Zarządzanie danymi badawczymi

Przewodnik BG WUM

Dane badawczedefinicja

Dane badawcze to zarejestrowane materiały o charakterze faktograficznym, powszechnie uznawane przez społeczność naukową za niezbędne do oceny wyników badań naukowych.

Dane badawcze to zarówno surowe dane, czyli takie, które uzyskano bezpośrednio w wyniku zastosowania narzędzia badawczego oraz takie dane, które poddane zostały obróbce.

Dane badawcze to: dane liczbowe, dokumenty tekstowe, notatki, kwestionariusze, nagrania audio i wideo, fotografie, oprogramowanie, wyniki symulacji komputerowych, protokoły laboratoryjne, opisy metodologiczne itp.

Otwarte dane badawczedefinicja

Otwarte dane badawcze to dane do których każdy ma prawo dostępu, które można wykorzystywać, przetwarzać, powielać i rozpowszechniać w sposób nieodpłatny.

Otwieranie danych badawczychprzesłanki

• zalecenia instytucji krajowych i zagranicznych:- Parlament Europejski i Rada UE

W wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) dot. programu „Horyzont 2020” zaleca dążenie do udostępniania w modelu Open Access danych naukowych pochodzących z badań finansowanych ze środków publicznych

W dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego obliguje państwa członkowskie do wdrożenia polityk otwartego dostępu do danych z badań naukowych finansowanych ze środków publicznych

- MNiSWW dokumencie „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”, zaleca jednostkom naukowym oraz indywidualnym badaczom udostępnianie danych badawczych z uwzględnieniem rozwiązań oraz światowych trendów i dobrych praktyk w zakresie otwartego udostępniania danych badawczych

- NCNNarodowe Centrum Nauki wprowadziło do wniosku o dofinansowanie projektu załącznik, w którym trzeba zamieścić skrócony plan zarządzania danymi badawczymi – Data Management Plan, w tym m.in. informację dot. deponowania danych badawczych w otwartych repozytoriach

• wymogi wydawców• wymogi sponsorów badań• realizacja polityki otwartości uczelni – (Zarządzenie Rektora WUM 92/2019)• stymulowanie współpracy naukowej• popularyzacja wyników własnych badań• współtworzenie otwartej przestrzeni badawczej

Data Management Plan

Instytucje finansujące badania naukowe i wydawcy czasopism, coraz częściej wymagają od naukowców udostępnienia danych badawczych (np. Nature, PLoS, Amer. Economic Review) czy przedstawienia Planów Zarządzania Danymi (Data Management Plan) na etapie składania i oceny wniosków (np. program Horyzont 2020, wniosek konkursowy NCN).

Data Management Plan

Zgodnie z definicją Narodowego Centrum Nauki (NCN), Data Management Plan (DMP) to plan zarządzaniadanymi badawczymi, opisujący jakie dane zespół badawczy oczekuje uzyskać lub wygenerować w trakcie trwaniaprojektu, jak planuje nimi zarządzać, w jaki sposób je opisać, analizować, przechowywać i z użyciem jakichnarzędzi mają udostępnić i zarchiwizować. Jako dane rozumie się wszystkie możliwe formaty, zarówno cyfrowe,jak i analogowe (np. próbki, wypełnione kwestionariusze, nagrania dźwiękowe, itd.)

Data Management Plan jest obowiązkowym załącznikiem do wniosku o dofinansowanie projektu Narodowego Centrum Nauki. DMP powinien zawierać informacje dotyczące:

• sposobu pozyskiwania i charakterystyki danych• dokumentacji i jakości danych• przechowywania i archiwizacji danych• prawnych aspektów zarządzania danymi• udostępniania danych i długotrwałego ich przechowywania• zarządzania danymi

• Charakterystyka sposobu pozyskiwania lub wytwarzania nowych danych lub ponownegowykorzystania danych już istniejących. Poza opisem sposobu uzyskania danych należy określić ichrodzaj (np. teksty, zdjęcia, pomiary, próbki fizyczne) oraz sposób kontrolowania i dokumentowaniajakości i spójność danych (np. procesy kalibracji, ponowne wykonywanie pomiarów, standardyzapisywania danych, walidacja wprowadzonych danych).

• Opis rodzaju, formatu, zawartości i szacunkowej objętości każdego planowanego zbioru danych.

Zarządzanie danymi badawczymiData Management Plan – pozyskiwanie/ponowne wykorzystanie dostępnych,

opis danych

• Opis metadanych i dokumentacji dotyczących danych w projekcie

- określenie danych opisowych umożliwiających użytkownikom (komputerom lub ludziom) odnalezienie i identyfikację poszukiwanych informacji (np. tytuły plików, źródła pochodzenia danych identyfikator autora – ORCID)

- określenie sposobu organizacji danych – konwencja, wersja, struktura folderów, standardy objaśniania i organizacji metadanych

• Opis środków kontroli jakości danych - mechanizmy gwarantujące uzyskania wysokiej jakości danych: metody pozyskiwania i analizy danych, metody eliminacji błędów pomiarowych, minimalizacja ryzyka dotyczącego poprawności danych

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – dokumentacja i jakość danych

• Opis sposobu przechowywania danych i metadanych, w tym tworzenia kopii zapasowych. Należyopisać miejsce przechowywania, procedury tworzenia kopii zapasowych (częstotliwość, podziałobowiązków, środki bezpieczeństwa), metody translokacji danych (np. z urządzeń mobilnych naserwer główny).

• Opis zapewniania bezpieczeństwa danych wrażliwych (m.in. określenie uprawnionych grup, sposóbodzyskiwania danych, kontrola dostępu do danych)

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – przechowywanie i tworzenie kopii zapasowych

podczas badań

• Opis sposobu zapewnienia zgodności przetwarzania danych osobowych z przepisami dotyczącymi danych osobowych i ich ochrony, z ewentualnym uwzględnieniem anonimizacji lub pseudonimizacji, a także informacji o wprowadzeniu procedur dostępu dla uprawnionych użytkowników danych osobowych.

• Opis sposobu zapewnienia zgodności z przepisami dotyczącymi praw własności intelektualnej i prawa własności – wskazanie właścicieli praw autorskich i praw własności intelektualnej z uwzględnieniem odpowiednich licencj.

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – wymogi prawne, kodeksy postępowania

Należy wskazać właścicieli praw autorskich i praw własności intelektualnej do wszelkich pozyskiwanych i wytwarzanych danych.

Trzeba określić, czy istnieją jakiekolwiek ograniczenia prawne dotyczące ponownego wykorzystania danych pochodzących od osób trzecich.

Koniecznym jest wskazanie licencji dla udostępnianych danych badawczych. Rekomenduje się korzystanie z otwartych licencji, np. Creative Commons

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – prawa autorskie i licencje

• Określenie czasu planowanej daty udostępnienia danych

• Określenie ewentualnych zakazów/ograniczeń udostępniania danych

• Określenie zasad selekcji danych przeznaczonych do utrwalenia

• Określenie miejsca długoterminowego przechowywania danych (np. repozytorium, archiwum)

• Określenie sposobu udostępnienia danych, w tym m.in. wymagań sprzętowo-programowych

dla użytkowników, mechanizmów udostępniania danych (np. repozytorium, odpowiedzi na żądanie)

• Określenie sposobu zagwarantowania unikalnych identyfikatorów dla każdego zbioru danych (np. DOI)

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – udostępnianie i długotrwałe przechowywanie danych

• Wskazanie osoby odpowiedzialnej za zarządzanie danymi - specjalisty do spraw jakości danych,odpowiedzialnego za ich ocenę

• Opisanie podziału ról i obowiązków w zakresie zarządzania/opieki nad danymi. W planie należyuwzględnić podział ról i obowiązków dotyczących zarządzania danymi oraz wskazać osobęodpowiedzialną za wdrożenie planu zarządzania, a także jego weryfikację i korektę. W przypadkuprojektu opartego na współpracy, należy przedstawić sposób koordynacji działań w zakresiezarządzania danymi pomiędzy poszczególnymi partnerami.

• Opis środków (np. finansowych, czasowych) przeznaczonych do zarządzania danymi i zapewnienia możliwości odnalezienia, dostępu, interoperacyjności i ponownego wykorzystania danych

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – zarządzanie danymi

Punkt 6.2 załącznika NCN wniosku o dofinansowanie projektu, odnosi się do zasad FAIR.

FAIR DATA to dane badawcze, które są przygotowane, przechowywane i publikowane zgodnie zmiędzynarodowym standardem. Zasady FAIR Data służą jako wytyczne umożliwiające ponowne wykorzystaniedanych naukowych.

Cechy danych badawczych, wymagane do spełnienia warunków FAIR:

FINDABLE łatwo znajdowane i wyszukiwane (np. po trwałych i unikalnych identyfikatorach m.in. DOI)

ACCESIBLEdostępne dla wszystkich (udostępnianie danych w repozytoriach o modelu otwartym)

INTEROPERABLEinteroperacyjne (możliwość wymiany i wykorzystania danych przez inne osoby/systemy)

REUSABLEwielokrotnego użytku (ponowne wykorzystanie danych)

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – FAIR DATA

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – kreatory online

• DMPonline – kreator planów zarządzania danymi

badawczymi

https://dmponline.dcc.ac.uk/

• DMPTool – narzędzie online służące tworzeniu planów zarządzania danymi; zawiera przykłady gotowych planów

https://dmptool.org/

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – repozytoria/katalogi

REPOZYTORIAZenodo: https://zenodo.org/

RepOD: https://repod.pon.edu.pl/pl/

Mendeley Data: https://data.mendeley.com/

CeON: https://depot.ceon.pl/

KATALOGI REPOZYTORIÓWRe3Data: https://www.re3data.org/

Open DOAR: https://v2.sherpa.ac.uk/opendoar/

NIH Data Sharing Repositories:

https://www.nlm.nih.gov/NIHbmic/nih_data_sharing_repositories.html

Otwieranie danych badawczych

UWAGA

już w październiku 2020 roku, w ramach realizacji projektu „Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym”, uruchomione zostanie Repozytorium WUM, w którym rejestrowane będą dane badawcze! Nabór danych trwa!

Więcej informacji o deponowaniu danych – biblioteka@wum.edu.plWięcej informacji o projekcie PPM – https://biblioteka.wum.edu.pl/node/893

Otwieranie danych badawczychData Management Plan – kursy online

MANTRA: darmowy kurs online

https://mantra.edina.ac.uk/

Research data management and sharing: pięciotygodniowy bezpłatny kurs

https://www.coursera.org/learn/data-management

• Plan zarządzania danymidr hab. Daniel Gackowskimedycyna

• Plan zarządzania danymidr hab. Daniel Gackowski, Bożena Bednarek-Michalskamedycyna

• Plan zarządzania danymi opracowany przez dr hab. Małgorzatę Jefimowbiologia

• Plan zarządzania danymiopracowany przez dr Justynę Bonieckąbiologia

• Plan zarządzania danymi Małgorzata Skorupskachemia

Otwieranie danych badawczychModele DMP dla NCN opracowane przez pracowników Uniwersytetu Mikołaja Kopernika*

*https://www.bu.umk.pl/plan-zarzadzania-danymi