler ve Örnek Uygulamalar ....................................................... 185

Robot Teknolojileri ................................................................................................ 185

Sanal Geçeklik ve Artırılmış Gerçeklik Teknolojileri ........................................ 187

Ciddi Oyunlar (Serious Games) ........................................................................... 191

Yardımcı Teknolojiler ............................................................................................. 193

Sonuç ........................................................................................................................ 195


Kaynaklar ................................................................................................................. 196

10. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENLİK UYGULAMALARINDA

TEKNOLOJİ KULLANIMI ÖNERİLERİ

Özet .......................................................................................................................... 203


Giriş ......................................................................................................................... 204

Özel Eğitim Öğretmenlik Uygulaması ............................................................... 206

Özel Eğitim Öğretmenlik Uygulaması ve Teknoloji Kullanımı ....................... 208

Öğretmenlik Uygulamasına Hazırlık Sürecinde

Teknoloji Kullanımı ............................................................................................... 208

Bilgiye Erişim Amaçlı Teknoloji Kullanımı ...................................................... 212

Öğretmenlik Uygulaması Sürecinde Teknoloji Kullanımı ................................ 215

Öğretimi Planlama ve Uygulama ....................................................................... 216

Veri Toplama .......................................................................................................... 218

Kayıtların Grafiksel Gösterimi ............................................................................ 220

xii Özel Eği m ve Eği m Teknolojisi: Kuramdan Uygulamaya

Uygulama Dosyasının Hazırlanması .................................................................. 221

Danışmanlık Yapma, Dönüt Verme ve Değerlendirme

Amaçlı Teknoloji Kullanımı ................................................................................ 225

Uygulama Örneği: Sosyal Öykü .......................................................................... 227

Örnek Sosyal Öykü: Arkadaşlarımın İstediği Oyunu Oynuyorum ................ 229


Kaynaklar ................................................................................................................ 230

11. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÇOCUKLARI OLAN

AİLELERE YÖNELİK BİR İÇERİK GELİŞTİRME UYGULAMASI

Özet .......................................................................................................................... 231


Giriş .......................................................................................................................... 232

Kuramsal Çerçeve ................................................................................................... 233

Uygulamalı Davranış Analizi ................................................................................ 234

Aile Katılımı ............................................................................................................ 238

Video ile Öğretim ................................................................................................... 239

Bağımsız Yaşam Eğitimi Yazılımı ......................................................................... 240

Yazılımın Geliştirilmesi ......................................................................................... 240

Yazılımın Tanıtılması ............................................................................................. 242

Yazılımın Uygulanması .......................................................................................... 254

Sonuç ........................................................................................................................ 254


Kaynaklar ................................................................................................................. 255

Yazarlar Hakkında ................................................................................................ 259

İçindekiler xiii

1. BÖLÜM

Prof. Dr. Atilla CAVKAYTAR

Özet

Özel gereksinimi olan bireylere ilişkin alanyazında farklı kavramlar kullanıl-

maktadır. Bireysel farklılıklar kavramı diğer kavramlara temel oluşturmaktadır.

Resmi dilde özel gereksinimi olan bireyler için en yaygın olarak kullanılan kavram

engel kavramıdır. Engel durumu; bireyin zedelenme durumuyla karşılaşması, bu ze-

delenme sonucunda ortaya çıkan yetersizlik durumu, yetersizliğin çevreyle etkileşime

girmesi sonucu ortaya çıkar. Özel gereksinimi olan bireylerin engellilik durumuyla

başetmede özel eğitim hizmetlerine yer verilerek bireyin yeterliliklerinin arttırılması

hedefl enir. Bu bölümde özel eğitimde sık kullanılan kavramlar tanımlanacaktır. Bu-

nun yanısıra özel eğitim gerektiren öğrencilerin sınıfl andırılması ve tanımlanmasına

yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Özel gereksinimi olan öğrenciler, yetersizlik, engel, risk

Hazırlık Soruları

1. Özel gereksinimi olan öğrenciler için kullanılan terimleri çevrenizde

tartışınız.

2. Özel gereksinimi olan öğrencilerin özelliklerini araştırınız.

3. Çevrenizdeki özel eğitim uygulamalarını inceleyerek olumlu ve olum-

suz özelliklerini tartışınız.

ÖZEL EĞİTİMDE TEMEL KAVRAMLAR

Giriş

Özel gereksinimi olan birey kavramı bireysel farklılıklardan yola çıkılarak an-

latılması gereken bir kavramdır. Geçmiş dönemlerde engelli, özürlü, sakat gibi pek

çok kavram özel gereksinimi olan bireyleri tanımlamak için kullanılmıştır. Özel

gereksinimi olan bazı bireyler kendisine belli etiketlerin verilmesinden hoşnut ol-

mazken, bazı özel gereksinimi olan bireyler de kendisine özürlü ya da sakat den-

mesinin onların sorunlarının anlaşılmasına yardımcı olduğunu düşünmektedir-

ler. Geçmişten günümüze özel gereksinimi olan bireyler için kullanılan kavramları

her grup için ayrı düşünmekte yarar olacaktır.

Dünyada bu bireyler için kullanılan ilk tanımlar doğal olarak bireylerin fi-

ziksel özelliklerinden ya da tıbbi sorunlarından yola çıkılarak yapılan tanımlardır.

Örneğin bireyin görme organındaki “sorunlar” nedeniyle ona kör denmiştir. Kol-

ları ya da bacakları olmayan, yürüyemeyen, ellerini, kollarını kullanamayan kişi-

lere sakat denmiştir. Bunun yanısıra zihinsel işlevlerde gerilik gösteren bireylere

zeka geriliği olan birey denmiştir. Dolayısıyla bu durum bireyin belli özellikleri

nedeniyle adlandırılmasından, başka bir değişle etiketlenmesinden başka bir işe

yaramamaktadır. Oysa bireylerin kayıpları, eksiklikleri, yetersizliklerine odaklan-

mak yerine, bu tür özellikleri olan bireylerin nelere gereksinim duyduğunu ilişkin

düşünmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bu nedenledir ki dünyada bu birey-

ler için özel gereksinimi olan birey (individual with special needs) terimi kulla-

nılmaktadır. Açıklamalardan yola çıkarak bireyleri öncelikle bireysel farklılıkları

açısından ele almak, dolayısıyla bireysel farklılıkların gerektirdiği hizmetlere, bu

bireylerin erişimini sağlayabilmek doğru bir yaklaşım olacaktır. Bunu yaparken

eğer toplumdaki diğer bireylerin yararlandığı hizmetleri özel gereksinimi olan

bireyler kullanamıyorsa bu hizmetleri kullanamamalarının önündeki engeller de

kaldırılmalıdır. Dolayısıyla toplumun hizmetleri özel gereksinimi olan bireylerin

kullanabileceği şekilde düzenlemesi, bireylere de toplumda sunulan hizmetlerden

nasıl yararlanabilecekleri konusunda eğitim verilmesi gereklidir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün 1980 yılında yayınladığı raporda bu kavramlar Şe-

kil 1’de görüldüğü gibi birbirini etkileyen kavramlar olarak açıklanmıştır. Buna

göre bireyin nasıl özel gereksinimi olan birey haline dönüştüğü ortaya konmuştur.

Dolayısıyla konularımız bu yaklaşımla incelenmiştir.

Hastalık ya da

BozuklukZedelenme Yetersizlik Engel

Bireyden kaynaklanır:

Doğuştan ya/da

sonradan

Zihinsel/fiziksel/çeşitli

organlar

Somutlaşmış durum

Sosyalleşmiş, toplumla

ilişkilenmiş durum

Şekil 1: Hastalık/Bozukluk-Zedelenme-Yetersizlik-Engel İlişkisi

(WHO, 1980, s. 30’dan alınmıştır).

2 Özel Eği m ve Eği m Teknolojisi: Kuramdan Uygulamaya

Bireysel Farklılıklar

Tarih boyunca kişiler arasındaki farklılıklar insanların dikkatini çekmiştir.

Eski çağlardan günümüze toplumsal normlara aykırı davranan kişilerin farklı

davranışları efsanelerde, öykülerde ve masallarda betimlenmiştir. Bedensel ya-

pılarında ya da davranışlarındaki farklılıklar; onları diğer insanlardan farklı ola-

rak algılanmasına yol açmaktaysa, bu farklılığa bireysel farklılık denmektedir. Bu

farklılıklar kimi zaman olağan görülüp kişinin toplum tarafından kabulünü sağla-

mış kimi zamanda toplumun olan üyesi olarak kabulünü engellemiştir (Özyürek,

2005, s. 24).

Toplumdaki bireylerin hiçbiri tüm yönleriyle aynı özelliklere sahip değildir.

Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre farklılık, doğal toplumsal ve bilince dayanan

her olay ve olgu bütün ötekilerden ayıran özelliktir. Buna göre bireysel farklılık ise

bireyi ötekilerden ayıran özellik olarak tanımlanabilir. Türk Dil Kurumu sözlü-

ğünde birey “İnsan topluluklarını oluşturan, insanların benzer yanlarını kendinde

taşımakla birlikte, kendine özgü ayırıcı özellikleri de bulunan tek can, fert” olarak

tanımlanır. Bu yönüyle her bireyin kendine özgü özelliklerinin olduğu bir ger-

çektir. Bu kendine özgülük aynı zamanda bireyler arasında bireysel farklılıkların

olduğunu gösterir.

Çocuk gelişim kuramları gelişimin sadece doğum öncesi ya da doğum son-

rasındaki dönemlerle sınırlı olmadığını değişen çevre koşulları yaşam biçimini

bireyin gelişimini etkileyerek sürekli hale getirdiğini ortaya koymaktadır. Zaman

zaman aynı yaşta olan ve benzer çevre içinde gelişen çocukların birbirlerinden

farklı özellikler sergilediklerini tanık oluruz. Çocuklar arasındaki farklılıklar do-

ğuştan getirilen kalıtsal özelliklerle ailesinin sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi ile

yaşadığı çevrenin kültürü ile doğrudan ilişkilidir. Tüm bu özelliklerin her birinin

bireye özgü olduğu düşünüldüğünde; bu duruma bireysel farklılıklar demek uy-

gun olacaktır (Cavkaytar 2017, s. 3). Aynı yumurta ikizleri de dahil olmak üzere

hiçbir iki kişi aynı değildir. Kişiler birbirinden ayırıcı özellikleri ile birbirinden

farklılaştığı gibi bu ayırıcı özellikleri farklı düzeylerde olabilir Örneğin bir kişi çi-

zimde çok başarılı anlatımı orta düzeyde ve spor etkinliklerinde yetersiz olabilir.

Bireysel farklılık insanın değişmez özelliklerinden sadece birini alarak kişinin bir

özelliği ile diğerinden farklı olduğunu belirtmedir (Özyürek, 2005, s. 24).

Bireyler arasındaki farklılıklardan ilk dikkat çekeni çoğu zaman fiziksel fark-

lılıklardır. Ancak bilindiği gibi bireyler yalnızca fiziksel açıdan değil zihinsel, psi-

kolojik, toplumsal ve kültürel açılardan da birbirlerinden farklılıklar göstermekte-

dirler. Neden bazı insanların uzun, bazılarının kısa olduğu bazılarının anne, baba,

Özel Eği mde Temel Kavramlar 3

abla, ağabey, büyükanne veya büyük babalarına oldukça benzemesine karşılık,

bazılarının fiziksel görünüş olarak hiçbir yakın akrabasını benzemediği, bazıları-

nı oldukça sosyal girişken neşeli mutlu bazılarını ise asosyal, içe kapanık olduğu

ya da hiç eğitim almamış dezavantajlı yaşam koşullarına sahip bir anne babadan

belirli bir konuda örneğin müzik resim yada matematik konusunda Üstün yetene-

ğine sahip bir çocuğun nasıl dünyaya gelebildiği gerçekten ilgi çekicidir (Kuzgun

ve Deryakulu, 2017, s. 1).

Her okulun her sınıfındaki çocuklar yaşın dışındaki değişmez diğer özellikle-

riyle birbirinden belli düzeyde farklıdır. Yaşları aynı olan iki erkek çocuğun boy ve

ağırlıkları farklı, yaşları ve zeka yaşları aynı olan iki çocuğun okuma başarımları

farklı olduğu belirtildiğinde, bireysel farklılıklardan söz edilmiş olur. Görüldüğü

gibi bireysel farklılıklardan söz edebilmek için değişmez özelliklerin ölçülmesi

ya da niteliksel olarak farklılığın belirtilmesi gerekir (Özyürek, 2005, 25). Özel

gereksinimi olan bireylerin tanılanmasında bireysel farklılıklardan yola çıkılması

bireyin etiketlenmesini önleyeceği gibi bireyin olumlu özelliklerine de atıft a bulu-

nabilecektir. Böylece bu bireyler yetersizlikleri açısından değerlendirileceği yerde

yeterliklerine ve bu yeterliklerinin geliştirilmesine yönelik bir değerlendirme ya-

pılacaktır. Şekil 2’deki fotoğraft a özel gereksinimi olan bireylere fırsat verildiğinde

yeterliliklerini nasıl başarıya dönüştürdükleri görülmektedir.

Şekil 1: Samsun’da düzenlenen 2017 İşitme Engelliler Olimpiyatları’nda şampiyon

olan milliler. (Kaynak: Fanatik Gazetesi http://www.fanatik.com.tr/2017/10/25/

olimpiyat-sampiyonu-milliler-antalya-da-sahne-alacak-1326807)


Bireysel farklılıklar terimini açıkladıktan sonra özel gereksinimi olan birey-

ler için kullanılan terimler, kavramlar ve bunların birbirleriyle olan bağlantıları

üzerinde durmakta yarar olacaktır. Çoğu zaman üzerinde durulan normal ya da

anormal kavramları, risk kavramı, zedelenme, yetersizlik, özür, engel kavramları-

nın oluşumu üzerinde durulacaktır.

Zedelenme

Zedelenme vücudun bir organının ya da vücudun bir bölümünün işlevinin

azalması ya da kaybını ifade eder (Heward, 2013, s. 7). Özsoy, Özyürek ve Eripek

(1989), zedelenme ve sapma kavramını “bireyin psikolojik fizyolojik anatomik

özelliklerinde geçici ya da kalıcı türden bir kayıp bir yapı ya da işleyiş bozukluğu

olduğunu ifade etmektedir. Vücudun bir parçasının olmayışı, eksik oluşu bu du-

rumu açıklar.

Öykü

Bu yıl ilkokul birinci sınıfı okutuyorum. Sınıfıma Mehmet adında bir öğ-

renci katıldı. Mehmet ilk günlerde derse ilgisi olan arkadaşları ile iyi geçinen bir

öğrenciydi. Her zaman sırasında sessizce oturur, anlatılan dersi dinler, tahtaya

yazılanları deft erine not ederdi. Okulun başlamasından birkaç gün geçtikten

sonra öğrencileri tanımak amacıyla bir değerlendirme yapmaya karar verdim.

Amacım öğrencilerimin neleri ne kadar bildiklerini test etmek, onların eksikle-

rini görmek ve bu eksiklerini gidermeye dönük önlemler almaktı. Öğrencilerin

kağıtlarına baktığımda çok mutlu olmuş, çünkü Mehmet›in dışındaki bütün öğ-

renciler bildikleri ile zor sorulara tam yanıt vermişlerdi. Ancak Mehmet’in kağı-

dında hiçbir şey yoktu. Şaşırmıştım. Öğle arasında Mehmet’i yanıma çağırdım.

Mehmet’e kağıdın boş olduğunu bunu ondan hiç beklemediğimi söyledim. An-

cak Mehmet bana anlamsız gözlerle bakıyordu. Sanki beni duymuyordu. O anda

farkettim ki gerçekten Mehmet duymuyor, söylediklerimi anlamıyordu. Hemen

ertesi gün velisini çağırdım ve Mehmet’i bir kulak burun boğaz doktoruna gö-

türmelerini istedim. Velisi bu isteğimi hemen yerine getirdi ve Mehmet’in orta

kulak kemik içlerinde sorun olduğunu bu nedenle işitmesinin etkilendiğini

söyledi. Doktorun verdiği rapora göre Mehmet’in orta kulak kemikçiklerinde

zedelenme vardı. Buna göre Mehmet’in işitme organının işlevinin azalması söz

konusuydu. Mehmet bu nedenle sınıft a konuşulanları duyuyor gibi gözükse de

aslında duymuyordu.

Özel Eği mde Temel Kavramlar 5

Pek çok zedelenme tıbbi müdahalelerle iyileştirilebilir. Buna göre bire-

yin organında meydana gelen zedelenmeler tıbbi müdahalelerle düzeltilebi-

lir, iyileştirilebilir. Ancak öyle zedelenmeler olabilir ki, bugünkü tıbbi bilgilerle

ve tıbbi müdahalelerle etkileri azaltılabilir, ancak zedelenme durumu ortadan

kaldırılamaz. Örneğin Down sendromu, genetik bir farklılık, bir kromozom

anomalisidir. En basit anlatımı ile sıradan bir insan vücudunda bulunan kromo-

zom sayısı 46 iken Down sendromlu bireylerde bu sayı üç adet 21. kromozom

olması nedeniyle 47 olmaktadır (https://www.downturkiye.org/down-sendromu).

Yetersizlik

Yetersizlik, bir şey yapmada yeterli olmama belirli bir şekilde davranmada

sınırlı kapasite olarak tanımlanmaktadır (Eripek, 2005). Heward’a (2013, s. 7) göre

yetersizlik, zedelenme sonucunda bireyin belirli görevleri sergilemesinde ortaya

çıkan sınırlılıklardır. Görememe, işitememe, yürüyememe, yetersizlik kavramına

örnek olarak verilebilir. Mehmet’in orta kulak kemikçiklerindeki zedelenmesi

nedeniyle işitememesi bir yetersizliktir. Mehmet zedelenmesi nedeniyle işitmedi-

ğinden sınıft a öğretmenin söylediklerini anlayamamakta, dolayısıyla başarısızlık

durumuyla da karşı karşıya kalabilmektedir.

Şekil 2: Sınıft a işitme yetersizliği olan çocuk (Kaynak: ATEK.DER Engelli

Haber https://www.engellihaber.org/isitme-engelli-arkadaslari-icin-butun-

ogrenciler-isaret-dili-ogreniyor.html)


Özel Eğitim ve Eğitim Teknolojisi - Pegem.Net 1...Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim...

Documents

Transcript of Özel Eğitim ve Eğitim Teknolojisi - Pegem.Net 1...Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim...