ZAGADNIENIE ŻELAZA W PROCESIE...

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X IX , Z. 1, W A R S Z A W A 1968

K RYSTYNA KONECKA-BETLEY

ZAGADNIENIE ŻELAZA W PROCESIE GLEBOTWÓRCZYM

Pam ięci Prof. Dr. A rkadiusza M usierowicza pracę tę pośw ięcam

Katedra G leboznaw stw a SGGW, W arszawa

W STĘP

Rola żelaza w przebiegu różnych procesów glebotwórczych w świetle lite ra tu ry w ydaje się oczywista. Zależy ona od całokształtu w arunków bioklim atycznych i od własności samej skały m acierzystej gleb [1, 2, 5, 8 , 9, 29, 31, 37, 39, 54, 56, 64, 65].

Na rozmieszczenie w profilu glebowym żelaza ogółem, jak również jego form m niej lub więcej ruchliwych, w pływ ają decydująco takie procesy glebotwórcze, jak brunatnienie, lessivage, bielicowanie, oglejenie czy lateryzacja. O przebiegających procesach i ich stopniu zaawansowania decydują w szystkie czynniki glebotwórcze, a wśród nich głównie w arun ki klim atyczne i roślinność [32, 33, 47, 60, 62, 63, 74, 77, 78].

Na rozmieszczenie związków żelaza w pływ ają w pierwszej fazie kształtow ania się gleby procesy geologiczne, a w drugiej, czyli od m om entu powstawania gleby naw et bardzo słabo wykształconej, procesy glebotwórcze, związane głównie z działalnością św iata zwierzęcego i roślinnego.

Na terenie Polski procesy geologiczne, powodujące w wielu przypadkach spiaszczenie późniejszych poziomów genetycznych gleb, m iały m iejsce w w arunkach środow iska peryglacjalnego — plejstocenu. W okresie peryglacjalnym w w yniku w ietrzenia na pewnej głębokości wieloletniej zm arzliny uruchom ione w w yniku procesów w ietrzeniowo-glebotwórczych związki żelaza grom adziły się w dolnej części w arstw y rozm arzającej [45, 46]. Równocześnie z nimi przemieszczała się najdrobniejsza frakcja koloidalna, co w efekcie końcowym powodowało ubożenie w arstw wierzch

52 K. K oneck a-B etley

nich, pewne ich przejaśnienie i dość duże nagrom adzenie przemieszczonych najdrobniejszych cząstek na pewnej głębokości.

Procesy glebotwórcze decydują o dynamice przemieszczenia związków żelaza w profilach glebowych. Są one ściśle związane zarówno z klim atem i wszystkim i jego czynnikami, jak również z roślinnością i samą skałą m acierzystą. Gleba bowiem „dziedziczy” po skale wiele cech, które pozwalają wnioskować o jednorodności lub niejednorodności gleby, albo o m inerałach ilastych ,,odziedziczonych” po skale [26]. O dynamice tych przemieszczeń decyduje także relief i wiek gleby; gleby „stare” odznaczają się pewną stabilnością, pewną reliktowością procesów glebotwór- czych, odzwierciedlających się zarówno we własnościach fizykochemicznych, jak i w cechach morfologicznych. W glebach natom iast „m łodych” proces glebotwórczy zachodzi aktualnie; ze skał odsłoniętych tworzą się nowe gleby [55], a proces glebotwórczy, związany ściśle z roślinnością, przebiega bardzo intensyw nie, co odzwierciedla się mocno także we właściwościach chemicznych i fizykochemicznych. Specjalnie silnie zaznaczają się te zjawiska w glebach górskich, w glebach współcześnie się tworzących.

Rozpatrując gleby z punktu widzenia fizykochemicznego w pracy postawiono tezę, że żelazo jest jednym z ważniejszych kry teriów typologicznych.

Starano się więc wykazać pewne prawidłowości w rozmieszczeniu n iektórych form żelaza w profilu glebowym w powiązaniu z przebiegiem procesów glebotwórczych.

PRZEGLĄD LITERATURY

Żelazem w glebie zajm owali się: Biau (1898), W ysockij (1905), Sibircew (1914), Giedrojć (1903 i 1926), Afanasjew (1930), W igner (1931), Tamm (1931), A ntipow -K aratajew (1937, 1962) i M attson (1938). Przem ieszczaniem się żelaza w glebie zajm owali się głównie: Bloomfield {1955) i J a r ków (1954, 1961).

W ostatnich latach wielu autorów [14, 15, 16, 17, 3, 4, 6 , 42, 51, 70, 84, 24, 23, 76, 44 , 85, 30] zwróciło uwagę na przemieszczanie się żelaza w profilu glebowym pod wpływem zachodzących procesów glebotwórczych, głównie ze związkami próchnicznym i i częściami ilastym i [81].

W ielu autorów podkreśla rolę żelaza w procesach oglejenia w łaściw ego i oglejenia odgórnego (pseudooglejenia) [30, 48, 58, 65, 69, 71, 72, 82, 85].

Dość liczną grupę stanow ią prace badawcze nad m etodyką oznaczeń żelaza ogółem, żelaza wolnego i ruchomego, występującego najpraw dopodobniej w form ie kationowej [10, 11, 21, 22, 49, 50, 59, 27, 28, 41, 20, 19, 85, 36].

Żelazo w procesie glebotw órczym 53

Należy jeszcze wym ienić prace dotyczące związków chelatow ych [38, 80], które są zawsze trw alsze od innych form kompleksowych. W glebach, w k tórych w ystępuje niedobór żelaza, dodanie chelatów żelaza ułatw ia pobieranie tego składnika. Dotyczy to nie tylko gleb wapiennych, ale i kwaśnych. Chelaty żelaza mogą w pływać także na pobieranie cynku i magnezu, ale działanie ich nie jest jeszcze ostatecznie wyjaśnione, jak również nie została jeszcze poznana dokładnie rola kwasów hum usow ych w chelatow aniu jonów metali.

Duże stężenie jonów żelaza i glinu w glebie ogranicza rozpuszczalność związków fosforu, a tym samym ich dostępność dla roślin [25].

W ostatnich latach wielu polskich autorów zajmowało się przyczyn- kowo żelazem albo rozpuszczalnym 20-procentowym HC1 [18, 52, 63, 67], albo oznaczając całkowitą jego zawartość w glebie [9, 12, 26, 27, 28, 29, 32, 33, 37, 39, 54, 55, 56, 62, 71, 73, 79].

N iektórzy tylko polscy autorzy [54, 55, 56, 37, 12, 33, 79, 29, 28] zajm ują się żelazem w szerszym ujęciu oznaczając jego form y i rozmieszczenie w profilu glebowym w naw iązaniu do typologii gleb.

Z polskich autorów należy również wspomnieć o Smulikowskim, k tóry podkreśla aktywność żelaza w procesach geochemicznych. Związki żelazawe bowiem łatwo utleniają się na żelazowe i odwrotnie — związki żelazowe łatwo ulegają redukcji na żelazawe. Zwraca on również uwagę, że w wędrówce geochemicznej bardzo ważną rolę odgrywa biosfera.

ZAKRES I METODYKA BADAŃ

Przeprowadzone badania w naw iązaniu do podstawowej tezy, że żelazo jest ważnym kry terium typologicznym, dotyczyły głównie gleb leśnych w ytworzonych z różnych skał m acierzystych.

W celu scharakteryzow ania rozmieszczenia żelaza w profilach glebowy oh, do badań w ytypowano następujące gleby:

I grupa — gleby wytworzone z w apiennej opoki kredowej, użytkowane pod sadem,

II grupa — gleby wytworzone z gliny zwałowej — leśne,III grupa — gleby wytworzone z granitów, granito-gnejsów i paragnej-

sów — leśne,IV grupa — gleby wytworzone z pia9ków starych tarasów akum ula

cyjnych — leśne.W poszczególnych grupach gleb wyróżniono następujące typy:

I g r u p a— rędzina słabo wykształcona — Józefów, profil 11,— rędzina zbrunatn iała — Józefów, profil 12.

54 K. K onecka-B etley

Gleby te mieszczą się w klasie gleb wapniowcowych.

II g r u p a— gleba b runatna słabo w yługowana — Barak, profil 2,— gleba b runatna wyługowana, odgórnie oglejona — Piotrków Tryb.,

profil 3,— gleba płowa (lessivé) odgórnie zbielicowana — Barak, profil 1,— gleba m urszowo-glejowa — Głowiszyce, profil 4.Gleby te mieszczą się w klasie gleb brunatnych, a gleba profilu 4

w klasie gleb hydrogenicznych.

III g r u p a— gleba b runatna kw aśna oligotroficzna, w ytworzona z g ran itu —

Bierutowice, profil 7,— gleba b runatna kwaśna m ezotroficzna, w ytw orzona z paragnejsu —

Sowie Góry, profil 5,— gleba b runatna kwaśna oligotroficzna, słabo zbielicowana, w ytw o

rzona z g ran itu (tzw. ochrowo-bielicowa) — Szklarska Poręba, profil 10 ,— gleba bielicowa oligotroficzna, w ytworzona z gran itu — Szklarska

Poręba, profil 9,— gleba bielicowa oligotroficzna, wytworzona z granito-gnejsu —

Świeradów, profil 13.Gleby te zaliczono do klasy gleb b runatnych — profile 5, 7, 10, i k lasy

gleb bielico wy ch — profile 9 i 13.

IV g r u p a— gleba rdzawa — Kozienice, profil 68 ,— gleba bielicowa — Kozienice, profil 14,— gleba glejowo-bielicowa — Kozienice, profil 28. Gleby te zaliczono

do klasy gleb bielicowych.Z poziomów genetycznych morfologicznie rozpoznanych gleb pobrano

próbki do oznaczeń laboratoryjnych.Prace laboratoryjne wykonano następująco: analizę m echaniczną w y

konano m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji Cassagrande’a i P rószyńskiego, a procentow ą zawartość szkieletu i piasku na sitach, pH gleby w H2O i KC1 — elektrom etrycznie, przy użyciu elektrody szklanej; kw asowość w ym ienną H w — m etodą D ejkuhary, glin w ym ienny — m etodą Sokołowa, kwasowość hydrolityczną Hh~— m etodą Kappena, sumę zasad w glebach kw aśnych oznaczono m etodą Kappena, pojemność sorpcyjną T — dodając całkowitą kwasowość hydrolityczną i sumę zasad w ym ień -

Snych; stopień w ysycenia zasadami — wg wzoru — . 100; zawartość

СаСОз — m etodą Scheiblera, azot ogółem — m etodą K jeldahla, węgiel —

Żelazo w procesie g lebotw órczym 55

m etodą Tiurina; żelazo ogółem w stopach ЫагСОз — m etodą jodom etrycz- ną; żelazo wolne — m etodą A quillera i Jacksona (—) kolorym etrycznie przy użyciu cy trynianu sodu, jako środka wiążącego, i d ition itu sodu Na2S2Ü4, jako środka redukującego. W celu spraw dzenia dokładności oznaczeń powyższą m etodą oznaczono w tym sam ym w yciągu żelazo spektrofotom etrycznie przy użyciu kw asu salicylo-hydroksamowego.

Żelazo „ruchliw e’' wym ienne — oznaczono m etodą Gereia w 0,05n H2SO4 jodom etrycznie; w tym sam ym wyciągu oznaczono żelazo dw uw ar- tościowe kolorym etrycznie przy użyciu a-a-dw upirydylu.

Żelazo „związane” obliczono z różnicy między żelazem ogółem a żelazem wolnym.

BADANIA W ŁASNE

O G Ó L N E W A R U N K I F IZ J O G R A F IC Z N E I M O R F O L O G IA B A D A N Y C H G L E B

Gleby objęte badaniam i należą do różnych jednostek geomorfologicznych i klim atyczno-roślinnych.

P i e r w s z ą g r u p ę stanow ią gleby wytworzone z opoki kredow ej, częściowo odwapnionej w wierzchnich w arstw ach — rędziny kredow e użytkow ane pod sadem (profile 11 i 12).

Skały kredow e uległy odwapnieniu prawdopodobnie w trzeciorzędzie, w eocenie, w w arunkach k lim atu ciepłego i wilgotnego oraz bujnej roślinności [37, 61]. Jak podaje Pożarski, k reda w Józefowie odsłania się w przełomie Wisły na przedpolu Gór Św iętokrzyskich. S tratygraficznie należy do kredy górnej, piętro m astrycht.

Teren, w k tó rym znajdują się profile, należy do radom skiej dzielnicy klim atycznej Polski i obejm uje wąski pas Wisły, od ujścia Pilicy do ujścia Wisłoka. Jest to obszar w yraźnie cieplejszy od terenów przyległych, m ający dni m roźnych m niej niż 50, a dni z przym rozkam i 115— 117. Średnia roczna suma opadów wynosi 550—650 mm; czas trw ania pokryw y śnieżnej do 60 dni, okres w egetacji — 210 dni, średnia roczna tem pera tu ra + 8 °C, średnia lipca 18— 18,5 °C, średnia stycznia —3 do — 3,5 °C.

W arunki siedliskowe tego terenu są w znacznym stopniu zależne od skały m acierzystej, k tó rą stanow i silnie porow ata opoka kredow a, zawierająca znaczne ilości krzem ionki [61]. W łaściwości gleb, niezależnie od ich obecnego użytkow ania, ze względu na znaczną ilość aktyw nych form węglanów [46] w skazują na roślinność klim aksową kseroterm iczną. Badane gleby, wytworzone z epoki kredow ej, ze względu na specyficzny proces glebotwórczy uw arunkow any właściwościam i skały zaliczono do typu rędzin. W zależności od stopnia w ykształcenia oraz nakładania się innych


procesów zaliczono profil 1 1 z Józefowa do rędzin słabo wykształconych, o budowie A \, A \!C i С, a profil 12 do rędzin zbrunatniałych o budowie A b (B)C, С (tab. 1).

Należy podkreślić, że proces brunatn ien ia w rędzinach w ytworzonych z opoki kredowej częściowo odwapnionej jest związany nie tylko z w pływem roślinności, lecz również ze spccylicznym w ietrzeniem w w arunkach dużej zawartości węglanów.

Gleby d r u g i e j g r u p y wytworzone z gliny zwałowej — profile 1, 2 i 3 (tab. 1) — są położone na obszarze Niziny M azowiecko-Podlaskiej, a profil 4 na W yżynie Śląskiej. W edług Gumińskiego teren ten należy do następujących dzielnic klim atycznych: dzielnicy wschodniej podlaskiej (profile 1 i 2), m ającej: średnią roczną opadów 55U— 650 mm, średnią roczną tem peraturę 6,5—7 °C, średnią lipca 18 °C, średnią stycznia —4 °C, czas trw ania pokryw y śnieżnej 80—87 dni, okres w egetacyjny 200—210 dni, dni m roźnych 50—60. Ogólnie teren ten jest wyraźnie chłodniejszy od dzielnicy środkowej. Profil 3 — Piotrków Trybunalski położony jest w dzielnicy klim atycznej łódzkiej, znacznie cieplejszy od poprzedniej. Suma opadów rocznych wynosi 550— 650 mm, średnia tem peratura roku 7,5—8,0 °C, średnia lipca 18,5 °C, średnia stycznia 2,5—3,0 °C, czas trw ania pokryw y śnieżnej do 60 dni, a dni mroźnych mniej niż 50. Okres wegetacyjny trw a 210 dni. Profil 4 — Głowiszczyce należy do dzielnicy częstochowsko-kieleckiej, której część, stanowiąca W yżynę Śląską, ma w arunki zbliżone do dzielnicy łódzkiej. Ze względu jednak na znaczniejsze wzniesienie nad poziom morza opady dochodzą w tej dzielnicy do 800 mm. Na rozwój natu ralnych zbiorowisk roślinnych omawianego te re nu i na kształtow anie się gleby w yw arły wpływ różne czynniki (gleby autom orficzne), do których należą również czynniki hydrologiczne, uw arunkow ane z kolei budową geologiczną terenu i składem m echanicznym m ateriału glebowego.

Przy charakterystyce typologicznej należy podkreślić, że gleby obszarów wytw orzonych z glin zwałowych najczęściej ulegały inicjalnem u procesowi brunatnienia, a później procesowi przem yw ania (lessivage), w zależności od w yługowania związków zasadowych w głąb profilu. B udowa profilu 2 jest następująca: A0, Л ь AiA3, Б(Б)С.

Jednocześnie, głównie w zależności od właściwości samego m ateria łu glebowego oraz stopnia spiaszczenia w ierzchnich w arstw w w yniku przem ywania, gleby wytworzone z glin zwałowych ulegają procesowi odgórnego oglejenia. W ymienione cechy zaznaczają się zarówno we właściwościach fizykochem icznych gleb, jak i w morfologii profilu glebowego 3, a m ianowicie: Аь А^д B(B), (В), (B)C, C.

O przynależności poszczególnych profilów do typów gleb w tak im


ujęciu decyduje przew ażający proces glebotwórczy, a do podtypów — n a kładające się równocześnie inne procesy glebotwórcze.

N aturalnym siedliskiem zbadanych gleb w ytworzonych z gliny zwałowej, zaliczonych do typu gleb (brunatnych terenów rów ninnych, może być zarówno las świeży, jak i las m ieszany [74], a naw et czasem las w ilgotny z próchnicą typu m uli . bądź m ull-m oder. Dla gleb o dalej zaawansowanym procesie glebotwórczym, należących do typu gleb płowych (lessivés, profil 1) naturalnym siedliskiem będzie las mieszany z próchnicą typu m ull-m oder w w arunkach w ilgotniejszych lub m oder w w arunkach suchszych.

Należy tu podkreślić, że w ram ach jednego typu siedliskowego może mieścić się ikilka typów i podtypów gleby, ponieważ decyduje tu nie tylko szata roślinna, będąca w procesie glebotwórczym bardzo ważnym, ale nie jedynym czynnikiem.

T r z e c i ą g r u p ę badanych gleb stanowią gleby górskie leśne, położone w regionie naturalnym , jak również geologicznym, określonym jako Sudety. Są to wszystko gleby wytworzone z granitów, granito-gnejsów i para-gnejsów. W arunki klim atyczne są ściśle związane ze wzniesieniem nad poziom morza. Suma rocznych opadów wynosi 900— 1200 mm, okres w egetacyjny poniżej 160 dni, a w partiach wyższych zaledwie kilkanaście dni. Pokryw a śnieżna utrzym uje się ponad 200 dni, liczba dni z przym rozkami wynosi ponad 200 dni, a z mrozem przekracza 100 dni. Średnia tem peratura roczna kształtu je się poniżej 6 °C, średnia lipca 15— 16 °C, średnia stycznia —3 do — 6 °C.

Dane te nie charakteryzują pod względem klim atycznym obszarów najw yżej wzniesionych, k tórych średnia roczna tem peratu ra opada bardzo nisko, a ilość opadów wzrasta.

W typologii gleb obszaru Sudetów zaznacza się bardzo wyraźnie pionowa strefowość, zależna od różnic między w arunkam i roślinno-klim a- tycznym i a wzniesieniem nad poziom morza. Na zbadanym obszarze, leżącym poniżej 1000 m, w ystępują przede wszystkim siedliska górskich lasów mieszanych, w arunkujące gleby brunatne kwaśne, zarówno oligo-, jak i mezotroficzne. W pływ m ateriału skalnego na przebieg procesu glebotwórczego jest w tych glebach bardzo w yraźny. Na uboższych pod względem składu m ineralnego granitach i granito-gnejsach już na tej wysokości może się zaznaczyć w pewnym stopniu proces bielicowania pod w pływem roślinności drzew iastej szpilkowej (świerk i jodła). Tworzą się gleby stadium przejściowego, określane jako gleby b runatne zbielicowane, zwane również glebami ochrowo-bielicowymi.

W ystępowanie na tej wysokości gleb o silnie zaznaczającym się procesie bielicowania może być wywołane ubogim składem m ineralnym skały.

T a b e l a 1Rozm ieszczenie n iektórych form że la za w p r o fila c h glebowych - D is tr ib u tio n o f some iron forms in s o i l p r o f i l e s

U100

Miejscowość i пшпег p r o f ilu

L oca lity and

GłębokośćDepth

cm

Poziomgenety

cznyGenetichorizon

pH w - in

KCl

Żelazo "ruchliwe" w mg na

100 g gleby "Mobile"

iron in mg

Żelazowolne

Freeiro n

ŻelazoogółemT otaliron

Żelazo"związane"

Boundediron

CaC03

Procent że laza

wolnego w stosunku do

zę laza ogolnego Free iron per cent in r e la t io n to t o t a l iron

Procent że la za

"ruchliwego" w stosunKu do że laza woIneко

"Mobile" iron per

re ît^ io n 1^ free iron

C zęści k olo id a ln e P e r t ic le s l e s s than

< 0 ,0 0 2 mm

Wskaźnik"przemiesz

czenia"że la zaIron

" d is lo No. per 100 ą

o f s o i l % ft cation"index

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Gleby wytworzone z wapiennej opoki kredowej1 - S o i ls developed o f ca lcareou s cretaceou s rock

Rędzina słabo wykształcona Weakly developed rendzina s o i l

Józefów p r o f i l 11 p r o f ile 11

0-1015-2025-4060-70

A1A/C

C1C2

7 ,17 ,0

> 8 , 0> 8 , 0

2 0 ,012 ,2

0 ,00 ,0

0 ,5 40 ,600 ,75n .o .

2 ,382 ,381 ,82n .o .

1 ,84 1 ,78 1 .0 7 n .o .

3 ,588 ,57

30,2240t 65

232541n .o .

3 ,72 ,0n .o .n .o .

4250n .o .n .o .

1 ,10

Rędzina zbrunatniała Brown rendzina s o i l

Józefów p r o f i l 12 p r o f ile 12

0-2020-5.324-4055-60

A1/В /С/В /сс

7 .07 .0

> 8 , 0 > 8 ,0

35 ,727 ,912 ,2

0 ,0

0 ,680 ,921 ,00n .o .

2 ,934 ,764 ,6 0n .o .

2 ,253 ,843 ,60n .o .

3 ,083,50

12,5139,61

231722n .o .

5 ,22 ,9

.1 ,2n .o .

394756n .o .

1 ,35

Gleby wytworzone z g lin y zwałowej S o i ls developed o f boulder loamGleba brunatna słabo wyługowana Weakly leached brown s o i l

Barak p r o f i l 2 p r o f ile 2

3-1315-2530-4050-60

110-120

A1A1A3В/В/

с

4 ,04 .24 .34 .3 7 ,7

75 ,351 .83 9 .83 9 .8

0 ,0

0 ,950 ,950 ,801 ,080 ,93

1,921 ,602 ,203 ,252 ,91

0 ,970 ,651 ,402,171 ,98

0 ,00 ,00 ,00 ,06 ,76

4959363332

8 .35 .4 4 ,93 .5 n .o .

1718 263637

1,13

Gleba brunatna wyługowana odgórnie og lejona - Leached brown s o i l gleyed from top

Piotrków Tryb. p r o f i l 3 p r o f ile 3

3-99-23

2 3 3 560-7090-100

130-150

A1A3SВ/В// в //в /с

с

3 ,63 ,94 .1 4 ,87 .1 7 ,5

7 9 .287 .267 .351 .555 .5

0 ,0

0 ,630,571 ,080 ,800 ,820 ,65

1 ,421,272 .912.91 3 ,34 3 ,12

0 ,790 ,701,832 ,112 ,522,47

0 ,00 ,00 ,00 ,00 ,08 ,79

4445 37 28 25 21

12,515,3

6 ,26 ,46 ,7n.o*

192132283231

1,88

Konecka-B

etley

- 2 -ć .d . ta b e li 1

1 2 3 4 5 6 7 8 ' 9 10 11 12 13

Gleba płowa / l e s s i v é / odpowierzchniowo zb ielicow ana - S o i l l e s s iv é p odzo lized from top

Barak 5-10 3 ,4 4 3 ,5 1 ,1 0 1,75 0 ,65 0 ,0 63 3 ,9 18p r o f i l ł p r o f i l e 1 10-17 3 ,7 7 1 ,4 0 ,9 4 1,27 0 ,33 0 ,0 74 7 ,6 18 1 ,70

20-30 4 ,0 7 1 ,4 0 ,9 4 1,15 0 ,21 0 ,0 82 7 ,6 1545-55 В 4 ,6 71 ,7 1 ,60 3 ,10 1 ,50 0 ,0 52 4 ,5 2470-80 6 ,5 67 ,3 1 ,7 0 2 ,93 1 ,23 0 ,0 58 4 ,0 3190-100 C1 6 ,9 59,3 1 ,65 2 ,70 1 ,05 0 ,0 61 3 ,6 31

130^140 C2 7 ,7 0 ,0 1 ,3 6 2,41 1 ,05 4 ,73 56 n .o . 31

Gleba murszowo-glejowa - Mucky-gley s o i l

Głowiszyce 0-8 AoAl 3 ,0 7 2 ,9 1 ,18 1 ,29 0 ,11 0 ,0 91 6 ,2 n .o .p r o f i l 4 p r o f i le 4 10-15 AjM 3 ,1 65,3 0 ,88 1 ,21 0 ,33 0 ,0 73 7 ,4 n .o . 1,73

20-30 G 5 ,7 65 ,3 0 ,5 2 1 ,1 4 0 ,62 0 ,0 46 12 ,5 2640-50 6 ,6 87 ,3 0 ,9 0 3 ,7 6 2 ,86 0 ,0 24 9 ,7 2990-100 GC 6 ,4 5 1 ,8 0 ,68 2 ,20 1,52 0 ,0 31 7 ,6 33

120-130 6 ,5 5 1 ,8 1 ,0 8 2 ,90 1 ,82 0 ,1 0 38 4 ,7 32

Gleby wytworzone z; granitów ,, gran ito-gn ejsów i paragnejsów - S o i ls developed o f g r a n ite s , g r a n ito -g n e isse s and p aragn eissesGleba brunatna kwaśna o l ig o tr o f ic z n a wytworzona z gran itu Acid o lig o tr o p h ic brown s o i l developed o f gra n ite

B ierutow ice 2-7 AoAl 3 ,4 120,1 1 ,7 6 2 ,91 1 ,15 0 ,0 60 ,0 6 ,9 12p r o f i l 7 p r o f i l e 7 7-20 Ax/B / 3 ,5 140,1 2 ,0 0 4 ,47 2 ,47 0 ,0 4 5 ,0 7 ,0 20 1 ,13

20-60 /В / 4 ,0 91 ,5 2 ,0 0 5 ,25 3 ,25 0 ,0 3 8 ,0 4 ,6 660-90 С 4 ,0 24,3 0 ,61 4 ,83 4 ,42 0 ,0 13,0 4 ,0 5

Gleba brunatna kwaśna m ezotroficzna wytv/orzona z paragnejsów - A cid m ezotrophic brown s o i l developed o f p aragn eisses

Sowie Góry 10-15 A1 3 ,4 178,5 4 ,7 2 5 ,47 0 ,75 0 ,0 8 6 ,0 3 ,8 20 1,11p r o f i l 5 p r o f i le 5 15-70 / в / 3 ,5 63 ,5 5 ,37 7 ,22 1 ,85 0 ,0 7 4 ,0 1 ,2 19

70 с z1w ie tr z a ła sk a ła - weathered rock 1 1 . 1 1

Gleba brunatna kwaśna słabo zb ie licow an a /tz w . och row o-b ielicow a/ wytworzona z gran ituA cid weakly p od zo lized brown s o i l / s o - c a l le d och reous-p odzo lic brown s o i l / developed o f g ran ite

S zk larska 10-13 A1A2 2 ,7 2 7 ,9 0 ,78 1 ,40 0 ,62 0 ,0 56 ,0 3 ,6 n .o .Poręba p r o f i l 10 13-18 В/В/ 3 ,4 179,5 2 ,83 5 ,0 0 2 ,17 0 ,0 59 ,0 6 ,3 17 3 ,62p r o f i l e 10 25-35 /В / 4 ,0 5 5 ,8 1 ,7 5 5 ,31 3 ,56 0 ,0 3 3 ,0 3 ,3 , 23

70-80 С 4 ,2 2 7 ,9 1 ,75 3 ,7 2 1 ,97 0 ,0 4 7 ,0 1 ,6 25

СПСО

Żelazo w

procesie gleb

otwórczym

“ 3 “c . d. t a b e li 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 112 13

Gleba b ie licow a o l ig o tro ficzn a wytworzona z gran itu O ligotrophic p odzo lic s o i l developed o f gran ite

Szklarska Poręba p r o f i l 9 p r o f ile 9

6-1515-2222-3030-3555-85

V l

B1 Ł B2 C1

2 ,42 ,83 ,33 ,84 ,2

4 0 .0 55,8

158 ,465 ,440 .0

0 ,800 ,482,802,401,34

n .o .1,635,305,003,70

n .o .1,152,502,602,36

n .o .0 0 0 ,0 0 ,0 0 ,0

n .o .29 .053.040 .036.0

n .o .11 ,6

5 ,72 ,72 ,9

n .o .23201617

5 ,80

Gleba b ielicow a o lig o tr o f ic z n a wytworzona z gran ito-gr .ejsu O ligotrop h ic p odzolic g;o il developed of gran ite g n e iss

Świeradów p r o f i l 13 p r o f ile 13

5-1212-2525-3232-4040-50

V iA2B1B2С

2 ,62 ,83 ,54 ,04 ,2

40 ,028,6

179,5127,4

27,9

0,650,283,002,461 ,34

n .o .1,115,636 ,263 ,17

n .o .0,832,633 ,801,83

n .o .0 ,00 ,00 ,00 ,0

n .o .25 ,053.039 .042 .0

n .o .10 ,2

5 ,95 ,22 ,1

n. 0 .3016

811. 0 .

10 ,6

Gleby wytworzone z piasków starych tarasów akumulacyjnych S o i ls developed of sands on o ld accumulation terr a cesGleba rdzaw a-skrytobielicow a Rusty cryptopodzolic z;o il

K ozienice p r o f i l 68 p r o f i le 68

5-1525-3555-6590-100

165-175

A1B1B1B2С

3 ,84 ,14 ,65 ,56 ,0

4 7 .9 40 ,027.9 24,3 15,7

0 ,400,380,330 ,300 ,30

1,350 ,850 ,850 ,900 ,90

0,950,470,470,600 ,60

0 ,00 ,00 ,00 ,00 ,0

30 ,045 .038 .033 .03 3 .0

11,910,5

8 ,48 ,05 ,2

43712

0 ,86

GleDa b ie lico w a P od zo lic s o i l

K ozien ice p r o f i l 14 p r o f i le .14

6-1515-2835-4065-75

130-150

A1A2B1B2С

2 ,93 ,83 .3 4 ,04 .4

27.914.727.9 20,035.7

0 ,130 ,080 ,240 ,100,13

0 ,780 ,401,110,550,48

0,650,320,870,450 ,35

o ,c0 ,00 ,00 ,00 ,0

17,020 ,022 ,013.027 .0

21 ,419,611,620,027,3

Ü

474

3,uo

Gleba g le jov /o -b ie licow a G ley-p odzolic s o i l

K ozien ice p r o f i l 28 p r o f i l e 28

8-1520-3040-5060-70

100-120

A1A2B1B2GCG

2,83 ,33 ,54 .24 .3

24,328 ,615.715.715.7

0,220,150,170,170 ,10

0,550 ,640,850,780,78

0,330 ,490 ,680,610 ,68

0 ,00 ,00 ,00 ,00 ,0

40 .023 .020.0 22 ,0 13,0

10,619,0

9 .29 .2

15,7

644

11

1,13

i

n .o . - non doternined

Kon

ecka-B

etley


Na obszarze leżącym powyżej 1000 m wpływ w arunków klim atycznych jest tak duży, że przew ażają gleby silnie zbielicowane, wytworzone z m niej lub więcej zasobnych skał.

C z w a r t ą g r u p ę gleb w ytypow anych do badań stanowią gleby w ytworzone z piasków starych tarasów akum ulacyjnych Wisły, leżące w Puszczy Kozienickiej (profile 68 , 28, 14). Pod względem geograficznym region ten należy do Niziny M azowiecko-Podlaskiej.

Obszar ten należy do dzielnicy klim atyczno-roślinnej radom skiej, uprzednio scharakteryzow anej.

C harakterystyczną roślinnością zbadanych gleb piaskowych jest roślinność borowa; profil 68 stanowi siedlisko boru mieszanego świeżego, profil 14 — boru świeżego, natom iast profil 28 — siedlisko boru w ilgotnego. Profil 68 ze względu na najw iększą zasobność m ateriału skalnego i równocześnie na niższy poziom wody gruntow ej nie w ykazuje m orfologicznych cech zbielicowania mimo odczynu silnie kwaśnego. Brak przem ieszczania produktów w ietrzenia w skazuje na wcześniejsze stadium rozwojowe, określane m ianem gleb rdzaw ych (skrytobielicowych) lub ochrowych.

W pozostałych przypadkach wpływ roślinności borowej na przebieg procesu glebotwórczego wyraża się dość silnie zarówno w cechach m orfologicznych, jak i fizykochemicznych. Gleby te stanow ią dalsze stadia rozwojowe w porów naniu z glebą profilu 68 . W tych trzech glebach mimo pewnych różnic typologicznych poziom Ao jest reprezentow any przez próchnicę typu mor (Rohhumus). Są to typowe gleby tzw. butw i- nowe, o budowie A qA \A 2 BC lub A qA i +2BC.

W ŁA ŚC IW O ŚC I CHEM ICZNE I FIZY K O C H E M IC ZN E G LEB

Na ogólną zawartość żelaza w poszczególnych typach gleb wpływa z jednej strony zasobność w ten składnik samej skały m acierzystej, z d ru giej zaś — przebieg procesu glebotwórczego. W w yniku przem ian związków żelaza pod wpływem działania kwasów próchnicznych w ystępuje ono w postaci uruchom ionej lub związanej, w postaci kom pleksów żelazi- sto-próchnicznych, żelazisto-krzem iankow ych lub żelazisto-ilasto-próch- nicznych [3, 4, 15, 23].

W ogólnej ilości żelaza w glebie dużą rolę odgrywa zawartość tego składnika oznaczona w stopie, jak również zawartość żelaza, tzw. wolnego, w postaci m niej lub więcej uwodnionych tlenków żelaza oraz w postaci żelaza ruchliwego, rozpuszczalnego w bardzo słabych kwasach, przyjm ow ana najczęściej jako jego form a »kationowa.

Ilości żelaza związanego charakteryzują gleby pod względem zaw artości tego składnika, związanego z innym i kom ponentami.


T a b e 1' a 2

Z aw artość ż e la z a " ru ch liw ego" Fe^+ i Fe^+ w g le b a o h w ytworzonych z g l i n y

X. 2+"M obile" ir o n Fe-' and. Fe c o n te n t in s o i l s d ev e lo p e d o f loam

M iejscow ość i numer p r o f i l u

L o c a l i t y and p r o f i l e Ko.

Z g łę b o k o ś c i

From th e d ep th

en

Poziom yg en e ty c z n e

G e n e tich o r iz o n s

Ż elazo " ru ch liw e" w m g/100 g

g le b y "M obile" ir o n

in m g/100 g o f s o i l

Fe2°3 FeO

Barak p r o f i l 2 p r o f i l e 2

3 -1 315 -2 530 -4 050 -6 0

11 0 -120

AiA1A3

Е /Б /

С

7 5 ,55 1 ,85 9 .83 8 .8

0 ,0

4 ,8 в , 9

• 6 ,3• 6 ,8

0 ,0

P io trk ów Tryb. 3 -9 A1 7 9 ,2 2 0 ,0p r o f i l 3 p r o f i l e 3 9 -2 3 8 7 ,2 2 0 ,1

2 3 -4 5 Б /3 / 6 7 ,5 7 ,56 0 -7 0 /В / 5 1 ,5 7 ,59 0 -1 0 0 /Б /С 5 5 ,5 7 ,5

j 130 -1 5 0 С 0 ,0 0 ,0

Barak 5 -1 0 А1 ^ 3 ,5 7 ,5p r o f i l 1 p r o f i l e 1 Ю -17 4

7 1 ,4 8 ,6I 2 0 -3 0 7 1 ,4 1 3 ,3

4 5 -5 5 7 1 ,7 1 0 ,31 7 0 -3 0 в 6 7 ,5 1 0 ,5I 90-ICO °1 5 9 ,5 4 , 0j 1 5 0 -140 °2 0 , 0 0 ,0

G ło w iszy ce 0 -8 АоА1 7 2 ,9 2 2 ,5p r o f i l 4 1 0 -15 Ат IĆp r o f i l e 4 6 5 ,5 1 1 ,3

2 0 -3 0 G 6 5 ,5 1 6 ,54 0 - 5 0 8 7 ,5 6 ,390 -1 0 0 5 1 ,8 5 ,5

1 2 0 -150 GC 5 1 ,8 ó ,5

W pierwszej grupie gleb wytworzonych z opoki kredow ej, częściowo odwapnionej (profil 11 i 12), skała m acierzysta w ykazuje różną ogólną zawartość żelaza, zależną od w arunków sedym entacji tej skały [37, 611. W obu profilach uruchom ienie związków żelaza jest stosunkowo m ałe z uwagi na duży stopień w ysycenia zasadami oraz na znaczną zawartość węglanów, dochodzącą do 30% СаСОз (tab. 4). Obecność wapnia un ieruchamia bowiem związki żelaza w w yniku tworzenia się związków kom pleksowych z udziałem kationu wapnia, co powoduje ich stabilność.

Znaczny procent ogólnej zawartości żelaza stanow ią jego związki kompleksowe. Należy podkreślić w tych glebach brak przemieszczania związków żelaza wolnego (profil 11) albo bardzo słabe przem ieszczanie w w yniku nakładającego się procesu brunatn ien ia (profil 12), przy jednoczesnym zubożeniu w ierzchniej w arstw y w w ęglany (tab. 5, rys. 1 i 2).

T a b e l a 5okład mechaniczny badanych Gleb - Mechanical com position o f the in v e s t ig a te d s o i l s

Nazwa Gl°by i numer p r o filu

S o il name and p rol'ile No.

Z Głębokośc iDepth

cm

Procent cząstek 0 śred n icy w mm - Per cent o f p a r t ic le 6 in th e diam eter mm

> 1 d 1-0 ,5 0 „ 5 -0 ,25 0 , 25- 0 ,1 0 ,1 -0 ,0 5 0 ,0 5 -0 ,0 2 0 ,0 2 -0 ,0 0 6 0 ,006 -0 ,0 0 2 < C 0 ,0 0 2

1 2 5 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Gleby wytworzone z wapiennej opoki kredowej - S o i ls developed o f ca lcareou s cretaceou s rock

J 6 ;',c fów 0-10 7 ,0 95 ,0 4 ,5 26,7 14,0 5 ,0 11 ,0 9 ,0 7 ,0 26 ,0i-oi i l. 11

p r o f ile 11 15-20 10,5 89,5 4 ,5 15,5 18 ,0 5 ,0 9 ,° 10 ,0 16 ,0 2 4 ,025-40

zw ietrza ły wapien kredowyьи-'/О

Józefów 0-20 5 ,0 95,0 5 ,6 8 ,7 56,7 5 ,0 7 ,0 15 ,0 7 ,0 17 ,0p r o f i l 12p r o f ile 12 20-25 17,5 82,5 4 ,8 25 ,0 6 ,2 6 ,0 11 ,0 14 ,0 10 ,0 25 ,0

24-40 19,0 81,0 4 ,4 2 5 ,7 5 ,9 5 ,0 7 ,0 12,0 6 ,0 3 8 ,0

Gleby wytworzone z g lin y - S o i ls developed o f loam

Bar ali 5-15 1 ,0 99,0 8 ,0 21 ,0 51 ,0 15 8 7 2 8p r o f i l 2p r o f i le 2 15-25 2 ,0 98 ,0 9 ,0 21 ,0 52 ,0 15 7 8 2 8

50-40 5 ,6 96 ,4 7 ,0 18,0 25 ,0 10 14 10 8 8

1 50-60 2 ,6 97 ,4 5 ,0 15,0 50 ,0 12 4 11 10 15110-120 4 ,0 96,0 5 ,0 15,0 50 ,0 12 5 15 11 15

Fiotrków Tryb. 5-9 1 ,4 98 ,6 7 ,0 19 ,0 53,0 12 10 9 4 6p r o f il 5p r o f ile 3 9-25 1 ,8 98,2 7 ,0 18,0 57,0 10 7' 11 4 6

-5-45 1 ,4 98,6 8 ,0 15,0 52 ,0 10 5 9 8 15GO-70 5 ,0 97 ,0 10 ,0 18,0 50 ,0 12 2 6 7 1590-100 5 ,0 95,0 7 ,0 14 ,0 51 ,0 11 5 10 10 12

130-150 5,0 97 ,0 7 ,0 15,0 54 ,0 11 4 10 8 15

Żelazo w

procesie gleb

otwórczym

c.d. tabeli 3 da

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Barak p r o f i l 1 . p r o f i l e 1 .

5 -10

10-17

1 ,6

0 ,6

9 8 .4

9 9 .4

6 ,0

8 ,0

2 0 ,0

1 9 ,0

3 4 .0

3 7 .0

13

12

9

6

7

10

2

2

9

6

20-30 0 ,9 9 9 ,1 ■ 4 ,0 1 9 ,0 4 6 ,0 10 6 7 3 5

45-55 2 ,0 9 8 ,0 9 ,0 2 1 ,0 3 2 ,0 10 4 7 5 12

70-80 1 .2 9 8 ,8 5 ,0 1 2 ,0 3 5 ,0 14 3 9 8 14

90-100 1 .2 9 8 ,8 4 ,0 1 0 ,0 3 3 ,0 17 6 10 6 15

130-140 2 ,8 9 7 ,2 5 ,0 1 3 ,0 3 5 ,0 9 7 9 6 16

G łow iszyce p r o f i l 4 p r o f i l e 4

2-8

10-15

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n. 0 .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

11. 0 .

n .o .

n. 0 .

20-30 4 ,0 9 6 ,0 9 ,0 1 6 ,0 2 3 ,0 9 17 18 3 5

40-50 1 ,8 9 8 ,2 1 2 ,0 1 7 ,0 2 8 ,0 9 5 17 2 10

90-100 1 ,8 9 8 ,2 5 ,0 1 3 ,0 3 2 ,0 13 4 0 Ö 17

120-130 2 ,4 9 7 ,6 7 ,0 1 4 ,0 3 0 ,0 12 5 9 11 12

Gleby wytworzone z gran itów , gran ito -gn ejsów i paragnejsów - S o i l s d eveloped o f g r a n ite s , g r a n ito -g n e is s c s and paragn cisse!S

B ieru tow ice 2-7 3 1 ,0 6 9 ,0 2 4 ,0 1 6 ,0 1 7 ,0 16 15 4 4 4p r o f i l 7 p r o f i l e 7 7-20 3 0 ,0 7 0 ,0 3 0 ,5 16 ,5 1 ,0 14 0 11 5 l'r

20-60• 4 2 ,8 5 7 ,2 3 0 ,0 2 2 ,5 1 6 ,5 13 11 5 1 0

60-90 3 2 ,5 2 6 ,5 2 4 ,0 8 4 4 1 0

Sowie Góry p r o f i l 5 p r o f i l e 5

10-15

15-70

6 ,0

2 0 ,4

9 4 ,0

7 9 ,6

4 .0

5 .0

9 ,5

1 2 ,5

1 9 .5

2 7 .5

15

20

32

16

10

11

7

6

3

< 7 0 n ie z w ie tr z a ła sk a ła non-w eathercd rock

S zk larsk a 13-18 1 9 ,6 8 0 ,4 1 0 ,0 6 ,7 3 3 ,3 13 20 11 4 2Poręba p r o f i l 10 p r o f i l e 10

25-35

70-80

19 ,9

3 8 ,2

8 0 ,1

6 1 ,8

1 2 ,0

1 1 ,5

8 ,7

7 ,5

2 9 ,3

2 0 ,0

6

6

21

30

16

18

3

5

4

2

. K

oneck

a-Betley

Roczn

iki gleb

oznaw

cze t.

XIX

,

c .d . ta b e li 3- 3 -

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Szklarska 15-22 20 ,4 79 ,6 21,2 17,0 10,8 17 6 36 5 7Porębap r o f i l 9 22-30 19,5 80,5 20,0 14,0 19,0 20 7 10 5 5p r o f ile 9

30-35 18,7 81,3 22,5 17,5 17,0 20 7 10 4 2

55-85 47,3 52,7 22,0 17,5 17,5 13 13 10 5 2

Świeradów 12-25 16,5 84,5 8 ,8 8 ,8 19,4 11 22 15 7 8p r o f il 13p r o f ile 13 25-32 19,8 80,2 7 ,5 6 ,2 30,3 16 24 12 3 1

32-40 35,2 74,8 7 ,5 7 ,5 35,0 16 25 8 1 0

Gleby wytworzone z piasków starych tarasów akumulacyjnych S o ils developed of sands on old accumulation terraces

K ozienice 5-15 10,0 90,0 46,3 27,5 18,2 3 1 2 1 1p r o f il 68p r o file 68 25-35 17,8 82,2 42,5 32,5 20 ,0 1 1 2 1 0

55-65 15,2 84,8 56,0 33 ,0 1 ,0 2 1 1 5 190-100 20,7 79,3 45,0 35,0 17,0 1 1 0 1 0

165-175 40,5 59,5 25,0 40,0 31,0 1 1 1 1 0

K ozienice 6-15 4,1 95,9 27,5 37,5 23,0 3 3 3 2 1p r o f i l 14p r o f ile 14 15-28 8 ,0 92,0 20,0 37,5 34,5 2 2 2 1 1

35-̂ vO 16,5 83,5 26,0 33 ,4 29,6 2 2 4 2 1

65-75 2 ,6 97 ,4 15,0 45 ,0 34 ,0 1 1 2 2 0130-160 0,3 99,7 10,0 50,0 3 1 ,° 4 3 1 1 0

K ozienice 8-15 1,8 98,2 17,5 36,5 32,0 6 2 4 1 1p r o f i l 28p r o f ile 28 20-30 3,3 96,7 20,0 37,5 32,5 4 2 2 1 1

40-50 0 ,8 99,2 13,5 46,0 32,5 3 1 2 1 1

60-70 1.3 98,7 21,5 43,5 31,0 2 4 1 0 0

100-150 1.3 98,7 20,0 31,0 44 ,0 2 2 1 0 0

aO l

Żelazo

w procesie

glebotw

órczym


pH, kw asow ość, pojem ność so r p c y jn a , s to p ie ń w y sy c en ia zasadam i pH, a c i d i t y , s o r p t io n c a p a c i ty , b a se s a t u r a t io n d egree

Nazwa g le b y i numer p r o f i l u

G łębok ość

D epthcm

pHKwaso

wośćwymienna*\v + A1v,

Z xchan- ge a b le a c i d i t y

H» + A1v:

Kwasowość

hydrol i ty c z n aHydro- l y t i c . a c i d i t y

Sumazasad

SA lk a l i

sum

T pojem ność so rp

cy jn aSorpt io ncapac i t y

Vs to p ie ń w ysyce

n i a zasadam i

Base s a tu r a

t io n d egree

S o i l nome and p r o f i l e Ho.

KC1 H20

m. 'э . /1 0 0 g g le b y - s o i l %

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

G leby w ytw orzone z w ap ien n ej op oki kredow ej - So i l s d ev e lo p e d o f c a lc a r e o u s c r e ta c e o u s rock

R ędzina s ła b o wyki::. t a ł с ona - \Ye a k ly d ev e lo p e d r e n d z in a s o i l

Józefów 0 -1 0 7 ,1 8 ,0 n .o . n .o . n . 0 . 0 ,6 0 n .o . n .o . n .o .p r o f i l 11p r o f i l e 11 15 -2 0 7 ,0 7 ,8 n .o . n .o . n .o . 0 ,2 5 n . 0 . n .o . n .o .

2 5 -4 0 > 6 , 0 > 8 , 0 n .o . n . 0 . n . 0 . 0 ,0 n .o . n .o . n .o .

6 0 -7 0 > 8 , 0 > 8 , 0 n .o . n .o . n .o . 0 ,0 n .o . n .o . li.O .

R ęd zin a z b r u n a tn ia ła - Browned r e n d z in a s o i l1

Józefów 0 -2 0 7 ,0 7 ,7 n .o . n . 0 . n .o . 0 ,7 0 n .o . n . 0 . 1n . 0 . ;p r o f i l 12 1p r o f i l e 12 20 -23 7 ,0 7 ,7 n .o . n . 0 . n .o . 0 ,3 7 n .o . n .o . n .o . 1

24 -4 0 > 8 , 0 > 3 , 0 n .o . n .o . n . 0 . 0 ,0 n .o . n .o . n .o . !I

5 5 -6 0 > 6 , 0 > 8 , 0 n .o . n .o . n .o . 0 , 0 n .o . n .o . n .o .I

Gleb;у w ytw orzone z c; l in y zw ałow ej S o i l s d ev e lo p e d o f b o u ld er■ loamG leba b ru natn a s ła b o wy2ługowana - v;e a k ly le a c h e d brown s o i l

В ar ale 3 -1 3 4 ,0 4 ,3 2 ,4 9 0 ,5 3 1 ,9 6 6 ,6 4 ,2 1 0 ,8 3 3 ,8p r o f i l 2p r o f i l e 2 15 -2 5 4 ,2 4 ,6 1 ,6 6 0 ,5 0 1 ,1 6 5 ,1 5 ,0 8 ,1 6 1 , 0 j

3 0 -4 0 4 ,3 4 ,7 1 ,5 7 0 ,3 5 1 ,2 2 2 ,7 7 ,5 1 0 ,2 7 3 ,5 j

5 0 -6 0 4 ,3 4 ,8 1 ,2 6 0 ,5 0 0 , 9 6 2 ,3 8 ,8 1 1 ,1 7 9 ,2 i

1 1 0 -1 2 0 7 ,7 8 ,1 0 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,5 3 1 1 ,5 1 2 ,0 9 5 ,3 ;

G leba b ru n atn a w yługowana o d g ó rn ie o g le jo n a - L eachcd brown c o i l g lc y e d from to p •;

P io trk ów 3 -9 3 ,6 4 ,0 5 ,5 1 ,1 0 4 ,4 0 1 2 , 4 3 ,3 1 5 ,7 2 1 .5 !Tryb. 1p r o f i l 3 9 -2 3 3 ,9 4 ,3 5 ,2 5 0 ,7 0 4 ,5 5 7 ,7 3 ,4 1 1 ,1 5 0 , 6 ‘p r o f i l e 3 I

2 3 -4 5 4 ,1 4 ,7 2 ,7 5 0 ,6 7 2 ,0 8 3 ,0 1 2 ,5 1 5 ,4 6 1 , 1

6 0 -7 0 4 ,8 5 ,2 0 ,7 0 0 ,3 5 0 ,3 5 1 ,7 1 0 ,0 1 1 ,7 8 5 ,4

9 0 -1 0 0 7 ,1 7 ,5 0 ,3 5 0 ,2 6 0 ,0 9 0 ,8 1 2 ,9 1 3 ,7 ' 9 4 ,1

13 0 -1 5 0 7 ,5 8 ,1 0 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,6 1 1 ,8 1 2 ,4 : 9 5 ,1

1

Żelazo w procesie glebotw órczym

c .d . t a b e l i 4

1 2 3 4 5 6 7 8 Q 10 11

G leba płow a / l e s s i v e ' / od g ó rn ie z b ie lic o w a n a S o i l l e s s i v e p o d z o liz e d frciâ rop

Barak p r o f i l 1 p r o f i l e 1

5 -1 0

10 -1 7

3 .4

3 .4

3 ,8

3 ,7

4 , 50

5 ,0 3

0 ,7 0

0 ,6 5

3 ,6 0

4 ,5 3

1 0 ,5

8 , 6

3 ,5

4 ,4

2 0 , 0

1 3 ,0

1 7 ,5

3 3 ,3

2 0 -3 0 3 ,8 4 ,0 3 ,3 2 0 ,4 4 2 , 8 8 5 ,3 с ?; Iе- 1 0 ,5 4 9 ,5

4 5 -5 5 4 ,2 4 ,6 1 ,4 8 0 ,4 4 1 ,0 4 2 ,7 1 2 ,3 1 5 ,0 Ь2,0

7 0 -8 0 5 ,6 6 ,5 0 ,4 3 0 ,1 6 0 , 3 2 i , CO 1 1 ,5 1 2 ,5 9 2 , 0

9 0 -1 0 0 5 ,9 6 ,9 0 ,2 6 0 ,0 6 0 , 2 0 С ,85 1 1 ,5 1 2 , 2 2

1 3 0 -1 4 0 7 ,7 8 ,2 0 ,0 0 ,0 0 , 0 С ,5 1 2 , 8 1 3 ,3 9 6 ,7

G leba ir.ur s z o w o -ę le j owa L'ucky-•C ley s o i l

G ło w isz y ce p r o f i l 4 p r o f i l e 4

2 -8

1 0 -1 5

3 .0

3 .1

3 .4

3 .5

8 ,0 5

8 ,3 1

2 ,0 0

1 ,4 8

6 ,o 5

6 ,3 3

4 o , 2

2 2 , 4

2 , 3

2 ,1

5 0 .5

2 4 .5

4 ,5

ö l>

2 0 -3 0 5 ,7 6 ,3 0 ,6 1 0 ,5 0 0 , 1 1 ■ 1 ,9 1 1 , 1 1 3 , 0 £ 5 ,4

4 0 -5 0 6 ,6 7 ,1 0 ,4 3 0 ,2 6 0 ,1 7 i , c 1 1 .9 1 2 ,9 9 3 ,7

9 0 -1 0 0 6 ,4 6 ,8 0 ,4 3 0 ,2 4 0 ,1 9 0 ,7 5 1 1 ,3 1 2 ,5 9 4 ,4

1 2 0 -1 3 0 6 ,5 6 ,8 • 0 ,4 3 0 ,2 6 0 ,1 7 С ,7 1 0 ,9 1 1 ,6 9 3 ,9

G leb y wytworzono :i g ran itów K r a n itc -~ n e ;i s ów i 0 ar,a.;no;i sówS o i l s d ev e lo p e d o f n r a n i t e s . ejran it;o -^ n e i;:se s and ~a:r a ^ n e is s e s

G leb a bru natn a., kw aśna, o l i g o t r o f i c z n a A cid o l ig o t r o p h ic bro \vn s o i l

B ie r u to w ic e p r o f i l 7 . p r o f i l e 7

0 -2

2 -7

3 ,9

3 ,4

4 ,8

3 ,7 1 2 ,7 4 0 ,6 9 ' 1 2 ,0 5 3 6 ,9 6 , 8 4 3 ,7 1 5 , 6

7 -2 0 3 ,5 3 ,8 1 1 ,7 0 0 ,2 6 1 1 ,4 4 2 2 , 2 5 ,3 2 7 ,5 1 9 ,0 .

2 0 -6 0 4 ,0 4 ,1 4 ,3 9 0 ,0 9 4 ,3 0 9 ,6 2 ,3 1 1 ,9 1 9 ,2

6 0 -9 0 4 ,0 4 ,1 1 ,8 1 0 ,0 1 ,8 1 8 ,7 1 ,8 1 0 ,5 1 7 ,1

G leb a b ru n atn a kwaśna m e z o tr o f ic z n a A cid n e z o tr o p h ic brov.n s o i l

S ow ia Góra p r o f i l 5 p r o f i l e 5

IO -I 5

1 5 -7 0

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

n .o .

2 5 ,3

1 4 ,2

7 ,3

3 ,6

3 2 ,6

1 7 ,8

2 2 ,4

1 9 ,6■fJ

< 7 0 l i t a s k a ła - s o l i d rock ii

G leb a b ru n atn a kwaśna s ła b o z b ie lic o w a n a o l ig o t r o f i c A cid o l ig o t r o p h ic w eak ly p o d z o iiz e d brown s o i l / з о - c a l l -

:zn a / t z w . 0 с lirowe Dd o ch rc o u s-p o d z o l

>-bie l i c o w a /. ic brown s o i l /

Hr.

i'

S z k la r s k a P oręb a p r o f i l 10 p r o f i l e 10

0 -1 0

1 3 -1 8

2 5 -3 5

2 ,7

3 ,4

4 ,0

3 , 3

3 ,6

4 ,0

1 4 ,8 1

3 ,7 0

0 ,6 9

0 , 0

1 4 ,1 2

3 ,7 0

3 0 , 4

1 3 ,7

4 ,5

2 ,1

3 4 ,9

1 5 ,2

1 2 , 8

13,-2 i

7 0 -8 0 4 ,2 4 ,2 4 ,2 2 0 ,0 9 4 ,1 3 1 1 ,7 1 ,3 1 3 ,0 1 0 ,0


c .d . t a b e l i 4

1 2 5 4 5 6 7 8 9 10 11

G leba b ie l ic o w a o l i g o t r o f i c z n a O lig o tr o p h ic p o d z o liz e d s o i l

5 Zril ar skä Poręba p r o f i l 9 p r o f i l e 9

0 -6

6 -1 5

15-22

2 ,9

2 ,4

2 ,8

3 ,7

3 ,3

3 ,5 1 0 ,7 6 1 ,5 5 9 ,2 1 2 1 ,9 2 ,0 2 3 ,9 8 ,3

2 2 -3 0 3 ,5 3 ,6 1 6 ,2 9 0 ,9 5 1 5 ,3 4 3 4 ,3 1 ,1 3 5 ,4 3 ,1

50 -3 5 3 ,8 4 ,0 8 ,9 5 0 ,2 6 8 ,6 9 9 ,5 0 ,8 1 0 ,3 7 ,7

5 5 -8 5 4 ,2 4 ,2 3 ,2 7 - 3 ,2 7 1 8 ,3 1 ,0 1 9 ,3 5 ,4

G leba b ie l ic o w a o l i g o t r o f i c z n a - O lig o tr o p h ic p o d z o liz e d s o i l

Świeradów p r o f i l 15 p r o f i l e 13

5 -12

1 2 -25

2 ,6

2 ,8

3 ,3

3 ,5 9 ,5 6 0 ,7 8 8 ,7 8 1 5 ,8 0 ,5 1 6 ,3 3 ,1

2 5 -5 2 3 ,5 3 ,8 1 4 ,8 1 0 ,0 9 1 4 ,7 2 3 2 ,5 1 ,9 3 4 ,4 5 ,5

3 2 -4 0 4 ,0 4 ,1 8 ,2 7 0 ,0 8 ,2 7 2 7 ,7 1 ,1 2 8 ,8 3 ,8

4 0 -5 0 4 ,2 4 ,4 4 ,6 5 0 ,0 4 ,6 5 1 3 ,8 0 ,6 1 4 ,4 4 ,1

G leby w ytworzone z u iasków s ta r y c h ta ra só w akum ulacyjnychS o i l s d ev e lo p e d o f sand s on o ld accu m u la tio n t e r r a c e s

G leba rdzawa - s k r y to b ie l ic o w a - R u sty c r y p to p o d z o lic s o i l

K o z ie n ic e p r o f i l 68 p r o f i l e 68

5 -1 5

25 -3 5

3 ,8

4 ,1

4 ,3

4 ,8

3 ,3 3

1 ,9 2

0 ,8 7

0 ,6 2

2 ,4 5

1 ,3 0

5 .5

2 .6

2 ,3

0 ,8

7 ,8

3 ,4

2 9 .4

2 3 .5

5 5 -65 4 ,6 4 ,8 1 ,6 5 0 ,3 0 ■1,35 1 ,7 0 ,9 2 ,6 3 4 ,5

90 -1 0 0 5 ,5 5 ,8 0 ,7 8 0 ,2 6 0 ,5 2 0 ,9 0 ,9 1 ,8 5 0 ,0

1 6 5 -175 6 ,0 6 ,2 0 ,4 4 0 ,2 2 0 ,2 2 0 ,6 0 ,8 1 ,4 5 7 ,0

G leba b ie l ic o w a - P o d z o l ic s o i l


6 -1 5

1 5 -2 8

2 ,9

3 ,8

3 ,4

4 ,2

6 ,2 1

0 ,9 1

1 ,9 3

0 ,3 9

4 ,2 8

0 ,5 2

1 1 ,4

8 ,3

2 ,0

0 ,7

1 3 ,4

9 ,0

1 2 ,9

7 ,7

3 5 -4 0 3 ,3 3 ,6 1 4 ,8 7 0 ,3 6 1 3 ,9 1 2 3 ,5 1 ,0 2 4 ,5 4 ,1

6 5 -7 5 4 ,0 4 ,2 3 ,1 5 0 ,3 9 2 ,7 6 6 ,1 0 ,4 6 ,5 6 ,1

1 30 -150 4 ,4 4 ,5 1 ,6 6 0 ,2 6 1 ,4 0 3 ,2 0 ,2 3 ,4 5 ,9

G leba g le jow o—b ie l ic o w a G le y -p o d z o lic s o i l


8 -1 5

2 0 -3 0

2 ,8

3 ,3

5 ,3

3 ,7

7 ,7 8

3 ,2 4

2 ,6 6

0 ,4 0

5 ,1 2

2 ,8 4

1 7 ,5

4 ,3

2 ,7

0 ,5

2 0 ,2

4 ,8

1 3 .3

1 0 .4

4 0 -5 0 5 ,5 4 ,0 7 ,5 3 0 ,6 1 6 ,9 2 1 0 ,4 0 ,9 1 1 ,3 7 ,9

6 0 -7 0 4 ,2 4 ,5 2 ,7 1 0 ,5 0 2 ,4 1 5 ,9 0 ,3 6 ,2 4 ,8

100 -1 2 0 4 ,5 4 ,5 2 ,1 9 0 ,2 6 1 ,9 3 3 ,1 0 ,2 3 ,5 6 ,1

T ü b О I о 51'i-óoLnicu, С, IÎ, С : I ï i zb io r o w isk a r o ś l in n e - Hunus, С, II, C:i'i r a t i o and p la n t com m u n ities

Nazwa g le b y i numer p r o f i l uS o i l name and

p r o f i l e Ko.

G łębokość

DepthСЛ1

Poziom yG enetyczne

G c n e tich o r iz o n s

с % 1Ï С: II pH w KC1 CaCO^

%

P o te n c ja ln e zb io r o w isk a r o ś l in n e i s ie d lis k o w e ty p y la s u

P o t e n t i a l p la n t com m unities and e c o lo g ic a l f o r e s t ty p e s

1 2 3 4 5 6 7 8 9

G leby wytworzone z w apien nej op ok i kredow ej - S o i l s d ev e lo p e d o f c a lc a r e o u s c r e ta c e o u s rock

R ęd zin a s ła b o wyl s z ta łc o n a V/eakly d e v e lo p e d r e n d z in a c o i l

Józefów p r o f i l 11 p r o f i l e 11

0 -1 015 -2 025 -4 0

A1АдС

C1

0 ,6 40 ,0 60 ,4 5

n .o .n .o .n .o .

n .o . n. 0 . n . 0 .

7 ,17 .08 .0

3 ,5 88 ,5 7

3 0 ,2 2

G leb a pod sadem /k r z e w ia s t e zb io r o w isk a k s e r o te r m ic z n e /S o i l under orch ard / f r u t i c o s e xera*- th erm ic co m m u n itie s/

6 0 -7 0 ‘ 2 n . 0 . n .o . n .o . 8 ,0 4 0 ,7

R ęd zin a z b r u n a tn ia ła - Browned r e n d z in a

Józefów p r o f i l 12 p r o f i l e 12

0 -2 02 0 -2 324—40

A1BCс

0 ,5 70 ,4 90 ,4 9

n .o .n .o .n .o .

n .o .n .o .n .o .

7 .07 .08 .0

3 ,13 ,5

1 2 ,5

G leb a pod sadem /k r z e w ia s t e zb io r o w isk a k s e r o te r m ic z n e /S o i l und er orch ard / f r u t i c o s e x e r o - th erm ic co m m u n itie s/

5 5 -6 0 с n .o ? n .,0 . n .o . 8 ,0 3 9 ,6

G leby w ytworzone z g l i n y zw ałow ej - S o i l s d ev e lo p e d o f b o u ld er loamG leby b runatne s ła b o wyługowane - W eakly lc a c h e d brown s o i l

Earak p r o f i l 2 p r o f i l e 2

5 -1 315 -2 550 -4 0

A1A1A3

1 ,6 60 ,8 20 ,2 1

0 ,1 3 0 6

0 ,0 6 9 70 ,0 2 6 5

1 2 .71 1 .7

7 ,9

4 ,04 .2

4 .3

0 ,00 ,00 ,0

Las .';v .isży T ilio -C a r p in e tu m F res: i 'o r e s t , T ilio -C a r p in e tu m

50 -6 0 В /3 / n .o . n .o . n .o . 4 ,3 0 ,01 1 2 -120 с n .o . n .o . n .o . 7 ,7 6 ,8

Gleba bru natn a wyługowana -• o d có rn ie o<j le jo n a Leachcd brown s o i l g le y e d from to p

P io trk ów Trybun, p r o f i l 3 p r o f i l e 3

5 -9

9 -2 32 3 -4 5

A1A3bВ /В /

2 ,1 50 ,8 00 ,3 0

0 ,2 1 0 7 0 ,0 7 6 4 0 ,0 3 4 1

1 0 ,21 0 ,4

8 ,8

^ ,65 ,94 ,1

0 ,00 ,00 ,0

Las w ilg o tn y Q uerco-C arpinetum Humid f o r e s t , Q uerco-C arpinetum

6 0 -7 0 / в / 0 ,1 5 0 ,0 1 9 3 7 ,8 4 ,8 0 ,09 0 -100 / в / с n . 0 . n . 0 . n .o . 7 ,1 0 ,0

150 -150 с n .o . n .o . n e0 . 7 ,5 4 ,7

Żelazo

w procesie

glebotw

órczym

- 2 -c .é . ta b e li 5

-лo

1 2 3 4- 5' 6 7 « 11 9Gleba płowa / l e s s i v e / odpowierzchniowo zb ie licow an a S o i l l e s s iv e p o d z o liz ed from top

Barok p r o f i l 1 p r o f i l e 1

5 -1010-1720—30

A1

A3

3 ,8 60 ,6 20 ,3 4

0 ,24930 ,05750 ,0482

1 5 ,410 ,7

7 ,1

5 ,45 ,74 ,0

0 ,00 ,00 ,0

Las św ieży T i l io Carpinetum Fresh f o r e s t , T ilio -C arp in etu in

45-55 0 ,2 7 0 ,0356 7 ,7 4 ,6 0 ,070-80 В 6 ,5 0 ,090-100 C1 6 ,9 0 ,0

130-140 c 2 7 ,7 4 ,7

Gleba m urszow o-glejow a - M ucky-gley s o i l

G łow iszyce p r o f i l 4 p r o f i l e 4

2-810-1520-30

A0A1Aj_M

G

29 ,2 01 1 ,1 0

0 ,2 7

0 ,61180 ,27100 ,0234

4 7 ,7 4 0 ,8 1 1 ,5

5 .05 .1 5 ,7

0 ,00 ,00 ,0

E6r r i e szany w ilg o tn y . Zbiorow isko zezwiązku Vac c in io P ic e io nL’ixed kunid f o r e s t , cor.jnunity o f th eV a cc in io -P ic e io n

40-50 0 ,1 4 n .o . n .o . 6 ,6 0 ,090-100 GO 6 ,4 0 ,0

120-130 6 ,5 0 ,1

Gleby v/yt.vorzone z gran itów , gran ito -gn ejsów i paragnejsów S o i l s d eveloped o f g r a n ite s , g r a n ito -g n e is s e s and paragneiGleba brunatna kwaśna o l ig o t r o f ic z n a A cid с> ligo trop h ic brown s o i l

B ieru tow ice p r o f i l 7 p r o f i l e 7

2-7 7-20

2 0 -GO 60-90

AoHAj/ В //В /

C1

7 ,6 13 ,2 60 ,9 6

0 ,3 9 3 00 ,2580n .o .

19 ,31 2 ,6n .o .

5 .43 .54 .04 .0

0 ,00 ,00 ,00 ,0

Las m ieszany g ó rsk i A b ie ti-P icce tu m montanunMixed mountain f o r e s t , A b ieti-P icee tu jn mon tanum

Gleba brunatna kwaśna m ezo tro ficzn a - A cid m ezotrophic brown s o i l

Sowie Góry p r o f i l 5 p r o f i l e 5

10-1515-70

70

A1/в/с

3,660 ,6 4zw ietrze

n .o .n .o .

i ła sk a ła

n .o . 3 ,4 n .o , 1 3 ,5 1 weathered rock

0 ,00 ,0

Las m ieszany g ó rsk i A b ic t ir P iceetum montarumMixed mountain f o r e s t , A b ie ti-P icee tu m montanum

Gleba brim atna kwaśna słab o zb ie licow an a - o l ig o t r o f ic z n a A cid o lig o tr o p h ic w eakly p o d z o liz ed brown s o i l

S zk larsk a Poręba p r o f i l 10 p r o f i l e 10

10-1313-1825-3570-80

A1A2в/в//В /с

10 ,324 ,7 40 ,4 7

n .o»0 ,21820 ,0245

2 1 ,719 ,2

2 ,73 ,44 ,04 ,2

0 ,00 ,00 ,00 ,0

Bór m ieszany g ó rsk i A b ie ti-P icee tu m mont anumMixed c o n ife ro u s f o r e s t , A b ie ti-P icee tu m montanum

Kon

ecka-B

etley

- 3 -c.ćL. ta b e li 5 I

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Gleba b ie lic o w a o l ig o t r o f ic z n a - O ligo trop h ic p o d z o lic s o i l

S zk larsk a Poręba p r o f i l 9 p r o f i l e 9

6-1515-2222-30

AoAlA1A2B1

25 ,5 84 ,0 92 ,4 8

0,96850 ,12600,1427

2 6 .43 2 .4 17 ,3

2 ,42 ,83 ,3

0 ,00 ,00 ,0

Bć.-.' gó rsk i P iceetum -hercynicum Mountain co n ife ro u s f o r e s t , P iceetum hercyniciua

30-35 B2 1 ,01 n .o . n .o . 3 ,8 0 ,055-85 С 4 ,2 0 ,0

Gleba b ie lic o w a o l ig o tr o f ic z n a - O lig o tro p h ic p o d z o lic so i;L

âwioradów p r o f i l 13 p r o f i l e 13

5-1212-2525-32

AoAlA2B1

7 ,4 74 ,3 51 ,2 4

0 ,28000 ,15200 ,1160

2 6 ,72 8 ,61 0 ,6

2 ,62 ,83 ,5

0 ,00 ,00 ,0

1'ór g ó rsk i P iceetiua-hercynicum Licuntain c o n ife ro u s f o r e s t , P iceetum hercynicum

32—40 B2 0 ,4 6 n .o . n .o . 4 ,0 0 ,040-50 С 4 ,2 0 ,0

Gleby wytworzone z piasków starych tarasów akumulacyjnych - S o i l s developed o f sands on o ld accum ulation te r r a c e sGleba rdzawa sk r y to b ie lico w a R usty cry p to p o d zo lic s o i l

K oz ien ice p r o f i l 68 p r o f i l e 68

5-1525-3555-6590-100

165-175

A1B1

B2

С

1 ,370 ,0 30 ,0 6

0 ,0852n .o .n .o .

1 6 ,6n .o .n .o .

3 ,8

4 ,14 ,65 ,56 ,0

0 ,00 ,00 ,00 ,00 ,0

Bór m ieszany św ieży Pino-Quercetum Fresh mixed c o n ife ro u s f o r e s t , P in o - Qucrcetuia

Gleba b ie l ic o w a P o d zo lic s o i l


6-1515-2835-40

A1A2B1

1 ,5 00 ,4 11 ,5 6

0 ,08230 ,04430 ,1726

1 8 ,29 ,19 ,0 4

2 ,93 ,83 ,3

0 ,00 ,00 ,0

Bór św ieży Рейсеd a n o -lin e timFresh co n ife ro u s f o r e s t , Peucedano-Pinetum

65-76 B2 0 ,5 1 0,0490 1 0 ,4 4 ,0 0 ,0130-150 С 4 ,4 0 ,0

Gleba g le jo w o -b ie lic o w a G ley -p o d zo lic s o i l


8-1520-3040-5060-70

100-120

A1A2B1b2g

CG

3 ,3 70 ,3 21 ,4 0

0 ,10740,02100,0443

3 1 ,32 0 ,93 1 ,6

2 ,83 ,33 ,54 .24 .3

0 ,00 ,00 ,00 ,00 ,0

Bór w ilg o tn y V accin io u l ig i n o s i Pinètum Humid c o n ife ro u s f o r e s t , V à cc in io - u lig in o s i-P in e tu m

Żelazo

w procesie

glebotw

órczym


Ilości żelaza ruchliwego, jako najbardziej labilnej postaci tego składnika w form ie kationowej, nie w zrastają w głąb profilu glebowego, lecz m aleją, co jest związane na ogół z większą zawartością próchnicy w poziomie A\.

a)cm

40

80b)

1-\\\

f

1 1 "°/oFez 03

40

80

l l1- \

\\

1

7

i i

iz

I

8 °/oFez 03

Rus. 1 Rys. ZRys. 1. R ozm ieszczenie w profilu glebow ym żelaza w olnego i żelaza ogółem

Rys. 2. Procent żelaza w olnego w stosunku do ogólnego i procent żelaza ruchliw ego w stosunku do w olnego

a. — J ó z e f ó w n r 11, r ę d z i n a s ł a b o w y k s z t a ł c o n a , b — J ó z e f ó w n r 12 — r ę d z i n a z b r u n a t n i a ł a ;F e 20 :} w o ln e F e 20 ;} r u c h l i w e

F e 20 ;{ w o ln e , 3 ---------=— =------ —--------- 1 -1 — F e 20 ;J o g ó łe m , 2 F e 2C ;j o g ó łe m FeoO., w o ln e

Fig. 1. Free and total iron distribution in soil profile

Fig. 2. Free iron per cent in relation to total iron and m obile iron per cent inrelation to free iron

a — J ó z e f ó w No. 11, b r o w n e d r e n d z i n a , b — J ó z e f ó w N o 12 — w e a k l y d e v e l o p e d r e n d z i n a ;f r e e F e 20 ;j m o b i l e F e 20 :;

t o t a l F e 20 3, 2 — f r e e F e 20 3, 3 to t a l F e o 0 3 f r ee F e . )0 ;i

Znaczny udział związków żelaza w form ie związanej, przy jednocześnie dużej zawartości części koloidalnych w m ateriale glebowym oraz próchnicy wysyconej kationam i wapnia, sugeruje, że związki te w ystępują w badanych glebach w postaci kompleksów próchniczno-żelazisto-ilastych. W tym przypadku próchnica jako kom ponent tych związków, jak potw ierdzają liczne badania [15, 16, 17, 70, 76, 84], może występować głównie w postaci kwasów hum inowych, tzw. szarych, silnie spolim eryzo- wanych.

Z innych własności tych gleb należy podkreślić m ałą kwasowość hy-

Żelazo w procesie g lebotw órczym

drolityczną, dużą natom iast pojem ność sorpcyjną i bardzo duży stopień wysycenia zasadami.

W glebach litom orficznych, do których zalicza się rędziny, na przebieg procesu glebotwórczego w pływ a głównie skała. W rędzinach kredow ych przebieg i intensywność procesów glebotwórczych zależy od stopnia zwietrzenia m ateriału skalnego. W ietrzenie z kolei w dużym stopniu zależy od typu skały, a w m niejszym od w arunków roślinno-klim atycznych. Porowatość opoki form acji kredow ej i jej odwapnienie w pływ ają na in ten sywne w ietrzenie, decydujące o możliwości nakładania się na rędziny procesu b runatn ien ia przy udziale roślinności drzew iastej.

W zbadanych rędzinach (tab. 5) powiązanie substancji organicznej ze związkami żelaza jest duże ze względu na charak ter samej próchnicy oraz na znaczną zawartość węglanów.

Gleby wytworzone z gliny zwałowej są w znacznym stopniu zakwaszone w w ierzchnich w arstw ach w w yniku w yługowania związków zasadowych do w arstw głębszych (tab. 4). W zależności od przebiegu procesów glebotwórczych, w w yniku działania roślinności lasu, gleby te odznaczają się znaczną kwasowością hydrolityczną, a w niektórych przypadkach i wym ienną, która m aleje w głąb profilu przy jednoczesnym wzroście pH (tab. 4). Stopień wysycenia jest na ogół m ały, lecz w zrasta już na głębokości 30 cm, co wiąże się z procesem ługowania m niej lub więcej zaznaczonym. Powyższe cechy fizykochemiczne w tych glebach są w dużym stopniu uzależnione od właściwości skały m acierzystej, przede w szystkim od składu mechanicznego. Gleby te bowiem w ytw orzyły się z glin zwałowych lekkich i średnich.

Pod względem typologicznym profil 2 jest glebą b runatną słabo w yługowaną; profil 3 jest glebą b runatną wyługowaną, odgórnie oglejoną; profil 1 reprezentu je glebę płową (lessivé) odgórnie zbielicowaną, gdzie poziom bielicowania zaznacza się wyłącznie pod ściółką nie tw orząc wyraźnego poziomu A 2 . Wiąże się to ściśle z dalszym rozwojem procesu glebotwórczego w k ierunku bielicowania pod wpływem udziału roślinności borowej, nie tworzącej sukcesji klim aksowej.

Profil 4 określono jako glebę m urszowo-glejową, w której dom inuje prcces glejowy z nakładającym się procesem m urszowym w w ierzchnich w arstw ach w w yniku działania specyficznych stosunków hydrologicznych. W glebie tej, wytworzonej z gliny, znaczna ogólna zawartość (tab. 1) żelaza na głębokości 40—50 cm powstała w w yniku oksydacji żelaza dwuwartościowego do trójwartościowego.

W opisanych pierwszych trzech glebach (profile 1, 2, 3, tab. 1) ogólna zawartość żelaza w skale m acierzystej jest z reguły większa niż w w arstwach wierzchnich; w ynika to z przemieszczania związków żelaza z w ierz-


chnich w arstw do głębszych w w arunkach odczynu kwaśnego przy udziale charakterystycznej roślinności (tab. 5).

Ogólna zawartość żelaza w poziomach B(B), (B) i В w glebach b ru n a tnych i płowych (lessivé) jest z reguły większa w porów naniu z poziomami Ai, co świadczy o przem ieszczaniu tego składnika w form ie wolnej (tab. 1, rys. 3 i 4).

Znaczny udział żelaza wolnego w ogólnej jego zawartości w w ierzchnich w arstw ach tych gleb, w ynika, jak już podkreślono z uruchom ienia tych związków w w arunkach odczynu kwaśnego, co charakteryzuje zarówno stopień w ietrzenia skały m acierzystej, jak również proces glebo-

Rys. 3 Rys. ¥

Rys. 3. R ozm ieszczenie w profilu glebow ym żelaza w olnego i żelaza ogółem

Rys. 4. P rocent żelaza w olnego w stosunku do ogólnego i procent żelaza ru ch liw ego w stosunku do w olnego

a — B a r a k n r 2 — g le b a b r u n a tn a s ła b o w y łu g o w a n a , b — P io t r k ó w T r y b . n r 3 — g le b ab r u n a tn a w y łu g o w a n a , o d g ó rn ie o g le jo n a ; l , 2, 3 i 4 — j a k w ry s . 1 i 2

Fig. 3. F ree and total iron d istribution in soil profile

F ig. 4. Free iron per cent in relation to total iron and m obile iron per centin relation to free iron

■a — B a r a k N o. 2 — w e a k ly d e v e lo p e d b ro w n so il, fc> — P io t r k ó w T r y b . N o 3 — le a c h e db ro w n so il g le y e d f r o m to p ; 2, 2, 3, 4 a s in F ig . 1 a n d 2


twórczy. W glebach tych mimo uruchom ienia i słabego przemieszczania związków żelaza nie zaznacza się jeszcze proces bielicowania, z w yjątk iem profilu 1, co jest związane z form am i związków próchnicznych [66 , 69].

W związku z tym i właściwościami gleb żelazo w form ie związanej (tab. 1) stanowi stosunkowo niezbyt dużą część żelaza ogółem. Zwiększony udział żelaza związanego z innym i składnikam i w poziomach В w ogólnej zawartości tego składnika wiąże się w znacznym stopniu z większą ilością części koloidalnych (tab. 3) w tym poziomie w porów naniu z poziomami wymycia.

Udział żelaza ruchliwego w ogólnej zawartości żelaza wolnego jest m ały, w granicach 8,3—3,5%, prócz poziomów z zaznaczającym się oglejeniem (tab. 1). W poziomach z odgórnym i oddolnym oglejeniem udział żelaza ruchliwego w zrasta do 15%. Można więc przypuszczać, że przy większej wilgotności żelazo wolne przechodzi w form y ruchliw e — związków trójw artościow ych i dwuw artościowych (tab. 3), łatwo przem ieszczających się do poziomów głębszych.

Fe О В,,W artość przem ieszczenia” (tab. 1) żelaza wolnego (rys. 5 i 6) — 2 3—Fe20 3A

waha się ok. dwóch, co w skazuje na niezbyt silne przemieszczenie tego składnika. Gleby mieszczą się jeszcze w klasie gleb b runatnych stanowiąc dw a typy: gleb b runatnych i gleb płowych (lessivés).

Żelazo ruchliw e jest w znacznym stopniu związane z wielkością pojemności sorpcyjnej związków zarówno m ineralnych, jak i organicznych oraz wiąże się ściśle z przebiegiem procesu glebotwórczego. W glebie b ru natnej ilości tej form y żelaza są nieco większe w poziomach wierzchnich, natom iast w poziomach z СаСОз tej form y żelaza nie znaleziono.

W glebach wytw orzonych z gliny zwałowej poziomy próchniczne zaw ierają różne ilości substancji organicznej: od 2,86 w glebie b runatnej słabo wyługowanej, do 6,64 w glebie płowej (lessivé) (tab. 5).

Zawartość substancji organicznej m aleje w profilu glebowym i nie w zrasta w poziomie B, co jest cechą charakterystyczną gleb b runatnych w yługow anych i gleb płowych (lessivés).

W profilu 4 gleby m urszowo-glejowej zaznacza się duża akum ulacja substancji organicznej (do ok. 50%) w poziomach wierzchnich, wiążąca się z w arstw ą m urszu i aktualnie zachodzącym procesem glejowym.

Stosunek С : N (tab. 5) w poziomach A pierwszych dwóch gleb wynosi ok. 10, w glebie płowej odgórnie zbielicowanej jest nieco wyższy, przekracza 15. W artość tego stosunku, jak widać, może stanowić również ważne k ry terium typologiczne, odróżniające leśne gleby płowe (lessivés) zarówno od gleb b runatnych , jak i gleb bielicowych.

Wysoki stosunek С : N w poziomach w ierzchnich gleby m urszowo-gle-


Pi/s. fi ЙУs- 6


Rys. 6. Procent żelaza w olnego w stosunku do ogólnego i procent żelaza ruch liw egow stosunku do w olnego

a — B a r a k n r 1 — g le b a p ło w a ( le ss iv é ) o d p o w ie rz c h n io w o z b ie lic o w a n a , b — G ło w is z y c e n r 4 — g le b a m u rs z o w o -g le jo w a ; 1, 2, 3 i 4 — j a k w ry s . 1 i 2

Fig. 5. Free and total iron distribution in soil profile


a — B a r a k N o. 1 — so il le ss iv é p o d io l iz e d fro m to p . b — G ło w iszy c e N o. 4 — m u c k y - g le y so il; 1, 2, 3, 4 — as in F ig . 1 a n d 2

jowej, wynoszący 47,7, świadczy z jednej strony o form ie próchnicy typu mor, a z drugiej — o stosunkowo m ałym stopniu hum ifikacji.

Zbadane gleby, pom ijając glebę 4, odznaczają się na ogół dużym stopniem wysycenia kationam i o charakterze zasadowym (tab. 4), w głębszych w arstw ach dochodzącym do 95%, natom iast w znacznie m niejszym w w arstw ach wierzchnich — od 38°/o w glebie b runatnej słabo w yługowanej do 17% w glebie płowej (lessivé) odgórnie zbielicowanej. Powyższa


prawidłowość jest związana z silniejszym wyługowaniem, spowodowanym pew nym spiaszczeniem w ierzchnich w arstw w w yniku zjawisk perygla- cjalnych [45, 46, 62, 64], jak z przebiegiem procesu glebotwórczego lessivage [27, 64] i odgórnego oglejenia [71, 73]. Procesy te przebiegały w zbadanych glebach in situ, są więc to gleby tzw. jednoczłonowe, wytworzone z glin, a nie dwuczłonowe, w ytworzone z piasku naniesionego na glinę.

M niejszy stopień wysycenią w ierzchnich w arstw w tych glebach jest związany również ze znacznym zakwaszeniem. Całkowita kwasowość hy- drolityczna (tab. 4) raptow nie m aleje od poziomu В w głąb profilu, a procentowy udział kationów zasadowych w stosunku do pojemności sorpcyjnej znacznie wzrasta. Jest to związane z wyługowaniem węglanów na stosunkowo znaczną głębokość. W profilu n r 1 m ały stopień wysycenia kationam i zasadowymi (17%) poziomu A i jest spowodowany procesem odgórnego zbielico wania.

Również niew ielki stopień wysycenia kationam i zasadowymi w ierzchnich w arstw gleby n r 4 jest związany z obecnością substancji o rganicznej w form ie zm urszałej, z próchnicą nakładow ą typu mor, z dużą kwasowością hydrolityczną i wym ienną oraz ze znacznym udziałem glinu wymiennego.

O pierając się na w ynikach analiz gleb w ytworzonych z gliny należy stwierdzić, że rozmieszczenie trzech badanych form żelaza w poszczególnych poziomach genetycznych profilu glebowego wiąże się bardzo ściśle z przebiegiem procesów glebotwórczych, uzależnionych od zbiorowisk roślinnych (tab. 1). W rozmieszczeniu żelaza zaznacza się również wpływ nakładających się na proces b runatn ien ia innych procesów, jak np. odgórnego oglejenia (profil 3), co pozwala na ustalenie niektórych kryteriów do odróżnienia poszczególnych podtypów gleb.

W yniki badań własności fizykochemicznych gleb górskich odnoszą się do pięciu profilów wytworzonych z granitów, granito-gnejsów i para- -gnejsów.

Na kształtow anie się procesów glebotwórczych w Sudetach ma ogromny wpływ klim at, odznaczający się dużą ilością opadów i okresowo niską tem peraturą. W ielką rolę gra również rzeźba terenu i roślinność, której rozwój związany jest z zasobnością podłoża.

Zwietrzałe skały, z k tórych w ytw orzyły się badane gleby, zaw ierają pew ną ilość kw arcu oraz glinokrzem ianów, głównie w form ie m inerałów pierw otnych, a nie ilastych. Żelazo i glin w ystępują w tych glebach w stosunkowo znacznej ilości w postaci wolnej, co jest przede wszystkim w ynikiem w ietrzenia m inerałów pierw otnych. W pływa to decydująco na charak ter procesów glebotwórczych.

Ogólna zawartość żelaza w aha się w granicach 3—5% i wiąże się z przebiegiem procesów glebotwórczych (tab. 1, rys. 7).


R u s . 7 Rys. 3


Rys. 8. Procent żelaza w olnego w stosunku do ogólnego i procent żelaza ruch liw ego w stosunku do w olnego

a — B ie ru to w ic e n r 7 — g le b a b r u n a tn a k w a ś n a o l ig o tro f ic z n a , b — S o w ia G ó ra n r 6 — g le b a b r u n a tn a k w a ś n a m e z o tro f ic z n a , с — S z k la rs k a P o r ę b a n r 40 — g le b a b r u n a tn a k w a ś n a

s ła b o z b ie l ic o w a n a , o l ig o t r o f ic z n a ; 1, 2, 3 i 4 — j a k w ry s . 1 i 2

Fig. 7. Free and total iron distribution is soil profile


a — B ie ru to w ic e N o . 7 — a c id o lig o tr o p h ic b ro w n so il, b — S o w ie G ó ry N o . 5 — a c id m e z o - t ro p h ic b ro w n so il, с — S z k la rs k a P o r ę b a N o. 10 — a c id o l ig o tro p h ic w e a k ly p o d z o liz ed

b ro w n so il; 1, 2, 3 a n d 4 — as in F ig . 1 a n d 2

W glebach b runatnych kw aśnych oligotroficznych, jak i m ezotroficz- nych (profile 5 i 7) zaznaczają się w poziomach w ierzchnich pewne różnice w ogólnej zawartości żelaza, związane ze słabo zaznaczającym i się zjaw iskami erozyjnym i, a nie procesami glebotwórczym! (tab. 1).

W glebach tych nie zaznacza się na ogół przemieszczanie żelaza wolnego z wierzchnich do głębszych w arstw . Znaczna zawartość w tych glebach żelaza ruchliwego koreluje z ilością żelaza wolnego.


Brak przem ieszczania uruchom ionych form związków żelaza, które w pływ ają na morfologię gleb b runatnych kwaśnych, wynika stąd, że znaczna zawartość kationów żelaza i glinu, jak również różne form y wodorotlenków żelaza i glinu w pływ ają neutralizująco, a zarazem koagulu- jąco na koloidy o znaku ujem nym (am foteryczne m inerały grupy glinokrzem ianowej [16, 54]). S tąd gleby b runatne kwaśne mezotroficzne są na ogół wytworzone z zasobniejszych skał pod względem składu m ineralnego. W glebach b runatnych kw aśnych oligotroficznych, w ytworzonych z bardziej ubogiego m ateriału skalnego, może być mowa tylko o równowadze labilnej między różnoim iennym i koloidami; gleby te bardzo szybko pod wpływem niew ielkich zmian w pierw otnych zbiorowiskach roślinnych ulegają zbielicowaniu.

Należy podkreślić, że przy tak niskim pH tych gleb (tab. 4) zarówno w odorotlenki żelaza, jak i glinu, jako koloidy am foteryczne, uzyskują poniżej punk tu izoelektrycznego ładunek dodatni w pływ ając koagulująco na koloidy o ładunku ujem nym . W procesie tw orzenia się gleb brunatnych kw aśnych dużą rolę odgryw ają więc same kationy wym ienne żelaza i glinu, jak również form y wolne związków tych składników.

Powyższe stw ierdzenia oparte na badaniach właściwości fizykochem icznych gleb brunatnych kwaśnych, przeprowadzonych przez różnych autorów, m ają dotychczas jeszcze charakter hipotetyczny i w ym agają dalszych badań.

Duży procentowy udział żelaza wolnego (tab. 1) w ogólnej jego zaw artości, zwłaszcza w glebie brunatnej m ezotroficznej, zm niejszający się wyraźnie w skale m acierzystej, potw ierdza rolę tej form y żelaza w procesie brunatnienia. Mała zawartość żelaza ruchliwego w porów naniu do ilości żelaza wolnego w yjaśnia, że w przebiegu procesu glebotwórczego większą rolę odgrywa form a żelaza wolnego od form y kationowej. Zm niejszanie się ilości żelaza ruchliwego w głąb profilu tych gleb w skazuje na brak zjawisk odgórnego oglejenia, mimo większej niekiedy w arstw y próchnicy nakładow ej. Stąd wniosek, że w badaniach gleb górskich należy zwrócić dużą uwagę na form y żelaza wolnego, a również, jak wskazują dane z litera tu ry , i glinu [15, 17, 24, 30, 57].

,,W artość przem ieszczenia” (tab. 1) żelaza wolnego kształtu je się około jedności (1,13— 1,11), co wskazuje na przynależność tych gleb w system atyce do klasy gleb brunatnych mimo niskiego pH.

Porów nując rozmieszczenie żelaza w tych glebach z rozmieszczeniem w glebach brunatnych wyługowanych, wytw orzonych z gliny, należy stwierdzić, że w tych ostatnich zachodzi już przemieszczanie żelaza wolnego, powodowane nakładającym i się procesami lessivage [66 , 68] i odgórnego oglejenia, gdy tym czasem zjawisko to w zbadanych glebach b runatnych kw aśnych górskich nie występuje.

K. K onecka-B etley

Nawiązując do ewolucji gleb tego obszaru należy stwierdzić, że gleby brunatne kwaśne przechodzą tu najczęściej bezpośrednio w gleby bielicowe jako dalsze stadium rozwojowe przy udziale roślinności boru górskiego. Udział tej roślinności związany jest na terenach górskich nie tylko ze strefowością pionową, ale i z właściwościami samej skały.

Stadium pośrednie stanowią gleby b runatne kwaśne zbielicowane, tzw. gleby ochrowo-bielicowe (profil 10 — gleba b runatna kwaśna słabo zbielicowana, wytworzona z granitu). W profilu tej gleby poziom Ao w ystępuje w stadium inicjalnym , w form ie ziaren kwarcu, pozbawionych otoczek związków żelaza. W poziomie B(B) zaznacza się pewne wzbogacenie w ten składnik, k tóre spowodowane jest przem ieszczeniem żelaza w form ie wolnej. Gleba ta stanow i dalsze stadium rozwojowe gleb b ru natnych kwaśnych. Pod względem ekologicznym zaznacza się w siedlisku większy udział roślinności boru.

W skaźnik przemieszczenia wynosi tu 3,6 (tab. 1), co świadczy o znacznej intensywności nakładającego się procesu bielicowania. Nawet żelazo ruchliw e ulega pewnem u przemieszczaniu.

W tej samej części zbadanego obszaru w ystępują także gleby bielicowe oligotroficzne wytworzone z gran itu (profil 9), jak również z grani- to-gnejsu (profil n r 13), iktóre w ykazują i pod względem morfologii, i pod względem właściwości fizykochem icznych w yraźne cechy zbielicowania, nie tak jednak jaskraw e, jak gleby bielicowe wysokogórskie, wytworzone z granitu regla górnego (powyżej 1000 m n.p.m.).

Pow staw anie tych gleb uw arunkow ane jest roślinnością, skałą macierzystą oraz dłuższym okresem trw ania procesu glebotwórczego, co odzwierciedla się w rozmieszczeniu żelaza w profilu glebowym (tab. 1). Z w łasnych obserwacji, jak również z danych lite ra tu ry [1, 2] wynika, że zjawiska pewnej „azonałności” zarówno odnośnie siedliska, jak i typu gleby w obszarach górskich są wywołane między innym i erozją, decydującą o w ieku względnym gleby.

W obu profilach gleb bielicowych zaznacza się wzbogacenie w związki żelaza w poziomie B, przy tym stosunek żelaza wolnego poziomu В do A-z (tab. 1), typowy dla gleb bielicowych, wynosi w profilu 9 ok. 6 , a w profilu 13 ok. 11. W poziomie Bi zaznacza się znaczna zawartość substancji organicznej (tab. 5), co świadczy o jej przem ieszczeniu z w ierzchnich poziomów do w arstw głębszych. Poziom В w tych glebach odznacza się większą zawartością żelaza wolnego i ogółem w porów naniu z poziomem C, jak również z poziomami A i i Ao (poziom В — 2,8, poziom Ao — 0,48, poziom С — 1,34% FesOs wolnego).

W glebach tych zaznacza się wyraźnie większy procentowy udział żelaza wolnego w stosunku do ogólnej zawartości żelaza w poziomie В w porów naniu z poziomem Ao.


S Rys. 10


Rys. 10. Procent żelaza w olnego w stosunku do ogólnego i procent żelaza ru ch liw ego w stosunku do w olnego

a — S z k la rs k a P o r ę b a n r 9 — g le b a b is l ic o w a o lig o tro f ic z n a , b — Ś w ie ra d ó w n r 13 — g le b a b ie lic o w a o l ig o tro f ic z n a , 1, 2, 3 i 4 — j a k w ry s . 1 i 2

Fig. 9. F ree and total iron distribution in soil profile

F ig. 10. Free iron per cent in relation to total iron and „m obile” iron per centin relation to free iron

a — S z k la rs k a P o r ę b a No. 9 — o lig o tro p h ic p o d z o lic sDil, b — Ś w ie ra d ó w N o. 13 — o lig o - t ro p h ic p o d z o lic so il; 1, 2, 3 i 4 — a s in F ig . 1 a n d 2

Żelazo ruchiliwe ze względu na dalej zaawansowany proces glebotwór- czy przemieszcza się również do poziomu B. Znaczna zawartość tej form y w poziomie В (158,4 mg Fe2C>3) badanych gleb stanowi ważne k ry terium typologiczne dla wydzielenia gleb bielicowych. Należy tu podkreślić, że inne cechy fizykochemiczne tych gleb wiążą się ściśle z zawartością i rozm ieszczeniem różnych form żelaza w profilach.

Powyżej omówione gleby odznaczają się znaczną kwasowością hydrolityczną (tab. 4) i w ym ienną oraz dużą zawartością glinu wymiennego, szczególnie w poziomach B. W profilach 9 i 13 zawartość glinu w ym iennego wynosi ok. 15 m.e./100 g gleby, a kwasowość hydrolityczną przekracza 30 m.e./100 g gleby [13].

Należy zwrócić uwagę, że żelazo związków kom pleksowych jest związane w w ierzchnich w arstw ach głównie z substancją organiczną. Zaznacza się tu również wpływ kationów trójwartościow ego żelaza i glinu na koloidy próchniczne.

6 — R o czn ik i g le b o z n a w c z e t. X IX , z. 1


Mały stopień wysycenia kationam i zasadowymi tych gleb (tab. 4) w ynika z bardzo dużego udziału w znalezionej pojemności sorpcyjnej zarówno wodoru, jak i glinu wymiennego.

Proces bielicowania w glebach wytworzonych z tych skał przebiega dość raptow nie. Gleby brunatne kwaśne, o stopniu w ysycenia ok. 20% (tab. 4), przechodzą tu w gleby b runatne zbielicowane (ochrowo-bielicowe) o stopniu wysycenia nieco powyżej 10%, a następnie w gleby bielicowe, co odzwierciedla się rów nież w tych ostatnich glebach nie ty lko w cechach morfologicznych, ale również w yraża się w m ałym stopniu wysycenia kationam i zasadowymi — poniżej 10% — mimo dużej pojemności sorpcyjnej. Stosunek С : N (tab. 5) w glebach górskich (profile 9 i 13) w wierzchnich w arstw ach kształtu je się powyżej 25 i jest charak terystyczny dla gleb ty p u bielicowego.

Natom iast w glebach b runatnych kw aśnych stosunek ten spada poniżej 20 i m aleje raptow nie w poziomie (B), co świadczy o stosunkowo większej hum ifikacji substancji organicznej w poziomach w ierzchnich w porównaniu z glebami bielicowymi.

Grupę gleb wytworzonych z piasków starych tarasów akum ulacyjnych doliny W isły stanow ią gleby tzw. rdzawe (wg klasyfikacji gleb leśnych PTG, [44]) i gleby bielicowe. Gleby rdzawe, nie wykazujące pod względem morfologicznym cech zbielicowania, zaliczono do klasy gleb bielicowych ze względu na właściwości fizykochemiczne. Mogą być one rów nież określane term inem gleb skrytobielicow ych (profil 68). Dwie pozostałe gleby to gleby bielicowe (profil 14) o znacznym stopniu zbielicowania oraz profil 28 o m ałym stopniu zbielicowania, przy nakładającym się równocześnie procesie oglejenia.

Profil gleby rdzaw ej (nr 68) odznacza się m ałą zawartością żelaza (tab. 1), przy tym nie zaznacza się przem ieszczanie żelaza wolnego w głąb profilu. Procentow y udział żelaza wolnego w całkowitej ilości tego składnika jest na ogół m niejszy niż w glebach b runatnych kw aśnych słabo zbielicowanych obszarów górskich. Żelazo ruchliw e w tej glebie nie przemieszcza się do w arstw głębszych, jest go nieco więcej w poziomach wierzchnich.

Pod względem kwasowości gleba ta odznacza się dość niskim pH, w zrastającym w głąb profilu, znaczną kwasowością w ym ienną i hydro li- tyczną (tab. 4) oraz znaczną zawartością glinu wym iennego w poziomie A±. Zarówno kwasowość wym ienna, jak i udział glinu wym iennego są znacznie m niejsze od analogicznych wartości w glebach brunatnych kw aśnych oligotroficznych, odznaczających się większym kom pleksem sorpcyjnym , szczególnie organicznym.

W ymienione cechy fizykochemiczne upow ażniają do wydzielania tych gleb terenów nizinnych jako odrębnego typu mimo zbliżonych cech m or-


Rys. 11 Rys. 1P.

Rys. 11. R ozm ieszczenie w profilu g lebow ym żelaza w olnego i żelaza ogółem Rys. 12. Procent żelaza w olnego w stosunku do ogólnego i procent żelaza ruch li

w ego w stosunku do w olnego a — K o z ie n ic e n r 68 — g le b a rd z a w a , b — K o z ie n ic e n r 14 — g le b a b ie lic o w a , с — K o z ie n ic e

n r 28 — g le b a g le jo w o -b ie l ic o w a ; 1, 2, 3 i 4 — j a k w rys. 1 i 2

Fig. 11. Free and total iron d istribution in soil profile Fig. 12. F ree iron per cent in relation to total iron and „m obile” iron per cent

in relation to free iron a — K o z ie n ic e N o . 68 — r u s ty so il, b — K o z ie n ic e N o . 14 — p o d z o lic so il, с — K o z ie n ic e

N o . 28 — g le y -p o d z o lic so il; 1, 2, 3 a n d 4 — as in F ig . 1 a n d 2


fologicznych, zwłaszcza pod względem barw y, do gleb brunatnych kw aśnych górskich. Należy podkreślić, że gleby te stanowią siedlisko m ieszanych borów na stanow iskach suchszych, gdy tymczasem gleby b runatne kwaśne stanow ią na ogół siedlisko lasów m ieszanych z dużo bogatszym drzew ostanem i runem uw arunkow anym i m. in. znaczną ilością opadów.

W arunki siedliskowe upoważniają do zaliczenia obu wydzielonych ty pów do jednej klasy gleb bielicowych.

Należy przypuszczać, że w glebach rdzaw ych-skrytobielicow ych zaznacza się w znacznym stopniu proces w ietrzenia chemicznego, uw alniający związki żelaza bez ich przemieszczenia. W ietrzenie biologiczne, charakterystyczne dla gleb b runatnych kw aśnych górskich, zaznacza się tu w słabym stopniu. Wiąże się to ściśle z inną strefą roślinno-klim atyczną.

Gleby rdzawe z punktu widzenia zarówno ekologicznego, jak i w łaściwości fizykochem icznych można określić jako gleby skrytobielicowe terenów nizinnych, k tórych dalsze stadium rozwojowe stanow ią gleby bieli— cowe, gdzie proces bielicowania ujaw nia się już morfologicznie.

Gleby rdzawe odznaczają się z reguły wyższym stopniem wysycenia kationam i zasadowymi (tab. 4) w porów naniu z glebami bielicowymi w ytworzonym i z tego samego m ateriału , jak rów'nież z glebami b ru n a tn y mi kw aśnym i oligotroficznym i terenów górskich, w ytworzonym i z granitów i granito-gnejsów .

Stosunek С : N w glebie rdzawej wynosi ok. 16, w glebie bielicowej powyżej 18, w glebie glejowo-bielicowej ponad 30 w poziomie A\.

W obu profilach gleb bielicowych zawartość żelaza ogółem, jak również żelaza wolnego (tab. 1) jest m ała, co wiąże się z mało zasobnym m ateriałem skały m acierzystej; mimo to zaznaczają się wyraźne różnice w rozmieszczeniu form żelaza w poszczególnych poziomach genetycznych. W profilu 14 zarówno poziom Bi, jak i B> w ykazują wzbogacenie w żelazo w porów naniu z poziomem A 2. W artość przemieszczania żelaza wolnego wynosi ok. 3, co świadczy o m niejszym stopniu zbielicowania tej gleby w porów naniu ze zbielicowanymi glebami terenów górskich.

Procentow y udział żelaza wolnego (tab. 1) w ogólnej zawartości tego składnika jest względnie mały, jednak przemieszczanie tych związków w profilu jest dość intensyw ne, związane głównie z tworzeniem się łatwo rozpuszczalnych związków kom pleksowych żelazisto-próchnicznych (przede wszystkim z fulwokwasami).

Zawartość w profilu 14 żelaza ruchliwego w liczbach bezwzględnych jest również niezbyt duża, co wiąże się z m ałym kom pleksem sorpcyjnym , jednak procentowy udział tej form y w stosunku do żelaza wolnego jest znaczniejszy niż we wszystkich pozostałych zbadanych glebach. Świadczy to najprawdopodobniej o zaaw ansow aniu procesu glebotwórczego.

W profilu 28 gleby glejowo-bielicowej rozmieszczenie badanych form


związków żelaza jest nieco inne ze względu na nakładający się proces glejowy (tab. 1). Ogólna zawartość żelaza w poszczególnych poziomach jest dość równom ierna, natom iast zawartość żelaza wolnego jest nieco wyższa w w ierzchnich w arstw ach, co najpraw dopodobniej świadczy o kapilarnym wznoszeniu się żelaza dwuwartościowego, powstającego w w yniku procesów redukcyjnych, i jego akum ulacji w w arunkach bardziej tlenowych. Nieco większe ilości żelaza ruchliwego znajdują się także w poziomach wierzchnich.

Należy podkreślić, że w glebach glejowo-bielicowych proces glejowy wpływa m odyfikująco zarówno na cechy morfologiczne, jak i na w łasności fizykochemiczne tych gleb [48, 50]. Proces ten w porów naniu z procesem odgórnego oglejenia (profil 3 — Piotrków Tryb.) jest procesem zm ieniającym cechy gleby w sposób trw ały. W glebach w ytworzonych z piasków starych tarasów akum ulacyjnych stopień wysycenia (tab. 4) zależy od przebiegu procesu glebotwórczego wiążącego się z roślinnością, jak również własności skały m acierzystej. Na ogół gleby te odznaczają się małą pojemnością sorpcyjną (tab. 4).

Procentow y udział kationów zasadowych w ogólnej pojemności sorpcyjnej może być w glebach rdzaw ych znaczny w w ierzchnich w arstw ach, natom iast w glebach bielicowych ze względu na znaczną kwasowość hydrolityczną jest z reguły m niejszy. Stopień w ysycenia (tab. 4) gleby rdzawej (profil 68) jest znacznie większy w porów naniu z glebami bielicowymi i w zrasta w profilu w głąb, co wiąże się z wyższym pH.

DYSKUSJA

W yniki przeprowadzonych badań pozwoliły w pewnym stopniu na sprecyzowanie poglądów o roli żelaza w procesie glebotwórczym w nawiązaniu do poglądów na ten tem at różnych badaczy.

Słuszna wydaje się metoda porów nyw ania ogólnej zawartości żelaza z form am i żelaza bardziej ruchliw ym i w typach gleb o różnych w arunkach ekologicznych. W ten sposób uzyskuje się bowiem skalę porów naw czą, obrazującą nie tylko ilości żelaza wyrażone w liczbach bezwzględnych w różnych poziomach gleb, ale również liczby wskazujące na u ru chomienie i przemieszczenie żelaza w w yniku różnych procesów.

Ogólna zawartość żelaza określa zasobność skały m acierzystej w ten składnik, w zależności od jej składu m ineralnego i pochodzenia. Natom iast form y bardziej ruchliw e charakteryzują przebieg procesu glebotwórczego i jego nasilenie.

Zawartość żelaza związanego z innym i składnikam i gleby obliczono z różnicy między ogólną zawartością żelaza a zawartością żelaza wolnego

86 K. K on ecka-B etley

zdając sobie sprawę, że żelazo związane może obejmować bardzo różne połączenia, m. in. z różnym i form am i związków próchnicznych, jak rów nież z częściami ilastym i.

A l e k s a n d r o w a [3, 4], D u c h a u f o u r [14, 16], S c h n i t z e r i S k i n n e r [70] badali zawartość żelaza i glinu w różnych form ach związków próchnicznych uzyskując w ten sposób możliwość bardziej wnikliw ej in terp retacji dynam iki przemieszczeń żelaza w zależności od procesów. W ydaje się słuszna myśl Duchaufoura podkreślenia roli kationów żelaza, jak również glinu w procesach glebotwórczych. W zależności od powiązania tych kationów z różnym i form am i związków próchnicznych i z frakcją ilastą może następować bardzo silne ich przemieszczanie, jak to ma miejsce w glebach typu bielicowego, albo stabilizacja koloidów glebowych, np. w glebach brunatnych kw aśnych lub w glebach b ru n a tnych właściwych. Pogląd ten potw ierdzają badania własne w odniesieniu do form żelaza związanego i wolnego w rędzinach — profil 11 i 12, jak również w glebach bielicowych profilów 9 i 13 oraz glebach brunatnych kw aśnych — profile 5 i 7. D uchaufour zwraca również uwagę na rolę kationów wapnia decydujących o tw orzeniu się trw ałych kom pleksów żelazisto-próchniczno-ilastych, np. w glebach wapniowcowych.

Omówione poglądy cytow anych autorów w skazują na celowość przeprowadzania badań nad zawartością żelaza w różnych form ach związków" próchnicznych, jak również żelaza wolnego.

Z w łasnych wcześniejszych [28, 29] i obecnych badań w ynika, że n a leży porównywać również form y wolne żelaza do ogólnej zawartości tego składnika, co rzuca światło na uruchom ienie żelaza w ogólnym jego b ilansie w glebie.

W pracy nad przem ieszczaniem tlenków żelaza w profilach różnych typów gleb C e r n e s c u i G i t a [10] podkreślają rolę klim atu. W w arunkach klim atu kontynentalnego wzbogacają się na ogół wierzchnie poziomy gleb w zdolne do redukcji tlenki żelaza, co jest wynikiem kapilarnego wznoszenia się roztworów żelaza dwuwartościowego i bioakum u- lacji. W klimacie w ilgotnym wierzchnie w arstw y gleb pseudoglejowych tracą zdolne do redukcji tlenki żelaza, k tóre gromadzą się w głębszych poziomach. W środowisku silnie zakwaszonym przem ieszczają się nie tylko związki żelaza dwuwartościowego, ale również trójw artościow ego (np. profile 9 i 13).

Równocześnie przemieszczać się mogą silnie zdyspergowane kom pleksy próchniczno-żelaziste (próchnica jako koloid ochronny) albo silnie zdyspergowane w odorotlenki żelaza jako koloidy o ładunku dodatnim. Koloidy wodorotlenków żelaza przy wyższym pH są koloidami ujem nym i, natom iast przy niskim pH poniżej swego punktu izoelektrycznego jako koloidy am foteryczne zm ieniają ładunek na dodatni. Silna koncentracja


jonów wodorowych w glebach bardzo kw aśnych powoduje dyspersję dodatnich koloidów wodorotlenków i ich przem ieszczanie w głąb profilu [53, 52].

Z polskich autorów M u s i e r o w i c z zwrócił uwagę na rolę glinu i żelaza w procesach glebotwórczych. Z punktu widzenia fizykochemicznego au to r ten podkreślał mocno udział glinu wym iennego, decydującego0 kwasowości wym iennej w glebach górskich połoninowych [52, 53]. P rzypisyw ał on również pewien udział w kwasowości w ym iennej kationowi żelaza, k tóry może mieć większe znaczenie w glebach silnie kw aśnych o większej zawartości żelaza.

Duża kwasowość w ym ienna i bardzo niskie pH tych gleb upoważniało Musierowicza do wysunięcia tezy tw orzenia się w pew nych w arunkach fizykochem icznych gleb skrytobielicow ych górskich. Do poglądu tego, wysuniętego przez Musierowicza w 1939 r., należałoby wrócić w naw iązaniu do współczesnych badań D u c h a u f o u r a, D o b r z a ń s k i e g o [13], D z i ę c i o ł o w s k i e g o [18], K o w a l k o w s k i e g o [49, 51], U z i a k a [79].

W niniejszej pracy na obszarze Sudetów wyróżniono gleby b runatne kwaśne oraz brunatne zbielicowane (ochrowo-bielicowe). Nie przesądza to możliwości w yróżniania stadiów pośrednich gleb skrytobielicow ych. Należy jednak podkreślić, że to stadium rozwojowe z punk tu widzenia rozmieszczenia różnych form żelaza chociaż bardzo bliskie stadium rozwojowem u gleb b runatnych kw aśnych mieści się już w klasie gleb bielicowych.

Na rolę żelaza w procesie glejowym zwraca uwagę S i u t a w naw iązaniu do prac m. in. Jarkow a i Tomaszewskiego podkreślając, że m orfologiczne cechy zbielicowania (wydzielenie poziomu A 2 ) są związane głównie z procesami redukcyjnym i.

Nie negując roli żelaza dwuwartościowego jako form y najbardziej ruchliw ej w procesach glebotwórczych należy podkreślić, że proces bielicowania w dużym natężeniu może zachodzić bez większego udziału wody stagnującej [12, 63].

Przem ieszczanie bowiem związków żelaza z poziomu A 0 o typie próchnicy m or do poziomów В może odbywać się w form ie związków kom pleksowych żelazisto-próchnicznych, silnie zdyspergowanych, w k tórych żelazo może występować nie ty lko jako kation dwuwartościowy, ale1 trójw artościow y.

Na dynam ikę tych przemieszczeń w skazują również prace В 1 o o m - f i e l d a [7], B é t r e m i e u x [6], i L o s s a i n t [42].

W pracy niniejszej wyodrębniono również gleby rdzaw e skrytobielicowe jako oddzielny typ. Zagadnienie w ydzielenia w system atyce tzw. gleb rdzaw ych pozostaje spraw ą otw artą.


Różni autorzy wydzielali te gleby w swoim czasie jako gleby bielicowe, a następnie w pracach kartograficznych ze względu na ich cechy morfologiczne oraz niski poziom pH — jako gleby b runatne kwaśne. W pracach gleboznawców niem ieckich od dawna panuje pogląd, że n ie które gleby wytworzone z piasków, nie wykazujące w yraźnych cech zbielicowania stanowią odrębny typ ,,rostfarbene W aldböden” ( S t r e m m e , К u b i e n a), a ostatnio ,,R osterde” ( L i e b e r o t h [40]).

Z polskich gleboznawców zagadnieniem tym zajm ują się również U g g l a , P r u s i n k i e w i c z i K o w a l k o w s k i . W yniki badań w skazują na pewne różnice we właściwościach fizykochem icznych gleb rdzaw ych w porów naniu z glebami bielicowymi. W przeciw ieństwie do gleb bielicowych w glebach rdzaw ych nie ma przemieszczania związków żelaza i związków próchnicznych w głąb profilu. Wiąże się to zarówno z zasobniejszym składem m ineralnym skały m acierzystej, jak również z w arunkam i siedliskowymi. Natom iast od gleb b runatnych kw aśnych terenów górskich gleby rdzawe różnią się mniejszą pojemnością sorpcyjną, m niejszą na ogół zawartością żelaza i glinu oraz nieco większym stopniem wysycenia 'kationami zasadowymi.

Na podstawie prac licznych autorów i badań w łasnych można przedstawić następujący typologiczny cykl rozwojowy typów gleb [35] biorąc za podstawę całokształt właściwości fizykochem icznych i jako k ry te rium — zawartość różnych form związków żelaza:

Globv i n ic : al neii

rędziny

G leby słabo w yk szta łcon e (ranker)

gleby rdzaw e skrytobieli-

cow e

gleby b ie lico we

gleby b ru n atne kw aś л e

gleb y bru n atne w łaściw e

rędziny czar- rędziny bru- noziem ne natne

gleb y b ie lico we

gleb y b runatne zbielico-

w anc (ochro - w o -biel i co we)

gleby bru n atne w y łu g o

w ane

gleby brunatne

gleb y bicli- cow e

gleb y p łow e (lessivés)

gleb y bieli- cow e

Należy podkreślić, że w naszej strefie roślinno-klim atycznej w ystępowanie przedstaw ionych faz rozwojowych gleb (typów) zależy w dużym stopniu od s>kały m acierzystej i geomorfologii terenu. Praw ie każda z przedstaw ionych faz rozwojowych gleb może ulegać procesowi odgórnego i oddolnego oglejenia.

Żelazo w procesie g lebotw órczym 89*

WNIOSKI

W w yniku przeprowadzonych badań nasuw ają się następujące wnioski:

1. Ogólna zawartość żelaza, jak również zawartość i rozmieszczenie wszystkich jego form w profilach glebowych zależą od przebiegu procesów glebo twórczych.

2 . Na ogólną ilość żelaza w glebie składają się jego następujące formy: żelazo wolne, żelazo tzw. „ruchliw e” oraz żelazo „związane”.

Przez żelazo wolne należy rozumieć głównie jego form y m ineralne w postaci mniej lub więcej uwodnionych tlenków żelaza, w ystępujących albo w form ie krystalicznej, albo koloidalnej.

Żelazo ruchliw e jest najbardziej dynam iczną częścią żelaza wolnego i w ystępuje najczęściej w form ie kationowej; jego zawartość zależy w dużym stopniu cd wielkości kom pleksu sorpcyjnego oraz zjawisk redukcyjnych.

Żelazo związane w ystępuje w glebie w związkach kompleksowych z różnym i kom ponentami, a między innym i z częściami ilastym i oraz z niektórym i form am i związków próchnicznych.

3. Rozmieszczenie tych podstawowych form związków żelaza w profilu glebowym w skazuje na aktualnie zachodzący w glebie proces oraz jego nasilenie.

4. W rędzinach kredow ych znaczne zawartości węglanów, a szczególnie węglanów aktyw nych, w pływ ają stabilizująco na związki żelaza, które albo nie urucham iają się, albo urucham iają się słabo (profile 11 i 12 Jó zefów).

5. W glebach brunatnych wyługowanych, w ytworzonych z gliny, u ru cham iają się w pewnym stopniu związki żelaza. Przem ieszczają się one z wierzchnich w arstw do poziomu B, gdzie nie ulegają jednak znaczniejszemu scem entowaniu. „W artość przem ieszczenia” żelaza wolnego wynosi 1,13 (profil 2) do 1,88 (profil 3, gleba b runatna wyługowana, odgórnie oglejona).

6 . W pływ procesu wyługowania (lessivage) na uruchom ienie i przemieszczenie związków żelaza w profilu glebowym zaznacza się w glebach płowych (lessivés) silniej niż w glebach brunatnych wyługowanych; tworzy się w yraźny poziom B, charakteryzujący się wzrostem ilości żelaza (ogółem i wolnego) w porów naniu z poziomem w ym yw ania A3. W artość przemieszczenia żelaza wynosi 1,7 (tab. 1).

7. Proces odgórnego oglejenia towarzysząc innym procesom glebc- twórczym wpływa m odyfikująco (profil 3) na rozmieszczenie żelaza w profilach glebowych przyczyniając się do przemieszczania żelaza w róż—


nych kierunkach. Wjpływ ten z reguły zaznacza się w glebach .wytworzonych z utworów gliniastych lub ilastych.

8 . W glebach brunatnych kw aśnych terenów górskich wytworzonych z gran itu i paragnejsu mimo bardzo niskiego pH i dużej kwasowości wym iennej (tab. 3) nie zaznacza się przem ieszczanie wolnych i ruch liw ych form żelaza (tab. 1). W glebach tych tworzenie się znacznych ilości związków żelaza wolnego wywołane jest dość intensyw nym w ietrzeniem m inerałów pierw otnych w w arunkach klim atu górskiego i towarzyszącej roślinności. W skaźnik przem ieszczenia żelaza wynosi 1,1 (profile 7 i 5, tab. 1).

9. Proces bielicowania w glebach terenów górskich wytw orzonych z granitów i granito-gnejsów powoduje intensyw ne przemieszczanie żelaza w form ie wolnej i ruchliw ej z poziomu A± i Ao do poziomu B. Proces bielicowania w tych glebach uw arunkow any jest nie tylko strefowością pionową, ale również m ałą zasobnością skały m acierzystej w glinokrze- miany.

W artość „przemieszczenia” żelaza wolnego w aha się w granicach 5,8 do10,6 (profil 9 i 10).

I. S tadium pośrednie m iędzy glebam i b runatnym i kw aśnym i górskimi a bielicowymi górskim i stanow ią gleby b runatne zbielicowane (ochrowo-bielicowe, profil 10). W skutek „przem ieszczania” żelaza w ynosi 3,6.

II. Proces bielicowania w glebach w ytw orzonych z piasków starych tarasów akum ulacyjnych terenów nizinnych zaznacza się m niej in ten syw nie niż w glebach górskich. W skaźnik „przemieszczenia” żelaza w ynosi 3 (profil 14). W glebie glejowo-bielicowej (profil 28) rozmieszczenie i przemieszczenie żelaza jest zakłócone rucham i wody gruntow ej mimo morfologicznych cech zbielicowania. Do poziomu В jednak przemieszcza się głównie substancja organiczna (tab. 4).

12. Proces tworzenia się tzw. gleb rdzaw ych — skrytobielicowych, wytw orzonych z piasków (profil 68), odznacza się między innym i brakiem przem ieszczania związków żelaza z w ierzchnich poziomów w głąb profilu. W glebach tych, stanow iących dalsze stadium gleb słabo wykształconych (ranker), nie zaznacza się proces bielicowania pod względem morfologicznym. Różnią się one od gleb brunatnych kw aśnych terenów górskich całokształtem w arunków ekologicznych, jak również n iektórym i właściwościami fizykochemicznymi, jak np. nieco większym stopniem w ysycenia (tab. 3) oraz stosunkowo m niejszym udziałem glinu wym iennego w kw asowości wym iennej.

Gleby te stanow ią siedlisko boru mieszanego, a więc pod względem ekologicznym są zbliżone do gleb bielicowych i dlatego w system atyce gleb Polski powinny znaleźć się w klasie gleb bielicowych.


13. Rozpatrując wszystkie badane gleby należy stwierdzić, że stopień uruchom ienia żelaza, w yrażający się udziałem żelaza wolnego w ogólnej jego zawartości, jest najw iększy w glebach b runatnych kwaśnych, a n a jm niejszy w rędzinach.

LITERATURA

[1] A d a m c z y k B.: Studia nad kształtowaniem się związków pomiędzy podłożem skalnym a glebą. Acta Agraria et Silvestria, Seria Leśna, t. V, 1965, s. 60.

[2] A d a m c z y k B.: Studia nad kształtowaniem się związków pomiędzy podłożem skalnym i glebą. Cz. II. Gleby leśne wytworzone z utworów fliszowych płaszczowiny Magurskiej w Gorcach. Acta Agraria et Silvestria, Seria Leśna, t. VI, 1966, s. 48.

[3] A l e k s a n d r o w a L. N..: O prirodie i swojstwach produktow wzaimodojest- wija huminowych kisłot i humatow z połutorooksijami. Poczwowiedien., 1954, nr 1, s. 15.

[4] A l e k s a n d r o w a L. N., N a d М. О.: O prirodie organo-minieralnych koł- łoidow i mietodach ich izuczenija. Poczwowiedien., nr 10, 1953, s. 6.

[5] B e dr n a Z., D ż a t k o M.: Prisperok к studiu vplyvu reliefu na vlastnosti huedoreme centralnej casti truavskiej sprasovej pahorkatiny. Geografickij ća- sopis, R. XI, z. 3, Bratislava 1963, s. 12.

[6] B é t r e m i e u x E. Étude experim entale de l ’évolution du fer et du manganese dans les sols. Annal Agronomique, 3, 1951, s. 13.

[7] B 1 о о m f i e 1 d C.: A study of podzolization. V. The inmobilization of iron and aluminium. J. of Soil Sei., nr б, 1955, s. 8.

[8] B o l e w s k i A., T u r n a u - M o r a w s k a M.: Petrografia. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1963, s. 811.

[9] B o r k o w s k i J.: Gleby brunatne Sudetów. Wydział Nauk Roln. i Leśn., PAN, z. 12, Kraków 1966.

[10] С e r n e s с u N., G i t e H.: Eisenoxydwanderung in den Profilen genetischen Bodentypen und seine Untersuchungsmethodik. Zeszyty Problem. Post. Nauk Roln., nr 28, 1963, s. 9.

[11] C o f f i n D. E.: A method for the determination of free iron in soils andclays. Canad. J. Soil Sei., t. 43, 1963, s. 10.

[12] C z e r w i ń s k i Z.: Gleby bielicowe leśne i uprawne wytworzone z piaskówróżnego pochodzenia geologicznego. Warszawa 1965, s. 99, maszynopis.

[13] D o b r z a ń s k i B., W o n d r a u s c h A.: Glin ruchomy w glebach terenówfliszowych. Ann. UMCS, sec. E, vol. X, 1953, s. 17.

[14] D o m m e r g u e s Y., D u c h a u f o u r P.: Étude comparative de la degradation biologique des complexes organo-ferriques dans quelques types de sols. Science du Sol, Nancy 1965, s. 16.

[15] D u c h a u f o u r P.: Evolution de l ’aluminium et du fer complexes par la matière organique dans certains sols. Science du Sol, Nancy 1964.

[16] D u c h a u f o u r P., S o u c h i e r B.: Note sur un problème de classification podzolisation chimique et différenciation du profil. Pedologie, XV, 2, Nancy1965, s. 15.

[17] D u c h a u f o u r P., S o u c h i e r B.: Note sur une méthode d’extraction combinée de l ’aluminium et du fer libres dans les sols. Science du Sol, Nancy1966, s. 12.

92. K. K onecka-B etley

[18] D z i ę c i o ł o w s k i W.: Warunki rozwojowe drzewostanów sosnowych naniektórych glebach bielicowych. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk, t. 15, z. 1, 1963, s. 68.

[19] E s c ar i 11 a A. M.: Fluorometric titration of calcium, magnesium and iron using calcein bleu as indicator. Talanta, t. 13, 1966, nr 3, s. 8.

[20] F l o r j a ń c z y k S.: Rozdzielanie tzw. kwasów fuiwowych na anionicie silnie zasadowym. Cz. I. Związki żelazowo-glikozowe. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 2 y 1965, s. 17.

[21] F r e s e n i u s W., S c h n e i d e r W.: Zur Eestimmung von Eisen (II) undGesamteisen mit 2,2-Dipyridyl in Mineralwässern. Reduktion von Eisen (III)mit Ascorbinsäure. Z. Anal. Chem., t. 209, nr 2, s. 2.

[22] J a c k s o n M. L.: Soil Chemical Analysis. Londyn 1964, s. 497.[23] K a u r i c z e w J. S., K u ł a k ó w E. W., N o z d r u n o w a E. M.: К woprosu:

ob obrazowanji i migracji żelazoorganiczeskich sojedinienij w poczwach. Pocz- wowiedien., 1958, nr 12, s. 8.

[24] K a u r i c z e w J. S.: Osobiennosti genesisa poczw wriemiennogo izbiutoczno- go uwlażnienija. Moskwa 1965, s. 36.

[25] K i t t r i c k J. A., J a c k s o n M. C.: Common ion effect on phosphate solubility. Soil Sei., 1955, t. 79, s. 6.

[26] K o m o r n i c k i T., A d a m c z y k В., J a k u b i e c J., K u b i s z J., O l e k s y n o w a K., T o k a j J.: Minerały ilaste gleb wytworzonych ze skał górno- triasowych w Tatrach. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 1, s. 20.

[27] K o n e c k a - B e t l e y K.: Zagadnienie brunatnienia i „lessivage” w glebach górskich Rumunii. Roczn. Glebozn., t. 13, z. 1, 1963, s. 14.

[28] K o n e c k a - B e t l e y K.: Fe-Problem in aus Keuperton (Trias) entstanden Boden. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 14, 1964, s. 7.

[29] K o n e c k a - B e t l e y K., K r ó l H.: Niektóre cechy tworzenia się słabo wykształconych gleb powstałych z piaskowców. Pamiętnik Puławski — w druku.

[30] K o p t i e w a Z. F.: Ob izuczenji siezonnoj dinamiki połutornych okisłow w diernowo-podsolistych poczwach. Izw. Tim. Sielchoz. Ak., 1958, nr 1, s. 4.

[31] K o w a l i ń s k i S., K o l e n d e r - S z y c h A.: Wpływ użytkowania gleb na zmianę ich własności morfologicznych i fizykochemicznych. Zeszyty Naukcwe WSR, Wrocław 1957, 23.

[32] K o w a l k o w s k i A.: Warunki wodne i niektóre chemiczne właściwości gleb w lasach dębowych okolic Wągrowca. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, t. 10, z. 1/2,. 1961, s. 96.

[3C] К o v/ a 1 к o w s к i A.: Główne kierunki rozwoju gleb w warunkach środowiska morfogenetycznego Wzgórz Dałkowskich. Roczn. Glebozn., t. 16, z. 2, 1966,. s. 53.

[34] K r ó l H.: Właściwości wodne gleb wytworzonych z piasków zlodowacenia środkowopolskiego. Pamiętnik Puławski, z. 21, 1966, s. 89.

[35] K r ó l i k o w s k i L. i ip.ni: Klasyfikacja gleb leśnych. PTG, Warszawa 1966,. s. 39.

[36] K u b o t a J., L a z a r V. A.: Cobalt-iron relationship in sandy soils. 7th International Congress of Soil Science, Madison Wise., USA, t. 2, 1960, s. 7.

[37] K u ź n i c k i F.: Właściwości i typologia gleb wytworzonych z kredowej opoki odwapnionej Roztocza w nawiązaniu do charakterystyki i genetycznego podziału rędzin. Roczn. Glebozn., t. 15, 1965, z. 2, s. 63.

[38] L e h m a n D. S.: Chelates in soils — a symposium some principles of chelation chemistry. Soil Sei. See. Am. Proc., t. 27, 1963, s. 3.


f39] L e s z c z y ń s k a E.: Gleby typu czerwonoziemnego i rędziny jurajskie. Roczn. Nauk Roln., t. 120, ser. D, 1966, s. 128.

140] L i e b e r o t h J.: Bodenkunde, Bodenfruchtbarkeit. VEB, Deut. Landwirtschaftsverlag, Berlin 1963, s. 271.

[41] L i s J., P r z e n i o s ł o S.: Próba zastosowania stosunku Fe3_f : Fe2+ dla wyznaczenia stopnia zwietrzenia granitu na przykładzie granitu karkonoskiego. Przegląd Geolog., 7, 1962, s. 3.

[42] L o s s a i n t P.: Étude experimentale de la mobilisation du fer des sols sous l’influence des litières forestières. Thèse Fac. Sei., Strasburg 1959.

£43] M a r t i n A. E., R e e v e R.: Chemical studies of podzolic illuvial horizons. Journal of Soil Sei., 8, 2, 1957, s. 18.

[44] M a r t i n A. E.: Chemical studies of podzolic illuvial horizons. V. Flocculation of humus by ferric and ferrous iron and by nickel. Journal of Soil Sei., 11, 2, 1960, s. 11.

[45] M a r u s z c z a k H.: Utwory pokrywowe plejstoceńskiej tundry plamistej na obszarze Polski północnej i środkowej. Ann. UMCS, Sec. B, vol. 14, 1960, s. 32.

146] M a r u s z c z a k H.: Peryglacjalne utwory pokrywowe na obszarze Wzgórz Szeskich. Biuletyn Peryglacjalny, nr 7, Łódź 1960, s. 14.

[47] M a t u s z k i e w i c z A. i W.: Pflanzensoziologische Untersuchungen der Waldgesellschaften des Riesengebirges. Acta Societ. Poloniae Botanicorum, vol. 29, nr 3, 1960, s. 31.

[48] Mc K e a g u e J. A.: A laboratory study of gleying. J. Soil Sei., 1965, t. 45, s. 7.149] M i n c z e w s k i J., S t o l a r c z y k U.: Oznaczanie śladów żelaza za pomocą

fenylofluoronu i reakcji żelaza z fenylofluoronem. Chemia Analityczna, t. 9, z. 6, Warszawa 1964, s. 4.

[50] M i t с h e 1 B. D., M a c k e n z i e R. C.: Removal of free iron oxide from clays. Soil Sei., t. 77, 1964, s. 11.

£51] M o r t e n s e n J. L.: Complexing of metals by so’’\ organic matter. Soil Sei. Soc. Am. Proc., t. 27, s. 7.

[52] M u s i e r o w i c z A.: Studia nad glebami połoninowymi pasma gór „Baba Ludowa”. Roczn. Nauk Roln. i Leśn., t. XLVI, 1939, s. 17.

[53] M u s i e r o w i c z A.: Przyczynek do poznania skrytobieliccwych gleb terenów podgórskich. Roczn. Nauk Roln., t. 54, 1950, s. 16.

[54] M u s i e r o w i c z A., Konecka-Betley K., Kuźnicki F.: Zagadnienie typologii gleb wytworzonych z lessów. Roczn. Nauk Roln., t. 104-D, 1963, s. 79.

[55] M u s i e r o w i c z A., Konecka-Betley K., Król H., Sytek J., Kobylińska J.: Gleby lessowe orne w terenach erodowanych. Roczn. Nauk Roln., 116-D, 1966, ?. 79.

[55] M u s i e r o w i c z A. i współprac.: Typologia i właściwości gleb w ytw orzonych z glin zwałowych. I. Gleby brunatne i pseudobielicowe terenów leśnych. Roczn. Glebozn., t. 17.

[57] M o s k a l S.: Glin ruchomy w glebach Polski. Roczn. Glebozn., t. 4, 1955, s. 30.[58] M o t o w i c k a - T e r e l a k T.: Zależność między odczynem a efektem barw

nym związków żelaza dwuwartościowego w roztworach i zawiesinach koloidalnych. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, s. 4.

[53] M u c h a W.: Zastosowanie trzykrotnie powtarzanej ekstrakcji żelaza, glinu i krzemionki metodą Tamma. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 13, 1963.

[60] Praca zbiorowa pod red. W. Szafera: Szata roślinna Polski. PWN, t. I i II, 1959.[61] P o ż a r y s k i W.: Odwapnione utwory kredowe na północno-zachodnim

przedpolu Gór Świętokrzyskich. Biuletyn PTG, 75, 1951, s. 70.


[62] P r u s i n k i e w i c z Z., K o w a l k o w s k i A.: Studia gleboznawcze w Białowieskim Parku Narodowym. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 2, s. 143.

[63] P r u s i n k i e w i c z Z.: Badania fizjograficzne nad Polską zachodnią. Zagadnienie leśno-gleboznawcze na obszarze wydm nadmorskich Bramy Świny. T. 7, Poznań 1961, s. 102.

[64] R e u t e r G.: Lessive-Braunerde-Interferenzen auf Geschiebemergel. Zeitsch.f. Pflanzenern. Düng. u. Bodenkunde, B. 98, H. 3, 1962, s. 7.

[65] R e u t e r G.: Eutrophe Pseudogleie auf W ürm-Geschiebemergel, 7th Intern.Congr. of Soil Sei., Madison Wise., USA, 1960, s. 5.

[66] R e u t e r G.: Zur Mikromorphologie lessivierter Boden in verschiedenen K limagebieten. Soil Micromorphology, Amsterdam 1964, s. 5.

[67] R z ą s a S.: Geneza i ewolucja mineralnych gleb murszowych na terenie odwapnionym. Roczn. WSR Poznań, t. 18, 1963, s. 89.

[68] S c h l i c h t i n g E., B l u m e N. P.: Art und Ausmass der Veränderungen des Tonmineralbestandes typischer Böden aus jung pleistozänen Geschiebemergel und ihrer Horizonte. Zeitsch. f. Pflanzenern., Düng., Bodenkunde, t. 95/140, z. 3, 1961, s. 12.

[69] S c h l i c h t i n g E.: Die Raseneisenbildung in der nordwestdeutschem Pod- sol-Gley-Landschaft. Chemie der Erde, t. 24, 1965, nr 1, s. 6.

[70] S c h n i t z e r M., S k i n n e r S. J. M.: Organo-metalic interactions in soils: Reactions between différents forms of iron and aluminium and the organic matter of a podzol B h horizon. Soil Sei., 96, 1963, s. 3.

[71] S i u t a J.: Wpływ procesu glejowego na kształtowanie się cech morfologicznych i właściwości chemicznych profilu glebowego. Roczn. Glebozn., t. 10, z. 2, 1961.

[72] S i u t a J., G a w ę d a Z.: Geneza i skład chemiczny glebowych nowotworów żelazistych. Roczn. Nauk Roln., t. 84-A -l, 1961, s. 18.

[73] S i u t a J.: Wpływ procesu glejowego na profil glebowy. Roczn. Glebozn., t. 8, z. 2, 1962, s. 23.

[74] S o k o ł o w s k i A.: Zespoły leśne południowo-wschodniej części Niziny Ma- zowiecko-Podlaskiej. Monographie Botanicae, v. 16, 1963.

[75] S u m m e r M. B.: Effect of iron oxides on positive and negative charges in clay and soils. Clay Minerals Bulletin, t. 5, 1963, nr 29, s. 9.

[76] T i t o w a N. A.: Zelezo-humusowyje kompleksy poczw. Poczwowiedien., nr 12, 1962.

[77] U g g l a H.: Wpływ korzeni na zmiany morfologiczne profilu gleby leśnej. Folia Forestalia Polonica, Warszawa 1960, s. A, z. 4, s. 11.

[78] U g g l a H.: Z badań nad brunatnymi glebami leśnymi. Folia Forestalia Polonica, 1962, s. A, z. 8.

[79] U z i a к S.: Zagadnienie typologii niektórych gleb pyłowych Podgórza Karpackiego. Annales UMCS, 1964, t. 17-B, s. 60.

[80] W a l l a c e A.: Role of chelating agents on the availability of nutrients to plants. Soil Sei. Soc. Am. Proc., t. 27, 1963, s. 4.

[81] W it t i g L. D., P a g e A. L.: Iron adsorption by montmorylonite systems.I. Preliminary studies. Soil Sei. Soc. Am. Proc., t. 25, 1961, s. 4.

[82] W i e s i e ł k i n a R. W.: Issledowanije zawisimosti sodzierżanija podwiżnogo żeleza ot poczwiennych usłowij na primierie poczw Lenkoranskoj zony. Poczwowiedien., 1965, nr 4, s. 7.

[83] W o ł o b u j e w W. R.: Izmienienije sodierżanija kriemnieziema, glinoziema


i żeleza w poczwach w swiazi s gidrotermiczeskimi usłowijami. Poczwowiedien.,. nr 5, 1962, s. 10.

[84] W r i g h t J. R., S c h n i t z e r C.: M etallo-organic interactions associated with podzolization. Soil Sei. Soc. Am. Proc., t. 27, 1963, s. 6.

[85] Z y r i n N. G., G r i n d e l N. M.: Siezonnaja dinamika okislitielnowostano- witielnogo potencjała i kisłotnorostworimogo żeleza (Fe2+ i Fe3+) w diernowo podzolistych poczwach. Naucz. Dokł. Wyższ. Szkoły Bioł. Nauki, 1963, nr 2, s. 7.

К . К О Н Е Ц К А -Б Е Т Л Е Й

ПРОБЛЕМА ЖЕЛЕЗА В ПОЧВООБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ

К а ф е д р а П оч в ов еден и я , В ар ш ав ск ая С ел ь ск о х о зя й ст в ен н а я А к адем и я

Р е з ю м е

Роль железа в ходе различных почвообразовательных процессов зависит от совокупности биоэкологических условий и от свойств самой материнской породы почв.

Рассматривая почвы с физико-химической точки зрения в данном труде поставлен тезис, что железо составляет один из важнейших типологических критериев. Проведенные исследования, в связи с поставленным тезисом, касались в главном лесных почв образовавшихся из различных материнских пород.

Для исследований были выбраны следуцщие 4 почвы:а) почвы образовавшиеся из меловых известняков, в использовании под.

садом,б) лесные почвы образовавшиеся из валунных глин,в) лесные почвы образовавшиеся из гранитов, гранито-гнейсов и парагнейсов.г) лесные почвы образовавшиеся из песков древних аккумулятивных террас.Наряду с основными физико-химическими анализами (таб. 1а, 2, 3, 4) были

определены следующие формы железа:— валовое железо по сплавам с Na2C0 3 ,— свободное железо по методу Aquiler, Jackson,— подвижное железо по методу Gerei,— „связанное” железо, вывчисленное по разнице из валового железа и сво

бодного железа.Результаты проведенных исследований приводят к следующим заключениям:1. Общее содержание железа, а также содержание и распределение всех его

форм зависит от обеспеченности материнской породы этим элементом и от протекания почвообразовательных процессов.

2. Распределение изучаемых форм железа указывает на актуальный ход. процесса в почве и на его интенсивность.

3. В рендзинах образовавшихся из меловых известняков высокое содержание карбонатов ведет к устойчивому закреплению соединений железа, которые либо

Гб K. K onecka-B etley

BOBi:e не переходят в подвижную форму и не подвергаются перемещению либо их подвижность очень мала.

4. В выщелоченных бурых почвах образовавшихся из валунных глин отмечает! я невысокая степень миграции соединений железа в горизонты В. Показатель миграции ровен 1,13.

5. В палиевых почвах перемещение соединений железа проявляется сильнее, чем в бурых выщелоченных почвах. Показатель миграции составляет 1,70.

6. Процесс поверхностного оглеения, сопутствующий нередко иным процессами, оказывает модифицирующее влияние на распределение и перемещение исследованных форм железа.

7. В бурых кислых почвах горных территорий (таб. 1) перемещение различных форм железа не проявляется, несмотря на наличие подвижных форм этого элемента. Показатель миграции в этих почвах варьирует около 1.

8. Процесс оподзоливания вызывает в горных почвах интенсивное перемещение железа. Показатель миграции варьирует в пределах 5,8—10,6.

9. Промежуточная стадия между бурыми кислыми почвами и подзолистыми это бурые оподзоленные почвы, в которых показатель миграции железа составляет 3,6.

10. Процесс оподзоливания в почвах образовавшихся из песков древних аккумулятивных террас менее интенсивен, чем в горных почвах. Показатель миграции железа = 3.

11. Процесс образования ржавых-скрытоподзолистых почв развившихся из песков характеризуется между прочим отсутсвием передвижения соединений железа в глубину профиля. В экологическом отношении (смешанный бор) они однако очень близки подзолистым почвам и поэтому зачислены к классу подзолистых почв, как особый тип.

12. Обсуждая исследованные почвы в целом, необходимо констатировать, что степень подвижности соединений железа самая высокая в бурых кислых почвах (гтс мимо отсутствия миграции) а самая низкая в рендзинах.

К. К С N L С К А -Е E T L E Y

IRON PR O B L EM IN S O IL -F O L M IN G PR O C ESS

Department of Soil Science Warsaw Agricultural University

S u m m a г y

The role of iron in the course of various soil-forming processes depends on the wholeness of bioecological conditions and on properties of the same parental reek of soils.

While discussing the soils from the physico-chemical viewpoint, the thesis has been put in the present work that iron constitutes one of significant typological criteria. The carried out investigations referring to the above thesis concerncd mainly forest soils developed of various parental rocks.


For the investigations four soil groups have been chosen, viz.:a) soils developed of calcareous rock — under orchard;b) forest soils developed of boulder loam;c) forest soils developed of granites, granito-gneisses and paragneisses;d) forest soils developed of sands on old accumulation terraces.Beside of basic physical and chemical analyses (Tab. 2—5) the following iron

forms have been determined:a) total iron from Na2C0 3 fusion;b) free iron — by the Aquiler and Jackson’s method;c) “mobile” iron — by the Gerei’s method;d) “bounded” iron, computed from the difference between total and free iron.On the basis of the investigations the following conclusions can be drawn:1. Total ircn content as well as the content and distribution of all its forms

depends on parental rock richness and on the course of soil-form ing processes.2. The distribution of the iron forms investigated indicates the process occurring

in soil at the time given as well as its intensity.3. In the rendzina soils developed of calcareous cretaceous rock considerable

content of carbonates exerts a stabilizing influence upon iron compounds, which either do not mobilize and dislocate at all, or mobilize to a very small degree.

4. In leached brown soils developed of boulder loam some dislocation of iron compounds to the В horizon can be observed. The dislocation index is 1.13.

5. In the soils lessivés the dislocation of iron compounds is marked more clearly than in leached brown soils. The dislocation index is here 1.7.

6. The gley process running from top, often associate with other processes, exerts a modifying influence upon distribution and dislocation of the iron forms investigated.

7. In acid brown soils of mountain areas (Table 1) no dislocation of differentiron forms can be observed, in spite of considerable mobilization of this element.The dislocation index is about 1.

8. The podzolization process in mountain soils causes an intense iron dislocation. The dislocation index fluctuates here within the lim its of 5.8—10.6.

9. An intermediate stage between acid brown soils and podzolic soils constitute podzclized brown soils, in which the dislocation index is 3.6.

10. The podzolization process in the soils developed of sands on old accumulation terraces in lowland areas is less intensively marked than in mountain soils. The dislocation index is 3.

11. The process of forming of rusty cryptopodzolic soils developed of sands characterizes itself, among other things, with a lack of dislocation of iron compounds deep into the soil profile. However, from the ecological viewpoint (mixed pine forest site), they approximate to podzolic soils and therefore they have been included into the podzolic soil class as a special type.

12. While examining all the soils investigated, it must be stated that the mobilization degree of iron compounds (in spite of dislocation lack) is the highest in acid mountain brown soils and the lowest one in rendzina.

W płynęło do redakcji w czerwcu 1967 r.

7 — R o czn ik i g le b o z n a w c ze t. X IX , z. 1

ZAGADNIENIE ŻELAZA W PROCESIE...

Documents

Transcript of ZAGADNIENIE ŻELAZA W PROCESIE...