YURTTAŞLIK L EĞİTİM - TED...nan değerli eğitimciler için anma toplantıları...

rrYURTTAŞLIK

VEEĞİTİML

rTÜRK EĞİTİM DERNEĞİ

YAYINLARI

YURTTAŞLIK ve EĞİTİM

T Ü R K E Ğ İT İM D E R N E Ğ İ X X . E Ğ İT İM T O P L A N T I S I

21 - 2 2 K A S IM 1 9 S 6

ISBN 975-7583-15-4

f 3Ü ZELİŞ O F S E T LTD. Ş T İ .A\Tel: tQ.31g) 42B 35 51 - ANKARA J

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ EĞİTİM DİZİSİ NO : 20

Yayına Hazırlayan□ o ç . D r . M e ra l Ç İL E L İ

İÇİNDEKİLER

AÇILIŞ KONUŞMALARI ............................................. IX

T E D Bilim K u ru lu B a şk a n ı

P ro f . D r . Û z c a n D e m ire l'in Açılış K o n u ş m a s ı.....XI

T E D G enel B a ş k a n Y a rd ım c ıs ı

Ş a h in M e n g ü 'n ü n A çılış K o n u ş m a s ı ....................... XVII

BİRİNCİ OTURUM .............................. .............................1

B a ş k a n : D o ç . D r . M e ra l Ç İL E L İ ....................2

K o n u ş m a c ı : P ro f . D r . A h m e t İ N A M ..................3

K o n u : Y u r t ta ş lık k a v ra m ın ın Ta rih s e l

Gelişimi

İKİNCİ OTURUM ................................. ................. ..........21

B a ş k a n : P ro f. D r . A yşe gü l A T A M A N . ...2 2

K o n u ş m a c ı : P ro f . D r . S in a A K Ş I N ..................2 3

K o n u : U lu s la ş m a S ü re c in d e D e v le t ve

Y u r t t a ş

ÜÇÜNCÜ OTURUM [PANEL I).........................47

B a şk a n : P ro f. D r. B o z k u rt G Ü V E N Ç ....49

K o n u şm a cıla r : P ro f . D r . E s in K O N A N Ç ........... 5 0

P ro f . D r . S in a A K Ş İ N .............. 6 3

P ro f . D r . A h m e t İN A M ............71

Prof.Dr.M ehm et G Ü R K A Y N A K ....7 B

K o n u : Y u rt ta ş lık E ğ itim i v e S o ru n la rı

VII

DÖRDÜNCÜ OTURUM .........................................123

B a ş k a n

K o n u ş m a c ı

K o n u

P ro f . D r . C e m a l T A L U Ğ ..... 1 2 5

P ro f . D r . Ü n s a l Y A V U Z ........ 1 2 5

Türkiye Cum huriyetinde Yurttaşlık

K avram ı Doğuşu ve Gelişimi

BEŞİNCİ OTURUM .1 4 3

B a ş k a n

K o n u ş m a c ı

K o n u

D r . F e rh u n O Ğ U Z K A N .........1 4 4

Prof. D r. Seçil Karal A K G Ü N ....1 4 5/

D e m o k ra t ik G e lişm e S ü re c in d e

Y u rt t a ş lık E ğ itim

ALTINCI OTURUM.....................................................169

B a ş k a n

K o n u ş m a c ıla r

K o n u

P ro f . D r . Ö z c a n D E M İR E L ..171

P ro f . D r . Ü n s a l Y A V U Z .......1 7 3

Prof. D r. Seçil Karal A K G Ü N ....1 8 7

D o ç . D r . N e rm in Ç E L E N .. . .2 0 0

A b b a s G Ü Ç L Ü ........................... 2 1 B

Y u rt t a ş lık E ğ itim i İçin Ö n e rile r

T A R T I Ş M A - G E N E L D E Ğ E R L E N D İ R M E

EK 1. T Ü R K E Ğ İ T İ M D E R N E Ğ İ X X . E Ğ İ T İ M

T O P L A N T I S I P R O G R A M I ..................................... 2 4 7

VIII ’

AÇILIŞ KONUŞMALARI

• Prof. Dr. Özcan OEMİREL


• Prof. Dr. Şahin MENGÜ


IX

TED BİLİM KURULU BAŞKANI PROF. OR. ÖZCAN DEMİREL'İN XX.

EĞİTİM TOPLANTISI AÇIŞ KONUŞMASIS a y ın K onuklan,T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i Bilim K u ru lu adına he

pinize s a y g ıla r s u n u y o ru m .T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i ta ra f ın d a n d ü zenlenen

X X . E ğ it im T o p la n tıs ın a hoşgeldiniz.Bilindiği gibi T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i, B ü y ü k

Ö n d e r A t a t ü r k 'ü n b u y ru ğ u ile 1 9 2 B yılında k u ru lm u ş , üyelerinin v e y a rd ım s e v e r v a ta n d a ş la r ın katkılarıyla b u g ü n e k a d a r varlığını s ü rd ü r m ü ş , A t a t ü r k ilkelerinden v e d e v rim le rin d e n ö d ü n s ü z T ü r k U lu sal E ğ it im d e katkıyı h e d e fle m iş k a m u y a y a ra r lı b ir D e rn e k tir .

T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i, ulusal e ğ itim e k u ru lu şu nun 5 0 . Y ılından itib a re n ya p tığ ı b irç o k e ğ itim etkinlikleriyle k a tk ıd a b u lu n m u ş tu r.

B u e tk in lik le rin b a ş ın d a , 1 9 '7 B yılında b a ş la tılm ış olan v e e ğ itim a lanında b ü yü k h iz m e tleri g e ç m iş başarılı eğ itim cile ri ö d ü lle n d irm e k g e lm e k te d ir. T ü r k e ğ itim D e rn e ğ i b u g ü n e k a d a r 1G e ğ itim c iy e T E D E ğ it im H iz m e t Ö d ü lü , b ir bilim a d a m ın a T E D E ğ it im Bilim Ö d ü iü , b ir bilim a d a m ına d a E ğ it im A r a ş t ı r m a Ö d ü lü v e rm iş t ir .

D iğ e r b ir etkinlikte 19"79 yılında b a ş la tılm ış olan e ğ itim to p la n tıla rıy la 1 9 B 3 yılında b aşlatılan ö ğ r e t im to p la n tıla rıd ır. B u g ü n e k a d a r 1 9 e ğ itim to p la n tıs ı v e 1A ö ğ r e t im to p la n tıs ı d ü ze n le n m iş v e h e r to p la n tıd a sunulan bildiri v e p an elle r k ita p halinde ya yın la n m ış v e e ğ itim cile rin h izm e tin e s u n u lm u ş tu r. A y r ıc a T ü r k e ğitim in e k a tk ıd a bulu

XI

nan değerli e ğ itim c ile r için a n m a to p la n tıla rı d ü ze n le m e k te d ir.

T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i Bilim K u ru lu , verilen ödüllerle, dü zen le n en bilimsel to p la n tıla rla T ü r k ulusal e ğ itim s is te m in e h iz m e t v e rm e n in ya n ısıra b u g ü n 1 0 2 . S a yıs ın a u la şa n "E ğ itim v e Bilim" d e r gisi ile ü lk em izde ç a ğ d a ş e ğ itim d üşü ncesin in gelişm esine k a tk ıd a bu lu n m a yı a m a ç la m a k ta d ır .

T E D Bilim K u ru lu n u n ça lış m a la rın d a ağırlık n o k ta s ın ı b ü y ü k o ra n d a E ğ it im v e Ö ğ r e t im to p la n tıla rı o lu ş tu rm a k ta d ır . K u ru lu m u z g e re k eğitim , g e re k s e ö ğ r e t im to pla n tıla rın ın k o n u s u n u belirle rken b ü y ü k b ir titizlikle ç a lış m a k ta ve Tü rk iy e 'n in g ü n d e m in d e olan gü ncel b ir ko n u yu s e ç m e y e b ü yü k ö ze n g ö s te rm e k te d ir .

B u b a ğ la m d a 1 9 9 6 yılında ülkem izde y a ş a n a n olayların d a etkisiyle y u rtta ş lık bilincinin y e r le şm esin d e e ğ itim sü re cin in yerini v e önem ini b ir kez d a h a t a r t ış m a k v e ird e le m e k a m a c ıy la " Y u rtta ş lık v e E ğ itim " konulu b ir to p la n tı d üzenle m e yi u y g u n g ö rd ü k .

T o p lu m s a l d e ğ iş im s ü re c in e hızla gird iğ im iz g ü n ü m ü z T ü r k iy e 's in d e , y u r t t a ş l ık bilincinin k a za n d ırılm a sın d a e ğ itim k u ru m la rın ın işlevi d a h a d a ç o k ö n e m k a z a n m a k ta d ır .

Y u r t t a ş lık kişiler ile d e v le t a ra s ın d a a n a y a s a v e y a s a la rla ta n ım la n m ış karşılıklı hak v e ö - d e v le re d a y a n a n b a ğ d ır . B M İn sa n H a k la r ı E v re n s e l Bildirgesi'nin 15. M a d d e s in d e " H e rk e s b ir y u rtta ş lık hakkına sa h ip tir. H iç k im se keyfi o la ra k y u r t t a ş l ığ ın d a n y a d a y u r t t a ş l ık

XII

d e ğ iş t irm e hakkında y o k s u n b ıra k ıla m a z ifadesi y e r a lm a k ta d ır .

T ü r k hu kuk un da "yu rtta ş lık " k a v ra m ı 1 9 2 4 A n a y a s a s ı ile b a ş la r. G ü n ü m ü z T ü r k h u ku k u n da y u rtta ş lığ ı düzen le ye n k u ra lla r ilgili y ö n e tm e lik te d e y e r a lm a k ta d ır . A n a y a s a 'y a g ö r e , T ü r k D e v le tin d e y u rtta ş lık bağıyla bağlı olan h e rk e s T ü r k 't ü r . Y u rtta ş lık , ya s a n ın ö n g ö rd ü ğ ü k o şu lla rla kazanılır v e yine y a s a d a belirtilen d u ru m la rd a k a yb e d ilir , h ü k ü m le ri y e r a lm a k ta d ır . A n c a k C u m h u riy e tin ilanından g ü n ü m ü z e d ek g e ç e n s ü re içinde y u r t bilgisinin v e y u rt ta ş lık k a v ra m ın ın k a za n d ırılm a sın d a v e d e m o k ra tik le ş m e s ü re c in d e y u rtta ş lık eğitim ini v e rm e d e 7 0 yıllık d e n e yim le rim izin y e te rli olm adığını, kimi ç e v re le rin z a m a n z a m a n ü m m e tç ilik özlem lerini dile g e tirm e le riy le o r t a y a çıktığ ın ı g ö r m e k t e y iz . B u ö z le m le rin a rk a s ın d a değiş im s ü re c in d e e ğitim in y e te r in c e etkili o lm a d ığ ı gibi b ir s o n u ç o r t a y a çıktığı söylenebilir. B u n a bağlı o la ra k U lusal E ğ itim in genel a m a ç la rı a ra s ın d a d a y e r alan iyi insan, iyi v a t a n d a ş v e iyi m e sle k sahibi insan y e t iş t irm e hedeflerini g e rç e k le ş tirm e d e özellikle iyi v a t a n d a ş y e t i r m e d e ç o k b a ş a rılı o la m a d ığ ım ız ö n e s ü rü lm e k te d ir . B u n u n nedenleri a c a b a E ğ it im sis te m im iz i ç a ğ d a ş la ş t ırm a v e d e m o k ra tik le ş t irm e s ü re c in d e m i h a ta y a p tık v e hala bu h a ta y ı y a p m a y a d e v a m e d iy o ru z ? Y o k s a Y u rt t a ş lık bilinci v e sorum lu lukların ı k a z a n d ırm a d a m ı etkili b ir e ğ it im v e re m e d ik ? B ö y le s i b ir e ğ itim in v e rilm e sin d e h e rşeyi s a d e c e e ğ itim k u ru m la rın d a n m ı b e k liyo ru z? D a h a etkili y u rt ta ş lık eğitim i için

XIII

d a h a b a ş k a n e le r ya p a b iliriz? B u ve b u n a b e n z e r s o ru la ra y a n ıt b ula bilm ek a m a cıy la bu to p la n tıyı düzenledik. B u s o ru n la ra te m e l ç ö zü m le rin bilimsel to p la n t ıla rd a b u lu n a ca ğ ın ı z a n n e tm iy o ru z : a n c a k b u etkinlikler yoluyla s o ru n u n t a r t ış m a y a açılm ası ç ö z ü m için a z d a olsa katkı getirici ö n e rilerin o lu ş m a s ı v e b u n ların e ğ itim siyasaların ın o lu ş m a s ın a v e u y g u la m a la rın a katkı g e tire ceğ in i u m m a k ta y ız .

B u e ğ itim to p la n tım ızı d ü ze n le rk e n y u rtta ş lık k a v ra m ın ı te m e le a la ra k b u n u n b ire y ve to p lu m a ç ıs ın d a n d o ğ u rg u la r ın ı öncelikle ird e le m e n in , d a h a s o n ra da, u lu s la ş m a s ü re c in d e d e v le t ve y u r t t a ş bilincinin k a za n d ırılm a sı v e bu s ü re ç t e e ğ itim e d ü ş e n g ö re v le ri,- etkili b ir y u rtta ş lık eğitim i y a p m a d a o r t a y a çıkan s o ru n la r ile ç ö z ü m yolları ü ze rin d e d u rm a n ın d a h a u y g u n olacağını d ü şü n dü k .

B u d ü şü n c e le rle T E D Bilim K u ru lu o la ra k düzenlediğim iz y u rt ta ş lık v e e ğ itim konulu to p la n tının, ko n u n u n u zm a n ı olan bilim a d a m la rı ve d ü ş ü n ü rle r ta ra f ın d a n ele alınıp ird e le n m esi ile T ü r k E ğ it im s is te m in d e k i y u r t t a ş l ık e ğ itim i s o ru n la rın a ka tk ı g e tire c e ğ in i u m u y o r v e bu to p la n tın ın T ü r k e ğ itim k a m u o y u için başarılı olm asını d iliyorum .

H e r z a m a n o lduğu gibi b u g ü n d e to p la n tım ıza k a tıla ra k açılışımızı o n u rla n d ıra n siz değerli k o n u k la rım ıza bildiri s u n a c a k , panele v e t a r t ış m a la r a k a tıla ca k d eğerli bilim a d a m la rın a te ş e k k ü r e d e r, hepinize T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i Bilim K u ru lu a dına s a y g ıla r s u n a rım .

XIV

ŞAHİN MENGÜ - [ T E D G e n e l B a ş k a n Y a rd ım c ıs ı]

[Açılış ko n u şm a s ın ı y a p tıla r]

XV

TED GENEL BAŞKAN YARDIMCISI ŞAHİN MENGÜ'NÜN KONUŞMASI;

S a y ın D a ve tlile r, D e ğe rli E ğ itim c ile r v e Bitim a d a m la rı;

T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i Bilim K u ru iu 'n u n d ü ze n lediği 2 0 . E ğ it im T o p la n tıs ın a h o ş geldiniz d iyor. T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i adına s a y g ıla r s u n u y o ru m . D e ğ e rli Bilim a d a m la rı, e ğ itim cile r v e u z m a n la r 2 0 . E ğ it im to p la n tım ızın k o n u s u olan " Y U R T T A Ş L IK V E E Ğ İT İM "İ iki gü n b o y u n c a ta r t ış a c a k la r .

İnsanlar, tanıdıkları, bildikleri şe yle ri s e v e r ve o n la ra ilgi d u y a r . Y u r t t a ş lık bilgisinin kişilerdeki y u r t s e v g is in i b e n im s e t m e a ç ıs ın d a n ö n e m i b ü y ü k tü r , d ü ş ü n c e s in d e n h a re k e tle T E D 'n in k u ru c u s u b ü y ü k ö n d e r A t a t ü r k 1 3 ,9 ,1 9 3 1 yılında d ö n e m in R e is ic u m h u ru o la ra k, d e v rin B a ş b a k a n ı S a y ın İs m e t İnönü'ye g ö n d e rd iğ i ya zıla rın d a V a t a n ço cu k ların ın iyi v a t a n d a ş o la ra k y e tiş tirilm e s i için ö ğ re n im p ro g ra m la r ı a ra s ın d a Y u r t bilgisi d e r s lerinin konulm asını is te m iş tir . Y u rtb ilg is i çalışm a la rın ı A f e t İnan ile b irlik te b iz z a t y a p a n A t a t ü r k iki cilt halinde çıkarılan kitabın s a d e c e o k u lla rd a değil, y u r t ça p ın d a v a ta n d a ş la ra , kendi hakları k o n u s u n d a bilgilenm eleri için o ku m asın ı s a ğ la m ış tır .

A t a t ü r k Y u r t t a ş lık E ğ itim i k o n u s u n d a ; F e rd i h ü rr iy e t in D e v le t ta ra f ın d a n sağlanabileceğini sö y le rk e n , fe rd i h ü rriy e tin D e v le t faaliyetlerini z a y ıf la tm a m a s ın ın ö n e m in e d e ğ in m iş tir . B u d ü şüncelerin i Te ş k ila tı Efeasiyenin B B . M a d d e s in d e şu c ü m le le rle ifade e tm iş t ir " H e r T ü r k h ü r d o ğ a r, h ü r y a ş a r" " T ü rk le r d e m o k r a t h ü r nesil v a t a n d a ş la rd ır" " T ü r k C u m h u riy e tin in k u ru c u la rı ve sahipleri b iz z a t kendileridir."

XVII

S o n cü m lesiyle A t a t ü r k m illet b ü tü n ü n e d e ğ e r v e rm e n in en güzel örneğini v e rm iş t ir .

B ü y ü k A t a m ız ; E n b ü yü k ge rçe k le rin , d ü ş ü n celerin ö z g ü rc e o r t a y a k o n m a sı v e ta rtış ıla b ilm e - si ile o r t a y a çıkıp yükseleceğinin bilinciyle, ira delerin en güzeli olan D e m o k ra s iy i b izlere a r m a ğ a n e tm iş t ir .

H ü rr iy e tin s o n u c u o la ra k v a ta n d a ş la r ın e şit h a k la ra sahip olm alarını, A n a y a s a n ın e s a s h ü k m ü o la ra k kabul e d e n A t a t ü r k , E ş itlik te n m a k s a t o la ra k ka n un önündeki haklardaki eşitliği kabul e tm iş t ir .

A t a t ü r k , T ü r k v a ta n d a ş la r ın a hak tanıdığı h e r k onunun karşılığında b ir g ö r e v k o y a ra k , f e r t lerin aile, to p lu m v e d e v le te k a rş ı d a gö re vli o ld u ğu n u b e n im s e tm iş tir .

B ü y ü k A t a t ü r k Y u rt t a ş lık E ğ itim i sa ye sin d e ; T ü r k v a ta n d a ş la rın ın u y g a r a le m d e h ü r, e şit g ö r e v v e ha k sahibi, g ö re v le rin e bağlı kişiler to p lu luğu o la ra k ulus b ü tü n ü n ü teşkil e tm e s in d e en b ü yü k m e d e n i v a s fı b u lm u ş tu r .

D e ğ e rli k o n u k la r A z iz A t a t ü r k , y a p t ığ ı s a v a ş la rd a k o m u ta n o la ra k ne k a d a r başarılı ise, T ü r k u lusuna ya p tığ ı b a ş ö ğ re tm e n liğ in i aynı b a ş a rı ile y e rin e g e t ire re k bizleri m e de n i m illetler se viyesin e ç ık a rm a m ü cadelesin i de v e rm iş t ir . Ü z e rim iz e d ü ş e n g ö re v , o n u n d ü ş ü n c e v e d e v r im - lerine sa hip ç ık a ra k , d a h a ileri g itm e k tir .

S ö z le rim e son- v e rirk e n T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i G enel M e rk e z i adına to p la n tıy ı d ü ze n le ye n bilim K u ru lu n a , to p la n tıy a katılan d eğerli e ğ itim cile rim izle bilim a d a m la rın a v e siz sayın d a ve tlile rim ize s a y g ıla r s u n a r, 2 0 . E ğ it im To p la n tıs ın ın başarılı g e çm e sin i dilerim .

XVIII

birinci oturum

BAŞKAN: D o ç . D r . M e ra l Ç İL E L İ

KONUŞMACI: P ro f . D r . A h m e t İN A M

KONU: Y u r t t a ş l ık k a v ra m ın ın ta rih s e l gelişir

BAŞKAN - E fe n d im , iki gü n s ü re c e k olan to p la n tım ızın ilk o t u r u m u a ç ıy o ru m .

B u b ö lü m d e k o n u ş m a c ım ız O D T Ü Fe n E d e b iy a t Fa k ü lte si Fe lse fe B ö lü m ü B a ş k a n ı P ro f. D r . S a yın A h m e t inam , S u n a c a ğ ı konu. Y u r t ta ş lık K a v ra m ın ın T a r ih s e l Gelişim i

B u y u ru n S a y ın İnam .[Bildirisini su ndu ]

2

YURTTAŞLIK KAVRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİ

YURTTAŞLIK ÜSTÜNEP ro f . D r . A h m e t İN A M

Y u r t t a ş o lm anın ta rih i, insanların b ir a ra d a y a ş a m a ça ba sın ın ta rih id ir. Y a z ık ki başarıs ızlık larla d o lu d u r. İnsan hala b ira ra d a ya ş a m a s ın ı, y u r t t a ş o lm a yı b ilem iyor.

B ö y le "ağır" b ir ya rg ın ın e lb e tte d e s te ğ e ihtiyacı v a r . B u n u n için " y u r t t a ş o lm a" k a v ra m ın ı irdelem ek , y u rtta ş lığ ın ideal koşullarını a r a ş t ır m a k g e re k iy o r . B ö y le b ir a r a ş t ı r m a bizi s iy a s a l d ü ş ü n c e le r tarihin i ince le m e ye g ö t ü rü y o r . S o r u n insanın y ö n e tm e , yö n e tilm e ta rih in d e y a tıy o r .

B u y a z ım a , y u r t t a ş o la b ilm e n in ideal koşullarını s a p t a m a ça b a sıy la b a ş la y a c a ğ ım . B u s a p ta m a la r ın s o n u c u n d a o lu ş tu ra c a ğ ım "m o d e lle" y u rtta ş lığ ın ta rih in d e v e şim disindeki s o ru n larına b a k a b ilm e olanağına u la ş m a y a u ğ r a ş a c a ğ ım . B u b ak ış açısıyla, insanın y u r t t a ş o labilm esiyle ilgili, k a rş ı k a rş ıy a b u lu n d u ğ u ç ık m a zla rı g ö s te rm e y i d e n e ye c e ğ im .

YURTTAŞ OLMAK ve BOYUTLARIY u r t t a ş o lm a k b ir üyelikle b a ş lıy o r. B ir

to p lu m a v e b ir ülkeye. İnsan a n c a k b ir a ra d a ya şa ya b iliyo r, to p lu lu k la r halinde. S ın ırları şu ya da bu b iç im d e belirle n m eye çalışılm ış b ir t o p r a k p a rç a s ın d a . B ir ülkede.

Ü lk e m d e , ü lkedeşlerim le b ir a ra d a y a ş a rım . Y a o r a d a d o ğ m u ş [doğal ülkedeşlikl] y a d a o ra y a

3

g ö ç m ü ş olabilirim . Ü lk e m , d ü n y a g e ze g e n in d e sınırları olan b ir t o p r a k p a rç a s ıd ır.

B ir a r a d a y a ş a m a , b ira ra d a lık [E sk i Y u n a n lıla r koinonia d iy o rla rd ı b u n a ] y ö n e tim i g e re k tir ir . Y ö n e t im s e , b ir d ü ze n e d a y a n ır. D ü ze n , b ir a ra d a y a ş a m a y ı olanaklı kılacak alışkanlıklar, tö re le r , inançlar, d ü şü n c e le r, k u ra lla r v e d e ğ e r lerden o lu şu r. T a r ih s e l gelişimi içinde bu düzen, h u k u k s a l, p o litik y a p ıs ıy la , y ö n e t im biçim ini s a ğ la m la ş tır ıp , k u ru m s a lla ştıra b ilir .

H e r y ö n e tim düzeni, y ö n e te n v e yö n e tile n le r a ra sınd a k i ilişkiler ağını d ü zen le m eyi a m a ç la r. İşte y u r t t a ş olabilm e, bu d ü ze n içindeki ülkedeşlerin sahip o lm a sı g ire k e n b ir niteliktir.

B ir ü lkedeş ne z a m a n y u r t t a ş o lu r?G ö r ü n ü ş te o ülkenin n ü fu s kü tü k le rin e kayıtlı

h e rk e s ü lk e d e ş tir. Y u r t t a ş d a b ir ü lk e d e ştir. Peki, fa zla d a n ne gibi özellikler o n u y u r t t a ş kılar? Ü lke d eşlikte n y u rt ta ş lığ a g ö tü re n özellikler "ideal" özelliklerdir; belki, şu a n d a o r t a y a k o y a c a ğ ım ö lç ü tle r içinde hiçb ir ülkedeş y u r t t a ş değildir! O lsun! B u ç ize c e ğ im "ideal" tip a çıs ın d an t a r ih t e v e ş im d id e y a ş a d ığ ım ız y u rt ta ş lık so ru n la rın ı görebiliriz.

Ülkenin y u r t olabilm esi, ülkedeşin y u r t t a ş olabilm esiyle b irlikte düşünülm eli. Ü lkenin y u r t olabilm esi, bağım sızlığı, özerkliğiyle ilgilidir. Y ö n e t im kendi kendini yö n etebilm eli [a u ta rk e ia ]; d ış a rd a n gelen te h d itle rin , etkilerin elinde, b o y u n d u ru ğ u a ltında o lm a m a lıd ır. D ış ta n k o ru n m a lı, d ışa ka rşı b a ğ ım sız, kendi y ö n e tim s o ru n la rın a kendi b aşın a k a r a r ve re b ile n, kendi kendini çe vire bilen b ir ülke,

4

y u r t o lm anın ko şu lla rınd a n birini ye rin e g e tirm iş d e m e k tir .

B u koşul y e tm e z . İç özerklik de g e re k iy o r. Y ö n e t im , b ir y ö n e tiş im olm alıdır. Yö n e teb ile n in , y ö n e tim e katılabilm e, y ö n e tim i ele g e ç irm e hakkı, b u hakkını g e rç e k le ş tire b ile c e ğ i b ir düzeni bulunm alıd ır. Y ö n e te n le yö n e tile n a ra s ın d a sağlıklı b ir e tk ile şim ve iletişim ağı ku ru lm alıd ır. İçte, y ö n e te n yönetileni e zm e m e lid ir. Y ö n e te n i d ış ta n ge lecek b a s k ıla ra k a rş ı, ö z e rk ; yö n e tile n y ö n e te n d e n gelen z o r la m a la r k a rş ı dirençli, gü çlü olm alıdır.

Y u r t t a ş ın üzerindeki g ü çle r, o n u n kendi geleceği k o n u s u n d a k a r a r v e re b ilm e g ü c ü n ü elinden a la ca k denli baskın o lm a m a lıd ır. B u d a ü ç ü n c ü özerklik koşulunu g e tir iy o r. Y u r t t a ş ın b ireyse l o la ra k taşıd ığı iç dünyasını z o rla y a n bedensel, ru h s a l, o lgusal g ü çle rle b a ş e d e b ilm e olanağı v e g ü c ü olm alıdır. B u n a b ireyse l özerklik diyelim. A lışılm ış anlam ıyla F re u d 'c u , M a r k s is t g ö rü ş le rin v u rg u la d ığ ı, b e d e n d e n v e id o lo jile rd e n g e le n b askıların fa rk ın d a o lm a k v e b u n larla b a ş a ç ık a - bilm ek g e re k iy o r. Y u r t t a ş , çıkarların ı bilebilen, bu ç ık arla rı ö r tm e y e , ç a r p ıt m a y a ça lışan güçleri fa rk e d ip yenebilecek g ü c ü olm alıdır.

Ö y le y s e , y u r t t a ş , ülkesi d ış g ü ç le re k a rş ı kendini koruyabild iği için y u r t olan, y ö n e tim le ilgili k a ra r la r a katılıp, bu k a ra r la r ı belirleyebilendip. □ iğ e r ü lk e le rd e n g e le bilecek b a s k ıla ra k a rş ı, ülkesinin yö n e tim i, y ö n e tim ö n ü n d e kendisi ö z e rk t ir . B ire y s e l varlığını te h d it eden, doğal, kü ltürel, to p lu m s a l, politik , ideolojik b a s k ıla ra k a rş ı d ü şü n c e , d u y m a , a lgılam a yapısıyla, iç d ün ya sıy la

5

direnebilen b ir b ire y d ir. B ire y olabilen b ir b ireydir. Kişi olabilen b ire y d ir. H e rh a n g i biri gibi y a ş a m a z ülkesinde, kişi o la ra k y a ş a r : Û z e r k biri o la ra k kendisi yö n e tim i, ülkesi hakkında k a r a r ve re b ile n biri gibi.

B u özellikleri içinde o, kendine yö n e tim in e , ülkesine, d ü n ya da k i d iğ e r ülkelere k a rş ı s o ru m lu -

.luk ta ş ır . Ü lkesinin h e rh a n g i b ir üyesi değildir. Ülkesini b e n im s e r iç s e le ş tir ir [H e r y u r t t a ş b ir kişidir; h e r kişinin iç d ü n ya sın d a ' y u rd u v a rd ır!] ü lk esin e s a h ip ç ık a r. B u n u g ö n lü y le y a p a r . R u hu n a , bedenine, d o s tla rın a , ailesine sahip çıktığı gibi çıkar.

Ülke, ra s tg e le y a d.- ^ o rla b ira ra y a g e tirilm iş ü lk e d e ş le rd e n o lu ş a m a z . Ü lk e yi ülke y a p a n , g id e re k y u r t d u ru m u n a g e tire n ilkelere, ülkülere g e re k v a rd ır . B u ülküler v e ilkeler, o ülkenin t a r i hinde, k ü ltü rü n d e o lu ş t u r u lm u ş t u r , o lu ş tu ru lm alıdır.

Ö y le ys e , h e r y u r t t a ş y u rd u n u n d üzen ind e b ir y e re ! k o n u m a s a h ip tir. B u y e r on un etki alanını o lu ş tu ru r . Y e r i v e etki alanı olan y u r t t a ş la r b ira ra d a y a ş a m la rın ı d ü zen le ye n y ö n e tim e katılır, etkili o lu rla r. Y u r t t a ş y u rd u n u n y ö n e tim in e k a t ı- landır.

□ ü z e n onları ahlaksal, hukuksal, to p lu m s a l, politik, e k o n o m ik , k ü ltü re l-d ü ş ü n s e l, in a n ç s a l, d o ğa l [m e k a n -z a m a n ] b o y u tla rı içinde ü lk eye b a ğ la r. B u bağlayışı b ira z açalım :

B ir ülkenin üyesi, ülkedeşi olan biri o ülkenin y u r t t a ş ı olabilm ek için en azın da n ü ç "biçim sel" [fo rm a l] koşulu d a y e rin e ge tirm e li. H u k u k sa l

G

o la ra k h a k la ra sahip olmalı; o ülkenin ya s a la rın a g ö re ya rg ıla n ab ilm e k Politik a ç ıd a n ülkenin y ö n e tim in e katılabilmeli, y ö n e tim in e seçilebilmen, y ö n e tim i seçebilm eli. T o p lu m s a l o la ra k ülkenin etkinlikle rin e k a tıla b ilm e li k u ru m la r ın a g ire b ilm e li. T o p lu m s a l r e f a h t a n y a ra r la n a b ilm e n [A n g lo - A m e rik a n d ü n y a d a y u rtta ş lık k o n u s u n u n t a r t ış m a o d a k la rın d a n biri o la ra k T .H . M a rs h a ll'ın Citizenship and Social Class, C a m b r id g e U n iv e rs ity P re s s , C a m b rid g e , 1 9 5 0 , k itabına bakılabilir. B u r a d a dile g e tir ile n g ö r ü ş le r in tartış ıld ığ ı önem li b ir k itap : Oimensians of Radical Democracy: Pluralism, Citizenship, Community, D e rle ye n , C h a n ta l M o u ffe , V e r s o , L o n d o n , 1 9 9 2 ]

T o p lu m s a l, s iya sa l, h u k u k sa l a ç ıd a n ülke y a ş a m ın d a kendine y e r edinen y u r t t a ş adayının y u rtta ş lığ ı ülke e konom isindeki ye rin e , g ü c ü n e de bağlıdır.

B iç im s e l o la ra k g ö rü le b ile c e k y u r t t a ş l ık , biçim sel y u rtta ş lık ta , hukuksal, politik, to p lu m s a l, e ko n om ik b o y u tla r ye te rli görülebilir. O y s a , b iç im selliği a ş m ış b ir ö zü olan y u rt ta ş lık ta , y u rd u y la b ü tü n le şm iş , onu içine s in d irm iş iç se lle ştirm iş biridir.

Y u rtta ş lık , ideal [ülküsel] anlam ıyla, ahlaksal b a ğ la n m a yı d a içerir. Ü lkenin ahlaksal düzeninde y a ş a m a y ı kabulü g e re k tir ir . A h la k s a l t u t u m , g ö rü n ü ş ü n ö te s in d e , y u r t t a ş ı te m e ld e n ülkeye b a ğ la y a c a k b ir t u t u m d u r . A h la k sa l a ç ıd a n y u r t b ir d e ğ e rd ir . K utsallığı v a rd ır . S a y g ı, se vg i v e b a ğ la n m a yı içerir.

Y u r t t a ş y u rd u n u n k ü ltü re l a tm o s f e r in i,

ina n çlar düzenini y a ş a y a n etkileyen biridir. O n la ra ka yıts ız k a lam a z.

YURTTAŞLIK ve BAZI SORUNLARIY u rtta ş lık , te m e l o la ra k y ö n e te n , yönetilen,

y ö n e tim [devlet] v e bunların dayandığı ülkü ve ilkeler b a ğ la m ın d a g e rç e k le ş iy o r.

U lu s devletlerin in g id e re k çoğaldığı d ü n ya d a , ku ru la n bu yeni ülkelerin y u r t olabilm e özerkliği, te m e ld e daya n d ıkla rı ülkülerin a nlam ları, bağlayıcılıkları ta rtış ılm a lıd ır. H a n g i ülküyü, hangi inancı, nasıl b ir ta rih s e l birikimi ta ş ıy a ra k y u rd u m u n y u r t t a ş ı o la c a ğ ım ?

Sürekli g ö ç le rin a rtt ığ ı d ü n y a d a [G ö çle rle ilgili F ra n s a 'd a k i d u ru m u ird ele ye n ilginç b ir incelem e için bkz. M . S ilv e rm a n , Deconstructing t he Nation, R o u tle d g e , N evv Y o r k , 1 9 9 2 ] Ü lke d eşle rin b ir a r a d a y a ş a m a la rın ı s a ğ la rk e n , ş irk e tin k a za n c ın d a n p a y alan m e m u r la r o la ra k g ö rm e k b ü yü k b ir yanılgı. T a r ih s e l v e etnik o la ra k farklı to p lu lu k la rın y a ş a d ığ ı ü lk e le rd e b u n la rın b ir aradalığını s a ğ la y a n ya ln ızca e k o n o m ik ç ık a rla r o lm am alı.

B u n u n y a n ın d a , g e le n e ğ e k ü ltü re , in a n ç d üzenlerine dayalı a n la y ış ta "h am asi" n u tu k la rın in ce lm e m iş g ö rü n ü m ü de ü rk ü tü c ü . Ü lküsüzlük, nihilist ü lk ed e şler o lu ş tu ra b ilir; ülküleri yerli y e rs iz a b a rtm a n ın da, ülküdeşleri y u r t t a ş y a p m a d a fa z la c a katkısı olacağını s a n m ıy o ru m . Y u r t t a ş lık d o ğ u ş ta n , "d o ğ a d a n " gelen ilkeler, özelliklere g ö r e m i belirle nece k? Y o k s a , y u r t t a ş la r , "hayali" ilkelerle o lu ş t u r u lm u ş d ü ze n le rin in "u y d u ru lm u ş "

8

ilkelerine g ö re m i y u r t t a ş o la c a k la r?Y u rtta ş lık d o ğ u ş ta n d o ğ a d a n m ıd ır y o k s a

to p lu m s a l a n tla ş m a y la m ı o lu ş tu ru lm a lı? E tn ik b ü tü n lü k le r mi, ta r ih içinde k ü ltürel o la ra k s o n ra d a n o lu ş tu ru lm u ş düzenlerin in "u y d u ru lm u ş " ilkelerine g ö re m i y u r t t a ş o la c a k la r?

Y u rt ta ş lık d o ğ u ş ta n d o ğ a d a n m ıd ır y o k s a to p lu m c a l a n tla ş m a y la m ı o lu ş tu ru lm a lı? E tn ik b ü tü n lü k le r mi, ta r ih içinde k ü ltürel o la ra k s o n ra d a n o lu ş tu ru lm u ş b ü tü n lü k le r m i y u r t t a ş ın y u rtta ş lığ ın ı belirle r?

Ç a ğ ım ız insanı y u r t t a ş o lm a n ın anlam ını a ra rk e n , dayandığı ilkelerin ta rt ış m a s ın ı y a p a bilmeli. Y u r t t a ş lık biçim inde ka lm a m a lıd ır. E tnik , ırksal kök enlere g e re k s iz v u rg u , ülkesini p a ra ka zan ıla ca k b ir p iya sa o la ra k a n la ya n ü lk ü d eşler d o ğ u ru r . ["Ü lk e m k a rn ım ın d o y d u ğ u y e rd ir" d e r ler.) inancı, k ü ltü rü , o r t a k d e ğ e rle ri v e ta rih i ö n e m s e y e n , s ö z d e g e rç e k ç i, liberal bakışların " y u r t t a ş nasıl o lu n u r?" s o ru s u n u ç ö ze m e y e c e ğ in i d ü ş ü n ü y o ru m .

Y u r t t a ş , b ire y o la ra k , aynı y u r t t a b u lu n a n la rla d a y a n ış m a içindeyken ötekilerle y a ş a r , ötek i y u rt ta ş la r la . Ö te k i, b ireyse l d ü ze y d e alındığında, yakınlık s ıra s ın a g ö r e y u r d u m u ü le ş tik le rim , düzen ind e y a ş a d ığ ım d e v le t [d e v le t d e "öteki" d ir banal] ö b ü r ülkelerdeki b ire y le r, ö b ü r d e v le tle rd ir. K endi iç d ü n ya m la , y u rd u m u n içindeki to p lu lu k la rla y a ş a n a n , ötekini nasıl algıladığım a bağlıdır. Z a m a n z a m a n g ü n d e m e ge tirilen "kimlik" s o ru n u b u ra la rd a belirir yine: "B e n k im im ? B iz kim iz?" Ü lk e m le b ü tü n le ş e b ilse m [ö rn e ğin , Eski Y u n a n

k e n tle rin d e o lduğu gibi!] "B e n ülkem im ", "B e n y u r - d u m u m " diyebilirim . Ü lk ü d e şle rim in tü m ü n ü n y u r t t a ş o lm a yış [sınıflı to p lu m la rd a n , ırk, c in s iye t a y rım la rın d a n dolayı] kimlik s o ru n u n u z o rla ş t ır ır .

Beni y u r t t a ş y a p a c a k d e ğ e rle r, etnik, ırksal özellikler m i ta ş ıy a c a k ya d a s a lt t o p r a k o la ra k aynı ülke sınırları içinde b u lu n m a k y e te c e k m i?

B içim sel, özsel [ahlakı, inançları, k ü ltü rü p a y la şm a yı içse lle ştirm e yi biçimsellikle b irle ş tird iğ im izd e özsel olur!] Y u r t t a ş lık n eye g ö re belirle n e c e k tir?

İNSANLIĞIN POLİTİK İÇİNOEN GELEN YURTTAŞLIK, YURTTAŞLIĞIN KARŞI KARŞIYA BULUNDUĞU ÇIKMAZLAR

Eski Yunan'lı o r ta k la ş a y a ş a m a [koinonia]'da, ö z g ü r insanların belli ilkeler v e y a s a la rla y u r t taşlığı s o rg u la d ı [örneği, A r is to te le s 'in Politika'sı3. K ita p !] P o lis 'te y a ş a y a n insan lar, p o lite s [y u r t t a ş ] o lm a n ın k o ş u la rın ı a r a ş t ı r d ı la r . K ö le le r, ç o c u k la r, kadın lar "pek" y u r t t a ş t a n s a yılm ıyo rd u . S o y lu e rk e k le rin polisinde, p o lite s o labilm e bir ayrıcalıktı. Y u rtta ş lık , hep b ir "kent" ç e v re s in d e ta rtış ıld ı [c iv ita s L a tin c e d e d e v le tti, cisi y u r t t a ş ! F ra n s ız c a 'd a çite , c ito ye n , k e n t kentli, y u r t , y u r t t a ş a nla m ın a geldi]. K e n tin d ış ındakiler te b a [s u b - je c ts ] idi. Y u r t t a ş değil! K e n t devle tlerin in g id e re k ç ö k m e s iy le s t o a ahlakı, e v re n s e l y u rt ta ş lığ ın ta r t ış ılm a s ın ı g ü n d e m e g e tird i. R o m a e be d i d e v le t o lm a savı içinde, y u rtta ş lığ ı, belli a yrıca lık ları o lan insanların eline b ırak tı. H ır is t iy a n k ü ltü rü , "T a n rı K e n ti" düşleriyle kilise o to r ite s in e b o y u n

10

eğdi. B u o t o r i t e y e k a rş ı k a v g a d a , H o b b e s , S p in o za , M achiavelli, L u t h e r gibi d ü n ü rle rin payı oldu. R o u s s e a u , K a n t , H e g e l gibi d ü ş ü n ü rle r , y u r t taşlığı belirleyen ülkü v e ilkeleri "akıl"a, m a n e v i özellikler iç e re n "tin"e d o ğ ru kaydırd ı. U lu s d e v le t lerin o lu ş u m u , ülke içindeki v e ülkeler a ra s ın d a k i ç a tış m a la rı o r t a d a n k a ld ırm adı.

Ü lk e d e ş le r y u r t t a ş o la m ıyo rla rd ı. Y u r t t a ş o lm a k kişi o lm ayı, bağım sızlığı, ö z g ü r o lm a yı g e re k tir iy o rd u . Ç a ğ ım ız bireyi, h e n ü z gönlüne, ö z e r k liğine k a v u ş a m a m ış t ır . E ğ it im s iste m le rin i k u ş a t m ış ideolojik gü çlerle , m e d y a b o m b a rd ım a n la r ı a ltında, kendi gö zle ri ile g ö re n , kendi ka fa sıyla düşünebilin, kendi yü re ğ iy le duyabilen y u r t t a ş la r yerin e , "g loballeşm e" fırtın a s ı içinde ü lk ed eş bile o la m ayıp , d ü n y a denilen "köyün" k ö ylü sü o lm a y a zo rla n ıy o rla r!"

Y u r t t a ş la r , b ir b ü tü n olup, halk [d e m o s ] o la m ıy o rla r. N ü fu s a rtış ıy la birlikte e th n ik g r u p la rın in a n ç ç a t ış m a la r ı y ü z ü n d e n t o p lu m s a l p a rç a la n m a içindedirler. Ö z e rk halk b irim leri yok.

E n önem lisi, b ira ra d a lığ ı nasıl sa ğ la ya c a ğ ım ız ı, farklılıklarım ızla nasıl y a ş a y a c a ğ ım ız ı b ile m iy o ru z. Ö ze l y a ş a m la k a m u y a ş a m ı a ra sın d a k i çizgiyi ç e k m e y i b a ş a r a m ıy o r u z . [H a n n a A r e n d t 'in b u konudaki te m e l g ö rü ş le ri için bkz. The H jnrtan Condition, B. B askı, U n iv e r s ity o f C h ic a g o P re s s , C h ic a g o , 1 9 7 3 , A y r ıc a , ko n u n u n c a n alıcı s o r u n larına d eğ in e n b ir ça lış m a : R. S e n n e tt , Kamusal insanın Çöküşü, A y r ın t ı, İstanbul, 1 9 9 6 ], N e le ri "öteki"m izle ü le ş e c e ğ iz? Ü le ş m e y i b ilm iyo ru z. Ö ze l y a ş a m la r o r t a d a n kalkıyor. G ö r ü n ü ş te insan lar,

11

kendi içlerine k a p a n ıyo r, kapandıkları içlerinde, k a m u s a l p a y la ş ım la r g e rç e k le ş e m e d iğ i için iç d ü n y a la r o lu ş m u y o r, iç dünyası o lm a y a n , içleri o lm a ya n , kişilikleri, derinlikleri o lm a y a n insanların p a yla ştık la rı d a sığ la şıyo r, beğenilerinin düzeyi d ü ş ü y o r. Ö zg ü rlü k le ri o r ta d a n kalkıyor. A r t ık açık a lanlar, ö ffe ntliche R a u m 'la ra , m e y d a n la ra çıkıp, Eski V u n a n 'd a k i soylu e rke klerin y a p tık la rı gibi [ö rn e ğ in S o k ra te s l] t a r t ış m a la r y a p a m ıy o ru z . Eyle m lerim izle g ö rü n e m iy o ru z . V a r o la m ıy o ru z . S e sle rim izi d u y u ra m ıy o ru z . Ç ü n k ü s e s le rim iz yok. İçim izde b aşk ala rı k o n u ş u yo r!.

H a n g i d e ğ e r le r bizi b ir a r a y a g e t ir e c e k ? H a n g i ülkülerle, farklı ülkelerde, d ü n y a d e n e n o b ü yü k y u rd u n y u r t t a ş la r ı o la c a ğ ız? N e z a m a n kendim iz, ne z a m a h y u rd u m u z u n y u r t t a ş ı, ne z a m a n d ü n ya m ızın d ü n ya d a şı o labileceğiz? S o r u y o ru m . T a rtış ılm a s ın ı bek liyo ru m . Ü lke m izin y u r t , ülkedeşlerim izin y u r t t a ş olabilm esi u m u d u yla .

TARTIŞMA

BAŞKAN - E fe n d im , S a yın İn a m 'a bu ilginç k o n u ş m a s ı için te ş e k k ü r e d iy o ru m .

S o ru la rım ızı yöneltebiliriz.B u y u ru n e fendim .

TİMUR [HÜ Öğretim Üyesi] - S a y ın k o n u ş m a cı y u r t ta ş la r ın ü ç özelliğinden b a h s e tt i b u n la r d a n b ir ta n e s i ö z e rk olabilm e özelliği. Ş im d i biliy o rs u n u z to p lu m u d ü zen le ye n k u ra lla r v a r , b u n la r gelenek ku ra llarıd ır, hukuk ku ra llarıd ır, din k u ra l-

12

la n d ır. Ş im di, h e m bu k u ra lla r b ir baskı o lu ş tu r u y o r h e m de b u k u ra lla r içinde biz nasıl ö z e rk o lu ru z ? B e n o n u ö ğ re n m e k isted im .

PROF. DR. AHMET İNAM - Peki, te ş e k k ü r e d e rim .

Ta b ii, asıl s o r u n b u ra d a , b u n u n yanıtını bilmiy o r u m nasıl o lacağını da, zo rlu k d a b u ra d a d ır . Ş im d i geleneği b ir baskı o la ra k m ı a lgılayacağız, y o k s a b izim ö z e rk düzenim izi o lu ş tu ra n , bize m a h s u s b ir ö zgü nlü k v e farklılık o la ra k m ı algılayac a ğ ız ? G eleneğim izi v e inançlarım ızı b ir yük„ b ir k a m b u r o la ra k algıladığım ız z a m a n , b ir baskı u n s u ru o la ra k algıladığım ız z a m a n , o n larla b ü t ü n - le ş e m e d iğ im iz i, o n la rı iç s e le ş tire m e d iğ im iz i söyleyebiliriz. B ü t ü n s o ru n b u b e n b u ra d a belki ç o k iyi a n la ta m a d ım y a z ım d a , a m a geleneklerim izle o şekilde b ü tü n le şip , ge le neklerim ize o ş e kilde b a k a b ilm e liy iz ki, g e le n e k le rim iz a r t ık a ya ğ ım ızla b ir p ra n g a o lm a m a lı. B izim y a ş a m a sevincim izi, ö z g ü rlü ğ ü m ü z ü , özerkliğim izi farklılığımızı o r t a d a n k a ld ırm a m a lı, bizi e zm e m e li, bize c o ş k u ve rm e li. T ıp k ı ne bileyim b ir fo lklor o y n a m a k gibi, b ir tü r k ü y ü d o y a s ıy a sö yleye b ilm e k gibi v e y a ina nan in s a n la r için b ir c a m id e ib a d e t e tm e k gibi a m a ; bu n u b ir k o rk u , b ir te h d it u n s u ru haline g e tirip , b a s k ıla r a ltın da ezilm ek b ü yü k b ir yanlış o n u n için s o ru n s a n ıy o ru m , sizin s o ru n u z a y a n ıt için s ö y le m iy o ru m , a m a b ir b o y u tu n u g ö s t e r m e k için, e lb e tte b a s k ıla r v a r ; h e m ta r ih te n gelen, h e m d e dış ü lk e le rd e n gelen. B ü tü n b u n la ra r a ğ m e n ö z e r k o la b ilm e y o lu n a g ire b ilir iz d iye d ü ş ü n ü y o ru m . B u gelenek k a rş ıs ın d a o gelenek

13

te n .-n e alabileceğim izi ö ğ re n m e k v e bilm ekle alabilir, o n u n için, biz e ğ itim cile re ç o k iş d ü ş ü y o r. Y a n i b u g ü n g e n ç le re b a k ıy o ru m , tü rk ü le rin d e n , ş a rk ıla rd a n , m a s a lla rd a n , e fs a n e le rd e n h a b e rd a r değiller v e onları d a ge ri ka lm ış fuzuli, s a ç m a s a p a n ş e y 'e r o la ra k g ö r ü y o r la r . İnsan kendi ülkesin in ge le n e ğ in i b ö y le c, b rm e m e li, b ö y le g ö r d ü ğ ü z a m a n , o n u n b a s k ıs ı a ltın d a ezilir. B ü tü n le ş e b ilm e k g e re k iy o r, o n u içselletirebilm ek g e re k iy o r. A s lın d a ge le n e ğim izd e ne k a d a r güzel ş e y le r v a r d ır bizi ö z e rk y a p a b i ecek. B ü tü n m e s e le ge leneğim izdeki o hazineleı 'i, o gizlerin d ü ğ ü m ü n ü ç ö z e b ilm e k tir diye d ü ş ü n ü y o ru m . Y u n u s 'la rı k e ş fe tm e k g e re k ir d iy o ru m . Ç ü n k ü b izde Y u n u s e d e b iya tı d a ç o k tu r is t ik \ apılıyor, iş te M e v la n a h e rk e s e gel d e m iş de, Y ’jn u s h e rk e si ö p ü y o r m u ş da s e v iy o rm u ş fa '".',, b u n la r ç o k sığ şe yle r; e lb e tte b u n la r söyler ü neli a m a bunları a ş m a m ız lazım . Y a n i biz ne ülkeyiz, M e v la n a 'la r ye tiş tird ik , g e rç i M e v la n a T ü r k ç e d e y a z m a m ış a m a ne a d a m la r v a r b izde o biz E in s te in 'd e n ö n c e z a te n gö re c e lik k u ra m ın ı d a incelem iştik, h e r ş e y biz de v a r a ra rs a n ; bu t u t u m d a ç o k tehlikeli. K endi geleneğim izi b ir kaka o la ra k g ö r m e k d e yanlış; o n u g ö k le re ç ık a rm a k d a yanlış. O n la rla sağlıklı, ge rçek li b iç im d e hesaplaşabilm eliyiz. B iz kendim izi b ilm iyo ru z, geçm işim izi d o ğ r u d ü r ü s t badiğimizi v e yo ru m la ya b ild iğ im izi s a n m ıy o ru m . O n u n için b ü yü k s o r u n la r ç ık ıy o r. G e ç m iş im iz le b ü t ü n le ş e m e - diğim iz, z a m a n b ü tü n le ş m e y i bilm ediğim iz z a m a n d ış a rıd a n ge le cek gü çle rin ç o k kola y ta h a k k ü m ü a ltına g ire riz , iç te n gelen gü çle rin de ta h a k k ü m ü

14

altına g ireriz . B u g ü n kendine m u h a fa z a k a r d e n e n in s a n la rın elinde ge le ne k ; a m a m u h a f a z a k a r o lm a y a n ins a n la r n e d e n geleneklerine sa h ip çıkm ıy o r la r? N e d e n r a h a ts ız o lu y o rla r? O k a d a r g ü zel ş e y le r v a r ki o n la rın içinde: N e d e n g e çm işim izi to p lu m u n bazı ke sim le rin e e m a n e t e d iy o ru z d a biz ge çm işim izle ilg ilenm iyoru z y e te r in c e ? O n u n için o n u b ir y ü k v e baskı o la ra k g ö rm e m e liy iz , b u n u a şm a lıy ız d iy o ru m y a n ıt a larak .

TİMUR [H.Ü. Öğretim Üyesi) -S a y ın H o c a m , b iz ü n iv e rs ite s ın a v la rıy la

t a m a m e n bilgiyi ö lç ü y o ru z . F a k a t ifade e ttiğ in iz gibi biz e ğ itim c ile re ç o k b ü yü k g ö re v le r d ü ş ü y o r . A ü n ive rsite s in i k a z a n a n ö ğ re n c ile re b a k ıy o ru m , s o n u n d a , b a ş k a b ir eğilim e yö n e liyo rla r, B ü n iv e rsitesini k a z a n a n la r b a ş k a b ir eğilim e y ö n e liy o rla r. Y a n i b a k ıy o ru m ki, o ra d a k i ö ğ re n c ile rin eğilimi farklı, b u ra d a k i ö ğ re n c ile rin eğilimi farklı. B u d e m e k ki, biz belli b ir eğilimi a ş ıla m a k s u re tiy le insanların ö z g ü rc e d ü şü n m e le rin i e n g e lliyo ru z diye d ü ş ü n ü y o ru m v e o b a k ım d a n size k a tılıy o ru m .

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e rim , sa ğo lu n .ÖMER ÖZÜDURU - B e n de İnan'ın b r a n ş -

ta ş ı sayılırım , s a y ılırs a m tabii. Ü lk e d a şla y u r t t a ş a ra s ın d a b ir çizgi, b ir farklılık o r t a y a k o y d u n u z, birisi y u r t t a ş , iş te o y u rd a a it diyelim ki, yü k se le n d e ğ e rle ri ö z ü m s e m iş , ü lk e d a şsa , siz ülkede d iy o r s u n u z b u n a d e ü lk e d a ş d iy o ru m h e m e n h e m e n aynı şe y, bu b ir nevi h e m ş e h ri te rm in o lo jis in e d e ya tk ın d ır. Ü lk e d a ş , şim d i aklım a b ir ş e y g e liyo r ü lkedaşla y u r t t a ş a ra s ın d a e ğ e r b ir farklılık v a rs a , y u r t t a ş o y u rd u n d eğ erle rin i ç o k aşırı

15

d e re c e d e ö z ü m s e m iş s e , b e n im s e m iş s e aklım a N e itc h e 'n in ü s tü n insanı falan geliyor. A c a b a öyle b ir tehlikeye g ö t ü r ü r m ü , ki bazı ü lkelerde bunun belirli g ö rü n tü le ri de o lu yo r, öyle b ir s o r u geldi aklıma.

T e ş e k k ü r e d e rim .PROF. DR. AHMET İNAM - Tab ii onu da

v u rg u la m a y a ç a lış tım b ir ö lçüde; yani b ir tehlike v a rd ır o ra d a , ç (jn kü y u r t t a ş ırkçılığı v e y a kendi geçm işini, kendi d eğ erlerin i aşırı şekilde a b a rt ı y o rs a , ötek i y u rt ta ş la r la , ötek i ülkedeşlerle ilintiye g e ç m iy o rs a a ra d a k i farklılıkları fa rk e d e m iy o rs a ço k tehlikeli b ir ş e y a m a b u n u şöyle önleyebiliriz diye d ü ş ü n ü y o ru m . Y u r t t a ş ö z e rk biri, ö z e rk biri o lm ası d e m e k on un h içb ir ülküye sahip olm adığı anlam ına g e lm iyo r, ülküleri v a r a m a ülkülerini yani idealarını, inançlarını sınırını bilen b ir insan o la ra k idea d ü ş ü n ü y o ru m , o n u n için neden y u r t t a ş olduğ unu fa rk e d e n birisi o la ra k d ü ş ü n ü y o ru m y u rt ta ş ı. D ik k a t e d e rs e n iz y u rtta ş lığ ı d ü n y a d a ş olm anın b ir p a rç a s ı o la ra k aldım . Y u rtta ş lığ ı böyle b ir d ü n ya va ta n d a ş lığ ı içinde kendine m a h s u s b ir ye ri a lm a k o la ra k algıladığım ız z a m a n hiç kim seyi, ta h a k k ü m altına a lm a gibi b ir a r tn iy e t ta ş ım a d ığ ım ızd a s a m im i o la ra k böyle b ir tehlikenin o r ta d a n k a lka cağ ın a in a n ıyo ru m .

TİMUR [H.Ü Öğretim Üyesi) - B u g ü n T ü rk iy e 'd e bazı d e ğ e re ç o k sıkı sahip o la n la r ve o lm a ya n la r. O n u n la to p lu m u sü rü k le m e k is te y e n ler v a r , e s a s b a ş k a b ir tehlike de o.

PROF. OR. AHMET İNAM - Ş im d i, e fe ndim , anladım , h e m e n sö yleye yim , bu t ip s a p

16

kınlıkların f a n a t iz m in ö n ü n e g e ç e b ilm e n in en ö n e m li yo lu , fa rk lı d ü ş ü n c e le ri y a ş a y a b ilm e , k a v ra y a b ilm e eğitim i v e y a ş a y a b ilm e duyarlılığının haddim izi b ilm e duyarlılığının elde edilm esidir. Y a n i y u r t t a ş ın b ireyse l özerklik s ö z ü n d e onu anlıyoru m . F a n a tik insan ö z e rk değildir ki, fa n a tik insan kişi o la m a y a n , s ü rü n ü n bir p a rç a s ıd ır , o y u r t t a ş o la m a z. Y a n i öyle b ir fa n a tik insanın y u r t t a ş olam a y a c a ğ ı, a çık tır. B u b ir v a ta n , ırk olabilir, bu b ir a çık tır, ina n ç olabilir, bu d a h a b a ş k a aşkın b ir ş e y olabilir, h e r ne ise, o fa n a tizm i yendiği s ü re c e b a ğ ım s ız b ir insan olacak, kişi s ü rü a d a m ı o lm a k ta n k u rtu la c a k , ko yu n o lm a k ta n k u rtu la c a k , iş te o z a m a n o inancı sağlıklı k o y d u ğ u m m a d d e y e g ö re , yani y u r t t a ş değil, öyle in s a n la r y u r t adına da f a n a t iz m y a p ılıy o rs a o y u r t t a ş değil. N e adına fa n a t iz m ya pılırsa yapılsın. F a n a tiz m in h e r t ü r lü s ü n ü n m u h t e v a s ın a b a k m a d a n tehlikeli o ld u ğ u n u s ö y lü y o ru m , çü nk ü inanç sahiplerinin kişi o lm a ları gerek tiğin i, kişi olanın d a haddini bilmek, sınırını ta n ım a k , d ü n ya g ö rü ş ü n ü n sınırlarını bile bilmek, ö lç ü s ü n ü bilebilmekle m ü m k ü n olabildiğini d ü ş ü n ü y o ru m , y o k s a kendi d ü n y a g ö rü ş ü n ü n s ın ırla rın ı bile b ilm e k , ö lç ü s ü n ü bileb ilm ekle m ü m k ü n olabildiğini d ü ş ü n ü y o ru m , y o k s a kendi d ü n ya g ö rü ş ü n ü z ü n te k k u rta rıc ı yol ve b ü tü n s o ru n la rı ç ö z e n b ir d ü n y a g ö rü ş ü o ld u ğ u n d a ina t e d iy o rs a n ız o z a m a n öyle in s a n la rd a n o lu ş m u ş bir ülke y u r t o la m a z, siz de y u r t t a ş o la m azsınız.

BAŞKAN - E fe n d im , s o n b ir s o ru y a v a k tim iz v a r .

B u y ru n .

17

AYŞE DEMİRBOLAT - S a yın İnam , b ü tü n bu ta r t ış m a la r ın ö zü n d e a c a b a şöyle b ir k a v r a m k a rg a ş a s ı d a v a r m ı? Y u rtta ş lığ ı e vre n s e l b o y u t la ra ta ş ıd ığ ım ız a n d a a rt ık y u rtta ş lığ ı değil de d e m o k ra tlığ ı m ı t a r t ış m a k g e re k iy o r, o z a m a n ö z e rk o lm a nın v e y a fa n a tiz m d e n y u rtta ş lık te r i mini k u rta rm a n ın yollarını ya k a la m ış o lm a zm ıy ız? B e n c e ö z e rk o lm anın koşulu, kendinizi b a ğ la ya n k u ra lla ra k a tılm a k tır . D e m o k ra tlığ ı t a r t ış m a y a başladığ ım ız n o k ta d a b ü tü n b u n la r b a ş la r diye d ü ş ü n ü y o ru m , a c a b a yanılıyor m u y u m ?

T e ş e k k ü r e d e rim .Prof. Dr, AHMET İNAM - G ö rü ş ü n ü z e

k a tıla m a y a c a ğ ım , çü nk ü b e n d ik kat e d e rs e n iz ne c u m h u riy e t, ne d e m o k ra s i hiçbirisini k u llanm adım k o n u ş m a m d a , özellikle k a çın ıyo ru m , çü nkü bizim ülkem izde b u n la r ç o k farklı şeklide çekilebiliyor o ra d a n o r a y a sa kız o lm u ş k a v ra m la r. Kendi g ö rü ş ü m ü sö y le ye yim , a n la d ım kaygınızı şim di d ü n y a d a ş o lm a y a v a r ım ; a m a b en d ü n y a d a y u r d u m u n b ir y u r t t a ş ı o la ra k d a b u lu n m a k istiyo ru m . O a n la m d a belki beni b ira z ge ri kafalı s a y a bilirsiniz, b e n yani s t o a ahlaki a n la m d a b ü tü n insanların y u r t s u z olup, o y u rts u z lu k la rı içerisinde d ü n y a v a t a n d a ş ı o lm a la rın d a n y a n a değilim . H e r k e s kendi y u r d u içinde, kendi dili, kendi geçm işi, kendi k ü ltü rü içinde, kendi farklılıkları içinde b a ş k a , kendisinden farklı insanları k u c a k - layabilm elidir. H e n ü z bunu b a ş a ra m ıy o ru z , belki hiç b a ş a ra m a y a c a ğ ız . Y a n i k ıy a m e t k o p a c a k biz böyle öleceğiz. Y a n i b e n ne idüğü belirsiz e s p e ra n - to y la ko n u şu la n b ir d ü n y a d a y a ş a m a k is te m iy o -

18

m m , b en h e rk e s in aynı dili k o n u ş tu ğ u b ir d ü n y a d a y a ş a m a k is te m iy o ru m . B en , farklılıkları olan yani b ir y e rd e U g a n d a lI o lacak, ö b ü rü A m e rik a lı o lacak, ö b ü rü K ana d alı, ö b ü rü İngiliz, ne k a d a r g ü ze l, a d a m İngiliz; a m a o İngilizliğiyle beni s ö m ü rm e y e k a lk m ıyo r, beni ele g e ç irm e y e kalkm ıy o r, o n u n İngilizliği b e n im için S h a k e s p e a re M ilto n 'd u r ne bileyim o n u n A lm anlığı b e n im için G o t h e 'd ir , o n u n F ra n s ız lığ ı b e n im için M o n - te ign e 'd ir. Y a n i bu a n la m d a k ü ltü re l farklılıklar olaca k v e bu farklılıklarım ızla b ir a ra y a geleceğiz.

Ulusallığım ızı kendi y u rd u m u z u y u rtta ş lığ ım ız ı k o ru m a n ın , y u rtta ş lığ ım ız ı s a v u n m a n ın b ir t u t u cu luk o lm a d ığ ın ı, y u r d u m u z a s a h ip ç ık m a n ın d e m o k ra tlığ ı b o z a n b ir ş e y olm adığını s ö y lü y o ru m . Y a n i y u rd u m u z a sa hip ç ık m ak , b ir insanın ailesine, y u v a s ın a sahip çıkm ası, bu fe lse fe d e ç o k ta rtış ılm ış b ir k a v r a m ; çü n k ü bazı g ö rü ş le re g ö re a rt ık y u rd u n , ailenin, yu v a n ın anlam ı kalm adığı, dünyanın y u rts u z la r ın o lu ş tu rd u ğ u b ir y e r o lacağı gibi te z le r d e v a rd ır . B e n bun ların ç o k sağlıklı olm adığını d ü ş ü n ü y o ru m ; a m a b ir a radalığı iş te bu kendi y u rtla rım ız la , d ü n y a y a gelen b ir M a rs lı v e y a b ir b a ş k a g e z e g e n d e n b a k a c a k y u r t la r v a r , ne güzel. Y a n i ö ğ re n c i gibi belki, öyle y u r t la r v a r ve o ra d a ö z e rk , birbirini e zm e y e n , ne kadın o lduğu için, ne zenci o ld u ğ u için, ne ç o c u k o ld u ğ u için, ne T ü r k o ld u ğ u için insanların birbirini e zm e d iğ i ö z e rk b ireyler, ö z e rk y u rt la r ın o lu ş tu rd u ğ u ö z e rk b ir d ü n ya k a fa m d a böyle b ir ş e y v a r . G a lib a sizin d e m o k ra t u y u ş u y o r k a vra m ın ız la .

AYŞE DEMİRBOLAT - S a n ıy o r u m iki k a v r a m b irb irin d e n ç o k farklı ş e y le r ifade e tm i-

19

yorian ; a m a y u rtta ş lık diye g irince fa n a tiz m akla gelebiliyor.

PROF. DR. AHMET İNAM - B izd e e v e t fa n a tiz m e d o ğ ru öyle b ir ç a ğ rış ım ı v a r . E v e t . A m a b en d iy o ru m ki b u n d a n k o rk m a y a lım ve y u rtta ş lığ ı bu şekilde a n la m a y a y o ru m la m a y a çalışalım . Y a n i y u rt ta ş lık k a v ra m ın a sahip çıkalım, bunu fan atik le rin eline b ıra k m a ya lım . Y a n i bunu fa n a tik in s a n la r kullanıyor, o halde ben d e m o k ra t lafını kullanayım d e m e m e liy im , ben kullanm alıyım . Y a n i neden y u r t t a ş k a v ra m ın ı k u lla n m a ya yım diye d ü ş ü n ü y o ru m .

AYŞE DEMİRBOLAT - S a yın inam , ben s ü re y i u z a t ıy o r u m belki a m a , y u r t t a ş lık la d e m o k ra tlık a ra s ın d a b ir fa rk v a r m ı s izce k a v r a m o la ra k ?

PROF. DR. AHMET İNAM - Y o k , ben im çizdiğim a n la m d a farklılık yok.

BAŞKAN - E fe n d im , m a a le s e f s ü re m iz so n a erdi, 1 5 dakikalık ç a y m o la m ız v a r , ta h m in e d iy o ru m S a y ın inam 'la o ra d a tartışa b ilirs izin .

Katıldığınız için te ş e k k ü r e d iyo ru z. S a y ın İnam .S a ğo lu n . [Alkışlar]

20

ikinci oturum

BAŞKAN: P ro f . D r . A y ş e g ü l A T A M A N [T E D Bilim K u ru lu Ü yesi]

KONUŞMACI: P ro f . D r . S in a A K S İN [A .Ü . S iya sa l Bilgileri Fakü ltesi]

KONU: U lu s la ş m a S ü re c in d e D e v le t ve Y u r t t a ş

BAŞKAN - Y u r t ta ş lık ve E ğ it im konulu bilimsel to p la n tım ızın İkinci O t u r u m u n a hoşgeldiniz.

B u o t u r u m d a A n k a r a Ü n iv e rs ite s i S iya sa l Bilgiler Fa k ü lte si Ö ğ r e t im Ü y e s i S a yın P ro f . D r . S in a A kşin , bize U lu s a lla ş m a S ü re c in d e D e v le t v e Y u r t t a ş konulu tebliğlerini s u n a c a k la r. S a y ın A kşin , tebliğlerini s u n d u k ta n s o n ra , siz sa yın k a tılım c ıla rın s a y ın k o n u ş m a c ıy a s o r a c a k la r ı s o ru la rı y ö n e ltm e s i için b ir t a r t ış m a s ü re m iz de v a r , d a h a s o n r a öğle tatili s ö z k o n u s u o ld u ğ u için t a r t ış m a la r ı m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r te b liğ ç e rç e v e s in d e yapılm asını v e yazılı o la ra k ö n c e d e n b a n a iletilecek o lu rs a d a h a hızlı b ir b iç im d e y a n ıt lam anın m ü m k ü n olabileceğini b e lirtm e k is tiy o ru m .

S a yın A k şin , lü tfen b u y u ru n e fendim .

22

ULUSLAŞMA SÜRECİNDE DEVLET VE YURTTAŞ

P ro f . D r . S in a A K Ş İN H e r ş e y d e n ö n ce bilmeliyiz ki h e r insan to p lu

luğu ulus değildir. U y r u k olanlar, h ü k ü m d a r y a d a ö n d e rin h e r dediğini b u y ru k s a y a n la r , h e r b u y r u ğ a b o y u n e ğ e n le r ulus o lu ş tu ra m a z la r . U lus, d e m o k ra t ik b ir to p lu lu k tu r. U lu s u o lu ş tu ra n b ire y le rin "insan hakları" d e d iğ im iz b ir ta k ım d e ğ iş m e z hakları v a rd ır . Y a ş a m v e m al, m ü lk e d in m e hakkından, dü şü n cesin i a ç ık la n m a k ve y a s a la rın ya p ılm a s ın a kişisel o la ra k y a d a te m s ilcileri v a s ıta s iy le k a tılm a k hakkına k a d a r giden ve d a h a b ir ç o k konuları iç e re n b ir a la n d ır insan ha k ları. İnsan haklarının olm adığı y e rd e ulus o lm a z.

U lu s o r t a y a ç ık m a d a n ö n c e ülke, h ü k ü m d a rın çiftliği, in s a n la r d a çiftliğin çalışanları gibiydiler. Çiftlik, çiftlik sahibinin m ü lk ü d ü r. B u g ü n a rt ık d e m o k ra tik le ş m iş kimi h ü k ü m d a rlık la rd a bile, eski d ü zen in kalıntısı o la ra k d o n a n m a d a k i g e m ile r "m a je ste le rin in gem isi" diye n ite lenirler. B ü tü n h ü k ü m d a rlık la rd a ulusal b a y r a m halkla, ülkeyle ilgili b ir gü n değildir. H ü k ü m d a rın d o ğ u m g ü n ü d ü r. B u, en b ü yü k b a y ra m d ır . Ü lke içinde v e dışında elçiliklerde k u tla n a n b u d u r. H ü k ü m d a r değişince, yeni h ü k ü m d a rın d o ğ u m g ü n ü d ü r a rt ık en b ü yü k b a y ra m . G ö r ü lü y o r ki, geleneksel h ü k ü m d a rlık la rd a , ülke h ü k ü m d a rın çiftliğ i g ib id ir. Ü lk e d e y a ş a y a n la r d a çiftlikte ça lışan işçiler gibidirler. V a r s a , kendi m ülkleri ü ze rin d e hakları v a rd ır , ülke ü ze rin d e değil.

İşçilerin çiftlik ü ze rin d e nasıl hakları y o k s a ,

23

u y ru k la rın d a ülke ü ze rin d e hakları y o k tu r. N asıl işçiler ya ln ızca çiftlik sahibi ile ilişkiliyseler, u y ru k la r da h ü k ü m d a rla ilişkilidirler. H ü k ü m d a ra sa d ık olm ak, b u yru k la rın a b o y u n e ğ m e k zo ru n d a d ır la r . S a v a ş t a u y ru k la r a n a y u rtla rı, v a ta n la rı için değil, h ü k ü m d a r la r ı için y a ş a m la r ın ı fe d a e d e rle r . İngiltere'deki şehit, b u g ü n bile kral y a da kraliçe u ğ ru n a , F ra n s a 'd a k i ş e h it ise y u r t için ö lm ü ş tü r .

Fe o d a l d ü ze n d e h ü k ü m d a rla u y ru k la r a ra s ın daki ilişkileri a n la ta n b a ş k a b ir b e n z e tm e , ç o b a n - s ü rü b e n ze tm e s id ir . V a h d e tt in 1 6 M a r t 1 9 2 0 günü, D a m a t F e r it P a ş a y a s a d ra za m lık g ö re v i v e rilm e m e s i için r ic a d a b u lu n m a y a giden R a u f B e ye , "R a u f B ey! B ir m illet v a r , ko yu n s ü rü s ü . B u n a b ir ç o b a n lazım . O d a benim ." d em işti. Y a n i, R a u f 'a halk s ü rü , b e n de ço b a n , size ne o lu yo r, 'h a r iç te n ga zel o k u m a yın ' d iyo rd u . B u, V a h d e t - tin'in d e m o k ra s iy e [m e ş ru tiy e te ] ka rş ı d u y d u ğ u te p k in in ilham ıyla y a p t ığ ı b ir b u lu ş değildi. G eleneksel o la ra k O s m a n lı D e vle tin d e u y ru k la ra s ü rü a n la m ın d a "re a ya " denirdi. Z ih n iye t o la ra k geleneksel h ü k ü m d a rlığ a b en zetilecek olan Kilis e d e d e sık sık p a p a z la r ç o b a n a [p a p a za kimi z a m a n F ra n s ız c a p a s te u r , İngilizce p a s t o r denir], c e m a a t de s ü rü y e benzetilir. [İngilizcede flock, F ra n s ız c a d a t r o u p e a u s ö z c ü ğ ü n ü n c e m a a t y e rine kullanılm ası ya yg ın b ir a d e ttir .]

U lu s la r d e m o k ra s iy le ilintili o lduklarına g ö re , u lusların ta rih le ri de a n c a k d e m o k ra s in in ta rih i k a d a r eskidir, ilk d e m o k ra tik d e v r im 1 B 4 0 't a İn g ilte re 'd e C ro m w e ll 'in b a ş la tt ığ ı d e v r im d ir . C u m h u riy e ti g e tire n bu d e v rim , b a ş a rıy a u la şa

24

m adı, s o n u n d a IS B B 'd e m e ş ru t iy e tç i b ir u z la ş ım - la s o n buldu. 17’7 'B 'd a K u z e y A m e rik a 'd a k i 1 3 İngiliz s ö m ü rg e s i, d a h a d e m o k ra tik b ir d ü z e n k u r m a k iddiasıyla bağım sızlıklarını ilan e ttile r. A y n ı yıl, v e a z b ir z a m a n ö n c e V irg in ia b ir insan H a k la rı B ildirgesi ilan e tm iş ti. 1 3 yıl s o n ra F ra n s ız İhlali p a tla k ve rd i. B u d e v r im de öncekilerin yo lu n u izledi, b irik im den y a ra rla n d ı. N e v a r ki, etkileri ç o k d a h a e v re n s e l oldu. K ısa z a m a n d a A v r u p a 'y a yayıldı. O s m a n lı D e vletin in B a lk a n y a r ım a d a s ın d a ki egem enliğinin tem ellerin i s a rs t ı. T ü r k halkının u lu s la ş m a s ü re c in e de ışık t u t t u . B a ş t a M u s t a f a K e m a l, O s m a n lı D e v le tin d e k i T ü r k a y d ın la rı F ra n s ız ihtilali tarihini 'su gibi' biliyorlardı.

D e m e k ki u lu ş la ş m a k için belirli b ir gelişm işlik düzeyi g e re k iy o r. U y r u ğ u n y u rt ta ş lığ a yü k s e lm iş o lm a sı g e re k iy o r. J e a n J a c q u e s R o u s s e a u 'y a g ö re , b ir d e m o k ra s in in sağlıklı işlem esi için y u r t ta ş la rın bilgi v e s e r v e t b ak ım ınd a n a z ç o k b irb ir lerine yakın o lm a ları ş a r t t ı r . K im ileri ç o k bilgili, ço k eğitim li, kimileri k a ra cahil o lu rs a ; kimileri b a ş k a b ir ç o k y u rtta ş la r ın ı s a tın alabilecek d e re c e d e zengin, d iğ e r bazıları d a kendini s a ta c a k denli y o k sul o lu rla rs a , o d e m o k ra s i sağlıklı sa y ıla m a z. R o u s s e a u 'n u n iki a ç ıd a n ge tird iğ i bu eşitlik koşulu ç o k önem lidir. Ç ü n k ü ilkel insan da, h e n ü z s e r v e t v e bilgi fa rk lıla şm a sı serpilip g e lişm e d e n ö n ce , b ir t ü r d e m o k ra tik y a ş a m a sahipti. B ir eşitlik, b ir özg ü rlü k , b ir 'y u rtta ş lık ' s ö z k o n u s u yd u . Fe o d al öncesi bu ilkel k o m ü n a l to p lu m kandaşlık e sn a s ına d a y a n ıy o rd u . S e r v e t v e bilgi fa rk lıla şm a sı y o k tu . S ın ıflar o lu ş m a m ış , m ü lk iye t o r t a y a çık

25

m a m ış tı. K adın larla e rk e k le r a ra s ın d a d a b ir e ş it lik s ö z k o n u s u yd u . M ülkiyetin, sınıfların o lu şm ası, devletin o r t a y a çıkm ası, e rk e k egem enliği, yani ataerkilliğin d o ğ m a s ı, ilkel eşitliğe v e d e m o k ra s iy e u zu n yüzyıllar s o n ve rd i, ilkel to p lu m d a d e m o k ra s i bulunm akla birlikte, y u rt ta ş lık v e ulus gibi k a v r a m la r insanlığın bu ilk e vre le ri için pek kullanılm az, □ a h a ço k feo d al h ü k ü m d a rlık s o n ra s ı to p lu m la r için kullanılır. B ö y le c e y u rtta ş lık v e ulus ç a ğ d a ş k a v ra m la r o la ra k dikkatim izi çe k iyo r. F a k a t b u nun b ir ç o k b a k ım d a n feo d al ö n cesi to p lu m a b ir d ö n ü ş o lduğunu u n u tm a m a m ız ge re k ir. B ir bakım a b u g ü n insanoğlu, varlığının ilk e vre le ri s o n u n d a y itirm iş o lduğ u d e m o k ra s i cennetin in s a va şım ın ı v e riy o r , yeniden o n a u la ş m a y a ça ba lıyo r.

B ir de şu v a r . A z gelişm iş, u lu s la ş a m a m ış , y u r t t a ş o la m a m ış b ir to p lu m a dış baskı y a d a d e v le t zo ru y la , eşitlik ve ö z g ü rlü ğ ü n getirildiğini düşü nelim A z gelişm iş denilen ülkelerde ge lişm iş ülke hu kukunun "te p e d e n inm e" ge tirilm esi a z g ö rü lm ü ş ş e y le rd e n değildir. Û rn e ğ in T ü rk iy e 'd e , 1 9 0 8 'd e "h ü rriye tin ", 1 9 S 3 't e "C u m h u riy e tin ", 1 9 2 6 v e 1 9 3 4 't e "k a d ın -e rk e k e şitliğ in in", 1 9 S 3 't e "to p lu iş s ö zle ş m e s i v e g r e v hakkının" ta b a n d a n gelen b a sk ıla r s o n u c u o lm a k ta n ço k , "te p e d e n inm e" geldikleri ö n e sürülebilir. K im ileri te p e d e n inmeciliği itira z e tm e k te d ir le r . O rg a n ik v e dolayısıyla u y u m lu b ir ge lişm e için d e m o k ra s i v e y u rtta ş lık istem le rin in ta b a n d a n gelm esini b e k le m e m iz ge rek tiğin i söyleyebilirim . N e v a r ki, hızla d e ğ iş e n b ir d ü n y a d a , ne k a d a r s ü re bek le m e y e h a zırız? S a n ır ım b ir ta k ım hakların te p e d e n

26

inm e ge lm e si, genellikle, ç o k u zu n s ü re le r beklenm e s in d e n d a h a iyi o la c a k tır. Tab ii, "uzun sü re d e n ", y a d a "m akul b ir s ü re d e n "d e ne anladığım ız ç o ğ u ke z öznel b ir d e ğ e rle n d irm e o lm a k ta d ır .

D e v le tin y a d a dış baskıların s o n u c u n d a te p e d en inm e s a ğ la n a n haklar, d o ğ a ld ır ki u lu şla şm a yı v e y u rtta ş lık bilincini e d in m e sü re sin i k ıs a lts a bile, bunların kısa s ü re d e h a y a ta geçirilm esini s a ğ la y a m a y a c a k t ır . T o p lu m u d e ğ iş tirm e k , y u r t t a ş ı y a r a t m a k için h e rh a ld e en etkili a r a ç e ğ itim d ir. E ğ itim in y ü k s e k nitelikte o lm a sı v e b u n u n b a ş ta te le v izy o n o lm a k ü z e re , kitle iletişim a ra ç la r ın c a d e s te k le n m e s i g e re k m e k te d ir . Ü lk e d e y ü k s e k ülküler v e b ir k ü ltü r o rta m ın ın , y a ra tılm a s ı da k u ş k u s u z y a ra rlı o la c a k tır. Y ü k s e k ahlak, y ü k se k ülküler v e b ir ya ra tıc ılık he ye can ı a n c a k yü k s e k k ü ltü r le e ld e edilebilir. B u y ü k s e k k ü ltü rü n "h ü m a n ist", "klasik" v e "ç e vre c i" b ir k ü ltü r o lacağı a çıktır. H ü m a n iz m , b ir yönüyle , S u a t S in a n o ğ lu - 'nun dediği gibi, zihnin sın ırsız ö zg ü rlü ğ ü , yani akılcılıktır. Zihni kısıtlayan, dinsel olan y a d a o lm a y a n d o ğ m a la rın re d d id ir. A y n ı z a m a n d a insan, y u r t , bilim v e s a n a t se vg isid ir. İyi, d o ğ ru v e güzelin a ra yış ıd ır.

K lasik d e m e k b ir b a k ım a nitelikli d e m e k tir. Ö rn e ğ in klasik m ü zik iyi m ü z ik tir . B u g ü n k ü "pop" m üziğinin ç o k kez m ü zik bile olm adığını iler s ü re n ler v a rd ır . B u t ü r m üzik, u y u m lu te p in e b ilm e k için b ira z s ü s le n m iş b ir te m p o d a n ib a re tt ir . B a tın ın klasik m ü ziğ i o lduğu gibi. D o ğ u n u n d a klasik m ü ziği v a r d ır [Itri, D e d e E fe n di gibi]. K lasik aynı z a m a n d a Y u n a n -R o m a k ü ltü rü n ü n y a ra tıla rın ı da

27

k a p s a m a k ta d ır, iyi b ir eğitim in bu k ü ltü rü v e r m e si ge re k ir.

Ç e v re c i b ir k ü ltü r b u g ü n ü n k ö r tü k e t im to p lu m u n u n v e o nun d eğ erlerin in re d d e d ilm e sid ir. D ü n y a yı b ir u z a y gem isi gibi, d u ya rlı d e n g e le r ü ze rin d e d u ra n b ir g e ze g e n o la ra k algılayan, h e r tü r lü k irle n m eye k a rş ı çıkan b ir a n la yıştır. B u o lm a zs a , g e ze g e n im iz m u tla k b ir fe la k e te d o ğ ru g id e ce k tir. Çinliler ya d a Hintliler B a t ı A v ru p a lIla r gibi b ir tü k e t im dü ze yin e 'yükseldikleri' z a m a n d ü n y a d a h a v a kirliliğinden n e fe s a la m a y a c a ğ ım ız söyleniyor. Ç e v re y i hiçe s a y a n anlayışla b irleş iyo r. B u n a g ö re d o ğ a , efendisinin k ırb a cı k a rş ıs ın d a s u s ta d u ra n s irk aslanının d u ru m u n a d ü ş ü rü lm ü ş tü r . Bilimin d o ğ a y a egem enliği, a n c a k onu ta h rip e tm e m e k , o n a u yu m lu o lm a k sınırları içinde s ö z k o n u su olm alıdır.

H ü k ü m d a rlık ta n d e m o k ra tik d e v le te g e ç e r ken, d e v le t a d a m la rın ın eski y e tk e c i alışkanlıklarını olanaklı o lduğu ö lçü d e k ırm a la rı ö n e m ta ş ım a k ta d ır . D e vle tin y ü k s e k çıkarları, d e v le tin ş e re f ve h a y s iy e ti gibi k a v r a m la r ın a rk a s ın a g izlen e n d e v le t a d a m la rı kolaylıkla eski h ü k ü m d a r -u y ru k ilişkilerini b a ş k a kılık v e kalıplar içinde s ü r d ü r e b ilm e kte dir. Y in e b u ra d a R o u s s e a u u s ta y a r d ım ım ıza geliyor: İnsan la r ö z g ü r d o ğ a rla r . D e vle ti o n lar, d a h a d a ö z g ü r ve gönençli o lm a k için y a ra tm ış la rd ır . D e vle tin b ir baskı v e zu lü m a ra c ı olm ası hiçbir b iç im d e v e g e re k ç e y le m e ş r u olam a z . A yn ı d ü şü n ce yi N a m ık K e m a l de s ü rd ü r ü r . D e vle tin h a lk ta n a yrı b ir v ü c u d u y o k t u r d e r ünlü şairim iz. D e v le tin kendine ö z g ü ç ık a rla rı o la m a z

28

diye de ekler.S o n u ç : G elişm iş B a t ı to p lu m la rın ın u lu slaşm ış

oldukları, o ra d a k i insanların genellikle y u r t t a ş sayılabilecekleri k u ş k u s u z d u r. B u n u n la birlikte, d e m o k ra s i s a v a ş ım ı o ra d a da d e v a m e tm e k t e dir. A B D 'd e olsun, B a tı A v r u p a 'd a olsun, herkesin , h e m öznel, h e m de nesnel a n la m d a y u r t t a ş o ld u ğ u s ö y le n e m e z. G e liş m e m iş y a d a a z gelişm iş ülkelerin b ir ç o ğ u n d a ise, B a tı ö rn e k a lın ara k u lu s- la şm a k , y u rtta ş lık anlayışını g e tir ip g e liş tirm e k için ç a b a h a rc a n m a k ta d ır . B u gibi ü lkelerde bu s ü re c i b a ş la tıp y ü rü tm e k z o rd u r . E ğ it im e ç o k iş d ü ş m e k te d ir . H o ş a g itm e s e de, z a m a n z a m a n te p e d e n inm e y ö n te m le re b a ş v u r m a k gerekli o lm a k ta d ır .

BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r ede riz.Ç o k güzel b ir z a m a n la m a oldu.S a yın k o n u ş m a c ıy a y ö n e lte c e ğ im iz s o ru la r

v a r m ı? T a r t ış m a k istediğiniz.Bir İzleyici [İsmi Belirlenemedi] - G ü n ü

m ü z d e b ir Itri, b ir D e d e Efe n di ç ık a ra m a m a m ız ın nedeni e ğ itim kalitem izin d ü ş ü k o lm a sı m ı y o k s a g e ç m iş te d a h a m ı iyi idi kalite?

PROF. DR. SİNA AKŞİN - A n la d ım . E v e t , iyi b ir s o ru , Klasik T ü r k m üziğinin ne olacağı s o ru s u ciddi b ir s o ru , ç o k kritik b ir s o ru . Ta b ii ki insan lar D e d e Efendi ta rz ın d a b e s te y a p m a y a c a k la rd ır, çü nk ü d ü n ya d e ğ iş m iş tir . A yn ı şekilde b a tıd a d a k im se B a c h gibi o t u r u p y a z m ıy o r ; yani B a c h gibi m ü zik b e s te le rs e n iz a lay e d e rle r sizinle, o lm a z. Değişikliği kabul e tm e k lazım . Ta b ii O s m anlIda klasik m üziğ in ileri n o k ta la ra v a ra b ilm e s i

29

s a r a y k ü ltü rü s a ye sin d e o lm u ş tu r ; a m a ya ygın b ir e ğ itim o ca ğ ı değildir tabii ki s a ra y , işte s a ra y ın okulu v a rd ı, okulları va rd ı; a m a n ih a ye t s a r a y ç e v re s in d e b ir s is te m d i bu . Y a y g ın olan, O s m a n lıd a ya yg ın olan e ğ itim s is te m i m ahalle m e k te b i, m e d re s e k ü ltü rü iaı. ço k tu h a f b ir şeydi T ü r k le r a çıs ından özellikle, ço k tu h a ftı çü nk ü m ahalle m e k te b in e g id iyo rd u n u z, o ra d a A r a p ç a bilm eyen b ir h o c a T ü rk le r in ülkesinde m ahalle m e k te b in e g id iyo r T ü r k ç o c u ğ u k a rş ıs ın d a T ü r k b ir h o c a ikisi de A r a p ç a b ilm iyo r fa k a t A r a p ç a b ilm eyen ç o c u k la ra A r a p ç a bir ş e y le r ö ğ r e t m e y e çalışıyor, e z b e rle t iy o r tabii aslında v e işte K u r'a n ı o k u tm a y a çalışıyor, m ahalle m e k te b in d e n çıkan iş te K u r 'a n ı okuyabiliyor, A m a r, .esela o t u r u p a m c a s ın a b ir m e k tu p y a z a m ıy o r, çü nk ü T ü r k ç e o k u m a y a z m a b ilm iyo r. Y a n i T ü r .c ç e o k u m a y a z m a m ahalle m e k te b in d e ö ğ re tilm e zd i, bunu birisinin ö ğ re tm e s i lazım dı, yani s is te m o k a d a r a ca yip v e v e rim s iz ki, o k u m a y a z m a K u r'a n ı o k u m a k t a n v e y a k o p y a e tm e k te n ib a re t ; a m a T ü r k ç e o k u m a y a z m a ö ğ r e t ilm iy o rd u , ta b ii m e d re s e de aynı h a s ta lık ta n m u s ta r ip t i, d o la yısıyla O s m a n lı to p lu m u n d a T ü r k le r a çıs ın d an özellikle böyle b ir ya yg ın k ü ltü rd e n b a h se d ile m e z m a a le se f, s a ra y d a o lu y o rd u b itiy o rd u ne o lu y o rsa, o d a tabii ki sınırlı b ir alandı.

BAŞKAN - B u y ru n efendim .CİHAT AKÇAKAYALIOĞLU - E fe n d im ,

s a b a h ta n , bu z a m a n la ra k a d a r bize bilgiler lü tfe den ö ğ r e t im üyele rim ize s a y g ıla r ve ş ü k ra n la rım ı s u n a rım . Ç o k a ziz d o s t u m olan A k ş in h o c a y a b ir

30

ş e y s o r a c a ğ ım . Ç a ğ d a ş y u r t t a ş y e t iş t i r m e b a k ım ın d a n T ü rk iy e 'd e ye te rli v e gerekli b ir s is t e m u y g u la m a v e e ğ itim v a r m ıd ır? Sizi h e r b a k ım d a n ço k iyi ta n ıd ığ ım için b u işin içine bilimsel o la ra k g irm iş b ir h o ca m ızs ın ız , b en 8 0 ya ş ın d a b ir v a ta n d a ş ım , en a zın da n 6 0 yıl eğitild im ve e ğ itt im , T ü rk iy e 'n in b ü tü n a la n la rın d a g ö r e v a ld ım , özellikle k ü ç ü k y e r le ş m e y ö re le rin d e k i v a ta n d a ş la rım ız , ç o k ü zü le re k s ö y lü y o ru m , a d e ta köle m u a m e le si g ö re n o ra d a k i y u rt ta ş la r ım ız , y u r t t a ş s a y ılm a y a n la rım ız onları ç a ğ d a ş y u r t t a ş dü ze yin e a d e ta u la ş tıra b ilm e k için a c a b a en u fa k b ir ince lem e yapılm ış m ıd ır? A m a yine e k liy o ru m y o k e fe n d im y a p ılm a m ış tır, nasıl ya pılm alıd ır? Özellikle ge ri bölgelerdeki b a y a n y u r t ta ş la r ım ız b ir ç e ş it köle m u a m e le si g ö rm e k te d ir . Ş im d i s o n u c u sö yleye yim . H e rh a ld e siz ilgilenm işsinizdir, d evle tin özellikle, h ü k ü m e tin v e e ğitim le ilgili k u ru lu şla rın ç a ğ d a ş y u r t t a ş y e t iş t ir m e b a k ım ın d a n a r a ş t ı r m a ları, incelem eleri, p re n s ip v e u y g u la m a la rı v a r m ıd ır? B a ş k a ben d e n iz o lm a k ü z e re a rk a d a ş larım ızın y a ra r la n a c a ğ ı bilgilerinizi lütfediniz.

PROF. DR. SİNA AKŞİN - S a yın A k ç a k a - yalıoğlu'nun d a iş a re t e ttiğ i gibi T ü rk iy e 'd e ç o k b ü yü k b ir boşluk, ç o k b ü yü k b ir gerilik sö zk o n u s u , T ü rk iy e A lm a n y a 'd a n gelen bilim a d a m la rın ın da k a tk ıs ıy la ö n e m li b ir h a m le y a p m ış t ı y ü k s e k ö ğ re n im d e , ilk ö ğ re tim d e k ö y e n s titü le riy le önem li b ir h a m le d a h a y a p m ış tı f a k a t bu h a m le d u rd u ru ld u . Y a n i ikinci D ü n y a S a v a ş ın ın s o n u n d a k ö y e n s titü le ri aleyhine b ir k a m p a n y a b a ş la tılıyo r b iliyorsunuz, iş te Dil T a r ih C o ğ r a f y a F a k ü lte s in d e

31

b ir cadı kazanı k a yn atılıyo r, so lcu avı başlatılıyor v e m ü th iş b ir gericiliğin içine d ü ş ü lü y o r T ü rk iy e , b u g ü n hala o gericiliğin içinde; yani köy e n s titü lerinin k a p a tılm a sı iş te o ü n ive rs ite d e k i ta s fiy e h a reke tin in g e tird iğ i k ü ltü r iklimi diyelim, k ü ltü r ve a r a ş t ır m a iklimi T ü rk iy e 'y i b ü yü k b ir gericiliğin içine a tm ış , A n c a k T ü rk iy e bu n a ra ğ m e n ilerliyor; a m a potansiyelini g e liş tire m iy o r, k ö y e nstitü leri on yıl d a h a d e v a m e ts e y d i eski haliyle kim bilir neler o lurdu. B u r a d a bu tabii nostaljik bir yakın m a a m a m a a le s e f b u g ü n T ü r k milli eğhim i s a ğ u lu sçu la rın h a t t a ş e ria tç ıla rın , o rta ç a ğ c ıla r ın , eline d ü ş m ü ş d u ru m d a d ır . İşte felsefe d e rs i is te n m e y e n b ir d e r s t ir , t a r ih d e rs i milli ta r ih diye o k u tu lu y o r, sanki insanların d ü n ya tarihini ö ğ re n m e ihtiyacı y o k m u ş gibi, b öyle b ir T ü r k tarihi p r o fe s ö rü kalkıp b ir m esleki to p la n tıd a kalkıp iftih a rla dedi ki, İşte d ü n ya tarih in i y ü zd e 15'e indirdik dedi., iftih a r e d e re k söyledi, T ü r k tarihi y ü zd e B 5 'e çıktı, d ü n ya tarih in i y ü zd e 1 5 'e d ü ş ü rd ü k diye v e iş te o n u n için milli ta r ih oldu, milli c o ğ ra fy a oldu; c o ğ ra fy a n ın d a millisi o lu rm u y m u ş , iş te oluy o r , m e s e la B u lg a ris ta n 'la ilgileniyoruz çü nk ü o r a d a T ü r k le r v a r . K ırg ız is ta n 'la ilgileniyoruz çü nk ü o n la r bizim ye ğe n le rim iz; a m a k a rd e ş im , hep böyle bu ilişkilerle m i d ü n yayı ta n ıya c a ğ ız ; böyle akrabalıkla c o ğ ra f y a v e ta r ih a d e ta b ir bilim o lm a k ta n ç ık a rılm ıştır. Halbuki T ü rk iy e 'd e m e s e la fen bilimleri a lanında fe n a değil, iş te m a te m a tik , k im ya b e n im a lanım değil a m a sanıy o r u m d ü n y a d a olup b itenleri izliyoruz, bu aslında tabii İkinci D ü n y a S a v a ş ın d a n s o n ra ve özellikle

32

1 9 5 0 'd e n s o n r a T ü r k iy e 'y e u y g u la n m ış olan m a d d i kalkınm a m odelinin b ir s o n u c u d u r. B iz k a rd e ş im bara jla rım ızı ya pa lım , yollarım ızı y a p a lım, fab rika larım ızı k u ra lım gerisi p a la v ra , b o ş v e r zihniyetidir. Halbuki b iliyo rsu n u z A t a t ü r k için k o n - s e r v a t u v a r a ç m a k , kadın e rk e k eşitliğini s a ğ la m a k , yeni h a rfle ri g e t irm e k d e m iry o lu k u rm a k k a d a r, fa b rik a k u rm a k k a d a r, b a ra j y a p m a k k a d a r önem li idi, belki d a h a d a önem liydi. B u anlayış T ü rk iy e 'd e k a lk m ışk tır v e bunu ç o k k a b a şeklide g ö rü y o ru z . M e s e la fen lisesi v a r , s ü p e r lise o la ra k , e d e b iy a t lisesi yok. N e tu h a f değil m i? T Ü B İ T A K v a r , b u n u n k a rd e ş i o lm a sı g e re k e n s o s ya l v e insan bilimlerin k u ru m u yok, ku ru lam a d ı, E rd a l İnönü de k u ra m a d ı, he p b e to n la u ğ ra ş ıy o r u z , b e to n la d e m irle u ğ ra ş ıy o ru z gerisini b o ş v e r iy o r u z , it iy o ru z . B ö y le a d a m o lu n m a z , T ü rk iy e 'n in a d a m o lm a sı h a k ik a te n ç o k z o r. T ü rk iy e a z eğitilm iş b ir ülke haline d ü ş ü rü lm ü ş tü r .

BAŞKAN - B u y ru n ,YASEMİN ASLAN - E ğ it im d e kalitesizlik

te n b a h s e d iy o ru z , e ğ itim c a m ia s ın d a biz bunu yeni yeni ku llan m aya başladık bizim s a n a yim ize 1 0 9 O 'la rd a n itib a re n to p la m kalite y ö n e tim i o t u r m u ş d u r u m d a , b a ş la t t ı la r v e ş u a n d a d a A v ru p a 'n ın en iyisi seçildi v e b u kalite olayı bizim s a n a y im iz e g irm iş k e n n e d e n biz e ğ itim im iz e g e tire m iy o ru z , neden okullarım ızın hiçbirinin b ir m is yo n u yok, a n c a k ta rt ış a b iliy o ru z , yeni yeni b a ş lıyo ru z o n a da, d e m in b a h s e ttiğ in iz şe yle r, bunların öncesi; b ir k ö y e n s titü le rin d e n b a h s e t tiniz, belki d e v a m e ts e y d i b ir ş e y le r olabilirdi,

33

b ile m iy o ru m b u n d a n s o n r a y a p ıla b ile c e k le r k o n u s u n d a e ğ itim d e to p la m kalite yö n etim in i u y g u la m a k k o n u s u n d a söyleyebileceğiniz b ir ş e y ler v a r m ı a c a b a ?

PROF. DR. SİNA AKŞİN- D iğ e r b ir b ü yü k gericilik h a re k e ti, b ir ta n e s i k ö y e nstitü le rin in k a p a tılm a s ıd ır, ö b ü rü de halkevlerinin yo k e d ilm e si- dir. İnanılm az b ir şe y, k a rd e ş im senin ideolojin v a r s a ha lkevlerinde onu ö ğ r e t değil m i? Senin ideolojin v a rs a , ne ise o ideolojin köy e n s titü lerinde onu aşıla değil m i? H a y ır , k a p a tıy o r, bu m u h t e ş e m k u r u m u k ö y e n s t it ü s ü d e n e n m u h te ş e m k u ru m u yo k e diyo r. B u k o rk u n ç bir gericilik olayı v e b izim eğitim im izi g e rç e k te n d e ğ e rle n d ire b ilm e m iz için bu k ö y e nstitü le rin in k a patılm asın ı, halkevlerinin kapatılm asın ı H ü la g ü '- n ü n B a ğ d a t 'ı z a p t e d m e s i v e y a İs k e n d e riy e K ü tü p h a n e s in in y o k edilm esi gibi b ir o lay o la ra k , b ir b a rb a rlık olayı o la ra k d e ğ e rle n d irm e m iz lazım . Y a n i d o ğ ru b ir p e rs p e k tif elde edebilm ek için bu şekilde m e s e le y e y a k la ş m a m ız lazım . Y a n i, b ir k e re d ü ş ü n ü n hangi T ü r k okulunda, ilkokulunda, o r t a okulunda, lisesinde k ü tü p h a n e v a rd ır , işleyen b ir k ü tü p h a n e ? O k u lla rım ız okul değildir, b u n la r aslında d e rs h a n e d ir. K ü tü p h a n e s i o lm a ya n , k ita p lığı o lm a y a n b ir okul o la m a z, o lm a m a s ı lazım . B u bile, tabii b u sö yled iğ im bile lüks. Ç ü n k ü bizim ya zın g ittiğ im iz k ö yd e , ilkokula g it t im g e ç e n ya z , ilkokulun iki ta n e sınıfı v a r , b u B o d ru m 'u n b ir köyü , iki sınıfı v a r , m a a le s e f d ö k ü lü yo ru z. İşte o to y o lla rım ız v a r e le k trik ü re tiy o ru z , T ü r k S a t 'ı a t ıy o ru z falan filan, o b a k ım d a n fe n a değiliz, h a k ik a te n fe n a

34

değiliz a m a ö b ü r tü r lü d ö k ü lü y o ru z . B ir le ş m iş M illetlerin 1 9 9 4 is ta tis tik le rin e g ö re , T ü r k insanı b ü tü n k o m ş u la rın d a n d a h a a z o k u y o r o r ta la m a o la ra k ; yani T ü r k insanının okulda ge çird iğ i s ü re 3 ,6 yıl, İra n 'd a 3 ,9 , p u a n b izim ilerim izde, S u riy e 'd e4 ,~7 b ilm e m k a ç p u a n ilerim izde , Ir a k 't a 5 , Y u n a n is ta n v e B u lg a r is ta n iki k a tım ız "7, R u s y a 'd a 9 , o n d a n s o n r a b u r u n k ıv ır ıy o ru z N a t a ş a m a ta ş a , bavu l t ic a re t i diye. R u s insanı o r ta la m a 9 yıl o k u y o r, bizim di 3 ,6 yıl o k u y o r. Y a n i o to y o llarım ızla ve c e p te le fo n la rım ızla nasıl b u ru n k ıv ıra biliriz böyle b ir eğitim le, t u h a f ş e y a m a bizi b u ra y a g e t ir d ile r v e ta b ii b u n d a m ü h e n d is d e v le t a d a m la rın ın b ü yü k s u ç u v a r v e kendini m ü h e n d is sa n a n d e v le t a d a m la rın ın b ü y ü k s u ç u v a r . E n d a r şekilde a lıyo rla r kalkınm a olayını, h a t t a m ü h e n d is lik o la ra k d a a lm ıy o rla r, kendi ih tis a s alanı, in ş a a t m üh endisi ise m e se la k ö p rü v e b a ra jla r kralı o lu yo r, e le k trik m üh endisi o ld u ğ u z a m a n h e r y e re te le fo n d ö ş ü y o r, b ilm e m m a k in e m ü h en d is i o lunc a en a ğ ır sanayiyi, s a v a ş sanayini k u ra c a ğ ım d iy o r falan. B ö yle d ü n ya yı t a m a m e n , a t g ö zü yle g ö re n b ir anlayış.

BAŞKAN - B u y u ru n .YASEMİN ARSLAN - E fe n d im , b e n b ir ş e y

s o rm a k is tiy o ru m . Y u r t t a ş l ık eğitim i için kaliteli kü ltü r, yü k se k kü ltü r, ç e v re c i k ü ltü r h ü m a n is t k ü ltü r gibi s a p ta m a la r y a p tık , hepsi ç o k güzel; fa k a t b u g ü n T ü rk iy e k o şu lla rınd a b ir yol a y rım ın dayız, laik antilaik a yrım ın d a y ız . A c a b a b u k o n u d a siyasal b o y u t t a y a k la ş tığ ım ız z a m a n iyi b ir y u r t taşlık bilinci v e rm e k için a c a b a bu h a lk a la rd a n

35

hangisine öncelik ta n ım a k lazım , yani h ü m a n is t k ü ltü rd e n m i yo la ç ık a ra k olaya eğilm ek lazım , bu konudaki düşüncelerinizi ö ğ re n m e k is tiy o ru m .

T e ş e k k ü r e d e rim .PROF. DR. SİNA AKŞİN - H epsini b ird e n

y a p m a m ız lazım .YASEMİN ARSLAN - Y a n i öncelik v e rm e k

g e re k irse , b en olayı ç o k acil g ö r ü y o ru m laik v e antilaik a y rım ın a ge lm iş o lm a m ız. A m a siyasal b o y u tta b ir s a p t a m a h is s e tm e d im . Ö ğ re n c iy e p ra tik v e p ra g m a t ik ya k la ş ırsa k e ğ itim s is te m im izd e d a h a d a eksik olan ne v a r a c a b a ?

PROF. DR. SİNA AKŞİN - Ö ncelik m e s e lesini s o r u y o r hanım efendi. A slın d a h e r işi b ird e n y a p m a m ız lazım k a y b e d e c e k v a k it yok. B ü tü n o k u lla rd a k ü tü p h a n e k u ru lm a lıd ır. K ü tü p h a n e m e m u rla r ı o lm alıd ır okullarda. B ir kişi de k ü tü p h ane m e m u r u olm alıdır o okulda, h e r ilkokulda tabii b e ş ö ğ r e t m e n olm alıdır, tabii b iliyo rsu n u z ilö ğ re tim zo ru n lu hale ge tirilm elid ir, sekiz yıl olm alıdır, onu hala y a p a m ıy o ru z . Ç ü n k ü im a m h a tip okullarının k a p a tılm a sı is te n m iy o r ve b ö y - lece T ü r k insanı k o m ş u la rı içinde en a z o k u m u ş o la ra k o r t a y a çık ıyo r is ta tis tik le rd e ; h e r şeyi b ir den y a p m a m ız lazım . H alkevlerini t e k r a r d iriltm e m iz lazım , k ü ltü r m e rk e zlerin i k ü ltü r s a ra y ı m ı d iyeceğiz, ne d iye ce kse k; çü nk ü ya pılam a d ı biliyorsunuz.

BAŞKAN - B u y u ru n .Bir İzleyici - E fe n d im , so s ya l bilim ler alanın

da te ş v ik e tm e k a ra ş tır ıc ıla ra ödüller v e rm e k , b u rs la r v e rm e k gö re vin i şim di T Ü B A y a p m a k

36

t a d ır . T a b ii S a y ın P r o f e s ö r ü n s ö yle d iğ i gibi T Ü B İ T A K a y a rın d a b ir k u ru m yok, o k u ru lu n c a y a k a d a r şim di bu g ö re v i T Ü B A ü s tle n m iş d u r u m d a d ır, o n u a r z e tm e k isted im .

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e riz e fe ndim .PROF. DR. SİNA AKŞİN - T Ü B A , zavallı

v e te k kanatlı T Ü B İ T A K 'ın eksiğini k a p a tm a k z o ru n d a .

PROF. DR. BOZKURT GÜVENÇ - S a yın A k ş in , S a yın B a ş k a n böyle s o n dakika gelip gazel o k u m a y a izin v e rirs e n iz k ü ç ü c ü k b ir e klem e y a p m a k is tiy o ru m . B ir k ü tü p h a n e m e m u r u bulunu r, k ü tü p h a n e v a r s a birisini m e m u r e d e rs e n iz a ç a r k a p a r , a m a s a n ıy o ru m k ü tü p h a n e m e m u ru n d a n z iy a d e k ü tü p h a n e c iy e ih t iy a c ım ız v a r , ya ln ız ilkokulda değil, o rta o k u ld a , lisede, ü n iv e rs ite d e , ö b ü r m e m u r oldu m u s a d e c e k itap ların m uhafızı d u ru m u n a geliyo r s a b a h S a ç ıy o r, a k ş a m 5 k a p a tıy o r , öyle b ir k ü tü p h a n e d e n y a ra r la n m a m ız m ü m k ü n değil. B u kim e öncelik v e re lim m eselesi, y u m u r t a ta v u k m e selesi gibi g ö z ü k ü y o r, yani d e v le t mi, tabii d evle tin ; yani d e vle ti işleten h ü k ü m e tle rin siyasilerin bu k o n u y u a n la m a s ı b ir y e rd e bu, y u rt ta ş lık eğitim i, f a k a t b ir t a r a f t a y u r t t a ş o la ra k ta le p le rim izi, is te k le rim izi dile g e t ir m e k t ir bu c u m h u riy e te sa h ip ç ık m a k bizim g ö re v im iz , biz de d iy o ru z ki d e v le t ya p s ın , b e n im bilincim dışında b ir d e v le t yok. A s lın d a bizim o r ta k bilincim izdir d e vle t, k u ru m la rıy la siya se tiyle , ben de on un bir p a rç a s ıy ım , o n u is te m e k b e n im de hakkım .

B ir n o k ta y a d e ğ in m e k is t iy o ru m . T a v u k

37

y u m u r ta gibi g ö r m e m e m iz lazım ; çü nk ü y u m u r ta d a n çıkan ta v u k değildir, y u m u r ta d a n çıkan c iv c ivd ir. S o n k ö t ü m s e r b ir n o t, b u n u T Ü B A y a p a c a k a m a T Ü B A 'n ın b ü tç e s i 1 6 0 m ily a r lira o la ra k M a liy e ile p a z a rlık e d ilm işken, b ü t ç e k o m is y o n u n d a n çıkan 6 0 m ilya rd ır, 1 0 0 m ilyarı kesilm iştir. Y a n i b en ü m it e d iy o ru m , tabii p r o g ram la rın ı, b iliyo ru m T Ü B A 'n ı n ilk so sya l bilim lere y a rd ım niyetlerini, p ro g ra m la r ın ı a m a ö n ü m ü z d e ki yıl pek p a rla k g ö rü n m ü y o r , T Ü B A a n c a k v a r lığını koruyabilir. G e ç e n seneki faaliyetlerini dahi finanse e d e m e z. O b a k ım d a n , yani bu te k katlı k u ru lm u ş olan T Ü B İ T A K 'ın bize b ira z d a h a y a rd ım e tm e s i g e re k e c e k , ö n ü m ü zd e k i yıllarda e ğ e r ken disi y a rd ım edilecek d u ru m a d ü ş m e z s e diye d ü ş ü n ü y o ru m .

T e ş e k k ü r e d e rim . S a yın B a ş k a n .BAŞKAN - B u y u ru n .KENAN TİL - H o c a n ım ın dediği gibi k ü ltü r

m e selesine d e ğ in m e k is t iy o rd u m , b ira z a çm a n ızı is tiy o rd u m , yani nasıl seçici o la cağız k ü ltü rd e ? Y u r t ta ş lık e ğitim in d e k ü ltü rü n ö n e m in d e n b a h s e ttik , f a k a t b u ra d a k ü ltü rd e n anladığım ız n e d ir a c a b a ö n c e milli k ü ltü rü m ü v e re c e ğ iz , y o k s a ö n c e o n d a n d a h a ö n c e e v re n s e l k ü ltü r E v re n s e l K ü ltü r o la ra k adlandırılan n e d ir g ü n ü m ü zd e , iş te u y g a rlık y a h u t t a m e d e n iy e ti m i ö ğ r e t m e y e ç a lış a c a ğ ız .? Ö n c e , b e n kendi k ü ltü r ü m ü z ü n ö ğre tilm e sin i; çü nk ü yanlışlığın o ra d a o ld u ğ u n u g ö rü y o ru m . Sizin söylediğiniz gibi p o p ç u la ra , b en b ir d e fu tb o lcu la rı eklem ek is t iy o ru m g ü n ü m ü zd e , yani p o p ç u v e fu tb o lc u , a c a b a b u n la r n e d e n

38

o r t a y a çıkm ış, iş te k ü ltü r eksikliğinden o r t a y a çıktığını s a n ıy o ru m . B u r a d a b ira z e vve l k ü ltü r dediğim iz uyga rlık v e m e d e n iy e ti a y ırm a n ızı kült ü r ü b ira z d a h a a ç m a n ız ı is t iy o ru m . B u n a b ira z değin irsen iz sevinirim .

PROF.DR. SİNA AKŞİN - B u pedagojik b ir s o ru n ö n ce m a h a lle d e n b a ş la m a k , b ilm e m böyle b ir ta k ım k u ra lla r v a r p e d a g o jid e pek anladığım ş e y le r değil b u n la r a m a , ö n c e ülkeyi ta n ım a k , tabii dediğiniz d o ğ ru d u r ; a m a b u d ü n ya yı ta n ım a y a lım d e m e k değildir. A m a ç o k önem li b ir n o k ta y a değindiniz, m e se la b e n ta rih ç iy im , ta r ih m o d elim iz b ira z s a k a t. Ç ü n k ü , iş te b ir z a m a n la r , T ü rk iy e Birinci D ü n y a S a v a ş ın ın s o n u n d a ç o k d ü şk ü n d u ru m a d ü ş m ü ş tü v e insanların psikolojisini yü k s e ltm e k g e re k iy o rd u fa k a t, z a te n ç a ğ d a u y g u n du, b iliyo rsunuz h e r ç a ğ ın b ir iklimi v a rd ır , b ir fikir ikilimi v a rd ır , o, o ç a ğ d a iş te g e ç m iş i a b a r t m a k falan, böyle b ir ş e y v a rd ı, o h a v a d a n e tk ile n erek T ü rk iy e 'd e n h e m T ü rk le r in aşağılık kom pleksini g id e rm e k için böyle b ir p o h p o h la m a , b ü yü k u y g a r lıklar O r t a A s y a fa la n diye b ir ta k ım ş e y le r öğretild i. B u g ü n T ü r k iy e h e r ş e y e ra ğ m e n , hiç o lm a zs a b e to n a le t e d a v a t b a k ım ın d a n hayli ileri b ir n o k ta d a v e s a v a ş a lanında b ir yenilgi de g ö rm e d ik , ç o k ş ü k ü r, K u rtu lu ş S a v a ş ın d a n beri, dolayısıyla psikolojim izin b ö yle p o h p o h la n m a y a , ihtiyacı yok. Kaldı ki, d ü n y a fikir k o n jo k tü rü de b u n a elverişli değil. B ö y le a c a y ip şekilde p o h p o h la m a la ra , g e re k y o k . D o la y ıs ıy la b u n u n b ira z d e ğ iş m e si lazım . K alkıp O r t a A s y a 'd a biz ne aslandık, ne m ü th iş tik fa k a t aşağılık Ç in p re n s le ri

39

bizi batındı gibi m asallanla uyu tu yo n ian bizi o k u lla r- da, o n d a n so n n a iş te b u g ü n niye b o rc a b a ttık diye ü zü lü y o ru z o n d a n s o n ra k o m p le k s sahibi o lu y o ru z. Halbuki T ü rk iy e hep ilerliyor, o g e ç m iş te de o O r t a A s y a d a k i d e v le t dediğim iz d e v le t o ld u ğ u şüpheli to p lu m la rın . Y a n i H u n D e vle ti diyo r u z a m a zavallıların ne yazısı v a r , ne k e n t h a ya tı v a r , uyga rlık o la m z dolayısıyla. G ö k tü rk le r , o da öyle, G ö k tü rk le r t a a n ih aye tin d e yazıyı k e ş fe tm iş le r v e bu d ü n ya u y g a rlık la r galerisine b a k tığ ım ız z a m a n T ü r k le r s o n ra d a n ç ık m ış la r bu s a h n e y e v e tabii b ira z s ıfırd a n b a ş la m a k , g e rid e n b a ş la m a k d u ru m u n d a kalm ışlar, T ü r k le r hep ilerliyo r; a m a g e ç m iş t e b ir a ltın ç a ğ ım ız yo k. K im s e n in aslında b ir altın ç o ğ u yo k belkide, bu da m e s e la belki d e ta r ih ö ğ re tim in d e m ü c a d e le edilm esi g e re k e n b ir k a v r a m g e ç m iş te k i altın ç a ğ . B r ita n y a im p a ra to rlu ğ u n u n alın, ü s tü n d e g ü n e ş b a tm a y a n im p a ra to rlu k , h e r y e r İngiliz, D ü n y a n ın h e r ta ra f ın d a İngiliz s ö m ü rg e le ri. B u ingilizlerin altın çağı m ıd ır? Ş im d i zavallı İngiltere d ö k ü lü yo r, iş te A v r u p a Birliği içinde a d e ta ikinci sınıf b ir d e v le t d u ru m u n d a d ır. Ş im d i ingilizler g ü n d e 1 2 s a a t ça lış ıyorlard ı, v e re m d e n ö lü y o rlardı, o r ta la m a ö m ü r 4 5 se n e idi m e se la a tıy o r u m , a m a h e rh a ld e ç o k d ü ş ü k tü , d a h a a z e t yiy o rla rd ı, d a h a a z y u m u r t a y iyo rla rd ı. Ş im d i ingilizler için, şim di siz, ingilize a rk a d a ş , senin altın ç a ğ ın d a y a ş a y a y ım d a 4 5 ya ş ın d a öleyim , böyle b ir gafil v a r m ı?

A y n ı şe k ilde T ü r k ta r ih i için d e b ö yle , O s m a n lıla r , a ta la r ım ız V iy a n a ö n le rin d e kılıç

40

o y n a tırk e n , a t o y n a tırk e n , m a tb a a y ı a lm a m ış lardı, o r ta la m a 4 5 se n e y a ş ıy o rla rd ı. Ş im d i T ü r k insanı 6 0 yıl y a ş ıy o r, o k u m a y a z m a o ra n ı b ilm e m n e re le re fırla m ış, değil mi, o d e v ird e o k u m a y a z m a belki, a t ıy o r u m y ü zd e 3'idi, ş im di y ü z d e 8 5 , o r ta la m a ö m r ü m ü z o lm u ş 6 8 , şim d i hangi gafil T ü r k b e n a h K a nu ni d e v rin d e y a ş a s a y d ım d a V iy a n a ön lerin d e a t o y n a ts a y d ım diyebilir?

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d iy o r u z e fe n d im , s a ğ o lu n ,onu kişilere b ırakalım , belki te rc ih le ri kanuni d ö n e m in d e y a ş a m a k o la nla r v a rd ır .

S o n o la ra k S a y ın F e rh a n O ğ u z k a n 'a m ik ro fo n u v e r e r e k o t u r u m u k a p a t m a k is t iy o r u m efe nd im .

□R.FERHAN OĞUZKAN - G e r ç e k t e n öğle ta tilin e y a k la ştık belki de a ştık , b e n u fa k b ir k a tk ıd a b u lu n m a k is t iy o ru m . S a y ın A k ş in d e v le t ile y u r t t a ş a ra s ın d a , aynı y u r t t a y a ş a y a n in s a n la r a ra s ın d a k i ilişkiye değindi ve, d e vle tin bu a ra d a y a b a n c ıla ş m ış o lm a m a s ı ü ze rin d e d u rd u la r , belki bu şekilde s ö y le m e d ile r a m a e s a s b u idi. Ş im d i b u ra d a tabii b ü tü n d e v le t k u ru m la rın ın hangi ke s im d e o lu rs a o lsun y u r t t a ş la sıkı b ir ilişki içinde o lm a sı lazım . D e v le t hangi re jim , ha ngi ilkelere d a y a n ırs a d a ya n sın , b u e sa s , birinci o t u r u m u n d a d a S a y ın İn a m b u n u n ü ze rin d e d u rd u v e bu a ra d a d a kitaplık m e sele si açıldı, ilkokullarda ç o c u k la rın o k u m a m eselesi. A s lın d a b u d a d o ğ r u f a k a t b u n u n ya n ın d a b ü tü n d e v le t k u ru m la rın ın halkla ç o k yakın t e m a s k u rm a s ı, a ra la r ın d a d u v a rla r ın ka lkm ası g e re k iy o r. H albuki b izd e y u r t t a ş h e r hangi b ir d e v le t k u ru lu ş u n a g ittiğ i z a m a n k o rk u

41

içindedir. B a ş ım a ne gelecek diye d ü ş ü n ü r, ne gibi zo rlu k la rla k a rş ıla ş a c a ğ ım diye d ü ş ü n ü r, o a ra d a okullara g e liy o ru m e ğitim ci o larak, iki dersh an eli b ir okulda b ir k ü tü p h a n e m e m u ru n u n bu lu n m a sı bizim için b ir hayal. Kaldı ki, b e ş dersh an eli b ir ilkokulda d a k ü tü p h a n e cin in çalıştırılm ası m ü m k ü n değil. Y a n i p a ra s a l b a k ım d a n d a m ü m k ü n değil, b ilm iyo ru m k ü tü p h a n e c ile r de g id e r en k ü çü k kö yle re k a d a r yayılan bu y e rle rd e çalışır mı, o da ayrı m esele .

B e n im ü z e r in d e d u r m a k is te d iğ im şu. K ü tü p h a n e le r in okul k ü tü p h a n e s i o lsu n v e y a b a ş k a b ir k u ru m u n k ü tü p h a n e si olsun, halka dö nü k o lm a sı lazım . B u lu n d u ğ u ç e v re y e de h iz m e t e tm e s i lazım . Kaldı ki, b izde h e r e ğ itim k u ru m u ç e v re y le b ü tü n le ş m e e sasın a dayarıır, v a r d ır bu bizim Milli E ğ it im Bakanlığının genelgelerinde de v a rd ır a n la y ış ta da v a rd ır ; a m a hangi veli g id ip te ç o c u ğ u n b u lu n d u ğ u b ir k itaplıktan kendine g ö r e v e y a h u t ailesinden h e rh a n g i birisine g ö re b ir k ita p a lm a, im kanına s a h ip tir? Ç ü n k ü biz kitabı d e m ir b a ş a k a y d e tt ik te n s o n ra a rt ık onu s a k la m a k zo ru n d a y ız , kitabın eskiyeceğine, y ıp ra n a c a ğ ın a v e b ir z a m a n s o n ra d a d e m irb a ş ta n d ü şe c e ğ in e b ir tü r lü ina n a m a yız, m ü d ü r k o rk a r o kitabı v e r m e z, değil veliye, ö ğ r e tm e n e ö ğ re n c iy e d e k o la y kolay v e r m e z v e ç o c u k da onu evine g ö tü re m e z , m e s e la ya zın k itap ları d a ğ ıts a la r da ç o c u k la ra alın size ikişer ü ç e r k ita p o ku yu n bunu deşelen ne güzel o lu r a m a bunu y a p a m a z la r. Ş im d i b e n im A v r u p a d a b ir iki böyle t e c r ü b e m v a r, o r a d a kitap lık lar, okul kitaplıkları, ü n iv e rs ite le r de dahil,

42

halka açık .H alk istediği z a m a n giden alın, okun, tab ii ş a rt la r ı van. Ş im d i biz bu n u y a p a m ıy o n u z, bu p a n a y a pula d a bağlı bin ş e y değil, ta m a m iy le bin anlayış m eselesi.

K ö y enstitülenine geliyonum . K ö y e n s titü le ri bu fikri ta ş ıy a n m ü e s s e s e le rd ir v e b u n u u y g u ladılar. B ü tü n k ö y e n s titü le ri e tra fın d a k i ç e v re y e hen b a k ım d a n h iz m e t edendi. T a n ım b ak ım ından, sağlık b ak ım ınd a n kültünü a r t ı r m a b a k ım ın d a n v e y a dün ya nın sayılı esenlenini halka d a se vd in m e , o k u tm a b ak ım ınd a n açıktı. Y a n i bin k ö y e n s titü s ü n ü n çe vn esin de o tu n a n halk o okulu b e n im se n on un hen o la na ğın da n yananlanındı, k ü tü p h a n e s i de dahil, h a t t a okulla k ö y ana sınd a henhangi bin d u va n y o k tu , yani bin köylü yanlışlıkla k ö y e n s titü s ü m ü d ü n ü n ü n o tu rd u ğ u lojm anın k e n a rın d a n g e ç e rk e n hiç k im se çıkıp sen b u ra d a ne a r ıy o rs u n d e m e zd i, halkla b ü tü n le ş m iş k u ru m la rd ı.

Ş im d i, ta b ii b ilm iy o ru m a m a h e r birinin m u h k e m d u v a rla rı v a rd ır , ko lay kolay içeri g ire m e zs in iz . B e n im s ö y le m e k is te d iğ im şu. B u k u ru m la rın halk ta ra f ın d a n b e n im s e n m e s i ço k b ü yü k ö n e m ca şıyo r. B enim ki b ir s o r u değil, yalnız b ir k a tk ıd a b u lu n m a k isted im .

Ç o k te ş e k k ü r e d e rim .BAŞKAN - B iz de ç o k te ş e k k ü r ederiz.B u k o n u d a b e n im de kendi kişisel kanım , h e r

halde su çlu yu yakaladık gibi geliyor. D e m irb a ş la ilgili yö n e tm e liğ i d e ğ iş tird iğ im iz ta k d ird e okul kitaplıklarının halka a çılm a sı s ö z k o n u s u o lacak. Ç ü n k ü halk b unun fa rk ın d a değil, böyle genelgelerin o lduğunun, gidip o ku ldan k ita p alınm ası

43

gerektiğin in , d e m irb a ş yö n etm e liğ in i biz d e ğ iş t ir irs e k milli eğ itim in h e rh a ld e ç o k b ü yü k işlerini hallederiz gibi geldi, söylediklerinizden ç ık a rd ık larım .

B u y u ru n S a y ın A k ş in s o n s ö z o la rak.PROF. DR. SİNA AKŞİN - B eyendin in

katkıları için te ş e k k ü r e d e rim . F a k a t b en bu p a ra s ın ır la m a s ın ı ka b u l e d e m iy o r u m . T ü r k iy e 'd e a ca yip p a ra la r , a c a yip y e rle re h a rc a n ıy o r; yani o to y o l ya p ılıyo r h a b ire sinek a v lıyo r o to y o lla r, T ü rk iy e 'd e h e rh a n g i b ir k e rp iç k ö yd e n A v u s - tu ra ly a 'y a te le fo n e de b iliyo rs u n u z, pırıl pırıl ses, böyle te ze k le rin içinde, ç a m u rla r ın içinde A v u s - tu ra ly a y la , o "m e rh a b a nasılsın ya hu, b u r a d a - m ısın" d iyo r. S idney'deki a d a m d a n , pırıl pırıl s e s g idiyor. Y a n i T ü rk iy e 'd e n e re le re n e re le re neler h a rc a n ıy o r. G ü n e y d o ğ u d a P K K ile m ü c a d e le içini h a rc a n a n p a ra n ın haddi he sa b ı yok. Peki, bu g ü n e y d o ğ u d a k i m e se la ç o c u k la rın o k u m a s ı için, b ü tü n o ra d a k i ç o c u k la r, ilçelerde p a ra s ız yatılı ilk ve o rta o k u lla r ; illerde lisede o k u y a c a k h e r g ü n e y doğulu ç o c u k için b ir p a ra s ız yatılı k u ru ls a k u ru la m a z m ı? Ç ü n k ü siz, o ra d a P K K 'n ın b ir m a ğ a ra s ına b ir fü ze a tıy o rs u n u z , o fü ze 2 0 0 bin d o la r. G itt i 2 0 0 bin d o la r, o r a d a ne v a r , belki o m a ğ a ra n ın içinde hiç k im se yok, belki o ra d a iki ta n e kaleşnikof v a r , 2 0 0 bin d o la r g itti. Y a n i T ü rk iy e a c a y ip şe y le re a c a y ip p a ra la r h a rc ıy o r, dolayısıyla e fe n d im p a ra s ız lık ta n eğitim im izi a d a m e d e m iy o ru z , bu b ir m a z e r e t değil b en ce , kabul e tm iy o r u m m a z e r e t o lara k.

BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r e d iy o ru z efe nd im .

44

Ö ğ le d e n s o n ra s a a t 14.CDO'de ü ç ü n c ü o t u r u m d a b u lu ş m a k ü ze re .

A f iy e t olsun. [Alkışlar]

45

ÜÇÜNCÜ OTURUM

PANEL I

BAŞKAN: D o ç . D r . B o z k u r t G Ü V E N Ç [T E D Bilim K u ru lu Ü yesi]

PANEL ÜYELERİ:P ro f .D r . M e h m e t G Ü R K A V N A K [O .D .T .Ü . iktisadi v e İdari B ilim ler Fa kü ltesi] P ro f . D r . A h m e t İN A M [D D T Ü . F e n v e E d e b iy a t F a k ü tlte s i]P ro f . D r . S in a A K Ş İN[A .Ü . S iya sa l Bilgiler Fa kü ltesi]P ro f . D r . E sin K D N A Ç (A .Ü . E ğ it im Bilimleri Fa kü ltesi]

KONU: Y u rt t a ş lık E ğ itim i ve S o ru n la rı

47

BAŞKAN - E v e t s a a tim iz 1 4 .0 7 ’, Y u r t t a ş lık v e E ğ it im to p la n tım ızın 3 ü n cü o tu r u m u n u a ç ıyo r u m ö n c e k o n u ş u p s o n ra pan alistle ri ç a ğ ırm a k - t a n s a ö n c e pan alistle ri ç a ğ ırıp b ira z z a m a n k a za n a lım çü nk ü bu a ra d a ge lenler v a r , t ra f ik sıkışıklığı olabilir o n la r ye rlerin i a lıncaya k a d a r b ira z z a m a n k a za n m ış o lu ru z. S in a A K Ş İ N B e y ö n c e bizi b ira z d ü ş ü n d ü rd ü p r o g r a m ı nasıl y a p a lım diye belki d e rs im v a r g e le m iy e c e ğ im dedi a m a anlaşılan dersini kısa k e s m iş v e ge lm işle r e v e t E sin K O N A N Ç H a n ım , h e rk e s yerini biliyor galiba, h a n ım la r önce, deyip S in a A K Ş İ N B e y b u y ru n , A h m e t İN A M 'ı d a g ö r m ü ş gibiyim b u y u r u n S a y ın in a m v e en s o n M e h m e t G L J R K A Y N A K .

To p la n tın ın birinci b ö lü m ü n d e b u lu n m a d ım a m a o b ö lü m d e A h m e t İN A M a rk a d a ş ım klasik y u rt ta ş lık k a v ra m ın ı b ira z s o rg u la y a ra k , b ira z a ş a ra k yeni b ir ö neri de g e t irm iş ç o k ilginç olacağını s a n ıy o r u m a m a b e n e z b e re b ir ş e y ş ö y le m iş o lm a y a y ım , S in a A K Ş İN 'in d e v le t ve y u rt ta ş lık konusundaki, v a ta n d a ş lık ko n usun d aki g ö rü ş le re v e y a s o ru la ra v e rd iğ i c e v a p la rı dinled im z a te n kendisini de ta n ıd ığ ım için o n u n g ö r ü ş lerini k ısm e n biliyorum . M e h m e t G Ü R K A Y N A K ta b i ç o k eskiden b eri g ö rü ş le rin i bildiğim iz için bu pan eld e y e r a lıyo r a m a b e n b u ra d a k i listeyi, b u ra d a k i s ırayı ta k ip e d e c e ğ im a m a şöyle b ir şekilde ta k ip e d e c e ğ im e ğ e r b ir itira z o lm a zs a E s in K O N A N Ç a rk a d a ş ım ız d a n b a ş lıy a c a ğ ım

“çü n k ü kendisinin ç o c u k haklarıyla d a n ış m a ve re h b e rlik k o n u s u n d a u zm a n la ştığ ın ı b iliyo ru m ta b i

49

ç o c u k la rla ilgili şöyle b ir s o r u m u z v a r biz y u r t taş lık v e e ğ itim diyince hep e rg in kişileri d ü ş ü n ü y o r u z halbuki bu eğitim in, y u rtta ş lık eğitim inin y u rtta ş lık s ta tü s ü n d e n ö n c e belkide ailede okulda b a ş la m a s ı yani o varlığı, ç o c u ğ u ailenin b ir üyesi o la ra k kabul edelim on un haklarını ta n ıya lım ki s o n ra y u rt ta ş lık hakları v e eğitim i m ü m k ü n olsun diye d ü ş ü n ü y o ru m yani, kronolojik, m u tla k a değil a m a sanki b u panelin ge lişm e s in d e işe o ra d a n b a ş la rs a k v e u z m a n b ir kişinin g ö rü şlerin i a lırsak bize y a ra rlı olabilir, diye d ü ş ü n ü y o ru m .

PROF.DR. ESİN KONANÇ - S a yın b a ş k a n b ir yanlış a n la m a oldu h e rh a ld e b en b ir k e re re h b e rlik u zm a n ı değilim b en h u k u k ç u y u m bir, İkincisi aile ile ilgili de k o n u ş m a y a c a ğ ım v a ta n d a ş lık hakları v e ç o c u k hakları u zm anlık a lanım bu konula rd a b irş e y le r s ö y le y e c e ğ im a m a rehberlikle hiçb ir ilgim yok.

BAŞKAN - Peki o z a m a n o yanlış a n la m a b e n im k u s u ru m b u n d a n dolayı ö z ü r dileyeyim sanki k a fa m d a öyle b ir im aj v a rm ış , o yanlış fa k a t ta b i m e d y a n ın ç o c u k üzerindeki etkileri ü ze rin d e d u rab ilirse niz, ta b i hazırlığınız b a ş k a yö n d e olabilir a m a bize b ir te m e l o lu ş tu r m u ş o lu rs u n u z ve ü ze rin e d e b irş e y le r yapabilirsiniz. E v e t ö z ü r diler im bu y a p tığ ım yanlış t a n ıt m a için bu ben im eksikliğim o n d a n s o n ra belki, s o n d a n b a ş la m ış gibi o la c a ğ ız a m a S in a A kşin 'in g ö rü ş le rin i d e v le t v a ta n d a ş lık y u rtta ş lık ilişkilerini d in lem iştik eğitim i nasıl o lsu n yani bu olayı e ğ itim s ü re c in d e ö rg ü n v e y a ya y g ın nasıl çözü m le ye biliriz ona b ak alım o n d a n s o n ra A h m e t İN A M 'd a n r ic a edelim a c a b a

50

b u yeni v a ta n d a ş lık k a v ra m ı yani ü lk e d eşlik tan v a ta n d a ş lığ a geçişin e ğ itim d o ğ u rg u la rı ne olabilir y a n i b ir a z u y g u la m a y a yö n e lik o la ra k nasıl g e rçe k le ş tire b iliriz , s o n o la ra k d a belki M e h m e t G Ü R K A Y N A K a rk a d a ş ım ız d a n ö z g ü r insan, b e n ta b i g ö n lü m d e n geçeni s ö y lü y o ru m h e rk e s ne t ü r b ir v a ta n d a ş lık ta n s ö z e d iyo r, ta rt ış a lım .

Ş im d i d ö r t a rk a d a ş ım ız v a r ç o k d a g e ç ik m e - d e n b a ş la m ış o lu y o ru z s a a t 1 4 .0 0 d e b a ş la yıp 1 6 .3 0 d a b itirm iş o la ca ğ ız 1 6 .3 0 ile 1 7 .0 0 a ra s ın d a da y a r ım sa a tlik b ir t a r t ış m a z a m a n ı v a r yani p r o g r a m öyle d ü ze n le n m iş ki h e rk e s e r a h a t r a h a t b ir y a r ım s a a t d ü ş ü y o r ; a m a p a n a - list a rk a d a ş la r ım ız g ö rü ş le rin i y a r ım s a a t t e n b ira z d a h a a z s ü re d e b itire b ilirle rse t a r t ış m a y a d a h a geniş z a m a n v e rm iş o lu ru z belki s u n u ş s ıra s ın d a y a p a m a d ık la rım ız ı d in le y ic ile rim izd e n gelen s o ru la ra c e v a p v e rirk e n b ira z d a h a iyi yapabiliriz bu a ra d a belki karışılıklı o la ra k d a p a n a lis t le r b irb ir le r in in g ö r ü ş le r i h a k k ın a a k i d ü şü n ce le ri so ru la rın ı eleştirilerini d e dile g e t ir e bilir.

E v e t bu n iye t v e anlayışla ilk s ö z ü P ro f . D r . E sin K O N A N Ç 'a v e riy o ru m .

PROF.DR.ESİN KONANÇ - B ir a z içeriği d e ğ işm e k le birlikte k o n u ş m a m ın h e rh a ld e u y u m sağlıyabileceğim i d ü ş ü n ü y o ru m b e n b ir y a y g ın e ğ itim a ra c ı o la ra k m e d y a y ı v e m e d y a n ın y u r t t a ş hakları, insan hakları eğitim indeki ro lü ; o lum lu v e y a o lu m s u z rolü, k o n u s u n d a b irş e y le r s ö y le m e k is t iy o rd u m yalnız s ö z le rim e b a ş la m a d a n ö n c e s ö y le y e c e ğ im şeylerin bu s o n g ü n le rd e b a s ın

51

üzerindeki t a r t ış m a la r ç o k y o ğ u n la ş tı biliyorsu n u z g ü n d e m m e d y a ü ze rin d e to p la n dı dolayısıyla bu konudaki g ö rü ş le rim iz i ç o k n e t b ir b içim de o r ta y a k o y m a m ız için b irta k ım k a v ra m la rın açıklığa k a v u ş tu ru lm a s ı g e re k ir gibi ge liyo r b ana, en azından b e n im a ç ım d a n bazı k a v r a m la r ne a n la m ifade e diyo r, sa b ah leyin b e n g e rç i g e ç ge ld im a m a S a yın A k şin d e v le t k a v ra m ı ü ze rin d e b ira z d u rd u , ben d evle tin d e m o k ra tik b ir d e v le tte ne şekilde a n la ş ılm a s ı g e re k tiğ i k o n u s u n a b ir a z açıklık g e tirm e k is tiy o ru m .

□ e v le t b izim m a d d i v e m a n e vi varlığım ızı insan a la ra k hak v e ö zü rgü k le rim izi, g e liş tirm e mizi sağlayıcı o r ta m ı h a zırla m a k la m ükellef olan, b iz im h a k v e ö z ü rg ü rlü k le r im iz i k o ru m a k la m ükellef olan bizler ta ra f ın d a n o lu ş tu ru lm u ş bir hükm i ş a h s iy e t; dolayisiyle fe rd in v e to p lu m u n h izm e tin d e b ir d e vle t. F e rd in v e to p lu m u n h izm e tin d e olan b ir d evle tin , b u h izm e tle ri ye rin e g e tirm e s i için b ir ta k ım g e re k s im le rim iz o la cak d evletin etkinlikleri y ü rü tü r k e n v e yetkilerini kullanırken g ö z ö n ü n d e tu tu lm a s ı g e re k e n h u su s , ta b i T ü rk iy e C u m h u riy e tin in b irta k ım vasıfla rıd ır; d e m o k ra tik d e v le t va sfı, laik d e v le t va sfı v .s bu vasıfla rın d e ğ iştirilm e si d e m ü m k ü n değil a n a y a s a m ız a g ö re a n c a k bu g e rç e k te n böyle m i s o n g ü n le rd e ya ş a d ığ ım ız o la y la r bizi n e re y e g ö t ü r ü y o r v a t a n d a ş o la ra k biz d a h a d o ğ ru s u y u r t t a ş o la ra k v e y a b ir insan o la ra k biz hangi haklarım ızın bilincindeyiz v e y a değiliz yeni y e tiş e n k u ş a ğ a bu hak v e ö zü rg ü rle rin i ne şekilde ö ğ r e t m e k lazım , b e n im s e tm e k lazım b u n la r ü s tü n d e h e rh a ld e

52

b u g ü n d u ru la ca k .Ş im d i b en bu panele d a v e t edildiğim z a m a n

ilk ö ğ re tim d e v a ta n d a ş lık v e insan hakları eğitim i k ita p la rın a şöyle b ir g ö z a tt ım . B e n a şağ ı yu karı, E ğ it im Bilim leri Fa k ü lte sin d e olan a rk a d a ş la r ım biliyorlar, 2 5 seneyi aşkın b ir s ü re d ir insan hakları v e d e m o k ra tik te m e l k u ru m la r o k u tu y o r u m ve d e h ş e tle g ö r d ü m ki bu kitabın içindeki bilgilerde s o n d e re c e yü ze ys e l o lduğu gibi, b ir ta k ım y a n lışlar d a v a r , s a d e c e bu k ita p değil, e lim de bir ta n e s i v a r a m a 5 ,6 k ita p v a r şö yle b ir b a k tım ve ş u n u d ü ş ü n d ü m b u n u g ö r d ü ğ ü m z a m a n , bu k ita b a b a k tım v e d iğ e r k itap ların içeriğine b a k tığ ım z a m a n ; a c a b a ş u ve rile n e ğ itim le m e d y a d a v a ta n d a ş a iletilen m e s a jla r nasıl birbirini d en g ele r, b a n a g ö re d e n g e le ye m e z. Ş im d i b ir k e re h e rş e y - d e n ö n c e ben, iyi b ir v a t a n d a ş o lm a nın eğitim le olacağını d ü ş ü n ü y o ru m f a k a t b u n u n y a n ın d a v a ta n d a ş lık k o n u s u n d a ö ğ r e t im ya pılm ası g e re k tiğini d ü ş ü n ü y o ru m yani b ir ta k ım bilgilere sahip olm alıyız ki o bilgilerin ışığı a ltın d a d o ğ u ş ta n itib a re n aile içinde aldığım ız, aile dışı b irim le rd e aldığım ız e ğitim le b ir y e re gelebilelim.

Ş im d i bu bilgileri biz n e re d e n alabiliriz, k ita p la rd a n a lıyoruz, a m a b ira z e vve l sö yled iğ im gibi k ita p la r b e n im için en a zın da n ş u g ö rd ü ğ ü m , kita p la r , o r t a ö ğ r e t im d e o k u n a n k ita p la r, b ireyin hak v e özürlüklüklerinin bilinçinde olm asını s a ğ lıy a - c a k nitelikle k ita p la r değil. B u n u n ya n ın d a b ir de d eva m lı to p lu m içinde b irta k ım m e s a jla rla ka rşı k a rş ıy a k a lıyo ru z v e bu m e s a jla r bilgi eksikliğim iz s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a n bizi b ire y o la ra k ve

53

to p lu m o la ra k bazı yanlış s a p ta m a la r a s ü rü k lü y o r diyebilirim . B u r a d a yanlış d iy o ru m sö y le ye ce ğ im s ö z le r belki ç o k b ü yü k t a r t ış m a la r a ç a c a k a m a b e n h e m k e n dim e h e m de to p lu m a olan b ir g ö re v im o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o ru m v e bu gü n t e r s d ü ş m e p a h a s ın a d a olsa b irta k ım şeyleri sö y le m e k is t iy o ru m . B u g ü n m e d y a n ın d u ru m u n a v e insan h akları ko n u su n d ak i ta v r ın a g e ç m e d e n ö n ce ş u n u b e lirtm e k is tiy o ru m . M e d y a insan h a k ları eğitim in d e , y u r t t a ş hakları e ğ itim d e s o n d e re c e önem li ro l oynayabilir, b ir ta k ım p r o g r a m lar g ö r ü y o r u z ç o k çeşitli m e d y a kanallarında, te le v izy o n kanalları olsun, ra d y o kanalları o lsun v e d e yazılı b a s ın d a ; b u n la r d e v a m lı b ir t a k ım m e s a jla r ile tiyo rla r, b u m e s a jla r a ra s ın d a z a m a n z a m a n b a zıla rın d a çok, bazıla rın d a a z insan h a k ları eğitim i için ç a b a s a r f edilen v e y a insan hakları ö ğ re tim in e k a tk ıd a b u lu n a ca k b ir ta k ım p r o g r a m la r v a r . M e s e la b ir p r o g r a m d a ne bileyim b e n basın ö z g ü rlü ğ ü ta rtış ılıy o r, basın ö z g ü rlü ğ ü bizim için s o n d e r e c e h a y a ti b ir ö z g ü rlü k , basını d ö r d ü n c ü k u v v e t o la ra k t a n ım lıy o r b ü t ü n y a z a r la r , l ite ra tü rd e hep böyle g e ç iy o r, şim di basının d ö rd ü n c ü k u v v e t olup olm adığı ta rt ış ılıy o r a m a b ir d e v le t d e m o k ra tik b ir d e v le t o la c a k s a m u tla k a ö z g ü r b ir basını o lacak, ö z g ü r b ir basını o lm a y a n b ir d e v le tin d e m o k ra t ik b ir d e v le t o lm ası m ü m k ü n değil, çü nk ü k a m u o y u d e n e tim i, d e v le tin d e m o k r a t ik niteliğini k a z a n m a s ı v e m u h a fa z a e tm e s i için s o n d e re c e önem li. B ir ülkede e ğ e r k a m u o y u d e n e tim i y o k s a , o ülkede h a k v e ö z g ü rlü k le r in u y g u la n m a y a g e ç m e s i

54

m ü m k ü n değil k a m u o y u n u n o lu ş m a s ı d a h e m e n h e m e n y ü z d e s e k s e n , d o k s a n k itle ile tiş im a ra ç la rı araçılığı ile o lu y o r b ir ö ğ re n c i d ü ş ü n ü n ki b ilm iy o ru m h a fta d a k a ç s a a t içinizde ö ğ r e t m e n olan v a r mı, b ilm iyo ru m , k a ç s a a t o k u y o r bu dersi, bu d e rs te , b irta k ım ş e y le r e zb e rle tiy o r la r , m e s e la din v e v ic d a n ö z g ü rlü ğ ü ile ilgili b ö lü m ü n ü b a k tım ben bu kitabın, A n a y a s a n ın m a d d e le rin i o lduğu gibi a lm ış din v e v ic d a n ö z g ü rlü ğ ü ile ilgili m a d d e y i o ra y a din v e v ic d a n ö z g ü rlü ğ ü k o n u s u n d a h e m e n h e m e n h e r kanalda d e va m lı m e s a jla r veriliyo r, v e öyle çelişkili m e s a jla r v e riliy o r ki, d ü ş ü n c e ö zg ü rlü ğ ü n e b a k ıy o ru z , yine d ü ş ü n c e ö zğ ü rlü ğ ü d e aynı şekilde bu k ita p ta ç o k b a s it cü m le le rle y e r a lm ış v a z iy e tte ; a m a to p lu m d a d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü ta rt ış ılıy o r v e bu k o n u d a ço k ilginç t a r t ış m a la r a ta n ık o lu y o ru z v e bu t a r t ı ş m a la ra b a k tığ ım ız z a m a n yanlış m e s a jla rın da to p lu m a iletildiğini g ö r ü y o r u z a c a b a b u yanlış m e s a jla r k a rş ıs ın d a b ire y ne y a p a c a k ? B e n ç o c u k la ra , kendim i sınırlı t u t m a k is te m iy o r u m çü nk ü o ço cu k la rın ha k v e özgü rlü klerin i ö ğ re n e bilm elerine sa yg ı g ö s te re b ilm e le ri için m ü s a it b ir o r t a m lazım , ö ğ re n m e lazım , e ğ itim la zım s a d e c e bilgi a k t a r m a ile değil o a k ta rıla n bilgilerin u y g u la m a y a g e çm e sin in de g ö s te rilm e s i g e re k iy o r.

D ü n b ir p r o g r a m izliyo rd u m o p r o g r a m d a aşırı s a ğ g ö rü ş lü k o n u ş m a c ıla rla liberal ded iğ im iz k o n u ş m a c ıla r b ir n o k ta d a b irle ş tile r: d ü ş ü n c eö zg ü rlü ğ ü sınırsız b ir ö z g ü rlü k tü r . H e r k e s h e r şekilde d ü ş ü n d ü ğ ü n ü söyleyebilir, b a ş b a k a n y a r d ım cım ız b ir b e y a n a t ve rd i, b ir belediye b a ş k a -

55

nının k o n u ş m a s ı nedeniyle b ir k a v r a m kulllandı ş e d it b ir k a v r a m a m a s u ç teşkil e tm e z dedi. B e n a c a b a d iy o ru m bu k a d a r yıl yanlış m ı ö ğ re n d im h e rşe yi, a c a b a ben im ö n ü m d e şim di A v r u p a konseyinin b ir yayını v a r dün ya nın b ü tü n hakları b e y a n n a m e le ri v e sö zle ş m e le ri içinde v a r ve o n la ra b a k tığ ım ız z a m a n b en hiç de d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü n ü n sın ırs ız b ir ö z g ü rlü k o lm adığın ı g ö r ü y o r u m kişiler v e siyasal h a k la ra ilişkin u luslar a ra s ı s ö z le ş m e de, üye d e v le tle re ırksal, dinsel, ulusal nitelikte, kin, n e fre t, g a r e z y a r a t a c a k ş e y leri s a v u n m a la rı kanunla ya sa k la y a c a k s ın , B ö yle b ir e m ir ü ye d e v le te ve riliyo r, A v r u p a K o n s e yi ç a lış m a la r y a p ıy o r b u k o n u d a bir k o m ite s i v a r A v r u p a K o n s e y in in In to le ra n c e K o m ite s in d e ç a lış m a la r yapılıyor, insan hakları k o m ite s in d e bu ç a lış m a la r yapılıyor v e b e n im ö ğre n d iğ in , h e rş e y i s ö y le y e m e y iz . İn s a n la rı kin, n e f r e t , g a r e z e y ö n e te c e k şeyleri s a v u n a m a y ız b u s a ğ d a n olabilir so ld a n olabilir yani ideolojik b ir a y ırım y a p m ıy o r u m . B a şk a la rın ın ha k v e ö zgü rlü klerin i o n ların şereflerin i re n c id e e d e ce k k o n u ş m a la r d ü ş ü n c e ler y a y a m a y ız . B u n la rın hepsi u y g a r to p lu m la rd a y a s a k la n m ış b ir ta k ım fiilerdir. E v e t d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü din v e v ic d a n ö z g ü rlü ğ ü d iğ e r ö z g ü r lüklerden farklıdır, d iğ e r ö zg ü rlü k le rin b azıla rın d a ö z g ü rlü ğ ü m ü z ü kullanm ak için ya izin alırız y a b ild irim de b u lu n u ru z a m a din v e v ic d a n ö z g ü rlü ğ ü ku llanm ak için, d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü m ü z ü k u llanm ak için b öyle b ir izin v e y a böyle b ir b ild irim de bulunm a m ız a g e re k yok, bu hak v e ö z g ü rlü ğ ü m ü kullanırız k a tla n m a k koşuluyla kullanırız. Ş im d i v a t a n

56

daşlık eğitim i d iy o ru z d e m o k ra s i d iy o ru z b ir t a r a f t a n m e s a jla r v e r il iy o r iş te b ir t a k ım m e d y a d a n , açık o t u r u m la r y a p ılıy o r, b a zıla rı h a k ik a te n g e rç e k d e m o k ra tik anlayışı nakleden y a y ın la r o lu yo r, k ita p la r a n a y a s a y ı v e s a ire y i alıy o r la r , çeşitli ö zg ü rlü k bildirilerini v e y a s ö z le ş m elerini a lıyorlar, insan hakları s ö z le ş m e le rin d e n b irta k ım bilgiler ve riliy o r; a m a o n u n ya n ın d a öyle y o ğ u n b ir b iç im d e bilgiler v e m e s a jla r v e r iy o r la r ki bu m e sa jla rı alan insanlar, b e n bu işin h o ca s ı o ld u ğ u m halde t e r e d d ü t e d ü ş ü y o ru m . M e s e la d ü n o to p la n tıd a yine şöyle söylendi E fe ıid im ilk e vve la "fa ş is t İta lyan C e z a K a n u n u n d a n alınan C e z a K a n u n u m u z u düzelte lim , a rtık , T ü rk iy e 'd e b u n u d ü ze lte m iy o ru z" , b izim C e z a K a n u n u m u z 1 3 2 6 tarihlid ir. İta lyan C e z a K a n u n u ise 1 3 3 0 tarih lid ir. M usollinin K a n u n u R o c c o K a n u n u d u r ; a m a b u g ü n içim izde bunu bilen v a r m ı C e z a H u k u k ç u s u o la ra k bizler b iliyoruz a m a o n u n dışınd a m e d y a d eva m lı İta lya n C e z a K a n u n u , fa ş is t İta lyan C e z a K a n u n d a n alınan, ka n u n u d e ğ iş t ire lim, E şim di bilgiler yanlış o lu n ca a c a b a y a n ılıy o r- m u y u m diye d ü n t e k r a r t e r e t t ü d e d ü ş tü m , s o n ra C e z a K a n u n u t e k r a r aldım b a k tım özellik- lede 141, 1 4 2 ,1 6 3 için bu ş e y le r sö y le n iy o rd u , o z a m a n la r , h a t t a a r k a d a ş la r ım , b u r d a o la n a rk a d a ş la r ım bilirler, bu m a d d e le rin kaldırılm ası için k a m p a n y a yapılırken b e n şö yle b ir ş e y s o r u y o r d u m a rk a d a ş la rım ız a ; Irk e s a s ın a d a y a n a n b ir C u m h u r iy e t k u ru lm a s ı için p ro p a g a n d a yapılm asın ı v e ö r g ü t k u ru lm a s ın ı is t iy o rm u s u n u z , s a v u n u y o rm u s u n u z ? B u n a c e v a p "hayır" o lu y o r -

57

du, o z a m a n niye 1 41 , 1 4 2 'n in k a lk m a sın ıs a v u n u y o rs u n u z ? B u s o ru y a c e v a p a la m ıy o rd u m ben a rk a d a ş la rım d a n , çü nk ü içerik bilinm eyince, sa vu n u la n ş e y le r de yanlış o luyo r. B u g ü n 1 6 3 n cü m a d d e yi kaldırdık s ıra A n a y a s a n ın 2 4 n cü m a d desine geldi v e bunu d a niçin y a p ıy o ru z , b u n u da laiklik için y a p ıy o ru z .

Ş im d i b e n b ir c e z a h u k u k çu su o la ra k biliyor u m ki din v e v ic d a n ö zg ü rlü ğ ü ile ilgili m a d d e le r T .C .K . nun ”7 4 v e “7 5 v e ilerisi m a d d e le rid ir. 1 B 3 . m a d d e s i ise t a m a m e n dini ç ık a rla ra a let e tm e k to p lu m u n e ko nom ik, so syal, düzenini din k u ra llarına o t u r t m a k için p ro p a g a n d a y a p m a k v e ö r g ü t k u rm a y ı y a s a k la y a n m a d d e y d i v e b u n u b e n m a la s e f en e nte lek tü el, en bilgili insa n lara dahi a n la ta m a d ım . Ş im d i e fe n d im d ü şü n ceyi açıklam akla, p ro p a g a n d a a ra s ın d a sınırı ç ize m iy o ru z dolayısıyle b ir ta k ım u y g u la m a la r v a rd ı T ü rk iy e 'd e c e v a p o la ra k şu n u d iy o rd u m hep b e ra b e r bu y a n lış u y g u la m a la rın k a rş ıs ın a çıkalım a m a b e n im bilebild iğ im k a d a rıy la , s o s y a l p s ik o lo g a r k a d a ş la rım ız v a r b u rd a , p ro p a g a n d a y la d ü şü n ce yi a çıklam a yı a y ır t e d e ce k b ir ta k ım k rite rle ri so s ya l psikoloji bize v e riy o r . Ş im d i a rt ık h e r tü r lü şeyi söyleyebiliriz din v e v ic d a n ö z g ü rlü ğ ü adına, laiklik adına, ş u adına, bu adına; k u s u ra b a k m a yın b ira z h e y e c a n la n ıy o r u m b ü t ü n b u n la rı s ö y le d iğ im z a m a n ; a m a insan hakları ho ca sı o la ra k şu n u d ü ş ü n ü y o ru m , yani b e n ü n iv e rs ite d e o k u tu y o ru m insan haklarını, d iğ e r a rk a d a ş la rım ız o rta o k u l s o n sın ıfta y a h u t ilk ö ğ re tim in s o n sınıfında o k u tu y o r lar, Ş im d i b ilm e d en v e d eva m lı yanlış bilgiler

58

to p lu m a m e d y a aracılığıyla a k ta rıld ığ ın d a , bizim g e rç e k te n hak v e özgü rlü klerim izi b ilm e m iz m ü m kü n değil, bunları s a v u n m a m ız m ü m k ü n değil, y u rt ta ş lık gö re vin i y e rin e g e t irm e m iz m ü m k ü n değil. Ş im d i b irta k ım hak v e ö zg ü rlü k le rim iz çiğ n eniyor. B iz e nte llek tü elle r o la ra k b iliyoruz, k o n u t d o kunulm azlığ ım ız v a r , k o n u tu m u z a k im s e g ire m e z polis de dahil buna, a n c a k g e c ik m e sin d e sa k ın c a olan hallerde yetkili m e rc in in e m ri ile g ire r a m a te le v izy o n u b a k ıy o ru z g e ç e n b ir k o n u ş m a m d a d a bunu s ö y le m iş tim , s izlere y a p tığ ım k o n u ş m a d a d a b ir hanım , a rk a s ın d a polisler insanların evine dalıyo r m a su n lu k karinesi diye b ir k a rin e m iz v a r bizim , a s ır la r b o y u m ü ca d e le n in s o n u n d a b ü tü n u y g a r d ü n yanın ben im sed iği b ir ka rin e , "bir kim senin suçluluğu k a n ıtla n ın ca ya k a d a r o k im se m a s u m sayılır". V a r m ı böyle b ir ş e y bizde, T ü rk iy e 'd e ? H e r o la yda m u tla k a şak, ş a k suçlu d a m g a s ın ı ins a n la ra y a p ış t ır ıy o ru z o n u a itm ış - d ö r t m ilyona te ş h ir e d iyo ru z. O n d a n s o n ra o k im se b e ra a e t e ttiğ i z a m a n , ş u k a d a r, b ir h a b e r v e rirs e k v e r iy o ru z v e rm e z s e k v e rm iy o ru z . B u şu s o n u c u d o ğ r u y o r , h a k la rım ız ı, m ü t e m a d i y e t m e d y a aracılığı ile ve rilen m e sa j, bize, sö ze l o la ra k şu m e s a j veriliyo r, h a k la rım ıza sa h ip çıkalım , d e m o k ra tik to p lu m a sa hip çıkalım , t e m iz b ir to p lu m y a ra ta lım vs . s ö z le r b u n la r, a m a b ü tü n c ü l o la ra k verilen m e s a ja b a k tığ ım ız z a m a n , b ilm iyor u m y a n ılıy o rm u y u m b e n şu n u g ö r ü y o r u m : siz b ire y o la ra k öyle g ü ç s ü z s ü n ü z ki s is te m o k a d a r güçlü ki, siz bu s is te m k a rş ıs ın d a h içb ir ş e y y a p a m a zs ın ız S in a sa b ah leyin söyledi fa ş is t d e v le tte

59

b iliyo rsu n u z d e vle tin ve rd iğ i k a d a r ha k v e ö z g ü r lüğe sahip o lu rs u n u z d e v le te k a rş ı h içb ir ş e y y a p a m a zs ın ız . D e v le tin dışında h iç b irş e y o lm a z. Ş im d i b u n u biz g ü n ü m ü z T ü rk iy e 's in e u y g u ladığım ız z a m a n , s is te m in v e rd iğ i k a d a r h a k v e ö zg ü rlü k le rd e n y a ra rla n a b ilirs in iz s is te m in dışında hiçb ir şe y o lm a z, s is te m e k a rş ı h iç b irş e y o lm a z b ire y o la ra k hiçsiniz; b e n b öyle a lg ılıyo ru m ve rilen m e s a jla rı, v e d o layısıyle d e m o k r a t ik t o p lu m açıs ın d an b e n b u n u yanlış g ö r ü y o ru m . B a k tığ ım z a m a n b irta k ım m a h k e m e k a ra r la r ın a v e s a ire y e , bu k o n u la rd a a ra ş t ırm a la r ım v a r , ş u n u g ö r ü y o ru m , in s a n la r m a h k e m e le re g ittik leri z a m a n , e v e t y a rg ım ız ın b ir s ü rü s o ru n u v a r , a m a o s o ru n la rın s o ru n la rla birlikte yine in s a n la r m ü c a d e le e ttik le ri z a m a n , haklarını a lıyo rlar, a m a bu haklarını dian insanların bu m ü c a d e le le r s o n u n d a b ir ş e y y a p tıklarını biz b ilm iyo ru z. B iz y a p m a y a n insanları g ö r ü y o r u z hep biz b u s is te m içinde h içb ir ş e y ya p ılm a z, o halde k a d e rim ize b o y u n eğe lim öyle hak v e ö zg ü rlü k , iş te ge lişm e m a d d i v e m a n e v i varlığını g e liş tirm e gibi b ir ta k ım ta le p le rd e bulunm a ya lım , bunların elde edilm esi m ü m k ü n değildir, ne ve rilirs e onla yetinelim . B e n b u n a ş id d e tle k a rş ı ç ık ıy o ru m çü nk ü biz e ğ e r hak v e ö z g ü rlü k lerim ize sa h ip ç ık m a zs a k , o z a m a n b irta k ım o lu m s u z etk ilerle k a rş ı k a rş ıy a kalabiliriz. B u g ü n ... ne k a d a r v a k t im kaldı sa yın b a ş k a n

BAŞKAN - B e ş dakika k a d a rT e ş e k k ü r e d e rim .B u g ü n yetkili b ir kişi o la ra k , b u k o n u d a

a r a ş t ı r m a y a p m ış b ir kişi o la ra k R a d y o

60

T e le v iz y o n Ü s t K u ru lu üyesi o ld u ğ u m d a ş u n u s ö y le y e y im s ize , T ü r k iy e 'd e k i b ü t ü n m e d y a a ra ç la r ı m ü lti m e d y a dediğim iz a r a ç la r R a d y o T e le v iz y o n v e B a s ın altı b ü yü k aile v e ş irk e tin elinde, b u n la r ne y a p a r la r s a to p lu m a ne mes°aj v e r ir le rs e o m e sajı to p lu m alıyor. B u n u n dışında k a m u o y u o lu ş m a s ı m ü m k ü n o lm u y o r. B u ailelere b a k tığ ım ız z a m a n , ş u d o ğ ru , b u aileler b u m e d y a kuruluşların ı s a d e c e y a n k u ru lu ş o la ra k t u t u y o r la r e s a s iştigal e ttik le ri t ic a r e t , m e s e la b irta n e s i ihlas H o ld in ge g id iyo r, ö b ü rü ik tis a t B a n k a s ın a g id iyo r, ö b ü rü K o ç 'a gid iyor. Ç ık ard ığ ın ız z a m a n , o a ra d a k i p a r a v a n ş irk e t le r i a ş t ığ ın ız z a m a n g ö rd ü ğ ü n ü z m a n z a r a bu, v e b u ş irk e tle r de, T ü rk iy e ekonom isini ellerinde t u t u y o r la r . D o la - yisiyle e k o n o m ik ç ık a rla rın k o ru n m a s ı ta b i s ö z k o n u s u o lu y o r b ir y e rd e , dolayisiyle b e n v e h e r halde sizler d e b a n a katılacaksınız, biz g e rç e k te n ö z g ü r basın is tiy o ru z , yani basın ö z g ü rlü ğ ü . G e ne l o la ra k şu n u sö yie yim , t ü m hak v e ö z g ü rlü k le r d e vle tin k a rış m a s ı d evle tin m ü d a h a le s in e k a rş ı a s ır la r b o y u k o r u n m u ş tu r , d e m o k ra s i ta rih in e b a k tığ ım ız z a m a n , a rk a d a ş ım b e n d e n d a h a y e t kili bu ko n u d a , d e m o k ra s i ta rih in e b a k tığ ım ız z a m a n , d e v le te k a rş ı hak v e ö zg ü rlü k le rin k o ru n m a sın ın m ü ca d ele sin i g ö r ü y o ru z a m a yü zyılım ızd a a rt ık d e v le te k a rş ı k o ru m a is tiy o ru z , b u n u n için ç a b a s a rfe d iy o ru z . A m a y a p m a m ız g e re k e n b ir ş e y v a r , hak v e ö zgü rlü k lerim izi s a d e c e d e v le te k a rş ı değil, d iğ e r b ire y le re d iğ e r b ire y g ru p la rın a v e to p lu m d a k i ç ık a r o d a k la rın a k a rş ı d a k o ru m a k

61

zo ru n d a y ız . E ğ e r g e rç e k basın ö zg ü rlü ğ ü is t iy o r s a k b u b a s ın ö z ü r lü ğ ü d e v le t in m ü d a h e le e tm e d iğ i b ir basın o lduğu gibi, bu basın, aynı z a m a n d a m e d y a p a tr o n la r ın ın m ü d a h e le e tm e d iğ i b ir basın olmalı. Te k e lle ş m e y e ka rşı olmalı u lu s la r a ra s ı d ü ze n le m e le r v a r a m a bu basın tekelleri d a h a hala T ü rk iy e 'd e v a r v e b ir g a ze te cin in , b ir basın çalışanın h o ş a g itm e y e n bir ş e y y a p tığ ı z a m a n o rd a işine s o n verildiği za m a n , b a ş k a b ir b a s ım k u ru lu şu n d a iş bulm ası m ü m k ü n değil, dolayisiyle kendi a ra la rın d a b ir k u ra lla r b ü t ü n ü o lu ş t u r u lm u ş v a z iy e t t e . T e k e lle ş m iş b asın . M a d e m biz h a b e r a lm a ö z g ü rlü ğ ü n ü s a v u n u y o ru z , basın ö zg ü rlü ğ ü n ü s a v u n u y o ru z , o halde niye iki basın tekeli b irbiriyle b irle ş iyo r da bazı g a z e te le rin dağıtım ını e ngelliyo r? B e n o g a z e te y i o k u m u y o r u m , A k ş a m g a z e te s in d e n b a h s e d iy o ru m ; a m a böyle b ir olayın o ld u ğ u bir ülkede basın ö z g ü rlü ğ ü n d e n b a h se d ile m e z basın ö z g ü rlü ğ ü n ü k o ru m a k için ç a b a s a rfe d e rk e n bunu s a d e c e d e v le te ka rş ı değil aynı z a m a n d a b ü yü k te k e lle re k a rş ı d a s a v u n m a k zo ru n d a y ız . Ş im d i s ö z ü m ü şöyle b a ğ la m a k is tiy o ru m .

Ö r g ü n e ğ itim , ç o k eksik b ir şekilde insan ha klarını v e v a ta n d a ş lık haklarını bize ö ğ re t iy o r , ö ğ r e t m e y e çalışıyor. B u k a d a r eksik b ir ö ğ r e tim in ya n ın d a m e d y a e s a s işlevi olan insan h a k ve özgü rlü klerin i k o ru m a k v a ta n d a ş ı bilinçlendirm ek on u n hak v e ö zgü rlü k lerine g e rç e k te n d e m o k ra tik b ir to p lu m d a d ö rd ü n c ü k u v v e t o la ra k sahip ç ık m a k yerine, m a a le s e f hak v e ö zgü rlü k leri yo k

62

edici b ir s is t e m b ir m e s a j b o m b a rd ım a n ın a t u y u o r bizi. T ü rk iy e 'd e d a h a fa zla a m a ş u n u d a s ö y le y im d iğ e r b a tı ülkelerinde d e bu t ü r o la y la ra ta n ık o lu y o ru z. B e n k e s e y im s ö z ü m ü d a h a s o n ra s o ru la r o lu rs a d e v a m e d e rim .

BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r ede riz.S in a 'c ığ ım galiba s ö z d ö n d ü d o la ş tı t e k r a r

d e v le t v e y u r t t a ş a geldi, belki b ıra k tığ ım ız y e rd e n d e v a m ı o la ra k nasıl a r z u e d e rs e n iz b u y r u n e fe ndim .

PROF. DR. SİNA AKŞİN - S a b a h ki o t u r u m a k a tılm a y a n bazı yeni dinleyicilerim iz olabilir belki k ü çü k b ir g iriş t e gerek ebilir. E v e t b iy iy o r- s u n u z to p lu m la rın a y a k ta d u rm a s ı için b ir o y d a ş ıma fre n k ç e ta b iri ile k o n s e n s ü s o lm a s : g e re k tiğ in d e n bahsedilir. T o p lu m la rı d e vle tle ri a y a k ta t u t a n b ir ş e y bu , b ir ç im e n to , a d e t a ibni H a ld u n 'd a a s a b iy e t gibi m e s e la , İbni H a ld u n 'd a k i a s a b iy e t k a v ra m ı belki b u n u n b ir karşılığı olabilir. B ilm iy o ru m , a m a genellikle b ir to p lu m u n a y a k ta d u rm a s ı b irta k ım işleri ya p a b ilm e si için a s g a r i b ir şe y, a s g a ri b ir m ü ş t e r e k o lm a sı lazım , yani o r t a k b ir p a y d a b u lu n m a sı lazım ; yani k im im iz sa ğc ı, kim im iz s ö lc u y u z d u r, kim im iz, H ris t iy a n , k im im iz M ü s lü m a n ızd ır, k im im iz B e ş ik ta ş ı, k im im iz G a la ta s a ra y 'ı d e s te k le r a m a n e tic e d e iş te d e riz ki biz T ü r k 'ü z iş te T ü r k o lu d ğ u m u z için o r t a k b ir p a y d a m ız v a r v e b ir ta k ım şeyleri dolayisiyle b a ş a rır ız . B u o r t a k p a y d a ç o k kiritik b ir n o k ta , ç o k kiritik b ir n o k ta çü nk ü o r t a k p a y d a n ız y o k s a m e s e la s a v a ş a m a z s ın ız s a v a ş t a d a y a k ye rs in iz bu k a d a r

63

b a s it işte.II. M A H M U T m e s e la b irta k ım ş e y le r y a p tı b ir

ta k ım yenilik h a re k e tle ri y a p tı b iliyorsunuz işte k ıya fe ti d e ğ iş tird i, d e v le t d a ire le rin e re s m in i a s tırd ı falan, g a v u r p a d iş a h diye d a m g a la n d ı ve bu y ü zd e n tu h a f ş e y le r o ldu yani o y d a ş m a yani ülkedeki o y d a ş m a sarsıldı. M e s e la R u s S a v a ş ın d a neydi b a k a y ım e z b e rd e n s ö y lü y o ru m yanılıyor olabilirim V a r n a , V a r n a 'y a R u s o rd u s u gelip d a ya n ıy o r m u h a fız a n a h ta rı te s lim e d iy o r R u s o rd u s u ile s a v a ş m ıy o r halbuki o nun g ö re v i s a v a ş m a k . Y in e II. M a h m u t d ö n e m in d e n m e se la Nizip yenilgisi s ıra s ın d a 1 8 3 9 'd a , p a d iş a h ö lü m d ö şe ğ in d e yeni b ir s a d r a z a m ge liyo r H ü s r e v P a ş a bu H ü s r e P a ş a 'y a K a p ta n ı D e ry a A h m e t P a ş a d ü ş m a n , A h m e t P a ş a v a y b e n im d ü ş m a n ım s a d r a z a m oldu diye a lıyo r d o n a n m a y ı M ıs ır 'a gid iyor, d o n a n m a y ı alıp M ıs ır 'a gid iyor, k o ca d o n a n m a y ı alıp g id iyo r b ir gem iyi de değil, b ilm e m k a ç gem iyi de to p a rla y ıp g ö t ü r ü y o r yani to p lu m d a böyle b ir ş e y v a r b ir o y d a ş m a eksikliği v a r v e o z a m a n k a h ra m a n , a s k e r m illet dediğiniz m illetler de b a s b a y a ğ ı a ca ip yenilgilere u ğ ra y a b iliy o rla r. M e s e la F ra n s a , F r a n s a t u t m u ş N a p o ly o n z a m a n d a M o s k o v a la ra k a d a r g itm iş F ra n s ız o rd u la rı b ü tü n A v r u p a y ı ç iğ n e m iş g e ç m iş le r a m a 1 9 4 0 'd a b a k ıy o rs u n u z A lm a n o rd u s u ka rş ıs ın d a, F ra n s ız o rd u s u p e riş a n o lu y o r h e m e n b o zu lu y o r, ne oldu F ra n s ız la rın askerliklerine ce ng a ve rlik le rin e b u n u n d a izahı şu olabilir; yine bu o y d a ş m a k u ra m ı ç e rç e v e s in d e F r a n s a d a s a ğ ile sol a ra s ın d a b ir k u tu p la ş m a y a ş a n ıy o r yani to p lu m ikiye b ö lü n m ü ş kimisi s a ğ c ı

64

kimisi so lcu v e bu o y d a ş m a y ı e tk ile ye ce k d e r e c e le re v a rm ış , iş te 1 9 3 6 'd a halk ce p h e s i ik tid a ra gelm iş, iş te paralı işçilere b ir s ü rü h a k la r ta n ım ış , paralı ta til m e s e la ta tile g iden işçiler ü c re tle rin i a lm a y a d e v a m e d e ce k le r, k o rk u n ç b ir o la y o la ra k p a tro n la r , F ra n s a 'd a p a t r o n la r b u n u d ü n ya n ın s o n u o la ra k g ö r ü y o r la r b öyle b ir hakkın işçilere ve rilm iş olm asını d ü n ya n ın s o n u o la ra k g ö r ü y o r lar, şu H itle r ge lse d e k u rtu ls a k ş u k o m in is tle rd e n h a va sın d a la r. Halbuki bu halk ce ph e si denilende s a d e c e k o m ü n is tle r y o k s o s y a lis tle r d e v a r a m a kom ü nistlik b irç e ş it b ö yle c ü z z a m o la ra k ele alınıy o r , F ra n s a s a v a ş a m ıy o r g ü p diye yeniliyor. T a b i s a v a ş b ir to p lu m u n ka rş ıla şa b ile ceğ i en u ç n o k ta yani işte insanların a r t ık ö lm e yi g ö z e a labilecekleri, fe d a k a rlığ ın en u ç n o k ta s ın a v a r m a la r ı g e re k e n b irşe yd ir, b ir d u r u m d u r a m a s a v a ş ın dışında b ir to p lu m u n m ü c a d e le e tm e s i g e re k tiğ i b ir s ü rü ş e y olabilir b ir ka lkınm a m ü c a d e le s i o la bilir m e se la v e y a h u t d a d a h a u y g a r la ş m a y ö n ü n de bir ç a b a olabilir k ıs a c a o y d a ş m a o lm a dığ ı t a k t ir d e s a v a ş y a p a m a d ığ ın ız gibi d a h a p e k ç o k şeyi y a p a m ıy o rs u n u z d e m e k tir .

B u ra d a n n e re y e g e lm e k is t iy o ru m , b ir ülkede o y d a ş m a n ın s a rs ılm a m a s ı la zım yani b ir ta k ım te m e l şe y le re inanılm ası g e re k iy o r k ıs a c a b ir v a ta n d a ş tipi belki g e re k iy o r o y d a ş m a n ın b ir v a ta n d a ş tipi yani a d a m İsveçli ise b e n İsveçliy im v e ben ç e v re y i v e d o ğ a y ı ç o k iyi k o r u y o r u m m e se la bu İsveçlinin, b ü tü n İsveçlilerin inandıkları b ir ş e y olabilir yani b u ülkenin re s m i b ir ideolojisid ir b a ş k a tü r lü sö y le n d ik te bizim sivil to p lu ım c u -

65

lanın sinin olduklanı o nesm i ideolojidin belki İs v e ç te biz d o ğa yı iyi k onuyonu z m eselesi v e y a N onveçli olaki N onveçlinin te m e l d ü şü n ce s i en iyi balığı biz ünetiyonuz, en iyi balık yağı bizde çıkan bu belkide N o n ve ç 'i a y a k ta t u t a n te m e l d ü şü n c e olabilin, v e siz o n u sa n stın ızm ı hayın sizin balık ya ğlanım ızda iş yo k v e y a h u t t a İzlandanın balık yağı d ah a iyi d e n s - eniz e d a m la n b u h n a na ginebilin, yani b u teoni d o ğ n u ise, o y d a ş m a teonisi do ğn u ise, d e m e k ki bin to p lu m u n te m e lin d e bin ş e y genekiyon, bin o n ta k p a y d a genekiyon bin o y d a ş m a genekiyon.

Ş im d i a c a b a T ü rk iy e 'd e bu va n m ı? T a b i b u n a d a m e sele yi d ö n d ü n ü p dolaştınıp T e v h id -i T e n d is a t K a n u n u n a geliyonuz, yani e ğ itim binliği m e se le sin e geliyonuz, e ğ itim binliği kanunu b u g ü n acı bin şekilde ç iğ n e n m iş d u n u m d a d ın , d a h a nicedin ç iğ n e n m iş d u ru m d a , sebebini de biliyon- s u n u z, T ü rk iy e 'd e İm a m H a t ip O kulları diye b ir m e sle k okulu v a r , bu İm a m H a t ib O kulu im a m h a tip y e t iş t irm e k için b ir o k u ld u r nasıl ki T ic a r e t Liseleri v a r m u h a s e b e c i, k a tip y e t iş tirm e k için yapı u s ta s ı okulları v a r , yapı u s ta s ı y e t iş t irm e k için şim di siz m e m le k e tin m u h a s e b e c i v e k a tip ih t iy a c ın d a n fa z la t i c a r e t lisesi a ç m a z s ın ız v e y a h u t t a yapı lisesi a ç m a z s ın ız v e y a yapı u s ta s ı ihtiyacı ş u k a d a rs a o n u n b ilm e m y ü z katını y e t iş tire c e k yapı u s ta s ı okullu a ç m a zs ın ız T a p u K a d a s t r o Lisesi m e s e la Tü rk iy e 'n in k a ç ta n e t a p u k a s d a s t ro m e m u ru n a ihtiyacı v a r , iş te yılda ş u k a d a r, yeni ta p u k a d a s t r o m e m u r u lazım , b ir lise y e te r , peki y ü z ta n e t a p u k a d a s tr o lisesi a ç s a n ız bu tu h a f o lm a z m ı? T ü rk iy e 'd e d u r u m bu,

66

T ü rk iy e d e im a m h a tip y e tiş tiriliy o r. B u n la r yapı u s ta la rı o lsa la r v e y a ta p u k a d a s t r o m e m u r la r ı o ls a la r m e se le yok, f a k a t m e s e le ş u ra d a n ç ık ıy o r b u b a ş k a tü r lü b ir insan m ı y e t iş tir iy o r ; yani b ir o y d a ş m a s ı olan T ü r k v a ta n d a ş ı tip in d e n b a ş k a b ir tip insan m ı y e tiş iy o r, e ğ e r yine e ğ e r d iy o ru m çü n k ü b ilm iyo ru m , e ğ e r İm a m H a t ip O k u lla rın d a n o r t a ç a ğ düşü ncesin i ta s v ip eden, iş te M u s t a f a K e m al'i b ir d eccal o la ra k g ö re n , in s a n la r ye tiş iy o r s a a y rıc a bunların ille İm a m H a t ip O k u lu n 'd a n y e tiş m e s i de ş a r t değil h e rh a n g i b ir liseden de çıkabilir böyle insanlar, çü n k ü o r a la rd a d a bu ç e ş it ideolojilerin a t k o ş tu r d u ğ u k o n u s u n d a bazı izlenim ler edin iyo r insan, o z a m a n iki t ip v a t a n d a ş , o y d a ş m a n ın kırılm ası d e m e k o z a m a n siz s a v a ş ya p a m a zs ın ın , s a v a ş t a d a y a k ye rs in iz siz b a ş k a ş e y le rd e de, ta b i s a v a ş ı y a p a m a d ığ ın ız gibi b a ş k a şeyleri de b a ş a ra m a z s ın ız , bir birlik o lm a z ; ta b i eğerli k o n u ş u y o ru m d ik k a t e d e rs e n iz b ö y le d ir d e m iy o ru m Allah g ö s te rm e s in , s a v a ş o lm a sın a m a m e se la böyle b ir d u r u m d a h a k ik a te n ne olacak, nasıl b ir ş e y o lu r e ğ e r T ü rk iy e 'd e o y d a ş m a kırıldı ise T ü rk iy e s a v a ş a m a z , isted iğ i k a d a r a s k e r m illet olsun. B iliy o rs u n u z II. M a h m u t d ö n e m in d e O s m a n lı O r d u s u e s a s itib a riy le T ü r k o rd u s u yani T ü rk le r in o lu ş tu rd u ğ u b ir o r d u d u r bu o s ıra d a T ü r k o rd u s u d ö r t k e re M ıs ır o rd u s u n a yenildi, hani şu b e ğ e n m e d iğ im iz iş te Y a h u d ile re yenildi dediğim iz o rd u d ö r t k e re d a y a k a t t ı O s m a n lı o rd u s u n a ; neden, çü n k ü o s ıra d a d e d iğ im gibi bu o y d a ş m a y o k tu . T o p lu m d a b ir k u tu p la ş m a b ir kırılm a v a rd ı v e in s a n la r b ira ra y a g e le m iy o r -

67

lardı, bunu b a ş k a b ir a çıdan, m e se la , M u s t a f a C o ş tu ro ğ lu s o s ya l şizo freni o la ra k ele alıyor, nasıl kişilerde kişilik b ö lün m esi o la biliyorsa to p lu m d a k i b ö lü n m e y i M u s t a f a C o ş t u r o ğ lu 'd a s o s y a l ş izofreni o la ra k t a r if e d iyo r, b ira z d a h a m e se la s o m u tla ş tıra lım a m a d ed iğim gibi b en b u ra d a bilerek b ir a r a ş t ır m a y a d a y a n a ra k k o n u ş m u y o ru m a m a d u y d u k la rım ızd a n h a re k e t e d iy o ru m . M e s e la d a y a k konusu, b iliyo rsu n u z d a y a k ç a ğ d a ş to p lu m d a kabul edilem iyecek b ir şe yd ir. G a y ri m e ş r u b ir ş e yd ir, b ir d a v ra n ış ta rz ıd ır , ç a ğ d a ş to p lu m d a d a y a k g a y ri m e ş ri b ir zo rb a lık tır.

M ahalle m e k te p le rin d e kızılcık so p a s ı asılı, o ra d a falaka asılı v e d e k o r diye asılı değil, kullanılm a k ü z e re o ra d a d u ru y o r , b u b ir te rb iy e a ra c ıd ır, pedagojik b ir a le ttir , m a k b u l b ir ş e yd ir. Ş im d i A v r u p a 'y a g ire c e ğ im diye u ğ ra ş ıy o rs u n u z ve A v r u p a d a d iy o r ki, k a rd e ş im s izd e fa lan işkence v a r , s izde fazla d a y a k v a r d iyo r. E ğ e r A v r u p a y a g irm e k is t iy o rs a n s e n d e işkence o lm a m a s ı lazım diyor. Peki d aya k la y e tiş m iş b ir polis m e sela , d a h a ço c u k k e n a na sınd a n, b a b a s ın d a n d a y a k ye m iş , a ğ a b e y in d e n d a y a k y e m iş , o n d a n s o n ra okula g itm iş ö ğ re tm e n d e n d a y a k y e m iş , a s k e re g itm iş ç a v u ş u n d a n , o n b a ş ıd a n d a y a k y e m iş , d ayakla o lu ş m u ş b ir insan v e h e p iyi niyetle atılm ış bu d a y a k la r; yani o r t a ç a ğ zihniyetiyle d a y a k ye m iş . Ş im d i bu a d a m ın k a rş ıs ın a bir sanık ge liyo r v e sanık b e n s u ç s u z u m d iy o r v e se n fa la n c a halıyı çaldın m ı d iyo rla r, "h a yır ç a lm a d ım " d iyo r. A d a m d a ya k la y e tiş m iş , b u polis o n a d a y a k a t m a z m ı? A t a r . Ç ü n k ü d a ya k la y e tiş m iş v e

68

h a t t a o nun eline bin elektnik aleti tu tu ş tu n s a n ız v e bu ç o k iyi a lettin , onasım , bunasını y a n a la m a z, iz b ın a k m a z, ç a ğ d a ş bin d a y a k aleti, fa laka o lunca kanlan fışkınıyon o n a ya b u n aya , pis bin iş, bu t e r t e m iz böyle iz b ıra k m ıy o r, b ilm e m ne y a p m ıy o r , yani o polis o n u b e n im s e r, b e n im s e m e m e s i tu h a f o lu r a d e ta . T ü rk iy e 'd e m e s e la işkenceyle m ü c a d e le e diyo nsanız eğen, ö n c e d a ya k la m ü c a dele e tm e k genekin v e eğen insanlanınız o n ta ç a ğ d ü ş ü n ce s iy le d a ya ğ ın b ir te rb iy e a ra c ı o ld u ğ u n a in a n ıy o rla rs a , b iliyo rsu n u z bizim b irta k ım a b u k s a b u k a ta s ö z le rim iz v a r , iş te h o ca n ın v u rd u ğ u y e rd e n gül b ite r, d a y a k c e n n e tte n ç ık m a d ır, gibi d a y a k u y g u la m a s ın a kılıf olan b irta k ım deyişler. Ş im d i o zihniyetle gidilirse, T ü rk iy e 'd e işkence de s o n b u lm a z, T ü rk iy e A v r u p a y a d a g ire m e z . Ç ü n k ü A v r u p a y a g irm e k için b u n u n o lm a m a s ı g e re k iy o r. B a ş k a b ir ö rn e k , tab ii kadın e rk e k eşitliği m e s e le si. İş te ç a ğ d a ş to p lu m la rd a kadınla e rk e ğ in e ş it o lm a sı lazım . H u k u k ö n ü n d e e ş it o lm a sı lazım , u y g u la m a d a e ş it o lm a sı g e re k iy o r. O y s a , ş e ria tı açıp b a k ıy o rs u n u z , yani o r t a ç a ğ İslam hukukuna bak tığın ız z a m a n , kadın y a r ım p o rs iy o n b ir varlık gibi, m a h k e m e y e gidince, iş te iki ta n e sin in aynı şeyi s ö y le m e s i lazım ki, b ir e rk e ğ i dengeleyebilsin v e y a m ir a s t a e rk e k t a m hisse alıyor, kız ç o c u ğ u y a r ım h isse alıyor. V a n i ş e r ia t t a o r t a ç a ğ İslam h u k u k u n d a k u ru m la ş m ış , kadının e ş it olm adığı, k u ru m la ş m ış .

Ş im d i, m e s e la siz im a m h a tip okullarında e ğ e r ş e ria tı ö ğ re tiy o rs a n ız , yani İslam hukukunu ö ğ re t iy o rs a n ız v e b u n u s ırf t a r ih o la ra k ö ğ r e t i-

69

yo n olabilinsiniz, a m a bu işte iyidin, b u n d a n alası o lm a z, e ğ e n m ü s lü m a n o lm a k istiyonsanız b u n u d a in a n m a n ız lazım diyonsanız, bu ç o c u k ta bin çelişki d o ğ a c a k , ç ü n k ü T ü n k iy e C u m h u n iy e ti kanunlanı, M e d e n i K a n u n ne diyon, kadın ile enkek e şittin diyon. M e s e la m in a s ta aynı payı alın diyon, oğla n ne alınsa kız d a o payı alın diyon. Ş im d i, bu ç o c u k ne y a p a c a k ? E ğ e n bu şekilde öğnetiliyonsa ona, bin b u n a lım a ginecek ya bini do ğn u ya öbünü doğnu. E ğ e n okulda öğnendiğini do ğn u s a yıyo n s a o z a m a n C u m h u n iy e t kanunlanına kanşı sa yg ıs ız o la ca k v e b u k anunu ge tin e n s is te m i la netleyecek, başındaki a d a m a d e c c a l diyecek, bu kaçın ılm az bin s o n u ç a d e ta . Ta b ii bu g e n ç te bin şizofnenik d u n u m yanatabilin , d a h a d a ö te d e M u s t a f a C o ş t u n o ğ lu 'n u n sö y le d iğ i gibi, t o p lu m d a bin şizofnenik d u n u m yanatabilin v e bin o y d a ş m a kınıl- m a s ın a yol açabilin v e o y d a ş m a kınılması d a d e d iğ im gibi v a h im so n u çlan doğunabilin. Ta b ii, belki ç o k k ö tü m s e n bin ta b lo çizdim , d ik kat ede n seniz he p eğen d ed im , eğen böyle öğnetiliyonsa, e ğen böyle ise diye sö yled im , u m a n ım böyle değildin, H ıfz ı V e ld e t V e lid e d e o ğ lu n a h m e tli h o c a m ızın bin d ü ş ü n c e s i van. Diyonki, İm a m H a tip okullanında şe n ia t o k u tu lm am a lıd ın diyon. Y a n i şe niatı h u k u k tanihi o lanak hu kuk fakülteleni okutabilin, ilahiyat fakülteneni belki okutabilin a m a şeniatı Tü n k iy e C u m h u n iy e ti, yani ç a ğ d a ş bin d e vle tin im a m H a t ip oku lunda o k u tm a m a lı diyon. Ta b ii bu tantışılabilin; a m a hen hal-ü ka n da m a k b u l olan budun, m ü slü m a nlığ ın şa n tı d a bunu kabul e tm e k tin şeklinde kesinlikle o k u tu lm a m a lı; yani

70

belki okutulabilir, V e lid ed e oğ lu 'n u n d ü ş ü n c e s in e t e r s o la ra k belki okutulabilir arma ta rih i b ir bilgi o la ra k , y o k s a b u n a in a n m a z s a n ız m ü s lü m a n değilsiniz ta rz ın d a değil.

S a yın B a ş k a n , g ö rü y o rs u n u z ne k a d a r ik tis a di z a m a n la m a .

BAŞKAN - Ş im d i aslında ç o k gü zel s o r u la r o r t a y a a ttın ız , eğerlerin izle inşallah o e ğ e re binip b ir y e rle re gideriz.

E fe n d im , şim di s ö z S a y ın A h m e t in a m 'd a , b u yu ru n .

PROF. DR. AHMET İNAM - B e n , sa b a h k i k o n u ş m a m d a y u rtta ş lık k a v ra m ın ı s o r g u la m a y a ça lıştım , ideal b ir y u rt ta ş lık m odeli ö n e rd im , ş u a n d a y a ş a d ığ ım ız y u rtta ş lık la ilgili s o ru n la rım ız ı a n la m a k için, böyle b ir ideal m o d e l o lu ş t u r a bilirsek, bu m odelle ya ş a d ığ ım ız d ü n ya yı k a rş ıla ş t ıra ra k , tabii m o d e le ne k a d a r katılabilirsiniz, m odelin kendisi ta r t ış m a lıd ır belki a m a , b ö yle b ir ideal m o d e l ç e rç e v e s in d e y a ş a d ığ ım ız dünyanını ve ülkem izin so ru n la rın ı dile g e t ir m e y e ça lış tım . Ş im d i bu n u k ısaca bu ç a lış m a m d a d a ö z e tle y e c e ğ im v e eğitim le b ira z bağlantıs ın ı k u rm a y a ça lışaca ğım . B ir d e fa y u rtta ş lık d e n e n şe yin kazanılacak b ir ş e y olacağını s ö y lü y o ru m . Y a n i d o ğ u ş ta n getirilen b ir nitelik değildir. Y u r t t a ş d o ğ u lm a z, y u rtta ş lık kazanılır, o lunur. O n u n için e ğitim ç o k önem li; yani insan ü lk ed eş d o ğ a r , b ir ülkenin içinde d o ğ a r, b ir ülkenin n ü fu s kağıdını taşıyabilir, belki b irk a ç ülkenin olabilir, a m a o yaşadığı ülkenin y u r t t a ş ı ise b u n u belli koşulları yerine g e tire re k elde e tm iş t ir , e tm e lid ir diye

71

d ü ş ü n ü y o ru m . B u n u n için, en a zın da n ü ç koşulun gerektiğin i d ü ş ü n m e k te y im . Belki bu koşullar ilk b a k ış ta ç o k s e r t gelebilir dinleyenlere, o y ü zd e n belki d ü n y a d a hiç y u r t t a ş diye birinin, b ir insanın o la m a ya ca ğ ın ı d a söyleyebilirsiniz; a m a olsun diy o ru m , hiç değilse n ed ir eksik olan bu k a fa m d ak i k a v r a m ı s ize s u n m a y a ç a lış a c a ğ ım , z a m a n z a m a n d a z a te n d ü ş ü n c e ta rih in d e o r ta y a a tılm ış g ö rü ş le re de ya k la şıyo r, d u r u m u a n la m a k açısınd a n belki b ir ö n eri olabilir.

Birincisi, b ir ülkede y a ş a y a n kişinin, b ireyin y u r t t a ş olabilm esi için, o ülkenin y u r t olm ası lazım . Ülkenin y u r t olabilm esi için d e o ülkenin b a ğ ım s ız olm ası g e re k iy o r, ö z e rk o lm a sı g e re k iyo r. K endi geleceği k o n u s u n d a , kendi s o ru n la rı k o n u s u n d a kendi b a şın a k a r a r alabilm e g ü c ü n e sahip olm ası g e re k iy o r. B ir ülke y u r t değilse, o ülkede y a ş a y a n , o ülkenin ülkedeşi de y u r t t a ş değildir. Dolayısıyla y u rtta ş lık b ir y e rd e bizim b ire yse l ça ba la rım ızı d a a ş ıy o r, yani belli b ir te k k e y e g ire re k v e y a belli k itap ları o k u y a ra k elde edilecek b ir şe y değil. Y a ş a d ığ ım ız ülkeyle ilgili b ir ş e y d ir . Ü lk e m iz y u r t değilse, biz de h içb ir z a m a n y u r t t a ş o la m ıyo ru z . Dolayısıyla ülkem izin y u r t olabilm esi de yine d ü n y a içinde ülkem izin t u t t u ğ u y e rle ilgilidir. D e m e k ki, y u rtta ş lık d ü n y a d a ş o lm akla ilgili b ir ş e y yani d ü n y a d a insan o la ra k v a ro lm a m ız la ilgili b ir ş e y d ir. S a d e c e b e n im ülkem in içinde b ir iç s o ru n değildir y u rtta ş lık s o ru n u , insan o la ra k , bizim bu d ü n y a denen g e ze g e n d e s e rü ve n im iz le alakalı b ir ş e y d ir . Biz, d ü n y a d a ş o lm ayı, d ü n y a d a insan o lm a yı b a ş a ra m ıy o rs a k , yani ülkeler y u r t o la m ıy o rs a ,

72

yani bazı ülkeler d iğ e rle ri ü ze rin e baskı k u ru y o rs a , on la rın y u r t o lm asını e ng elliyo rsa , ki kaldı ki, H e g e lci d iyalektik içinde, köle efendi diyalektiği içinde z a te n köle efendi v a r s a b itm iş tir , yani efendi köle v a r s a kim efendi, kim köle belli değil. D olayısıyla b ir ülke b ir ülkeyi s ö m ü rü y o r s a , biri y u r t , ö b ü rü ülke o la ra k k a la m a z z a te n , y u r t yok. Belki b u g ü n d ü n y a d a y u r t yo k o a n la m d a .

B a ğ ım s ız o lm a g ü c ü n e sahip, b a ğ ım s ız olabilecek, kendi so ru n la rın ı çö ze b ile ce k o rta m ın , g ü c ü n b u s o ru n la r tabii hukuksal, politik, to p lu m sal, e k o n o m ik b ü tü n bunları k a ta r a k s ö y lü y o ru m , ikinci koşul, ülkenin içindeki y ö n e tim le ilgili k o şu ld u r. Y a n i d ıştaki b a s k ıla ra k a rş ı k o ru n m u ş b ir ülkenin kendi yö n e tim in in ö z e rk o lm a sı g e re k iy o r. Y a n i y ö n e te n le , yö n e tile n a ra s ın d a k i ilişkinin ö z e rk b ir ilişki o lm ası, yani ne d e m e k , belli b ir g ru b u n bir b iç im d e y ö n e t im i ele g e ç ir ip , y ö n e tile n le ri e z m e m e s i g e re k iy o r. O r a d a y a ş a y a n h e r insanın y u r t t a ş olabilm e p o ta n siye lin e sa hip h e r insanın y ö n e tim e katılabilm esi g e re k iy o r. B u n u n engellenm e m iş o lm a sı g e re k iy o r; yani o ülkenin içinde b ir özerkliğin, ö zg ü rlü ğ ü n , iç bağım sızlığın, to p lu m s a l b ir bağım sızlığın o lm a sı g e re k iy o r, birinci koşul dışa karşıydı, ikinci koşul to p lu m o la ra k to p lu m içinde, tab ii to p lu m u n y ö n e tim i için is t e r is te m e z y ö n e te n v e yö n e tile n diye a y ırım k o y d u ğ u m u z d a y ö n e te n le yö n e tile n a ra s ın d a k i ilişkinin b a ğ ım s ız b ir ilişki o lm a sı g e re k iy o r, b ir ta ra fın , b ir ta ra f ı b a s t ır m a m ış o lm a sı g e re k iy o r. B ir ta k ım g r u p ların o ülkede h a kla rın a e r iş e m e m e gibi b ir d u r u m o lm a m a s ı g e re k iy o r, ö rn e ğ in kölelerin o lm a m a s ı,

73

kadınların haklarını elde edebilm esi v e y a re n k ayırım ı o lm a m a s ı v e y a ço cu k , olgun ara sınd a ki ayırım la rın o lm a m a s ı; bu a n la m d a eski Y u n a n 'a b a k tığ ım ızd a , eski Y u n a n 'd a sanki soylu erkeklerin y u r t t a ş olabildiklerini; a m a kadınları, ço cu kların , kölelerin b u n u elde e de m ed ik lerin i dolayısıyla b ö lü n m ü ş, t ü r d e ş o lm a ya n , h o m o je n o lm a y a n b ir to p lu m yapısı eski Y u n a n ı, eski Y u n a n polislerinin taşıdığını, bu y a p ıd a n dolayı iç ö zerkliğe k a v u ş a m adığını v e o y ü zd e n eski Y u n a n sitelerinin y u r t olam adığını iddia edebiliriz. Y a n i belli b ir kesim in ayrıca lığ ında o la m a z y u rtta ş lık . Sizin ülkenizin b ir k ö şesin d e ıs tıra p çeken, zu lü m g ö re n , haksızlığa u ğ ra y a n in s a n la r o lduğu ta k d ird e , sizin s e ç m e , seçilm e, hukuk ka rş ıs ın d a, to p lu m s a l re fa h ta n y a ra r la n m a a çıs ın d a n belli b ir kesim in kendi alanında eşitliği ç o k anlam lı değildir. O ülkenin sınırları içinde y a ş a y a n t ü m ülkedeşlerin, o ülkede y a ş a y a n la rın b e n z e r d u ru m d a olm ası g e re k iy o r.

Ü ç ü n c ü koşul da, belki s iy a s e t bilimcilerin kü çü m sed ik le ri, ö n e m s e m e d ik le ri v e y a ilgi alanlarına g irm e y e n b ir koşulu öne s ü re c e ğ im , o d a b ireylerin iç d ünya ların ın ö z e rk olm asıyla ilgilidir. Y a n i, biz sa n d ığ a gidip o y a ttığ ım ız z a m a n o r t a d a iş te ne gü zel y ö n e tim e k a tılm a gibi b ir şeyin c e re y a n ettiğ in i d ü ş ü n ü y o ru z , o y s a o r a y a gidip o y a ta n insanların, o oylarını, yani d iğ e r o y a ta n larla b irlikte a n la m ın d a belki oydaşlık kelim esiyle ö y le o y n a y a b ilir iz , y a n i b e n z e r o y u o la n la r an la m ın d a, ne k a d a r kendi k a ra rla rı s o n u c u o y a ttık la rın ı s o rg u la m a k lazım . Y a n i b ire y o la m a m ış , d a h a d o ğ ru s u kişi o la m a m ış , kendi b a ş ın a k a r a r

74

v e r m e g ü c ü n d e n yo k su n , kendi üze rin de ki ideolojik v e y a F re u clia n a n la m d a işte b ed e nsel, cinsel, biyolojik etkilerin fa rk ın a v a rm a y a n , v a ra m a y a n , ko m plek slerin in v e psikolojik s o ru n la rın ın esiri o lm u ş insanların y u r t t a ş olabilm elerinin m ü m k ü n o la m a ya ca ğ ın ı, çü nk ü böyle insanların kendi y u r t larının k a d e ri k o n u s u n d a sağlıklı b iç im d e s ö z s ö yle ye m e ye ce k le rin i d ü ş ü n m e k te y im . O n u n için, k o n u ş m a m ın b a ş ın d a s ö y le d iğ im y u r t t a ş l ık s o ru n u h e m b ir dün ya da şlık s o ru n u d u r, o r ta k la ş a hepim iz aynı g e m id e yiz çü nk ü, b ü tü n insanları ilgilendiriyor, h e m ülkem izin s o ru n u d u r , h e m de b ireyse l iç s o ru n u m u z d u r . T e k te k hepim izin insan o lm a s o ru n u d u r. B iz insan o la m m ıy o rs a k t e k te k b ire y o la ra k, o ülke de y u r t o la m a z ki, o n u n için y u rtta ş lık s o ru n u n u n s a d e c e hukuksal, politik to p lu m s a l b ir s o ru n olm adığını, y u rt ta ş lık s o r u n unun b ir ö z e rk insan alabilm e, kendi gö zle riy le görebilip, kendi kulaklarıyla d u y m a g ü c ü n e sahip, kendi kafasıyla düşünebilen, kendi kalbiyle d u y a - bilen insanlarla m ü m k ü n olabileceğine in a n m a k ta y ım . O n u n için, y u rt ta ş lık s o ru n u b ir a n la m d a b ir gönül eri o lm a s o ru n u d u r, gönül sahibi o lm a s o ru n u d u r, b ir kişilik s o ru n u d u r , b ir s ü rü insanı o lm a k s o ru n u değildir. Ç ü n k ü , ülke, s ü rü n ü n ya şa dığ ı gü d üle n insanların o ld u ğ u b ir ülke ise, o ülke z a te n y u r t o la m a z. Û y le ise bu ü ç koşul y e rine getirild iğinde yani b ireyse l, to p lu m s a l v e dışa k a rş ı k o ru n m u ş kendi b a ş ın a k a r a r v e re n b ir ülkenin olduğu, bu ü ç koşu! y e rin e getirildiğinde, ideal, bu ko şula rı s a ğ la m ış b ir ülke içerisinde, to p lu m içe ris in d e y u r t t a ş lık y a ş a n a b ile c e k tir . Ş im d i, b a ş t a n y u r t t a ş l ığ ın a n a d a n d o ğ m a

75

olm adığını sö yled iğ im e göne, d e m e k ki, b u n u n b ir e ğ itim işi o lduğ u o r t a y a çıkıyor. Belki de, bizim b e şik te n m e z a r a k a d a r g ö rd ü ğ ü m ü z eğitim in t ü m ü y u rtta ş lık e ğitim id ir. Ç ü n k ü y u rtta ş lık eğitimi, bazı insanların sanabileceği gibi hiç d e aşırı milliyetçilik v e y a ırkçılık fa la n e ğ itim i d e ğ ild ir, insanoğlunun eğitim idir. Ç ü n k ü , y u rd u m u z bizim b ir u za n tım ızd ır b ire y o la ra k, b e n im ko lu m gibi, p a rm a ğ ım gibi, kalb im gibi, ku lağım gibi benim le b ü tü n le ş m iş b ir ş e y olm alıdır. B e n im s ır t ım d a b ir k a m b u r o la ra k d u ra n b ir ş e y o lm a m a lıd ır v e y a beni yu k a rıd a n e ze n b ir baskı gibi d u rm a m a lıd ır. C a nım ı sıkan, ta ts ız , t u z s u z b ir ş e y o lm a m a lıd ır, içim de d u y d u ğ u m z a m a n y a ş a m a sevinciyle h a ya tım ı s ü rd ü ğ ü m b ir ş e y o lm alıd ır y u rtta ş lığ ım . D o la yıs ıy la b en im le b ü tü n le ş e b ilm e lid ir, b e n im iç im e sin dirile n , içim le y a ş a d ığ ım , iç a lem li y a ş a d ığ ım b ir ş e y olm alıdır, s a d e c e hukuksal, şekli bir' ş e y o lm a m a lıd ır. O y s a , b e n im lite ra tü rd e va ta n d a ş lık , y u rt ta ş lık k o n u s u n d a gö re bild iğ im k a d a r, s a d e c e işin şekli ta ra f ın a bakılıyor v e şu d u ru m a g e tirilm e k is te n iy o r sanki, n e re s id ir y u r dun senin, iş te ka rn ım ın d o y d u ğ u y e rd ir , n e re d e iş b u lu rs a m , n e re d e y a ş a r s a m e k o n o m ik im k a n s a ğ la y a n b ana, bu d ü n y a den e n g e ze g e n d e h e r hangi b ir y e r b e n im y u r d u m d u r işte d a h a ne olsun yani. N e re d e n d e ç ık a rıy o rs u n u z bu ideali, yo k ırktı, yo k v a ta n d ı, b ilm e m ne idi gibi ne idiğü belirsiz k a v ra m la rı, bunların z a m a n ı g e ç ti, iş te b u ra d a m ıs ın çıkarını, geçim ini b u ra d a m ı s a ğ lıy o rsun, iş te s e n de katıl bu to p lu m u n içine o lsun bitsin. B u y u rtta ş lık k a v ra m ı gibi fazla k u rca la yıp b irta k ım te o rik te m e lle r b u lm anın anlam ı n e d ir?

76

B a n a so ra n s a n ız , bu ç o k p ra t ik ç ö z ü m gibig ö z ü k ü y o r , yani ç o k fazla k u rc a la m a y ın , bizi y u r t t a ş y a p a n ilkenin y a h u t ülkenin ne o lduğunu, ülkünün, idealin ne o ld u ğ u n u fazla k u rc a la m a y ın d e n iyo r. B e n c e asıl k u rc a la n m a s ı g e re k e n ş e y o d u r . Ç ü n k ü biz hep b u n d a n k a ç ıy o ru z. Bizi b ir a r a y a g e tire n d e ğ e rle rin b u lu n u p ç ık a rılm a s ı g e re k iy o r, e ğ e r b u n la r bulunup ç ık a rılm a zs a b in leri b u n u g e t ir iy o r la r z a te n bize, v e o nların ge tird ik le rin e k a rş ı s a v u n m a s ız o lu y o ru z. S ü rekli o la ra k bu k o n u d a d ü ş ü n c e ü r e tm e m iz lazım . N e d e n biz bu T ü rk iy e d e n e n to p r a k la r d a b ir a r a d a y a ş ıy o r u z , h a s b e l k a d e r b ir a r a y ageldiğim iz için mi, y o k s a Tü rk iy e li o lm anın b ir m a n ası v a r m ıd ır? B u m a n a h e m keşfedilecek b ir m a n a d ır , a n la m d ır, ta rih im ize v e ge leneğim ize d ö n e re k , h e m de ic a t edilecek b ir ş e yd ir, bunu y a ra t ır ız , s a n a tç ıla rım ız , şa irle rim iz m ü z is y e n le rimiz, re s s a m la rım ız , d ü şü n ü rle rim iz , bilim a d a m la rım ız bu ülküyü y a r a t ır la r v e y a ra tm a lıd ır la r .Y o k s a bizim y u r t a la ra k bu d ü n y a g e ze g e n in d ev a r o lm a im kan ım ız y o k tu r , kendim izi b u a çıd a n y a r a t m a k z o ru n d a y ız v e bu y u rt ta ş lık s o ru n u n u d a a rtık m o d a s ı g e ç m iş 1 9 u n c u yüyılda kalm ış b ir s o ru n gibi d e g ö r m e m e m iz lazım , çü n k ü y u r t ta ş lık s o ru n u ilk b a k ış ta sanıldığı gibi s a d e c e hukuki, politik, to p lu m s a l b ir s o ru n değildir, b ir kez d a h a t e k r a r e d e yim , insan o lm a s o ru n u d u r.

T e ş e k k ü r e d e rim .

BAŞKAN - 1 5 -2 0 d ak ik a d a n ele r yapılabilir, ü ze rin d e h e rh a ld e b irk a ç s a a t düşünebiliriz. S a y ın inam .

77

Ç o k te ş e k k ü r ederiz.B e n bu d ü ş ü n c e akımını b o z m a m a k için s ö zü

h e m e n M e h m e t a rk a d a ş ım a v e riy o ru m , b u y u ru n s ö z sizin.

PROF. DR. MEHMET GÜR KAYNAK -E fe n d im , ç o k te ş e k k ü r e d e rim .

A s lın d a iyi b ir e sp ri de oldu, b en ilk konuş a c a ğ ım ı z a n n e d iy o rd u m , so n a kaldım , öyle olunc a d a t ü m a rk a d a ş la r ım b e n im s ö y le m e k is te d iğ im şeylerin b irç o ğ u n u söylediler.

Ş im di, ilk ö n c e b ir ta n ım la r silsilesi v a rd ır ki, d e v le t nedir, işte , m illet nedir, v a t a n n ed ir ve y u r t t a ş l ık n e d ir s o ru la r ı, b u n la rı ç o k gü zel a rk a d a ş la r dile ge tird ile r. D e v le t denilince bir ö rg ü t le n m e s o ru n u v e A h m e t a rk a d a ş ım ın da dediği gibi, bu ö rg ü tle m e n in b ir politik ve hukuksal y ö n ü v a r , o n d a n s o n ra U lu s dediğim iz z a m a n u lu s ta iş te t o p r a k b ü tü n lü ğ ü , din b ü tü n lü ğ ü gibi b irç o k değişik yö n lerin o lm a sın a ka rş ın , h e m Sina a rk a d a ş ım h e m A h m e t a rk a d a ş ım ın ü s tü n e v u ra v u r a d u rd u k la rı, en önem li, o lm a zs a o lm a z bir koşulu v a r ki, bu d a ülkü birliği. B u ülkü birliğini ben k o c a m a n k o c a m a n ya zd ım . Ülkü birliğini, bu ülkü b irliğ in d e n o n u r d u y a n , a m a ç la rın ı g e r ç e k le ş tirm e k için g e ç m iş te o lduğ u gibi g e le c e k te de e m e k v e r m e y e fe d a k a rlık y a p m a y a h a z ır olan,em eklilerinin s o n u c u n u diğerleriyle p a yla ş m a k ta n c o ş k u d u y a n b ire y le r to p lu lu ğ u n a y u r t t a ş la r d iy o ru z , devletine, ulusuna, y u rd u n a bağlı egem enliğ in devam lılığına, ö zg ü rlü k lerin ge lişm esine y a n d a ş kişiler o la ra k , b ö yle b ir girişle, b u g ü n k ü k o n u m u z olan y u rtta ş lık v e eğitim i v e

78

s o ru n la rı k o n u su n u ird e le m e k is te m iş tim .Ş im di, y u rt ta ş lık e ğitim i d e d iğ im iz z a m a n ,

t e k r a r a rk a d a ş la rım ın d a h a ö n c e b e lirttik le ri gibi, iki t ü r b e ce ri g e re k iy o r bize d o ğ u ş ta n g e lm e d iğ ini A h m e t a rk a d a ş ım ız ü s tü n e v u r a v u r a b irk a ç kez söyledi. B u n la rı zihinsel b e c e rile r v e katılım b e c e rile ri o la ra k a lıy o ru z . Z ih in se l b e c e r ile r i genelde, d evle t, h ü k ü m e t v e hukukla ilintili, ya p ısa l bilgilere ve işleyiş bilgilerine h a k im o lm a ki, b u r a d a kalır, halbuki biz y u rt ta ş lık bilgisini, e leştire l d ü ş ü n m e , d e ğ e rle n d irm e , fikir sahibi o lm a , fikrini s a v u nab ilm e gibi b e c e rile r o la ra k alıyoruz.

B ir de katılım b ece rile ri v a r , ki b u ç o k d a h a önem li, b izim ülkem iz için önem li g ö r ü y o r u m . Ö rg ü tle n m e , ö n d e r olabilm e, izleyen, ta b i o lm a , çü nk ü d e m o k ra s ile rd e biz o ikisini d e k a rış tır ıy o ru z , k a rıştığ ı y e r d e d e z a t e n S in a a r k a daşım ızın d a ç o k güzel ö rn e k te v e rd iğ i gibi, g e m ileri alıp g id iyo ruz. D iğ e rle riy le iş birliği y a p a r a k siya sa yı etkileyebilm e, u z la ş m a y ö n te m le rin i kulla n m a ki, bu ç o k önem li b ir b e ce ri, o y d a ş la ş m a y a yol a ç a c a k , b u g ü n ç o k ş e y ö ğ re n d im , yani o r t a k p a yd a yı bula bilm em iz için.bu ülkü birliğine gelebilm e m iz için b ir şekilde b izim u zla şa b ilm e m iz, b u n u n yö n te m le rin i ku llanm a b e ce rile rin e sa h ip o lm a m ız ge re k ir.

Ş im d i b u k o n u la rı y a rın k i o t u r u m la r d a ta r t ış a c a ğ ım ız için, ü ze rin d e ç o k d u r m a y a c a ğ ım ; anca k , bu k o n u la r ü ze rin d e bizim y a p tığ ım ız çalışm a la rd a n edindiğin s o n u ç la r v e bu s o n u ç la r ü z e r ine, s o ru n la rı s a p t a m a k ü z e re y a p tığ ım ız a r a ş t ırm a la rd a n size b a h s e tm e k is tiy o ru m . B iz im b ir

79

va k fım ız v a r U m u t V ak fı d u y m u ş s u n u z d u r inşallah bu v a k ıfta biz hukukla ilintili e ğ itim v e rm e k ü z e re b ir ç a lış m a y a p ıy o ru z , z a te n vakfın a m a c ı d a h u k u k u n ü s tü n lü ğ ü n ü T ü rk iy e 'd e g e r ç e k le ş t irm e y i s a ğ la m a k . H u k u k u n ü s tü n lü ğ ü dediğim iz z a m a n , bu n u ilk ö n c e ü s t s e v iye d e s a d e c e hukuk o la ra k g ö r m ü y o ru z ; a m a ö rg ü tle n m e becerilerini v e rm e y e ça lış ıyoruz, önderlik e ğitim i y a p ıy o ru z , u z la ş m a y ö n te m le rin i ö ğ r e t m e y e ça lış ıyo ru z v e bu gibi b e c e rile r kazandırıcı d e va m lı e ğ itim le r v e riy o ru z . B u e ğitim leri v e rirk e n , bu s a b a h dinlediğim yine b ir halkevi s o h b e tim iz v a rd ı, o n a b e n z e r b e n im y a ş a n t ım d a halkevi y a ş a n tıs ına b e n z e r b ir so n u çla ka rşılaştık . O la y şu idi:

S in a a rk a d a ş ım ç o k haklı, ço k iyi, ço k güzel ve y ü c e lte re k halkevlerini a n la tıy o r v e aynı y e rd e n , R o b e r t K ole jden geldiğim izden belki o n la r bizi ç o k h a s s a s la ş t ırd ıla r b ö yle ş e yle re , 1 9 5 7 ’ yılında B ig a 'd a , b e n B igalıyım v e o n u r d u y a rım Bigalı o lm a k ta n , A n z a v u r m e m le k e tid ir, A n z a v u r m e m leketi o lduğu için de c u m h u riy e tin ilk yıllarında A t a t ü r k ç o k güzel b ir k a ra r la h içb ir y e rd e bulun a m a y a c a k k a d a r büyü k, m u h k e m h e r şeyi içinde olan b ir halkevi B ig a m ız a hediye e tm iş v e ç a lış tır m a y a b a ş la m ış , 1 9 5 0 ' li yıllarda tarihini h a t ır la m ıy o ru m , h a lk e vlerind e n va zge çild i ve o n u n içinde kala kala z a te n kitap ları kalm ıştı, o z a m a n , k itap ları ç ö p a ra b a la rıy la b ir t a r a f a g ö tü rü lm e y e b a ş la n d ı. B e n b u n a is y a n e t t im , b e le d iy e b a ş k a n ım ıza g ittim , o bize g e n ç le r o la ra k b ir y e r ve rd i, b en de önderliğini y a p ıy o ru m ve biz ç o k güzel t e k r a r b ir halk k ü tü p h a n e s i açtık . B u

80

k ü tü p h a n e b en o ra la rd a o ld u ğ u m s ü re c e d e v a m e tt i , a m a e sprili o la n t a r a f ı , b u k ita p la rın , k ü tü p h a n e n in dışına çık a rılm a sı gerekliliği, h a t t a b ira z d a k ö y e n s titü s ü ö rn e ğ in d e n yo la çıkılarak k ö y le re d e g ö tü rü lm e s i gerekliliğini d ü ş ü n ü p , b ir a t a ra b a s ı, b ir d a vu lc u v e zu rn a c ı ile birlikte a k ş a m ü s t ü b en ilk d e n e m e n i y a p t ım v e k ö ye gir e rk e n g ö r d ü m ki k ö yd e k im s e le r yok. B ü y ü k bir şaşkınlıkla k ö y kahvesinin b o ş o ld uğ un u, s o k a k la rda k im se lerin olm adığını izledim v e d a v u lc u z u r nacı da, ne çalsınlar, m a r ş la r ça lıyo rla rd ı, o za m a n ın çıktık açık alınla g ird ik köye, d e rk e n ihtiy a r la rd a n b ir ta n e s i çıktı v e ne istediğim izi s o rd u . K ü ltü r ge tird iğ im izi, aydınlık ilerici in s a n la r o ld u ğ u m u z u sö yleyin ce sevindi, o g ü n le rd e ilk K ıb rıs u yu şm a zlık la rı v a rd ı, z a n n e tm iş le r ki, a s k e r to p la m a y a geldik. Y a n i o y d a ş m a y a c a k la rm ış , bunu d u y u n c a ç o k sevindiler, h e rk e s k ö ş e le rd e n çıktı, davu l z u rn a , k itap ları b en y a y d ım , ç o c u k la r için a yrı, ç o k güzel k ita p la r v a rd ı, o H a s a n Ali Y ü c e l zam a n ın ın k itap ları b ir a rk a d a ş la şim di hangi kita p la rı a la c a k la r diye b e k le rk e n ç o k d a h a ilginç b ir ş e y y a p t ı la r , e v le r in d e n ra k ıla rı g e t ird ile r , m e ze leri g e tird ile r, b ir o yn a d ıla r; Ç o k canım ı sıkıldı, d a vu lc u z u rn a c ıy a d a b en p a ra y la t u t t u ğ u m için "susun" d ed im , s u s tu la r . "S iz o k u m a y a c a k s ın ız belli oldu, sizi y e t iş t ir e m e m b e n a m a çocuklarınızı g e tirip b ir e r k ita p a lm a zs a n ız b e n d a v u lc u y u da, zu rn a c ıy ı d a , k ita p la rım ı d a alıp g id iy o ru m ". H e m e n çocu kların ı ku laklarından t u t t u la r , g e t ir diler, hepsi b ire r ta n e k ita p aldılar v e canların ın istediği gibi ç o k güzel o yn a d ıla r. D a h a s o n r a ki

81

ta p la rı to p la m a y a g ittiğ im d e , şöyle b ir izlenimle k a rş ıla ş tım . Z a t e n o ç o c u k la r o k itap ları o k u m a k is te m iy o rd u . Y a n i b u n d a n şu n u ç ık a r tm a k istiyo ru m , onu s ö y le m e k is t iy o ru m , biz b ir ş e y le r v e r m e k is tiy o ru z a m a bu n u s a tm a s ın ı biliyor m u y u z ? B izim iyi dediğim iz şeyi k a rş ı t a r a f b e n im s iy o r m u ?

Y u r t t a ş olun d e rk e n , b u n u o lm a k iste y e n v a r m ı s o ru s u n u b en d a h a ziya d e bu v a rs a y ım d a n g id e re k v e iş te h e r Bigalı gibi g ö rm e d e n inanm a y a n birisi o ld u ğ u m d a n a m p rik b ir a r a ş t ır m a ile b a k a lım d e d ik ne o ld u b u b iz im e ğ itt iğ im iz a rk a d a ş la ra y u rtta ş lık bilinciyle önderlik bilinciyle y e t iş t ir d iğ im iz b u a r k a d a ş la r ne y a p a r la r , n e re d e d ir le r? K o n u y u u z a t m a d a n h e m e n s ö y leyeyim , bildiğiniz gibi bu y u rtta ş lık eğitim i s o ru n u s a d e c e T ü rk iy e d e b ir s o ru n değil, d ü n y a d a b ir s o ru n , genellikle bilgiye d a y a n a n b ir e ğ itim verildiği z a m a n t e r s te p iy o r, s a d e c e dinlemezlikle kalm ıy o r ö ğ re n c ile r, h a t t a d e m o k ra s id e n de y u r t t a n d a n e f r e t e tm e y e b a ş lıyo rla r, bu A m e rik a n liter a tü r ü n d e d e böyle b a tı lite ra tü rle rin in hepsinde öyle, b u n u nasıl y a p m a k lazım diye s o ru ld u ğ u n d a , deneyim lerini de k a ta ra k , işleyişini g ö s te r e r e k b ir e ğ itim v e rm e k g e re k ir d ü şü n ce s iy le b a ş la m ış tık v e U m u t V ak fı o la ra k b u n u da böyle y a p ıy o rd u k . B u n d a n d a b ü yü k b ir k ıvan ç d u y u y o rd u k fa k a t tabiki so n u çların ı ö lç m e k gibi de b ir o lm adık h u yu m u z v a r , dediki b u s o n u ç ta n e re y e geldi, s o n u ç ta h içb ir y e re g itm e d i. B u r a d a e ğ itim alan g e n çle r, ö ğ re tm e n le r im iz ge ri d ö nd ü k lerind e kendi b ir im lerinde, d ern e k le rin d e , okullarında hiçbir ş e y y a p

82

m ıy o rla rd ı . Ta b ii tem bellik d e m e k kolay o lu y o r a m a b ir te k şeyi g ö rm e k d e ç o k kolay, istekleri y o k tu , n iyetleri y o k tu . N iy e t, b ir a m a c ı g e rç e k le ş t irm e k için d u yg u la n m a k , g ü d ü lm e k tir . İşte , bu o n la r d a y o k tu . K ıs a c a a m a c ı b e n im s e m e k , a m a c a b a ğ la n m a k y o k tu . B u v a rs a y ım ım ız ı s ına m a k v e 1 9 9 4 yılında b a ş la m a k ü z e re b ir a r a ş t ı r m a ya p tık . B u n u n ilkönce sizinle p a y la ş a c a ğ ım t a r a f ı ulusal benlik anketi d e d iğ im iz a ra ş t ırm a d ır , lise ü n iv e rs ite ö ğ re n c ile rin d e n v e b a ş k a tü r lü isim b u la m a d ığ ın d a n ye tişk in le rd e n ; yani iş g ü ç sahibi olan kişilerden b ir ö rn e k le m e uyguladık, bunu b a s it o la ra k sizinle p a y la ş m a k is t iy o ru m v e is ta tis tiğ i b e n d e n iyi bilen a rk a d a ş la rım ın d a k a rş ım d a o tu rd u ğ u n u g ö re re k b u r a d a s a d e c e m e d y a n d e d iğ im iz z a m a n o r t a la m a , m o d d e d iğ im iz z a m a n d a en sık verilen tepkiyi v e r iy o ru m ; a m a d a h a k o m p le k s analizler d e y a p t ım , s a d e c e o r t a la m a v e m o d la ra b a k a ra k y a p m a d ım . B u r a d a ilk s o r d u ğ u m u z ş e y a c a b a in sa n la r m illet, d e vle t, v a t a n gibi a yırım la rı y a p a b iliy o rla r mı, kendi k a fa la rın d a y o k s a bun ların hepsi b ir y e rd e mi, a y rış m ış b irim le r o la ra k, b ira z ö n c e sö yled iğ im gibi a y r ış m ış b irim le r o la ra k g ö re b iliy o rla r m ı? B u n ları şö ylesin e k ısa ca s ö y le ye yim ; g ö r ü y o r u z ki, y a p tığ ım ız analizlerde, d en e k ler, katılım cılar, milletle d e vle ti ç o k a yrı g ö rü y o r la r , a n c a k v a ta n ın , h e m devle ti, h e m de milleti b irleştiric i b ir k a v r a m o ld u ğ u n u za n n e d iy o rla r. Y a n i, d e m e k ki, b izim d e v le t d e d iğ im iz z a m a n , d e v le tle m illet a ra s ın d a b ir b ü y ü k a y r ım geliyor, b u n u n nedenini b en s ö y le y e c e ğ im , belki S in a ta r ih ç i o ld u ğ u için b ir

83

y o r u m y a p a r . A m a o n d a n s o n ra ikinci koşulda h ü k ü m e ti k o y d u ğ u m u z d a h ü k ü m e tle d e v le tin özdeşleştiğini, b u n u ç o k iyi a n lıyo rla r d evle tin ü s t yö n e tim i h ü k ü m e tt ir . B u n la r d a b ird ir k a rd e ş im . V a ta n ın h e r b irin d e n ç o k a y rı o ld u ğ u n u v e h ü k ü m e t girdiği z a m a n işin içerisine ne d e v le t kalıyor ne h ü k ü m e t, milletin de v a ta n d a n a yrı d ü şü n ü ld ü ğ ü n ü a m a o k a d a r ç o k a yrı d ü şü n ü lm ediğini g ö rü y o ru z . A m a b ü tü n eksikliklerimize r a ğ m e n sevinçli h a b e r, en s o n yedinci, b a k a rs a k devletiyle m illetiyle v a t a n b ir b ü tü n d ü r deyip biz bu o y d a ş m a y ı b ir k e re d a h a g ö s te re b iliy o ru z , ü m it v a r .

Ş im d i, b u ra d a n yola ç ık a ra k , a c a b a v a t a n nedir, v a t a n hakkındaki tu tu m la r ı n e le rd ir diye b a k tığ ım ızd a , v a t a n a k a rş ı t u t u m la r inşallah s o ru la r ı g ö re b iliy o rs u n u z , b e n o k u y a m ıy o ru m v a k it k a y b e tm e m e k için, v a ta n ım ız ı ç o k se vd iğ imizi v a t a n d ed iğ im iz z a m a n anlaşılan şey, y u r t yani hani he p d iy o ru z y a çakıl taşını v e r m e y e ce ğim iz şe y, o y u rd u m u z . V a ta n ım ız ı ço k s e v diğimizi, e k o n o m ik koşulların zo rla m a s ı o lm a s a , hani b a ş k a b ir ülkede d a h a iyi b ir im kanı b u ls a m h e m e n o r a y a g id e rim , dediklerinde de h e rk e s h a zır değil. B ir a z z o rla n a ra k g itm e k is tiy o rla r. E k o n o m ik koşulların z o rla m a s ı o lm a s a b u ülke to p ra k la r ı ü ze rin d e y a ş a m a k istediğim izi g ö s te r iy o r . Ş u halde v a t a n k a v ra m ı ç o k o lum lu b ir k a v ra m , b irle ştiric i b ir k a v ra m , hepim iz için o r ta k b ir k a v r a m . B ira z ö n c e yine a rk a d a ş ım ın b e lirttiğ i gibi, o lsa d a balık va ğı olsa gibi o r t a k ö yk ü le re d a y a n a ra k bizir o r t a k g e ç m iş im izd e n a c a b a

84

b izim b ir şe yim iz v a r mı, ö v ü n c ü m ü z v a r m ı s o ru n la rın ı s o rd u ğ u m u z d a , b u ra d a ilginç b ir ş e y o lm a y a b aşlıyo r, ge lene klerim ize b ir y e re k a d a r s a h ip ç ık m a m ız g e re k tiğ in i, h e r u lu s a b izim g e çm işim izd e k i öykülerim izi y e rm e k t e n v a z g e ç m e m iz ge rek tiğ in i a nca k , iş te b u ra d a k ö tü h a b e r, aynı t ü r öyküleri, d e s ta n la rı t e k r a r la m a k t a z o r lanacağım ızı s ö y lü y o r a r a ş t ı r m a y a k a tıla n kişiler.

Ş im d i, bu z o r la m a n e re d e n g e liyo r s o ru s u n a b ira z d a h a s o n ra niye a rt ık ke n dim ize g ü v e n m iy o ru z , in a n m ıy o ru z s o ru s u n a d a h a s o n ra gelec e ğ im . D e v le te k a rş ı t u t u m la r . B u r a d a d a devle tim izin bizim için v a ro ld u ğ u n u h e rk e s kabul e d iyo r, e v e t d iyo r, d e v le t gerekli d e m e k h e rh a ld e bu, b izim için v a r d ır d iyo r. A m a d e v le t bizim d e rt le r im iz e d e v a o lm a y a c a k , m ille tin , hele hele h ü k ü m e tin d e hiç d e v a o la m a y a c a ğ ın ı g ö r ü y o r ve o ld u k ç a k a r a m s a r l ığ a k a p ılıy o ru z . Ş u halde, d evle tin bizim için v a ro ld u ğ u a n c a k ç o k ç a re s iz b ir d e vle tle k a rş ı k a rş ıy a o ld u ğ u m u z u s a n a n b ir n ü fu s v a r k a rş ım ızd a . H ü k ü m e te k a rş ı tabii g it tik ç e k ö tü le ş iy o r işler, h ü k ü m e te k a rş ı t u t u m la r d a ç o k ilginç be k lem e diğim , b e n im bek lem e diğim c e v a p la r ç ık m a y a başladı, bu m e m le k e tin nasıl yönetileceğini halkın ta y in ettiğin i, b ir y e re k a d a r h ü k ü m e tle rim izin halka h iz m e t için v a r o ld uğ un a inanılm a kta, a n c a k h ü k ü m e tle rin halkın d e rd in e ç a re olabileceğine in a n ılm a m a k ta d ır. B ö yle b ir y a b a n c ıla ş m a v a r , yani k a v r a m a la ra k e v e t d iyor, d e v le t b izim için, e v e t d iy o r bizim , h ü k ü m e tle r bize h iz m e t v e r m e k için o lm a sı la zım a m a bizim kilerde iş y o k d iyo r. Ş im d i, b u n u d a b ir k e n a ra

85

k o y a ra k a c a b a n e d e n böyle o lu y o r s o ru s u n u n şöyle b ir s o n u c u n a bakalım . M illet k a v ra m ın ı kullandım , ulus k u lla n m a d ım çü n k ü ç o k p o p ü le r değil. M illete k a rş ı t u t u m la r nasıl. O z a m a n şöyle b ir s o n u ç geliyor, bizlerin d iğ e r ülke insanları gibi o ld u ğ u m u zu , d a h a ü s tü n b ir y ö n ü m ü zü n pek olm adığını, a n c a k ne ülke içerisinde nede d ışarıs ın d a v a ta n d a ş la r ım ız a sa yg ı gösterildiğini, g ö s t e rilm e sine d e b ir n e d e n olm adığı, ç o ğ u n lu ğ u n saflığı, enayiliği nedeniyle bu m illetin k a lk ın a m a y a ca ğı inancı hakim . K ıs a c a s ı v a ta n d a ş la ra inançsızlık hakim .

S a b a h le yin 1 de b e n aynı s ö z c ü ğ ü d u y d u m , b u ra d a d a s o r u o la ra k v a r , yani b izden a d a m olm a z. B izd e n ç o k z a m a n a d a m olm az.

S o n u ç o la ra k t ü m bu bulguları yenilersek, yine b ir g ö z d e n g e ç irirs e k , va ta n ım ız ı ç o k se vd iğ imizi, bu ülke to p ra k la r ı ü ze rin d e y a ş a m a k is te diğimizi, h e r u lu sa b izim ge çm işim izd ek i ö ykü lerin nasip o lm a ya c a ğ ın ı d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ü , a n c a k bu d e s ta n la rı t e k r a r la m a k t a zo rla n a ca ğ ım ızı, d e vle tim izin b izim için v a r o lm a s ın a ka rş ın ,d e vle tim izin d e rtle rim iz e d e v a o la m a ya ca ğ ın ı, nasıl yö n e tile ce ğ im ize halkın ta y in e tm e s in e v e h ü k ü m e tle rim izin halka h iz m e t için v a r o lm a sın a k a rş ın h ü k ü m e tle rin de d e rd e ç a r e bulabileceğine inanm a dığım ızı g ö s t e r iy o r a r a ş t ır m a . T ü m bun ların n edenin i d e e ğ e r h e m e n ş im d i, s ö y le m e k g e re k irs e , t ü m bunların nedeni de milletin ç o ğ u n luğunun sa f, cahil kaldığının d ü şü n ü lm e sin d e n k a y naklandığını, e ğ itim yılım ızdan o lduğunu, aldığım ız ek bilgiler; katılım cıların şöyle d ü ş ü n d ü ğ ü n ü g ö s -

86

te p iy o r v e y a biz öyle v a rs a y ıy o ru z . Y u k a rıd a s ö zü edilen v a ta n d a ş lık b e ce rile rin e sahip o lm a y a n mille tim iz güzel v a ta n ım ız a o n a ya k ış ır b ir d e v le t düzeni k u rd u ru p , d e v le t yö n e tim in i akıllı, bilgili b ir elite b ıra k m a m a k ta o n la ra h ü k ü m e t e t m e f ırs a tı v e rm e m e k te d ir . B u v a ta n d a ş la r la yo la çıkılm az.

Ş im d i, h e r birim izin k a fa sın d a , içinde olan ş e y d e bu. D a h a yola ç ık a rk e n n e d e n is te k s iz o ld u ğ u m u z u b ira zç ık d a h a g ö r m e y e başladık. N e d e n yok, çü n k ü m illete yani v a t a n d a ş a yani ya n ım d a k i a rk a d a ş a g ü v e n yok, bu nedenle is te k yok, n iye t yok. A m a c ı b e n im se m e k , a m a c a b a ğ la n m a k için; çü n k ü bu a m a c a b ağ la n a b ilm e k için e t r a f t a insan yok. Ç o k güzel b e lirtti a rk a d a ş ım , iş te ş izo fren i o r a d a v a r . Peki diye s o rd u k , en n ih a y e t b ö yle b ir a r a ş t ı r m a y a g irm e yi d ü ş ü n m ü y o rd u k a n c a k b a k tık ki ç o k ilginç ş e y le r ç ık m a y a b a ş lıyo r, b ir de T ü r k o lm a k ne d e m e k bu analizi b u r d a b ıra k m a k is te m e d ik . Peki b ire y le r kendilerini v a t a n d a ş o la ra k ta n ım la rk e n hangi k a v r a m la ra b a ş v u r u y o rla rd ı. A n k e tin d e m o g ra fik ve rileri to p la n ırk e n katılım cıların yaşı, cinsiyeti, m e sle ğ i d o ğ d u ğ u y e r şim di ya şa d ığ ı y e r gibi s o ru la rın ya n ın d a hangi ülkenin v a ta n d a ş ı o ld u ğ u n d a s o ru lm u ş tu . Tab ik i T ü r k v a ta n d a ş ı olduklarını b e y a n e d e n le r analize alınm ışth A c a b a T ü r k o lm a k k a tılım cıla ra ne ifade e d iyo rd u . B u n u d a k o re la s y o n la rd a n d a h a s o n ra g ö rü y o ru z . Ç o k güzel d e rs im izi alm ışız. N e M u tlu T ü r k ü m D iye ne ; v a t a n m illet b ir t a r a f a b e n c e en önem li ş e y T ü r k o lm ak. E ş it ş a r t la r d a y a rış tık la rınd a T ü rk le r in y a b a n c ıla rd a n d a h a başarılı olac a ğ ın d a n e m in im bakın bu s o r u m illetim diye s o ru ld u ğ u n d a aynı c e v a p ç ık m ıy o r. O n la r y a p a

87

m a z la r d iy o rla r, T ü r k le r en azın da n d iğ e r ülke v a ta n d a ş la r ı k a d a r d e m o k r a t b ir k a re k te re s a h ip t ir le r . Y a n i b iz b ir y e r e t u t u n m u ş u z , T ü r k ü ğ e tu tu n m u ş u z . O çıktığı a n d a s o n u ç N e M u tlu T ü r k ü m D iye ne . T ü r k o lm a k ç o k önem li h a t t a v a t a n , m ille tte n bile ö n em li. T ü r k le r y a b a n c ıla rd a n d a h a b aşarılı v e o n la r k a d a r d e m o k ra t bu s o n u ç bizi n e re y e g ö tü rü y o r . G a y e t b a s it b ir y e re g ö t ü rü y o r . B e n T ü r k ü m siz millet, □ r d a çü nk ü k ü çü k b ir o y u n oyn ad ık adını k o y - d u r ttu k . T ü rk lü k adını k o y d u rttu k . K end ine k ü fre d e ce k hali y o k y a .

T ü r k le r iyi, m illet cahil, t a m b ir s a v u n m a m e k a n izm a sı, is te rs e n iz sizin F re u d 'c u yapınızda, daya n ıp F re u d ıe n söylediğ im izde , ya pın ızda d e d im yanlış oldu, ö z ü r dilerim is te r y a n s ıtm a deyin, is te r b a s t ır m a bizim b ir iç a cım ız v a r . is te o insan o lm a m a .iç acısı. O d a T ü r k milleti a la ra k aşağılan m ış o lm a k ta v e a ş a ğ ıla n m a y a c e v a p v e re m e y ip d o n u p k a lm a k ta . H a lk a ra s ın d a b u n u e te ğ in d e t a ş v a r d iyo rla r. B izim h e rb irim izin e te ğ in d e ço k b ü y ü k b ir t a ş v a r . Y ılla rd ır kendi kendim izi a ş a ğ ıla y a ra k tabii ki 1B nci yü zyıld an bu t a r a f a d a A v r u p a ta ra f ın d a n a ş a ğ ıla n a ra k biz b ir y e re geldik o tu rd u k . "B e n d e İş yok".

BAŞKAN- P a rd o nPROF. DR. MEHMET GÜR KAYNAK -

B e n d e iş y o k T ü r k o la ra k . N e k a d a r v a k tim v a r ?BAŞKAN - A s lın d a t a m iki katını kulandınız

, e v e t s o rd u ğ u n u z için s ö y lü y o ru m .PROF. DR. MEHMMET GÜRKAYNAK -

Peki iki katını ku llandım sa ö z e tliy o ru m nedenini,

88

şö yle b ir ş e y y a ş a d ım b e n bu t ü r a ra ş t ırm a la r ı y a p a rk e n s o h b e tle r içerisinde İsrail'lerinde bu t ü r b ir a r a ş t ı r m a ya p tık la rın ı v e kendilerinin de Y a h u d i o la ra k, aynı şekilde kendilerinden n e f re t ettiklerini, bu a r a ş t ır m a la r so n u c u , kendilerine yapılan bu m ezalim in din a la ra k d ö r t bin yıl y u r t la rınd a n a tılm a cezasının ve rilm e s i, ü s t ü s te gelen so yk ırım ın belaların kendileri y ü zü n d e n o ld u ğ u n a inandıkları v e hiçbir z a m a n b u n u n a ltın d a n kalkam adıklarını; f a k a t g ö r ü n ü ş te d e iş te öylesine b ü y ü k b ir k a v g a ile Y a h u d i olm anın, İsrailli o lm anın b ü yü k b ir şa n ş e re f o ld u ğ u n u söylediklerini ilettiler, onların a ra ş t ırm a la r ın a d a b a k a ra k , bizim de y a p tığ ım ız a r a ş t ır m a la r şu nları g ö s te rd i.

T ü r k o lm a k bu d u y g u d a n s o y u t la n m a k bizi b ir y e re k a d a r u y u ş t u r m u ş t u r . Ü n yargılı y a p m ış t ır , ilk ö n c e kendim ize, o n d a n s o n ra b irb irim ize karşı. G a y e t b a s it h e rş e y d e b u n u g ö r ü r ü z . M illet bize ne d e r değil a rtık , T ü r is t bize ne d e r. G ö s t e r m e k is te rs e k , tabiiki o n la ra kendim izi g ö s te re c e ğ iz . B u ö n y a rg ıd a n k u rtu la b ilm e k için, b u iç a cıs ın d a n çıkabilm ek için, belkide ilk y a p a c a ğ ım ız şe y, iş te şu k o n u ş tu ğ u m , ş u s ö y le d iğ im y a ra n ın ü s t ü n ü a ç m a k tır . S in a sa b ah leyin ç o k güzel söyledi. T a m a m k a rd e ş im siz F r a n s a 'd a ş a r a p y a p m a k için ş a to la r y a p a rk e n , b e n ç a d ırla geldim . A m a ç o k iyi geldim . O z a m a n k ö tü y d ü . D a h a iyi; a m a b e n u ğ ra ş a n b ir insanım . Y a n i tıpkı fu tb o ld a o lduğu gibi, fu tb o l krallarını s e ç tiğ im iz gibi, biz b ira zd a a ttığ ım ız gollere b a k s a k iyi o lur. B iz hep y e d iğ im iz golleri s a y ıy o ru z . O n e d e n le d e ne S in a 'ya ne A h m e t a rk a d a ş ım a k a tılm ıy o ru m .

89

Ç ü n k ü hani dedi y a bu b u ru n b e n im b u n u m h e r z a m a n ne güzel b u rn u n v a r m ış d e m e m e k lazım a b a r t m a m a k lazım , bu b u rn u saklıya saklıya b ir hal o ld u m ben. B ira zc ık o r t a y a ç ık a rs a m iyi olur. Y in e S in a a rk a d a ş ım ın d a söylediği gibi, sabah leyin k o m p le s sahibi o lm a ya lım Birinci D ü n y a S a v a ş ın dan, a b a rtılm ış tı dedi. A b a r t m a y a hiç g e re k yok, a m a lü tfe n şu g e rç e k le ri d e b ir g ö rs e k iyi o lur. B iz T ü r k ü z T ü r k v a ta n d a ş ıy ız böyle ö z g ü r olabiliy o r u z v e T ü r k Ö ğ ü n Ç alış G ü v e n gibi güzel ş e y lerim iz v a r . T e ş k k ü r e derim .f A lkışlar]

BAŞKAN- E v e t o k a d a r güzel akıyorduki, k e s e m e d im . B ira z haksızlık o lm u ş olabilir a m a bir hakkım ı h e rh a ld e te s lim edeceğini s a n ıy o ru m h e r halde M e h m e t'in . Ç o k is a b e t e tm iş im onunla b a ş la m a m a k la . Ç ü n k ü onla b a ş la s a yd ık d iğ e r a r ka d aşla rım ızın z a m a n ı b ira z d a h a kısıtlanacaktı. H e r iş te b ir h a y ır d e rle r. B u işteki h a y ır d a b ö y - leym iş. A s lın d a s o n v a rd ır bu panelin ka pa n ış d e ğ e rle n d irm e s i o la ra k t a görülebilir. A m a şim di s ö z sizlerin e fendim . B e n im u m u d u m sizlere 1 s a a t v e rm e k ti a m a 4 0 dakika v a k tim iz v a r . Ş ö y le ya pa lım , y o r u m d a n kaçınıp e ğ e r s o ru n u z u lü tfe d e rs e n iz a rk a d a ş la rım ız ın fikrini alırız.

B u y ru n u z efe ndim .Bir İzleyici - B e n şu n u s o r m a k is t iy o ru m . B u

ilginç a n k e tle r hangi e ğ itim düzeyindeki halk a ra s ın d a y a p ılm ış tır?

PROF. DR. MEHMET GÜRKAYNAK -D e d iğ im gibi lise ö ğ re n c ile ri değişik liseler, değişik ü n iv e rs ite le r v e değişik m e sle k sahipleriyle tab ik i o r ta e ğ it im v e so n ra s ın ı aldık değişik g u ru p la rd a n ,

90

o n d a n , p a rtile rd e n b ir ö rn e k le m ya p tık . A ş a ğ ı y u k a rı 2 5 0 0 kişilik b ir ö rn e k le m im iz v a r .

BAŞKAN - N e yi te m s il e tm e s i a m a ç la n ıy o rd u . Y a n i b ir ş e h ir b ir bölge...

PROF. DR. MEHMET GÜRKAYNAK - O d a v a r , o d a v a r.

T a b i, yani kırsal alan şehir, m e tr o p o l o la ra k t a ayırd ık , değişik y e rle rd e n ayırd ık

BAŞKAN - B ü tü n Tü rk iy e 'y i te m s ile n . Peki ç o k te ş e k k ü r ederiz.

B a ş k a s o r u efendim .B u y ru nBir İzleyici - D e m o k ra s i fikirlerin v e d ü ş ü n

c e le rin p ro p a g a n d a s ın a ta h a m m ü l d e ğ ilm id ir? B u n u s o r a c a k t ım iki ta n e d a h a s o r u m v a r , ü ç ta n e , D e m o k ra t ik b ir d e v le t o ld u ğ u m u z s ö y lü y o ru z . B u d e m o k ra s i kendisini o r t a d a n k a ld ıra c a k g ö rü ş e k a rş ı m ı? O z a m a n d e m o k ra s i b ir re jim m i? İnsanların m u tlu ğ u v e h u z u ru a y rıc a re fa h ı için ça lışan b ir ideolojinin g ö rü ş le ri a n a y a s a y a t e r s d ü ş ü y o r diye m ü c a d e le y a p a m a z m ı? Dinci v e k o m in is t o lsa da.

BAŞKAN - Ş im d i izin v e r irm is in iz , siz to p la n tıy ı izlediniz değil m i?. S a n ıy o ru m ki ü ç ü n c ü s o ru n u z ge rek sizd i çü n k ü a rk a d a ş ım ız bu s o ru y u s o n u n d a ce vapladı. Y a n i dedi ki b ü tü n A n a y a s a la r, y a s a la r böyle s ö y lü y o r a m a y a s a la r böyle s ö y lü y o r diye o n a te s lim o lm a m ız g e re k m iy o r , b izim v a t a n d a ş o la ra k A n a s a y a s a y ı biz y a p m ış s a k o n u d e ğ e rle n d irm e k onu d e ğ iş t irm e k hakkına d a sahibiz. Y a n i k a rş ıs ın d a b ir v a z iy e t alalım d e diğini h a tır lıy o ru m . B u y ru n efendim .

91

PROF. DR. ESİN KONANÇ - Değil, benim g ö rü ş ü m ç o k kesin İkinci D ü n y a S a v a ş ın d a n s o n ra ö z g ü rlü ğ ü yo k e tm e ö zg ü rlü ğ ü n ü n olm adığı s o n u c u n a varıldı v e ikinci D ü n y a S a v a ş ın d a n s o n ra yapılan b ü tü n A n a y a s a la rd a v e b ü tü n ulusla r a ra s ı b e lg e le rde ö z g ü rlü ğ ü yo k e tm e ö z g ü r lüğünün olm adığı vu rg u la nd ı.

D olayısıyla kişi haklarını şu v e y a bu şekilde yo k e de ce k v e y a d e m o k ra tik b ir düzeni o r ta d a n ka ld ıra ca k b irta k ım g ö rü ş le rin p ro p a g a n d a s ın ın y a p ılm a m a s ı g e re k A n a y a s a la r la g e re k c e z a ya sa larıy la g e re k s e u lu s la ra ra s ı belgelerle sın ırlandı. M e s e la İnsan H ak la rı E v re n s e l Bildirisinin 2 3 u n cu v e 3 0 u n c u m a d d e s i b u n u a çıkça belirtir. Kişisel v e siyasal h a k la ra ilişkin U lu s la ra ra s ı S ö zle ş m e n in 2 0 nci m a d d e s in d e bu a çık ça y e r alır. A v r u p a İnsan H ak la rı S ö zle şm e sin in 1 0 ncu m a d d e sin in 2 nci fık ra sın d a bu a çık ça belirlenm iş tir . D olayısıyla hangi d e m o k ra t ik s is te m e g id e rse n iz gidin, ö z g ü rlü ğ ü yo k e tm e , ö z g ü rlü ğ ü y o k t u r v e g ü n ü m ü z d e m o k ra s is i kendisini yo k e tm e y e yönelik g ö rü ş le rin p ro p a g a n d a s ın ı v e ö rg ü tle n m e s in i kabul e tm e z .

Ş im d i şö yle b ir ş e y v a r . M a a le s e f bize A m e r ik a B irleş ik D e v le tle rin d e n geldi b u v e m e d ya n ın aracılığıyla ye rle ş ti. H e p b u n u açık o t u r u m la rd a v e s a ire d e g ö rü y o ru m . A m e r ik a V ü k s e k M a h k e m e s in in b ir k a ra rı, e y le m e d ö n ü ş m e d ik ç e b ir fikrin sa vu n u lm a s ı, p ro p a g a n d a s ın ın ya pılm ası g e re k ir, dendi. B u n a karşılık, d ü n ya da k i g e lişm e le r bize şu n u g ö s te rd i, D e m o k ra s i, b u g ö rü ş le rin sa vu n u lm asın ı, p ro p a g a n d a s ın ın ya p ılm a s ın a ne

92

k a d a r daya n ab iliyo r. A r a m ız d a b u s o ru y u b en s o s ya l psikolog a rk a d a ş la r ım a s o ra c a ğ ım . B u şekilde ş id d e te yönlendirilm iş bu şekilde a n tid e m o k ra tik b irta k ım g ö rü ş le rle d o n a tılm ış v e bu g ö rü ş le rin etkisi a ltında belirlenen a m a c a ş id d e t yolu ile de ulaşılm asının m ü m k ü n o lacağ ı yö n ü n d e ş a rtla n d ır ılm ış kitle lerin ne z a m a n h a r e k e t e ge çe ceğin i bilir m isiniz? G e ç tiğ i z a m a n ç o k g e ç t ir a rtık . B itm iş t ir o lay dolayısıyla A m e r ik a n Y ü k s e k M a h k e m e s in in bu k a ra rın ı ne için, hangi to p lu m d a verildiğini b ilm eden, g e tir ip T ü rk iy e 'y e u y g u la m a k v e b u n u d a ö zg ü rlü k ç ü z a n n e tm e k b u n u s a v u n m ayı, d e m o k ra tik , o la ra k n ite le n d irm e k , kabul edilebilir b ir ş e y değil. B ü tü n d ü n y a kabul e tm iy o r bunu. Dolayısıyla b ir ş e y d a h a e k leyeyim sizin söylediğinize.

A n a y a s a değiştirilir. A n c a k g ü n ü m ü z d e m o k rasi, ço ğ u n lu k h e r istediğini ya pabilir, d e m o k ra s i a rt ık g ü n ü m ü z d e bu şekilde a nla şılm ıyo r. G ü n ü m ü z d e m o k ra s is i azınlıkta kalan g ö rü ş le rin de b irg ü n ço ğ u n lu k haline ge lm e sin e o lanak v e re c e k b ir s is te m i ö n g ö rü y o r . D olayısıyla bu ülkenin y ü z de 9 9 'u d a b ir g ö rü ş e sa h ip olsa, yine d e A n a y a s a m ız d a d e ğ iş tirilm e y e c e k b ir ta k ım ilkeler v a r . B u ilkelerde d e n iy o r ki d e ğ iş tirilm e y e c e ğ in e d a ir m a d d e yi d e ğ iş tire re k bu ilkeleri d eğiştirebiliriz . B u y ö n d e hazırlık lar v a r . B u y ö n d e p ro p a g a n d a la r v a r , e fe n d im biz b u n u d e ğ iş tir ir iz yine s is te m im iz d e m o k ra s i olur. Ç ü n k ü ç o ğ u n lu k b ö yle is tiy o r. H a y ır ç o ğ u n lu ğ u n istib d a d ın a biz d e m o k ra s i diyem eyiz. Z a m a n z a m a n ç o ğ u n lu k istib d ad ı b ir te k kişinin istib d a d ın d a n v e y a b ir z ü m re n in is tib d a d ın

93

d an ço k d a h a k ö tü so n u çlan doğunabilin.Teşekkünlen.BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü n edeniz. B a ş k a

sonu efendim .B u yn u nBir İzleyici - B e n S a y ın S in a A K Ş İN 'e y ö n e lt

m e k istiyo n u m bu so n u m u .Ş im d i dedilen ki, b en y u n tta ş lık ko n u s u n a

ginm ek is ityo n u m . O nlan k o n u şm ala n ın d a işte, Nonveçlileni belki a y a k ta t u t a n biz balığı en iyi tu tu y o n u z v e y a İsveçlilenin biz çevneyi se viyo nu z d o ğa yı se viyo n u z d em esi. Belki o milletleni a y a k ta t u t a n fikindin dedilen. Peki sayın M e h m e t B eyin a n a ş tın m a s ın d a n d a gönüyonuzki biz T ü n k Milleti o lanak k e n d im iz h a k k ın d a b a y a ğ ı k a n a m s a n d ü şü n ü yo n u z. B izim o y d a ş m a m a z ı ne kınm ış olabilin? Bizi bu k a n a m sa n lığa ite n nedin? H iç bu konulan üzeninde dunulm adı. B u k o n u d a binaz bilgi istiyo nu m . H e ye ca n lıy ım kuşuna b ak m ayın .

BAŞKAN - Y o k hayın iyi ifade ettin iz . B u yu n u n u z efendim .

PROF. DR. SİNA AKŞİN - B e n b ilm iyonum ta b i Tünkiye 'deki o y d a ş m a n ın ne o ld u ğ u n u a m a sa n ıyo n u m bu A ta tü n k 'tü n . Y a n i Tü n k lü k va n binde A ta tü n k ç ü lü k van. A ta tü n k ç ü lü k ça ğ d a şlık s im ge si oluyon. B u n d a n v a z g e ç e n s e k sa n ıyo n u m T ü n k iy e 'd e k i o y d a ş m a kimlin. Y a n i A t a t ü n k üzeninde bin o y d a ş m a o lm a sı lazım . B e n o n u anzu ediyo n u m v e sa n ıyo n u m böyle bin o y d a ş m a d a van. A m a bu o y d a ş m a y ı kınm ak için ç o k uğnaşılı- yon. Ç ü n k ü bu o y d a ş m a kınıldığı z a m a n , o z a m a n Tü n k iye g e n ç e k te n bin b u n alım a düşebilin. Y a n i biz

94

o rta ç a ğ d a m ıy ız . O r t a ç a ğ kendini ş e r ia t diye ifade e d iyo r. Y o k s a ç a ğ d a ş b ir ülkem iyiz. B u g e rç e k te n b ir p ro b le m T ü rk iy e için. T e ş e k k ü rle r .

PROF. DR. MEHMET GÜRKAYNAK -P a rd o n , b ir eklem e ya pa b ilirm iyim . A s lın d a ta b i ilginç b ir ş e y o lu yo r. B ir o y d a ş m a k alm adı d e m e k yanlış, v a r . A m a o k a d a r . N e d e n biz k e n dim izd en n e f re t e d iy o ru z s o ru s u n u n cevab ın ı belki b u lm a k ç o k ç o k z o r değil. H e r g ü n g a z e te y i oku. H iç m i iyi b ir ş e y o lm u y o r. O lu y o r ta b i T ü rk iy e 'd e o lm a s a b u ra la ra ge lm e yiz. A m a biz d e v a m lı s u re t le m e d y a d a n onu a lıyoruz. B e n d e va m lı bu s o ru la rı s o r a r ım . M a t b a a y ı k im ic a t e t t i . B ilirs in iz. G u te n b e rg . T ü rk iy e 'y e O s m a n lıy a kim ge tird i. İb ra h im M ü te fe rr ik a e ğ e r bunları b ilm e zseniz, ne o rta o k u ld a ne liseden geçebilirsiniz. K a ç se n e s o n ra , 5 0 0 se n e s o n ra , 1 0 0 0 se n e s o n ra , peki b u n la r ned e n e zb e rle n iyo r. Ç o k önem li o lduğu için mi. H a y ır , b ira z d a senin k a fa n a v u r m a k için. E y T ü r k se n m a tb a a y ı ic a t e d e m e zs in z a te n , üstelik o k a d a r yıl s o n ra d a İb ra h im M ü t e f e r r ik a gibi aydın b ir a d a m alm ış g e tirm iş , ki o d a z a te n T ü r k değil M a c a r d ö n m e si, se n d e iş yok. B a k tığ ım ız z a m a n ne o k u y o ru z , ne h is s e d iy o ru z. T a b i ki k a r a m s a r o lu y o ru z. Bizi k a ra m s a r lık ta n k u r t a r a n ç o k d o ğ ru d u r , A t a t ü r k 't ü r . Z a t e n T ü r k dendiği z a m a n h e m e n ç a ğ rış ım ı bu, a r a ş t ı r m a d a da, A t a t ü r k ve o n u n aydınlığıdır.

T e ş e k k ü r e d e rim .BAŞKAN ■■ E v e t b u y ru n e fe nd im .Bir İzleyici - S in a B e y o y d a ş la n m a n ın te la f

fu zd a b ira z güçlük ç e k iy o ru m a m a . B o zu lm a s ın a

95

etki ede n yalnız im a m H a tip le r m i? Ç ü n k ü d eva m lı s u re tle İm a m H a tip le r ü ze rin d e d u rd u . B e n S ina B ey'in b ir a r a ş t ı r m a ile gelm esini M e h m e t B e y gibi is te rd im . A m a b ir a r a ş t ı r m a bize su n m a d ı. A c a b a yalnız im a m H a tip le r m i o y d a y la ş m a n ın b o zu lm a s ın a etki eden. Y o k s a b a ş k a u n s u rla r da v a r mı onu s o ra c a k t ım .

B ird e E sin H a n ım a s o r u m v a r . Esin H a n ım h e rh a ld e R T Ü K üyesiym iş. Söyledi kendisi m e d yanın tek e lle şm e sin d e n b a h s e tt i o n d a n ya k ın ıyo rdu. M e d y a n ın te k e lle şm e sin e k a rş ı b ir t a v ır a lm ış m ı? A lm ış s a ne y a p m ış ? O n la rı söyleyebilir m i?

Sina B e y 'e b ir s o r u d a h a s o ra c a ğ ım d a . Ş im d i hep O r t a ç a ğ ı tab irin i kullandı. O r t a ç a ğ tab irin i de he p M ü s lü m a n lık ü z e rin e yıktı. B u o r t a ç a ğ ta b irin d e n anladığı bilim a çıs ın d a n m ı y o k s a itik a t a ç ıs ın d a n m ı? E ğ e r bilim a ç ıs ın d a n ise biz o r ta ç a ğ d a H ir is tiy a n la rd a n d a h a varlıklıydık. E ğ e r İtika t açıs ında b u n u b ira z d a h a a çab ilirrn iyim ? M ir a s m e sele sin e değindi.

BAŞKAN - P a rd o n , siz inşallah böyle b ir p a n e ld e y e r a lırsın ız. B u n u a ç a r s a n ız a m a b u g ü n k ü za m a n ım ız sınırlı. Ü ç s o r u s o rd u n u z . A ç m a y ı is t e r s e n iz a rk a d a ş la r ım ız y a p s ın la r . T e ş e k k ü r e d e rim .

PROF. DR. SİNA AKŞİN - O y d a ş m a y ı im a m H a tip le r m i k ırıy o r diye s o rd u n u z ? A s lın d a Tü rk iy e 'n in en önem li s o ru s u bu ç e rç e v e d e . S ır f im a m H a t ip m e sele si değil tab i. T ü rk iy e 'd e bu şe ria tç ılığ ın o r t a y a çıkışı v a r . T ü rk iy e 'n in en önem li s o ru n u bu. Belki 6 0 lı yıllarda m e s e la s a ğ sol olabilirdi b ilm iy o ru m A m a şu andaki s o ru n bu.

96

O n u r için b u n u n ü ze rin d e d u r u y o r u m .Ta b i b e n M e h m e t a rk a d a ş ım gibi b ir a r a ş t ı r

m a falan y a p m ış değilim. G a z e te le r i o k u y o ru m , te le v z y o n s e y re d iy o ru m o r a d a n insan b irta k ım noktaları ö ğ re n iy o r v e tehlikenin n e re d e n gelebileceğin g ö rü y o r . D e m in sizi fa zla k a ra m s a r lığ a itm e m e k için s a v a ş t a yenilgiden fa lan b a h s e tt im . T a b i b ir b a ş k a k ö tü ihtim al d a h a v a r . O y d a ş m a kırılırsa iç s a v a ş çıkabilir. Y a n i k a rd e ş k a rd e ş i boğazlıyabilir. B iz bunu g ö rd ü k k ü çü k p ro v a la rın ı g ö rd ü k , n e r d e g ö r d ü k ? K a h r a m a n m a r a ş t a gö rd ıık . B iz T ü r k halkı y ü z d e 9 9 .9 M ü s lü m a n d ır diye ö v ü n ü y o ru z a m a b ir M ü s la m a n b ir b a ş k a M ü slû m a n ın g ö zü n ü o y u y o r, karnını d e ş iy o r. E n h u nh ar şekillerde, böyle b ir ö ld ü rm e şekilleri v a r . D ü ğ m e y e b a s ıy o rs u n u z k u rş u n g id iyo r bu böyle tırn a k içinde "te m iz ölüm " a m a böyle b ird e hunh a rca , g ö z o y a ra k , karın d e ş e re k falan b u n la r K a h r a m a n m a r a ş 't a ya şa n d ı. D a h a b a ş k a y e r le rd e ya şa n d ı. İşte en s o n S iv a s 't a 3 7 kişi yakıldı. K a rd s ş im b u b ir s o ru n değil m i? B u b ir s o ru n , bu ciddi b ir s o ru n , bu s o ru n a b e n o r t a ç a ğ d iy o ru m çünkü b ilm iy o ru m ha k s ız m ı o lu y o r o r t a ç a ğ d em e k a m a , k a rd e ş im se n d a y a ğ ı kabul e d iy o rsan, <adına y a r ım hisse m ira s r d ö r t karı a la ra k bunla-’! kabul e d iy o rs a n , o r t a ç a ğ d a y a ş ıy o rs u n v e is la m y e te kö tü lü k e d iy o rs u n . Ç ü n k ü İslam iyeti o r ta ç a ğ a b a ğ lıyo rsu n . B u b e n im k a fa m d a ço k açık, s la m iy e te ya pılm ış b ir k ö tü lü k tü r, islam iyeti ş e ria d a o r t a ç a ğ hu kuk u ile ö z le ş le ş tirm e n in itik a ta h içb ir ilgisi y o k v e is la m iy e te ya pılm ış belki en iy ş e y d ir. Laikliğin gelm esi. B u s a y e d e laiklik

97

İs la m iye t ç a ğ d a ş bin din haline geldi. A k s i ta k d ird e o r t a ç a ğ a bağlı z in cirle n m iş b ir din o la ra k kalacaktı. T a b i bu b e n im anlayışım . T a b i bu a n la yışta o lm a y a n b irç o k insan o ld u ğ u n u T ü rk iy e 'd e biliyoru m . B u r a d a b ir h o ş g ö rü olm ası lazım . B e n Vahabiliği s a v u n a n , m e se la , hırısızın elleri kesilm elidir. B u d a ş e ria tın b ir e m ri biliyorsunuz. H ırsızın eli kesilm elidir diyen V ahabiliye karşı h o ş g ö rü lü olm alıyım . O n u n M üslüm anlığın ı kabul e tm e y e lim . O d a b e n im laik M ü slü m a n lığ ım ı kabul etm e lid ir. S e n M ü s lü m a n s ın a m a b e n de M ü s lü m a n ım . O b u n u söyleyebilm en H iris tiy a n m is y o n e ri geliyor. K a rd e ş im se n d ö r t k a rıya in a n ıy o rm u s u n ? D iy o r. H a y ır deyin ce o z a m a n se n M ü s lü m a n değilsin, gel seni H ir is t iy a n y a p a lım d iy o r la r . B u r d a H iris tiy a n m is y o n e ri islam iyeti ş e ria tla ö z d e ş le ş tir iy o r v e b en bu n u is la m iye te ya pılm ış b ir kötü lü k o la ra k g ö rü y o ru m . Halbuki öyle değil İslam iyetin p ek ç o k m e zh e b i v a r , pek ç o k ta r ik a tı v a r , pek ç o k anlayışı v a r . B u n la rd a n biri d e laik M ü s lü m a n lık v e b ü tü n M ü s lü m a n la r ın e ğ e r M ü s lü m a n lık b ir k a rd e şlik anlam ını t a ş ıy o r s a ü m m e t k a rd e ş liğ i a n la m ın ı t a ş ıy o r s a b ü tü n M ü s lü m a n la rın birbirini h o ş g ö rm e s i, M ü s lü m a n kabul e tm e s i inançlarını kabul e tm e le ri g e re k ir .

T e ş e k k ü r e d e rim .BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e rim . İzin v e rirs e n iz

b ir b a ş k a s o r u v a r.PROF. DR. ESİN KONANÇ - B e n s a d e c e

iki c ü m le ile sö y le ye c e ğ im . Ü n c e frekan.s planlam a sı y a p tık s o n ra k a n a lla rd a n bilgileri topladık, b u kanalların kendi b e ya n la rı ile ye tiinm e d en ,

98

a rk a d a ş la r ım a e m ir v e rd im T ic a r e t sicilinden v e S a n a y i B akanlığından bu te k e lle ş m e k o n u s u n d a bilgiler aldık. T a m fre k a n s p la n la m a sı so n u çlan ıp b u tek elle şm e yi k ıra ca k lisans v e rilm e s i a ş a m a s ına gelince, k u rra d a n ç ık tım , a yrıld ım . Dolayisiyle şu a n d a ya p a b ile ce ğ im h içb ir ş e y yok. A m a bu te k e lle ş m e k a rş ıs ın d a b ir bilim a d a m ı o la ra k s o n u n a k a d a r g ö rü ş le r im i a ç ık la y a c a ğ ım v e s a v a ş a c a ğ ım . Te k e lle şm iş b ir basınla d e m o k rasin in o lm a sı m ü m k ü n değildir. H e le bu te k e lle r b ü tü n T ü r k iy e e k o n o m isin i elinde t u t u y o r s a T ü rk iy e 'd e d e m o k ra s in in o lm a sı m ü m k ü n değildir. B e n im g ö r ü ş ü m bu d o layısıyla te k e lle ş m e y le m ü c a d e le e tm e k g e re k iy o r. A rk a d a ş ım a ş im d e s ö y le d im b ir kanalım ız v a r b izim K a n a l ~7 d e va m lı b ir e ş a r p reklam ı ya pılıyo r kanal ~7 de ö r tü n m e k Allahın e m ri diye. B ö yle b ir re k la m ı d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü adına y a p tığ ım ız z a m a n ,ö r tü n m e y e n b izler A llahın e m rin e ka rş ı g e lm iş o lu y o ru z. D e m in a rk a d a ş ım ın d a söylediği gibi K a h r a m a n m a r a ş , S iv a s o la ylarım ız v a r . B elediye b a ş k a n ım ız çık ıyo r kininizi, nefretin izi m u h a fa z a edin d iyo r. D olayısıyla başı açık olan ins a n la ra bu kin n e fre tle y o ğ ru lm u ş a bu p ro p a g a n d a la rla yö n len d irilm iş kitlelerin, g ü n ü n b ir in d e h a r e k e t le g e ç ip , b a ş ı ö r t ü lü o lm a y a n bizlere, neler y a p a c a ğ ın ı d ü ş ü n m e k bile is te m iy o ru m .

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e riz efe nd im . Ö n c e siz b u y ru n efendim .

Bir İzleyici - S a y ın A h m e t h o c a m y u r t t a ş olm anın k oşullarından b a h s e d e re k b ireyin ö z e rk o lm a sın d a n b a h s e tti. B ire y in ö z e rk o lm a sı için de bireyin kendini ta n ım a s ı g e re k iy o r. D a h a d o ğ ru s u

99

insanın kendini ta n ım a s ı genekiyon. B e n ne m u t luyum ki 4 - 5 se n e ö n c e böyle bin se m in e ne M e h m e t h o c a m la binlikte katıld ım teşekkünlenim i ile te ceğ im kendisine, 1 5 -2 0 kişilik bin gnupla biz bu olayı ya şa dık . H e p im iz binbinimizle onda henşeyi p ayla ştık . Benliğim izi ya şa d ık , kendim izle ö v ü n m e y i ö ğ n e n d ik . T ü n k lü ğ ü m ü z le ö v ü n d ü k . D in im izle ö vü n d ü k . Binbinim ize sa yg ı duyduk . Binbinim ize güvendik. Ö n e m li olan bu e ğitim in çeşitli k e s im - lende te k n a n la n m a sı en önem li o. T e ş e k k ü n e d e nim.

BAŞKAN - T e ş e k k ü n edeniz katkınız için. G aliba M e h m e t H o c a 'y a güzel bin y a n ıt vendiniz. Ç ü n k ü yani ö v ü n m e y i d e biliyonuz. Ö v e de biliyonuz dediniz.

E fe n d im a n k a d a bin a n k a d a ş ım ız , bu yn u n siz gözlüklü a n k a d a ş ım , adınızı b ile m iy o ru m , buynun.

Bir İzleyici - E fe n d im b e n d e sayın A h m e t İN A M 'ın belinttiği koşullanla ilgili bin sonu s o r m a k is tiy o rd u m . Y u r t t a ş o lm a k için ü ç k o şu ld a s ö z e tt in iz . B u n la n s a n ıy o n d u m binlikte a n a n a n koşullan a m a b e n d e a n k a d a ş ım a k a tılıyo ru m , sizin içsei özenklik d iye ta n ım la d ığ ım ız ve b e n im sayın A d a le t A G A O Ğ L U 'n d a d u y d u ğ u m v e d a h a b e n im s e d iğ im bin k a v n a m içsel özgünlük kavnam ının , bin ö n şa ntı o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o n u m v e p a n e lis t - lenin e ğ it im s is t e m im iz d e içsel ö z g ü n lü ğ ü n kazandınılm ası için ya p ılm a sı genek enler k o n u s u n daki gö rü ş le rin i a lm a k is t iy o ru m . T e ş e k k ü r e d e r im.

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e rim . S o r u n u z anlaşılm ıştın. B a ş k a so n u e fendim . Belki b ir iki

100

ta n e d a h a alabileceğiz, ikinci s ıran ın ge le ceğ in d en pek e m in değilim. H ak k ım ıza ra z ı o la cağız. Z a m a n b ü tç e s i öyle g e re k tir iy o r. B u y ru n b ir ta n e d a h a alalım. B u y ru n efendim , iki a rk a d a ş ya n y a n a sın ız. Biriniz, iki kişi adına g ö rü ş e b ilirs in iz h e rh a ld e b u y ru n .

Bir İzleyici - B e n im 4 ta n e s o r u m olacak.BAŞKAN - E y v a h e yva h ! A rk a d a ş ım ız ın b ir

ta n e v a r s a v e y a iki ta n e , onu te rc ih edelim .Bir İzleyici - ilk ü ç s o r u m E sin h a n ım a . E s in

h a n ım ın h u k u k ç u o lm a s ın d a n k a y n a k la n a ra k , s o r u y o ru m ,

T ü r k iy e d e b ir basın ö z g ü rlü ğ ü olm adığını söyledi kendisi. A n c a k yine kendisi v e rd iğ i ö rn e k le rd e g e re k to p lu m s a l, g e re k s e b ire yse l o la y la rd a m e d y a n ın yargılayıcı aynı z a m a n d a h ü k ü m ve rici v e bu n u n la birlikte b ir a y rım c ı nitelik taşıdığını söyledi. B u b ir çelişkim idir? B u çelişkinin k a yn ağ ı n e d ir? L ü tfe n o n u vu rg u la sın . İkincisi T ü r k iy e b ir hukuk d e v le tim id ir? B u n u ç o k açık v e n e t o la ra k sö ylem e sin i is t iy o ru m kendisinden ü ç ü n c ü , ta s v ip e d e m e y e c e ğ im b ir ç o k konu k o n u ş tu . B u k o n u la ra d a y a n a ra k a c a b a T ü rk iy e 'd e gizli b ir fa ş iz re jim m i y ü rü tü lm e k te d ir . B u n u d a açık v e n e t o la ra k kendisinden is tiy o ru m .

□ iğ e r b ir s o r u m A h m e t B e y ' o lacak.BAŞKAN - B u üç s o ru d a n s o n r a ü ç s o ru d a

A h m e t B e y e m i so ra c a k s ın ız ?Bir İzleyici - H a y ır b ir s o r u . Ş im d i ulus

k a v ra m ı tartış ıld ı. M e h m e t B e y 'in o r t a y a k o y d u ğ u b ir ulus k a v ra m ı v a r b u n u m illetle d e n k leştirdi. Y in e S in a B ey'in o r t a y a k o y d u ğ u b ir

101

o r ta k p a y d a v a r , b en A h m e t B e y 'e felsefi y ö n ü n d en y a ra la n a ra k şu n u s o r m a k is tiy o ru m . U lu s k a v ra m ı içerisinde m e y d a n a getirilen sen ve ben olayı biz o la ra k b irle ş tird ile r, biz olayında, benim v e y a senin gü çlü ya n la rın bazı zayıflıkların üze rin e g e ç e r. B u r a d a bu zayıflıklar b ir gü çlünün aynı z a m a n d a onu y ö n e tm e s in i g e re k tir ir . Peki, bu sizin b a h s e ttiğ in iz ikinci v e ü ç ü n c ü özerklik d u ru m u n a t e r s d ü ş m e z m i? N e d e n le ri ile birlikte, lü tfen.

BAŞKAN - Peki te ş e k k ü r e de riz . B u ra d a ön t a r a f t a b ir iş a re t g ö r m ü ş t ü m . B u y ru n e fe nd im s o n s o ru o la ra k alalım. Ç ü n k ü z a m a n ım ız b itiyo r. C e v a p ve rile c e k bu altı s o ru y a , b u y ru n efendim .

Bir İzleyici - B e n sa b ah ki o t u r u m a katıla m a d ım a n c a k T ü rk iy e B 8 ' de b ir yü k se k gerilim d ö n e m in d e n g e ç ti eksileriyle a rtılarıy la , 7 B 'd e b ir d ö n e m d e n g e ç ti, şim di B B ,9 9 d e rk e n b ir d ö n e m sellik y a ş ıy o r.

BAŞKAN - Ne'lik y a ş ıy o r e fe n d im ?Bir İzleyici - D ö n e m sellik v a r d inam ik d e n

geleri v a r 7B de lisedeyken te s a d ü fe n h a y a t ta kalm ış birisi o la ra k A n k a r a Ü n iv e rs ite s i E ğ it im Bilim lerinden m e zu n o lm u ş ve b u okulda g ö r e v a lan h o c a la r ın v e rd iğ i d e m o k r a t ik bilgilerle y e tiş m iş b ir insan o la ra k m e m n u n iy e tim i a y rıc a b e lirtm e k is t iy o ru m . A rk a d a ş la rım ız ın din ağırlıklı o la ra k dile ge tird ik leri d ü ş ü n c e le r d o ğ ru s u beni b a zı k o n u la rd a t e r e d d ü t e d ü ş ü rd ü . Ç ü n k ü T ü rk iy e C u m h u riy e t i K e m a l A t a t ü r k 'ü n b a ş la ttığ ı h a re k e tle g ü n ü m ü z e k a d a r ge lm iş v e halen h a y a t t a , y a ş a m a y a d e v a m e diyo r. B a ş k a ö n d e r

102

lerin k u rd u k ları re jim le r v e ülkeler s a rs ın tı g e çiriy o r . B iz bu k a d a r güzel b ir o lu ş u m u n içinde olan v a t a n d a ş la r o la ra k niçin bazı o lu m s u zlu k la ra g ir iy o r u z d a güzellikleri g ö r m ü y o r u z y a d a g ö rm e k is te m iy o ru z . O y s a ö n ü m ü z d e güzel u fukla r v a r , güzel p o ta n s iy e lle r v a r . A m a biz, en ö n e m ve rilm e si g e re k e n te m e l e ğ itim d e insan g ü c ü p la n la m a s ın d a s t r a t e jik o la n b u n o k t a la r d a t a m a m e n ö n e m s iz b ir şekilde ra s la n tıs a l o la ra k ö ğ re tm e n le r i ç ık a rıy o ru z o r t a y a bu ço c u k la rı eğit iy o ru z v e geleceğim izi o lu m s u z a ç ıd a n ip o te k altına a lıyoruz. B e n c e asıl o d a k n o k ta s ı h e rh a ld e b u rd a d ü ğ ü m le n iy o r yani insan g ü c ü n ü n y e t iş tirilm e sin d e bazı s a k a tlık la rım ız v a r y u r t ta ş lık k a v ra m ın ın y a d a bilincinin o lu ş tu ru lm a s ın d a bazı h a sta lık la r b u ra la rd a n k a y n a k la n ıy o r gibi ge liyo r b a n a bu k o n u d a b ir a ç ık la m a y a d a y o r u m g e t ire bilirseniz sevinirim . T e ş e k k ü r e d e rim . Beni dinlediğiniz için a y rıc a te ş e k k ü r e d e rim .

BAŞKAN - B iz te ş e k k ü r e d e riz katkınıza. Ö z ü r d ilerim s o n s o ru y u aldık. S a n ıy o ru m ki bu s o ru n u z u n ce vab ı, böyle b ir to p la n tın ın yapılm ış olm ası. B izd e aynı n o k ta la rd a n h a re k e t e d e re k y u rtta ş lık v e e ğ itim a ra s ın d a k i ilişkilere b a k ıyo ru z. B u n u b u p anelde değil de, B ü tü n b u to p la n tın ın ça lışm ala rı s o n u n d a belki bu c e v a b ı bulabiliriz. O r a d a b u la m a z s a k belki y a y ın la rd a bulabiliriz. B iz de aynı ihtiyaçla b u ra y a g e lm iştik a m a k a p a t m a d a n ö n c e A h m e t 'e s o r u la r v a rd ı b u y ru n . Z a n n e d iy o ru m M e h m e t B e y e siz ulus k a v ra m ı d e v a m ü ze rin d e d u rm a d ın ız . U lu sla ilgili b ir s o ru v a rd ı. A r a n ız d a p a y la ş ın . B e n A h m e t 'd e

103

M e h m e t 'd e , ikisine d e s ö z v e riy o ru m .PROF. DR. MEHMET GÜRKAYNAK -

G a y e t b a s it o la ra k ulus m illet aynı şey. B ir t o p r a k b ü tü n ü ü ze rin d e ö z g ü r b ir t o p r a k b ü tü n ü ü ze rin d e A h m e t B e y b u n u ço k güzel ifade e tti. Ö z g ü r c e ya şa ya b ile n kişilerin to p lu lu ğ u n a m illet d iy o ru z . B a ş k a a n la m la rı v a r s a b e n o n la ra k a tılm ıy o ru m . A m a A h m e t beyin s a b a h sö yle diğine ç o k k a tılıyo ru m . M illet b e n ce bu, ta n ım d a uzlaşırız, anlaşırız.

BAŞKAN - E fe n d im biz d e s a b rın ız a te ş e k k ü r e d iyo ru z . B irk a ç d ak ika m ız v a r . B azı a y rılan a rk a d a ş la rım ız oldu, yeni gelenler oldu. B e n izin v e rirs e n iz bu paneli k a p a tm a d a n ö n c e aldığım n o tla rı s a d e c e b ir h a t ır la tm a için sizlerle p a y la ş m a k is tiy o ru m . Ö n c e kendisini t a m iyi ta n ım ladığım E sin K O N A N Ç , efendim .

PROF. DR. ESİN KONANÇ - S o r u la r v a rd ı b a n a da...

BAŞKAN - S ize d e m i a ffed e rs in iz, b u y ru n efendim .

PROF. DR. ESİN KONANÇ - ü ç ta n e .BAŞKAN - Ü ç ta n e h e m de değil m i yani

k a fa m d a o n la r c e v a p la n m ış gibi geliyor.PROF. DR. ESİN KONANÇ - C e v a p

v e re m iy e c e ğ im s o ru la r değildi c e v a p v e rm e y i a rz u e d e rim .

Birincisi T ü rk iy e 'd e basın ö z g ü rlü ğ ü v a r m ı s o ru s u n a , T ü rk iy e , de b a s ın ö z g ü rlü ğ ü yo k d e d im . Ş u a n la m a d a y o k d ed im . B asınla ilgili b ir ta k ım s ın ırla m a la r v a r . A m a kaldırılm ak iste n e n sın ırla m a la r ı t a s v ip e t m iy o r u m . M e s e la M e d e n i

104

K a n u n u n 2 4 - a m a d d e s i v a rd ır . Kişilik h a k la rım ıza sürekli b ir saldırı m e d y a d a m a h k e m e y e m ü r a c a a t edip b u n u n d u rd u ru lm a s ın ı isteyebilirsiniz. M e s e la ö zg ü rlü k adına d a bu m a d d e n in kaldırılm a s ı is te n iyo r. B e n b u n a k a rş ıy ım . B e n im kişilik h a k la rım a haksız b ir saldırı v a r s a b e n m a h k e m e y e gidip bu yayının d u rd u ru lm a s ın ı isteyebilirim . B u n u n gibi kaldırılm ası is te n e n h ü k ü m le ri ta s v ip e t m iy o r u m . A m a b a sın ı s ın ır la y a n b ir t a k ım h ü k ü m le r de T ü rk iy e 'd e v a r . D e v le tin o rg a n la rı ta ra f ın d a n b a sın a getirilen s ın ır la m a la rd a n d a h a ç o k tek elle şm e nin g etird iğ i s ın ır la m a la r o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o ru m , a m a birincisi y o k d e m e k değil b u n la r k ır ılm a d ık c a d a , yani d e v le t in m ü d a h a le s i basının ü ze rin d e n çekilm e dik çe v e te k e lle ş m e s o ru n u halledilm edikçe T ü rk iy e 'd e b asın ö z g ü rlü ğ ü o la m a z

T ü rk iy e hukuk d e vle tim id ir. T ü rk iy e A n a y a s a ya , o za m a n k i ö ğ re n c ile rim bilir g ö rü ş le rim i açıkladım o y la m a yapıldığı gün, b en b u A n a y a s a y a h a yır o y u v e re c e ğ im d e d im v e h a y ır o yu v e rd im . 1 9 B 2 A n a y a s a s ın a ben im v e rd iğ im o y h a yırd ır. H u k u k devletin in b irta k ım ilkelerini ihlal e d e n b ir ta k ım h ü k ü m le r v a rd ır . A n a y a s a m ız d a , y a s a la rım ızd a d a v a rd ır . G e re k C e z a Y a s a m ız d a , g e re k b ir ta k ım y a s a la rd a a m a b u n u n ü s tü n d e d u ru lm a z . S ize b ir ö rn e k v e re y im . M e d y a niye d u rm a z , m e se la işkencenin ce zası T .C .K .n u n d a 5 yıldır, işkence ile a d a m ö ld ü rm e n in c e za s ı to p la m 1 2 yıldır. N o r m a l k a s te n a d a m ö ld ü rm e n in c e za s ı 2 4 yıldır. S iz d u y d u n u z m u ş im d iye k a d a r m e d y a n ın b u n u ele alıp da,aksaklığın g id erilm e si için b irta k ım

105

yayınlan yaptığını, b e n belki g ö z ü m d e n ka çtı; a m a d u y m a d ım . D olayısıyla d e m o k ra tik le ş m e adına sa vu n u la n la rla g e rç e k te n d e m o k ra tik le ş m e için yapılm ası g e re k e n le r b e n ce birbiriyle ça k ış m ıy o r. M e v z u a tım ız d a n a y ık la m a m ız g e re k e n b ir s ü rü h ü k ü m v a rk e n , biz 1 6 3 . m a d d e y i ayıkladık yani işkencenin ce za s ı b e ş se n e kaldı; a m a biz 1 6 3 n c ü m a d d e y i kaldırdık. B u n u d a ö zg ü rlü k adına ya p tık . U y g u la m a d a d a hukuk devletini ihlal eden b ir ta k ım u y g u la m a la r v a r . A m a yinede bu A n a y a s a y a o lu m s u z o y v e rm iş o lm a m a ra ğ m e n yine de bu A n a y a s a y ı s o n u n a k a d a r s a v u n u y o ru m çü nk ü a s g a ri m ü ş te re k le r i ifade ede n o A n a y a s a y a a n c a k b e n im için d eğ iştirilm e si g e re k e n A n a y a s a y a bile b u g ü n sa h ip ç ık a m ıy o ru z . Y a n i bunu bile k a y b e tm e k ü z e re y iz dolayısıyla s a v u n u y o ru m ve Tü rk iy e 'n in şu a ğ ır a k s a k hukuk d e v le t niteliğinin dahi k a yb e d ilm e sin d e n endişeliyim .

T e ş e k k ü r e d e rim .BAŞKAN - Ş im d i size k a p a t ıy o ru m d e d im

a m a b u y ru n e fe n d im a y a ğ a k a lk a rsa n ız d a h a iyi d u y a rız h e rhalde .

Bir İzleyici - V aktin izi a lm a k is te m iy o ru m . K o n u ş m a la rı b a ş ta n beri d in liyoru m . O r t a k p a y d a d a to p la m a k ü z e re milleti, devleti, Ü n c e T ü r k milletini to p la y a b ile c e ğ iz en güzel p a y d a din p a y dası b u rd a , h epim iz m ü s lü m a n ız y ü zd e 9 9 .9 a dedik. E s in h a n ım b ir ş e y söyledi. K a n a l ~7 de yapılan e ş a r p re k la m ın d a n b a h s e tti. B iz kapalıyız. B u n u şö yle d e ğ e rle n d iriy o ru m . B e n d e b ir z a m a n la r a ç ık tım . V e insanların kapalılara nasıl b ir gö zle baktıklarını ç o k iyi b iliyorum . Ç ü n k ü onları ben de

106

y a ş a d ım . A m a inanın şu a n d a kapalı o la ra k bunu y a ş a y a m a m . K apalıların g ö z ü n d e a çık la r diye b ir a y r ım yok. B iz onları b ir a y r ım o la ra k g ö r m ü y o ru z . Kelim eyi ş a h a d e t g e tire n h e rk e s m ü s lü - m a n v e hepim iz k a rd e şiz. B iz im g ö r ü ş ü m ü z de o r t a k p a y d a b u d u r. V e g e rç e k m a n a d a a n la ya n lar, g ö re n le r değil, bilenler değil o n la rd a böyle b ir a y rım , böyle b ir k a v g a y o k tu r .

BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r e de riz . G a liba S ina a rk a d a ş ım ın laik M ü s lü m a n lık ta n d a k e s te ttiğ i b u d u r, b u anlayışla ç o k parale l b ir ş e y d ir , kendi adına konuşabilir. B e n ş a h s e n laik M ü slü m a n lığ ı böyle a lgılıyorum . V e de sizi hiç ö yle de g ö r m ü y o ru m . Tıp k ı sizin açıkları g ö rd ü ğ ü n ü z gibi b e n d e sizin başınızdaki ö r tü y ü değil, başın ız içindeki bu güzel fikirleri g ö rü y o ru m . B u n u d a s ö y le m e m e m ü s a a d e edin.

Ş im d i e fe n d im b u g ü n k ü to pla ı ıtım ızd a b ir h a ta y la başladık. B e n E sin a rk a d a ş ım ı yanlış ta n ıt t ım . B eklentilerim i yanlış ifade e tt im . T a b i ya n lış ta n d ö n m e k yiğidin k a h ra m a n lığ ıym ış .

Ş im d i, b e n im n o t aldığım bazı ş e y le r v a r . E ğ e r o y d a ş m a o la ca k s a , birlik o la ca k s a , m illet o la ca k s a , b ir varlık o la ra k varlığım ızı s ü rd ü r m e k is t iy o rs a k ki b ü tü n ca nlılard a b öyle b ir içgü d ü de v a rd ır , bilinç te v a rd ır . O z a m a n ne y a p m a m ız g e re k iy o r? Y u r d a sahip çıkm ak . B u y u r t bizim d iyo ru z. B a ş k a s ı da yo k d iyo ru z. O z a m a n b u n a nasıl sa hip çıkalım. V a ta n d a ş lık , y u rt ta ş lık g ö r e v lerim izi nasıl ya palım . A rk a d a ş ım ız ç o k önem li b ir yanılgıdan s ö z e tti. E le ş tiris in d e yalnız din yalnız İs la m iye t y o k tu r. M e s e la dediki b u g ü n m e d y a d a

107

yalnız e fe n d im s a ğ kesim i y a h u t dinci yayınları y a p a n m e d y a y a değil T R T nin yayın la rın da da b ü yü k yanlışlıklar v a r M e s e la C e z a K a n u n u n u n d e ğ iş m e s i ge rek tiğ in i s a v u n a n aydınlar, laikler bunun fa ş is t b ir ka n u n o ld u ğ u n u sık sık t e k r a r la rla r a rk a d a ş ım ız b u n u t e s b it e tti. A yn ı kanıd a y ım b ir m ü n a s e b e tle b ir m a k a le y a z a rk e n şu T .C .K nun d a n eler v a rm ış d ed im . Ç ü n k ü T .C .K . nu 1 9 2 6 , a m a laikliğin te la ffu z edilm esi 1 9 2 “7, p a rti p ro g ra m ın a g irm e s i 3 1 ,3 2 A n a y a s a 'y a g e ç m e s i 3"7 , yani bu 2 6 'd a ç ık a rk e n a c a b a laikliği k o ru m a k v e y a inanları b a s t ır m a k için T C K . nunda ne v a rm ış diye a ra ş t ırm a d ım . Ç o k iliginç b ir b u lg u m v a r . L ü tfe n a rk a d a ş la r ım ta h k ik e ts in le r ve T C K . nunu açıp o k u su n la r, din v e v ic d a h ö zg ü rlü ğ ü ile ilgili 2 v e y a 3 a n a m a d d e d e ,ta b i b en yanılıyor olabilirim, A n a y a s a H u k u k ç u s u o lm a d ığ ım için v e y a hu kuk çu o lm a d ığ ım için yanlış ifade edebilirim sö zcü k leri yazılı h u k u k ta ç o k önem li, a m a b e n d e kalan izlenim leri sizlerle p a y la ş m a k is tiy o ru m . C e z a H u k u k u laikliği s a v u n m u y o r , dinsizliği d e s a v u n m u y o r. C e z a H u k u k u n d a bununla ilgili m a d d ele r neyi s a v u n u y o r b iliyo rm u su n u z. insanların v ic d a n v e inanç ö zg ü rlü ğ ü n ü n sın ırlan m a ya cağ ın ı, s ın ırla m a k iste y e n le rin ne şekilde cezalandırıla cağını s ö y lü y o rla r. Y a n lış olabilir, sizin s ö z hakkınız baki, b en anladığını s ö y lü y o ru m . Yanılabilirim . A m a b e n im h a tır ım d a kalan b u d u r.

Nasıl b ir c e z a verileceğini s ö y lü y o r, onun için bu b ir fa ş is t a n a y a s a s ı o lm ayabilir. A m a şöyle b ir g e rç e k d e v a r . Y a s a böyle söyleyebilir de u ygu la m a nasıl o lur. Y a n i b u n u a n la ya n la r, u y g u la y a n la r

108

nasıl u y g u la r la r o ra d a z a n n e d iy o ru m a rk a d a ş ım ız d e m o k ra s iy e u y g u n o lm a y a n bazı m a d d e le rin bulunabileceğini h a t t a 141, 1 4 2 , 1 G 3 ün kaldırılm a s ı ile ilgili e le ştirile rin i d e dile g e t ird i. P ro p a g a n d a ile d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü e ş it m idir, değil m id ir? T a b i bu b ira z n iye te bağlıdır. B ir ülkede b iliyo ru m s o s ya lizm v e y a k o m in izim p r o p a g a n d a s ı y a s a k la n m ış şu n u s ö y le y e m e zs in , b u n u y a z a m a z s ın falan d iyo rla r; ö z g ü r düşünceli birisi dediki b u t ü r ya s a k la rla so syalizm i v e y a k o m in iz - m i d u rd u ra m a z s ın ız e rte le y e m e zs in iz . B e n d e d : hiç b u n la r d a n b a h s e m e d e n s o s y a liz m v e y a ko m inizim p ro p a g a n d a s ı ya pabilirim . N asıl y a p a rım . K a p a tilizm in bize sağladığı bu güzel im k a n la r içerisinde d o ğ ru d ü r ü s t b e s le n e m e y e n v a t a n d a ş la r ım a v ita m in i bol p o r t a k a l la r s a t a r a k ko m inizim p ro p a g a n d a s ı yapabilirim . B u r a d a neyi nasıl sö ylediğ in iz n iyetiniz ö n e m lid ir. B e n hiç kom inizm in, so sya lizm in adını a n m a d a n on u n u p ro p a g a n d a s ın ı ya pa b ilirim . H iç dinin, im anın, İslam ın adını a n m a d a n o n a k a rş ı çıkabilirim . B u r a d a ki n iye t önem lidir. O n iy e tte iş te o o y d a ş - m a d ır, b ir bilinçtir. B ir bizlik ö v ü n ç d ü r , b ir u ta n m a k , b ir ötekini k ın a m a k ye rin e ; b ö yle a n lıyo ru m , yanılabilirim .

V erilen m e s a j s is te m e k a rş ı olabilir, aynı izlenimi b e n d e a lıyo ru m . B akın kanal adını v e r m e y e c e ğ im k a rş ıt o lm a m a k için, a m a bu se n e b ir if ta ra d o ğ ru b ir s a a t t e A lm a n y a 'd a n ge lm iş ç o k ü s tü n rü tb e li b ir h o c a ile yerli b ir h o c a k o n u ş u y o rla r . S iz d iy o r vergilerinizi, v e r iy o r m u s u n u z ? E v e t g e ç e n se n e v e rd im a m a bu se n e v e r m e y e

109

c e ğ im helal e tm iy o r u m çü nk ü b ir M ü s lü m a n o la ra k b e n im v e re c e ğ im v e rg i s a d e c e f itre ve z e k a tt ır d iy o r g e c e s a a t 0 2 .0 0 , yani diyorki ben bu devleti d e s te k le m iy o ru m . B ir devleti d e v le t y a p a n va rlık n e d ir? T a r if le r in d e n b ir ta n e si, v a t a n d a ş la r ın d a n v e rg i a la b ilm e s id ir ki o n a h iz m e t edebilsin. A lm a d a n v e rm e k A llah a m a h s u s tu r . D e v le t a n c a k a la ra k verebilir. B a ş k a bir t a r a f t a n b o rç a lırsa b o rç la n ır. S o n u n d a yine o b o rc u m illete ö d e tir. Ö y le b ir d ü n ya g ö rü ş ü t a s a v v u r ediniz ki devleti b e ğ e n m iy o r, b e ğ e n m e m e k hakkı v a rd ır . H ep im izin bu hakkı v a rd ır . A m a ve rg in i v e rm iy e c e k s in d iyor. B ir M ü s lü m a n o la ra k v e rg i v e rm e k z o ru n d a değilsin, çü nkü s e n d e n beklenen s a d e c e b u ikisidir. B u k o n u ş m a , bu, " m u h te r e m h o c a m nasıl b u y u rd u n u z" la r la B irb u ç u k s a a t d e v a m e tti. S o n u n d a R a d y o Te le v izy o n K u ru m u n a edindiğim k a n a a ti b ild irm iştim . A rk a d a ş ım ız b u rd a yalnız b ir kesim i, b ir zihniyeti e le ştirm e d i. Te k e lle şm e n in sakıncaları ü ze rin d e d u rd u . Ç o k dengeli b ir şey. Bakınız 6 aile, belki batıyı te m s il edebilir, kapitalizm i te m s il e d e bilir. A ltı ailenin elinde b ulunan b ir te le le şm en in ülkeye v e re c e ğ i z a r a r la r ü ze rin d e d u rd u . B u r a d a siz v a ta n d a ş lık eğitim i de yapabilirsiniz, o n a ka rşı da çıkabilirsiniz; a m a in sa n la ra dolaylı o la ra k, s a t ır la r a ra s ın d a , s is te m o k a d a r g ü ç lü d ü r ki o n a ka rş ı çıkanı y a k a r m esajını v e riy o rs a n ız , v a t a n daşı u m u ts u z lu ğ a M e h m e t 'in söylediği ö v ü n ç ü n t a m te rs in e d o ğ ru s ü rü k le m iş o lu rs u n u z kanısındayım .

S in a A K Ş İ N o y d a ş m a ü ze rin d e d u rd u . Ö r n e k

110

lerini v e rd i, d o ğ ru d u r , ülkeler z a m a n z a m a n ç o k g ü ç le n m iş le r yani o d a y a n ış m a dediğim iz, bizi b irb irim ize b a ğ la y a n b a ğ la rın g ü cü n ü , b ü y ü s ü n ü g ö r m ü ş le r onu kullanm ışlar. Z a m a n z a m a n d a bu za y ıfla m ıştır. B u canlı varlık ların t ü m ü n d e g ö rü le n b ir olaydır.

Z a m a n z a m a n b ü tü n le ş m e , z a m a n z a m a n a y rış m a , b ir ta rih ç i o la ra k o bize a y r ış m a ö rn e k lerini v e rd i IS / H 'd e A lm a n y a 'y a yenilen F r a n s a 1 B 1 4 'd e b a ş k a b ir h a v a d a s a v a ş tı. T e s a d ü f e n kazandı. 1 9 3 B 'd e 1 0 g ü n d e te s lim oldu v e h e r d e fa s ın d a bakınız n e re y e geldiler, e ğ itim im izd e e k sik o la n n e d ir? 1 B 7 1 s a v a ş ın d a n s o n r a A lm a n la r F ra n s a 'y a girdikelri z a m a n b ir bilge F ra n s ız a s o r u y o r la r ne y a p a lım ? E ğ it im siste m im iz i g ö z d e n geçire lim . A m a d iy o r la r b izim o k a d a r v a k tim iz yok. B iz şu a n d a ş u A lm a n la rd a n nasıl k u rtu lu r u z diye k o n u ş u y o ru z o s o ru y u s o ru y o ru z . E ğ it im s iste m im izi g ö z d e n geçire lim . Peki yani n e re d e n başlıya lım ? C e v a p : E ğ it im siste m im iz i g ö z d e n geçire lim . A m a b u rd a e ğ itim siste m i d e rk e n k a rd e şle rin , söylediği okul p ro ğ ra m ı değildir. Y a n i to p lu m a v e rd iğ im iz m e s a jla r, ö rg ü n v e ya yg ın e ğitim in b ir b ü tü n ü n ü , b ir bileşkesini k a s te tm e k t ir . F ra n s ız o la ra k kendi varlığını nasıl algılıyorsun, ötek i a rk a d a ş ın ı nasıl g ö rü y o rs u n , dün ya yı nasıl g ö r ü y o rs u n ? B u a n la m d a b ir eğitim i g ö zd e n geçire lim . K endim izi d ü n ya n ın en te p e s in de m i g ö rü y o ru z . F ra n s ız ta rih i ü ze rin d e ça lışan lar, ta rih ç i a rk a d a ş ım b u ra d a b ü tü n b u yenilgilerin ö n cesin d e kendini o r t a y a v e en ü s t e ko yu p b ü tü n dün ya yı b en y ö n e t iy o ru m espirisinin o ülke

111

lere ne k a d a r z a ra rlı o lu d u ğ u n u a n la ttıla r.İndir b ak alım şu yelkenleri, ayağını y e re b a s

v e kendini iyi d e ğ e rle n d ir. N e kendini d e v a yn a sın d a g ö r , ne de kendini b ir kü çük k a rın c a gibi g ö r, b u n u s ö y le m e y e ç a lış m ış tır.

B ird e İm a m H a tip O k u lla rın d a n s ö z e tm e s i, kendisi b u n u b ir s o ru y a c e v a p o la ra k verd i. G ü n ü m ü z ü n s o ru n u bu o ld u ğ u için, a m a b a ş k a b ir s o ru d a dediki 1 9 6 0 'la r d a b a ş k a bir s o ru n d u . 1 9 6 0 'la r ın b a ş ın d a p la n la m a s o ru n u y d u . T ü rk iy e z a n e tti ki p la n la rs a b ü tü n s o ru n la rı çözülecek. 1 0 5 O 'd e d e m o k ra s i ge lirse Tü rk iy e 'n in so ru n la rı ç ö zü le ce k z a n n e ttik . A m a d e m o k ra s i ge lirse dedik. D e m o k ra s iy i g e t ir irs e k d iye ce k g ü c e sahip değildik. D e m o k ra s iy i biz g e tire c e ğ iz , d e m o k ra s i b ir y e rd e n ge lm e z. D e m o k ra s i m al değil ki ithal edesin. Y a s a değil ki k o p y a edip, t e r c ü m e edesin. D e m o k ra s iy i siz g e tire c e k s e n iz anlam ı olur. H e p , şöyle sö y le riz e leştirile rim izd e , d e m o k ra t b ir ülkede şöyle o lu r d e riz . Û y le b ir ülke yok. H e r ülkenin d e m o k ra s i anlayışı, u yg u la m a s ı, y o r u m u b ira z değişiktir. B izim kisi hangisidir. A m a biz s o ru y u o d ü ze y d e t a r t ış a c a k d ü ze y e g e lm e diğim iz için, hep d iy o ru z ki d e m o k ra s ile rd e böyledir. idealdir, ideal öyledir a m a g e r ç e k t e h e r z a m a n b a ş a tü r lü olabilir.

D a y a k ta n s ö z e tti. Ç o k haklıdır. D a y a k b ir te rb iy e a ra c ı o la ra k g ö rü lm ü ş tü r . A ta s ö z le r in d e n ö rn e k le r ve rd i, b a ş k a la rı d a v a r . "Kızın d ö v m e y e n dizini d ö v e r" A t a s ö z ü m ü z m ü ? D o ğ ru , peki bu insanı siz d a ya k la y e tiş tir irs e n iz y a rın ö b ü r gü n ko cası onu d ö v d ü ğ ü n d e d e r ki k o c a m değil m i

112

s e v e r d e d ö v e rd e . B u A n a d o lu n u n İslam ının g ö rü ş ü değildir. İs ta n b u l'd a y a ş ıy a n partililerin eşlerinin g ö rü ş ü d ü r . K o c a m beni s e v e r de, d ö v e r de. K o c a s ı s e v e r d ö v e rs e o ğlu nu d a d ö v e r , y a rın ö b ü r g ü n b ir başkasını d a d ö v m e y e b a ş la r. B u a n la m d a d a y a k b ir te rb iy e a ra c ı o la ra k değil, b ir te d a v i a ra c ı o la ra k g ö rü lm e k te d ir . H a s ta lığ ı bununla te d a v i e d iyo rs u n . A r a m ız d a k o n u ş m u - y o r m u y u z ? A s k e ri m ü d a h a le le rd e n ö n c e v e rs in ler b a n a b ir ye tk i b ir elim e s o p a b ird e g ü ç v e rs in ler b e n 1 5 g ü n d e bu milleti m u m a ç e v iririm , □ o ğ r u 1 5 g ü n d e siz sü k ü n e ti sa ğ la rsın ız . O n d a n s o n ra ya p tığ ın ız ta h rib a tın a ltın d a n k a lk m a k için b u m illetin 1 0 -1 5 yıl ça lş ım ası g e re k ir. E v e t sa ğ la rs ın ız a m a ne p a h a sın a s a ğ la rs ın ız? O n d a n s o n ra d e m o k ra s iy e sil b a ş ta n yeni b a ş t a n b a ş la m a m ız g e re k ir . H a lb u k i bu s ü r e ç s e b u b ir g e liş m e y se b u n d a n ö n c e ya p tık la rım ız la v e y a ya p m a d ık la rım ızla u z la ş m a k zo ru n d a y ız , ta rih im iz le bu b ir g e lişm e y s e b u n d a n ö n c e ya p tık la rım ızla v e y a ya p m a d ık la rım ızla u z la ş m a k zo ru n d a y ız , t a rihim izle b a r ış m a k zo ru n d a y ız . R e s m i ta rih im izin yanlışları v a r s a eleştirelim . A m a o lum lu ta ra f la r ı v a r s a o n u tü m d e n re d d e tm e y e lim . B ö y le anla dım .

S o n u ç o la ra k T e v h id -i K a n u n u ü ze rin d e d u ru lm a s ı da şu yd u . E ğ e r eğitim , iş te bu a ra d ığ ım ız y u rtta ş lığ ı s a ğ lıy o r ise hangi d e vle tin v a t a n daşlığını h a zırlıy o rs u n u z. Laik T ü r k iy e C u m h u r iy e tinin va tan d aşlığ ın ı m ı h a zırlıy o rs u n u z, y o k s a b ir b a ş k a d e vle tin v a ta n d a ş ın ı mı, bu d a m ü m k ü n d ü r. N e d e m e k T ü r k iy e C u m h u r iy e t i V a t a n d a ş ı?

113

O s m a n lıd a T ü rk lü k m ü v a rd ı? Y o k tu , T ü rk iy e C u m h u riy e tin i A t a t ü r k ic a t e tti. Ö y le ys e b e n o c u m h u riy e te bağlı değil, b a ş k a b ir c u m h u riy e t, b a ş k a b ir d e v le t d ü ş ü n ü y o ru m . B ira z ö n ce v e rg i ö rn e ğ in d e v e rd iğ im gibi. B e n o farklı d e vle tin v a ta n d a ş ıy ım d iyo r. O d e vle tin v a ta n d a ş ın ın e ğitim i de b a ş k a tü r lü olabilir.

A m a b u ra d a b a ş k a önem li b ir s o ru n v a r . Bakınız siz ç o k d o ğ ru o la ra k b ir n o k ta y a değindiniz kapalı a rk a d a ş ım adınızı b ilm ediğim için sö y lü y o r u m o lu m s u z a lm ayın . B ir H ir is tiy a n te o lo ğ u , ilahiyatçısı dedi ki bu im am lık, im a m iy e t, is la m d a olan b ir m e s le k değildir. İslam dininde İm a m e t y o k tu r. Y a n i b ir m e sle k bile değildir. N e d ir? K im kıldırır n a m a zı to p lu m d a s a y g ın h e rh an g i b ir kişi, h e rk esin e ş it o ld u ğ u n u kabul e d iy o r İs lam iyet. İslam d iy o r ki b izim c e m a a tim iz in nam azın ı fa la n c a kıldırsın, y a rın ö b ü r g ü n b ir b a şk a s ı d a olabilir. A m a biz b u n u b ir m e s le k haline g e tir iy o ru z . M e s le k haline g e tir in c e ne o lu yo r, is te m e y e re k bunu s a v u n u rk e n dinimizi H iristiya n lığ a b e n z e tiy o ru z . N asıl b e n z e tiy o ru z , b ir sınıf y a ra t ıy o ru z . Peki batılılar bu sınıfı y a r a t m ış ne o lm u ş ? İş te o sınıfın m e n s u p la rı, v a ta n d a ş la r ın a ce n n e tin a n a h ta rla rın ı s a t m a y a b a ş la m ış la r. Ta p u la rın ı d a ğ ıt m a y a b a ş la m ış la r. B ö yle y a p a rs a n ız c e n n e te gidersin iz, böyle y a p a rs a n ız c e h e n n e m e gid ersin iz d iyerek. İslam iyetin yüceliği n e re d e biliyor m u s u n u z? B e n k a n a a tim i söyleyelim . K im in M ü s lü m a n kimin T a n r ı indinde en iyi M ü s lü m a n o ld u ğ u n u n y e tk is i, y a rg ıs ı y a ln ız T a n r ı 'y a m a h s u s t u r . P e y g a m b e r e fe nd im iz a n c a k A llah indinde m a k -

114

buldün d iyo r. K a r a r v e r m iy o r bu iyi M ü s lü m a n d ır , bu k ö tü M ü s lü m a n d ır diye: Dinim izin güzelliği,yüceliği b u ra d a . B iz bunu k a y b e tm e y e lim d iy o ru z . Y a n i b ir y e rd e a m a ç t a d a b irle ş iy o ru z. K ita b a d ö n e rs e n iz , a n la rsa n ız o d a b u n u s ö y lü y o r, bunu k im se ye bırakm adığın ı s ö y lü y o r. Y a n i d e m e k istiy o r ki bu yü ce le re , bilginlere b ıra k ılm a m ış se n kendi dindaşını, d in d a r a rk a d a ş ın ı y a rg ıla m a d iyo r. O n u n nasıl b ir va rlık o ld u ğ u n u bilen birisi v a r . E ğ e r im a n e d iyo rs a n ız , b u n a im a n edeceksiniz.

E fe n d im A h m e t İN A M a rk a d a ş ım ız ideal y u rt ta ş lık m odeli dedi. Y a n i b ir filozof o la ra k d ü ş ü n ü y o r . T ıp k ı P la to 'n u n ideal d e v le ti gibi koşulları b ö yle d ir d iyo r. V a r m ı b öyle b ir y u r t t a ş ? B ö yle b ir y u r t v a r m ı? Y o k , d iyo r. A m a d ü ş ü n ü r seniz, b öyle b ir y u r t nedir. E v v e la ülkenin d iy o r b ir y u r t o lm ası, yani d iğ e rle rin d e n ayrılabilm esi, yani b a ğ ım s ız o lm ası, ö z e rk olabilm esi, d ü n y a içindeki yerinin y u rd u n u n bilinmesi. B ö y le b ir y u r t olabilir. Y ö n e tim in d e ö z e rk olm ası, yani böyle şeklen b a ğ ım s ız g ö rü n ü p te b ir b a şk asın ın k u y ru ğ u n d a e fe n d im fa la n c a ittifakın d o ğ u ce ph esi, b a tı c e p hesi, m uhafızı, k a ra k o lu gibi o lm a d a n . B e n kendi ç ık arla rım ı s a v u n u y o ru m diyen b ir d e v le t olabilm esi bu önem lidir. B u a ra d a d a böyle b ir birlik o la ca k sa b u ra d a ırk, cins, y a ş a yrım ın ın y a p ılm a m a sı fa la n c a filanca za d e le rd e n , ö b ü r e ş r a f ta n d ır , b u s a ğ d a n d ır, bu soldandı, b u g ü n e y d ir ayırım ı y a p m a d a n yani A t a t ü r k 'ü n deyim iyle bu sın ırlar içinde y a ş a y a n h e rk esi b u ülkenin v a t a n daşı sayabildiğiniz z a m a n b u ra y a d o ğ r u gidersiniz. Te m e ld e k i ilkenin b u o lm a sı lazım . Ç o k d o ğ ru

115

o la ra k söyledi. B iz dedi d e m o k ra s iy i filan eski Y u n a n 'd a n klasik Y u n a n 'd a n aldık a m a b ir isim o la ra k aldık B a t ı d e m o k ra s is i b u g ü n Y u n a n d e m o k ra s is in e d a y a n m ıy o r . P la to y a v e y a A r is to 'y a d a y a n m ıy o r . N e y e d a y a n ıy o r? Ç o k yeni k a v ra m la ra d a y a n ıy o r. Ç ü n k ü a rk a d a ş ım ız ı haklı o la ra k dedi ki. Eski Y u n a n şe h ri dedi d e m o k ra t değildi. Z a m a n z a m a n o r t a sın ıftan v e y a a r is t o k - la rd a n ge lenler y ö n e tt ile r a m a sürekli d e s a v a ş tılar. iş te b u s a v a ş t a n nasıl k u rtu lu ru z . S ın ıflar b irb irin i y e m e d e n , b ir d e v le t b ir s ite nasıl yönetilebilir. B u n u n ş a r t la r ı ü ze rin d e d ü ş ü n d ü le r v e s o n u ç o la ra k da, dedi ki, b u n u y a p a c a k olan insanın ge lişm esi lazım , bireyin kişi o lm a sı lazım dedi. B u n a d a insan o lm a k s o ru n u dedi. B u belki en b ü yü k o n u ru m u z . D ü n y a y a g e lm e k h ü n e r değildir d iyo r. Y ü k s e l ki ye rin bu y e r değildir. D ü n y a y a g e lm e k h ü n e r değildir. Y a n i bu d ü n y a y a geld ikte n s o n ra b e n insan kelim esinin b e n insan bilimle u ğ ra ş t ığ ım için m e ra k e t t im a c a b a n e rd e n geliyor. A r a p ç a in s iy e tte n geliyor. Y a n i d ü n ya yı ta n ım a k , va rlık la rla ilişki k u ra b ilm e k , b u n u y a p a r sanız insan o lu y o rs u n u z . A rk a d a ş ım ın d a sö y le diği, b en k im im ? N e y im ? Kim inle ne tü r lü b ir ilişki iç in d e yim ? N e d e n g e lm iş im ? N e y a p ıy o r u m ? N e r e y e g id iy o ru m ? İşte insan o lm a k bu s o ru la ra sizin c e v a p v e rm e n iz d ir . Birisinin size s ö y le m e si değil. B e n bu s o ru la ra nasıl c e v a p ve re b ilirim . V e re b iliy o rs a m o nunla m u t lu y s a m iş te insan o lm a k y o lu n d a g id iy o ru m . M ü k e m m e lm iy im ? H a y ır a m a o yo ld a y ım . M ü h im olan d a o yo ld a olm ak.

116

iş te b u n u n için nasıl b ir e ğ itim y a p a lım d iyo r. Y u r t n e re s i? Ü lkü ve ülke y o k ise onu y a r a t m a k bize d ü ş ü y o r . A m a s ıfırd a n b a ş la y a ra k değil daim a m e v c u t ş a r t la r a saygılı o la ra k.

M e h m e t a rk a d a ş ım ız b ize güzel s ü rp r iz y a p tı b u panele p a n a lis t o la ra k ge lm e yi kabul e d e rk e n , y a p m ış o ld u ğ u b ir a ra ş t ırm a n ın ö zetle rin i d e bize g e tird i, s la y tla rla d a ta k d im e tti. K e ş k e o n u yani d a h a u zu n o la ra k b a ğ ım s ız b ir o t u r u m d a din leye- bilseydik. A m a telafi e d e c e k b ir ö n e rim v a r. B u r a d a m e c b u re n sınırlı o la ra k sunuldu. Belki o ra d a ki m o d la rı, belki o rd a k i o r ta la m a la r ı d a s o ra m a d ık . Ç ü n k ü m o d la r bir, iki gibiydi. B e n im m o d k a v ra m ım d a bir, iki kişi yani b ü tü n to p lu m d a a c a b a b u k a d a r azm iydi. H e rh a ld e o n u n b ir y o r u m u o lm ası g e re k ir. İki t ü r b e c e rid e n b a h s e tti, biri zihinsel, ö b ü rü katılım sal yani ç o k önem li b ir o lay değerli a rk a d a ş la rı; çü nk ü d ü n y a b ir y e rd e te o ri, b ir y e r d e e y le m d ir. B ilirs in iz u y g u la m a z s ın ız . U y g u la rs ın ız bilm ezsiniz. B ilm e d e n uygu la rsın ız. B ile rek u ygula rsın ız. Y a n i bu ikisini a y ırm a m ız g e re k iy o r, te o r i v e p ra t ik o la ra k . T a b i analitik b ir a ra ş t ırm a d a b u n u n ikisini b ir a r a d a s o r a m ıy o r sunuz. B u işi nasıl y a p a rs ın ız dediğiniz z a m a n edam şö yle yapılm alı s o ru s u n a c e v a p v e riy o r , v>ya b e n böyle y a p a r ım d iyo r. V e y a birisi böyle ytoalım d iy o r b a ş k a s ı böyle y a p a lım d iyo r, o fa rk h acındaki kanaa tin i yani eğilimini s ö y lü y o r, t u t u - m ı-ıu s ö y lü y o r. B ö yle b ir a r a ş t ı r m a d a b ö yle y a p - mec ço k z o r o ld u ğu için a y ırm ış la r. E fe n d im , a rk ıd a ş ım ız b u a r a ş t ı r m a n ın ö z e tle rin i b ize suntj. U m a r ım ki o n u U m u t V a k fı o la ra k ya yın

117

la rla r. E ğ e r b ir güçlük o lu rs a bizim d e rn e ğ im iz h e rh a ld e b e n v a a t t e b u lu n a ca k d u ru m d a değilim a m a b u n a d e s te k olmalı v e belkide bu to p la n tın ın en önem li ve rile rin d e n birisi olur.

B ir a rk a d a ş ım ız s o ru s o ra rk e n haklı o la ra k dedi ki. B e n b e k le rd im ki S in a h o c a v e y a h u t öteki a rk a d a ş la rım ız b e n z e r b ir a ra ş t ırm a y ı su n s u n la r. B u g ö n lü m ü zd e n geçebilir a m a bunu is te m e y e hakkım ız yok. B iz b u ra y a k im se ye a ra ş t ırm a sonuçların ı t a r t ış m a d a ve tin i ç ık a rm a d ık . A m a b ir a rk a d a ş ım ız ın a ra ş t ırm a s ı v a rm ış onu su n d u K endisine te ş e k k ü r e d iyo ru z . A m a se n bunu\ a r a ş t ı r m a y a p m a d a n nasıl s ö y lü y o rs u n d e rs e n iz o z a m a n b u rd a bizim k o n u ş m a y a hakkım ız o lm a z. Ç ü n k ü b e n k o n u ş u y o ru m böyle b ir a r a ş t ı r m a m yok. A h m e t B e y kendi düşüncelerin i söyledi. S ina b ir ta rih ç i a la ra k kendi düşüncelerin i söyledi. B ir a rk a d a ş ım ız h u k u k çu o la ra k deneyim lerini söyledi, illa h e r k o n u ş m a d a b e n im a r a ş t ır m a b e lg e m ş u d u r d e m e k z o ru n d a değiliz. O ld u ğ u z a m a n onu d e ğ e rle n d irm e y e ça lış ıyo ruz.

S o n o la ra k s o ru la r k o n u s u n d a b ir iki ş e y e d e ğ in m e k is tiy o ru m . Ö z g ü r lü ğ ü yo k e tm e hakkı ö z g ü rlü ğ ü y o k e tm e ö z g ü rlü ğ ü yok. B e n ö z g ü rü n a m a h o ş u m a g itm e y e n şeyi de k a ld ırm a hakkın v a rd ır . T ü rk iy e 'd e ç o k sa yg ı d e ğ e r b ir ilahiyacı v a r . G e ç e n le rd e b ir m akalesini o k u y o rd u m . D ip r ki, kendi adına değil belki a m a bir z ü m re , p ir d ü ş ü n ü ş adına şö yle b ir y o r u m g e tir iy o r, /en M ü s lü m a n s a m d iyo r. İs lam iyetin em irlerini y^ine g e tirm e y e n le re k a rş ı o lm a ha kkım v a rd ır . D ^ jru b en M ü s lü m a n s a m İslam iyeti bene m sen rryen

118 /

koşullarını ye rin e g e tirm e y e n le re k a rş ı o lm a k h a k k ım v a rd ır . A m a onları y o k e t m e hakkınız yok. B ü t ü n m e se le b u ra d a . Ç ü n k ü b u ra y a girdiğiniz z a m a n işte, S in a a rk a d a ş ım ız ın o d ü ş m a n la s a v a ş m a k endişesi b ir y a n a , iç s a v a ş ın ilanını y a p m ış o lu rsu n u z. S e n beni y o k e t m e hakkına, se n b a n a k a rş ı o lm a hakkına s a h ip s e n b e n im s a n a k a rş ı o lm a hakkım ı d a kabul e de ce ksin . E ğ e r se n b a n a s a v a ş a ç ıy o rs a n , o z a m a n s a v a ş m e ş r u hale geliyor. Ç ü n k ü s a v a ş o z a m a n b ir s a v u n m a hakkı d u ru m u n a geliyor.

O z a m a n sizin söylediğiniz gibi ötekin in v a r lığını kabul e tm e k onu t ö h m e t a ltın d a b ıra k m a m a k , o n u k ın a m a m a k , k a tılm a k ş a r t değil, h o ş g ö rü n ü n tem e li de b u d u r, s o n yıllarda k o nuşulan to le ra n s ın , h o ş g ö rü n ü n te m e li d e k a tla n m a k tır . K a tla n m a k , ne d e m e k ? B e n d e n farklı olan birisini kabul edebilm ek. S e n d e v a rs ın . S a n a k a tılm ıyo ru m , a m a se n v a rs ın . İş te h o ş g ö rü b u rd a . A m a b u kanunla ta n ım la n m a s ı o k a d a r z o r b ir k a v r a m ki, B irle ş m iş M ille tle r b e ş , yıl süreli b ir a r a ş t ı r m a n ın s o n u n d a bu n o k ta y a gelebildi. B e ş yıl s ü rd ü a r a ş t ır m a . Ö n e ris i b izd en g itti a m a a r a ş t ı r m a b ü tü n d ü n y a d a yapıldı. B u n o k ta d a b irleşti b ü tü n dü n ya . Ç o k önem li b ir n o k ta .

E fe n d im s o n o la ra k hani bu o y d a ş m a ne z a m a n bozuldu, ne z a m a n nifak g ird i? A t a t ü r k dendi. N e d e n A t a t ü r k o y d a ş m a y ı b o z a n b ir s im g e oldu b iliyo rm u su n u z. B a k ın yine t a r ih te n size k ü çü k b ir ipucu v e re c e ğ im a m a o k u m a k , y a rg ıy a v a r m a k size a it olsun. T ü r k iy e C u m h u r iye tin d e n ö n c e b ir T ü r k lafı v a r . T ü r k varlığı v a r .

119

T ü r k ç e diye b ir ş e y v a r . T ü r k k avim leri v a r a m a T ü rk lü k k a v ra m ı yok. B u n u b en s ö y le m iy o ru m b ü yü k m illiyetçim iz Z iy a G ö k a lp s ö y lü y o r. D iy o r ki C u m h u r iy e t te n ö n c e T ü rk lü k k a v ra m ı y o k tu . B ir y e rd e e ğ e r tü rk lü k k a v ra m ı y o k s a , T ü rk lü k bilinçi de o la m a z. O n u n için A t a t ü r k b ü yü k b ir k a v r a m g e tir iy o r. E ğ e r b u ra d a b irle ş e c e k se k işte d iy o r ş u rd a b irleşeceğ iz. B u n u y a r a t a r a k . S iz d iy o rs u n u z ki e fe n d im is la m iy e tte birleşelim . O z a m a n s o ru n ş u d u r. A c a b a İs la m iye t b ir m illiyet k a v r a m ına, b ir m illet kimliğine ra zım ıd ır. is lam iyetin b e n im anladığ ım k a d a r yanılabilirim , y o r u m u ş ö y - ledir. T a n r ı ile insan a ra s ın d a b ir k a v ra m , k a r deşliğin, b ü yü k b ir varlığ ın üyesid ir, iş te a m a bir g e rç e k t e v a r ki bakınız o b ü tü n insanlığı b ir le ştire n ş e y le r bakın b u g ü n bizi nasıl u ğ r a ş t ır ıy o r la r o M ü s lü m a n k a rd e şle rim iz , M ü s lü m a n k a rd e ş leriniz d e rk e n b u ra d a k in i değil b a ş k a ye rle rde kini k a s te ttiğ im i z a n n e d e rim a n lıyo rsu n u z. B u n la rı ta r t ış m a k , b ir d e fa d a h a s ö y le m e k bizi bilinçle n d irm e k v e bu k o n u d a çalışanları b ir a ra y a g e t irm e k yo lu n d a g ö s te rd iğ in iz ç a b a d a n , k a tk ıla rd a n dolayı hepinize te ş e k k ü r e d iyo ru z.

U m a r ın bu ko n u yu k ita p haline g e tird iğ im izd e o n u d a a lır in c e le r v e e le ştirile rin iz i b ize bildirirsiniz. B u y r u n M e h m e t B e y.

PROF. DR. MEHMET GÜRKAYNAK - B ir d ü z e ltm e ya p a b ilirm iyim . G aliba b e n yanlış y a p t ım M o d k a vra m ın ı, m o d en sık g ö rü le n sayıdır. O n u n için m e d y a n la k a rış tır ılm a m a k lazım . T a n ıt ım d a b ir yanlışlığım oldu galiba. O nedenle b ü tü n ç ık a r h e r se fe rin d e.

120

BAŞKAN - Peki ç o k te ş e k k ü r e d iyo ru z . T e ş e k k ü r e d iyo ru z . T o p la n t ım ız b u rd a b itti

a m a panel o t u r u m u b itti, to p la n tım ız y a rın d e v a m e d e c e k tir . İyi a k ş a m la r e fe ndim .

Alkışlar.

121

DÖRDÜNCÜ OTURUM

BAŞKAN: P ro f . D r . C e m a l T A L U Ğ [T E D Bilim K u ru lu Ü ye si]

KONUŞMACI: P ro f . D r . Ü n s a l Y A V U Z [A .Ü . İnkılap E n s titü s ü ]

KONU: T ü rk iy e C u m h u riy e tin d e Y u rt t a ş lık K a v ra m ı D o ğ u ş u v e Gelişim i

123

BAŞKAN - D e ğ e rli k o n uk larım ız, D ö rd ü n c ü o t u r u m u m u z u a ç ıy o ru m .

D ö rd ü n c ü O t u r u m u m u z u n k o n u s u "T ü rk iy e C u m h u riy e tin d e Y u r t t a ş l ık K a v ra m ı: D o ğ u ş u ve Gelişim i"dir. K o n u ğ u m u z A . Ü . inkilap T a r ih i E n s t i t ü s ü M ü d ü r Y a rd ım c ıs ı S a y ın P ro f . D r . Ü n s a l Y a v u z .

S a y ın Y a v u z 'u bildirisini s u n m a k ü z e re d a v e t e d iy o ru m .

B u y u ru n S a yın Y a v u z .PROF. DR. ÜNSAL YAVUZ - T ü r k E ğ it im

D e rn e ğ in in sayın yöneticilerine , böyle b ir s e n - p o z y u m düzenledikleri için te ş e k k ü r e d iy o ru m . Ç ü n k ü y u rta ş lık k a v ra m ı içinde b u lu n d u ğ u m u z g ü n le rd e b ir a z g ü m e g it m e y e b a ş la y ın b ir k a v ra m . Y in e to p lu m u , ü m m e t , m illet k o n u m u n a g ö t ü r m e y e çalışan g ru p la ş m a la r a k ım la r T ü r k i - yenin g ü n d e m in e s o k u lm u ş d u ru m d a . B u nedenle y u rtta ş lık nedir. T ü rk iy e C u m h u riy e tin d e y u r t taşlığ ın gelişimi v e y u r t t a ş o la ra k k a za n ç la rım ız n e le r? O n la rı bulup sa hip ç ık m a k ta b ü y ü k y a r a r v a r . B u nedenle seçilen konu v e y u r t t a ş la r ın bilinçlendirilm esi ko n u su n d aki eğitim in n e le r o lm a sı yo lu ndaki ya k la şım la rı iç e re n b ö yle b ir s e m p o z y u m k a n ım c a fe vk a la d e y e rin d e v e z a m a n la m a a çısından d a t a m ye rin e o t u r d u inançındayım .

Şim d i F ra n s ız c a s ö z c ü ğ e b a k tığ ım ız z a m a n y u r t t a ş b a ğ la m ın d a k u llan ıyorla r v e C itizen , açıkla m a şöyle, Citizen kişi o la ra k b ü tü n siyasi h a k larını kullanan birinci b a ğ la m d a , kişi o la ra k b ü tü n haklarına sahip v e siyasi haklarını kullanan b ir ikinci b a ğ la m d a d a d e v le t içinde sa hip o ld u ğ u kimlik

125

le y a b a n c ıla rd a n a y ır t edilm eyi s a ğ la y a n b ir s ö z c ü k o la ra k b ir açık la m a s ö z konusu. Ş im d i C u m h u r iy e t ö n cesi b ir to p lu m a b a k tığ ım ız z a m a n b ir O s m a n lı u y ru ğ u yaklaşım ı s ö z konusu. H e r ş e y b ir O s m a n lı p o ta s ı a ltın da to p la n m ış . İm p a r a t o r luk ça tıs ı a ltın da v e to p lu m d evle tin ü ze rin d e yü k seldiği felsefenin içinde b ir kişi o lm a, b ire y o lm a to p lu m u n bireyi o lm a bilinçine sahip değil. Ü m m e t v e y a m illet sö zc ü k le ri aslında a ra p ç a is im den o r t a y a çıkan s ö z c ü k le r genelde din topluluklarını ifade e d iyo rla r. M illet b ir p e y g a m b e re inanan v e o n a b a ğ la n m ış olan to p lu lu ğ u n u ifade e diyo r. Ü m m e t de b u n d a n farklı değil. Dolayisiyle im p a ra to rlu k ça tıs ı a ltın da e ğ e r im p a ra to rlu k b ir mille tle r to p lu lu ğ u b ir to p lu m la r to p lu lu ğ u o ld u k ça ka psam lı v e k a rm a ş ık b ir k u ru m o la ra k ird e lenirse böyle b ir yapı içinde to p lu m u o lu ş tu ra n bireylerin b ir bilinçe to p lu m u n b ir üyesi o lm a bilincine sa hip o lm a k ta n u za k olduklarını g ö rü y o ru z . B ir k e re böyle b ir bilinçe sa hip alabilm eleri için ö n c e insan olm anın o n u ru n a y a ra ş ır b ir b iç im d e hak ve ö zg ü rlü k le rd e d o ğa l v e y a ş a m s a l h a k v e ö zgü rlü k le rin e sahip o lm a ları lazım . B ö yle b ir o lu ş u m u c u m h u r iy e t ö ncesi to p lu m d a g ö re m iy o ru z . H e r ne k a d a r z a m a n içinde batılı diyebilec e ğ im iz a m a batılı o lm a k ta n ç o k u za k yapısa l yeni o lu ş u m la rın y ö n e tim d e yeni ya kla şım la rın o r t a y a çıkm ası bile, b ir K a nu ni E sa siyen in h a zırla n m a sı v e y a iki meclisli b ir p a r le m a n to çatısın ın o lu ş tu ru lm a s ı bile insanları te m e l hak v e ö zg ü rle rin e k a v u ş tu r a m a m ış o ra n tıs ız b ir p a r le m e n te r sist e m k a rş ım ıza ç ıkm ış böyle b ir yapı içinde, h e r ne

126

k a d a r b ir K anu ni E s a s i h a z ırla n m ış s a bile t o p lum u o lu ş tu ra n kitleden s a d e c e b ir kısm ı, cins a yrım ı nedeniyle e rk e k olan kısım y ö n e tim d e s ö z sahibi kılınmış v e hakla rına sa hip kılınmış. K a d ın la r yok, ka dın lar d a h a insan o la ra k kişi o la ra k kabul edilm iyor. Ş im d i böyle b ir y a s a içinde b atıda k i b ir ta k ım ö zgü rlü kleri ç a ğ r ış t ır a n ö z g ü rü k le r y a s a ça tıs ı ç e rç e v e s i içinde y e r a lm ış b ir ayin, ö z h ü r riy e tin d e n o gü n kü ya k la şım la b ir te d r is , b ir eğitim , ö z h ü rriy e tin d e n , m a t b u a t h ü rr iy e tin d e n s ö z le r edilm iş bu nedir, neyin nesidir, nasıl kullanılır. H a n g i d u ru m la rd a sın ırlanır böyle b ir a y rın tılı ya k la şım o A n a y a s a y ı ç a ğ r ış t ır a n kanuni esasi içinde yok. Ş im d i böyle b ir to p lu m d a ne b ir y u r t taşlık bilinçinden s ö z e tm e k olanaklı, ne b ir kişisel ö zg ü rlü k le rd e n s ö z e tm e k olanaklı, z a te n yö n etic i v a zg e ç ile m e z o to r ite , yığınları süreli o la ra k g ö r ü y o r v e kendisini de onların ço b a n ı o la ra k d e ğ e r lendiriyor. A n c a k C u m h u r iy e t ile b irlikte ö z g ü rlü k lerin c u m h u riy e tim iz in k u ru c u s u M u s t a f a K e m a l A t a t ü r k 'ü n yaklaşım ıyla ; o r t a y a çıktığını g ö r ü y o ru z . Ö z g ü rlü k o lm a y a n ülkede yıkılış v a rd ır . B ü tü n ilerlem elerin v e ge lişm elerin anası ö z g ü r lük tü r. 1 9 0 4 'd e söyledi d a h a elinde hiçb ir g ü ç yokken. S a d e c e I S O B 'd e t e k r a r M e ş ru t iy e t i ikinci kez d e v re y e s o k m a y ı a m a ç la y a ra k , yo la çıktığı z a m a n elinde h içb ir ye tk i o lm adığı z a m a n söylediği s ö z bu özgülük.

Z a t e n d a h a s o n ra k i k o n u ş m a la rın d a b a ğ ım sızlığın ve ö zg ü rlü ğ ü n kendi k a re k te r i o ld u ğ u n u ifade e d e c e k tir. Ş im d i C u m h u riy e tle birlikte iki o lu ş u m s ö z k onusu. B u n la rd a n birincisi c u m h u r i

127

y e t yö n e tim i insan a insan o ld u ğu n u h a tır la tm ış t ır . H iç b ir a y ırım g ö z e tm e k s iz in b ire y le r a ra s ın d a hiçb ir a y ırım g ö z e tm e k s iz in insan olm anın o n u ru n a , sa yg ın b ir k o n u m a o t u r m a v e y a ş a m a . Birincisi bu. İkincisi de bu kişileri b ir y u rtta ş lık bilincine u la ş tırm a , ta b i a m a ç b ir ulusal d e v le t k u rm a olunca, ulusal d evle tin ulusunu o lu ş tu ra n y u rtta ş lık kişiliğine sahip c e s u r , ö z g ü r ve kişilikli insanlarını y a r a t m a . T a b i d o ğa l o la ra k bu b ir e ğ itim işi. 2 4 K a s ım ö ğ re tm e n le r-' günü, b a ş ö ğ re tm e n im iz i z iy a r e t e d e c e ğ iz . B a ş ö ğ r e t m e n çü nk ü ya zdığı k ita p la rla b ireylerin bu bilinçe ulaşm a s ın d a lo k o m a tif g ö re vin i ü s tle n m iş .

Ş im d i bakınız Medeni Bilgiler kitabı, V a t a n d a ş İçin Medeni Bilgiler kitabı. K ita b ın adı bu. 1 9 3 2 yılında b ir e ğ itim el kitabı o la ra k o r t a ö ğ re t im d e d e v re y e so k u lm u ş . Ç ü n k ü h e rşe y in başı eğitim . 19. Y ü zy ıld a bile G e n ç O s m a n la r h e rşe y in başı e ğ itim d iyo rla r. B ir ülkenin kalkınabilm esi için te m e ld e k i n o k ta e ğ itim d ir. 1 5 0 yıl s o n ra geldiğim iz n o k ta d a biz yine eğitim i ta rt ış ıy o ru z . A c a b a d e ğ iş im le re m i a y a k u y d u ra m ıy o ru z y o k s a b ir ge ri d ö n ü ş s ü re c i içinde m i biz b u n u t e k r a r a n ım s ıyo ru z.

Ş im d i Medeni Bilgiler k itab ın d a şöyle b ir y a k laşım v a r.

B ir, h e r tü r lü hakkın k aynağı kişidir. Te m e ld e k i f a k t ö r insan f a k tö rü d ü r . İnsan la r v a r s a b u sa lo nun b ir anlam ı v a r . in s a n la r v a r s a d e v le t v a r . İnsa n la r v a rs a , ö ğ r e t m e n v a r s a okul v a r bina v a r. A k s i ta k d ird e h içb ir anlam ı yok. D olayisiyle yola çıkış kişi. A s lın d a bu batıda ki a yd ın la n m a d a n

128

fa rk lı a lm a y a n o n a k o ş u t b ir y a k la ş ım ı d a b e ra b e rin d e g e t irm e k te d ir . A y n e n b a tıd a o r t a ç a ğ b a tıs ın d a n ç ıkm ış olan b a tı, kişiyi t e k r a r to p lu m d a o d a k la ştırıp , u s u n u ö z g ü rc e kullanıp, ü re t im e g e ç irm e yo lu n d a t ü m a d ım la rı a tm ış . A y d ın la n m a n ın ö zü n d e kişi v a r . Akıl v a r , bilim v a r, ö zg ü rlü k v a r v e kişisel h a k la r v a r . Y a ş a m s a l hak v e ö zg ü rlü k le r v a r . Ş im d i A t a t ü r k d e v rim i ile o r t a y a çıkan ta b lo d a aslında b u n d a n farklı değil. B u r a d a ki ya k la ş ım d a n o r t a y a çık acağ ı gibi h e r tü r lü hakkın d a ka yn ağ ı kişidir. Ö n c e kişiyi insan o lm anın o n u ru n a y a r a ş ır b ir k o n u m a g e t irm e k lazım . B u d a a n c a k onu d o ğa l v e y a ş a m s a l hak ve ö zg ü rlü k le rin e sahip kılm akla, h a t t a o n d a n d a ö te u zu n v a d e d e v e ileride özenle v e titizlikle k o ru m asını salık v e rm e k le , b u k o n u d a o n u e ğ itm e k le olanaklı. O n u n için h e r tü r lü hakkın k a yn a ğ ı kişidir. G e rç e k ö z g ü r v e s o ru m lu olan m a h lu k yalnız insandır. O halde d o ğa l hakkı olan ye tenek lerin i s e r b e s t ç e g e liştirm e si için, en d o ğ ru olan, z a ra r ı v e tehlike kendisine a it o lm a k v e diğerinin aynı haklanm a z a r a r v e rm e k s iz in , kendini ö z g ü rc e s e v k v e idare . Y ö n e t m e v e y ö n e ltm e hakkını o n a ta n ım a k tır . Ş im d i ta b i b u n u n ta b a n ın d a ö zg ü rlü k v a r. insanın ö z g ü rc e d ü şü nebilm esi, m e ra k e tm e s i, a r a ş t ı r m a s ı v e ü re tm e s i. Ş im d i C u m h u r iy e t y ö n e tim i bu n o k ta d a n yola çıktığı z a m a n h a re k e t n o k ta s ı b ire y d ir, kişidir v e 1 9 2 3 -1 9 3 ~7 yılları a r a s ın d a yeni ku ru la n laik d e m o k ra t ik T ü r k D e vle tin in 1 4 senelik s e rü v e n i içinde he p ya p ıla n la r kişi için o n u n d o ğa l v e y a ş a m s a l hak v e ö zgü rlü k le ri için y a p ılm ış tır. 193"7 A n a y a s a s ın ın 2 nci m a d d e s in d e

129

d evle tin geleceğinin v e sürekliliğinin g ü ve n c e s i o la ra k d e n e n m iş v e s ın a n m ış o n d a n s o n ra s ıra la m a içinde yerini a lm ış ilkelerin hepsine b a k tığ ım ız z a m a n o d a ğ ın d a insan v a rd ır .

insan sevgisi, insan s e v m e k , insanı to p lu m d a sa yg ın ye rin e o t u r t m a k , o n a özgürlüklerini k a za n d ırm a k . B u ilkelere b a k tığ ım ız z a m a n aslında te m e ld e cu m h u riye tçilik , halkçılık, laiklik diyebiliriz a m a ulusçuluk, devle tçilik te ö zü n d e b ire y h a k la rınd a n yola çıkan to p lu m d a bireyi sa yg ın ye rin e o t u r t m a y ı a m a ç la y a n ilkelerdir. C u m h u riy e tç iliğ e b a k tığ ım ız z a m a n , s a d e c e b ir kaçını ird e le m e k bunu y e tir in c e o r t a y a k o ya ca k . Kişinin en doğal hakkı k u ş k u s u z kendini y ö n e tm e hakkı. F a k a t C u m h u r iy e t ö n ce s i to p lu m d a kişinin kendisini y ö n e tm e yo lu n d a h içb ir hak v e hukuku s ö z k o n u su değil. B a ş t a v a z g e ç ile m e z ve ka rşı gelinem e z o t o r it e k a rş ıs ın d a s a d e c e el p e n çe du ru la n , el e te k ö p ü le re k h u z u rd a n çekilinen b ir o to r ite , ta n r ıs a l b u y ru k la rla d o n a tıla n m ış b ir o t o r i t e k a rş ıs ın d a bireyin hiçbir hakkı v e hukuku s ö z k o n u su değil. A t a t ü r k 'ü n d e vu rg u la d ığ ı gibi s a lta n a t rejim leri d e h ş e t v e k o rk u y a d a ya n ır. B u nedenle kişiliksiz, k o rk a k , sefil, zelil insan lar y e t iş tir ir d iyor. Halbuki C u m h u r iy e t ise ö zg ü rlü k ç ü lü k tü r, e rd e m d ir . B u nedenle kişilikli, c e s u r insanlar y e t iş t irir. iş te c u m h u riy e tle , s a lta n a t rejim lerinin a r a sındaki fa rk b u n d a n ib a r e t t ir d iyor.

Ş im d i c u m h u r iy e tç iliğ e b a k tığ ım ız z a m a n e ğ e r kişinin en d o ğa l hakkı kendi kendini y ö n e tm e hakkı ise c u m h u riy e t kişiyi y ö n e tim d e s ö z sahibi kılm ıştır. K endi tem silcile ri eliyle kendisini y ö n e t

130

m e , Z a t e n bu geçişle b irlikte kişi ö z g ü rle ş m iş tir . H iç b ir baskı, d e h ş e t v e k o rk u odağın ın e tk isinde değildir. Y ö n e te n le r kendi s e ç tiğ i kişilerdi, kendisidir. Dolayisiyle böyle b ir o r t a m ö z g ü rlü k ç ü d ü r. B ö yle b ir o r t a m d a kişi kendini yö n e te b ilir, yö nelteb ilir s e v k v e id a re edebiljr. Y a n i kendisini id a re e d e n o to rite , o d a k d e v re d e n ç ık a rılm ış tır. B irin cisi b u d u r. B ire y e kendi y ö n e tim hakkını y ö n e tm e hakkını ta n ım a k .

Laiklik ilkesine b a k tığ ın ız z a m a n kişinin kafasındaki o d e h ş e t ve baskı odakların ın p o m palandığı d o g m a tik , d u ra ğ a n , s ta tik , ta ş la ş m ış d u v a rla rı yıkıp, beynini ö z g ü rle ş t irm iş t ir . B u da b a tıd a k in e k o ş u t o la n b ir g e liş im d ir. B a t ı o r ta ç a ğ ın d a kilisenin to p lu m d a k i v e k u ru m la rd a k i belirliyici v e yönlendirici etkisinin k a lkm a sı b a tıd a g id e re k R ö n e s a n s r e f o r m v e s o n r a d a aydınlanm a v e sa n ayi devrim in i b e ra b e rin d e g e tirm iş t ir .

A t a t ü r k d e v rim id e b u n a k o ş u t b ir o lu ş u m u T ü rk iy e 'd e g e rç e k le ş tirm iş t ir . Kişinin kafasındaki p u tla rı k ırm a k , laiklik ilkesinin g e tird iğ i so n u ç , te m e ld e k i s o n u ç b u d u r. A n c a k b u n d a n s o n ra d ır ki beynin ö zg ü rle ştirilm e s i, bilim ile d o ld u ru lm a s ı, kişide m e ra k u yandırılm ası, ki A t a t ü r k 'ü n , aklı ö z g ü rle ş tirm e k le ye tin m e d iğ i ta rih s e l g e rç e k le rle o r ta d a , ç a ğ d a ş v e u y g u r b o y u t la rd a b ir e ğ itim siste m in i ülkede e g e m e n kılm a ç a b a s ı o r ta d a d ır . B u n u n içindir ki ö ğ re n im d e ç a ğ d a ş b o y u t t a d e ğ iş im le r ya p ılm ış tır. Kişinin y ü zy ıla rd ır u y u ş tu ru lm u ş olan beynini bilgiyle d o ld u ra ra k zihinsel s p o r y a p m a y a , d ü ş ü n m e y e neden, niçin so ru la rın ı s o r m a y a yö n e lttiğ in iz z a m a n kişi z a te n bu a ş a

131

m a d a n s o n r a m e r a k e d e c e k tir , d ü ş ü n m e y e b a ş lıya ca k tır, a ra ş t ıra c a k t ır , iş te o n o k ta d a da a r a ş t ı r m a y ö n e t im in kişinin b e yn in e e n je k te e tm e k . Bilim sel y ö n te m . Y a n i h e r a ş a m a d a , neden, niçin, nasıl so ru la rın ı s o ru p bilimsel ku şk u cu y ö n te m le kendini bile s o rg u la y a n y ö n te m le sağlıklı s o n u ç la ra ulaşabilm esi, T ü rk iy e 'd e b ir sa n ayileşm eyi b e ra b e rin d e g e tirm iş t ir . B u t a m a m e n k a n ım c a b atıda k i a y d ın la n m a y a k o ş u t olan b ir g e liş m e d ir. R ö n e s a n s insanlığ ın y e n id e n keşfedilm esi, to p lu m d a s a y g ın ye rin e o tu rm a s ı. R e fo r m dinde d ü ze ltim le r v e aydın lan m a . Kişinin ö zg ü rle ştirilm e s i, bilimsel d ü ş ü n m e s i v e sa n ayi d e vrim in e giden yolun açılm ası. T ü rk iy e m iz d e de böyle; a n c a k o kafa , C u m h u r iy e t kafası g id e re k ülkede bu g ü n dahi ürünlerin i kullandığım ız anıtsal e se rle rin o r t a y a çıkm asını b e ra b e rin d e g e t ire c e k tir. O s m a n lı d ö n e m in d e n C u m h u r iy e t d ö n e m ine b ir s a n a yi m ira sın ın kaldığını s ö y le y e m iy o ru z. A m a C u m h u r iy e t d ö n e m in d e n bize kalan a ğ ır s a n a yi m ira s ı v a r . iş te g e rç e k lik te k a n ım c a b u rd a . B u n u y a r a t a n C u m h u r iy e t kafası v e insan o lm a o n u ru n a u y g u n b ir b içim de, sa yg ın b ir b içim d e ha k larına k a v u ş tu ru lm u ş olan kişi bu e se rle ri o r t a y a k o y m u ş tu r .

Ş im d i devletçilik, halkçılık hiç k u ş k u s u z ö zü n d e s o s y a l a d a le ti b e r a b e r in d e g e t ir m e k t e . B ir b a ğ la m d a d e m o k ra s in in g e re ğ i olan ö zgü rlü kleri v a ta n d a ş ın a g e t irm e k t ir . Ş im d i ö n c e C u m h u riy e tin ya p tığ ı insanı insan o la ra k o r t a y a ç ık a rm a k , k e ş fe tm e k , y a p a y a yırım la rı o r ta d a n k a ld ırm a k sahip o lm a sı g e re k e n haklarına sahip kılmak.

132

Y a p ıla n bu, f a k a t bu d a y e te rli değil.H e p im iz biliyoruz ki 1 9 . Y ü zyıl İm p a ra to r lu k

la rd a n ulusal d e v le tle re g e çiş yüzyılı, im p a r a t o r luklar ç a t ırd ıy o r . Ç a rlık d a dahil. M ille tle r kendi usulculuk bilinçine u la ş a ra k ta rih s e l kimliklerinin ü ze rin d e ayağı y e re s a ğ la m b a s a n yapıları o luşt u r u y o r la r . H iç k u ş k u s u z im p a ra to r lu k d a b u n d a n nasibini alıyor. Y e n i a ra y ış la ra yö n e lm e , kendini o r t a y a k o y u y o r. B u a ra y ış la rın p a t la m a y a d ö n ü ş - d ü ğ ü d ö n e m A t a t ü r k d e v rim i d ö n e m id ir. Ç ü n k ü insan o lm anın yanı sıra , b ir de y u r t t a ş o lm a nın bilincine kişileri u la ş tırm a k g e re k m e k te d ir .

U lusal d e vle tle rin ulu su nu o lu ş tu ra n y u r t ta ş lık kişiliğine u la şm ış in s a n la r o lm ası. B ire y le rin bu bilinçe u la şm a sı b u ra d a te m e l f a k tö r . İş te bu n o k ta d a ulusçuluk ilkesi d e v re y e s o k u lm u ş tu r . U lu s çu lu k ilkesi b ir b a ğ la m d a re d d e d ilm iş olan ta rih s e l kimliğe ve o kimliğin niteliklerine t e k r a r sa h ip ç ık m a anlam ına geldiği gibi, ö b ü r b a ğ la m d a k u ru la n ulusal d evle tin birlik v e b ü tü n lü ğ ü n ü n hangi h a rç la r , hangi a ra ç la r e tra f ın d a olacağını d a o r t a y a k o y m a k ta n g e ç m e k te d ir . B u n u n içindir ki v a t a n d a ş için Medeni Bilgilerin içinde ç a rp ıc ı b ir b iç im d e ü ze rin d e d u ru la n v e a ç ık la m a la r ge tirile n konu, yeni ku ru lan T ü r k d evle tin in u lu su nu n ne a n la m a geldiğidir.

T ü rk iy e C u m h u riy e tin i k u ra n T ü rk iy e Halkına T ü r k ulusu d e n ir d iyor. B ü t ü n to p lu m la rın k a rış m ış o ld u ğ u ilkesinden yola ç ık a ra k insanları b ir ulusal bilinç e tra fın d a to p la m a y a ç a lış m a k ta d ır . B u r a d a T ü r k , T ü r ik y e b ir siyasi b irleştiric i, b ü tü n leştirici b ir k a v ra m . Ç ü n k ü T ü r k iy e halkı dediğim iz

133

z a m a n bu p o ta n ın içnide ç o k değişik kö k en lerd en gelen ç o k değişik in a n ç la rd a olan insanlar v a r . O n la ra sa yg ı g ö s te r iy o r , din v e ırk a yrım ı y a p m ıy o r a m a ulusal sın ırla r içinde d e vle tin re s m i dilini ko n u şan , kendisine bırakılm ış olan kalıtımı N e d ir bu kalıtım ? V a ta n d ır , b a y ra k tır , ta r ih t ir . Y ü c e lt m e yo lu nd a g e re k tiğ in d e kendini fe d a e tm e sin i g e re k tire b ile c e k v e bu yo ld a b ir a ra d a d iğerleri ile y a ş a m a a rz u s u g ö s t e r e n insanların o lu ş tu rd u ğ u to p lu m d u r d iy o r ulus. T a b i böylesine b ir yaklışım ü m m e t t e n de farklıdır, m ille tte n de farklıdır. O n u n için A t a t ü r k d e v rim i d iğ e r b a ğ la m d a ü m m e t , m ille tte n ulus bilinçine u la şm ış b ir to p lu m a geçişi b e ra b e rin d e g e tirm e k te d ir .

Ş im d i bu yö nleri ile b a k tığ ım ız z a m a n Medeni Bilgiler'den 1 9 3 2 'd e n yola çıkıyoru z. Y a s a la r a da u zu n v a d e d e b u n la r s ırası ile y a n s ıy a c a k tır . G e rç i 5 Ş u b a t 1 9 3 7 ’ A n a y a s a 's ın ın içinde m e deni bilgilerdeki ta n ım la n m ış v e zengin leştirilm iş ö z g ü r lükler y e r a lm a m ış tır . A m a kişiyi b ir y u r t t a ş o lm a, b ir to p lu m u n , u lu su n üyesi o lm a k o n u m u n a g e tird iğ in iz z a m a n aynı ç a ğ d a ş ü lk e le rd e k i, to p lu m la rd a k i hak v e ö zgü rlü k leri de o n la ra ta n ım a k zo ru n d a s ın ız , iş te bu a ç ıd a n b a k tığ ım ız z a m a n Medeni Bilgiler kitabı aslında bu g ü n d e o k u tu lm a s ı g e re k e n , Tü rk ç e le ş tir ilip o k u tu lm a s ı g e re k e n b ir d e m o k ra s i el kitabıdır. B u n u n yapılm a s ı g e re k ir. B iz im o k u d u k la rım ız ço k hacim siz, y u rtta ş lık bilgisi, şim di v a ta n d a ş lık bilgisi diye ta n ım la d ıla r. A m a b ü tü n bunların anası Medeni Bilgiler k itabıdır. O k u tu lm a s ı g e re k e n k a n ım c a b u d u r. Ç ü n k ü m e de n i b ir to p lu m d a u y g a r b ir

134

to p lu m d a o lm ası ge re k e n le ri sabırlı, soğukkanlı b ir b iç im d e titizlikle a ra ş tır ıp b u lm u ş, ta n ım la rın ı y a p m ış h a t t a kendisi e ğ itm iş tir.

Şim di, ö zg ü rlü k , hiç k u ş k u s u z ö z g ü rlü ğ ü n de ta n ım ı ya pılm ıştır. Ö z g ü r lü k kişinin h e r d ü ş ü n d ü ğ ü n ü söyleyebilm esi v e ya p a b ilm e s id ir d e d ik te n s o n ra , a c a b a bu k a d a r geniş ta n ım d a b ir ö z g ü r lüğe, ö zg ü rlü ğ ü n beşiği olan ü lk elerde dahi r a s t - la ya b iliyo rm u yu z? S o ru s u n u s o r m u ş v e yanıtı a ra m ış t ır . D e m e k ki to p lu m la rd a h e rk e s h e r d ü ş ü n d ü ğ ü n ü s ö y le y e m e z, h e r istediğini de y a p a m a z . B u n u n sınırları v a rd ır . B u n la r kanunla d e v re y e s o k u lu r v e a ya rla n ır. Ö z g ü r lü ğ ü n böylesine b ir tanım ını y a p tık ta n s o n ra kişiyi insan o la ra k, y u r t t a ş o la ra k ta n ım lıyo r.

[B a n t değişim i]T in se l ö zgü rlü k le rin içinde v ic d a n ö z g ü rlü ğ ü n

den b a ş lıya ra k ; eleştiri, t a r t ış m a , e ğ itim , basın, to p la n m a b ü tü n bu ö zg ü rlü k le rin te k te k ta n ım ı y a p tık ta n s o n ra kişiye bunları e m a n e t e tm iş t ir . B u pçıpJan bakıldığı z a m a n A t a t ü r k d e v rim i y u r t taşlığ ın d a ö te s in d e kişiyi insan o la ra k a lm a , ona y u rtta ş lık bilinçini k a z a n d ırm a ç a b a la rın ın ö te s in de h ü m a n is t b ir h a re k e tin d e , adını h ü m a n is t o la ra k koyabileceğ im iz b ir h a re k e tin de lideri, ö n de ri, y ü rü tü c ü s ü o la ra k k a rş ım ız a çıkıyor, ins a n d a n yola çıkm ası b u n u n en d o ğa l kanıtı en s o m u t kanıtı, onu, d o ğa l y a ş a m s a l hak v e ö z g ü r lüklerine sahip kılma yo lu n d a y a p tığ ı m ü c a d e le . B u öylesine b ir m ü c a d e le ki bakınız, b ir k e re 1 S 2 6 !da e v le n m e v e b o ş a n m a d a kadın v e e rk e k le re ta n ın an hakların aynı o lm a sın a k a za n d ırılm a sın a , e ş it -

135

lendirilm esine k a rş ın v e y a epkek v e kız ç o c u k la r a ra s ın d a h u k u k ta , m ira s h u ku k u n da v e s a ire e şit hakların kılınm asına ka rş ın , kadın y ö n e tim d e d e v re y e s o k u la m a m ış tır . H a t t a 1 9 2 B 'd e yazı konus u n d a ç a lış m a la r yapılırken verilen b ir ö n e rg e M e c lis te g ü rü ltü k o p a rm ış t ır . Ö n e rg e ş u d u r. H e r T ü r k fe rd i s e ç m e v e se çilm e hakkına sa h ip tir, denildiği z a m a n M e c lis 'te ç a t ış m a ç ık m ış tır . N e d en i de ş u d u r. H e r T ü r k fe rd i dediğiniz z a m a n , bunların içine k a d ın la rd a g iriyo r. O n u n ü zerine ö n e rg e d e ğ iş tirilm iş tir. S a d e c e yine to p lu m u n e rk e k kitlesini k a p s ıy a c a k b o y u ta indirilm iştir. A m a kadınların d a insan o la ra k to p lu m u n bir y u r t t a ş ı o la ra k y ö n e tim d e s ö z sahibi kılınması, e rkeklerle aynı hakları k a zan ab ilm esi için 1 9 3 0 - 1 9 3 4 yıllarına k a d a r bek le m e k g e re k m iş tir .

D e n ile bilir ki g e r ç e k y u r t t a ş l ık , b a t ıd a anladığım ız b iç im d e to p lu m u n hiçb ir a y ırım yapılm a ksızın iki kitlesinin e ş it hakla rla kendini y ö n e t m e v e y ö n e ltm e haklarını elde edişi, denilebilir ki bu t a r ih t e a n c a k gelişebilm iştir. B u n d a n s o n ra hiç k u ş k u s u z A n a y a s a la r d a özellikle 1 9 6 0 A n a y a s a s ın d a kişinin h a k v e öd evle ri d a h a k a p sam lı b ir şekilde, ayrıntılı b ir b içim d e d e v re y e s o k u lm u ş tu r . B u r a y a b a k tığ ım ız z a m a n kişinin hak v e ö d evle ri, kişi d o k unulm a zlığ ından tu tu n u z , özel h a y a tın gizliliği, k o n u t, h a b e rle ş m e , s e y a h a t, y e rle ş m e , v icd a n , din, d ü ş ü n c e , bilim, s a n a t, basın, to p la n t ı b ü tü n b u ö z g ü rlü k le r a n a y a s a la rd a g e re k e n ye ri a lm ıştır. Diyebiliriz ki b ir v a ta n d a ş lık tanım ın ın d a a n c a k 1 9 B 2 A n a y a s a s ın d a o r ta y a ko n uld uğ un u g ö rü y o ru z . T ü r k d e vle tin e v a t a n

136

daşlık bağı ile bağlı olan h e rk e s T ü r k t ü r d iyo r. T ü r k D e vle tin e v a ta n d a ş lık bağı v e y a h e rh a n g i b ir d e v le te v a ta n d a ş lık bağı ile bağlı o lm a k d e m e k , v a t a n d a ş olm anın kendisine sağladığı b ü tü n hak v e özü rlü kle ri o to p lu m içinde, o d e v le t içinde d e v le t ya sa la rın ın sağladığı hakları kullanabilm ek d e m e k . Y u r t t a ş lık bilincinin C u m h u r iy e t t e n yola ç ık a ra k , s o n A n a y a s a la ra k a d a r , b e n A n a y a s a h u k u k ç u s u değilim ; bir, iki n o k ta y ı m e ra k edip a ra ş t ırd ım . O r t a y a çıkan ta b lo d a bu oldu. T a b i A n a y a s a l t a r t ış m a la r a g ird iğ im iz z a m a n y u r t t a ş o lm a a çıs ın d an a n a y a s a n ın d iğ e r m a d d e le rin in ge tirile ri v e g ö tü rü le r i k u ş k u s u z ta rtış ıla b ilir. F a k a t k o n u o değil. K o n u C u m h u r iy e t ile birlikte insanın b ir va rlık o la ra k to p lu m içindeki sa yg ın y e re o tu rtu lm a s ı, ki bu d a A t a t ü r k d e v rim i ile olanaklı o lm u ş . İşte b u ra d a s a d e c e y u r t t a ş bilincine u la ş m a k v e y a y u r t t a ş o lm a n ın sa h ip o lm a m ızı b e ra b e rin d e g e tird iğ i ö zg ü rlü k le ri b ilm ek değil, ö zü n d e b ird e ö zg ü rlü k le re sa h ip ç ık m a k lazım . E s e ri o r t a y a k o y m a k güzel, a m a e s e re sahip ç ık m a k en z o r olan d a b u d u r.

Ş im d i geldiğim iz n o k ta d a ta b i bu değişik b ir s a h a y a , t a r t ış m a y a k o n u y u g ö tü re c e ğ i için o ra y a g irm iy o ru m , a m a ş u n u d a te s lim e tm e k z o ru n dayız. İçinde ya şa nıla n g ü n le rd e yapılan b ir ta k ım giriş im lerin , kadınları to p lu m içinden çekip, t o p lu m d a n u z a k la ş tıra ra k , etkinliğini k ırm a yo lu nd a o ld u ğ u g ö zle n iyo r. Y a n i C u m h u r iy e t ö n cesi t o p lum a, to p lu m u d ö n ü ş t ü r m e yo lu n d a b irta k ım ç a b a la r v a r . B u bize o d a ğ ın d a b ire y v e bireyin hakları, ö zg ü rlü k le ri o ld u ğ u n u b e ra b e rin d e g e tire n

137

t ü m ilkeler b u g ü n t a r t ış m a y a açılm ış d u r u m d ad ır. H epsinin gü n ü n ü d o ld u rd u ğ u sö ylen iyor, m a lu m bilinen ç e v re le rc e eleştiriliyor. C u m h u r iy e t e leştiriliyor, laiklik e leştiriliyor, ulusçuluk e sk e za öyle, devletçilik neyin nesi. B ü tü n b u n la r ç o k bilinçsiz b ir b iç im d e to p lu m u n g ü n d e m in e so k u lu yo r.

B o ş u n a d a s o k u lm u y o r. B u nedenle laik d e m o k ra tik c u m h u riy e tin bize sağladığı, ö n ce insan, s o n ra y u r t t a ş o la ra k sağladığı ö zg ü rlü k le rin bilincinde o la ra k s is te m e sahip ç ık m a s o ru m lu lu ğ u m u z ve y ü k ü m lü lü ğ ü m ü zü a n ım s a ta ra k b e n s ö z lerim i b u ra d a b it irm e k is tiy o ru m .

T e ş e k k ü r ederu^O-,BAŞKAN - E fe n d im bizde te ş e k k ü r ede riz.

TARTIŞMA

BAŞKAN - Ş im d i, 1 5 dakika t a r t ış m a s o ru , y a n ıt s ü re m iz v a r . S o ru la rın ızı kısa r ic a e d e c e ğ im lütfen e fe n d im B u y ru n .

CİHAT AKÇAKAYALIOĞLU - E v v e la s ö z ve rd iğiniz için te ş e k k ü r e d e rim . S a yın Y a v u z h o c a m ın özellikle d ü ş ü n c e ö z g ü r lü ğ ü ile A t a t ü r k 'ü n d ü şü n cele ri, ya p tığ ı v e y a p m a k is te diği s o ru la ra ilişkin a ç ık la m a la rın d a n ben kendi a ç ım d a n ç o k is tifa d e e t t im v e ş ü k ra n la rım ı s u n u y o ru m Y a v u z h o c a m a . Y a ln ız d ü ş ü n c e ve d ü şü n ceyi y a n s ıtm a a çıs ından b ir iki ö rn e k v e re ce ğim . A c a b a bu s ö z h ü rriye tin e , fikir h ü rriy e tin e g ire r m i? Ş im d i m isalim i a r z e deyim . G ü n e y D o ğ u A n a d o lu 'd a b ir K ü r t d evle ti kuralım , bu K ü r t devleti ile T ü rk iy e C u m h u riy e tin i b a ğ d a ş tıra lım .

138

işbirliği y a p tıra lım . F e d e ra s y o n ya p a lım , şu n u ya p a lım , bunu ya pa lım . D iğ e r b ir ö rn e k v e re y im . K ıb r ıs b izim b a ş ım ız d a b ir p ü sk ü llü b e la d ır. K ıb r ıs 'ta n va zg e ç e lim . Y u n a n lı'la r alsın biz bu işe ö n e m v e rm e y e lim , ü s tü n d e d u rm a y a lım . Bizi lü zü m s u z işgal e d iyo r. B u n la r b ire r fikir. O n d a n s o n ra M e clis 'te , h e m de en yetkili in s a n la r fikir ö z g ü rlü ğ ü içinde M e c lis 'te d e 7 0 yılda h içb ir h iz m e t y a p ılm a m ış tır. B u m illet, bu halkım ız, 7 0 yıldan hiç istifad e e tm e m iş t ir d iyebiliyorlar.

Y a v u z h o c a m a bunları, b ir d ü ş ü n c e v e fikrini s ö y le m e ö z g ü rlü ğ ü içerisinde d ü ş ü n e re k , sa yg ı ile karşılıyalım mı, tep ki g ö s t e r m e s e k t e hiç değilse saygısızlığım ızı ifade edelim mi. Y a v u z H o c a m lü tfe n a r z e d iyo ru m .

S a yg ıla rım la .BAŞKAN - T e ş e k k ü rle r . B u y r u n h o c a m .PROF. DR. ÜNSAL YAVUZ - E fe n d im

t e ş e k k ü r e d e rim . S a y ın A k ç a k a y a lıo ğ lu h e r z a m a n heyecanlı k o n u ş m a la rıy la bizi de h e y e c a n landırır. T a b i ö zg ü rlü k y u r t t a ş hakkı diyince konu is te r is te m e z b u ra y a gelecekti. O b a ş t a n belliydi, b e n d e ğ in m e d im a m a sa yın dinleyicilerden, konukla rd a n m u h a k k a k bu y ö n d e s o r u la r o la ca k tı b en kişisel inancım ı söyleyelim .

Ö zg ü rlü k le ri y ık m a ö z g ü rlü ğ ü diye b ir ö z g ü r lük ta n ım ı yok. B ir ç e ş itle m e s i d e yok. B iz le r y u r t içinde v e y u r t d ış ın d a A t a t ü r k 'ç ü d ü ş ü n c e derneklerin in ç o k k o n fe ra n s la rın a g id iyo ru z. O r d a y u r t t a ş la r ü ze rin d e d ü şü n d ü k le ri v e y a k a fa la rın d a y a ra tılm ış olan s o r u iş a re tle ri o lan konuları bu şekilde ö z g ü rc e dile g e tir iy o rla r . G e n e ld e b u n la r

139

v a r . Ö z g ü rlü k n e d ir? B u n u n b ir sınırı fa lan yo k m u ? H e rk e s istediğini söyleyebilir m i? D ü ş ü n d ü ğ ü n ü y a p a b ilir m i? B iz y a p a b iliy o rm u y u z ? G aliba b e n im anladığım ı k a dariyle biz d e m o k ra s iy i b ira z fazla bollaştırd ık , ra h a t la tt ık gibi ge liyo r b ana. Y u r t t a ş o lm anın, A t a t ü r k d evrim in in kişiye k azandırd ığ ı h a k la r v a r . B u h a k la r d o ğ ru ltu s u n d a b a k ıy o rs u n u z a d a m milletvekili o luyo r. A t a t ü r k 'ü n k u rd u ğ u ça tın ın altına geliyor. Ü s te lik te seçildiği bölgeyi, iş te o ça tıy ı nasıl yıka rım . E g e m e n lik U lu s u n d u r ya zıs ın ı o k u y o r , a m a ç ık tığ ın d a E ge m e n lik A llahındır d iy o r v e y a laik d e m o k ra tik c u m h u r iy e te A t a t ü r k ilke v e d e vrim le rin e , y ü c e T ü r k ulusu ö n ü n d e bağlı ka lacağına d a ir n a m u s ş e re f s ö zü v e r iy o r da, çıkınca d iy o r ki bu bizi b a ğ la m a z , çü n k ü b izim anladığım ız b a ğ la m d a kitabın k u tsa l kitabın ü ze rin e elimizi b a s a rız , va llahi, billahi d e riz o d u r. D olayisiyle biz bu n u ta n ım ıy o ru z d iyo r. Y a n i n a m u s v e şerefini, to p lu m indinde ta rt ış m a lı b ir k o n u m a s o k a c a k k a d a r ileri gidebiliyor.

T a b i b u n u n fikir ö z g ü rlü ğ ü ile b ağ la n tıs ın a ülkenin birlik v e b ü tü n lü ğ ü n ü , ulusun b ö lü n e m e z b ü tü n lü ğ ü n ü s a r s a c a k biçim de, o r ta d a n ka ld ıra c a k b ir b iç im d e fikir v e d ü ş ü n c e ö zg ü rlü ğ ü n ü n , kullanılabileceğine b en kişisel o la ra k in a n m ıy o ru m . B ö yle o ld u ğ u ta k d ird e e ğ e r o r t a y a atılan fikirler ülkenin, to p lu m u n , devletin , ulus v e ülkesiyle bölün e m e z b ü tü n lü ğ ü n ü te h d ite yö n eliyo r ise o n a k a rş ı b ir ta k ım eleştirileri b ir ta k ım o d a k la ş m a la rı te ş v ik e d e ce k b o y u ta gelebiliyor ise bu ö zg ü rlü k değil, b u n u n b ak a b ir s ıfa tla tanım ının ya pılm ası

140

ge rek in v e y a ö zg ü rlü k le r, d e m o k ra s in in g e tird iğ i ö zg ü rlü k le r p e rd e le m e s i a rk a s ın d a o r t a y a atılan fik irler bu birlik v e b ü tü n lü ğ e z a r a r v e riy o rs a , k a n ım c a bunların ö zg ü rlü k le fa la n ya k ın d a n u za k t a n ilgisi yok. B ir b a ş k a a m a c a yönelik b u ra d a ö zg ü rlü k le r, d e m o k ra s i b ir a r a ç o la ra k kullanılıyor. T e m e ld e k i a m a c ın ise o rta lığ ı t o z d u m a n a b ü rü n d ü re c e k , ülkenin birliğine, b ü tü n lü ğ ü n e z a r a r v e re c e k yö n le re d o ğ ru çekilm esi o ld u ğ u g ö rü lü y o r . işin k ö tü yanı belki G ü m r ü k Birliğine bu a ş a m a d a b ira z e rk e n oldu, kafası b o zu la n h e m e n gidip A v r u p a K o n s e y le rin d e T ü rk iy e 'y i jurnallıyor. Ş ik a y e t e t m e d e d e m iy o r u m ç ü n k ü b e n im anla d ığ ım ş u d u r. K ol kırılır y e n içinde kalır, hiç k im se ailesinin m a h re m iy e tin i gidip k o m ş u ile t a r t ış m a z .

içim izde bazıları Tü rk iy e 'n in içinde ka lm ası g e re k e n s o ru n la rı gdiip dış p la t f o rm la rd a alabildiğince ta rt ış a b iliy o rla rs a , d e m e k ki bu işin içinde b a ş k a y a k la ş ım la r v a r . B a ş k a n e d e n le r v a r , b a h a n e le r v a r . O n u n için b u n a b en k a rş ı çıkıyoru m . B ö yle b ir fikir, d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü n ü kabul e tm iy o r u m . Kaldı ki kendi söyledikleri, istedikleri d o ğ ru ltu s u n d a h a k la r v e ö zg ü rlü k le r kişiye z a te n s a ğ la n m ış d u ru m d a . A m a b ir de d e vle tin kendi s is te m a tiğ i v a r . K endi s a v u n m a m e k a n izm e le ri v a r . D e v le t h e rş e y e e v e t d iye m e z. D ediği z a m a n z a te n d e v le t o lm a k ta n çıkar. B u n la rı söylediğin z a m a n d iy o rla r ki siz ö zg ü rlü k le re k a rş ım ıs ın ız? S iz d e m o k ra s iy e k a rş ım ıs ın ız? S iz b a ş k a şeyleri m i ç a ğ r ış t ır ıy o rs u n u z ? B a şk a la rın ı m ı d a v e t ediy o r s u n u z ? Ülkenin birliği v e b ü tü n lü ğ ü tehlikeye

141

i 'v' ,g ire rs e biz de sahip ç ık a m a z s a k ne o la ca k ?O z a m a n A n a y a s a y ı e leştirelim . A n a y a s a

a n tid e m o k ra tik b ir y a s a , niye 1 5 nci m a d d e s i o r t a d a . Ö z g ü r lü k le r in h a n g i h a lle rd e , h a n g i d u ru m la rd a sın ırlanacağ ı ile ilgili b ir 1 5 nici m a d d e v a r. İçinde böyle b ir m a d d e bulunan, b ir A n a y a s a d e m o k ra tik o la ra k kabul edilebilir m i? O z a m a n A n a y a s a d a n yola ç ık m a k lazım . B e n bunu da kabul e d e m iy o ru m . H iç k u ş k u su z d e vle tin A n a y a sası, d e v le tin e s a s te ş k ü a t y a s a s ı g e re k tiğ i hallerde d evle ti k o ru m a y a alacak. B u n d a n d a h a doğal b ir ş e y de o lm a z. O n u n için fikir ö zg ü rlü ğ ü ç e rç e v e s in d e , fikir ö zg ü rlü ğ ü n ü o r t a d a n kaldıra ca k ya k la şım la rın o r t a y a atılm a sın ın b e n c e ne M e clis içinde, ne M e clis dışında ne y ü rü tm e d e ne d evle tih e n kü çük m e m u ru n d a n n e d e en ü s t d ü ze yd e k i m e m u r u ta ra f ın d a n ‘ söylenebilm esi, ifade edilebilm esi, b e n im y a k la ş ım la rım la t e r s d ü ş ü y o r. B ilm iy o ru m ta b i sizler nasıl d ü ş ü n ü rsü nü z. B e n im bu konudaki ya k la ş ım ım bu.

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e rim . Ş im d i s ü re m iz iyice d arald ı. B a ş k a s o ru v a r s a çö k kısa o la ra k r ic a e d e yim . E ğ e r y o k s a a r a v e re c e ğ iz . S a lo n d a n h e rh a n g i b ir tepki gelm edi. O z a m a n e fe n d im a r a v e rip sizi d ışarıya , İk ra m ım ı2 ö : d a v e t e d iy o ru m . H o şça k a lın . A lkışlar.

142

BEŞİNCİ OTURUM

BAŞKAN: D r . F e rh a n D Ğ U Z K A N [ T E D Bilim K u ru lu Ü ye si]

KONUŞMACI: P ro f . D r . Seçil K a ra l A K G Ü N [O D T Ü . F e n ve E d e b iy a t F a k ü lte s i T a r ih B ö lü m ü ]

KONU: D e m o k ra t ik G e liş m e S ü re c in d e Y u rt t a ş lık Eğitim i

143

BAŞKAN - S a y ın K o n u k la n , B e ş in c i O t u r u m u a ç ıy o ru m .

B eşinci O t u r u m u m u z u n k o n u s u "D e m o k ra tik G e lişm e S ü re c in d e Y u rt t a ş lık Eğitim i." K o n u ş m a c ım ız O D T Ü F e n -E d e b iy a t Fa k ü ltesi T a r ih B ö lü m ü B a ş k a n ı S a y ın P ro f . D r . Seçil A k g ü n .

S a yın A k g ü n 'ü bildirisini s u n m a k ü z e re d a v e t e d iy o ru m .

PROF. DR. SEÇİL AKGÜN [Bildirisini S u n d u ]

144

DEMOKRATİK GELİŞME SÜRECİNDE YURTTAŞLIK EĞİTİMİ

Prof. Dr. Seçil Karal AKGÜNE ğ it im -ö ğ r e t im Tü n k iye n in en önem li s o ru n u

o ld u ğ u n u öne s ü rm e k hiç d e a b a rtılı o lm a y a n b ir s a v d ır . O s m a n lı im p a r a t o r lu ğ u n u n ç ö k ü ş ü n ü e ğ itim ye te rs iz liğ in e b a ğ la m a k d a a b a rtılı sa yıla m a z . E ğ it im v e ö ğ re t im , y u r t t a ş la r ın y e tiş m e s i, t o p lu m içindeki işlevleri, ülkeye, d ü n y a y a İnsanlığa ka tkıları ile d ire k t o la ra k bağlantılıd ır. K ıs a c a s ı, b ir y u rt ta ş lık s o ru n u , g e re k s in m e s i v e g e re ğ id ir. N ite k im , bu ko n u d a ki gerikalm ışlık , İm p a ra to r lu k d ö n e m in d e d e k a v r a n m ış , s o n yü zy ıl içinde e ğ itim d e h a tırı sayılır yenilik a tılım ları y a p ılm ış tır .

B u n la r İm p a ra to r lu ğ u k u r t a r a m a d ıy s a d a C u m h u riy e t in k u ru lu ş u n d a ro l a lan k a d ro y a ç o k y a ra r lı d e n e y im le r k a z a n d ırm ış t ır . C u m h u r iy e t k a d ro s u e ğ it im -ö ğ re n im s o ru n u n a ç o k d a h a bilinçli v e g e rç e k ç i b a k m ış , h a t t a b u s o ru n u y u r t s a v u n m a s ı ile y a n y a n a ele a lm ış tır. A t a t ü r k K u r t u lu ş S a v a ş ın a p a ra le l b ir e ğ itim s e fe rb e rliğ i s ü r d ü r m ü ş t ü r . B u ç e rç e v e d e h e d ef, ulusal b ir d e v le t, e ğ itim politikası d a ulusal e ğ itim o lm u ş t u r .

U lu s a l e ğ itim d e n in c e akla bilinen ulusal e ğ it im y ö n te m le r i y a n ıs ıra "u lus" k a v ra m ın ı anlayıp sa hip ç ık a c a k y u r t t a ş lık bilinci ile d o n a tılm ış b ire y le rin o lu ş t u r d u ğ u to p lu m u n e ğ itim i g e lm e k te d ir . Bilindiği gibi O s m a n lı im p a ra to r lu ğ u h a n e d a n a dayalı t e o k ra t ik m o n a rş i ile y ö n e tilm e k t e idi. H alife - P a d iş a h d a T a n r ı adına y ö n e tici idi. B u iç e rik te b ire y v e to p lu m , " ü m m e t"

145

niteliğini taşındı. H e to n o je n ya pı içindeki O s m a n lı ü m m e ti "y u n tta ş " kimliğine d o ğ n u ilk a d ım la n a n c a k 1 3 . Y ü zy ıl o n ta la n n d a T a n z im a t haneketi ile a ta b ilm iş ti. Û t e y a n d a n , bu anlayış, A m e n ik a n v e Fn a n s ız devnim lenine k a d a n z a te n b ü tü n d ü n y a y a e g e m e n d i. B u g ü ç lü v e to p lu m s a l h a n e k e tle n d e n so n n a d ın ki in s a n -u lu s -to p lu m değenleni v e b u de ğen le rin u lu s -d e v le t ç e n ç e v e - s in d e y ö n e t im d e s ö z sa h ib i o lm a s ı, ya ni d e m o k n a s i d ü n y a çıkışını y a p tı. Ç o k uluslu ço k ınklı v e ç o k dinli O s m a n lı im p a n a to n lu ğ u n d a ise b a tın ın d e v a d ım la n la ilen lem e si k a n ş ıs ın d a gençekleştin ilen yenilik h aneketleninde yeni ile t n a - d isyonel y a n y a n a uygulandığı v e henbini t e o k - natik m o n a n ş i ç e n ç e v e s in d e y ü n ü tü ld ü ğ ü için, e ğ itim b a ş t a g e lm e k üzene, m e ş n u tiy e t atılımı dahil, yenilik h a n e k e tle n in in hiçbini b e k le n e n b a ş a n y ı k a y d e d e m e d i. İkilemlen içinde İm p a n a to n - luk h o m o je n le şe m e d i, ç a ğ d a ş la ş a m a d ı v e ç ö k ü ş te n k u n tu la m a d ı.

M u s t a f a K e m a l k u n tu lu ş sa va şın ı ö n g ü tle n - ken bu g ö zle m le ri değenlendindi v e "ulus" yani halkı en ö n p la n d a t u t t u . B ö lg e se l kanşı k o y - m alanla d ü ş m a n a kanşı b a ş la y a n dineniş, ulusal k u n tu lu ş s a v a ş ın a , u lu su n k u n tu lu şu u lusun kanan v e iste n cin e , y ö n e t im s e u lu su n e gem enliğ ine d ö n ü ştü n ü ld ü .

U n u t m a m a k genekin ki u lu s 'ta , biney, "y u n t- taş"d ın . U lu s u n egem enliğin in p en çin le n m esid e y u n tta ş ın v e to p lu m u n y u n tta ş lık bilincine b a ğ ım - lıdın. Bin b a ş k a deyişle, y u n tta ş ın kimliğinin, etki v e yetkisin in, ha k v e gönevleninin bilincinde o lm a

146

sı, d e m o k ra s in in d e g ü v e n c e s id ir . Y u r t t a ş ı n b u bilinçle d o n a tıla b ilm e si, b u n u s a ğ la y a c a k k u r u m - ların o lu ş tu ru lm a s ı d a d e m o k ra s i g e re ğ id ir . İş te b u n o k ta d a k a rş ım ız a ulusal e ğ itim ç ık m a k ta d ır .

U lu s a l e ğ itim , y u rd u n t ü m e ğ itim k u r u m - la rın d a k ız -e rk e k a y ırm a k s ız ın y e tiş e n le re aynılıkla u y g u la n a n ç a ğ d a ş , bilim sel, laik e ğ itim d ir . A t a t ü r k 'ü n k u rtu lu ş s a v a ş ı z a fe ri k a d a r öncelikli hedefi y u r t t a ş la r ı ulusal e ğ itim le d o n a t m a k o lm u ş tu r . O s m a n lı im p a ra to r lu ğ u n u n s o n d ö n e m in d e e ğ itim d e g ö zle n e n ikilem, dinsel e ğ itim e dayalı m e d r e s e le r v e ç a ğ d a ş e ğ itim e dayalı m e k te p le r , ü ç ü n c ü k a te g o rid e d e azınlık okulları ile ü lk eye çelişik d ü n y a g ö rü ş lü b ire y le r y e t iş t ir m e k te n ö te y e g id e m e m iş tir . O s m a n lIla r y u r t ta ş lık bilincinde b irle ş e m e m iş le rd i. İş te yeni T ü r k iy e C u m h u riy e t in d e böylesi b ir çelişkiyi ö n le m e k , ülke ç a p ın d a ilmin yol g ö s te ric iliğ in d e ç a ğ d a ş , bilimsel, laik e ğ itim i y a y g ın la ş t ırm a k için A t a t ü r k ve c u m h u r iy e t a yd ın la rı, ulusal e ğ it im p olitik ası a m a ç la d ı. A n c a k , b u n u yeni T ü r k devle tin in te m e l p o lit ik a s ı y a p a b ilm e k için a ş ılm a s ı g e r e k e n e ng elle r de ç o k tu .

A t a t ü r k , işe y u r t t a ş la r ı ulusal ç ık a r la r v e ülkedeki ge lişm ele rle ilgili hale g e tirm e k le başladı. G e r ç e k t e n de s o n ç e y re k a s ırd a ülkenin ü s t ü s t e sü rü kle nd iğ i s a v a ş la r v e fe la k e tle r, halkı b iç a re , k a y ıts ız v e h e r ş e y e ilgisiz d u r u m a s o k m u ş tu . A t a t ü r k 'ü n halktaki b u d u ra ğ a n lığ ı y ık m a ç a b a la rı, k u rtu lu ş s a v a ş ın ın b a ş la n g ıc ın d a bile g ö rü lm e k te d ir .

Bilindiği gibi. A t a t ü r k , ulusal ö rg ü tle m e n in ilk

147

adım ını H a v z a 'd a a tm ış tın . H a v z a 'd a n b ü tü n y e re l y ö n e tic ile re iletilen m e s a jd a halka m itin g le r, to p la n tıla r d ü ze n le y e re k ulusu d ü ş m a n işgallerin e k a rş ı b ir le ş m e y e v e b ü tü n c ü l te p k i g ö s t e r m e y e itm e k v a rd ı. B u n u izleyen A m a s y a genelg e s in in ü ç ü n c ü m a d d e s i -k i b u K u r t u lu ş S a v a ş ın ın m a n ife s to s u sa yıla b ilm e k te v e genelgeyi ihtilal bildirisi haline g e t ir m e k t e d ir - ulus ö ğesi en ö n p la n d a t u t m a k t a d ır , "u lusun istiklalini u lu su n a zim v e k a ra r ı k u r t a r a c a k t ır ." B u ge n elg e ile y u rd u n geleceği h akkında k a r a r v e rip y ö n t e m s a p t a m a k ü z e re ulusal b ir k o n g re de to p la n a c a ğ ı d u y u ru lm a k ta , b u k o n g re y e ülkenin h e r k e sim in d e n te m s ilc ile r ç a ğ ır tm a k ta d ır . İs ta n bul h ü k ü m e tin in M u s t a f a K e m a l'in a n a d o lu d a b a ş la ttığ ı eylem i önleye b ilm e giriş im le ri ü ze rin e "7/B T e m m u z g e c e s i a s k e rlik te n istifa e d e rk e n de A t a t ü r k , o a n d a n s o n r a ça lış m a la rın ı b ir "ferdi m illet" yani h a lk ta n biri o la ra k y ü rü te c e ğ ini s ö y le m e k te d ir.

2"7 A ra lık 1 S 1 9 d a A n k a r a 'y a gelişinden h e m e n s o n r a halkla y a p tığ ı k o n u ş m a d a M u s t a f a K e m a l, halkın e ğitim in in önem ini v u rg u la y a r a k b ire y le r y e tiş m e d ik ç e o n la ra yol g ö s t e r e c e k lid e rle rin to p lu m u istedikleri y ö n e çe k ebilecekle rine iş a re t e tm iş v e b u n d a n s o n r a a m a c ım ız , kişiyi y e t iş t ir m e k t ir , o n u e ğ itm e k t ir d e m iş tir .

Y e n i T ü rk iy e 'n in s ın ır la rın d a n y ö n e tim in e , e k o n o m is in d e n dış ilişkilerine k a d a r ilkelerini m a d delerini iç e re n M is a k -ı Milli b ir ulusal a n d d ır. B u a d ım la rı g e rç e k le ş tir ilirk e n v e b u n la rd a n s o n r a d a yani s a v a ş ın ya n ıs ıra , s ıra yla . A n k a r a 'd a

1 4 8

B ü y ü k M illet M eclisi açılırken, b u m e clis y a s a m a - y ü r ü t m e işlevini y e rin e g e tir irk e n , düzenli o rd u k u ru lu rk e n , y a s a m a erki ö rg ü tle n ip , A n a y a s a h a zırla n ırk e n ülkenin iç -d ış s iy a s e ti, k ü ltü r, e ğ itim , ekonom i, e n d ü s tr i po litikaları belirlenirken, z a f e re jla ş ıld ık ta n s o n ra , s a lta n a t kaldırılırken C u m - n u riye t d u y u ru lu rk e n , halifelik s o n a e rd irilirk e n, jlkeyi ç a ğ d a ş u y g a rlık d ü ze y in e ç ık a rm a s ı a m a ç - a n a n d e v r im le r ya pılırke n A t a t ü r k , h e p halkla c o n u ş m a k ta d ır . H e r ö n em li a d ım ın d a n ö n c e la lk a ge le cek ge lişm eyi a n la tm a k ta , y u r t t a ş la r ı o k o n u d a b iz z a t a y d ın la tm a k ta , o n la rın fikir sahibi olm aların ı s a ğ la m a k ta d ır . A t a t ü r k , h a lk - :a n s o n r a belki d e en sık söyleşilerini ö ğ r e t m e n - erle y a p m ış t ır çü n k ü b ilm e k te d ir ki h e r d e v rim in s ğ itim le d e s te k le n m e s i g e r e k ir . A k s i h a ld e d e v r im ilkeleri y ü r ü y e m e z . Ö ğ r e t m e n le r d e n halka b u ilkeleri ö ğ re tm e le r i b e k le n m e k te , is te n m e k te d ir .

S ıra la n d ığ ım ız bu a d ım la rın h e r biri y u r t ta ş lığ ın ye rin i v e ö n e m in i t e k r a r la m a k t a d ır . B u n la rd a n a n la ş ılm a k ta d ır ki yeni T .C .n in , y u r t - t a ş -d e v le t d en g esi, anlayışı s e vg is i v e sa yg ıs ı ile ge lişm esi b e k le n m e k te y d i. Ö t e y a n d a n y u r t t a ş bilincine e riş m e k v e o n u k o ru m a k d a b ir a lty a p ı g e re k tirm e k te y d i. D a h a ö n c e d e vu rg u la n d ığ ı gibi O s m a n lı im p a ra to r lu ğ u n u n t ü m u n s u rla rı gibi T ü r k le r de y u r t t a ş k o n u m u n a d o ğ r u a n c a k T a n z im a t t a n b eri ile rle m e k te y d ile r. Ü s te lik bu d ö n e m , d e v a d ım la rla ilerleyen, s a n a y i atılım ları ile k a p ita lis tle ş e n v e e m p e ry a lis t o lan b atın ın k a rş ıs ın d a O s m a n lı İm p a ra to r lu ğ u n u n o r t a ç a ğ

1 4 9

koşulları ile y a r ış m a y a çalıştığı, s a v a ş a lanlarında da sürekli yenildiği e k o n o m isin in se b a tıy a tu ts a k hale geldiği d ö n e m d i. B u n d a n d a ö te y e , b a tıd f ırk ç ı d e ğ e r le n d irm e le r in ya p ıld ığ ı, b a t ı ka^ n a k la rın d a T ü r k le r d e n s a rı ırk, y e te n e k s iz y ö n e tilm e y e m u h t a ç ırk o la ra k s ö z edildiği d ö n e m d i. O s m a n lın ın b ir z a m a n la r ya yılm a cı p c i - tikasının ö c ü n ü a lm a k isteğ iy le T ü r k s ö z c ü ğ ü

a ş a ğ ıla m a v e h a k a re t a n la m ın d a kullan ılm akta dı. B u k o n u m içinde yeni T ü r k d e vle ti k u ru lu rk e n halkı ye n id e n T ü rk lü k bilinci v e kıvancı ile d o n a - m a k , T ü r k y u r t t a ş ı o lm a k ta n h a z d u y a r dururria g e t irm e k de g e re k m iş ti. B u d a a m a ç la n a n ulusşl e ğ itim d e n beklentileri a r t t ır m ış t ı .

B u ta b lo k a rş ıs ın d a T ü rk iy e B ü y ü k Millet M eclisin in açılışını izleyen ilk h ü k ü m e tte M a a rif V e k a le ti d e y e r a lm ış, s a v a ş ın en c a n alıcı gün- le rinde M a a r if K o n g re s i to p la n m ış . Vekaletimi e ğ itim p ro g ra m ın d a ulusal e ğ itim in g e re ğ i belirtilm işti. T ü r k u lu su nu n S e lçu k lu la r d ö ne m in d e e tk is i a ltın a g ird iğ i F a r s ,O s m a n lı d ö n e m in d e A r a p k ü ltü re l e m p e ry a liz im in d e n k u rta rılm a s ı v e e ğ itim le s o s y a l v e k ü ltü re l d u rg u n lu k ta n u y a n - d ırılm ası h e d e fle n m iş , b u n u n için e ğ itim e s a s la rı s a p ta n m ış tı.

1 9 2 3 yılı b a ş ın d a d ö n e m in in M a a r if Vekili İsm ail S E F A [Ö z le r] B e y , ulusal e ğ itim için g e re k li e s a s la rı b ir ge n e lg e halinde to p la y ıp ya yın la y a ra k b u n u ülkenin b ü tü n ö ğ r e t im k u ru m la rın a g ö n d e rd i. B u ge n e lg e içeriğindeki e s a s , ç a ğ d a ş v e ulusal e ğ itim le g e riy e d ö n ü ş ü n ü ö n le m e k , gençliği g e le c e ğ e y ö n e ltm e k , b u atılım ı bilinçle

150

s ü r d ü r e c e k u lu s ç u , laik y u r t t a ş l a r o la ra k y e tiş tirm e k ti.

U lu s a l e ğ itim e g e ç iş için e ğ it im -ö ğ re t im in a m a c ın ın ne o la cağ ı v e bu a m a c a nasıl u la ş a c a ğ ı s o ru la rın a y a n ıt g e r e k m e k te idi. A t a t ü r k 1923 yılında M e c lis açılış k o n u ş m a s ın d a iz le n e ce k e ğ itim politikasının öncelikle cahilliği g id e rm e k , b u n u y a p a rk e n d e ülke ge n çlerin i e k o n o m ik y a ş a m d a e tk in v e ü re tk e n kılacak am eli v e p ra t ik bilinçle d o n a t m a k o ld u ğ u n u b e lirte re k s ö z k o n u s u genelgenin a n a hedeflerini ç izm iş ti [A :S D , İS.230]. D a h a s o n ra d a e ğ itim in m a d d i h a y a t t a b a ş a rı s a ğ la y a n b ir c ihaz, in s a n la r için b ir s ü s , b ir baskı v a s ıta s ı v e y a m e d e n i b ir z e v k te n çok, m a d d i y a ş a m d a b aşarılı o lm a yı s a ğ la m a y ö n t e m i o la ra k y e rle ş m e s i g e re ğ in e iş a r e t e tm iş t i [ibid. 289]. B u v e r ile r le g e n e lg e , ç o c u k la r ı ye te n e k le ri v e öğrenebilirlikleri d o ğ ru ltu s u n d a e ğ itm e y i, okul k itap ların ı k itab ilikte n ç o k ç a ğ d a ş y a ş a m için ka çın ılm a z bilgiler ç e v re s in d e , en ö nem lisi, g e ç m iş in p r o g r a m la r ı ile g e le c e ğ in insanlarının y e tiş tir ile m iy e c e ğ i bilinciyle h a zırla m asın ı h e d e fle n m işti. B u iç e rik te , öncelikle ilk ö ğ re t im in ya yg ın la ş tırılm a s ı, y e tiş e c e k le rin am eli, p ra t ik bilgi ile eğitilip ̂ a ş a m a h a zırla n m a sın ı ö n e re n ge n e lg e h a zırla n ırk e n M a a r if V e k a le tin c e T ü rk iy e 'y e d a v e t edilen A m e rik a lı e ğ im ci J o h n D e vve y b a ş ta , b irç o k y a b a n c ı e ğ itim cin in g ö r ü ş lerine de y e r ve rilm iş ti. G e n e lg e y e , t a m b a ğ ım sızlığı iç e re n M is a k -ı Milli 1923 yılı b a ş ın d a İzm ir'd e to p la n a n İk tis a t K o n g re s in d e ya yın la n a n ve e k o n o m ik bağım sızlığı ta n ım la y a n M is a k -ı İkti—

151

sa d i'd e n s o n ra , M is a k -ı M a a r if adı ve rilm iş , [A t a t ü r k Y o lu 2 9 1 ], o yıl d u y u rla c a k C u m h u r iy e tin hedefinin t a m b ağım sızlık o la cağ ı d a g ö z le r ö n ü n e s e r ilm iş t i [A k g ü n , Y u lu ğ T e k in 2 B 7 ’]. B ö yle c e , bilinçli y u r t t a ş la r ın y e tiş m e s i için z o ru n lu b ir a d ım olan e ğ itim , bağım sızlık v e e k o n o m ik ge lişm e ile d e b irleştirilip b ü tü n le ş tirilm iş ti.

D eğinilen genelgenin ya y ın la n m a s ın d a n y a k laşık b ir yıl s o n r a çıkan T e v h id -i T e d r is a t Y a s a s ı, T ü r k eğitim inin bilim selliğe dayalı laik v e ulusal te m e lle r ü z e rin e g e liş m e g a ra n t is i o lm u ş tu . M a a r if Vekili V a s ıf Ç ın a r z a m a n ın d a m e d re s e le r k a p a tıld ı, e ğ it im k u r u m la n b ir le ş tir ild i, laik o ku llara geçildi, A m e rik a lı e ğ itim c i J o h n D e w e y d a v e t edildi.

E ğ it im v e ö ğ r e t im y a ş a y a n b ir olgu o ld u ğ u n dan, e ğ itim atılım ları d o ğ a l o la ra k bu n o k ta d a k a lm a d ı. D e ğ in d iğ im iz g e liş m e le rle kız e rk e k a y rım ı g ö ze tilm e k s iz in t ü m T ü r k ç o c u k la rın a ç a ğ d a ş e ğ itim o lanağı v e ilk ö ğ re n im z o ru n lu ğ u ge tirilm iş ti. A m a yeni C u m h u riy e tin h e r ülkenin h e r z a m a n g e re k s in m e s i olan ç a ğ d a ş la ş m a , u y g a rla ş m a , ka lk ınm a zo ru n lu lu ğ u k a rş ıs ın d a ilk ö ğ re t im in y a n ıs ıra o r t a , yü k se k , s a n a t v e m e s lek e ğ itim in e d e eğilm ek, kaçınılm azdı. B u n u n için de yine J o h n D e vvey'n in T ü rk iy e d e ya p tığ ı incelem e v e a r a ş t ı r m a la r d a n s o n r a ö n erd iğ i e ğ itim p r o g ra m ın d a s o s y a l v e b ire y se l ge lişm ele rin k o o rd in e e dilere k genel v e e v re n s e l ilkelere o t u r - tu lm a s ı ele alındı. D evvey, r a p o ru n d a b a ş k a ülkelerin e ğ itim s is te m le rin i ta k lit ye rin e çeşitli s is te m le rin iyi ya nla rın ın alınıp b ir T ü r k e ğ itim sis

152

te m i geliştirilm esini ö n e rm iş t i. D evvey'in a n c a k1 9 2 6 d a yedinci M a a r if Vekili M u s t a f a N e c a t i B e y z a m a n ın d a u y g u la m a y a konabilen r a p o r u te m e ld e şu n o k ta la rı iç e r m e k te idi( * ]

Ö ğ re n c ile r in k ö y le rle v e h a y a t la s ü re k li b a ğ la n tıs ı sa ğ la n m a lıd ır.

O r t a ö ğ r e t im ü n iv e rs ite y e g ö n d e r m e s e bile, ç o c u k la rı b ir m e s le ğ e h a zırla m a lıd ır. Ö ğ re n c ile rd e şahsi g iriş im ilk ö ğ re tim d e n b a ş la y a ra k uyan d ırılm a lıd ır. D e m o k r a t ik to p lu m la r d a ç o c u k la r g iriş im ci v e a k tu f o lm alıdır.

[E rg ü n , D r . M u s t a f a , A t a t ü r k D e v r i T ü r k E ğ itim i, A n k . 1 9 B 2 , s.111]

ATATÜRK DEVRİ TÜRK EĞİTİMİ-E ğ it im s is te m in d e fikir o la ra k m e rk e z iy e t ,

u y g u la m a itib arıy la d e ç o k ileri b ir m e rk e zs iz lik h a k im olm alıdır. E ğ it im p r o g r a m la r ı d e rs le rin fa z la a y rın tıla rın a g irm e m e li; s a d e c e e s a s la rı g ö s te rm e li, a y rın tıla rı ç e v r e ş a r t la r ı b e lirle m e lidir.

S e ç k in le r y e t iş t ir m e k t e n z iy a d e b ü tü n halk, h a y a t ş a rtla r ın ın g e re k tird iğ i b iç im d e e ğ itilm e lidir 3 2 5 .

O ta o k u lla r yatılı o lm alr v e milli birliği sağla yıcı e s a s la r o r a d a verilm elid ir.

B a t ı ülkelerine yalnız ö ğ re n c ile r değil, ö ğ r e t m e n g ru p la rı d a g ö n d e rilm e lid ir.

E ğ it im için çe şitli ü lk e le rd e n k ısa sü re li u z m a n la r g e tirm e lid ir . Y ü k s e k o k u llar v e ü n iv e rs ite için de ö ğ r e t m e n v e ö ğ r e t im ü yeleri g e t irilm elidir.

T ü rk iy e 'n in en önem li v e acil e ğ itim s o ru n u ,

153

ö ğ re tm e n le rd in . Ö ğ r e t m e n le r yalnız d e r s konula rınd a değil, genel olanak e ğ itim in a n a k o n u s u olan ç o c u k v e insan üzeninde etnaflı bilgiye sahip olmalıdınlan [3 2 6 .]

Tü n k iy e e ğ itim s is te m i, binliğe m u h ta ç tın . A m a binlik diye ye k n e s a k lığ a gidilm em elidin Binlik, y ö n e tim d e n ç o k fikni v e zihni bin iştin.. .3 2 7

E ğ it im s is te m in in b u e sa s la n a dayandınılanak d ü ze n le n m e s i a m açla n ın k e n, e ğ itim için en ö n e m li u n su n la n d an bini olan dil so n u n u ile ilgilenm ek üzene bin dil h e ye ti, bilin ısel sonunlan için d e T a lim v e T e n b iy e D a ire s i ku udu [R a u f İnan M u s t a f a N e c a t i A n k .1 9 B O s. 3 9 ]

Y in e D evvey'in aydın latıcı önenileni d o ğ n u l- tu s u n d a , bu olum lu ginişim lende n e d e f kitle yalnız y e t iş e c e k ç o c u k la n değil, halktı. H a lk a yeni Tü n k iy e c u m h u riy e tin in ilkelenine göne y u n tta ş lık eğitim i ve n m e k , bu m e y a n d a , e ğ itim in a n a h ta n ı olan oku n-ya za n lık so n u n u n u ç ö z ü m le m e k g e n e k - m e k te y d i. B u n u n için II. M e ş r u t iy e t d ö n e m in d e k u ru lm u ş olan T ü r k O c a k la rın ın H a lk E v in e d ö - n ü ş tü rtü lm e s i, b ir y a n d a n d a halk dersliklerinin k u ru lm a s ı ü z e rin d e d u ru lm a y a başlandı. N e c a t i B e y 'in 9 Ş u b a t 1 9 2 5 de g a z e te le re v e rd iğ i d e m e c e g ö re , 1 9 2 5 yılı b a ş ın d a 3 2 si yatılı 4 7 7 0 ilkokul v e b u o k u lla rd a 3 0 2 , 5 0 0 ö ğ re n c i ile 9 0 6 2 ö ğ r e t m e n ; 1 7 si e rk e k 4 ü k ızlar için olan 21 o r t a ö ğ r e t im k u ru m u n d a yaklaşık 9 5 0 0 ö ğ re n c i, 2 9 İm a m H a t ip o k u lu n d a ys a 1 0 7 5 ö ğ re n c i b u lu n m a k ta y d [İnan s. 1 5 6 ]. B u n la rın dışında, kileleri o k u r -y a z a r y a p a b ilm e k a m a c ıy la1 9 2 7 yılında ilk halk d e rs h a n e le ri kuruldu. 1 9 2 B

154

yılında h a rf d e v rim in g e rç e k le ş m e s i ü z e rin e 2 4 K a s ım 'd a öncelikle yeni h a rfle ri ö ğ r e t m e k ü z e re M ille t M e k te p le ri k u ru ldu . [E rg ü n , 101). B u n la rın d ış ın d a halk kilelerinin e ğ itim in d e 1 6 - 4 0 y a ş g r u b u n a s e s le n m e k ü z e re d e gezici e ğ itim h e y e t le ri o lu ş tu ru ld u . M ille t m e k te p le r in in a m a c ı s a d e c e yeni yazıyı ö ğ r e t m e k değildi. B ire y le re y a ş a m k o n u s u n d a bilgiler k a z a n d ırm a k tı. Ö t e y a n d a n d e v le t d a ire le ri h a d e m e le rin , h a m m a la rı o lan iş le tm e le rd e h a m m a lla rın , h a p is h a n e le rd e m a h k u m la rın bu d e rs h a n e le re d e v a m edip belge a lm a la r ı ö n g ö r ü lm ü ş t ü r . B u d e r s h a n e le r d e s o s y a l y a ş a m , yeni h a y a t biçim i, iş y a ş a m ı, aile- in s a n ilişkilerindeki t e o r ik -p r a t ik bilgiler yu rtb ilg is i ç e rç e v e s in d e v e riliy o rd u . D e v le t h izm e tin d e k i h e rk e s için belge a lm a k z o ru n lu ğ u ge tirilm iş ti. A k s i ha lde s e ç im hakları y itiriliy o r v e p a r a c e z a sı u y g u la n ıy o rd u . [E rg u n s. 1 0 4 ], M illet m e k t e p lerinin etkinliği 1 9 2 3 yılından s o n r a azaldı. 1 9 3 6 - 5 0 yılları a ra s ın d a d a "ulus okulu" adı a ltın d a aynı işlev s ü rd ü . O k u lla rd a ise 1 9 2 6 yılında b ire y - insan, e k o n o m ik y a ş a m -s o s y a l y a ş a m ilişkilerini d e g ö z e te n yeni içerik p r o g r a m la r ı u y g u la n m a y a b a şlan d ı [K a z a m ia s ] B u p r o g r a m d a ö ğ r e t im te m e li ülkenin te m e l d e ğ e rle rin e bağlı ça lışkan, a r a ş t ı r ıc ı - g e n ç le r y e t iş t i r m e k t i . Y e t iş e n le r in ulusal b ilinçte v e bilgili, in s a n h a k la rın a saygılı, g ö r e v v e s o ru m lu lu k anlayışı olan, y a s a la rı bilen v e s a y a n b ilin ç te o lm a la r ı a m a ç la n m ış t ı . D e m o k r a s i ku ra lları, in a n ç la ra sa yg ı, h o ş g ö rü lü d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü planlı ç a l ış m a -ü r e t im -t ü k e t im d e n g e si d e b u n u n b ir p a rç a s ıy d ı. Ü s te lik ülke

155

y ö n e tim in e yeni k a v r a m la r , d e ğ e r le r g e tir ilm iş tir . O r t a ö ğ r e t im p r o g ra m ın a konulan t a r ih c o ğ ra f y a v e özellikle y u rtb ilg is i d e rs le rin in y e tiş e n le re b u k o n u d a ışık t u t u m a s ı b e k le n iyo rd u .

A t a t ü r k e ğ itim v e ö ğ re t im le b iz z a t v e ç o k ya k ın d a n ilg ilen m ek te idi. Değişiklikleri v e yenilikleri izlerken özellikle yu rtb ilg is i d e rs le ri ü ze rin d e d u r m u ş v e eldeki ya yın la rı y e te r s iz b u lm u ş tu . Y u r t t a ş la r ın d e v le tle u y u m içinde o lm a la rı için te m e l e ğ itim in v a z g e ç ilm e z b ir p a rç a s ı o la ra k nite lenen y u r t ta ş lık bilgisi d e rs le rin i y a ra r lı d ü z eye ç ık a ra b ilm e k için h e r z a m a n h e r k o n u d a y a p tığı gibi d e v le t a d a m la rı, a s k e ri e rk a n , h u k u k ç u lar, ö ğ r e t m e n le r a yd ın la rla ç o ğ u kez k a r a t a h t a b a ş ın d a u zu n k o n u ş m a la r v e s is te m li ç a lış m a la r y a p tı. [İnan, M e d e n i Bilgileri 5 ] v e s o n u n d a ç o ğ u n u A f e t İnan 'a d ik te e ttiğ i Vatandaş İçin Medeni Bilgiler k itabı o r t a y a çıktı. 1 9 3 1 yılında ya yın la n a n b u k ita p , o r t a o ku llar için a m a ç la n m ıştı. Z o ru n lu e ğ itim ilk o ku llar o ld u ğ u n d a n bu e ğitim i a ld ık ta n s o n r a h a y a ta a tıla ca k la rın d a yeni y ö n e tim , y a ş a m v e d ü ş ü n c e biçim i ü ze rin e bilgi sahibi o lm a la rı için ilk ö ğ r e t im düzeyi için d a h a 1 9 2 9 yılında Türk Çocuklarına Y u rt Bilgisi Notları adı a ltın d a d a h a b a s it b iç im d e s u n u lm u ş tu . T e ş k ila t -ı E s a s iy e K a n u n u n B B . M a d d e s in d e " H e r T ü r k H ü r D o ğ a r H ü r Y a ş a r " m a d d e s i g ö z e tile re k v a ta n d a ş la r ın s o ru m lu lu k hisleri ne k a d a r ge liş irse d e v le t için o k a d a r iyidir" ilkesini b ir le ş t ire re k y a zılm ış Medeni Bilgiler'de T ü r k v a ta n d a ş la r ın ın laik v e ö z g ü r y a ş a m ı, için gerekli bilgiler to p la n m ış tır . A n c a k , e s a s olan bu bilgi—

156

lerin; farklılıkların d ü ş m a n lığ a , m iliyetçiliğin ş o v e n iz m e , d e m o k ra s in in d e m o g o jiy e laikliğin din d ü şm a n lığ ın a d ö n ü ş m e s in e m e y d a n v e rm iy e c e k şekilde v e rilm e s id ir. K ita p , M illet, C u m h u r iy e t , H ü r r iy e t v e İnsan hakları k a v ra m la rın ın ta n ım a la rı b a ş t a g e lm e k ü z e re d e vle tin v a ta n d a ş a , v a ta n d a ş ın d e v le te k a rş ı g ö re v le ri, D e m o k ra s i ç e rç e v e s in d e c u m h u r iy e t y ö n e tim in in g e re ğ i k u ru m la r , işleyişleri v e y a s a la r v e v a ta n d a ş la r la bağlandıların ı, y u rtd a ş la r ın ulu su n b ire y le ri o la ra k a ile -to p lu m -d e v le t-in s a n lık ö n ü n d e ki d u ru m la rın ı, ta r ih s e l v e k ü ltü re l ta n ım v e d e ğ e rle ri iç e rm e k te d ir . B u içerikle A t a t ü r k T ü r k v a ta n d a ş ın ın u y g a r d ü n y a d a b a ğ ım s ız , e ş it g ö r e v v e hakların ın bilincinde, ulusal b ir to p lu lu k o la ra k ç a ğ d a ş ulu sla r a ra s ın d a yerin i a lm asını a m a ç la m ış t ır . H a la a ş ıla m a m ış olan b u k ita p , 1 9 4 0 yılına k a d a r o r t a ö ğ r e t im d e d e r s kitabı o la ra k o k u tu lm u ş tu r . Y u r t bilgisi v e y a Y u r t t a ş l ık Bilgisi d e rs le rin e gelince, b u n la r d a 1 9 B S yılına k a d a r yine o r t a ö ğ r e t im d e o k u tu lm u ş , bu t a r ih t e n s o n d a d a S o s y a l Bilgiler adı a ltın d a ve rile n t a r ih -c o ğ r a f y a d e rs le rin in b ir kesiti o lm u ş tu r .

II. D ü n y a S a v a ş ı s o n u n a k a d a r y u r t t a ş e ğ itim in e b ü y ü k ö n e m v e rilm iş tir . 1 9 3 1 yılında halk e vle ri açılınca, bunla d a b ir t ü r y a y g ın k ü ltü r v e e ğ itim k u ru m u işlevi g ö r m ü ş le r d ir . Ç o ğ u y ö re le rd e , bu a y d ın la n m a m e rk e z le r in d e halk, ilk ke z s in e m a , t iy a t r o , m üzik , h a t t a g a z e t e ile ta n ış m ış t ır . [T u r a n , A t a t ü r k v e E ğ itim ]. B u k u ru m la r 1 9 5 0 yılında s iya sa l k a r a r ile k a p a tılm ış tır .

157

1 7 N is a n 1 3 4 0 yılında k u ru la n k ö y e n s titü leri, b a ş lıb a ş ın a b ir s e m p o ız y u m k o n u s u d u r. A n c a k , ş u n o k ta n ın altını ç izm e k g e re k ir ki b ird e n 1 7 y e rd e açılan bu k u ru m la r d a y u r t t a ş eğitim inin b ü y ü k b ir p a rç a s ı o lm u ş tu r . G eleneksel y ö n t e m le r d e n ç o k fa rk lı o lan bu k u ru m la r , e ğ it im -ö ğ re t im i u ygu la m a lı v e m a liye ti d ü ş ü k b iç im d e g e rç e k le ş tirm e k te y d ile r . B u n la rın d a so n u , yine siya sa l k a ra r la o lm u ş tu r . 5 M a y ıs 1 3 3 3 d a to p la n a n I. T ü r k N e ş r iy a t K o n g re s in in k a ra r ı ile d ü n y a klasikleri T ü r k ç e y e ç e v rilm iş tir .

M e s le k e ğitim i g ö z ö n ü n d e tu tu la r a k ko n s e r v a t u a r d a n m ü h e n d is m e k te b in e , 1 3 4 3 yılında T ü rk iy e 'y e gelen e ğ itim c i O m a r B o ise 'n in s a v a ş ın T ü r k iy e 'y e y ü k le y e c e ğ i g ü ç ko şu lla rı d ik k a te a la ra k k u ru lm a s ın ı ö n e rd iğ i k ız -e rk e k s a n a t e n s titü le rin e k a d a r b u e ğ itim k u ru m la rın d a n h e r biri y u r t a ş eğitim inin b ir g e re ğ i, b ir p a rç a s ı o lm u ş tu r .

1 3 5 0 yılında T ü rk iy e n in d e U N E S C O nun b ir p a rç a s ı o lm a sıy la ö ğ re n im d e n y o k s u n kalm ış y e tişk in y u r t t a ş la r ın e ğ itilm esi için "te m e l e ğitim " d eneyim i o r t a y a atılm ış , 1 3 6 0 ların b a ş ın d a bu k a v ra m ı H a s a n o ğ lu n d a k u ru la c a k e ğ itim m e rk e zinde k u ru m la ş t ır m a k d ü ş ü n ü lm ü ş , a n ca k , ç o k g e ç m e d e n bu s ö z c ü k te n zo ru n lu ö ğ r e t im yani ilk ö ğ r e t im anlaşılır o lm u ş tu r .

A n c a k , T ü r k e ğitim i, ü zü le re k iş a re t e tm e k g e re k ir ki b a ş la n g ıc ın d a g ö rü le n düzenli ilerlem e, ge n iş le m e p o litik a s ı' içinde g e liş m e m iş tir. E ğ it im k u ru m la n v e y ö n te m le r i politikacıların o y ka yg ısıyla b irb irle rin e sa ld ırd ıkları a re n a haline ge lm iş

158

t ir . H e r y ö n e tim kendi s e ç m e n p o ta n s iy a lin e g ö r e kendi e ğ itim politikası ile ge lir o lm u ş , te v h id -i t e d r is a t s a rs ılm ış , n ih a y e t y o k o lm u ş , b u y a s a ile ö n g ö rü le n ulusal e ğ itim ise t a r ih s a y fa la rın d a k a lm ış tır.

G ü n ü m ü z d e e ğ it im p o lit ik a la rı o lu ş t u r u lurke n, g itg id e kü çülen d ü n y a d a ülkelerin v e t o p - lu m la rın s a d e c e kendilerine y e te rli b iç im d e y a ş a m a la rın ın olanaksızlığı kabul e d ilm e k te d ir . B u n u d ik k a te alıp T ü r k v a ta n d a ş la r ın ın d a ulusallık v e evre n se llik b o y u tu n d a ülke, ilke, ulus v e k ü ltü r farklılıklarını g ö rü p ta n ıy a n , d e ğ e rle n d ire n , h o ş g ö r ü v e d ü ş ü n c e le re s a y g ı bilinciyle d o n a tılm ış b ire y te r o la ra k y e t iş m e le rin i s a ğ la m a k , ç a ğ g e re ğ id ir. B u g e re ğ i s a ğ la m a k için de k u ş k u s u z h e r T ü r k y u rt ta ş ın ın ilkin kendi y u r t t a ş lık bilincine v a r ıp kendi y u rt ta ş lık g e re ğ in i ö ğ re n m e s i kaçınılm a z o ld u ğ u k a d a r d a ta rih s e l b ir zo ru n lu lu k tu r.

İç im izde b azıları T ü rk iy e 'n in içinde k a lm ası g e re k e n s o ru n la rı gidip dış p la t f o r m la r d a alabildiğince ta rt ış a b iliy o r la rs a , d e m e k ki b u işin içinde y a k la ş ım la r v a r . B a ş k a n e d e n le r v a r , b a h a n e le r v a r . çü n k ü b e n im a n la d ığ ım ş u d u r. Kol kırılır y e n içinde kalır, hiç k im s e ailesinin m a h re m iy e tin i gidip k o m ş u ile t a r t ış m a z . D n ü n için b u n a b e n k a rş ı ç ık ıy o ru m . B ö y le b ir fikir, d ü ş ü n c e ö z g ü rlü ğ ü n ü kabul e tm iy o r u m . K aldı ki kendi söyledikleri, istedikleri d o ğ ru ltu s u n d a h a k la r v e ö z g ü rlü k le r kişiye z a te n s a ğ la n m ış d u ru m d a . A m a b ir d e d e vle tin kendi s is te m a tiğ i v a r . K e nd i s a v u n m a m e k a n izm e le ri v a r . D e v le t h e rş e y e e v e t d iy e m e z. D ediğ i z a m a n z a t e n d e v le t o lm a k

159

t a n ç ık a r. B u n la rı söylediğ in z a m a n d iy o rla r ki siz ö zg ü rlü k le re k a rş ım ıs ın ız? S iz d e m o k ra s iy e k a r - şım ısınız? S iz b a ş k a şe yle ri m i ç a ğ r ış t ır ıy o r s u n u z ? B a ş k a la rın ı m ı d a v e t e d iy o rs u n u z ? Ülkenin birliği v e b ü tü n lü ğ ü teh lik eye g ir e r s e biz de sa hip ç ık a m a z s a k ne o la c a k ?

O z a m a n A n a y a s a y ı e leştire lim . A n a y a s a a n tid e m o k ra tik b ir y a s a , niye 1 5 nci m a d d e s i o r t a d a . Ö z g ü r lü k le r in h a n g i h a lle rd e , h a n g i d u r u m la rd a s ın ırla n a ca ğ ı ile ilgili 1 5 nci m a d d e v a r içinde. B ö y le b ir m a d d e bulunan, b ir A n a y a s a d e m o k ra t ik a la ra k kabul edilebilir m i? O z a m a n A n a y a s a d a n yo la ç ık m a k lazım . B e n bunu d a k a b u l e d e m iy o r u m . H iç k u ş k u s u z d e v le t in A n a y a s a s ı, d e v le tin e s a s te ş k ila t y a s a s ı g e re k tiği ha llerd e d e vle ti k o r u m a y a a lacak. B u n d a n d a h a d o ğ a l b ir ş e y d e o lm a z. O n u n için fikir ö z g ü r lü ğ ü ç e r ç e v e s in d e , f ik ir ö z g ü r lü ğ ü n ü o r t a d a n k a ld ıra c a k ya k la ş ım la rın o r t a y a atılm a sın ın b e n c e ne M e c lis içinde, ne M e c lis dışında ne y ü r ü tm e d e ne d e vle tin en k ü çü k m e m u r u n d a n ne d e en ü s t d ü ze yd e k i m e m u r u ta ra f ın d a n sö ylen eb ilm esi, ifa de edilebilm esi, b e n im y a k la ş ım la rım la t e r s d ü ş ü y o r . B ilm iy o ru m ta b i s izle r nasıl d ü ş ü n ü rs ü n ü z . B e n im bu konudaki y a k la ş ım ım bu.

160

TARTIŞMA

BAŞKAN - S a yın A k g ü n 'e te ş e k k ü r e d e rim , saniyesi saniyesine ko n u ş m a s ın ı bitirdi, bu bizim için sevindirici b ir d u ru m .

1 5 dakikalık b ir t a r t ış m a b ö lü m ü m ü z v a r . K e n d is in e d o ğ r u d a n d o ğ r u y a s o r u s o r m a k isteyenleri te s p it e tm e k is tiy o ru m .

NEVİDE GÖKAYDIN [Eğitimci] - E fe n d im , e v v e la k o n u ş m a c ıla ra t e ş e k k ü r e d e rim , bizi h a kika te n a yd ın la ttıla r ç o k te ş e k k ü r e d iy o ru m . Kendilerini ta n ım ıy o ru m , d a h a d o ğ r u s u şim di ta n ıd ım , ben de bu vesileyle kendim i ta n ıtm a k is tiy o ru m .

Y a v u z Beyi A t a t ü r k ç ü D ü ş ü n c e D e rn e ğ in d e n ç o k iyi ta n ıy o ru m , hanım efendiyi d e şim di ta n ıd ım . B e n ç o k eski eğitim ciyim , b ir hayli n e ş riy a tım v a r , h e y k e ltra ş , a n im a tö r , k a r ik a t ü r is t v e y a z a r . B ira z fazla s a y d ım galiba. A z e vve l k o n u şa n Y a v u z B eyin ç o k e n te re s a n -iki d o k u n m a s ı v a rd ı. B iri, m e ra k , d iğe ri d e d e n e y. M e r a k b u g ü n y a şa d ığ ım ız bilime yol a ç a n duyarlılık v e Galileo d i- yorki, insan m e d e n iy e te m e ra k la a ya k b astı. G e rç e k te n bu m e ra k ı b izim e ğ itim d e d e s a ğ la m a m ız lazım , o d a d e n e y o r ta m ın d a olur, yani 2 0 inci a s r ın e ğitim i d e n e y s e ld ir. D e n e y o ld u ğ u s ü re c e de m e ra k m e v c u t t u r ., m e ra k o lduğu s ü re c e de bilime d o ğ ru yol alırız. H albuki bizde deneysel e ğ itim ne ya zık ki hala y o k tu r . Ş ö y le b ir s ıra la m a y a p m a k is tiy o ru m . D e n e y bilgiyi, bilgi k ü ltü rü , k ü ltü r de bu ü ç ü n c ü k a d e m e d e k i sezgiyi m e y d a n a g e tir ir v e se zgi d e in s a n a h a y a t b o y u

161

akılcı b ir yol ç ize r. B u n a şid d e tle ihtiya cım ız v a r, ne yazık ki T ü rk iy e 'd e böyle d eneysel b ir e ğitim y o k t u r . S o n r a , to p lu m s a l se zg iy i, to p lu m s a l alışkanlıkları geliştirici e ğ itim S a k ıp Sa b an cı'n ın aldığı b ü yü k ödül b ir te a m v v o rk ça lışm asıd ır, yani g ru p çalım ası, b u ra d a ç o c u k b ir b aşkasıyla ilişki k u rm a s ın ı s ıra s ı geldiği z a m a n fikrini ifade e tm e sin i b aşkasın ın fikrini kabul e tm e sin i, o r ta k laşa çalışm asını v e kendi g ü c ü n ü b ir o r t a m içinde se zm esin i s a ğ la r. B u n la rın hiçbirisi yok. Tabii o lm a y a c a k , neden; çü nk ü m e m le k e tte bu g e rç e k lere b irk a ç kişi v a r ıy o r , f a k a t ne yazık ki, o kişi b a ze n kendisinin yarısı, o n d a biri olan kişiler ta ra fın d a n b ir iletişim içine a lın m ıyo r çü nkü biz güçlü v e kıym etli insanları y a n ım ızd a g ö rm e k is te m iy o ru z . K e nd i kişiliğimizi o r t a y a k o y m a k istiy o ru z , bu d a ne yazık ki ahlaki b ir g e rç e k ç a ğ ım ız da, beni h o ş g ö rü n böyle sö yled iğ im için. E fe n d im , d a h a s ö y e le n e c e k o k a d a r ç o k ş e y v a r ki, m e se la e ğ itim d en e yse l olmalı d ed im . Ş ö yle , bilgi deneyle öğrenilir, t e k r a r e d iy o ru m bu ç o k önem li b ir şey, y e te n e ğ i kabul e d iy o ru m . Y e te n e k , d a h a ç o c u ğ u n ne o ld u ğ u n u b ilm eden ,bir g ü ç o lm a d a n y e te n e ğ ini n e re d e n b iliyo rsu n u z ki, ç o c u ğ u yö n len d ire ceksiniz, y e te n e k değil, G o th e 'n in dediği gibi dehanın bile y ü z d e S 5 'i ç a lış m a k ta d ır . Y a n i den e m e k , ça lışm a k , m e ra k d u y m a k b u g ü n d ü n y a d a b ü tü n bilimlerin so n u ç la rı bu ü ç e s a s a daya n ır. B e n b ir te k m isal v e rm e k is t iy o ru m kendi y a ş a dığım o la yda n , e ğ itim ç o k kü çükk en başlam alı fa k a t d o ğ ru e ğ itim ci elinde. B ir insan b o zu lu rs a yanlış alışkanlıklarla h o c a y a iki işlev d ü ş ü y o r, b ir

162

ç o c u ğ u n aldığı yanlış alışkanlıkları b o z m a k v e d o ğru la rın ı ye rin e ik a m e e tm e k v e bu eğitim i ç o k g ü ç le ş tir iy o r ve z a m a n ka yb ın a s e b e p o lu y o r. B e n F ra n s ız m e k te b in d e b a ş la d ım ilk ta h s ilim d e nefis b ir h o c a yla k a rş ıla ş tım v e b e n im akılcı ilk adım ım ı o a tt ırd ı. A B C 'y i dize kaniviçeyle ö ğ re t iy o r la rd ı, k anaviçeyle , k u tu m u aldım , kaniviçiye aldım , ipliğim i a ld ım v e h o c a m ın yanın a g it t im v e ç a b u c a c ık b a n a k a n aviçe tekniğini eliyle g ö s te r in c e a m a n h o c a m ne k a d a r kolay d ed im , şö yle başını kaldırdı, N e v id e b ir d a h a b ir şeyi d e n e m e d e n kolay d e m e ye c e k s in . Y a n i den e yse l d e n e y h e r z a m a n ç o k önem li fa k a t b en ç o k k ü s tü m , yani o y a ş t a b ir ç o c u k böyle b ir g e rç e ğ i nasıl kabul edebilir, k ü s e re k y e rim e g itt im , ilk ipliği ku lla n m ak is te d im iplik d ü ğ ü m oldu, d ü ğ ü m ü ç ö z m e k is te d im , k a n a v içe k o c a m a n b ir g ö z haline geldi v e iç im d en h o c a m a ha k v e rd im v e ya nın a g it t im ö z ü r diledikte n s o n r a b a n a t e k r a r d o ğ ru y u g ö s te rd i. B u ç o k önem li b ir g e rç e k o lduğu için b u ra d a k ısa ca a n la tt ım v e b u n u h a y a tım b o y u u n u tm a d ım , b ir şeyi d e n e m e d e n kolay d e m e m e k lazım . B u ç o k ö n e m li, b e n im r ic a m , siz d e b u n a in a n ıyo r m u s u n u z ? B u r a d a e ğ e r, A t a t ü r k 'ü n dediği gibi, B ü y ü k A ta m ız ın dediği gibi, e s a s k u v v e t birlikten d o ğ a r, a m a b izim a ra m ız d a b ir birlik o lm a d ığ ın a inanıyoru m .

B u r a d a bu k a d a r insan v a r , ç o k d eğ erli insanla r ve bazılarını ta n ıy o ru m d ü ş ü n c e le rin e ş a ş ırıy o ru m , b e n niçin bu d ü ş ü n c e le re m u tta li o lm a d ım bu z a m a n a k a d a r diye. B ü tü n k u v v e t b e ra b e rlik te n d o ğ a r , s izler b u n a ina n ıyo r m u s u n u z ?

163

S o r u m bu.BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r e d e rim efendim .B u y ru n .PROF. DR. SEÇİL AKGÜN - İn a n m a k isti

y o r u z a m a , b en de hanım efendiyle b e ra b e rim a n c a k birlik o lm a k ta b ir sıkıntım ız v a r , özellikle aydının birlik o lm a sı ç o k sıkıntılı bugün, yani bu b ir g e rç e k ha kik a te n aydın b ir a ra y a g e le m iyo r, işte b u ra d a bu k a d a rız , yani 1 0 0 kişilik b ir sa lonu bile d o ld u ra m ıy o ru z . B a ş k a k o n u ş m a la r, Ü n s a l a rk a d a ş ım d a biliyor, a rt ık biz gezici va iz le re d ö n d ü k d iy o ru m , ta b iri h o ş g ö rü rs e n iz kim n e re y e d e rs e gidip se s le n m e k is t iy o ru z a m a kimi y e rd e zo rla ge tiriliyo rla r biliyoruz, iş te b ir k a m u k u ru lu ş u y s a h e rk e s e gidin dinleyin d iyo rla r, a m a b a k m a y ın yani zo rla o lsa d a b en b u n u n y a ra rlı o ld u ğ u n a inanıyoru m . İşte gidip çeşitli y e rle rd e k o n u ş u y o ru z . H e p im iz ç o k duyarlıyız, hepim iz ç o k ü zü n tü d e y iz , a m a yine s ö y le m e k is te m e d iğ im b ir şeyi sö y le ye c e ğ im k a rş ı ta ra f ı gibi b irle ş e m iyo ru z . B a k ıy o ru z k a rş ı t a r a f b ir birlik halinde b ir deneyim im i, a k t a r m a k is tiy o ru m . İki h a fta ö n c e A k d e n iz Ü n iv e r - s ite s in d e yd im A t a t ü r k 'ü n ö lü m gü n ü dolayısıyla yine böyle b ir to p la n tıd a k o n u ş tu k , A t a t ü r k 'ü n ta r ih tezi, a lfa be d e v rim i yine aynı şe yle r, hep aynı ş e y le r k o n u ş u lu y o r, o ra d a b ir ö ğ r e t im üyesi a rk a d a ş ım ız en ö n d e de o tu ru y o rd u , kalktı b a n a bir s o r u s o rd u , s o ru s u n u s o rm a s ın ı b e c e re m e d i, b ir s ö y le m içinde s o rd u , yani kendisi b ir s ü rü şeylerle süsledi e tra fın ı v e on un a ra s ın d a b ir d e dedi ki, " A t a t ü r k e ğ itim r e f o r m u y a p a r k e n A r a p ç a v e L a tin c e n in y a rd ım c ı d e rs o la ra k o r t a

164

ö ğ re t im d e o k u tulm asın ı ö n e rd i mi, ö n e rm e d i m i? Y a n i bu d a b ir p a rç a s ıy d ı. F a k a t d e d iğ im gibi o k a d a r duyarlıyız ki, şim di h e m e n e t r a f t a n te p k ile r g e lm e ye başladı bu k im dir, k o n u ş a n k im dir, ne d e m e k is tiy o r falan, b ir a ra p ç a lafı ge çtiğ i için biz t e r s y o ru m lu y o ru z , b en d e s a v u n m a y a g e ç tim , L a tin c e n in A r a p ç a n ın k a y n a k dili o lm a d ığ ın ı, is te y e n in ilahi e ğ it im k u ru m la r ın d a b u n la rı ö ğ re n e ce ğ in i falan, bunları s ö y le m e y e b aş la d ım , o ra d a n dedi ki, yo k s a d e c e böyle b ir ö n eri oldu m u , olm adı, yani b a s it bu k a d a r b e n im s o rd u ğ u m , yani ö n d e o tu rd u ğ u için b u n u söyleyebildi; a m a b e n s ö y le rk e n inanın s a lo n d a h a k ik a te n b en k o n u ş u rk e n de b ü yü k m ırıltıla r başladı, bu b e y n e re d e n gelm iş, iş te o lu m s u z b ir şekilde p r o o s - m anlı b ir şekilde s o ru lu y o rm u ş gibi b ir izlenim uyandı ve işte d e d im ki, b u n u n için biz b e r a b e r o la m ıy o ru z b u ra d a dinleyenler belli ki aydın lar, a m a aydın aydını a n la y a m ıy o r, b en o n u a n la ya m ıy o ru m v e onu y a n ıt la y a m ıy o ru m , s izler de bu a n la şm a n ın o lm a sın a izin d e v e rm iy o rs u n u z , iş te bu k a d a r, yani bunu b ir ö rn e k o la ra k sö yled im , h a k ik a te n b ir sıkıntı v a r v e tabii T ü r k U lu s u b ü tü n lü k içinde, birlik içinde d iye s ö y lü y o ru z m ü te m a d iy e n a m a bu s a d e c e b ir a rz u , ü m it, bizi k u r t a ra c a k yine b u d u r, b a ş k a b ir ş e y değildir. O n u n için üm idi k a y b e tm e m e k lazım .

B ir F ra n s ız a ta s ö z ü v a r , ç o k h o ş u m a gid iyor, p a r a k aybo ldu m u hiçb ir ş e y k a y b o lm u ş d e m e k değildir. V a k it ka yb o ld u m u , ç o k ş e y k a y b o lm u ş t u r , ü m it ka yb o ldu m u h e r ş e y k a y b o lm u ş tu r, iş te bu üm idi t u t m a k zo ru n d a y ız .

165

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e riz efendim .B u y u ru n efendim .CİHAT A KÇ AK A YALI OĞLU - S a y ın

B a ş k a n ım , size v e S a yın A k g ü n 'e şü k ra n la rım ı s u n a rım . Ş im d i b ir kü çük k a tk ıd a b u lu n m a k istiy o ru m . S a d e c e k o n u ş m a k , k ü rs ü d e n k o n u ş m a k , s a d e c e t a r t ış m a k s ö z k o n u s u o lm a m a lıd ır . K a tk ıd a bu lu n m a k, insanlar, biz b u ra y a s a d e c e dinlem ek için gelm edik. S e vg iy le karşılanm alıdır, zatıalinizin de h e r z a m a n sevgiyle karşıladığınızı b iliyorum . V a ta n d a ş ın bazı va sıfları v a rd ır , e vve la bu va s ıfla r nele rd ir, onlarla ilgili o lm a k ü z e re A t a t ü r k 'ü n O n u n c u Yıl N u tk u n d a n küçük bir p a r a g r a f s u n a c a ğ ım . " T ü r k Milletinin ta rih i bir va sfı da, güzel s a n a tla rı s e v m e k v e o n d a yü k s e lm e k te d ir. B u n u n içindir ki m illetim izin yü k s e k k a ra k te rin i y o ru lm a z çalışkanlığını fitri zekasını, ilme bağlılığını, güzel s a n a tla ra sevgisini" şim di b ir n o ktayı özellikle v u rg u la y a c a ğ ım "milli birlik d u y g u su n u m ü te m a d iy e n ve h e r tü r lü v a s ıta ve t e d birlerle b e s le y e re k inkişaf e tt irm e k milli ülküm ü z d ü r" . Ş im di, şu ifade bizim k o n u m u zu t a m a - m iyle içe re n b ir ifadedir. Y a n i v a ta n d a ş ım ızın A t a t ü r k böyle b ir v a ta n d a ş o lduğunu m illetim izin böyle b ir m illet o ld u ğu n u kabul b u y u ru y o r . A m a ne d iyo r, b u n d a ilerlem ek, y ü k se lm e k ve y a ş a t m a k birinci v a z ife m izd ir d iyor. B inan aleyh, özellikle T ü r k M illetine ç o k y a ra ş a n bu ülkü, onu b ü tü n b e ş e riy e te hakiki h u zu ru n tem in i yo lu nda kendine d ü şe n m e de n i vazifeyi y a p m a k ta m u v a ffa k kılac a k t ır . Ş im d i, v a ta n d a ş ım ız a , v a ta n d a ş ım ız ın m e y d a n a g e tird iğ i to p lu lu k la ra m illetim ize v e

166

ülkem ize A t a t ü r k 'ü n çeşitli fikirlerinin, y a ra tıc ı ve y a ş a tıc ı fikirlerinin h a tırla tılm a s ı v e eğitilm esini a r z ve teklif e d iyo ru z, b u ra d a ki k o n u m u zla ta m a m iy le ilgilidir, v a ta n d a ş ın eğitilm esiyle t a m a m ıyla ilgilidir, onun için ben b u n u b ü yü k b ir ilgi ve h e ye ca n la a rz e tt im , h o c a m ın da^ sü re yi kısıtlam a s ın a ç o k ü zü ld ü ğ ü m ü a r z e d e rim . Z a t e n h e r z a m a n öyle y a p a r.

BAŞKAN - E fe n d im , b en c e v a p v e rm e k is te m iy o ru m S a yın A k ça k a ya lıo ğ lu 'n a , k o n u ş m a hakkını kullandı, b u ra s ı M illet M eclisi filan d a değil, öyle h e ye c a n la n m a y a , b irb irim izle karşılıklı k o n u ş m a y a d a g e re k yok, h e r z a m a n s a yg ı d u y a rız kendisine v e ye ri geldikçe de ç o k güzel aydınlatıcı a ç ık la m a la r y a p ıy o r, t e k r a r te ş e k k ü r e d iyo ru z.

B e n e vvela S a yın A k g ü n 'e v e d iğ e r bizi dinleyen sayın k o n u k la rım ıza te ş e k k ü rle s ö z ü m ü b it irm e k is ity o ru m .

S a a t 1 4 .0 0 'd e p a n e lim iz v a r , belki bazı a rk a d a ş la r b u ra y a g e lm e im kanı b u la m a y a c a k la r; a m a ge le cek o la nla ra ş u n u a çık laya yım , b u g ü n iki bildiri v e re n S a yın k o n u ş m a c ıla r d a bu panelde y e r a lıyo rlar, o n la ra s a rs m a d ığ ım ız v e y a h u t b ira z d a h a a çık la m a istediğiniz k o n u la r v a r s a o n la r a çık la ya cak lar, b ir de g id e n le rd e n şu n u r ic a e d e ce ğ im , b ir kişi g ö r e v y e rin e v e y a okuluna g id iyo rs a b u ra y a iki kişi g ö n d e rs in öğle d e n s o n ra o lu r m u , iki misli o lu rs a k h e rh a ld e böyle d a h a k a y n a ş m ış o lu ru z v e A k ça k a ya lıo ğ lu 'n u n söylediği gibi sö y le n e n le rd e n fa y d a la n a n la r ç o ğ a lm ış olur.

H e p in ize s a y g ı v e s e v g ile rim i t e k r a r l ıy o - ru m .fA lk ış la r]

167

ALTINCI OTURUM

PANEL II

BAŞKAN: P ro f . D r . O z c a n D E M İR E L [ T E D Bilim K u ru lu Ü ye si]

PANEL ÜYELERİ:P ro f . D r . Ü n s a l Y a v u z[A.Ü.İnkilap T a rih i E n s t itü s ü M ü d ü r Y a r d .] P ro f . D r . Seçil K a ra l A k g ü n [O D T Ü . F e n E d e b iy a t Fak. T a r ih B ö lü m ü B aşkan ı]D o ç . D r . N e rm in Ç e len[U lu d a ğ Ü n iv. E ğ it im Fa k. E ğ it im Bilim leri Böl.] A b b a s G ü ç lü[M illiyet G a z e te s i E ğ it im S e rv is i Şefi]

KONU: Y u rt t a ş lık E ğ itim i İçin Ö n e rile r

1 6 9

BAŞKAN - H o şg e ld in iz b en m ü s a a d e n iz le önceîlikle p analistleri d a v e t e tm e k is t iy o ru m . B u r - daki yazılış s ıra sın a g ö re P ro f . D r . S a y ın Ü n s a l Y A V U Z , P ro f . D r . S a y ın Seçil A K G Ü N , D o ç . D r . N e r m in Ç E L E N , A b b a s B eyi g ö r e m iy o r u m , h e r halde uçakla ge lecek ti belki b ira z g e ç ik m e olabilir. A b b a s G Ü Ç L Ü ' yü de dahil e tm iş tik . G e lm e d i g a liba değil mi. Te le fo n e tt i m i g e le c e ğ im diye. T a m a m , geldiği ta k d ird e panelim ize katılabilir. G ö rü ş le rin d e n ya ra rla n a b iliriz . E fe n d im panel k o n u m u z , "Y u r tta ş lık E ğ itim i için Ö n e rile r" b u g ü n e k a d a r yani iki günlük to p la n tın ın s o n u c u n d a , 5 o t u r u m ya p tık . O b e ş o t u r u m d a y u rtta ş lık eğitim inin değişik konuları ele alındı. Ş im d i b u ra d a y a p m ış o ld u ğ u m u z te s b it le r, b e lirle m e ler d o ğ ru ltu s u n d a a c a b a etkili b ir y u rt ta ş lık eğitim i y a p a bilm ek için ö n e rile r ne olabilir, ö n eri d e m e tle rim iz n = olabilir. B u k o n u y u ird e le m e k iş it iy o ru z . M u h a k k a k ki ö n e rile r u y g u la m a y a g e ç e c e k diye b ir koşul d a yok. A m a g e ç m e s i a r z u edilebilir. B u v e b u n a b e n z e r to p la n tıla rla b u ö n e rile r, b ir ko n s e n s ü s v e y a o y d a ş m a d iyo rd u . S a y ın S in a A K Ş İN bey, b ir o y d a ş m a y ı b ir k o n s e n s ü s ü y a r a t ır s a h e r halde u y g u la m a y a g e ç iş te d e yol g ö s te r ic i olabilir.

U m u y o r u m yine bu to p la n tım ız k ita p haline gelip gililerin d ikkatine s u n u ld u ğ u n d a v e de o k u n d u ğ u n d a b u r a d a dile ge tirile ce k önerileri de dikk a te alınır d iye d ü ş ü n ü y o ru z . B e n ta b i bu ö n e rile re g e ç m e d e n ö n c e he p p a n a lis tle re h e m de size to p la n tım ızın , panelim izin k u ra lla rın d a n ço k k ıs a c a b a h s e tm e k is t iy o ru m , h e r z a m a n o lduğ u gibi p a n a lim izd e ilk t u r d a S O ş e r dakikalık b ir su n u

171

o la ca k p a n a lis tle r ta ra f ın d a n ki onu ye te rli g ö r e biliriz. 2 0 , AO, B O dakika y a p ıy o r. G ü ç lü 'd e ge lirse 2 0 dakika d a o n a verebiliriz. A ş a ğ ı yu karı 3 .2 0 ' de, 3 .3 0 ' d a birinci t u r ta m a m la n m ış olur. G e riy e kalan 1 s a a t içerisinde de B O dakika içerisinde d e sizlerle s o r u c e v a p şeklinde d a h a ço k sizin de katılımınızı s a ğ lıy a ra k panele ilişkin düşüncelerinizi a la ra k k o n u ş m a c ıla rd a n düşüncelerin i a lm a n ız s ö z k o n u s u olabilir. D iğ e r B O dakikayı d a b u ş e kilde d e ğ e rle n d irm iş o lacağız. E n so n kalan 1 0 dakika içinde belki b ir genel d e ğ e rle n d irm e ile iki günlük, yapılan ça lışm an ın b ir d e ğ e rle n d irm e sin i y a p a ra k to p la n tıy ı b it irm iş o lacağız. U m u y o r u m ta b i d in le m e k g e r ç e k t e n belki z o r S a y ın A k ça k a ya lıo ğ lu h o c a m ız d iy o r bizde k o n u ş m a k is tiy o ru z . T a b i m u h a k k a k hakkınız konuşacaksın ız, h e r z a m a n k o n u ş m a şansınız v a r . B iz o n u n için dün o ld u ğu gibi y a r ım s a a t değil de 2 0 dakika ile s ın ırla m a y a ça lış ıyo ru z. U m u y o r u m sayın k o n u ş m a c ıla r d a bu z a m a n s ü re s in e d ik kat e d e rle r.

Ş im d e Ü n s a l B eyi sa b ah leyin de dinlem iştik. Kim i a rk a d a ş la rım ız sabah leyin U n s a l beyi dinlem e m iş olabilirler. B iz Ü n s a l B e y ile b e ra b e rd ik a m a kendisine ile te m e d im . E ğ e r kendisi d e u y g u n g ö r ü r s e bu etkili y u rtta ş lık eğitim ini ya p a b ilm e k için ç a ğ d a ş y u r t t a ş la r y e tiş tire b ilm e k için kendileri d e ta rih ç i oldukları için bize A t a t ü r k 'ü n h a z ır la tm ış o ld u ğ u S e çil H a n ım ın d a v u rg u la d ığ ı Vatandaş için Medeni Bilgiler k itabından b a h s e t m iş ti g e rç e k te n , bizler için ç o k ilginç oldu. B u Vatandaş İçin Medeni Bilgiler k itab ından n e d e n v a z g e ç tik , galiba g e n e Milli E ğ it im B akanlığına

172

T a lim T e r b iy e y e g id iyo r bazı ş e y le r 1 9 6 2 ' ye k a d a r y u rt ta ş lık bilgisi k itap ların ın o k u tu ld u ğ u n u h a tır lıy o ru m b e n de, çü n k ü b e n de o k itap ları o k u m u ş tu m . D a h a s o n ra S o s y a l Bilgiler ö ğ re tim i b ü tü n lü ğ ü içinde Y u r t t a ş l ık Bilgisi d e rs le ri ve rilm e y e başlandı. D ü n k ü pan eld e s a yın k o n u ş m a c ı Esin K O N A N Ç h a n ım sekiz ta n e y u rt ta ş lık bilgisi kitabının y e r aldığını söyledi. B u k ita p la rd a d s h a ç o k bilgi a k t a r m a , bilgi d ü ze y in d e v a ta n d a ş lık v e y a y u rt ta ş lık eğitim i ve rild iğ inden s ö z e tt i olayı ö rg ü n e ğ itim b a ğ la m ın d a değil b ir d e ya yg ın e ğ itim b a ğ la m ın d a a lm a k s a d e c e ö rg ü n e ğ itim in deki oniki m ilyo n ö ğ re n c in in e ğ itim değil, a m a a lt m ış b e ş m ilyo n v a ta n d a ş ın e ğitim i için neler yapabiliriz. B u Medeni Bilgiler kitabi a c a b a k itap halinde m i kalm alı y o k s a d a h a b a ş k a etkili b ir y u rt ta ş lık e ğitim i için, ya y g ın e ğitim i için y a r a r la - nabilirm iyiz, yazılı v e sö zlü basını d a h a re k e te g e ç ire re k insanlarım ızı nasıl iyi v a t a n d a ş iyi y u r t t a ş haline getirebiliriz. B u k o n u d a n e le r yapabiliriz, n o k ta s ın d a n b a ş lıya ra k , ilk s ö z ü Ü n s a l Y A V U Z B e y e v e r m e k is tiy o ru m .

B u y r u n sa yın Y A V U Z .PROF. DR. ÜNSAL YAVUZ - T e ş e k k ü r

e d e rim s a yın b a ş k a n . F o t o ğ r a f çekiliyor. H e m k o n u ş m a k h e m p o z v e rm e k z o r.

Ş im d i A m e rik a 'y ı ye n id e n k e ş fe tm e y e g e re k yo k diye d ü ş ü n ü y o ru m . B u g ü n içinde b u lu n d u ğ u m u z o r t a m a d ik k at e d e rs e k 1 9 2 3 'd e n itib a re n t e k r a r b ir bağım sızlık s a v a ş ın a g irm e m iz ge re k iy o r gibi g ö rü n ü y o r . Ü lk e m iz işgal a ltın da değil ço k ş ü k ü r. A m a 1 9 2 3 'd e n itib a re n biz yine yo la çık -

173

m s k d u ru m u n d a y ız gibi g ö rü lü y o r. Ç ü n k ü gelişm e le r bizi is t e r is te m e z bu şekilde d ü ş ü n m e y e itiyo r. O nedenle A m e rik a 'y ı b a ş ta n k e ş fe tm e y e g e re k yok. D e vle tim izin k u ru c u s u , varlığım ızı b o r çlu o ld u ğ u m u z ulu ö n d e rim iz A t a t ü r k b ü tü n ö n e rilerini y a p m ış v e bize b ıra k m ış ve g itm iş . O şim di a ra m ız d a yo k; a m a önerileri bize yol g ö s te r iy o r . G ö s t e r m e y e de d e v a m e de ce k. B iz ne ya pa lım , ne edelim diye d ü ş ü n ü p ta r t ış ırk e n b ir yeşil k ita p v a r elim de belki bazı m e s le k ta ş la rım ız g ö r m ü ş olabilirler. B u A n k a r a M e r k e z im a m H a tip Lisesi ö ğ re n c i v e m e zu n la rı vakfının b ir yayını. D in eğitimi. B u r a d a biz önerilerim izi y a p a c a ğ ız o ş ifre le r çö zü lü p k ita p haline getirilene k a d a r k a rş ım ızd a k i a d a m la r s ü ra t le m e s a fe a lm a y a d e v a m e d iy o rlar. K ita p h e p im izin ta h m in e d e b ile ce ğ i gibi h e rşe yi din a cıs ın d a n y o ru m la y a n b ir k itap. Ö r neğin n e le r v a r . S iya si a çıd a n din eğitim i s o ru n u , s o sya l a ç ıd a n din eğitim i s o ru n u , felsefi a ç ıd a n din eğitim i s o ru n u , genel e ğ itim a çısından din eğitim i s o ru n u ,b u n d a n s o n ra ta b i işe dinden im a n d a n b aş la yın ca k re ş le rd e din eğitim i, ilkokulda, o r t a okulda, lisede, ü n iv e rs ite le rd e din e ğ itim , h a s ta n e d e , d is p a n s e rd e , h a p ish a n e d e , din eğitim i, aslında bu fikirler 1 9 B 1 ' de İlahiyet Fakü ltesin in ya p tığ ı b ir s e m p o z y u m v a r . D in E ğ it im S e m p o z y u m u n d a d a o r t a y a atılm ıştı. B u en s o n ya yın la rd a n biri v e h e r y e rd e dini d e v re y e s o k m a y a ça lış ıyo rlar. D in eğitim i nasıl olmalıydı, b u n u n hiç t a r t ış m a s ın a g e re k g ö r m e d e n C u m h u r iy e t d ö ne m i yö neticileri o la ya nasıl b a k ıyo rd u , en iyi yol g ö s te ric ilik o n la rın d ü şü n c e le rin d e , fik irlerinde

174

a ra n m a lıd ır, diye d ü ş ü n ü y o ru m . Eski k u şa k ların bildiği b ir k ita p v a r , t a r ih serisin in A n c ü cildi 1 9 3 4 'd e Milli E ğ it im Bakanlığı ta ra f ın d a n ya yın lanm ış b ir k itap . T ü r k Ta rih in i T e tk ik E rc ü m e n in c e h a zırla n m ış b ir a ra ş t ırm a c ı h e ye tle E n v e r Z iy a K a ra l ra h m e tli h o c a m ız d a v a r o rd a . Ş im d i bu k ita p aslında biz C u m h u r iy e t ta rih ç ile ri için b iz z a t A t a t ü r k 'ü n d e n e tim v e k o n tro lü n d e n g e ç tiğ i için biz hep, A t a t ü r k ya zd ı diye b a k a rız bu k itaba. C u m h u r iy e t ta rih i y a z m a k is te y e n ilk ö n c e bu kitabı alır. B u ça lış m a o ld u k ça hacim li b ir ça lışm a , e ğ itim s o ru n u ü ze rin d e c u m h u r iy e t d ö n e m in d e eğitim le ilgili ya k la ş ım la r n e le rd ir. G a y e t iyi e tü d e tm iş , h a t t a C u m h u r iy e t ö n ce s i d u r u m ne idi, ne k a d a r ç a ğ a u y g u n d u v .s bunları d a eleştirip , t a r t ış t ık ta n s o n ra kendi m odelini o r t a y a g e t ir m iş.

B u r a d a din eğitim i altı kalın h a rfle rle çizilerek aileye bırakılm ış, y ö n e tim im iz d iy o r, din v e ahlak eğitim ini aileye b ıra k m ış tır . N iye din h a s s a s b ir k u ru m d u r v e kişinin s ö z ü n e güvenilir in sa n la r ta ra f ın d a n ve rilm e s i g e re k ir , d a h a d o ğ ru olur. E h kişinin en yakınındaki in s a n la r a na , b a b a d ır en g e re k ç i b iç im d e onlar, a m a ş u n u d a d ü ş ü n m ü ş , v a ta n d a ş ın g e re k s in im d u y d u ğ u , dini bilgilerini g e rç e ğ in e u y g u n b ir şekildeni ö ğ r e t m e k ü z e re m e sle k e rb a b ı y e t iş t irm e k için sayıları 2 0 'y e u la şa n b ir İm a m H a t ip O k ulları d a a ç m ış . B ir İlahiyet F a k ü lte s i d e a ç m ış Ş im d i, A t a t ü r k 'ü e le ş tirm e y i alışkanlık haline g e t irm iş o la n la r bu g e rç e k le ri g ö rm e z le r , işlerine g e lm e z. Laikliği dinsizlik o la ra k ta n ım la m a k d a h a ç o k işlerine geldiği

175

için bu konuları h e p g ö rm e zlik te n gelirler.Bakınız, c u m h u r iy e t d ö n e m in d e 6 0 0 senelik

b ir im p a ra to r lu ğ u n gelenekselleşm iş, alışkanlık haline ge lm iş, k u ru m la ş m ış y a p ıs ın d a n s o n ra bıçakla kesilir gibi ya p ıya g e ç iş te C u m h u r iy e t yöneticileri hiç de böyle din eğitim i zo ru n lu olacak, b a s k ıc ı o la c a k , ş ö y le o la c a k , b ö yle o la c a k d e m e m iş le r aileye b ıra k ıy o rla r. A m a o C u m h u riy e tin ü ze rin d e n bu k a d a r se n e g e ç tik te n s o n ra A n a y a s a n ın içine 2 4 n cü m a d d e sin in 3 n c ü p a ra g ra f ın a din d e rsle rin in d e v le t d e n e tim in d e o r t a ö ğ re t im d e zo ru n lu d e rs e d ö n ü ş tü rü lm e s i m a d d e si y e r a lm a k ta d ır . Ş im d i ta b i b u n la r işin a k sa k yanları ta b i bu k a d a r dini, c u m h u riy e tin vicdani kabul e ttiğ i v e b ire y e indirgediği böylesine bir k u ru m u alır d a t e k r a r to p lu m s a l b o y u tu n a c u m h u riy e t ö n ce s in d e o lduğ u gibi to p lu m s a l b o y u tu n a ç e k e rs e n iz iş te rs in e d ö n m e y e b a ş la r. B u n la r iyi ça lış ıyo rla r yalnız, onu sö yle ye yim . P a ra la rı çok. Y a y ın fu ry a s ı ta h m in e d e m e y e c e ğ in iz k a d a r, h e r y e re girip ç ık ıyo rla r. Ş im d i k a rş ım ızd a böyle bir ekip v a r . İlk ö n c e bu ekipe k a rş ı bizim ya p a c a ğ ız , sabahleyin de sa yın k o n u şm a cıla rın , hepim izin v u r g u la m a y a çalıştığı b ir k e re A t a t ü r k 'e sahip ç ık m a gibi b ü yü k b ir z o ru n lu ğ u m u z v a r . B u y a ş a m s a l ön em i olan b ir konu. O n a sa hip ç ık a rs a k A t a - tü rk 'ç ü lü ğ e sa h ip çık ıyo ru z.. La ik d e m o k ra tik c u m h u r iy e te sa hip çıkıyoru z. B u y a ş a m s a l önem i olan b ir konu. O n a sa hip ç ık a rs a k A ta tü rk 'ç ü lü ğ e sahip çık ıyo ru z. Laik d e m o k ra tik c u m h u riy e te sahip çık ıyo ru z. B ö y le c e y u r t t a ş o la ra k to p lu m u n ö z g ü r, c e s u r , kişilikli üyeleri o la ra k varlığım ızı s ü r

176

d ü rm e hakkını d a s a ğ la m ış o lu y o ru z. Şim diki s a v a ş b u n la rın k a rş ıs ın d a A t a t ü r k ç ü lü ğ ü v e c u m h u riy e t d ö n e m in d e yeni k u ru la n T ü r k d evle tinin e ğ itim s iste m in in nasıl o ld u ğ u o n a t e k r a r g ö rü p o n a s a rılm a k ta n g e ç iy o r gibi ge liyor, çü nk ü gü ncel s o ru n la rı da çö zü m le yic i b ir ta k ım önerileri bize g e tir iy o r bu ilkeler

□ e v le t b ir ulusal d e v le t ulus d e v le t ya pısına s a h ip im p a r a t o r lu k t a n ulu sal d e v le te g e çiş . D olayısıyla b u ra d a e ğ itim d e ele alınan ilk n o k ta şu. U lusçulu k. D za m a n k i d eyim le milliyetçilik, a m a m illiyet d e tabi,u lusal bilincim ize u la ş m a m ız lazım . C u m h u r iy e t yönetilerin in p e şin d e k o ş tu ğ u ve b ü tü n p ro ğ ra m la r ı y a p a rk e n h a re k e t n o k ta s ı olan ulusçuluk, ulus bilincini to p lu m u n t ü m üyele rin e b ireylerin e v e rm e k , onları bu yo ld a e ğ itm e k . G e ld iğ im iz n o k ta d a b a k ıy o ru z biz d a h a d o ğ ru d ü r ü s t ulusal bilinçimize sa h ip değiliz, m a a le s e f. Ü z ü le re k s ö y le m e k lazım . B iz ne A ra b ız , ne İran'lı m ollayız a m a b azılarım ız diline b a k ıy o ru z a n la m a k t a b e n gü çlük ç e k iy o ru m . T e le v iz y o n k a nallarında öyle b ir dille k o n u ş u lu y o r ki, fikirler e n je k te e t m e y e çalışılıyorlar ki T ü r k ç e k o n u ş m u y o r bu in s a n la r O s m a n lıc a k o n u ş u y o r la r . A ğ d a lı b ir O s m a n lıc a k o n u ş a ra k kendilerine b ir s a r a y çıkışlı, b ir a r is t o k r a t gibi m i g ö rü y o r la r , o h a v a y a m ı s o k m a k is tiy o rla r, b ilm iy o ru m ; a m a b ö yle b ir gidiş v a r . H albuki C u m h u r iy e t yön eticileri d e im p a ra t o r lu k t a n b ir ulus d e v le te geçişin bilincinde o la ra k ö n c e o ulusal bilinçi, ta rih s e l kimliği o B O O yıl b o y u n c a red d e d ilm iş, ink ar edilm iş, y a d s ım ış olan o ö zü t e k r a r d e v re y e s o k u y o rla r . T ü r k ö zü n ü

177

ta rih s e l kimliği v e sa h ip o lduğ u nitelikleri d e v re y e s o k u y o rla r. B ir k e re u lu sçu o lm a nın ilk b a ş t a te m e lin d e o lm a sı g e re k e n b e n c e bu. Y a n i o t a r ih sel kim liğin sa h ip o ld u ğ u d e ğ e rle re , ö ğ e le re t e k r a r sa hip o lm ak, b izim o lm a ya n la rı ç ık arıp a tm a k . D olayısıyla c u m h u r iy e t d ö n e m i e ğ itim politikasının h a re k e t n o k ta s ı ulusçuluk. H e r k o n u d a b u n u işliyorlar, b ir k e re aileden başlayın o e ğ itim ka d em e leri, silsilesi içinde h e rk e s e üstlenilen, v e rilen g ö re v le r v a r , s o ru m lu lu k la r v a r . B ir k e re a n a b a b a la ra ço c u k la rın a d evle tin ü ze rin d e yü k seldiği ideolojiyi anlatın. S a d e c e ç o c u k la ra değil, b u n u k u ş a k ta n k u ş a ğ a g e ç e c e k b iç im d e d e v re d e tu tu n , s o ru m lu ğ u verilm iş.

Ş im d i b izim k u şa ğ ım ız şanlı kuşak, h a kika te n ç o k değerli ho ca la rım ızın elinde. A t a t ü r k 'c ü olara k ye tiş tik , b u ra la ra geldik. A m a şim di sa yım ız az. B u m e şale yi t u t a n insanların sayısı fazla değil. K o n u ş a n la ra b a k a rs a n ız iş te 3 0 - 4 0 kişi s a ğ d a n so ld a k o n u ş u y o r. R a d y o la rd a p ro ğ ra m la r a çıkıy o r v e y u r t dışı, y u r t içi gezilerde, a m a hepim iz in a n ıyo ru z ki s a y ım ız fazla, fa k a t k o n u ş a n ım ız az. B ö yle o lu n ca a z g ö rü lü y o ru z . B ö y le c e m e y d a n la r b o ş ka lm ış o lu yo r. A d a m la r d a s a n ıy o rla r ki hakik a te n m e y d a n la r b o ş . Ü n c e b ir k e re bu fikirleri, düşü n ceyi, varlığım ızı açıklayan, d ü ş ü n c e sistem ini A t a t ü r k ideolojisini h e rk e s , s a d e c e ö ğ re tm e n i, eğitim cisi değil, h e rk e s ü s tü n e d ü şe n b o y u t t a alıp ç e v re s in e ışık tu tu p , a y d ın la tm a s ı lazım . 3 - 5 <işi ile o la ca k b ir ş e y rJeğil. B u r d a ananın, b a b a n ın da, m ah alle d e o t u r a n m u h ta r ın da; ü n ive rs ite ce k i h o c a n ın d a , b ü r o k r a t ın d a h e rk e s in g ö re v i

178

o lduğuna in a n ıyo ru m . K a v g a y u r t t a ş v e e ğ itim s o ru n olunca ilk ö n c e y u rtta ş lık kişiliğini bize k a za n d ıra n o ideolojiyi ye rin d e , s a y g ın o lduğu y e rd e t u t m a k , te h d it le rd e n k o ru m a k g e re k iy o r, □ n u n için s a v a ş ın ö zü n d e A t a t ü r k v e A t a t ü r k 'c ü - lüğe sahip ç ık m a k v a r . O n d a n s o n r a o n u n g ö s te rd iğ i y o la rd a v e y a d e ğ iş e n ç a ğ ın ge re k le ri d o ğ ru ltu s u n d a yeni ç ö z ü m le m e le re yönelinilebilir.

N e d iy o r c u m h u r iy e t yö neticileri, d iy o rla r ki e ğ itim p ro ğ ra m la r ın d a ta k ip edilecek yol ş u d u r. B ir, to p lu m s a l y a ş a m ım ız ın g e re k le rin e u y m a s ı. B u to p lu m s a l y a ş a m c u m h u r iy e t ö n ce s i to p lu m u değildir. O to p lu m d a v a r olan d e ğ e rle rin hiç biri de b izim değildi. Ç ü n k ü O r t a A s y a 'd a n çıkıp A r a p , İran, İslam k ü ltü r ç e rç e v e s i içine g ire n T ü rk le r in ç o k değişik inançları, nitelikleri v a rd ı. G iyim , k u ş a m farklı idi, yazı farklıydı, e ğ itim farklıydı, hukuk f a rk lıydı, kadının d e v le t y ö n e tim i içinde v e aile içindeki s t a t ü s ü farklıydı. F a k a t iki k ü ltü r ç e v re s in in e t kileşm e g e ç m e s in d e n s o n ra b ü tü n d e ğ iş im le r, İkincisinin lehine o lm u ş tu r . Kılık k ıy a fe t d e ğ iş m iş tir , yazı d e ğ iş m iş tir , yazı d e ğ iş m iş tir , kadının s t a t ü s ü d e ğ iş m iş tir , hukuk d e ğ iş m iş tir , b u n ların hiç biri b izim değildi. A t a t ü r k 'ü n ya p tığ ı, a çtığ ı bağım sızlık sa va şın ın ikinci b o y u tu b u d u r. S o s y a l v e k ü ltürel b o y u t t a b izim o lm a ya n la rı a tıp , b izim olanları o r t a y a t e k r a r çıkarıp ç a ğ d a ş b o y u t t a ye niden ya p ıla n d ırm a k . B u kolay b ir iş değildi. O halde n e d ir birinci a ş a m a ? T o p lu m s a l y a ş a m ım ız ın ge re k le rin e u y m a s ı, a rt ık to p lu m b ir ulus, v a t a n d a ş , y u rt ta ş lık s ta tü s ü n d e k i insanların o lu ş tu r d u ğ u b ir to p lu m d u r . Nitelikleri, ç a ğ d a ş v e u y g a r

179

dır. O halde, o niteliklere u y a c a k olan e ğ itim sistem in in ö zü m s e n ip , d e v re y e so k u lm a sı g e re k m e k te d ir. T a b i ikinci a ş a m a d a d a ça ğ ın g e re k le rine u y m a s ı. Ç ü n k ü A t a t ü r k 'ü n b ü tü n k o n u ş m a la rın d a vu rg u la d ığ ı, uyga rlık yo lu n d a b a ş a rıd ır. U y g a rlık yo lu n d a b a ş a rın ın n eye bağlı olduğu. U y g a rlık dünyasın ın ne olup olm adığı. O ra d a k i k rite rle rin ö lçü tle rin ne olup olm adığını d e fa a tle beyinlerim ize s o k a rc a s ın a , b ık m a d a n u s a n m a d a n s ö y le m iş tir.

İşte T ü b ita k 'ın g iriş kapısında d a v a r , akıl ve bilim d iyo r. B u b e n im size en b ü yü k m ira s ım d ır. B u m ira s a salip çık a n la r b e n im m ira s ım a sahip ç ık m ış la rd ır d iyo r. O halde ça ğ ın ge re k lerin e u y m a k aklı bilimde, fe lsefede, e ğ itim d e ö n planda tu tm a k la olanaklıdır. B ö yle b ir e ğ itim s is te m i hiç k u şk u su z. C u m h u r iy e t öncesi s is te m d e n farklıdır. B u ra d a e z b e r y o k tu r . O n u n ye rin e analizler v a r dır, e leştirile r v a rd ır ; d ü ş ü n m e v a rd ır . D ü ş ü n m e y ö n te m le r i d o ğ r u lt u s u n d a d ü ş ü n e re k b u lm a , ü r e tm e s ö z k o n u s u d u r. D e n e y v e g ö z le m o r t a d ad ır. B ö yle b ir e ğ itim s is te m in d e k o rk u y a da y e r y o k tu r. E z b e rle m e z s e n iz , d a y a k yerd iniz, so p a k a fa n ızd a p a rça la n ırd ı. Ş im d i b u n a g e re k yok. S e v g iy le ö ğ r e t m e k , ç o c u k la ra H ü m a n iz m a n ın gereklerin i aynı z a m a n d a v e rm e k v e onları kişilikli c e s u r , v a t a n d a ş la r haline g e t ir m e k b u rd a te m e ld ir.

S a d e c e ça ğ ın g e re k le ri değil b ir de ç e vre n in koşulları, bu yakın ç e v r e olabilir, u za k ç e v re olabilir. K ü r e d e s ö z k o n u s u edilebilir. O koşullarla u y u m s a ğ la y a c a k b ir e ğ itim s is te m i. Ta b ii hiçbir z a m a n b u s is te m in içinde gü neydeki kom şu la rın ız

180

v e y a d o ğ u d a k i k o m ş u la r ım ız k a s te d ilm iy o r . B u ra d a U y g a rlık d ü n y a s ın d a y e r a lan to p lu m la rla yakın ilişki s ö z k o n u s u d u r.

Bakınız geldiğim iz n o k ta d a aynı din e ğ itim in d e olduğu gibi, dış politika çizgisi de b u g ü n te rs in e ç e v rilm e y e ç a lış ılm a k ta d ır. U y g a rlık d ü n y a sın a g irm e yi a rz u edip t e b a tıy a y ü zü n ü d ö n m e m iş olan to p lu m hangisidir d e rk e n , u y g a rlık dünya sın ın yerini g ö s te rirk e n , b u g ü n ülkenin d ış politikası, çizgisi, d o ğ u y a v e g ü n e y e ç e v rilm e y e çalışılm akta d ır . D o ğ u d a ne v a rd ır , m o lla la r v a rd ır . Ş im d i T a lib a n la r eklendi, b a ş k a d a b ir ş e y yo k . E ğ it im politikasına ya k la şım bu. T a b i b u n u n s o n u c u n d a şunları sö y le ye ce ğ im . A y n ı ya k la şım la rı t e k r a r e ğ itim politikasında e g e m e n kılm ak d u ru m u n dayız. Ç ü n k ü C u m h u r iy e tte n g ü n ü m ü z e u za n a n çizg ide h e rş e y y a v a ş y a v a ş bilinçli b ir b iç im d e b ir hedefe, am açlı b ir b iç im d e, hırslı b ir b içim de, u laşm a k için e ta p e ta p d e ğ iş tirilm iş tir. K e nd i politik se çe ne kle ri d o ğ ru ltu s u n d a , b u n u n adı a n ti A t a tü rk ç ü lü k , a n ti la ikliktir. B u re a k s iy o n e l b ir e yle m d ir, d e v r im falan d a değildir. B u re a k siyo n e l eylem in o r t a y a atıcıları, sa v u n u c u la rı, b u g ü n a rt ık hiçb ir ş e y d e n k o rk m u y o rla r , açık b ir şekilde ne ya p a ca k la rın ı s ö y lü y o rla r. S ö z d e ş e r ia t o la ra k te la fu z ettik leri, dini, bu k u ru m a u za tıla n b ü tü n eleştirileri a m a n s ız c a h e d e f g ö s te r ip , e le ş tir ir le rk e n söylem edikleri b ir ş e y v a r , aslında kim senin dine falan' dil u z a ttığ ı yok, a m a o nların s ö y le y e m ediklerini biz açık s ö y lü y o ru z , sizin istediğiniz ş e r ia t , din im a n falan değil, siz ş e r ia t düzenini k u rm a y a ç a lış ıyo rsu n u z. İş te izin v e rilm e y e c e k

181

olan b u d u r. F a tu r a s ı k a b a rık olan b u d u r d iy o ru z ; a m a e ta p e ta p bakınız T ü rk iy e n e re le re g ö t ü r ü lü y o r v e bunları g ö rü y o ru z .

Ş im d i, g e n ç le r nasıl eğitilsin? G e n ç le r b ir k e re A t a t ü r k ideolojinin te m e l nitelikleri d o ğ ru ltu s u n d a eğitilmeli. Bakınız, şö yle d iyo r, istediği şu, 1 M a rtJ 1 9 2 2 d e T ü rk iy e B ü y ü k M illet M eclisini a çış ko~ n u ş m a s ın d a g e n çle rin g ö re c e ğ i e ğ itim ne o lu rsa olsun, is t e r hu kukçu, is te r d o k to r , is te r işletm eci, is te r ik tisatçı, is t e r m ü h e n d is olsun, g e rç i h e r şey de m ü h e n d is le rd e n çık ıyo r ne h ik m e ts e , hep y a kası a rı ro ze tlile r Tü rk iy e 'n in ü ze rin d e yükseldiği te m e lle ri b ir ta k ım t r ig o n o m e tr ik h e sa p la rla balta la m a y a ç a lış ıyo rla r. G e n çle rin g ö re c e ğ i e ğ itim ne o lu rs a olsun, o n la ra ö n ce , Tü rk iy e 'n in b a ğ ım s ızlığına, ulusal kimliğine v e ulusal geleneklerine d ü ş m a n o lanlarla m ü c a d e le e tm e k ö ğ re tilm e lid ir d iyo r. İşte , istediği bu, seçilecek e ğ itim politikasının ö zü bu olm alıdır.

B ir k e re en b a ş t a b u ra d a anlatılanların hep sini d o ğ ru o la ra k ö z ü m s e m e le ri v e anla m ları g e re k m e k te d ir . N e d ir A t a t ü r k düşü n cesin d eki t a m b ağ ım sızlık? İlke o la ra k o r a y a y e rle ş m iş tir . N e d e n ikide b ir kalkıp, "bağım sızlık v e ö zg ü rlü k benim k a ra k te r im d ir" d iyo r. N iye "bağım sızlık y a ölüm " d iyor, b u n u n b ir anla m ı v a r . B a ğ ım s ız lık ta ç ö z ü m leyici o la ra k g ö rd ü ğ ü nedir, eğitim . T e rb iy e , disiplin, e ğ itim bun ların hepsi A t a t ü r k d ü şü n ce s in d e eşanlam lı s ö zc ü k le r. D iy o r ki, te rb iy e , yani e ğ itim b ir milleti y a h ü r, b a ğ ım s ız , şanlı, y ü c e b ir so syal to p lu m halinde y a ş a t ır v e y a b ir milleti e s a r e t ve s e fa le te t e r k e d e r. Bilgiliyseniz, g ö rg ü lü yse n iz,

182

tehlikeleri g ö rü p ç ö z ü m s e y e c e k analizler y a p a biliyor iseniz, b u n la r k a rş ıs ın d a kendi sentezin izi ülkenizin, to p lu m u n u z u n sa h ip o lu d u ğ u öğeleri, o n a h a s özellikleri ön p landa t u t a r a k , o s e n te z i o r t a y a ç ık srab iliyo rsa n ız o z a m a n T ü rk iy e y e ge lecek b ü tü n te h d itle ri önleyebilirsiniz; a m a o k u m a m ış sak, a m a ö ğ re n m e m iş s e k , a m a tehlikeleri hala g ö rm ü y o rs a k , b u n u n ç e v re d e k i m odellerin i d o ğ ru d ü r ü s t analiz edip o n la rd a n b ir s o n u c a u la ş a m ı- y o rs a k , o z a m a n biz tu z a k la ra ç o k ç a b u k d ü ş e riz; a m a bu n a d ü ş m e m e n in yolu o k u m a k ta n , e ğ itim d e n g e ç m e k te d ir d iyo r.

T e r b iy e kelim esi yalnız kullanıldığı z a m a n h e rk e s kendine g ö re b ir a n la m ç ık a rır, a y rın tıy a girilirse te rb iy e n in hedefleri, a m a ç la rı çeşitlid ir. Ö rn e ğ in dini te rb iy e , milli te rb iy e v e m ille tle ra ra s ı te rb iy e b ü tü n bu te rb iy e le rin h e d e f v e ga ye leri b a ş k a b a ş k a d ır. Y e n i T ü rk iy e C u m h u riy e tin in yeni nesle v e re c e ğ i te rb iy e milli te rb iy e d ir , ulusal e ğ itim d ir. B u ulusal eğitim i de d ü ze n le ye ce k , y ö n e te c e k olan k u ru m ulusal milli e ğ itim b a k a n lığıdır. A m a b u g ü n bu bakanlığın b aşın d aki ulusal s ö z c ü ğ ü n e y a ra ş ır b ir e ğ itim politikası u y g u ladığını s ö y le m e k a n c a k k a rg a la r ı g ü ld ü re c e k g e rç e k le rle hiç b a ğ d a ş m a y a n b ir ş e y o lm a k ta n ö te g itm e z . O halde s o n u ç o la ra k , v a k t im de doldu, ö z e t o la ra k ;

V e rile c e k e ğ itim yine o g ü n k ü gibi ulusal e ğ itim d o ğ ru ltu s u n d a olm alıdır. Ç a ğ d a ş v e u y g a r b ir e ğ itim politikasını c u m h u r iy e t yö n e tic ile ri bu ç o k yönlü e ğ itim s is te m i ye rin e , ö ğ re n im in b ir leştirilm esi ç ö z ü m le m e s in d e b u lm u ş la r ise b u g ü n

183

biz yine ö ğ re n im aynılığına d ö n ü ş m ü ş olan bu y a k laşımı tek na n ö ğ n e n im binliğine ç e vin m e k z o n u n - dayız. B u ka d a n im a m h a tip çıkışlıyla ö ğ n e n im binliğinden s ö z e tm e k olanaksızdın. Ç ü n k ü bu ka d an m e s le k e n b a b ın a ih tiy a ç yo k , a m a a d a m la n o n ta y a çıkıp söylüyonlan, diyonlan ki, im a m h a tip - lene u z a n a c a k kol kınlın, kim senin had din e değildin, b en hiç öyle d ü ş ü n m ü y o n u m . İm a m hatipleni kunan insandın, eldin, k a p a ta n d a insan o lacak, el o lacak, b u n u n g ü n ü de gelecektin. B u ka d an fazla im a m hatipliye ge nek y o k bu m e m le k e tte .

Ş im d i b u n a d a n çıkışlılan, b e n aynıca o ç o c u k - lanı d a k ın a m ıyo nu m , yokluklan içinde yoksulluklan içinde bin e ğ itim siste m in i se çm işle n gidiyonlan, a m a ş u n a kanşıyım im a m h a tip te n çıkan bin kişi kendini ge leceğin d o k to n u , m ühendisi, d ip lom atı, e m n iy e t m ü d ü n ü , k a y m a k a m ı, valisi gönm em elidin. B u m esleklene ulaşabilm enin fo n m a s y o n u b a ş - kadın. İşte Tünkiye 'n in ö n ü n e k o n a n en büyü k engellenden bini budun. B u n u n acısını, fazla değil, b e ş o n yıl so n n a ününlen o n ta y a ç ık m a y a başladığı z a m a n o pnoblem len, sonunlan d a h a b ü y ü m ü ş bin b içim d e kanşım ıza çıktığı z a m a n , b u n u n cezasını çek e ceğ iz. E n güzel önnek, bakınız bin yenel y ö n e tici çıktı, içinizden kini v e zu lm ü eksik e tm e y in diyon. B e n o n u n yenel yö n e tic i o lm a sı b o y u tu n d a d u n - m u y o n u m . B u a d a m ü n ive n site d e d o ç e n ttin ve sayılanı d a bin değildin, onlancadın, yüzlencedin. Bizlen em ekli olup g ittiğ im iz z a m a n , çocuklan, tonunlan b u ada m lan ın elinde kalacak, iş te o z a m a n fa c ia b a ş la y a c a k . O n u n için yine c u m h u n iy e t yön eticile n in in s e ç tiğ i se çe n e k le n

184

d o ğ ru ltu s u n d a , öyle fa zla t a r t ış m a y a g e re k yok. O n la rı yine e ğ itim d e e g e m e n kılarak s o ru n la rın çözüm lenebileceği ina n cın d ayım . Tab ii, b u n u b ü tü n e ğ itim k a d e m e le rin d e ilkokuldan, o rta o k u la , liseye, y ü k s e k ö ğ re n im e k a d a r g e rç e k le ş tirm e k k o şu lu yla, y ü k s e k ö ğ re tim d e m o d a s ı g e ç m iş b ir Y Û K 'le biz bu işi b a ş a ra m a y ız . O r t a ö ğ r e t im d e bakınız sekiz yıl g ü n d e m e getirildi hani n e re d e , b a lta landı g itti. N asıl b a ş a ra c a ğ ız b u işleri, k im b a ş a r a c a k ? L id e r. G ö re b iliy o r m u s u n u z lide r? Y o k . O halde k a m u o y u baskısı; a m a s u s t u r m a y a b a ş la y a c a k lar, s a n s ü r . A d a m la r fe v k a la d e hırslı, azimli, kendi kafa larındaki m o d e le d o ğ ru k o ş a r a d ım g id iyo rla r. O n u n için to p lu m o la ra k b ir ş e y le r y a p m a n ın ü re tm e n in ivedi o la ra k g e re k tiğ in e in a n ıyo ru m .

T e ş e k k ü r e d e rim S a y ın B a ş k a n . [A lkışlar]T e ş e k k ü r e d e rim , te ş e k k ü r e d e rim .BAŞKAN - E fe n d im , biz d e ç o k te ş e k k ü r

e d e riz S a yın Y a v u z .E v e t , g e rç e k te n S a y ın Y a v u z 'a te ş e k k ü r

e de riz , b en de d ü ş ü n ü y o rd u m s ö z e başladığı z a m a n v e din eğitim i ra p o ru n u s u n a rk e n , dini b ü tü n v a ta n d a ş , y u r t t a ş m ı y e t iş t ir m e k a m a ç lanıyor, y o k s a bizim , sizin d e dile g e tird iğ in iz gibi ç a ğ d a ş y u r t t a ş m ı y e tiş tire c e ğ iz . Ta b ii b u ra d a sizin de b e lirttiğ in iz gibi ulusal bilincin geliştirilm esi ç o k önem li a m a b u n u n için de ö n koşul o la ra k dil bilincinin belki T ü r k dilini güzel kullanabilen, T ü r k diliyle m e ra m ın ı ifade edebilen b ir nesil y e t iş t ir m e m iz , k u şa k g e liş tirm e m iz g e re k irk e n , ağdalı A r a p ç a , F a rs ç a n ın yanı s ıra , şim di b ir de F ra n s ız ca , İngilizce s ö z c ü k le r kullanılıyor. Y a n i A r a p ç a ,

185

F a r s ç a y a ne k a d a r k a rş ı isek h e rh a ld e o n la ra d a k a rş ı o lm a m ız g e re k ir d iy o ru z ; a m a b u ra d a diy o rs u n u z ki, iş te ta r ih kimliğinin ve rilm esi, bize y u rtta ş lık bilincini v e re n kişi A t a t ü r k o ld u ğ u n a g ö re A t a tü r k ç ü lü ğ e sahip ç ık m a m ız ve biz a ydın ların s u s m a m a s ı, b irlikte sa h ip ç ık m a m ız g e re k iy o r . İçtenlikle k a tılıyo ru z a m a o tu z , kırk değil, sayılarım ızın ç o k o ld u ğ u n u s ö y lü y o ru m b e n h e r z a m a n , y ü zd e “7 0 'le r, y ü zd e B O 'le rd e y iz d iy o ru z ; a m a inşallah bu y ü zd e le r d ü ş m e m iş olur. U m u y o ru m , nasıl b ir eğitim le , h e rh a ld e A t a t ü r k ç ü çizgide ulusal e ğitim in verilm esiyle . Ç ü n k ü biz e ğ itim bilimciler, A t a t ü r k 'ü n o ilk yıllarındaki e ğ itim fe lse fesini ye niden ya p ıla n m a cı b ir e ğ itim felsefesiyle başladığın ı g ö r ü y o rd u k , d a h a s o n r a ide alizm d ö ne m i başladı, s o n ra idealizm d ö n e m i başladı, s o n ra p a g m a t iz m , şim di de m e ta ry a lis t b ir felse fi g ö r ü ş v a r ; a m a t e k r a r yeniden ya p ıla n m a cı b ir e ğ itim s iste m in in iş te A t a t ü r k 'ü n çizdiği çizgide ya p ılm a sın d a b ü yü k y a r a r g ö rü y o ru z , inşallah bunu b a ş a ra c a ğ ız .

B e n t e k r a r Seçil H a n ım a d ö n ü y o ru m , kendisi s a b a h o tu r u m u n d a d a s ö z e tm iş ti, bu m ısak -ı milliden s o n ra , m isakı m a a r if s ö z c ü ğ ü n ü b en d e ilk kez d u y d u m , belki bu b e n im h a ta m , b ir eğitim ci o la ra k b ilm e m e m b ü yü k b ir s u ç a m a ilgimi çe km işti, m isa k -ı m a a rifle e ğ itim bağım sızlığının dile getirildiği, d a h a s o n r a T e v h id -i T e d r is a t ın çıktığını g ö r ü y o ru z v e y u rtta ş lık bilincinin belki kazandırılm a s ın d a o yıllarda k ö y e nstitü le rin in ç o k önem li b ir ro l oynadığını b iliyoruz v e b u n d a d a halkevlerinin, bu bilincin ye rle ş tirilm e s in d e b ü yü k g ö re v

186

leri o ld u ğu n u biliyoruz a m a 1 S 5 0 'd e m a a le s e f bu k u ru m la n yine ya sa l yollarla y o k e tt iğ im iz biliniyor, a c a b a b u n d a n s o n ra ne ya p a b iliriz? Y e n id e n y a p ı- la nm a cı b ir ya kla şım la e ğ itim e b a k tığ ım ızd a y u r t taşlık bilincinin ve rilm e s in d e bu den e yim le rim izi d ik k a te a la ra k d a h a etkili b ir y u rt ta ş lık e ğitim i için k ö y e n stitü le rin in ye rin e g e ç e c e k belki yeni b ir k u ru lu ş olabilir, halkevlerinin işlevini ye rin e g e t ire bilecek b ir k u ru lu ş olabilir, e ğ itim d e sizler n eler ö n e riy o rs u n u z b izim için, yani etkili nasıl b ir y u r t taş lık eğitim i yapabiliriz bu a ş a m a d a n s o n ra , 2 0 0 0 'l i yıllar için, d ö r t yıl kaldı 2 0 0 0 yılına, p ek b ir ş e y d e ka lm adı a m a , 2 0 0 0 'l i y ıllarda n e le r y a p a biliriz?

PROF. DR. SEÇİL KARAL AKGÜN -T e ş e k k ü r e d e rim , güzel s o ru , a m a ya nıtı kolay b u lu n m a y a c a k b ir s o ru , hepim izin tabii b u n a y a n ıt a ra d ığ ı m a lu m , ne ya pa b iliriz? Ç ü n k ü a rt ık to p lu m kilitlendi, ö y le kilitle nm iş b ir n o k t a y a g e lm iş b u lu n u y o ru z ki hepim iz kendim izi b ir a ç m a z d a h is s e d iy o ru z, b ira z ö n c e s in d e söylediğiniz gibi, ben de azın lıkta o ld u ğ u m u z u p ek z a n n e tm iy o r u m a m a se sim izi d u y u ra m ıy o ru z , a m a c ım ız a y ö n e le m iy o ru z , iş te y ü zd e 21 o y alan, h e m d e ya rıs ı tep ki oyu, y ü z d e 21 ta m a m ıy la ik tid a ra v e rilm iş o y la r d a değildir, hepim iz biliyoruz, b u n u n b ü y ü k b ir y ü zd e si de te p k i o y u d u r, b öyle b ir y ö n e tim in t u t sa ğı o lm u ş d u ru m d a y ız . G e rç i b u n d a n önceki y ö n e tim le r d e e ğ itim , k ü ltü r, ge lişm e b a k ım ın d a n pek farklı h a re k e t e tm iş değillerdir. Y a n i ne z a m a n d a n b eri bu s o ru n la rla k a rş ı k a rş ıy a yız , 1 9 5 0 'le r d e n b eri ç o k fazlasıyla k a rş ı k a rş ıy a yız ,

187

a lt e d e m e m iş iz , ya n i bin e ğ itim s e fe rb e rliğ i b aşla m ış, K u r tu lu ş S a v a ş ıy la birlikte b a ş la m ış , niçin b aşlam ış, çü nk ü ülkenin k u rtu lu ş u e ğ itim d e g ö rü lm ü ş , ulusun k u rtu lu ş u e ğ itim d e g ö rü lm ü ş , y u rtta ş lık bilinci de b ü tü n c ü lü k te g ö rü lm ü ş . B u n u bilinçli b ir şekilde, y u r t t a ş la r ın y u rtta ş lık bilincini ta m a m ıy la k a v ra y ıp , sa hip olabilm eleri de e ğ itim le o lur, b a ş k a tü r lü o la m a y a c a ğ ı g ö rü lm ü ş , b unun için b ir s e fe rb e rlik h a re k e ti 1 9 5 0 'y e k a d a r yü k selen b ir p a ra b o l içinde çıkarılm ış, o n d a n s o n ra d ü ş m ü ş bu atılım .

Ş im d i ne y a p m a k lazım diye o z a m a n d a n beri s o ru lm a k ta . N e y a p m a k lazım , h e rk e s in kafasını k u rc a la y a n bir s o ru . K a n ım c a e vve la ne y a p m a k lazım ın yanıtını bulabilm ek için n ele r o lm u ş onu iyi ö ğ re n m e k lazım , yani eskiyi iyi ö ğ re n m e k lazım. Söylediğiniz gibi b ir m isal-ı m a a r if o layından s ö z e tt im , ö rn e ğ in b u n u iyi ö ğ re n m e k lazım . Niçin, o z a m a n çıkm ış, n e y m iş bu, h a k ik a te n ç o k a z k im se biliyor, ü ze rin d e d e pek fazla d u ru lm a m ış , bu y a k laşık 6 0 -" 7 0 sayfalık b ir kitapçık, eski T ü rk ç e , biz bunu yayınladık, biz d iy o ru m , O s m a n lıc a u zm a n ı b ir a rk a d a ş ım ız v a r , onunla b irlikte b u n u n çevirisini y a p tık v e iş te h e rh a ld e b e ş se n e ö n c e idi A t a t ü r k Y o lu diye b ir d e rg id e tü m ü n ü yayınladık. Ş im d i b u n u n içeriğinin ne o ld u ğ u n a d a ir b irk a ç ş e y s ö y le y e c e ğ im a m a b ir k e z d a h a bu üçlü m isak olayını v u rg u la m a k is t iy o ru m . Ç ü n k ü , ha kikaten ço k e n tre s a n , A t a t ü r k k a n ım c a h e r adımını ço k bilinçli v e ç o k düşünceli a t ıy o r yani onu A t a t ü r k ya pın bu adım larınd a ki d ü şü n c e , bilinç ve kesinlikle iki adım ı b ird e n a tm a m a s ı. Kesinlikle b ir adım ı

188

s a ğ la m b a s m a d a n ö b ü rü n ü a tm ıy o r , bu gözleniy o r.

Ş im di, m isa k -ı milli ilk o la ra k d u y u ru lu y o r, bununla ulusal sınır çiziliyor, iç, d ış ilişkiler belirleniyor, bu bağım sızlığın te m e li o la ra k tan ıtılıyo r. Bildiğiniz gibi bu h a t t a B ü y ü k M illet M eclisinin d u y u ru lm a s ın d a n ö n c e İsta nb u l M eclisi M e b u s a - nında o k u n u y o r m isa k -ı milli diye 1 3 2 0 yılının ş u b a t ayında, o n d a n s o n r a a rt ık m isa k -ı milli s a v a ş kazanılm ış, kesin z a fe re ulaşılm ış, L o z a n g ö r ü ş m e le r i s ıra s ın d a b ir k o p u k lu k o lu n c a , e k o n o m ik yö n ü n ü b e lirlem ek d u ru m u n d a kalıyor T ü rk iy e , d a h a c u m h u riy e t d e d u y u ru lm a m ış , yani b ü y ü k b ir şa ib e a ltın d a T ü r k delegeleri, b ir S o v y e t le rd e n y a rd ım alınm ış, k o m ü n is t m o d e le m i gidilecek, y o k s a liberal m o d e ld e m i kalınacak k u ş k u la r v a r , k a p ü tila s yo n la rı s ü r d ü r m e k is t iy o r la r ne o lu rs a olsun k a p ü tila s y o n haklarının d e v a mını is t iy o r batılı to p lu m la r , b u n la r g ö ze tile re k to p la n a n ik tis a t k o n g e re s in d e e ğ itim ü ze rin d e ç o k ayrıntılı d u ru lu y o r, T ü r k h a rfle ri ü ze rin d e ç o k ayrıntılı d u ru lu y o r, e k o n o m i ü ze rin d e d u ru lu y o r v e iş te o z a m a n d a bu m is a k -ı iktisadi ç ık ıyor, o da m isa k -ı milli k a d a r bakın belleklerde k a lm a m ış b ir ş e y d ir, u n u tu lu p g itm iş t ir , h a t t a belki b irç o k k im se d u y m a m ış t ır bile, m isa k -ı m a a r if o n d a n da a z d u y u lm u ş b ir belge o la ra k k a rş ım ız d a d u ru y o r . A m a s a n ıy o ru m ki, A t a t ü r k , b u n ların ü ç ü n ü böyle p e ş p e ş e g e tir t irk e n , sın ırsal bağım sızlık, e k o n o m ik bağım sızlık, e ğ itim , k ü ltü r bağım sızlığı yani b ir ta b lo içinde b u n u a m a ç la m ış , ç ü n k ü m isa k -ı m a a rif in o k u n m a sı, d a h a d o ğ r u s u ya zılm a sı g ü n

189

d e m e g e tir ilm e s i, ta r ih i, T e v h id -i T e d r is a t Y a s a s ın d a n , ö ğ re n im in birliği y a s a s ın d a n önce. 1 3 2 3 't e cu m h u n iy e tin h e m e n ankasından, c u m h u riye tin d uyu nu lm asın ın h e m e n ank asın da n siz de izin veninseniz esaslanını bin te m e l olanak o k u m a k istiyo n u m . Ç o k çanpıcı geliyon b a n a çü nk ü b u g ü n de hepsi geçenli.

Bin d e fa öğnencilen köylenle sünekli bağlantılı, şehinlende^i kınsal k e s im ve şehin öğnencileninin sünekli b ağ lan tıs ı v e bunlanın h a y a tla sünekli bağlantısın ın sa ğ la n m a s ın ı a n a t e m a olanak alı— yon, yani eğitim i s a d e c e bin ü s t yapı ku nu m u olanak şehinlende v e belli bin d ü ze y e yönelik olanak g ö n m ü yo n . O n ta ö ğ n e t im ü n ive n s ite y e öğnenci g ö n d e rm e s e bile, ç o cu k la rı b ir m e s le ğ e ha zırla m alıdır, d iyo r. Û ğ re n c ile n d e şahsi ginişim ilköğne- n im d e n b a ş la ya n a k uyandınılmalıdın, d e m o k n a tik to p lu m d a ço cu k lan ginişimci v e a k tif olmalıdın. Ta b ii yetişkinlen de va n a m a e s a s yeni y e tiş e c e k k im s e le re yö n elik .B u n d a n e v v e l, T ü r k iy e 'd e m a a rif -i u m u m iy e fikri a n c a k m ü c e n n e t b ir fikir, h a r iç te n a k s e tm iş bin m e fh u m , k a ğ ıt üzerindeki kanunlanla ginm iş bin e s a s m a h iy e tin d e idi. Milli bin ih tiya ç diye his o lu n m a m ıştı. İstiklal H an b in d en s o n ra m a a r if ihtiyacı milli b ir ihtiyaç, milli t e c r ü b e le r sa h a s ın d a dahili bin se vk -ı tabii halini a lm a ya başlam ıştın , iş, s is te m in m u n ta z a n bin sünede te k a m ü lü n de d in . G enel bin e ğ itim politikası izlenmeli, bin e ğ itim A n a y a s a s ı yapılm alı, yıllık e ğitim p lan lam a sın a ginişilmelidin.

Ş im d i, iş te ulusal e ğitim le k a s t edilen nokca b u ra d a o r t a y a çıkıyor. B ir e ğ itim politikası izlen

190

meli, tabii e ğ itim e b a k ın ca a m a c ı van, y ö n te m i va n , içeriğ i v a r , a m a ç b e lirle n d ik te n s o n r a y ö n e te m belirlendikten s o n ra içerik yılık m ü f r e d a tla rla ta b i d ö n e m in ge lişm ele rin e g ö re d e ğ iş e bilir. A m a önem li olan b ir e ğ itim politikasının ulusal e ğ itim o la ra k adlandırılabilm esi için, kalıcı, s a b it o lm ası, yani b ir p a rt i eğitim i, ik tid a r eğitim i değil, d e v le t eğitim i o lm ası, ulusal e ğ itim o lm a sı g e re k ir. Milli E ğ it im B akanlığ ınca y ü rü tü lm e s i y o k s a h e r politikacının, h e r p a rtin in kendi e n d e k sle rin e g ö re , kendi d ü şü n ce le rin e g ö re , kendi p e rs p e k tifin e g ö re g e tird iğ i e ğ itim o lm a m a lı, e lb e tte böyle o ld u ğ u ta k d ird e , e ğ itim y a z b o z ta h ta s ın a d ö n ü y o r , b u n u n böyle o lm a m a s ı g e rek tiğ in i ö n e r iy o r b u m isa k -ı m a rif.

E ğ it im s is te m in d e fikir o la ra k m e rk e z iy e t, u y g u la m a itibariyle de ç o k ileri b ir m e rk e zsiz lik h a k im olmalı. B akın bu ç o k e n tr e s a n b ir n o k ta s a n ıy o ru m , işte, d e m in sö yle d iğ im gibi, yani b ir m e rk e z iy e tç i y a k la şım o lm a sı lazım , b u n u n ilkesi it ib a r iy le a m a e lb e t t e g e liş e c e k t ir , e lb e t t e d e ğ iş e c e k tir, yani h içb ir z a m a n aynı senenin m ü fre d a tın ın e rte s i s e n e y e u y g u la n m a s ı diye b ir ş e y s ö z k o n u s u o la m a m a lı, ç a ğ ın g e lişm e le ri, d ü n ya n ın gelişm eleri e ğ itim d e g ü n d e m e g e tirilebilmen. S e çk in le r y e t iş t ir m e k te n ziyad e, b ü tü n halkı, h a y a t koşullarının g e re k tird iğ i b iç im d e e ğ it m elid ir. B u r a d a halk eğitim i ge liyo r, bu halk eğitim i d e bu m isa k -ı m a a rifin y a y ın la n m a s ın d a n b ir yıl s o n r a m illet m e k te p le ri o la ra k u y g u la m a y a k o n u lu y o r, b u d a tıpkı k ö y e n s titü le ri gibi b a ğ ım s ız b ir in ce le m e k o n u s u o lm a sı g e re k e n b ir k o n u d u r.

191

Ç ü n k ü ç o k gü zel b a ş la m ış tır f a k a t a rz u edildiği gibi s ü rd ü rü le m e m iş tir . A m a c ın a e riş m e m iş t ir , en b a s it kanıtı da, b u g ü n hala o k u r y a z a r o lm a ya n la rın o ra n ı en yü k s e k ülkeler a ra s ın d a d ır T ü rk iy e . Y a n i d a h a o k u m a y a z m a s o ru n u n u ç ö z m e m iş iz biz, b u n c a senelik b ir e ğ itim s ü re c i içinde d a h a o k u r ya za rlık ç ö z ü m le n m e m iş ; a m a is ta tis tik bilgilere b a k a rs a n ız o ldukça yol alınm ış tır . N e o lu y a r, h e pim iz biliyoruz, d e n iy o r ki, k a lo rife rc ile r ilkokul d ip lo m a s ı sahibi o la c a k . G id iyo r, b u lu y o r b ir ilkokul iş te o ra d a s ö z ü m o n a sın a va g iriy o r, s ö z ü m o n a ilkokul d ip lom ası a lıyo r v e is ta tis tik bilgilere g ö re bu k im se le r ilkokul m e zu n u o lu y o rla r. O n u n için b u n la r ç o k yanıltıcı. O n u n için bu m illet m e k te p le ri keşke u y g u la - nabilseydi, ke şke geliştirilebilseydi, ke şke d a h a u zu n s ü rs e y d i. Çeşitli d ö n e m le rd e t e k r a r bu akla ge liyor v e b ir d a h a b ir s e fe rb e rlik b aşlatılıyo r, s a n ıy o ru m 1 9 8 0 'li yıllarda 1 9 B "rd e b ir k e re d a h a ya şa d ık bu te le v izy o n d a o k u m a y a z m a s e fe r b e r liği falan oldu, a m a d a h a kalıcı b ir ş e y y a p m a k lazım . B u n u insanların is te r d u ru m a ge lm esi lazım . Y o k s a te le vizyo nla , m e k te p le , belge istem ekle , d ip lo m a y a k o y d u rm a k la o la ca k ş e y le r değil b un lar. Y a n i insanın, halkın, y u r t t a ş la r ın k ü ltürel düzeyinin o b o y u ta ge lm esi lazım ki, b u n u n e lze m o ld u ğu n u kendileri g ö rs ü n le r , b u n u n için u ğ ra ş s ın lar, iş te bu d a b ir k ü ltü r v e e ğ itim s o ru n u , birlikt e gelişecek b ir s o ru n .

B a tı ülkelerine yalnız ö ğ re n c ile r değil, ö ğ r e t m e n g ru p la rı d a gönderilm eli, b iliyorsunuz, se n e lerdir, y a p ılm a k ta olan b ir şey, e vve la ö ğ r e t m e n

192

ler eğitilmeli ki, o n la r d a ö ğ re n c ile ri eğitebilsin s a v ın d a n h a re k e tle , e ğ itim için çeşitli ülkelerden kısa süreli u z m a n la r ge tirtilm e li, yü k s e k o k u lla r ve ü n iv e rs ite için de ö ğ r e t m e n v e ö ğ r e t im üyeleri ge tirtilm e lid ir. Tü rk iy e 'n in en önem li v e acil e ğ itim s o ru n u ö ğ re tm e n le rd ir , ö ğ r e tm e n le r yalnız d e rs k o n u la rın d a değil, genel o la ra k e ğ itim in a n a k o n u s u olan ç o c u k v e insan ü ze rin d e e tra flı bilgiye sa h ip olm alıdırlar.

Ö ğ r e t m e n e v e t ç o k önem li b ir k o n u a m a işte b izim en ü s t m a k a m d a olan k im se le rim iz kalkıp diyebiliyor ki, h içbir ş e y o la m a z s a b ir ö ğ r e t m e n o lu r, o r a y a g ö n d e re y im . Ş im d i, ö ğ re tm e n liğ e b ak ış b u o lu rsa , ö ğ re tm e n lik saygınlığını bu k a d a r y it irm iş o lu rs a bu ö ğ r e t m e n d e n beklenti ne k a d a r olabilir, bu d a ç o k önem li b ir şe y, yani size s a b a h d a sö yled im , A t a t ü r k s o n d e re c e ö n e m v e r iy o r ö ğ r e t m e n o lg u su n a v e m ü te m a d iy e n ö ğ re tm e n le r le k o n u ş u y o r, h e r g ittiğ i y e rd e m u t laka b ir ö ğ re tm e n le r le s o h b e t e d iyo r, b ir k o n u ş m a s ı, b ir söyleşisi v a r ; ç ü n k ü o n la rd a g ö r ü y o r ülkenin istikbalini, onların y e tiş tire c e ğ i ç o c u k la rd a , o n la rın a y d ın la ta c a ğ ı d ü ş ü n c e le rd e g ö r ü y o r , s a y g ın b ir m e sle k ö ğ re tm e n lik b ir z a m a n la r , yani öyle h e rh a n g i b ir k im senin ya pa b ile ceğ i b ir m e sle k değil. Ş im d i b u g ü n t e k r a r g ü n d e m e geldi, b iliyors u n u z, ü n iv e rs ite m e zu n la rı d ire k t o la ra k ö ğ r e t m e n olsun, pedagoji bilgisi g e re k m e s in , se rtifik a s ı g e re k m e s in falan. Ö ğ r e t m e n o lm a k öyle kolay b ir ş e y değil. Y a n i h e m ço cu k la , h e m ge n çle u ğ r a ş m a k ç o k z o r, h e m o n a bilgi a k ta ra b ilm e k ç o k z o r h e m ç o c u ğ u n istikbalinin a k ta rıla c a k bilgilerde

193

olduğ unu bile bile. B u k a d a r b ü yü k s o ru m lu lu ğ u a la ra k ö ğ re n c iy le ilişkisini a y a k ta t u t m a s ı ç o k z o r b ir şe y. A y r ı b ir is te n ç v e b e c e ri g e re k tire n b ir şey. S o n ra , te rf i e tm e y e n h e m e n h e m e n te k m eslek, iş te b ir b a n k a y a g iriy o rs u n u z , s ıfırd a n b a ş lıy o rs u n u z şe f o lu y o rs u n u z, u z m a n o lu y o rsu nu z, m ü d ü r o lu y o rs u n u z, s o n ra genel m ü d ü r a m a ö ğ re tm e n , ö ğ r e t m e n b aşlıyo r, ö ğ r e t m e n b itiriyo r. B u n a ra ğ m e n , iş te is te y e re k gelinm esi g e re k e n b ir m eslek, yani ö z v e ri g e re k tire n b ir m eslek, m a d d i d u ru m u m e y d a n d a , e ğ itim e b ir ç ö z ü m g e t ire b ilm e k v e y u r t t a ş l ık s o ru n u n u ç ö z ü m le m e k için ö ğ re tm e n le r in d u ru m u n u da d ü ze n le m e k s o n d e re c e önem li. B ir yine s e v m iy o r u m is ta tis tik a m a o n a d a b a ş v u r m a k z o ru n d a k a lıyo ru z m ü te m a d iy e n , b ir istatk istik i ve ri v a r elim de, B B ö ğ re tm e n le yapılan b ir söyleşi de b u n ların y ü zd e 6 1 'i 6 B ö ğ re tm e n d e n 6 1 'i ş ik a yetçi ö ğ r e t im s is te m in d e n v e d u ru m la rın d a n şika yetçi, bun ların y ü z d e B B 'İ d e velilerin t u t u m u n d a n şika yetçi. B u g ü n a rt ık özellikle bu özel ö ğ r e t im fu rya s ıy la h e m okulların, h e m ö ğ re tm e n le r in de saygınlığı s o n d e re c e azaldı, g a rip b ir şekilde; p a r a m k a d a r o k u tu r u m h akim o lu yo r, p a ra m ı v e r iy o ru m , karşılığında ge çs in b e n im ç o c u ğ u m , alsın b e n im ç o c u ğ u m d ip lo m ayı v e y a b e n im ç o c u ğ u m üzü lm esin , b e n im ç o c u ğ u m sıkılmasın. A k ş a m la rın ı r a h a t g e ç irs in ; yani b u n la r öne g e ç m e y e başladı pe d ag o jik y ö n ü k a lm ıy o r y a v a ş y a v a ş bunun. H ele b ir d e pedagoji olayı k a lk a rsa ne o lu r b ilm iyo ru m . S o n r a ö ğ re tm e n le r in 8"7.-4'ü m a a ş t a n ş ik a ye tçi, g e rç e k te n hepim izin bildiği gibi

194

s o n d e re c e d ü şü k m a a ş olan b ir g ru p , bu ö ğ r e t m e nle r, h e r d ü ze y d e ö ğ r e t m e n s o n d e re c e d ü ş ü k b ir gelir g ru b u içinde, ek d e rs le rin , fazla d e rs le rin ü c re t le r i k o m ik tir ; ya n i b u n u s ö y le m e k bile is te m iy o ru m . S ınıflar kalabalık, y ü zd e B 4 'ü ö ğ r e t m e n le rin ş ik a y e tç i, d e r s ü c r e t i y ü z d e 3 3 , ş ika yetçi, itib a r ise h e m e n h e m e n b ü tü n ö ğ r e t m enlerin ş ik a ye tçi o ld u ğ u b ir konu.

BAŞKAN - A c a b a b u konu ö ğ re tm e n le r in y u rtta ş lık bilincini v e rm e s in i d e etk iliyo r m u ?

PROF. DR. SEÇİL KARAL AKGÜN [Devamla] - G a y e t tabii, ö ğ re tm e n liğ e sahip ç ık m a iste n ci s a rs ılıy o r, sa h ip ç ık m a isten ci s a rs ılırs a ne olacak, o la yd a n özverili y a k la ş ım k a lk a rs a ne o la c a k ? Ta b ii ç o k sıkıcı b ir d u ru m . T ü rk iy e 'd e e ğ itim s is te m i birliğe m u h t a ç t ır , a m a birlik d iye re k y a s a k la ra d a gidilm em elidir. Birlik, y ö n e tim d e n ço k fikri v e zihni b ir iştir. Ş im di, g ö rd ü ğ ü n ü z gibi b ü tü n ö z ü d ü r m isa k -ı m a a r if d e n e n olayın v e hepsi b u g ü n için d e aynı d e re c e güncel v e g e ç e rle n o k ta la rd ır . B u u y g u la n m a y a çalışılm ıştır,

Y in e kitle eğitim i v e y a y u rt ta ş lık eğitim i o la ra k k ö y e n s titü le rin d e n , ha lke vlerind e n s ö z e tt im , siz d e s ö z ü o r a y a g e tird in iz, b u n la r aynı d ö n e m in y u r t t a ş eğitim i k u ru m la n , illa y u rtta ş lık bilgisi d e rs i şeklinde o lm a z, tabii y u r t t a ş eğitim i b u n u n b ir p a rç a s ı. Ş im d i, k ö y e n s titü le ri h içb ir y e rd e aynısı o lm a m ış b ir e ğ itim biçim i o la ra k çıkm ış, ç o k gü zel d ü ş ü n ü lm ü ş , ş u bile ye te rli, bakın kö y e n s titü le rin in m e zu n la rın a , hiçbirisi alelade b ir insan değil, hepsi b ir y e re g e lm iş k im se le r. H e p

195

ça rp ıc ı k im se ler. İş te bu d e m e k ki, d evle tin b ü tü n e ğ itim k u ru m la rıy la , o r ta , lise y ü k s e k ö ğ re tim k u ru m la rıy la h e r y e rd e o lm a sı im kansız, a m a k ö y ens titü le ri, bu m isa k -ı m a a r if te de ö n g ö rü le n biçim de, ço cu k la rı b ir an ö n c e am eli, p ra tik , h a y a t için lazım olan bilgilerle d o n a tm a k , o k u ry a za rlık s o ru n u n u ç ö z m e k , h a y a ta h a zırla m a k . Ç o k b a s it b ir şekilde b u n u ç ö ze n b ir k u ru m bu k ö y e n s t itü leri, e ğ e r b u n la r s ü re g e lse y d i en a zın da n b ir o k u m a y a z m a s o ru n u k a lm a y a c a k tı, b ir o k u r y a za rlık s o ru n u k a lm a y a c a k tı. Ta b ii ç o k yazık oldu a m a bunları ye nid en k o y m a k d a b u g ü n ü n koşulları içinde im kansız, halk evleri de aynı şekilde; h e r ikisi de siyasal d ü ş ü n c e le r s o n u c u n d a aydınlıktan k o r kunun v e rd iğ i e nd işeyle k a p a tılm ış k u ru m la r . Y e tiş k in le r için özellikle, K ö y e n s titü le ri b ir çırp ıda, bildiğim k a d arıyla , a ç ılm a ya başlad ığ ın d a h e m e n 1“7 ta n e s i b ird e n açılm ış, kapatıldıkları z a m a n 4 0 0 c iv a rın d a y m ış sayısı. H a lke vle ri de aşağı yu k a rı 4 0 0 c iv a rın d a im m iş , bu k a d a r m e rk e zin halka yaklaşım ını b u g ü n b ir düşü nelim , b u g ü n ü n teknolojisiyle d o n a ta lım v e n e le r g e tir ir , onu t a s a r la m a y a çalışalım .

K ö y e n stitü le rin in e lb e tte k u ru lm a s ı ç o k z o r, d a h a d o ğ ru s u işlevi de o lm a z. Y a n i o d ö n e m g e ç m iş , b u n d a b en y a r a r d a g ö r m ü y o ru m , köy e nstitü le rin in aynı kalıplar içinde k u ru lm a s ın d a a n c a k d a h a b a ş k a t ü r b ireyleri am eli v e p ra tik d iye ce ğ im yine h a y a ta h a z ır la y a c a k b ir an ö n ce ü re tk e n kılacak v e b ir a n ö n c e d ü şü n e n ka fa la r haline g e t ire c e k şekilde h a y a ti bilgi v e re re k y e tiş tire n ivedi k u ru m la rın k u ru lm a s ı, ç o k ye rin d e

196

olup; a m a bu e ğ itim p ro g ra m ı içinde b u n u y a p m a k ço k z o p , çü nk ü b u n u ya p tık la rı a n b ir din eğitim i filan d a g e tire c e k le rd ir aynı içerik içine, halbuki, b u g ü n ü n tek no lo jik g e lişm ele riyle , b ir in te rn e t s iste m iyle b ir b ilg is a ya r ağı k u ra ra k g a y e t ça b u k h a b e rle ş m e le rin v e n e t g ö rü n tü le rin verilebildiği d ö n e m d e y a ra rlı v e y e te rli e ğ itim b ü tü n y u r t ç a p ın d a iletilebilseydi k u ş k u s u z ço k etkili o lurdu. B akın m e s e la te le v izy o n s o n d e re c e eğitici b ir k u ru m o la ra k çalışabilir. N e le r n ele r gö tü re b ilir, e ğ itim a çıs ın d an a m a yine ne o lu y o r ü s t d e n e tim , a lt d e n e tim belli siyasi fikirlerin y a n sım ası, s o n u n d a pek a m a ç la n a n , a rz u la n a n şeyi v e r ir d ü ze y e g e lm iyo r. B u yapılabilse, bu b ir e ğ it im s e fe rb e rliğ i iç in d e g e liş tirile b ils e s o n d e re c e y a ra rlı olur. Y u r t t a ş l ık bilincinin geliştirilm esi için, b e n ce e vve la ç o c u k la rd a n b a ş la n m a k v e bu ç o c u k la ra e leştirel d ü ş ü n c e analiz, s e n te z , a ra ş tırm a c ılık bunları a ş ıla m a k g e re k ir . B u n ları ya p a b ile ce k d u ru m a g e tire b ilm e k g e re k ir ç o c u k ları. Belli d e r s kalıpları içinde değil d e d e r s kalıplarının dışına çıka ra k. A m a H a lk E v le ri tü rü n d e k u ru m la r s a n ıy o ru m ki onları belki k u rm a k ç o k d a h a kolay K ö y E n s t itü tü le r i olayını g e r ç e k - le ş t irm e k te n s e H alk E v le ri tü r ü n d e b ir k u ru m ge liştire bilm ek v e bu n u d a teknolojiyle d o n a tm a k ç o k d a h a kolay v e e tk in olabilir? N ih a y e t K ö y E n s titü le ri tü rü n d e k i o ku llara g ire c e k belli b ir y a ş g ru b u d u r , belli b ir k itledir v .s . A m a halk evleri s o n d e r e c e ya y g ın e ğ itim v e k ü ltü r o ca k la rı o lduğ u için b u n ların g e tire c e ğ i y a r a r d a ç o k d a h a farklı b o y u t la rd a o la c a k tır. İş te o z a m a n ta b i ülkeyi

197

b e k le ye n g e r ç e k fa rk lı o la c a k t ır s a n ıy o ru m . P ro g ra m la r ın ye niden ele alınm ası lazım . D a h a g e rçe k çi, d a h a teknik, d a h a gü ncel b ir şekilde d o n a tılm a sı lazım . S o n r a b ird e s a n ıy o ru m ki d e rs kitaplarının ele alınm ası lazım . K ö y E n s titü le rin b ir k e n a ra b ıra k ırs a k , n o rm a l, o k u lla rd a n o rm a l e ğ itim alan ç o cu k la rın d a biz ta m a m iy le a m a ç ladığımız, a rzu la d ığ ım ız y u rtta ş lık bilinci ile d o n a tılıp m e zu n olduklarını iddia e d e m iy o ru z . T a b i s iya sal b a s k ıla r ik tid a rla rın kendi politikaları v a r . B u n ların hepisin b ir k e n a ra b ıra k ırs a k d e rs k ita p larının m u tla k a ye niden ele alınm ası lazım . Hele o r t a ö ğ r e t im için yeniden d ü zen le n m e si lazım. Özellikle S o s y a l Bilgiler d e rsle rin in yeniden ele alınm a sı gerekli. B u n u n için de T a lim T e r b iy e adı v e rilen, b ir z a m a n la r ç o k iyi işlevlerde bu lu n m u ş, a m a şim di ta m a m iy le b ir ik tid a r o rg a n ı haline ge lm iş k u ru m a b ir ç ö z ü m g e tirilm e si lazım sanıy o ru m . Ç o k te ş e k k ü r e d e rim .

BAŞKAN - B iz d e ç o k te ş e k k ü r ederiz.B u b ö lü m ü siz d e ge le ce ğ e d ö n ü k p ro jek si

y o n la rd a b ulun u rk en , g e çm işin ç o k iyi bilinmesi gerek tiğin i vu rg u la dın ız . B u a ra d a M isa k -ı M a a r i f in g ü n ü m ü z e ne k a d a r u y g u n o ld u ğ u n u d a o r ta y a k o yd u n u z. A m a b ir m a d d e v a r . Y u r t dışından u z m a n g e tittirilm e s i, belki o z a m a n için ç o k geçerli idi, bildirinizde d e s u n m u ş tu n u z . J o h n D evvey'den b aşlayıp Ö m a r B u s e 'y e k a d a r u za n a n y a b a n c ıla r T ü rk iy e 'y e ge lm iş le r b u g ü n d e g e liyo rla r a m a biz d iy o ru z ki T ü r k E ğ itim cile ri o la ra k T ü rk iy e 'd e y e tiş m iş e ğ itim insan g ü c ü v a r .

198

PROF. DR. SEÇİL KARAL AKGÜN - Ata b i şim di v a r . *

BAŞKAN - B ırakınız a rt ık e ğ itim s o ru n larım ızı biz çö ze lim d iy o ru z , inşallah E O O O 'li yılların e ğ itim so ru n la rın ı biz T ü r k E ğ itim cile ri ç ö ze riz . A r t ık b u ülkenin bize g ü v e n m e s i, in a n m a sı lazım d iy o ru z . O n o k ta y a geldik u m u y o r u m , ta b i o z a m a n ın ş a rt la r ı için ge çe rli idi. D iğ e r ö n erin ize d e m u h a k k a k katılabiliriz. Ç o c u k la rd a n b a ş la m a s ı, d e r s k ita p la rın ın y e n id e n g ö z d e n g e çirilm e si. B u r a d a onları d a h a d a ç o k t a r t ış m a m ız g e re k e bilir. U m u y o r u m belki e ğ itim bilimleri alanında ge lm iş olan S a y ın N e r m in Ç E L E N h a n ım y u r t taş lık bilinçinin k a za n d ırılm a sın a ö rg ü n e ğ itim d e karşılaşılan gü çlük ler v e ö n e rile re b ira z ya yg ın e ğ itim e de girebiliriz. Ç ü n k ü A b b a s B e y g e le m iy e - cek, çü n k ü ya y g ın e ğ itim b a ğ la m ın d a m e d ya n ın , m e d y a s ö zü n ü kullanm ak is te m iy o ru m a m a aklım a geliyor. S ö zlü v e yazılı basının katkıları olabilir. T a b i biz de bu y u rtta ş lık eğitim ini y a ş a m b o y u b ir e ğ itim o la ra k g ö r m e m iz g e re k ir . S a d e c e o ku llard a ö rg ü n e ğ itim de yapılan ç a lış m a değil, beşikte n , m e z e r a k a d a r d e v a m e d e n y a ş a m b o y u b ir e ğ itim o la ra k d ü ş ü n m e m iz g e rek eb ilir, iş te b u B 5 m ilyo n u n nasıl bilinçlendireceğiz. N asıl ç a ğ d a ş y u r t t a ş haline g e tire bilece ğ iz, iş te s a y ın Y a v u z 'u n d a söylediği dini b ü tü n y u r t t a ş y e rin e ç a ğ d a ş y u r t t a ş ı nasıl y e t iş tire c e ğ iz siz b ir e ğ itim ci o la ra k n e le r ö ğ re te c e k s in iz bize. S ö z ü size b ıra k ıy o ru z . B u y r u n S a y ın Ç E L E N .

DOÇ.DR. NERMİN ÇELEN - G e rç e k te n ç o k z o r b ir s o r u ile k a rş ı k a rş ıy a kaldım . B e n

199

ö n c e farklı b ir to p lu m s a lla ş m a k a v ra m ı g e t irm e k is tiy o ru m . Ç ü n k ü b ira z evvel, S ^ y ın Y a v u z , S a y ın A k g ü n 'ü n s ö z e ttik le ri to p lu m s a lla ş m a , e m p o z e edilen bilgiler d o ğ ru ltu s u n d a y d ı. T o p lu m s a lla ş m a dediğim iz z a m a n biz g e n ç ku şağı b iç im le n d irm e o la ra k alıyoruz. B e n "V a ta n d a ş lık Bilgisi A n layışının Gelişim i v e K arş ıla şılan G ü çlü k le rd e n " s ö z e d e ce ğ im .

200

VATANDAŞLIK BİLGİSİ ANLAYIŞININ GELİŞİMİ ve KARŞILAŞILAN

GÜÇLÜKLER

Doç. Dr. Nermin ÇELEN[U lu d a ğ Ü n iv e rs ite s i

E ğ it im Fa k ü lte si Ö ğ r e t im Ü ye si]

T o p lu m la r g e n ç k u şa ğ ı belirli b ir y a ş a m biçim ine y ö n le n d irm e y e ça lış ırlar. B u özel y a ş a m biçim i a n tro p o lo g la r v e s o s y o lo g la r ta ra f ın d a n to p lu m s a lla ş m a o la ra k adlandırılır. T o p lu m s a llarına g e n ç insanın aile üyeleri, okul, a k ra n g ru b u v e d iğ e r s o s ya l g r u p üyeleri ile e tk ile şim s o n u c u ö ğ re nd iğ i v e y a ö züm lediği ina n çlar, d a v ra n ış la r so s ya l n o rm la r , siyasi d e ğ e r le r v e ahlaki ilkeleri k a p s a r . T ü m b u s a y ıla n la r t o p lu m s a lla ş m a s ü re c e içinde ödüller v e c e z a la r ile b ire y ü ze rin e b ir t ü r baskı y a r a t a n geleneksel y a p ıy a s a h ip tir. T o p lu m s a lla ş m a aynı z a m a n d a k ü ltü rü n h iz m e t karıd ır. K ü ltü rü n devam lılığı o n a y la n m ış n o r m ve değerle rin i a k t a r a r a k b u n u s a ğ la r. Y a d a b ire y lerin d ü n y a g ö rü ş ü n ü ö rg ü t le r . B u a n la m d a t o p lu m s a lla ş m a g e re k irc i b ir s ü re ç t ir . [B a n to c k , 1 9 B 8 ] H albuki "insan ç e v re s in e b a s it te p k ile rd e b u lu n m a y a n , çe vre sin d e k ile rle b irlikte k a r a r v e re r e k ç e v re y i k o n tro l e d e n politik b ir h a y v a n d ır" sö zle ri ile A r s it o t a le s y u k a rıd a ve rilen to p lu m s a lla şa n insan tan ım ın ın y ö n ü n ü d e ğ iş t irm e k te d ir [A k t. C rik c k , 1977], K ü ltü re l k u v v e t le r o ld u kça g ü ç lü d ü r a m a s o s ya l v e siyasi y ö n le n d irm e le r ve değişiklikler t a m a m e n insanların elindedir. B u g ü n k i

201

a n la yışta to p lu m s a lla ş m a sü recini y a ş a y a n b ire y den to p lu m hakları, g ö re v le ri v e so ru m lu lu k la rı ö ğ re n m e s i; politik v e to p lu m s a l y a ş a m d a k i b e c e ri ve ye te n e k le ri k a za n m a s ı; to p lu m a s t a n d a r t la r g e tirm e s i; e tnik kökenleri, ilgileri, a m a ç la rı, d e ğ e r leri o r t a k çe k ird e k d e ğ e rle r v e beklentiler haline g e tirm e s i b e k le n m e k te d ir. B ire y in siyasi to p lu m sa lla ş m a sı b ir b a ş k a deyişle v a ta n d a ş lık bilgisi k a za n m a s ı d e m e k tir .

T o p lu m s a lla ş m a ajanlarının hepsi aynı g ü c e sahip değildir. Ö rn e ğ in , aile bu k o n u d a en a z e t kisi olan b ir a jandır. E ğ it im v e siyasi ö r g ü t üyeliği b ireyleri b iç im le n d irm e d e güçlü özellik ta ş ır la r . Ç ü n k ü o n la r siyasi t u t u m v e d a v ra n ış la rı etkileyebilirler. T o p lu m s a lla ş m a ajanı o la ra k e ğ itim alte rn a t if le r a ra s ın d a bilinçli seçim i v e olası tepkisel ente lek tü el e y le m için u y g u n ö ğ re n m e o r ta m ı te m in edebilir. E ğ itim , bireyin özerklik, kritik f a r - kındalık, y a r a t ıc ı im g e v e n o r m la r e m p o z e e tm e y e n d e ğ e rle r k a za n m a s ın a y a rd ım c ı olur.

Eğitimde İhmal Edilen AlanlarS iy a s e t v e v a ta n d a ş lık eğitim i, e ğ itim alanın

da tü m ü y le ihm al edilm iş a lan lard ır. O n d o k u z u n c u Y ü zy ıld a n itib a re n bazı d ü ş ü n ü rle r dikkati bu alanla ra çe k m iş le rd ir. B u ta r ih te n itib a re n v a t a n daşlık eğitim i te m e l e ğ itim okullarının p r o g r a m larında y e r a lm a y a b a ş la m ış tır . B a ş la n g ıç ta bu p r o g r a m la r d a radikal b iç im d e n o rm la r e m p o z e edilm eye çalışılm ıştır. Tu tu m lu lu k , te m k in v e ita a t ö ğ re tm e n le r ta ra f ın d a n kabul edilen d a v ra n ış la r o la ra k d e ğ e rle n d irilm iş tir. B u bakış açısında okul; to p lu m s a l v e siyasal k o n tro l a ra c ı o la ra k kabul

202

g ö r m ü ş t ü r . B u ya k la ş ım d a y a s a la ra aşırı b a ğ ım lılık v e usule u yg u n lu k h a k im d ir. Ç a t ış m a d a n ziyad e u z la ş m a o lu ş tu rm a ise he deflerin a ra s ın d a y e r a lm ıştır. L a vvto n v e D y f o u r 'a g ö re bu anlayış içinde d e v le t okullarında g e n ç in d o k trin ize ediliyor, m ü k e m m e l o lm a y a n v e a d a le ts iz t o p lu m u n n o rm la rın ı b e n im s e m e le ri o n la rd a n is te n iy o rd u [A k t. E h m a n , 1 9 B O ) o

İki b ü yü k s a v a ş a ra s ın d a k i d ö n e m d e v a t a n daşlık eğitim i g ö rü ş ü n ü d e ğ iş tire c e k önem li a d ım la r atıldı. B u a m a ç la 1 9 3 5 yılında S ir E r n e s t S im o n ta ra f ın d a n v a ta n d a ş lık eğitim i için b ir d e rn e k kuruldu. B u d e rn e ğ in a m a c ı v a ta n d a ş lık eğitim ini g e liş tirm e k , a lan a farklı b ak ış açısı k a za n d ırm a k tı, ikinci d ü n y a sa va ş ın ın b a ş la m a s ı bu girişim lerin b ir s ü re e rte le n m e s in e n e d e n oldu. G eleneksel e ğ itim y ö n te m i d e v a m e tti. O n a ltı y a ş ın d a n kü çük ö ğ re n c ile rin sınıf içinde siyasi konuları ta r t ış m a s ı ya sa kla n d ı. T e r s i yapıldığında z a r a r g ö re c e k le rin e inanıldı. S a v a ş s o n u n a k a d a r geleneksel anlayış d e v a m e tti. 1 9 4 4 d en itib a re n "V a ta n d a ş lık için E ğ itim " adlı yeni b ir h a re k e t ge lişm e y e başladı. Y e n i anlayış g e n ç insanı çeşitli t u t u m la r , k a p a s ite le r g e liş t irm e y e te ş v ik e tt i v e onları v a ta n d a ş lık s o ru m lu lu ğ u n a h a z ır la m a y a çalıştı. S o s y a l bilim ler m a te m a tik , fen bilgisi d e r s leri ile e ş d e ğ e r kazandı. B u ya kla şım ın a m a c ı bireyi ö rg ü tle n m iş b ir g r u p v e y a m o d e r n e n d ü s t ri to p lu m u n u n b ir üyesi o la ra k kendine ilişkin farkındalığını o r t a y a k o y m a k tı. B ir b a ş k a deyişle a m a ç , k e n d in e g ü v e n e n , o lg u n v a t a n d a ş la r y e t iş t ir m e k t i . Y e n i y a k la ş ım ın eskisi ile y e r

203

d e ğ iş tirm e s i o ld u k ça z o r oldu. Eski içeriğin v e y ö n te m in katılığı ile yeni yaklaşım ın ge tird ik leri ö ğ re tm e n le r in kafasını k a rıştırd ı. K o n u la r başarılı işlenem edi. G eleneksel ta r ih v e c o ğ ra fy a ö ğ r e t m enle ri bağım sızlıklarını ka yb e d e ce k le ri k o n u su n d a endişelendiler [A k t. G re e n s te in , 1 9 6 5 ]

Y e tm iş li yıllarda to p lu m o k u lla rd a n d e m o k ra t ik s ü re ç , k a n u n la ra saygı, siyasi s ü re ç le re ka tılm a , y a s a değişikliği v e a da le ts izlik ten k o ru n m a hakkında genel bilgi v e rm e s in i b ek ler oldu. S iy a s e t v e v a ta n d a ş lık eğitim i ile ilgili k itap la r, m a k a le le r y a z ılm a y a başlandı. B u y a k la şım kısa s ü re d e ö ğ r e t m e n v e eğiticilerin, a k a d e m is y e n lerin dikkatini ç e k m e y i b a ş a rd ı. T . V ve ra d y o v a ta n d a ş lık e ğitim i ü ze rin e t a r t ış m a la r a y e r ve rd i. P lanlanan yeni e ğ itim g ö rü ş le ri yeni he d e f v e a m a ç la rın u y g u la n m a s ın d a h e r yenilikte o lduğu gibi zo rlu k la rla karşılaşıldı. B u zo rlu k la rın altında çeşitli engeller y a tm a k ta y d ı. B u engelleri d ö r t başlık a ltında to p la m a k m ü m k ü n d ü r:

1- Tutuculuk Engeli: T o p lu m d a ve e ğ itim alanında o ld u k ça güçlü, d e ğ iş m e y e dirençli tu tu c u geleneklere bağlı tu tu m la r ın varlığı

2- Uzmanlık Engeli: N iye tle ri farklı, gelişm e y e açık o lm a y a n g ru p la rın varlığı

3- Toplumsal Engeller: T o p lu m s a l engellerle a ş a ğ ıd a b e lirtild iğ i gibi ü ç fa rk lı y ö n d e karşılaşılır:

a] S iy a s e t eğitim inin hedefleri ile s o s y a l- siyasal k u ru m la rın g e rç e k ta v ır la r ı v e uygulam a la rı a ra sın d a k i u y u m eksikliği

b] S iya si k ü ltü rd e n m ira s alınan yasaklayıcı

204

bazı d e ğ e rle rin o lm ası [Ö rn . T u tu c u lu k , k u ra m ve u y g u ls m a a ra sın d a k i yanlış u y u m v e b ö lü n m e ]

«=] D e m o k ra tik d e vle tin a m a c ı v e d o ğ a s ın d a ki u z la ş m a eksikliği

4- Pedagojik Engeller: B u e ng elle re okul ö rg ü tle m e s i, ö ğ r e t m e biçim leri, p r o g r a m ya p ıla nd ırm a , y ö n te m bilim, ö ğ r e t m e n y e t iş t irm e , k a yn ak v e a ra ş t ırm a la r la ilgili b ir ç o k p ro b le m yerleştirilebilir. [B re n n a n , 1 9 B 1 ]

B u ya zıd a pedagojik e ngelle r v e o n la ra ilişkin ç ö z ü m le re y e r v e rile c e k tir. P e d a g o jit engelleri en önem lilerinden biri P r o g r a m Y a p ıla n d ırm a ile ilgili alandır. Ye n i p ro g r a m la r d a geleneksel anlayışın siyasi o k u r-y a z a rlık ile y e r d e ğ iş tirm e s i beklenm e k te d ir . B u p r o g r a m ç e rç e v e s in d e ; b ireyin g e r ç e k y a ş a n t ıd a k i s iy a s i k o n u la rı ird e le y ip çö zü m le yip k a v ra m s a l bilince u la ş m a s ı hedeflen m iş tir . S iyası o k u r-y a z a rlık ; siyasi farkındalık ve anlayışa u y g u n bilim, t u t u m v e b e ce rile rin bileşkesidir. Bileşkenin t ü m p a rç a la r ı günlük y a ş a n tı ve dilden alıntı yapılan k a v ra m la rla p ra t ik anlayış ge liştirm e yi te m e l a lm ış la rd ır. G e n ç insan belli başlı siyasi ta r t ış m a la r ın doğasını, b u t a r t ış m a la rın s ıra d a n insanların günlük ya şa n tıs ın ı nasıl etkilediğini fa rkedebild iğ inde v a ta n d a ş lık k o n u s u n d a b ilin çlen m iş s a y ılır . S iy a s i o k u r -y a z a r l ık k a z a n d ırm a hed efle yen yeni p ro g ra m la r ın a m a c ı g e n ç insanların u z m a n y a d a gönüllü o la ra k k a m u y a ş a m ın d a ve h e r ç e ş it g r u p y a ş a n tıs ın d a p a y laşım cı olm aları, to p lu m s a l v e siyasi d e ğ e rle rd e k i çeşitliliğe esneklik g ö s te rm e le r id ir . Y e n id e n ya p ılandırılan ve geleneksel a n la yışa o ld u k ça t e r s

205

d ü şe n p ro g ra m la r ın işlevsel d u ru m a geçişini e n gelleyen d u ru m la r s ö z k o n u s u d u r.

B u n la r aşağ ıd a ki b iç im d e özetlenebilir:1 - Y e n i ro l m odelinin açıklık k a z a n m a m a s ı2 - Y e n i p ro g ra m ı y ü rü te c e k bilgi, b e c e ri

eksikliği3 - M a t e r y a l v e a r a ç ye tersizliğ i■4- M e v c u t ö rg ü ts e l yapılan m a nın değişiklikle

u y u ş m a m a s ı.P ed a go jik engellerin b ir diğeri de k a yn a k ki

ta p la r s o ru n u d u r. O k u lla r genelde te k tip so sya l bilgiler v e v a ta n d a ş lık bilgisi k itap ları ö n e rir. B u k itap lar, p lan lan m ış s o s y a lle ş m e ajanı niteliğini t a ş ım a k ta d ır . T o p lu m u n n o rm la rın ı e le ş tirm e y e izin v e rm e d e n d o ğ ru d a n e m p o z e e tm e k te d ir le r . V a ta n d a şlık bilgisi k ita p la rın d a ç a t ış m a la ra ra s t la n m a z. Çelişkisi o lm a y a n so s ya l v e ta rih s e l olayları, te k yönlü y o ru m la rı y a n s ıtırla r. B a tıd a yapılan ç a lış m a la rd a , g e rç e k d e v le t v e v a ta n d a ş lık bilgisi ile k itap ların içeriği a ra s ın d a ilişki b u lu n m a m ış tır [Zevin, 1 9 B 3 ], B u nedenle v a ta n d a ş lık bilgisi k ita p larının ö ğ re n c in in d u yg u la rın a v e y a bilgi e d in m e lerine pek katkısı o lm a m a k ta d ır . S o s y a l bilimsel, çözüm leyici, katılım cı ya kla şım la ya zıla ca k v a t a n daşlık bilgisi kitaplarının gençleri güvenilir, to le ra n s sahibi, fa yd a c ı, s o s ya l eşitliğe inanan, gerekli so s ya l k a v ra m la rı k a za n m ış b ire y le r y a p a c a ğ ı g ö rü ş ü ya yg ın d ır. Ü lk e m izd e de bu konu ile ilgili ç a lış m a la r ya pılm ış a n c a k to p lu m u n değerle rin in e zb e re yönelik b ir t ü r bilgi b içim inde gençlerin d a v ra n ış re p e r tu a r ın d a y e r aldığı b u n u n yanı sıra d e m o k ra s i, d e v le t, insan hakları k a m u o y u , hukuk

206

k a v ra m la rın ın a ltın da y a t a n a nla m ı k a v r a y a m adıkları izlenm iştir. D e v le t v e hukuk gibi s o m u t a lt k a v ra m la rı olan s o y u t k a v r a m la rd a gö re ce li o la ra k b a şa rılı o lan g e n ç le r s ö z ü edilen iki k a v ra m ın t ü m bilgisine sa hip değillerdir. D e v le t k a vra m ın ın h iz m e t ve ric i v e T .B .M .M , polis ile ilgili bilgisine s a h ip o lm a la r ın a k a rş ın s a v u n m a , e k o n o m ik ilişkilerin d ü z e n le n m e s i, t o p lu m s a l ö r g ü t , to p lu m s a l re fa h v e k o n tro l edici özelliklerine hiç d e ğ in m e m iş le rd ir . H u k u k k a v ra m ın ın s a d e c e s u ç -c e z a yö n ü n e ağırlık verilip, to p lu m s a l düzen, hak-haksızlık, h akların g ü v e n c e a ltına alınm ası, yasal d ü zen le m e, s o s y a l k o n tro l özellikleri g ö z a rd ı e d ilm iştir [Çelen, 1 3 0 6 ]. D iğ e r b ir ç o k ülkede o lduğu gibi ü lk em izde de d e m o k ra s in in tem e lle ri v e iyi v a ta n d a ş lık ilkeleri k a z a n d ırm a k Milli E ğ it im te m e l k a n u n u n b aşlıca a m a ç la r ın - d an d ır. B u a m a ç la rı ö ğ re n c iy e k a z a n d ıra c a k sınıf içi d e m o k ra tik o r t a m , bu k o n u d a s o ru m lu lu ğ u yü klenecek ö ğ r e t m e n v e iyi ya zılm ış d e r s k ita p larıdır.

B u p ro g ra m ı y ü rü te c e k ö ğ re tm e n le r in de geleneksel y a p ıd a n fa rk lıla şm a sı b e k le n m e k te d ir. Ö n e m li s o s ya l k o nularla ilgili ç a p ra ş ık g ö rü ş le r hakkında farkındalığı te ş v ik e t m e v e o n a y la m a ö ğ r e t m e n in s o ru m lu lu ğ u n d a d ır - B u k o n u m d a ö ğ re tm e n in başarılı olabilm esi için kendini ta n ım a sı, kendine k a rş ı d ü r ü s t o lm a sı, ö ğ re te c e ğ i çekişm eli k o n u la rd a y e rin in n e re d e o ld u ğ u n u bilm esi g e re k ir. Ö ğ r e tm e n in h e rh a n g i b ir d ü ş ü n c e s iste m in i bilinçli b ir şekilde e m p o z e e tm e k te n kaçınan p ro fe s y o n e l d ü rü s tlü ğ e sa h ip o lm a sı b ek

207

lenir. Ö ğ re tm e n le r , ö ğ re n c ile rin e değişik d u r u m ları fa rk lı p e r s p e k t if le r d e n g ö r m e özelliği k a za n d ırm a lıd ır . A y r ıc a ö ğ r e t m e n ö ğ re n c ile ri kendi t u t u m la r ı ü z e rin e d ü ş ü n m e y e te ş v ik e tm e lid ir. A n c a k ö ğ r e t m e n ö ğre ncile ri, y e t iş t ir m e p ro g ra m la r ı ö ğ r e t m e n a dayların ı v a ta n d a ş lık s o ru m lu lu ğ u n u yü klen e cek u y g u n lu k ta y e t iş t ir - m e m e k te d ir . Özellikle sınıf ö ğ re tm e n le r i s o sya l bilim ler ö ğ re tm e n le r in e g ö re bu k o n u d a kendilerini d a h a a z r a h a t h is s e tm e k te d ir le r [P olansky, 1 B B 7 ].

O k u lla r geleneksel, o to r ite le r v e h iye ra rş ik k u ru m la rd ır . D ış etki v e b a sk ıla ra y a v a ş tep ki v e rir le r. S o n y irm i s e n e d ir d u r u m d e ğ iş m e k te d ir . Ö ğ r e t m e biçim leri v e okulun genel a tm o s fe r i ço k yönlü, açık, m a k u l ö lçü d e d e m o k ra tik o lm a y a b a ş la m ış tır . Ö ğ re n c i katılımı gü n g e ç tik ç e a r t m a k ta d ır . C r ic k v e P o r t e r , ö ğ re n c i katılımı v e başarılı v a ta n d a ş lık eğitim i a ra s ın d a yakın ilişki o ld u ğ u n u ileri s ü rm e k t e d ir le r [A k t . B re n n a n , 1 9 B 1 ], P r o g r a m d a o lm a s a bile okul ö r tü lü b iç im d e ö ğ re n c ile re s o s ya l n o rm la r , d o ğ ru lu ğ u n ilkelerini a k ta r ır . A n c a k çeşitli k o n u la rd a anlamlı t a r t ış m a la r ın yapıldığı, bilginin k rit ik b iç im d e çözüm lendiği, ö ğ re tm e n le rin , ö ğ re n c ile rin d ü şü n celerini dinlediği, d e m o k ra tik sınıflar, k a r a r v e r m e y e açık v a ta n d a ş la r y e tiş m e s in e ya rd ım c ı o r t a m h a z ırla rla r. E z b e r e ağırlık v e re n , s a d e c e bilgilendirm e a m açlı, t a r t ış m a y a y e r v e rm e y e n özelliğe sahip o t o r i t e r sınıf o r ta m ın d a n ye tişe n le r için beklentiler ise t a m te rs in e d ir.

208

V a ta n d a ş lık eğitim i p r o g r a m la n v e d e r s kita p la rı hazırlan ırken d ik k a t edilm esi g e re k e n b ir b a ş k a önem li n o k ta d a y a ş ı . k ü çü k ç o c u k la rın v a ta n d a ş lık bilgisi ile ilgili s o y u t k a v ra m la rı anlıya - m a d ık la rıd ır [E h m a n , 1 3 B O ]. Ö rn e ğ in , b e ş -d o k u z y a ş a ra sın d a k ile r s iya se ti b a ş k a n , polis, g e ç m iş k a h ra m a n la r gibi s e m b o lle r v e in s a n la r o la ra k ta n ım la r. Ç o c u k la r bu s e m b o lle ri kişisel d ü z e y d e ifade e d e r v e o n la ra güvenilir. B a zı a ra ş t ırm a c ıla r ço cu k la rın devleti lider fig o rle ri ile betim lediklerini ileri s ü rm ü ş le rd ir . Ç ü n k ü in sa n la r s o y u t s ü re ç le re g ö re d a h a s o m u t t u r . O r t a okul ç o c u ğ u ise d e v le t sistem ini, k u ru m la r v e v a ta n d a ş lık ilişkileri o la ra k değerlendirebilir. O n - o n d ö r t y a ş la rın d a ise m illet meclisi, o y ku llanm a ö n e m k a z a n m a y a b a ş la r . O lg u n la ş m a f a k t ö r ü ç o c u ğ u n y a v a ş y a v a ş s o m u t t a n s o y u t akıl y ü r ü tm e y e g e ç m e s ini s a ğ la r a m a ye te rli değildir. K işiler a ra s ı ilişkiler, okul ça lışm ala rı, o la y la ra ilişkin bilgiler, y a ş a v e ilgi alanları d o ğ ru ltu s u n d a h a zırla n a n k ita p la r ç o c u k ların s o s ya l k a v r a m la r g e liş tirm e s in d e o lgu n laşm a fa k tö rü n e y a rd ım c ı o lu r [A k t M e re lm a n , 1 9 7 1 ] U n u tu lm a m a s ı g e re k e n b ir n o k ta b ir kez s o s ya l ş e m a la r gelişimi d o ğ r u y a d a yanlış bunları d e ğ iş t irm e k kolay değildir.

209

KAYNAKÇAB a n to c k , 1 9 6 B , Culture, Industrilization and

Education R o u tle d g e K a ğ a nB re n n a n , 1 9 B 1 Political Education and

Oemocracy, C a m b r id g e U niv. P re s sÇ e le n 1 9 9 B " A c q u is it io n o f P o litic a l

A v v a re n e s s " E A R A Congress Liege University Faculty of Psychology and Education

C ric k 1 9 7 7 Education and Poiity Ina u g u ra l le c tu re , B irb e c k C ollege U niv. O f L o n d o n E h m a n 1 9 B O "E h m a n 1 9 B O T h e A m e r ic a n S c h o o l in th e P o litica l S o c ia liz a t io n P r o c e s s " Revievv of Educationai Research Spring, 5 0 , 1, 9 9 -1 1 9

G r e e n s t e in , 1 9 B 5 Chiidren and Poiitics N e vvH a v e n . C .T y a le U niv. P re s s

H e a t e r 1 9 B 9 The Teaching of Poiitics M e th u e n Inc.

M e re lm a n 1 9 7 1 Political Socialization and Educationai Climates Hail, R in e h a rt v e V V İnston

P a lo n s k y 1 9 B 7 "P olitical S o c ia liz a tio n in E le m e n ta r y S c h o o ls "Elemantary School Journal B 7 , 5 . 4 9 3 - 5 0 4

Z e v in 1 9 B 3 " F u tu re C itize n s : C h iid re n a nd P o iitics "Teaching Political Science s p rin g 1 0 , 3 , 1 1 9 -1 2 6 .

210

BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r ederiz.N e rm in H a n ım b ira z d a h a ö r g ü n e ğ itim

b a ğ la m ın d a olayı ird e le m e y e çalıştı. Ta b ii d ö n ü p dolaşıp işler e ğ itim p ro g ra m la r ın a v e d e r s k ita p larının niteliklerine g e liyo r b ir d e y a ş a m a k , bilgiyi s a lt a k t a r m a k değil de, o n u y a p a ra k , y a ş a y a ra k ö ğ r e t m e k , v a ta n d a ş lık bilincinin ö rn e k le rin i g ö rm e s i lazım , sın ıfta d e m o k ra t ik b ir o r t a m y o k s a sınıf başkanı d e m o k ra t ik yolla s e ç ilm iy o rs a , sınıf ö ğ re tm e n i a ta m a y la s e ç iy o rs a h e r halde o sınıfta v a ta n d a ş lık bilinci v e d e m o k ra t ik k a v r a m la r d a y e r e tm e y e c e k tir . E s k id e n bizim z a m a n ım ızd a v a rd ı d a şim di sınıf b a ş k a n la rı h e rh a ld e se çim le g e lm iyo r, s e ç im s is te m i kalktı, ü n iv e rs ite r e k tö rü n ü s e ç e m e d iğ in e g ö re , sınıflar d a b a ş k a - nını s e ç m iy o r d e m e k tir.

Y a y g ın e ğ itim e basın , sö zlü basın, g ö rü n tü lü basınla ilgili h u s u s la r A b b a s B e yin k o n u s u yd u , kendilerine h e rh a ld e ge le m ed ile r, a m a biz tabii a rk a d a ş la r ım ız la t a r t ış m a la r ım ız ı b u n o k ta y a k a d a r ge tird ik , şim di sizlerle t a r t ış a c a ğ ız . A r t ık s ö z sizlerin.

K atk ıların ız, s o ru la rın ız , e leştirilerin iz olabilir, d ü şü n ce le rin iz olabilir, yalnız sa b a h le yin S a y ın O ğ u z k a n H o c a m ın d a u y a rd ığ ı gibi, biz bunları k ita p haline g e tir iy o ru z , k ita p haline g e tir irk e n , g ü ç lü k ç e k m e m e k için, s o r u y ö n e lte n k a tk ı g e tire n kişiler e ğ e r adlarını so y a d la rın ı g e re k iy o r s a k u ru m la rın ı s ö y le rle rs e , b izim için a d s o y a d y e te rlid ir. Ç ü n k ü b u la m ıy o ru z yani, b u s ö z ü kim s ö y le m iş y a d a o kısm ı o ld u ğ u gibi ç ık a r tm a k z o ru n d a kalıyoruz. İsim siz b ir s o r u bize pek ca zip

211

ge lm iyo r, o n u n için b u n a d ik k at edilirse, s o r u y ö n e ltm e d e n ö n c e adınız v e soyadınızı lü tfe n belirtirs e n iz m e m n u n oluruz.

Sizleri d in lem ek is tiy o ru z , s izler bizi dinlediniz, şim di s ıra bizde, biz de sizi d in lem ek is tiy o ru z .

B u y u ru n S a y ın O ğ u zk a n .DR. FER HAN OĞUZKAN - E fe n d im , b en

k a tk ıd a b u lu n m a k ta n ziya d e S a yın Y a v u z 'a v e S a yın Ç e len 'e iki s o r u s o r m a k is tiy o ru m . Ş im d i on ları ilgilendirir diye d ü ş ü n ü y o ru m , y o k s a d iğ e r p an e list a rk a d a ş la r ım ız d a c e v a p ve re b ilirle r. Ş im d i, y u r t t a ş o lm a n ın ö lç ü le rin d e n biri de to p lu m s a l h a y a t ta h e m m e s u t y a n u m u tlu g ü n lerimizi h e m de acılı günlerim izi hep birlikte p a y la şm a k ; yani b u n u d e ğ e rle n d irm e k ç o k önem li b ir ş e y katılım m eselesi. Ş im d i d ik k a t e d iy o ru m , kü çük k a s a b a la rd a m e s e la C u m h u r iy e t b a y ra m ı, 2 3 N isa n , b u n a b e n z e r yani bizi y u rt ta ş lığ a yönelte n bu f ırs a t la rd a halk b ira z d a h a co şk u n lu k g ö s te r iy o r , fa k a t b ü yü k y e rle rd e , k e n tle rd e özellikle a y d ın la rım ız b u t ü r lü to p la n t ıla ra k a tılm ıy o r, o k u m a y a z m a b ilm e ye nle r ka tılıyo r da, seçkin insan lar bu tü r lü to p la n tıla ra g itm e y i b ir nevi yük f a r z e d iyo r, b u n u a c a b a nasıl izah ede ce ğiz, açık - lıyacağız?

İkincisini de, S a y ın Ç e len 'e te v c ih e tm e k istiy o ru m , Ş ü p h e s iz y u rtta ş lık eğitim i ve rilirk e n bilginin ö n em i v a r , d e m o k ra s in in o lduğunu, insan haklarının v e ö zg ü rlü k le rin n e le r o ld u ğ u n u k a v r a t m a k ç o k önem li b ir ş e y özellikle ü s t sınıflarda; b izim okul o la ra k v e y a h u t ö ğ re tm e n liğ in i y a p tığ ım ız d e r s o la ra k g e rç e k te n ço cu k la rı iyi b ire r

212

y u r t t a ş o la ra k y e t iş t ir ip y e t iş t ir m e d iğ in iz in ö lçüsü ne olabilir? Ç o c u ğ u n m e s e la bilgisel b a k ım d an değerlendirilm esini kolaylıkla yapabiliriz; a m a yalnız bilgi a lm akla iyi b ir y u r t t a ş o lu n m u y o r. G ö rü y o ru z , örne kle ri v a r , en y ü k s e k s e v iy e d e okulları b it irm iş o la n la r v e rg i k a ç ıra b iliy o rla r, vergilerini gizleyebiliyorlar. G a y r ı m e ş r u yo lla ra düşebiliyorlar, iyi b ir y u r t t a ş o lm anın ta m ıy la t e r sine d a v ra n ış içinde b u lu n u y o rla r. Belki d e b u n la r va ta n d a ş lık bilgisi, y u rt ta ş lık bilgisi d e rs le rin d e n 1 0 n o t a lm ış la rd ır v e y a h u t g e ç m iş le rd ir o d ş r s - leri b aş a rıy la , d e m e k ki iyi b ir y u r t t a ş olm anın b a ş k a koşulları v a r d a v ra n ış b a k ım ın d a n v e y a h u t g e re k d u y u ş g e re k bigi bak ım ınd a n. B u n u nasıl ö lçecek, b ir okul b e n iyi y u r t t a ş y e t iş t ir iy o r u m y a h u t y e t iş t ire m iy o ru m diye b ir s o n u c a nasıl v a ra b ile c e k ? B e n b u s o ru n u n ne k a d a r z o r o ld u ğu n u b iliyo rum a m a sizin d e b ir dü şü n ce n izi a lm a k isted im .

T e ş e k k ü r e d e rim .BAŞKAN - B iz N e r m in H a n ım ın d ü ş ü n m e s i

ni de d ik k a te a la ra k ilk c e v a p hakkını Ü n s a l Y a v u z B e y e ve re lim .

PROF. DR. ÜNSAL YAVUZ - E fe n d im , h e rh a ld e şöyle yaklaşılabilir, biz d e A n k a r a dışında k o n fe ra n s la ra halkla b irlikte pan alle re , t a r t ış m a la ra g ittiğ im iz z a m a n s a b a h m e s le k ta ş ım la k o n u ş u y o rd u m o ra d a ç o k co şk u lu b ir to p lu m g ö r ü y o r u z . D o ğ u K a ra d e n iz i d o la ş tık , geldik o ra d a n M a la ty a 'y a gittik . A y d ın 'a gittik , G ire s u n 'a gittik , İs k e n d e ru n 'a gittik , h a k ik a te n o r a d a insanla rım ızd a g ö r d ü ğ ü m ü z ç o ş k u bize d a h a b ir g ü ç

213

v e riy o r , in s a n la r k o n u ş m a k , t a r t ış m a k is tiy o rla r, belki o ra la ra ç o k gid ilm em esinin ve rd iğ i b ir açlık olabilir. B u sizin d e vu rg u la dığ ın ız gibi ulusal b a y r a m la r için de geçerli. O r a d a d e ğ iş m e y e n b irta k ım ş e y le r v a r , a m a k e n tte k i insanın s o ru n la r la içiçe olm ası, sık to p la n tıla r yapılm asın ın da ve rd iğ i b ir bıkkınlığı g ö rü y o ru z , aynı ilgiyi b ü yü k k e n tle rd e g ö re m iy o ru z , a m a b a ş k a ç e v re le r, bu sa lo n için s ö y le m iy o ru m , to p la n dık la rı z a m a n in s a n la r d ış a r ıy a ta ş a b iliy o r la r , h o p a r lö r le r le d ışa rıy a v e re b iliy o rla r k o n u ş m a la rı, şim di b u ra y a Milli G ö r ü ş le r gelsin, b ir to p la n tı y a p s ın la r h o ş b u ra y a g e lm e z o n la r a m a , d ış a rıla ra h o p a rlö r le r le u la ş m a k z o ru n d a kalırsınız. B izim ç e v re le rd e , a yd ın la rım ızd a b ir ilgisizlik, b ir y o rg u n lu k m u diyelim iş te o n u n için b ir a z ö n c e s ö z e tt ik ko n u şa n ım ız az. H albuki k o n u ş m a m ızın ç o k olm ası lazım . N ü f u s u n y ü z d e B O 'ın d a n ç o ğ u n u n A t a t ü r k ç ü o ld u ğ u n a , A t a t ü r k ü iyi anladığına, tanıdığına b e n im ina n cım t a m . F a k a t k im se çıkıp k o n u ş m u y o r , bu n u ü n iv e rs ite ç e v re le rin d e de g ö rü y o rs u n u z , a y d ın la rd a d a g ö rü y o rs u n u z , belki aydın, a ym azlığ ı d a b u ra la rd a n kaynaklanıyor, t a m k o n u ş u lm a sı g e re k e n , t a m ulusal gü n lere v e y a anı gü nlerine b ü yü k b ir co şk u yla katılm ası ge re k irk e n , in s a n la rd a b ir bezginlik v a r , a m a bu k e n tle rd e v a r . K ırs a l k e sim le re g ittiğ im iz z a m a n d a h a co şk u lu in s a n la rd a , o ulusal gü n le re bizim gençlik, talebilik z a m a n la r ım ız d a g ö r d ü ğ ü m ü z bü yü k ç o ş k u d a n hiçb ir şeyin eksilm ediğini g ö rü y o ru z . T a h m in e d e rim , düşünebildiğim , kentsel kesim lerin y o ğ u n so ru n la rın ın in s a n la rd a o r ta y a

214

çıkardığı b ir sonuç gibi g c - jy o r u m , a m a galiba onu da a ş ıy o ru z gipi, b izler tehlike k a pıya g e lm e yince h a re k e te g e ç m e y e n b ir to p lu m u z , u y a rıla r ç o k yapılır h içb ir z a m e n etkili o lm a z. B iz belki d o ğ u to p lu m ların ın b ir niteliği o lsa g e re k , ille g ö zü m ü zle g ö re c e ğ iz , yani yeşil b a y ra k la rın A t a t ü r k B u lvarın ı işgal ettiğini g ö re c e ğ iz ki, o n d a n s o n ra " a a o lm a z" bu a rtık ço k o lm a y a başladı diyelim , iş te , bakınız, insanlar b ir a n d a öyle b ü yü k b ir k o o rd in a s y o n a g e re k sin im d u y u lm a d a n o to b ü s le rle k o n v o y la r lalinde geldiler güzel b ir tepkiyi o r t a y a k o y d u la r; <ma b u n u r da s a d e c e A n k a r a 'd a değil, ülkenin

tüı ı ke n tle rin d e v e de sık sık d a o lm a sı lazım . B u oln 'adığı ta k d ird e işte o düzeni d e ğ iş t irm e yo lu n d a ça lış m a y a p a n la ra r a h a t b ir o r t a m d a h a z ır lam ış o lu y o ru z, yani m e y d a n la rı b o ş a ltm a m a k lazım , insan larım ıza şu n u a n la tm a m ız lazım . S iz ulusal b a y r a m dediğiniz için s ö y lü y o ru m aslında ulusal b a y r a m la r o lm a s a dini b a y r a m la r da o lm a z. B u n u a n la tm a m ız lazım . E ğ e r o S e v r h a ritasın ı o r ta d a n k a ld ıra c a k ulusal b a y r a m la r , o s a v a ş o lm a s a y d ı b u g ü n B a tı T r a k y a 'd a y a ş a y a n in s a n la rım ızd a n farklı b ir k o n u m d a o lm a y a c a k tık . Ö z g ü rlü k o lm a y a n ülkede inanç ö z g ü rlü ğ ü d e y o k t u r . O n u n için insanların ö n c e o ulusal gü n le re b ü yü k b ir co ş k u yla sa h ip ç ık a c a k şekilde y ö n lendirilm esi g e re k tiğ i in a n cın d a yım ben. B u n la rın da sık sık ya pılm ası lazım . Ş im d i, d ö r t ta n e ulusal b a y ra m ım ız v a r , biri g itti, b e k le ye ce k m iyiz t a ö b ü rü n e k a d a r, ö n ü m ü zd e k i ilk b a y r a m 2 3 N isa n , hadi o n d a n s o n ra 1 9 M a y ıs yakın, bu konuları sık sık b u a r e n a la r d a , p la t f o r m la r d a iş le y e re k

215

halkım ıza g ö t ü r m e m iz lazım , iş te bin y e rd e y u r t taşlık bilincinin ne o ld uğun a, nasıl sa hip çıkılabile- ce ğine , o insan ları in a n d ırm a m ız , e ğ itm e m iz , ö ğ re tm e n im iz lazım , bu s a d e c e okulda o lm u y o r. Ö ğ re n c ile r için de geçerli, b ir d e okulun dışı v a r . B ir de ö ğ re n c in in okul dışında b ir y a ş a m ı v a r . O r a d a d a ö ğ re n c in in peşinin b ıra k ılm a m a s ı lazım . H a b e rle ri o k u y o ru z , b ir s ü rü değişik c e re y a n la r ö ğre n c ile rin içinde s o k u lm a y a çalışıyor, v a r m ıydı ş im d iye k a d a r T ü rk iy e 'd e b ir e s r a r alışkanlığı, ç o c u k la r d ış a rla rd a , ço cu k la rın yakasını b ıra k m a m a k sürekli ta k ip e tm e k lazım . B e n kırsal ve k e n tsel k esim lerdeki c o ş k u farklılığını bu şekilde d eğ erle nd ire biliyo r. Y a n i h e yecanı is tim d e t u t m a k h e rh a ld e biz ke n tle rde k i insanların g ö re v i gibi ge liyo r bana.

BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r e deriz.Ş u a n d a d iğ e r p a n a listim iz A b b a s G ü ç lü B e y

geldi, hoşgeldiniz d iy o ru z , b en kendisine s ö z v e r m e d e n ö n c e , N e r m in H a n ım d a n O ğ u z k a n H o c a m ız s o ru s u n u n cevabını a lm a k is tiy o ru m . D a h a s o n ra A b b a s B e y e s ö z v e rip düşüncelerini alalım.

DOÇ. DR. NERMİN ÇELEN - T e kdüşü nebild iğim bilgi e m p o z e e dilm em e si sınıflarda, b ir konu işlenirken gü ncel ö rn e k le r getirilm esi, ö rne ğin , insan haklarını iş liyo rsak e ğ e r, E t o p y a '- daki b ir ç o c u ğ u n fo to ğ ra fın ı getirebiliriz. B a tıc a y e tiş m iş , b e y a z , to m b u l b ir ç o c u ğ u n f o to ğ ra f ın n yanına koyabiliriz v e t a r t ış m a y ı b aşlatabiliriz v e o y a ş ta k i ç o c u k la r bile, ilkokul düzeyindeki ço c u k la r bile ç o k güzel t a r t ış m a ya p a b iliyo rla r, y e t e r ki bu

216

t a r t ış m a o rta m ın ı ç o c u k la ra verebile lim . Y a da gü n cel b ir konu, b asındaki s a n s ü re ilişkin b ir k o n u y u o r ta y a getirebiliriz, ö zg ü rlü k le ilgili t a r t ış m a y ı sınıfa açabiliriz v e ö ğ re n c ile r bu k o n u d a n e le r d ü ş ü n ü y o rla r , ta r t ış a b ilir le r a m a hiçb ir ö ğ r e t m e n bu t ü r t a r t ış m a la r a g irm e k is te m iy o r. Y a n i h içb ir ö ğ r e t m e n böyle b ir o r t a m y a r a t m a k is te m iy o r , o n la r s a d e c e d e r s a n la tm a y ı te rc ih e d iy o rla r. Belki o z a m a n ta r t ış m a y la , sınıf içerisindeki ço cu k la rın ö z g ü rc e kendilerine ifadeleriyle iyi v a t a n d a ş y e t iş t ir m e şa n sı o r t a y a ç ıkara bilir v e b u n u T ü rk iy e 'd e iki okul y a p ıy o r v e g ö rs e n iz g ö zle rin iz y a ş a rır , İzm ir 'd e v e A n k a r a 'd a iki okul v e t a r ih ö ğ re tm e n le ri, v a ta n d a ş lık e ğitim i d e rs i v e r e n ö ğ r e t m e n le r s ın ıf ta b u t a r t ış m a la r ı ö z g ü rc e ya pa b iliyo rla r.

BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d iyo ru z .D ile rse n iz s o ru la ra b ir a r a v e rip S a y ın A b b a s

G ü ç lü B e yin s ö y le m e k istediklerini m e sajla rın ı alalım , d a h a s o n ra s o ru la ra g eçelim , hoşgeldiniz d iy o ru m A b b a s B e y e v e k o n u m u z u d a h a ö n c e d e n kendisine ile tm iştik Y u r t t a ş l ık E ğ itim i için ö n e rile r n e le rd ir. S iz g e lm e d e n ö n c e S a y ın K o n u ş m a c ıla r y u r t t a ş lık e ğitim in d e y u rt ta ş lık bilincinin k a za n d ır ılm a s ın d a özellikle ulusal bilincin v e rilm e s i v e bu b a ğ la m d a dil bilincinin v e ta r ih kimliği bilincinin v e rilm e sin in u y g u n olacağı, b u n u n için de A t a t ü r k ç ü d ü ş ü n c e v e çizgide b ir e ğ itim in ya p ılm a s ı g e re ğ i ü z e rin d e d u rd u la r. C u m h u r iy e t d ö n e m in d e k ö y e n s titü le ri yoluyla v e halkevleri yoluyla v e rm iş o ld u ğ u m u z bu bilincin yine ö n ü m ü zd e k i yıllarda d a d e v a m e tm e s i g e re ğ i vu rg u la n d ı, ö rg ü n e ğ itim

217

k u nu m ların d a d a h a ç o k d e rs p ro g ra m la rın ın , d e r s kitaplarının d üzen le n m e si, ö ğ r e t m e b iç im le rim iz de bilginin yanı s ıra bilgiyi a k t a r m a d a farklı y ö n t e m v e tekniklerin kullanılması g e re ğ i ü ze rin d e duruldu. Ta b ii hepsinin b a ş ın d a da ö ğ r e t m e n eğitim im izi, y u rt ta ş lık eğitim ini v e re c e k y a d a s o s ya l bilgiler eğitim i v e re c e k ö ğ re tm e n le rim iz in e ğitim in d e fark lık lar y a p m a m ız g e re k tiğ i ü ze rin d e d uruldu. B iz b ü yü k b ir o ra n d a ö rg ü n eğitim i te m e l aldık. Y a y g ın e ğ itim d e 6 5 m ilyonu n e ğ itim in d e basın, sözlü, yazılı, g ö rü n tü lü basının v a ta n d a ş lık bilincini k a za n d ırm a d a k i g ö re v i ne olabilir, siz b ir basın m e n s u b u v e d e b ir y u r t t a ş o la ra k ne önerebilirsiniz, bu k o n u d a düşüncenizi a lm a k istiy o ru m .

B u y u ru n S a y ın G üçlü.ABBAS GÜÇLÜ - Öncelikle, g e ç geldiğim

için ö z ü r d iliyorum .V a ta n d a ş lık e ğ itim i a ç ıs ın d a n b a k tığ ım ız

za m a n , T ü rk iy e 'd e b en b irk a ç s o m u t ö rn e k v e r m e k is t iy o ru m , b ir d ö n e m A lm a n y a 'd a y d ım , dil k u rs u için g itm iş tim , G o th e E n s t itü s ü n d e en a z kırk, elli ülkeden in s a n la r v a rd ı, bunların içerisinde ülkesini en a z s e v e n le r bizim kilerdi, T ü rk iy e dendiği z a m a n h e rk e s kü fü rle b aşlard ı, yani politikacılara kızıp, s is te m e kızıp, biz ü lkem ize hep k ü fü r e d e r hale gelm iştik , b ir A m erik a lıs ı, b ir Kübalısı ya da □ o ğ u B lo ğ u ülkelerinden gelen in s a n la r dahi ne k a d a r politikacılarına, s is te m e , re jim e k ızsa la r bile ülkelerine t o z k o n d u ra m a z la rd ı. B izd e , şim di s o k a ğ a çıkılıp, b ir r ö p o r t a j yapılsa, m ik ro fo n u z a - tılsa Tü rk iy e 'y i ne k a d a r s e v iy o rs u n u z diye m a a le

218

s e f Tü rk iy e 'y i se ve n le rin sayısı ç o k o lm u y o r. Y a n i biz s is te m e kızıyoruz, b ak kala k ızıyo ru z, m a n a v a kızıyoruz, politikacıya kızıyoruz., k im e k ıza rs a k kızalım b u ülkede y a ş a n m a z , bu ülke a d a m o lm a z diye s ö z ü m ü z e b a ş lıyo ru z.

Y in e b ir b a ş k a o laya b a k tığ ım ız z a m a n , ben M a r m a r a Ü n iv e rs ite s i iletişim de d e rs le re g iriyo ru m , ü n iv e rs ite s o n sınıfına ge lm iş ö ğ re n c ile r k ü rs ü y e kalkıp iki kelim e k o n u ş a m ıy o rla r . B e n h e r s ın a v d a ıs ra r la ş u n u s o r u y o r u m , d e rs in iz h o ca sın ın adı nedir, dekanınınız adı n e dir, Y Ö K B aşkan ın ın adı nedir, re k t ö r ü n ü z k im d ir d iy o ru m v e y ü z d e 5 0 's in d e n d o ğ r u c e v a p g e lm iy o r. Ö ğ re n c i ü n iv e rs ite y e geliyor, d e rs e g iriy o r, d e rs in hocasını bilm iyor. Ü n iv e rs ite y e g id iyo r r e k t ö r ü nün, dekanının adını b ilm iyo r, o n u n d a ö te s in d e Milli E ğ it im B akanı k im d ir diye ş u ra d a p a n a lis tle re y a d a dinleyicilere s o r s a k ç o ğ u bilm ez. Belki kendileriyle ilgili olan bakanlıkları bilirler a m a b ir b a ş k a sını b ilm ezler. Y in e n o rm a l v a ta n d a ş ın bilinmesi g e re k e n k o n u la ra yö n eld iğim iz z a m a n , d ışarı çıktığ ım ız z a m a n , s o r d u ğ u m u z z a m a n hiç k im se b ilm iyo r, b u n d a k a b ah a tli k im dir, s a d e c e e ğ itim s is te m im iz . A n n e , b a b a la r d a ka b ah a tli, m e d y a o la ra k b izim de k a b a h a tim iz v a r , d e v le tin p e k ç o k k a b a h a ti v a r . B iz öyle b ir e ğ itim s is te m i o lu ş tu r m u ş u z ki, d a h a ilkokul birinci s ın ıfta n itib a re n ö ğ re n c ile ri a t ya rış ı gibi s ın a v la ra h a z ır la r hale gelm işiz, ikinci, ü ç ü n c ü sın ıfta ö ğ re n c ile r m a a le s e f t e s t le r e d e rs h a n e le re g id e r hale geldiler. S ın a v la rd a y u rtta ş lık bilgisi n e d ir diye y a d a v a t a n se vg is i n ed ir diye y a d a A t a t ü r k ç ü lü k n e d ir diye

219

hiçbir s o r u gelm ediği için, ö ğ re n c ile r bu t ü r d e ğ e rle re de ö n e m v e rm iy o r la r , ö n e m v e rm e d ik leri için d e ğ e rle r g id e re k yitiriliyor. B e n b irk a ç d e fa d a h a y a zd ım , G ü n e y d o ğ u d a 3 binden fazla okul, 1 5 yıla yakın kapalı. G ü n e y d o ğ u yatılı b ö lge okullarının ta m a m ın ı k a p a tm ış ız , o n d a n s o n ra d a o ra d a y a ş a y a n insanların ço cu k la rın a T ü rk iy e 'y i ö ğ re tm e m iş iz d iy o ru z v a ta n d a ş lık bilincini v e r m e m işiz, bu ülkeyi s e v d irm e m iş iz o n d a n s o n ra da, niye P K K 'y a k a tılıyo rla r d iy o ru z o n la ra kızıyoruz. B izim te m e l e ğ itim s iste m in d e k i o r ta la m a e ğ itim s ü re s i T ü rk iy e 'd e m a a le s e f 3 .B yıl. Y a n i biz T ü r k to p lu m u o la ra k , o k u m a yaşındaki in s a n la r o la ra k, d a h a ilkokuldan bile m e zu n o la m a m ış b ir to p lu m u z v e halen 2 3 yıldır d a I S / ’S 't e k a r a r alınm a sın a r a ğ m e n d e sekiz yıllık te m e l eğitim i ç ık a rta m a d ık , iş te im a m h a tip lerin a m a n o r t a kısım larına d o k o n u lm a sın diye b a ş t a R e fa h P a rtis i engelliyor, d iğ e r s a ğ m u h a fa z a k a r p a rt ile r de o n la ra ç a n a k tu ttu k la r ı için, destekledikleri için de sekiz yıllık zo ru n lu e ğ itim e ç ık a m ıy o ru z . H a z ira n a yında Ş û ra d a kabul edildi o n a ra ğ m e n , aynı p a r tinin b ak an ları o lm a sın a ra ğ m e n biri k a r a r aldı, ö b ü rü ra fa kaldırıldı, sekiz yıllık zo ru n lu e ğ itim e ge çm e d ik . S e k iz yıllık zo ru n lu e ğ itim b u g ü n 1 B G B irle ş m iş M ille tle r ülkesi içerisinde s a d e c e 5 -6 ta n e s in d e a rt ık 5 yıl o la ra k kalm ış, ö b ü rle rin d e sekiz yıl, on yıl, oniki yıl v e ü s tü . A v r u p a da okul ö n cesi e ğ itim d e o k u llaşm a o ra n ı y ü zd e S O 'la rd a h a t t a zo ru n lu hale geldi. B izd e okul ö n cesi e ğ itim yok, a r t ı te m e l e ğ itim d e o k u lla şm a o ra n ı 3 .6 yıl v e b u 3 .6 yılın d a b ir kısm ı s ın a v ya rış la rın a , şu na

220

bu n a gidiyor. Z a t e n y e te r s iz ö ğ r e t m e n le r v a r , o z a m a n biz n o rm a l v a ta n d a ş ım ız ı nasıl y e t iş t ir e c e ğ iz? Y a n i bizim b ir k e re te m e l e ğ itim sü re sin i o n yıla, o n iki yıla ç ık a rm a m ız lazım . İnsanları en a z b ir on yıl öyle y a d a b ö yle b ir e ğ itim d e n g e ç irm e m iz lazım . B u o n yılda s ın a v la rd a n a rın d ır m a m ız lazım . insanların kafasındaki te k şeyin y a r ın h a y a t a atıldığı z a m a n kendini a y a k ta tu ta b ile c e k o y v e rd iğ i z a m a n bilinçli şekilde o y ve re b ile ce k b ir d e v le t d a ire sin e gittiğ i z a m a n hakkını a ra ya b ile ce ğ i b ir e ğ itim o lm a sı g e re k ir.

B u g ü n in s a n la ra biz h e r şeyi ö ğ r e t iy o r u z okulda a m a te m e l v a ta n d a ş lık bilinçlerine yönelik o la ra k h içb ir ş e y ö ğ r e tm iy o r u z , o n d a n s o n ra d a d iy o ru z ki, bu v a ta n d a ş la r niye he p b ö yle o lu yo r, niye ülkesini d ü ş ü n m ü y o r, niye v a ta n d a ş lık g ö r e v lerini ye rin e g e t ire m iy o r la r d iy o ru z . B u g ü n , b ira z ö n c e ö b ü r t a r a f t a b ir to p la n tı d a h a v a rd ı, ü n iv e rs ite g ir iş s is te m i t a r t ış ı l ıy o r d u , o r a d a d a b u ra d a k in d e n d a h a a z insan v a r . Ş im d i anne b a b a la ra s o rs a n ız g e n ç le re s o rs a n ız Tü rk iy e 'd e k i en önem li s o ru n la rın b a ş ın d a ü n iv e rs ite g iriş siste m i gelir. Ç ü n k ü ü n iv e rs ite g iriş s is te m in e g ö re insanların geleceği ü ç s a a tlik b ir s ın a v a g ö r e belirleniyor; a m a böyle önem li b ir to p la n tıy a hiç k im se g e lm iyo r, niye g e lm iy o r, bilinçli değiller. Y a z ın , biz h a tırlıy o ru z. Û S Y M ç o k b ü yü k te m e l yanlışlıklar y a p tı, s ın a v d a yanılışlıklar y a p tı h e r şeyi sil b a ş ta n yanlış y a p tı, biz k a m p a n y a la r b a ş la ttık , 3 0 0 - 5 0 0 ta n e te lg ra f , te le fo n geldi, B a ş b a k a n , C u m h u r b aşkan ı, Milli E ğ it im B ak a n ı, Y Û K . B a ş k a n ı h e p sinin telefonların ı ve rd ik . Y a n i v a ta n d a ş lık bilincinizi

221

kullanın, hakkınızı kullanın, bakın elinizden s ın a v hakkı alınıyor y a d a sizin hakkınız b a ş k a la rın a v e riliyor, bu k a d a r önem li b ir k o n u d a hiç o lm a zs a duyarlı olun diye. M a a le s e f insan lar duyarlı o lm u y o r . İş te o n a d a ç o k k o la yca n ed e n b u lu y o rla r. H e r on yılda b ir d a rb e o lu rs a in s a n la r sözlerini s ö y le y e m iy o rla r, b a s tır ılıy o rla r d en iyo r. B u işin kolaycı yanı tabii.

B e n c e in sa n la r s ö z s ö y le m e haklarını y e te rin ce k u llan m ıyo rla r, o y v e r m e haklarını y e te r in c e ku llan m ıyo rla r, b en t a m A ra lık se çim le rin d e n ö n ce v a ta n d a ş lık eğitim i diye b ir yazı y a z m ış tım . V a t a n d a ş kendi bilincinde o lm a y a n b ir v a ta n d a ş , o yu n u n hakkını v e rm e y e n b ir v a t a n d a ş seçim ine g irs e ne olur, g irm e s e ne olur. S e ç m e n yaşı 1 8 'e indirildi, 1B ya ş ın a indirilm esi d e m e k 3 m ilyon yeni s e ç m e n d e m e k tir , 3 m ilyon yeni s e ç m e n d e n s a d e c e , 6 0 0 bin ta n e s i k ü tü k le re k a yıt y a p tırd ı, o yu n u kullandı. Y a n i g e n çlerim ize , ki en aydın, en dinam ik A t a t ü r k 'ü n de, ülkeyi e m a n e t e ttiğ i g e n ç lere o y hakkını v e riy o ru z , gidin oylarınızı kullanın, ülkeyi sizler adına y ö n e te c e k insanları seçin diy o ru z . in s a n la r onu dahi, oylarını dahi ku llanm ıyo rlar, o z a m a n b u ra d a yanlışlıklar v a r , te p e d e n a ş a ğ ıy a yanlışlıklar v a r . Y a n i yanlış k im d e d ir o n d a d ır b u n d a d ır a ra yış ı içerisinde b e n c e yanlışı o r t a d a n k a ld ırm a k için ö n c e t e s p i t e tm e k g e re k ir, te s p it e tt ik te n s o n ra d a ted a vis in in nasıl o lacağı ü ze rin d e k a r a r v e rip hiç y ılm a d a n onun ü ze rin e g itm e k lazım .

B e n im bu konudaki a s g a ri g ö rü ş ü m , te m e l e ğitim in en a z sekiz, o n yıla ç ık a rtılm a sı g e re k ir

222

d o ğ ru ltu s u n d a d ır. B u sekiz o n yıl içeris inde hiç s ın av o lm a d a n in sa n la ra g e rç e k te n a y a k ta kalabilecekleri, v a ta n d a ş lık bilincine yönelik bilgilerin ve rilm esi lazım . O n d a n s o n r a ne y a p a r s a ya psın ; m e sle k se çim i o lm a m a s ı lazım . Ü n iv e r s ite y e h a zırla r v e y a b ir ü s t k u ru m a h a z ır la r hale g e lm e m esi lazım . T e m e l e ğ itim d e n s o n r a is t e r b ir ü s t ö ğ r e t im k u ru m u n a hazırlansın , is t e r m e s le ğ e yönelsin ne y a p a r s a ya p sın ; a m a a s g a r i sekiz, on yıllık b ir e ğ itim s ü re s i ve re lim . Ş im d i biz g ü m rü k birliğine, A v r u p a Birliğine y a d a iş te b ilm e m İslam Birliğine s o k m a k için politikacılar b ir hayli ç a b a s a r f e d iy o rla r, biz b u 3 ,6 yıllık e ğ itim sü re siyle , ilkokuldan m e zu n o lm a m ış b ir insan kitlesiyle A v r u p a Birliğine g irs e k n ş o lur, g irm e s e k ne olur. O n la rd a o r ta la m a ö ğ r e t im s ü re s i o n d ö r t , o n b e ş yıla k a d a r çıkıyor, b izde y ü k s e k ö ğ r e t im d e okulla ş m a o ra n ı y ü zd e 1 2 , A v r u p a o r ta la m a s ı y ü zd e 3 6 'la r d a v e J a p o n y a gibi K a n a d a gibi, A m e r ik a gibi ü lkelerde de y ü k se k ö ğ re n im d e o k u lla ş m a o ra n ı y ü z d e "75'lerde. B ıra k ın v a ta n d a ş lık eğitim i iyi b ir v a ta n d a ş ım d iye b ilm e m iz için y a d a v a t a n d a ş o la ra k d ış a rd a sesim izi y ü k s e lte b ilm e m iz için h e rş e y d e n ö n c e iyi b ir e ğ itim a ltya p ım ızın o lm a sı gerekli. B iz b u k a d a r e ğ itim s ü re s i ile çıkıp se sim izi y ü k s e ltm e y iz d iy o ru m .

Y in e ç o k ya nlışlar yapılıyor. B u g ü n e k a d a r biz insanları hep yanlış k u tu p la ra g ö n d e rd ik , te m e l «hak v e h ü rr iy e tle rle v a ta n d a ş lık haklarıyla n o rm a l insan haklarıyla b u g ü n e k a d a r ya n lış la r yapıldı. 1 2 Eylül'de o n d a n ö n cesi re jim d e A t a t ü r k 'ç ü lü k diye diye insanları A t a t ü r k 't e n s o ğ u t u r hale geldiler.

223

Şim dikiler de İslam diye diye insanları d inden s o ğ u t u r hale g e tir iy o rla r . A r t ık u ç la rd a n k a ç m a k za m a n ı geldi de g e ç iy o r d iy o ru m . B iz insana ö n c e insan o la ra k n e le r ö ğ r e t iy o r u z diye b a k m a k ge re k ir. Halbuki insana biz hep ideolojik o la ra k yaklaştık . K im y a k la ş tı? Bizi y ö n e te n le r y a k la ş tıla r. İdeolojik o la ra k ya kla ştık ları için de insanın n eye ihtiyacı v a r n e ye yo k dem e d ile r. T a m a m e n kendi ideolojiler y a d a kendi p a rt i felsefeleri d o ğ ru ltu s u n d a o n la ra b ir ş e y v e rm e y e çalıştılar. O n d a n s o n ra d a b u v a t a n d a ş niye şu n u y a p a m ıy o r , bu v a t a n d a ş niye b u n u y a p a m ıy o r diye kızıy o ru z . B ize d e k ızıyo rlar, sizin hiç m i g ö re v im iz yo k m e d y a o la ra k diye. Te le v iz y o n la rd a n ö rn e k v e re yim . K e m a l S U N A L filimlerinin 2 0 inci g ö s t e r im lerinde dahil 11,12 re y t in g y a p a rk e n , O s k a rlı filimleri k o y u y o rs u n u z , ç o k kaliteli filimleri k o y u y o r su nu z. 3 ,4 re y t in g y a p ıy o r, O n u n d ö r t t e biri k a d a r re y t in g a lm ıyo r. B u n la r da eninde s o n u n d a t ic a ri k u ru lu şla rd ır. R e y tin g alan, bol re k la m alan filimleri k o y a c a k la rd ır . B u r a d a to p lu m o la ra k hiç m i k a b a h a t y o k ? Y a n i b e n c e m e d y a n ın to p lu m u yö n len d iriyo r, y o k s a to p lu m m u m e d y a y ı yö n lendiriyor. B e n c e m e d y a y ı yö n len d ire n to p lu m d u r. E ğ e r to p lu m K e m a l S U N A L filmlerinin 2 0 nci v e rs iy o n u n u o t u r u p s a a t le rc e b ir d a h a izlem ezse, o t ü r filim ler k o n m a z. T o p lu m u bu y ö n d e yö n le ndirecek olan k im d ir? S iya si p a rtile r, e ğ e r o n lar adına çıkıyor, p a r le m e n to y a giriliyorsa, siyasi p a r tile rd ir. V e h e rş e y d e n ö n c e d e v le tt ir . B iz özel ka n alla ra k ız ıyo ru z niye y a p m ıy o rs u n u z , e tm iy o r

224

s u n u z diye. A m a d e vle t, d e v le t o lm a nın gereğ in i ye rin e g e tir ip elinde 5 ta n e T R T 'n in kanalı o lm a sına ra ğ m e n , bunu p ro fe s y o n e lc e kullanıp in s a n la ra v a ta n d a ş lık haklarını ö ğ r e te m iy o r , y a d a onları izlenir hale g e tire m iy o r . B u r a d a d e v le te ç o k d a h a ciddi g ö re v le r d ü ş ü y o r . D e v le tin d e d a r kalıplar içerisinden çıkıp izle rnir hale ge tirilen p ro ğ ra m la r , anlatılır hale getirilen p r o ğ r a m la r idolojik s a p la n tıla rd a n uzaklaşıp, d a h a insanları k a vra y ıc ı, a y a k larını y e re b a s tır ıc ı bilgiler v e rm e s i g e re k iy o r.

B u r a d a anne, b a b a la ra d a ç o k g ö r e v d ü ş ü y o r d iy o ru m . B e n g e n çle rle y a p tığ ım söyleşilerde, y a d a ge n çle rin to p la n tıla rın a katıld ığım ız z a m a n , d e v le te hiç, g ü v e n m e y in d iy o ru m . D e v le t b u g ü n e k a d a r sizi d ü ş ü n m e d i, d ü şü n m e ye b ilir. D ü ş ü n m ü y o r da. D ü ş ü n m ü y o rs a a rt ı p u a n k o y a ra k b ir ta ra fın ız a koyun. A r t ı anne, b a b a la rın ıza d a ço k g ü v e n m e y in d iy o ru m . Y in e d ün İs ta n b u l'd a b ir to p la n tıd a y d ık , ann e b a b a la ra yönelikti. Ü n iv e r s ite S ın a v S e ç im in d e ö ğ re n c ile re y a p a c a k la rı katkı yö n ü n d e yd i. 1 5 0 0 kişi ç a ğ rılm ış , 4 0 - 5 0 kişi v a rd ı. Ç o c u k la rı o n la r için en önem li varlık , s ın a v la r o n la r için en önem li şe y, böyle b ir to p la n tı için 1 -2 sa a tin i a y ırm ıy o r. O n la r s a n ıy o rla rk i ç o c u ğ u n k u rs p a ra s ın ı a y a rla d ığ ım ız z a m a n ç o c u k ü n iv e rs ite y e g i r e r v e y a g ire m e z . B ü t ü n ç o c u ğ u n s o ru m lu lu ğ u n d a d ır d iy o rla r. D olayısıyla anne, b a b a la r d a g e n ç le r için ç o k önem li b ir k a y n a k değil, onları d ü ş ü n e n k a yn a k değil. S ö z d e ç o k d ü ş ü n ü y o r la r a m a , iş u y g u la m a y a , fiiliyata gelince, ç o k fazla düşü n dü kle rin i s a n m ıy o ru m .

225

G e n ç le r de kendilerini d ü ş ü n m ü y o rla r , Ü n iv e r s ite s o n sınıf ö ğ re n c is in e , 1 5 0 kişilik b ir s ın ıfta ben s o ru y o ru m . B a s ın Yayını b itiriy o rla r. M e z u n o ld u k ta n s o n ra ne ya p a c a k s ın ız? D iy o ru m . 3 ,4 kişi kendini h e rh a ld e y e te rli h iss e ttiğ i için g a z e te ci o la c a ğ ım d iyo r. Ü n iv e rs ite s o n sınıfa ge lm iş A a y s o n ra m e zu n o la ca k a ş a m a y a ge lm iş b ir ö ğ re n c i, b e n d a h a ne y a p a c a ğ ım ı d ü ş ü n m e d im d iyor. Y a n i bu a ş a m a d a , s a d e c e B a s ın Y a y ın d a böyle değil, ü n ive rs ite le rim izin ç o ğ u n d a m a a le s e f d u ru m böyle, v e ö ğ re n c ile r öyle b ir d u ru m a ge lm işle r ki. Z a t e n yanlış b ir m e sle k se ç iy o rla r, d a h a s o n ra d a ne ya p a ca k la rın ı bilm edikleri için d ö r t yıllık fakülteleri, B ile B yıl a ra s ın d a b it ir iy o r - larki, h içb ir z a m a n şu n u d ü ş ü n m ü y o rla r . V a t a n d a ş o la ra k, d e v le t o la ra k z a te n kıt k a yn a k la ra sahibiz, b u kıt k a y n a k la r içerisinde b a n a d e vle t y e r a y ırm ış , ü n iv e rs ite a y ırm ış , b en A yıl içinde bir an ö n ce m e z u n o la yım ki, kapıda d a 1 ,5 m ilyon insan v a r , O n la r gelsin girsinler, diye d ü ş ü n m ü y o rla r . S e n b u n a h a y r e t e d iy o ru m .

R o m a n y a 'y a g itm iş t im b e n d a h a Ç a v u ş e s k u d ö n e m in d e idi . D o ğ u blok ülkelerinde de g ö rd ü m s o k a k la rd a he p te le fo n v a rd ı. T e le fo n la r ü c re ts iz idi. Bizdeki gibi je to n lu değil. H a y r e t e t t im ü c r e t siz te le fo n o lu rm u ? . İnsa n la r o t u r u p s a a tle rc e k o n u ş m a z m ı? Y o k dediler b u rd a ins a n la ra şu bilinç verildi. G e re k tiğ i k a d a r k o n u ş u r, e ğ e r f a z la d a n k o n u ş u r s a , b ir b a ş k a s ın ın hakkının ye n e ce ğin i a n la r dediler. O r d a b ö ylesine b ir v a ta n d a ş lık bilinci y a ra tm ış la rd ı. E n azın da n tele fo n k o n u s u n d a y a ra tm ış la rd ı. D iğ e r konuları hiç

826

k a rış tırm a d ım . B izim de b u ra d a İnsan la rım ıza kendisinin haklarının, b aşkasın ın haklarının ç iğ n e - m e m s i ge rek tiğ in i a n la tm a m ız g e re k ir . B izd e h e r k e s d e m o k ra s in in b ir t a r a f ın s a r ılıy o r , d e m o k ra s i ö z g ü rlü k tü r , h e rş e y i y a p m a k t ır d iy o rlar. Kendisi için h e rş e y i y a p ıy o r a m a ö b ü rü için neleri z a te n d e m o k ra s i k ü ltü rü m ü z d e ya nlışlar v a r d iy o ru m . V a ta n d a ş lık k ü ltü rü m ü z d e yanlışlıkla r v a r d iy o ru m . B ir dizi yanlışlıklar v a r . A m a ö n c e d iy o ru m ki te m e l e ğ itim e d e g e lm e d e n o k u lö n ce si e ğ itim d e n başlıyalım d iy o ru m . O k u lö n c e s j eğit im d e n itib a re n biz b u n la ra bu bilgiyi bu k a v r a m ları ö ğ re tm e z s e k , o n d a n s o n r a hiç ö ğ re te m e y iz . B ak ın k u ra n k u rs la rı okul ö n ce s i e ğ itim e k a d a r indi. İslami k re ş le r v e a n a okulları g id e re k yayılıy o r . İn sa n la r d a h a 3 - 5 y a ş ın d a n itib a re n ç o c u k ların k a fa sın a onları s o k m a y a b a ş la d ık ta n s o n ra , siz o n d a n s o n ra , iste d iğ im iz k a d a r lisede, ü n iv e rs ite d e y a d a v a t a n d a ş o la ra k s o k a ğ a ç ık tık ta n s o n r a v a ta n d a ş lık bilincini a ş ıla m a y a çalışın, o ü m m e t o lm u ş tu r . Ü m m e t i v a t a n d a ş y a p m a k a rt ık ç o k d a h a z o r o la c a k tır. B e n c e ne ya p ıla c a k s a e ğ itim s is te m i ç e rç e v e s in d e ya p ılm a sı g e re k ir. B ir d e b u t ü r to p la n tıla rın , b ira z k u ru o lm a k ta n ç ık a rtıla ra k , d a h a a k tif d a h a katılım cı b ir h a v a y a s o k u lm a s ın d a y a r a r v a r d ır d iy o ru m . B ir d e ne s ö y le y e c e k s e k a rtık , h e rk e s in b ir şe yle ri s ö y le m e si g e re k ir . K a rş ı t a r a f t a h e rk e s istediğini sö y lü y o r , a r t ı y a p ıy o r, ic ra a ta g e ç iy o r. A m a laik ve d e m o k ra t ik ge çine n k e sim le r, hala d ü ş ü n ü y o rla r . A c a b a s ö y le s e k m i? S ö y le m e s e k m i? D iye. B e n c e T ü r k iy e 'd e a rt ık h e r şeyin k o n u ş u lm a sı, sö y le n

227

m esi za m a n ı geldi d e g e ç iy o r d iy o ru m .T e ş e k k ü r e d iyo ru m .[A lk ış la r]BAŞKAN - B iz de ç o k te ş e k k ü r e d e riz .

Ş im d i katılım cılık dediniz. S a y ın d in leyicilerden b izd e k a tılım b e k liy o ru z . B u y r u n e fe n d im . S o ru la ra z a te n g e ç m iştik . H o c a m b u y ru n . B e ş ir H o c a m d a n s o n ra ,S a y ın A k ç a k a y a lıo ğ lu , B e ş ir G ö ğ ü ş B e y e v e t.

BEŞİR GÖĞÜŞ - Y e te r li v e y a değil, f a k a t ilk, o r t a o k u llard a v a ta n d a ş lık eğitim i verilebiliyor. L is e le rd e b ü s b ü tü n kesiliyor bu. L is e le rd e y a p a bilm ek için bu eğitim i v e re b ilm e k için inkilap d e r s leri nasıl ok u tu lm alıd ır. İnkilap d e rs le ri C u m h u r iy e tin g e tird iğ i v a ta n d a ş lık fikrini v e re b iliy o r m u , v e re m iy o r m u ? B u n u sa yın Ü n s a l Y a v u z 'd a n ric a e d iy o ru m .

N e rm in Ç e le n 'd e n de liselerde bazı te m e l kanunları o k u tm a n ın fa yd a s ı v a r m ı? D iye s o r u y o ru m . M e s e la A n a y a s a , S e ç im K a n u n u v e b e n zeri, B a ş k a ne d ü ş ü n ü rs ü n ü z , liselerde bu eğitim i v e rm e k için nasıl yo lla r d ü ş ü n ü rs ü n ü z ?

BAŞKAN - D iy o rs u n u z ki e ğitim in b ir s ü re k liliği o lm a sı g e re k ir. L is e le rd e de d e va m ın ın m ı olm a sı g e re k ir?

BEŞİR GÖĞÜŞ - L is e le rd e ç o c u k la r so s ya l k a n u n la ra d a h a ç o k ilgi , d u y u y o r, o yo ld a gelişiy o r v e z a ra rlı te lk in le rd e açık b u lu n u yo r. B iz b u n ları önlem eliyiz d iy o ru m .

BAŞKAN - B e n bu k e z is te rs e n iz N e rm in H a n ım 'd a n b aşlıyayım . Ü n s a l B e y 'e b ira z dinlenm e s ü re s i ve re lim . B u y ru n sa yın Ç E L E N .

DOÇ. DR. NERMİN ÇELEN - T a b i ki o r t a

228

ü ç te b itiriyo ru z. L ised e d e d e v a m lazım . H e r g ü n yeni b irş e y le r k a zandırabiliriz ç o c u ğ a . S o syo lo ji d e rs le rin d e n de ya ra rla n a b iliriz . İnkilap T a r ih i d e r slerinin yanı sıra . E ğ e r hala p ro ğ ra m la r ın d a v a r s a öğrecilerin .

BEŞİR GÖĞÜŞ - Ü ç ü n c ü sın ıfta o k u tu lu y o r.BAŞKAN- S o syolo ji lise so n d a .DOÇ. DR. NERMİN ÇELEN - L ise s o n d a

o k u tu lu y o r e ve t.Ş im d i tabiki lisede h e r se n e y a d a h e r

s ö m e s t r ö ğ re n c iy e bu t ü r bilgiler v e rm e n in güzel o ld u ğ u b ir g e rç e k . A m a s a d e c e bilgi v e rm e k y e te rli değil. S a d e c e bilgi d ü ze y in d e k a lm a m a sın ı is t iy o ru m . K endi d en e yim im i s ö y le y e y im . B e n ç o c u ğ u m la birlikte A n c ü sın ıfta S o s y a l Bilgiler K ita b ın d a ye re l y ö n e tim in se çim leri, ye re l y ö n e tim in g ö re vin i yeniden ö ğ re n d im . O g ü n e k a d a r b a n a ö ğ r e t e m e m iş le r . Ç ü n k ü s a d e c e b a n a e z b e r le tm iş le rd i. Y a n i g ü n c e l o la y la rı, sın ıfa t a r t ış m a k belki s a d e c e b ir s ö m e s t r id e b ir konu işlenebilir, a m a t a r t ış a r a k işlenebilir. E zb e rle n in c e u n u tu lu y o r. □ konu ile ilgili b ir v a t a n d a ş değilseniz, iyi d e ye tiştirilm e diğin iz z a m a n u z a k la ş ıy o rs u n u z v e to p lu m a d a pek b ir fa y d a s ı o lm u y o r.

BAŞKAN - E v e t te ş e k k ü r e de riz .S a y ın Y a v u z .PROF. DR. ÜNSAL VAVUZ - E fe n d im

ta b i inkilap d iy o ru z d a b e n D e v r im d iye yim ge n e ona. N e ya p a lım y a s a ismini İnkilap k o y m u ş . B izim E n s it itü m ü z ü n adı d a İnkilap T a r ih i E n s t itü s ü , a n te n tli k a ğ ıtla rım ız öyle a m a b u d a bize t e r s gelen b ir s ö zc ü k , o nun için biz d e v r im d iy o ru z

229

k o n u ş m a la rd a . Ş im d i ta b i o r t a ö ğ re t im d e bu d e rs le rin y e te rin c e , hakkınca ö ğ re n c iy e g ö t ü r e bildiğini b e n s a n ıy o ru m . Belki k ita p la r y e te rli z a m a n z a m a n b a k ıy o r u z in c e liy o ru z . F a k a t h e rş e y yine ö ğ r e t m e n d e başlayıp, ö ğ r e tm e n d e b it iy o r . M a a le s e f b u m e m le k e t t e ç o k h ız la n d ırılm ış k u rs la r la ö ğ r e t m e n le r y e tiş tir ilip , to p lu m a su nu ld u o k u la ra gönderildi. G e ç e n s e n e le rd e he pim iz a n ım s ıy o ru z . Ş im d i ta b i h e rş e y ö ğ r e tm e n d e b a ş la r ö ğ r e tm e n d e b ite r. K ita b ın içindeki k o n u y u kendi sa p la n tıla rı şeklinde, kullan a ra k , g ö t ü r ü y o r s a ki, g ö tü re n le r v a r . S a d e c e o r t a ö ğ r e t im için değil, ü n iv e rs ite d e dahi ra s tlıy o r u z ra s la d ığ ım ız E g e Ü n iv e r s it e s in d e b ir C u m h u r iy e t T a r ih i K ita b ı v a r . S a n ıy o ru m 1 7 5 sayfalık b ir k ita p tı. 1 3 1 S - 1 9 3 B a ra s ı b e ş s a y fa da g e ç iy o r. Ü n iv e rs ite d e bu iş böyle ya pılıyorsa. A n la tm a y a o lanak yok. O r t a ö ğ re tim d e k i sıkıntıları biz Ü n iv e rs ite d e ç e k iy o ru z. Ö rn e ğ in b en im en ç o k ü ze rin d e d u r d u ğ u m konu 10. Yüzyıldaki D ü y u n u -u U m u m îy e m esele sid ir. B u k u ru m u n o r t a y a ç ık m ası v e b u k u ru m u o r t a y a ç ık a ra n nedenler. Ç ü n k ü ta r ih e ğ e r d e rs alınm ası g e re k e n b ir bilim dair ise ki öyledir, o halde, ta rih i olayları n ed e n s o n u ç ilişkisi içinde in s a n la ra iyi g ö t ü r m e m iz lazım . İyi a n la tm a m ız lazım . IS .yü zyılı bu D ü y u n ü -u U m u m iy e idaresinin D u y u n -u n kurulm asını h a zırla y a n se b ep lerle , değerlendirildiğim iz ve b e ra b e rin d e g e tird iğ i so n u ç la rı iyi irdelediğim iz z a m a n b u n u a n la ttığ ın ız z a m a n ö ğ re n cin in size ilk söylediği şe y. B u g ü n e ne k a d a r d a b e n z iy o rm u ş

230

o lu y o rla r. B ir kısm ı öyle d iy o r yalnız. D iğ e r kısım d a bu O s m a n lIla r hiç d o ğ ru b ir ş e y y a p m a m ış la r m ı? H o c a m . B a ş t a n beri h e p O s m a n lı'y 1 e leştiriy o rs u n u z . Ç ü n k ü liseden aldığı f o rm a s y o n , liseden liseye, ö ğ re tm e n d e n , ö ğ r e t m e n e m a a le s e f ço k değişik. Milli E ğ it im Bakanlığı m a d e m k i b ir ulusal e ğ itim p r o ğ r a m ı ç e rç e v e s in d e b u işi g ö t ü r m e k a m a c ın d a d ır , o z a m a n b u n u n d a k o n tro lü n ü iyi y a p m a s ı lazım . B irinci b o y u t bu.

İkinci b o y u t ü n ive rs ite le rd e k i g e ç e n se n e le re k a d a r k a rş ım ız a çıkan to b lo . A B B A S B e y de b u n u söyledi. A t a t ü r k ç ü lü k 't e n b ık tırm a . B al yiyen b a ld a n b ık ar. B O y ö n e tim le ri t u t t u la r , ü n ive rs ite d e h e r sınıfa A t a t ü r k ilke v e inkilapları dersini k o yd u la r. H a k ik a te n ö ğ re n c i de bu iş te n sıkılm aya başladı. Sıkılm ış ö ğ re n c i k a rş ıs ın d a şe vk le d e rs y a p m a n ız d a olanaksız. Ö ğ r e t m e n d e b u işte n u z a k la ş m a y a başladı...

[B a n t değişim i]Belki d e işin te m e lin d e s u la n d ırm a k a m a c ı

y a t ıy o r idi. B u iyi b ir y ö n te m d i. H e m A t a t ü r k ç ü g ö rü n e b ile c e k tin iz . H e m d e b ö y le c e insan ları A t a t ü r k ç ü lü k te n s o ğ u ta c a k tın ız . B iz b u n u b ir s e n e ye v e z o ru n lu d e r s o la ra k , h a fta d a iki s a a t o k u tu la n , d e v a m ı zo ru n lu d e rs e d ö n ü ş tü rd ü k ve ilgi a r t t ı ta b i. Ö ğ r e t m e n d e b u işi s e v e re k , h is s e d e re k , z e v k a la ra k y a p ıy o r. F a k a t ş u d a o r t a y a çıktı. B u b ir senenin d e a z o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o ru m ben. B u n u iki s e n e y e ç ık a rm a k g e re k ir.

B ir d iğ e r b o y u t t a şu. B iz h e r z a m a n sa n dık ki

231

e ğ e r M o n d r o s M ü t a r e k e s i ile b e r a b e r in d e ge tird iğ i s o n u ç la rla yo la çıkar, ulusal bağım sızlık s a v a ş ım ız ın b ü t ü n k o n g re le rin i, s a v a ş la rın ı, g ö z ü m ü z ü k a p a yıp e z b e re sö yle se k bu işi bilir ö ğ re n iriz sandık. B u r a d a yanıldık. B u r a d a b ü yü k b ir h a t a yapıldı. A s lın d a y a p ılm a s ı g e re k e n A t a t ü r k ç ü felsefenin b ık m a d a n u s a n m a d a n , ta b i o b ir kro n o jid ir ta rih i o laylar, o lg u s u d u r dizinidir. B u n ların bilinmesi lazım . T a rih i d ö n e m e ç le rd ir . A m a b u n u n yanı s ıra neyin ned e n yapıldığını iyi ird e le ye n , d ü ş ü n s e l p la t f o r m d a d e ğ e r le n d ire n biçim in d e v re y e so k u lm a sı lazım dı. T a h m in e diyo ru m , şim di bu k o n u la rd a y e te rli k ita p la r v a r . Belki beğenilm eyebilir, b en Y ü k s e k ö ğ re t im K u ru m u n u n , Y Ö K 'ü n A tatürk İlke ve İnkilapları S. diye b e ş s a y g ıd e ğ e r m e slek da şım ızın , h o ca m ızın ya zd ğ ı kitabı fe vk a le d e felsefi v e d ü şü n se l o la ra k is te neni v e re n , hiç o lm a z s a m e r a k u y a n d ıra n , a ra ş t ırm a y a , d ü ş ü n m e y e y ö n e te n b ir b o y u tu nedeni ile s e n e le rd ir 1 9 8 7 'd e n b eri d e rs v e rm e y e g itt iğ im b ü tü n o k u lla rd a z o ru n lu d e r s kitabı o la ra k o k u tu y o ru m . E r g u n Ö z b u d u n , A h m e t M u m c u , T u r a n Fe yzioğ lu ra h m e tli h o ca , A g a h Ç u b u k ç u , Y ü k s e l Ü lken ra h m e tli h o c a m ız, ta ra f ın d a n h a z ır la n m ış fe v k a la d e d e ğ e rli b ir k itap . D e ğ e rin i ş u ra d a n anlıyoruz. B a zı ü n iv e rs ite le r re k tö r le ri bu kitabı o k u tm u y o r la r . Y Û K 'd e n gö n derildiği halde d e p o la rd a t u t u y o r la r bu kitapları. B e n onu d a ileteyim . Polis A k a d e m is in d e bu d ersi v e r iy o ru m . G e ç e n se n e d e n b eri b u kitabı o ra d a d a zo ru n lu d e r s kitabı o la ra k A k a d e m i'y e aldırdım . B e n c e işin dü şü n se l p la tfo rm u n u b ir ş a p k a

232

d e v rim i, y a d a b ir yazı v e y a dil d evrim in i şekilci o la ra k ezb e rle yip , g e ç m e k te n ö t e ; ö n cesi ve z o ru n lu kılan n e d e n le r v e g e tird iğ i s o n u ç la r ile v e re n b ir k itap. B ir dil d evrim in i, b ir t a r ih tezini, b ir ulusal kimlik o lu ş tu rm a d a yeni k u ru lm u ş ulus d e vle tin to p lu m u n u ulusal bilince u la ş tırm a k ta k i te m e l işlevini g ö z a rd ı edip y ü ze ys e l b ir şekilde ö ğ re n c iy e g ö tü rd ü ğ ü z a m a n ö ğ re n c i o n u e z b e r leyip g e ç e c e k tir . K o n u y u b u ra d a n , bu açıd a n, bu p e s p e k tifd e n alıp ta r t ış m a lı d e rs le r , keşke fakülte le rd e o k a d a r kalabalık anfiler o lm a s a d a h e rk e s hazırlayıp gelse, a k tif m e to d la t a r t ış a r a k g ö t ü rs e k d a h a d a işlevsel o lu r ina n cın d ayım . A m a ta b i o z a m a n d a o r t a ö ğ re t im d e n , liseden gelen ö ğ re n c ile rin b ira z birikimli o la ra k ge lm e si lazım . B iz im y a p tığ ım ız m a a le s e f ilk ö n c e k a fa la rd a k i yanlışları k ırm a k . H e rk e s ilk d e r s t e s o ru y o ru z . K im in e vin d e A t a t ü r k 'ü n S ö yle vi v a r . B ü t ü n eller kalkıyor. H e rk e s el ka ld ırıyo r. Peki ilk s a y fa y ı kim a ç tı diyince. O k a d a r a z s a y ıd a el ka lkıyor ki. O z a m a n g ö rü y o rs u n u z . K ita p r a f t a d u ru y o r . B ir d e k o ra s y o n m a lze m e s i o la ra k d u ru y o r . B u n u d a d e v r e y e s o k m a k lazım . B irinci e lden k a y n a k o la ra k o k u tm a k , o k u m a y ı ö z e n d irm e k , ö rn e k le ri d e h e p içinden ç e k e re k o k ita b a ö ğ re n c iy i ve v a t a n d a ş ı y ö n e lt m e k o lanaklı o la b i''r d iye d ü ş ü n ü y o ru m .

T e ş e k k ü r e d e rim .BAŞKAN - T e ş e k k ü r e de riz .S a y ın A k ça k a ya lıo ğ lu , b u y ru n .CİHAT AKÇAKAYALIOĞLU - T e ş e k k ü r

e d e rim . E fe n d im ç o k de ğ erli k o n u ş m a c ıla rım ız

233

dan, h o c a la rım ızd a n b ü yü k y a r a r la r g ö rd ü k . Ş im d i ben bu a ra d a S a y ın Y a v u z h o c a m la ilgili b ir k a tk ıda b u lu n m a k is t iy o ru m . K o n u ş m a s ın a b ir k a tk ıd a . B iz b irbirim izi tan ıd ığ ım ız için b e n im bu ka tkı h e ve sim in ç o k o ld u ğ u n u bilir.

E fe n d im kendileri A t a t ü r k 'ü n ilim v e akıl fe lse fesini ifade e d e n n o k ta la ra değindiler. A y r ıc a A ta tü r k ç ü lü k te rim in e de değindiler. A t a t ü r k İnki- lapları te rim in i de kullandılar. B e n A t a t ü r k İnki- lapları te r im in d e n h a re k e t e d e c e ğ im . V a k ti ile h o c a m la biz b u n u k o n u ş tu k . A t a t ü r k inkilapları y o k t u r efe nd im . A t a t ü r k İnkilabı v a rd ır . O b ir inki- la ptır. N u t u k t a A t a t ü r k İnkilabımız d e m iş tir. İnki- la p la rım ız d e m e m iş t ir . Ş im d i A t a t ü r k ilkeleri v a rd ır . İlkeler İnkilaptan e vve ld ir. A t a t ü r k İnkilabı v e inkilap h a re k e tle ri v a r d ır o n u n için de. H a r f inkilabı te r im i ya nlıştır. B e n b u n u b irç o k d e fa la r bizim to p la n tıla rım ızd a belgeleri ile a r z e tm iş lerdir. A t a t ü r k İnkilabında h a rf değişim i v e y a h a re k e ti.

Ş im d i b u n u b ırak alım b ir t a r a f a . B e n h o c a m ın değindiği A t a t ü r k 'ü n ş u ra d a k i g iriş ye rin de k i ifadesini A t a tü rk 'c ü lü ğ ü n te m e li o la ra k, sayın b aşk an ım ın d a lü tfe n kabul b u y u rm a s ı ş a rtıy la , o k u m a k is t iy o ru m . B e n m a n e vi m ira s o la ra k hiçbir n a s rık a tı b ıra k m a d ım . N a s r ık a t d e ğ iş m e z fikir v e k u ra m d e m e k tir . H iç b ir d o ğ m a , hiçbir d o n m u ş v e kalıp laşm ış d ü ş t ü r b ıra k m ıy o ru m . B e n im m a n e vi m ira s ım ilim v e akıldır. B e n d e n s o n ra k ile r bizim a ş m a k z o ru n d a o ld u ğ u m u z çe tin v e köklü m ü ş k ü la t ö n ü n d e belki g a y e le re t a m a m e n e re m e d iğ im izi, fa k a t asla ta v iz v e rm e d iğ i

234

mizi, akıl v e ilimi r e h b e r edindiğim izi ta s t ik e d e ce kle rd ir. Z a m a n s ü ra t le d ö n ü y o r . M illetlerin, ce m iye tle rin , fe rtle rin s a a d e t v e bedbah lık te la k kileri de d e ğişiyor. B ö y le b ir d ü n y a d a asla d e ğ iş m e y e c e k h ü k ü m le r g etird iğ in i iddia e tm e k aklın ve ilmin inkişafını ink ar e tm e k olur. B e n im T ü r k Milleti için y a p m a k istediklerim , b a ş a r m a y a ça lış tık la rım o rta d a d ır . B e n d e n s o n ra beni b e n im s e m e k is te yenler, bu te m e l m ih fe r ü ze rin d e akıl v e ilmin rehberliğini kabul e d e rle rs e m a n e v i m ira s ç ıla rım o lurlar.

S a y ın dinleyen değerli b ü y ü k le rim e v e a rk a d a ş la rım a a r z e d iy o ru m . Bakınız b u ifa d e le rd e n s o n ra m a n e vi m ira s ç ıla rım o lu rla r d iyo r. O halde A t a t ü r k 'ü n te s b it e ttiğ i A ta t ü r k 'c ü lü k iş te b u d u r. M a n e v i m ira sçıla rı o lu rsa k , biz o z a m a n A t a t ü r k ' ün bu felsefesine u y g u n A t a t ü r k 'c ü o lm u ş oluy o ru z . B u yazı b e n im kendi y a z ım d ır. A s lın d a A t a t ü r k ç ü d ü ş ü n c e v e fe ls e fe k o n u s u n d a k i A t a t ü r k Y ü k s e k K u r u m u d e rg is in d e ya yın la n m ış t ır .

B ir d e ş u n a d e ğ in m e k is t iy o r u m . S a y ın h o c a m b irk a ç d e fa değindiler. Laiklik k a v ra m ı. Bakınız A t a t ü r k 'le ilgili b e n im a r z e tt iğ im şe yle rin hepsi belgeseldir. N e d iy o r A t a t ü r k . Ş im d i de, ç o k g ü n c e l o ld u ğ u için ö lü m s ü z ö n d e r im iz laiklik k a v ra m ı v e anlam ı ü ze rin d e b ir fikir ça lışm ası s ıra s ın d a v e rd iğ i d irektifi s u n m a k ihtiyacını d u y d u m . O d iy o r ki Laiklik yalnız din v e d ü n y a işlerinin a y rılm a s ı d e m e k değildir. A y n ı z a m a n d a b ü tü n y u r t t a ş la r ın v icd a n , ib a d e t v e din h ü rriye tin i te k a ffü l e tm e s i d e m e k tir . Te k e ffü l: ü s tle n m e k

235

a n la m ın d a d ır y ü k s e k m alu m la rın ız , a rk a d a ş la r ım d a biliyorlar. Laiklik k a v ra m ın ın dinsizlikle h içb ir ilgisi y o k tu r. B u g ü n T ü rk iy e B ü y ü k M illet M e clis in de Laiklik k a v ra m ı bazıları ta ra f ın d a n dinsizlik o la ra k M eclis'in ça tıs ı a ltın da ifade edilm iştir.

T a r ih K u ru m u n d a v e rd iğ im b ir k o n fe ra n s ta sö yle d im a rk a d a ş la rım . İsta n b u l'd a b ir belediye başkanı v a r . B u n u kişisellik m a n â d a kabul b u y u r m ayın . H o c a m d a söyledi böyle şeyleri. Ş im d i laiklik ü ze rin d e g a ze te c ile rle , k o n u ş u rk e n diyorki: "Laiklik dinsizlik v e din d ü şm a nlığ ı d e m e k tir" Asıl b e n im içimi h ırp a la y a n ş e y şu oldu. " İs m e t P a ş a , A t a t ü r k 'e laikliği y u r t t u r m u ş t u r " dedi. E v e t te le v izy o n d a d a idnledim . G a z e te c i a rk a d a ş ım da h e rh a ld e bilir v e to p la n tıd a şöyle sö yled im , ne İs m e t P a ş a y u t t u r a c a k a d a m d ır , ne A t a t ü r k y u ta c a k b ir a d a m d ır . Ş im d i ö z ü r d iliyo ru m , s ö z ü m ü k a p a tırk e n , b a ş t a siz o lm a k ü z e re b u g ü n e k a d a r lütfedilen bilgiler için kendi adım a, B O ya şınd a k i b ir ih tiya rın adına şü k ra n la rın ı s u n u y o ru m .

S a yg ıla rım laBAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r e d e rim . B izde

s a y g ıla r su n a rız . B a ş k a katkı g e t irm e k iste y e n v e y a s o ru s o r m a k iste ye n .

PROF. DR. ÜNSAL YAVUZ - E fe n d im ben bir n o k ta y ı a ç ık la m a k is t iy o ru m .

PROF. DR. ÜNSAL YAVUZ- M a d e m k i b a n ta k a y ıtta y ız . B u n la r ya yın la n a c a k o za m a n , o nun için b ir d ü z e ltm e y a p m a y ı gerekli g ö rü y o r u m . A s lın d a S a y ın A k ç a k a y a lıo ğ lu ile farklı d ü ş ü n m ü y o ru z . K ita b ın ism ini v e rirk e n . K itabın

236

ism i A t a t ü r k İlke v e inkilapları ise ne diyebilirdim ki. B a ş k a b ir ş e y d iy e m e m . O n u n için İnkilaplar. A t a t ü r k İlke v e İnkilapları kitabın ism i bu İnkilap, İnkilabı onlarla u ğ ra ş m ıy o ru z . B e n d e A t a t ü r k 'ü n b ir d e vrim i o ld u ğ u n a in a n ıyo ru m . B u n u U t k a n K o c a t ü r k h o c a m ız ile ta r t ış t ık . A s lın d a d e v rim in ta n ım ı da b u n u g e re k tir iy o r . D e v r im d e va rıla n a ş a m a d a t ü m k u ru m la r b ir önceki a ş a m a d a n d a h a gelişm iş v e ilerlem iş b o y u ta çekilebilm iş ise, o d e ğ iş im g e r ç e k le ş t ir e b ilm iş s e d e v r im d ir . Dolayisiyle e ğ e r A t a t ü r k ya p tığ ı r e f o r m la r diyelim. T e k te k aldığınız z a m a n ö rn e ğ in , s a d e c e , b ü tü n yapılan d e v rim s e l d eğişim leri g ö z a rd ı e d e lim, s a d e c e ileri b o y u ta g itm e z ki v e y a yazı değişsin. O d a b ir ş e y ifade e t m e z v e y a h e rş e y d u rs u n o lduğu y e rd e kadın hakları getirilsin. H iç b ir ş e y d e ğ iş m e z . O halde y ö n e t im d e n k ü ltü re l k u ru m la ra , hukuka, e ğ itim e , to p lu m s a l yapıya , e k o n o m ik y a ş a m a k a d a r u z a n a n çizg ide y e r alan t ü m k u ru m la r ın te k t e k d eğ işim inin o r t a y a çıkard ığ ı b ir yeni g ö rü n ü m v a r ki, iş te o n a biz A t a t ü r k d e v rim i d iyo ru z. A c a b a r e f o r m m u d u r , d e v r im m idir. U t k a n K o c a t ü r k h o c a yla h e rh a ld e b u n la r r e f o r m olsa, a lgılansa d a h a y e rin d e olur, diye b ir t a r t ış m a m ız oldu a m a U t k a n ho canın fikrine de s a y g ı g ö s te r iy o ru m . B ir y e rd e d o ğ ru da. Ç ü n k ü sa rığ ın ç ık a rtılm a sı, ş a p k a n ın g e tir ilm e si bile 6 0 0 senelik alışkanlıkların ge lenekselleşm iş, k a fa la rd a ta ş la ş m ış olan alışkanlığın o r t a d a n kald ırılm ası gibi d e v rim s e l b ir değişim i ifade e tm e k t i r ina n cın d ayım . Y a zıy ı d e ğ iş tir iy o rs u n u z , K u ts a l k ita p yazısını k a ld ırıyo rs u n u z. A d a m ın d ü ş ü n c e s i

237

bu, S O O yıldır k a fa d a bu y e r e tm iş . Ü s te lik te g a v u rla rın kullandığı L a tin harflerin i g e t ir iy o r su nu z. Ş im d i b u n u r e f o r m o la ra k kabul e tm e k de h a kika te n b ira z g ü ç gibi g e liyo r bana. O o r ta m d a , o b ir d e v rim s e l d eğ iş im . T a b i biz g e n e d e v r im le r d e m iy e lim . B ü t ü n b u d e v r im s e l d e ğ iş im le r A t a t ü r k d e vrim in i o r t a y a ç ık a rm ış t ır diyelim. A slın d a aynı şeyi d ü ş ü n ü y o ru z . B u a ç ık la m a y a k a y ıtta o ld u ğ u n u z için g e re k g ö rd ü m . T e ş e k k ü r e d e riz sa yın b a şk a n .

BAŞKAN - B iz d e te ş e k k ü r e d iyo ru z.S o n o la ra k a rk a d a ş ım ız d a n , s o r u m u , katkı

m ı?ŞÜKRÜ MUTAF - B ira z katkı, b ira z s o ru

gibi olacak. E ğ it im Bilim leri m e zu n u y u m , halen B a ş k e n t E le k trik A n o n im Ş irk e tin d e , E ğ it im birim in d e ça lış ıyo ru m . IB 'Z B 'd e n b eri ö m r ü m ü n ikinci ya rıs ın d a , d ü ş ü n e n ülkenin s o ru n la rın a duyarlı biri o la ra k y a ş a d ım v e halen de o fikirlerim i s ü r d ü r u - y o rm u . Y a ln ız ü z ü ld ü ğ ü m b ir ş e y v a r . S a yın A b b a s G ü ç lü B e y de b elirtti, insanlarım ızın edilgenliği v e y a h u t t a b o şve rm iş liğ i. S o ru n la rı y a ş ıy o r la r dile g e t ir iy o r la r a m a ç ö z ü m için böyle p la t f o rm la ra ta n ık o lm u y o r la r v e y a z a m a n a y ıra m ıy o r la r . B ü t ü n k a tılım c ıla rın b e lirtiğ i fik irlerle bağlantılı o la ra k ka tkım ı ifade e d e c e ğ im . B u ra d a ta rt ış ıla n Y u r t t a ş lık v e E ğ it im k o n u s u n d a ö rg ü n e ğitim , ö ğ re tm e n in nitelikleri, d e rs p ro g ra m la r ı v e m e d y a n ın ö n em i v e s tra te jik a çıd a n ne y a p a bilir, y a d a yapılabilirliği olan ne t ü r ç ö z ü m le r v a r , gibi y a k la ş ım la r sergilendi. G e ç tiğ im iz h a fta d a B a ş k e n t Û ğ r e t m e n e vin d e U z a k t a n E ğ it im konu

238

lu s e m p o z y u m v e çeşitli e ğ itim etkinlikleri va rd ı. B e n d e su nu lan bilgilerin d ışında farklı b ir y a k la ş ım g e t irm e k is tiy o ru m .

Û r g ü n e ğitim in kendi y a p ıs ın d a n k a yn a k la n a n sınırlılıkları v a rk e n , biz y a y g ın e ğ itim e ağırlık v e re n özellikle, y u rtta ş lık v e e ğ itim h u s u s u n d a okul ö n ce s in d e n b a ş la y a n te m e l e ğ itim d e , h a t t a o r t a ö ğ r e t im d e d e ele alınabilen b ilg ile n d irm e v e karşılıklı etk ile şim o r ta m ın y a ra t ılm a s ı g e re k tiğ in e in a n ıyo ru m . B u k a p s a m d a ö rg ü n e ğ itim in ö te s in de ya yg ın e ğitim le b irç o k ş e y le r yapılabilir diye d ü ş ü n ü y o ru m . Ç ü n k ü ü n iv e rs ite s o ru n u n u d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z z a m a n , veliler olsun, ö ğ re n c ile r olsun, d e rs a n e y e g id erek , o b ir m ilyo n kişinin içeris inden ilk 3 0 0 bine g irm e k y a rış ın a g ir iy o rla r. B u b a n a ç o k a n la m sız v e m a n tık s ız geliyor. H e m ülke açısından, h e m b ire y a çıs ın d a n b ir k a yıb a yol açıy o r . O y s a t o p lu m u m u z d a h e p etkili o lm a y a k laşım ı ye rin e h e r yapılan işin d eğerli v e sa yg ın o ld u ğ u fikri e g e m e n olsa, b ir ç ö p ç ü n ü n , b ir a m e le iş te ça lışan insanın d a ü re ttiğ in in ç o k s a y g ıd e ğ e r o ld u ğ u y a y g ın la ş m ış o lsa belki bu ü n ive rs ite d e k i yığ ılm a d a o r t a d a n çıkacak.

BAŞKAN - S iz genel e ğ itim , s o ru n la rın a m ı ç ö z ü m g e t ir iy o rs u n u z ? V a ta n d a ş lık e ğ itim in e m i?

ŞÜKRÜ MUTAF - Y u r t t a ş l ık e ğitim i ile ilgili y a k la ş ım la r içeris in d e s ö y lü y o ru m bunları. Ç ü n k ü in s a n la r belirli f o r m a s y o n alıp, İş te işe g irip p a ra k a z a n m a te m e l d ü ş ü n c e s i ile h a re k e t e d e rk e n , h içb ir e ğ itim a ş a m a s ın d a y u r t a ş o lm a bilincini k a z a n a m ıy o ru z . B e n E ğ it im Bilim leri y a d a S o s y a l B ilim ler o k u d u ğ u m için belki b e n im gibi a r k a d a ş -

239

lanım d a b ira z d a h a duya rlı olabilirler. A m a te m e l e ğ itim a lm ış o la n h e r y u r t t a ş ım ız ın s e ç m e seçilm e hakkı ile ilgili olsun, ülkem izin ye re l y ö n e timi, genel y ö n e tim i ile ilgili d u ru m la rd a o lsun ka tılım cı o lm a sın ı b e k le m e m iz g e re k ir . B u n u g ö rm e d iğ im iz z a m a n dem e kki y u rtta ş lık e ğitim inin. b a ş la n g ıç ta ve rilem e d iğ i y a d a bazı bazı s o ru n la rla k a rş ıla şd ığ ım ız o r t a y a çıkıyor.

B u r a d a t a r a f la rd a n birisini okul yazılı ve g ö rs e l basın o la ra k kabul e ttiğ im iz z a m a n diğeri de aile d iyo ru z. B u g ü n ç a ğ d a ş aile tipini incelediğiniz z a m a n , a nn e n in , b a b a n ın b u k a d a r za m a n ı o lm a yab iliyo r. O halde e ğ itim v e basın ya yın o rg a n la rın ın işlevleri d a h a ö n c e çıkıyor. B u n la r ü ze rin d e ç ö z ü m önerileri geliştirilm esi belki d a h a u y g u n o lur. Ç ü n k ü v a t a n d a ş o lm a bilinci aynı z a m a n d a ülkesini s e v m e k te n ö t e s o ru m lu lu k ü s tle n m e , ya şa d ığ ı o r t a m d a d iğ e r insanların hak v e ödevlerin i bilerek onları g a s p e tm e m e k , karşılıklı saygı, se vg i v e g e le c e ğ e d ö n ü k ü lk em e ne v e re bilirim d ü şü n ce le ri ile b ü tü n le şik b ir biliç d ye y o ru m lu y o ru m .

BAŞKAN - Peki ç o k te ş e k k ü r ederiz.ŞÜKRÜ MUTAF - B u k o n u d a beni d e din

lediğiniz için b e n te ş e k k ü r e d e rim . O rg a n iz a s y o n u h a zırla y a n T ü r k E ğ it im D e rn e ğ in e s a y g ıla r su narım .

BAŞKAN - Ç o k te ş e k k ü r ede riz.E fe n d im , a rt ık h e rh a ld e s o n u n a geldik. İki

g ü n d ü r g e rç e k te n b ü y ü k sa b ırla dinlediniz. B üyü k b ir s a b ır g ö s te rd in iz . B u iki gü n ü n so n u c u n d a hangi n o k ta y a u la ş tık ? Ş ö y le b ir b a k tığ ım ız

240

z a m a n y u rtta ş lık k a v ra m ın ı k o n u ş m a c ıla r dile ge tird ile r. B e n s o n o la ra k ö n e rile r d e m e tin d e m a d d e m a d d e ne g e tire b ilir im d iye d ü ş ü n d ü ğ ü m d e , belki y u rtta ş lık k a v ra m ı ö te s in d e b ir d ü n y a va tan d aşlığ ın ı ilerde ta r t ış a c a k m ıy ız d iyo ru m . T a r t ış s a k bile k ü re s e lle ş m e s ü re c in d e d ü n ya v a ta n d a ş lığ ı g ü n d e m e ge lse bile h e r ulusun yine kendi u lusuna, ulus bilincini, y u rt ta ş lık bilincini v e rm e s i g e re ğ i k o n u ş m a c ıla r ta ra f ın d a n v u r g u lanm ıştı, T e k b ir d ü n y a d a y a ş a m ış o lsa k bile yine de T ü r k kimliği içerisinde, T ü r k v a ta n d a ş ı o la ra k kendi v a ta n d a ş lık bilincimizi v e s o ru m lu lu ğ u m u z u k a z a n m a m ız g e re k ir. İlk n o k ta m ız bu. T a b i b u n u k a za n ırk e n de, A t a t ü r k v e A t a t ü r k 'ç ü lü ğ ü ç o k iyi b ilm em iz g e re ğ i vu rg u la n d ı. Z a t e n b ir a ra b a k tım to p la n tı sanki v a ta n d a ş lık y u rt ta ş lık v e e ğ itim değil de. A ta tü rk 'ç ü lü k v e e ğ itim e k a y ıy o r gibi g ö rü n d ü , a m a S a y ın Y a v u z 'u n d a belirlem esi d o ğ ru ltu s u n d a bize y u rtta ş lık bilincini k a z a n d ıra n A t a t ü r k o ld u ğ u için A t a t ü r k ç ü lü ğ ü ç o k iyi b ilm e m iz v e b u n u yeni nesillere etkili b ir şekilde a k ta rm a m ız ın g e re ğ i kendini z a te n g ö s te r iy o r . O b a k ım d a n bu t a r t ış m a la r ın d a ç o k y a ra rlı olum lu, geçtiğini söyleyebiliriz.

İkinci b ir öneri, S a y ın Ç e len d e dile g e tird i. S a y ın A k g ü n 'ü n de k o n u ş m a la rı ile d e s te k le n e n , H alke vlerin in v e y a h u t t a K ö y E n s tü tü le rin in y e rin e ge çe bile ce k belki y u rtta ş lık e ğ itim m e rk e z lerinin k u ru lm a sı. Ç ü n k ü A m e r ik a v e d iğ e r A v r u p a ülkelerinde y u rtta ş lık e ğ itim m e rk e zle rin i g ö r ü y o rs u n u z . A .B .D .le rin d e y u rt ta ş lık e ğitim i için ulusal s t a n d a r t la r be lirle n m iş . B ir A m e r ik a n

241

v a ta n d a ş ın ın bilm esi g e re k e n he defler, n e le rd ir, b u n la r o r t a y a k o n m u ş v e ö rg ü n e ğ itim yolu ile v e rile m e y e n kısım ların d a y u rtta ş lık e ğ itim m e r kezlerinde ve rilm e s i p lanlanm ış. B izd e H a lk e v lerinin belki yerlerin i alabilecek bu t ü r m e rk e z le r yolu ile o ç a ğ d a ş T ü r k v a ta n d a ş ı bilincini, y u r t taşlık bilincini g e liş tirm e d e bu t ü r e ğ itim m e rk e z lerimizi belki ya y g ın e ğ itim yolu ile v e y a Milli E ğ it im Bakanlığı ile koordineli b ir şekilde g ü n d e m e g e t ire biliriz. B u n d a a rt ık ü n ive rs ite le rin v e o r t a ö ğ r e t im k u ru m la rın ın d a b ü y ü k b ir katkısı olur. E n a zın da n eğitim ci açıs ından, ta k v iy e v e rm e s i açısından.

Y in e Ç e len bize ö rg ü n e ğ itim k u ru m la rın d a y u rtta ş lık bilincinin ve rilm e s in d e e ğ itim p r o g r a m ları ile işe b a ş la m a m ızın gereğ in i vu rg u la d ı. A m a biz M is a k -i M a a r if ile z a te n bu işe başlam ışız, □ a h a s o n ra Y u r t t a ş lık bilgisi d e rs le ri için k ita p la r h a zırla n m ış, 1 9 B Ü 'd a n s o n ra S o s y a l Bilgilerin içinde k a y b o lm u ş g itm iş ; L is e d e b ir ş e y v e r m e d iğ im iz d e vu rg u la n d ı. Ü n iv e rs ite d e v e rm iş o ld u ğ u m u z İn sa n H a k la rı d e rs le ri ile y a d a A t a t ü r k İlkeleri v e İnkilapları d ersiyle bu bilinçi nasıl g e liş tiriyo ru z, a y rıc a b u n u n d a s o rg u la n m a s ı gerekebilir. A m a e ğ itim p ro g ra m la rım ız ın , belki a nao kulu na d a çe k e re k , a n a o k u lu n d a n ö n c e y e de çe k e re k , d a h a etkili b ir şekilde g ö z d e n geçirilm esi v e b u n la ra u y g u n d e r s kitaplarının h a zırla n m a sı, g e re ğ i o r t a y a çıktı. D e r s kitap ları k o n u s u n d a , yine Y a v u z 'u n dile ge tird iğ i V a t a n d a ş İçin M e d en i Bilgiler K itabını te m e l o la ra k , e s a s a la ra k ç a ğ d a ş b ir y o ru m la ye niden g ö z d e n geçirilip ye niden yazılm a s ı fikri Milli E ğ it im Bakanlığı T a lim T e rb iy e

242

K u ru lu 'n a önerilebilir. Ç ü n k ü etkili b ir e ğitim i v e r e b ilm em iz için belki bilgi d ü ze y in d e k a lm a y a c a k a m a k a v r a m a dediğim iz, b u t ü r bilgileri k a v r a y a bilen v e b ir d a v r a n ış h a lin d e u y g u la m a y a d ö n ü ş tü re n insanları y e tiş tire b ilm e m iz için, y u r t taşlık eğitim i ile ilgili d e r s k itap ların ın ç o k etkili b ir şekilde irdele nm esi, g ö z d e n ge çirilm e sin d e b ü yü k y a r a r g ö r ü y o ru m . S ç e ş it Y u r t t a ş l ık Bilgisi K ita b ın d a n bahsedildi a m a biz o k ita p ları b u ra d a ta rt ış m a d ık . O k ita p la rın içeriğ inde ne v a rd ı? B izim k a z a n d ırm a k is te d iğ im iz bilinç v e y a y u r t taşlık eğitim i ile hedeflediğim iz d ü şü n c e le rle d e rs kitap ları içeriği a ra s ın d a k i b ağ lan tıy ı b u ra d a ir - d e le ye m e d ik a m a inşallah b a ş k a b ir to p la n tıd a o d e rs k ita p la rın d a verilen, bilgilerle bizim is te d iğ im iz bilgileri k a rş ıla ş tıra b ilir iz . Belki o n la rı t a r t ış m a m ız d a gerekebilir. T a b i b u a ç ıd a n k a y nak k ita p la r ç o k önem li. S a d e c e d e r s k itap ları değil a m a d e r s kitaplarını d e s te k le y e c e k d iğ e r k a yn a k k itap ların , b izim gibi d ü ş ü n ü rle r , e ğ itim c iler ta ra f ın d a n ya zılm a sı g e re k iy o r. S a d e c e d e r s k itap ları ile y u rtta ş lık bilincinin v e rilm e s i m ü m k ü n değil, belki basının b e n m e d y a s ö z c ü ğ ü n ü kullanm a m a y a g a y r e t e d iy o ru m . B asın ın yazılı basının, g ö rs e l v e y a g ö rü n tü lü basının d e s te k v e re r e k bu bilinçin k a za n d ırılm a sı ç o k önem li. Ö ğ r e t m e n eğitim i k o n u s u n d a , ç o k önem li çü n k ü b u n u v e re c e k olan ö ğ re tm e n le r in belki S o s y a l Bilgiler ö ğ r e t m enle rin in b u k o n u d a d a h a iyi y e tiş tir ilm e s i y a d a h iz m e t içi e ğ itim yoluyla özellikle v a ta n d a ş lık konularını işlerken katılım cı y ö n te m le r dediğim iz, yani s a d e c e ta k r ir , a n la tm a y ö n te m i ile değil,

243

ö ğ re n c ile ri k a t a r a k katılım cı y ö n te m le r kullan a ra k , d r a m a olabilir, b ir ro l y a p m a tekniği olabilir, b ir s im u la s y o n dediğim iz b e n z e tim tekniği kullanılabilir, değişik teknikleri, katılım cı y ö n te m le ri kullanarak, d a h a bilinçli v a t a n d a ş y e tiş tirm e n in yollarını b ilm elerinde b ü yü k y a r a r v a r . Ö ğ r e t m e n eğitim i a çıs ın d an bu d a ta b i önem li o lu y o r. Okul ö n ce sin d e n ü n iv e rs ite y e k a d a r g e ç e n bu p e r s p ek tif içerisinde d a h a ç o k ö rg ü n e ğitim in g ö r e v lerinden, y u rt ta ş lık eğitim inin etkili b ir şekilde v e rilm esi a m a ya yg ın e ğ itim yoluyla d a bunların d e s te k le n m e s i z a te n e ğ itim in k ü re s e lle ş m e s in d e yaygın , ö rg ü n e ğ itim b ir b ü tü n o la ra k algılanıyor. B irb irin i t a m a m la y a n nite likte o lm a sı g e re k ir den iyo r. H e rh a ld e y u rtta ş lık e ğ itim in d e bu birliktelik d a h a ç o k kendini g ö s te re b ilir , iş te y a ş a m b o yu e ğ itim k a v ra m ı içerisinde o laya b a k tığ ım ız z a m a n bu d a g e re k tiğ i gibi g ö rü lü y o r. T a b i sekiz yıllık te m e l e ğ itim in zo ru n lu lu ğ u ta r t ış ıla m a z , b e n d e o ş û ra d a y d ım . B ü y ü k b ir m ü c a d e le v e re re k sanki z a fe rd e n ç ıkm ış gibi z a f e r k a za n m ış edası ile çıktık, a m a d ed iler ki, H a s a n H ü se yin C e yla n gibi kişiler de v a rd ı. M a a le s e f he p Refahlı m illet vekilleri g itti. S a h ip ç ık m ad ılar. K e sin tis iz B yıllık te m e l eğitim in yapılm asını s ö z k o n u su y u r t taşlık bilincinin ve rilm e s i a çıs ın d an d a önem li g ö rü y o ru z . A m a iş yine d ö n ü p dolaşıp geliyor, v a ta n d a ş lık bilincinin k a za n d ırılm a s ın d a aile ve e ğ itim k u ru m la rın a , iki te m e l k u ru m o la ra k k a rş ım ıza çıkıyor.

B u işe h e rh a ld e ailede b a ş la m a m ız lazım. E ğ it im k u ru m la rın d a d a etkili b ir şekilde verilm esi

2 4 4

lazım . M u h a k k a k basın d e s te k le y e c e k , ya yg ın e ğ itim de bizi d e s te k le y e c e k a m a , ailenin eğitim ini bu k a p s a m içinde d ü ş ü n m e m iz , e ğ itim k u ru m la rın ı da bu k o n u d a d a h a etkili, d a h a bilinçli e ğ itim v e r m e k o n u s u n d a o A t a t ü r k 'ç ü ç izg id e n d e u za k la ş m a d a n yeniden ya p ıla n m a cı b ir ya kla şım la , bu e ğitim in ve rilm e s in d e b ü yü k y a r a r g ö rü y o ru z .

B e n d a h a fazla s ö zü u z a t m a k is te m iy o ru m . B ü tü n bu söylediklerim iz b ir k ita p halinde, b u ra y a ge le m e ye n , g e lm e fırs a tı b u la m a y a n a m a bizden s o n r a g e le c e k olun k u ş a k la ra , yazılı iletiler, m e s a jla r şeklinde d u y ru la c a k tır . U m u y o r u m o n la rd a n alacakları b irç o k d e rs le r o la c a k tır . Milli E ğ it im Bakanlığını d a k itap larım ızı a lıyor. O k u y u p o k u m a d ık la rın ı b ilm iy o ru m ta b i, s o r m u y o r u z , fa k a t b ü y ü k b ir beğeni ile a lıyo rlar. Y in e za m a n ın b ir Milli E ğ it im B akanı, " T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i Bilim K u ru lu n u , bizim T a lim T e r b iy e K u ru lu n u n y a p a m adıkların ı ya p tığ ı için, h e r z a m a n ta k d ir e d iyo ru m " d e m iş tir . A m a o ta b i m a z id e kaldı. B iz e s a s ın d a bu to p la n tıy ı T a lim T e r b iy e K u ru lu ile o r t a k la ş a y a p a c a k t ık , a m a s o n r a d a n T ü r k E ğ it im D e rn e ğ i o la ra k b a ğ ım s ız o la ra k y a p m a m ız ın d a h a u y g u n olacağını d ü ş ü n d ü k . Ülkenin ge rçe k le rin i y a n s ıtm a k açısından.

B e n bu to p la n tıy a b a ş ın d a n b e ri gelen siz değ erli dinleyicilere, sabırlarınızı, katkılarınız, s o r u larınız v e eleştirileriniz için ç o k te ş e k k ü r e tm e k is t iy o ru m . A y r ıc a yine panelim ize k a tıla n sa yın p a n a lis tle re , katıldıkları için te ş e k k ü r e d iy o ru m . B u a r a d a a ra m ız d a b u lu n a m a y a n d iğ e r bildiri s u n a n a r k a d a ş la r ım a , bilim a d a m la r ın a d a

245

te ş e k k ü r e d iy o ru m . Ç ık a rta c a ğ ım ız kitabın T ü r k e ğ itim k a m u o y u n a v e y u rtta ş lık bilincinin geliştirilm e sind e a z d a o lsa b ir katkısı o lacağı u m u d u y la o t u r u m u k a p a tıy o ru m .

H e p in iz '-' iyi g ü n le r d iliy o ru m . H o ş c a k a lın [Alkışlar]

246

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ XX. EĞİTİM TOPLANTISI

PROGRAMI

247

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ XX. EĞİTİM TOPLANTISI

«YURTTAŞLIK ve EĞİTİM»

21 - 2 2 K a s ım 1 9 3 6

V E R : T Ü B İ T A K K o n fe ra n s S a lo n u , K ü ç ü kS a lo n (Z e m in K a t ] A t a t ü r k B u lv a rı N o . 2 2 1 , K a va k lıd e re / A N K A R A

249

"YURTTAŞLIK VE EĞİTİM"

21 KASIM 1SS6 PERŞEMBE

'10:00 - 10:30 AÇILIŞProf. Dr. Özcan DEMİREL[ T E D Bilim K u ru lu B a ş k a n ı] İbrahim ORTAÇ[ T E D G enel B aşk an ı]

10:30 - 11:00 -B A Ş K A N

K O N U Ş M A C I -

K O N U

BİRİNCİ o t u r u m Doç. Dr. Meral ÇİLELİ[ T E D Bilim K u ru lu Ü ye si] Prof. Dr. Ahmet: İNAM[ O D T Ü F e n -E d e b iy a t Fak. Fe lse fe B ö lü m ü B aşk an ı] "Y u rtta ş lık K a v ra m ın ın T a r ih s e l Gelişim i"

1 1 :0 0 - 11: 15 TARTIŞMA

11: 15 - 1 2 :0 0 ARA - ÇAY

15:00 - 12:30 - İKİNCİ OTURUMB A Ş K A N

K O N U Ş M A C I

K O N U

Prof. Dr. Ayşegül ATAMAN[ T E D Bilim K u ru lu Ü ye si]Prof. Dr. Sina AKŞİN[A .Ü . S iya s a l Bilgiler Fa k. Ö ğ r e t im Ü ye si]"U lu s la ş m a S ü re c in d e D e v le t v e Y u r t t a ş "

251

12:30 - 13:00 - T A R T I Ş M A

1 3 :0 0 - 1 4 :0 0 -

12:00 - 12:30-

B A Ş K A N

K O N U

P A N A L İ S T L E R -

1 6 :3 0 - 1 7 :0 0 -

ÖĞLE TATİLİ

ÜÇÜNCÜ OTURUM

[P A N E L I]

Prof. Dr. Bozkurt GÜVENÇ

[ T E D Bilim K u ru lu Ü yesi]

"U lu s la ş m a S ü re c in d e D e v le t

v e Y u r t t a ş "

Prof. D r. Mehmet G Ü R K A Y N A K

[ O D T Ü İktisadi v e İdari B ilim ler

Fak. O ğ r . Ü yesi]

Prof. Dr. Ahmet İNAM

[ O D T Ü F e n -E d e b iy a t Fak.

Fe lse fe B ö lü m ü B aşkan ı] -

Prof. Dr. Sina AKŞİN

[A .Ü . S iya sa l Bilgiler Fak,

Ö ğ r e t im Ü yesi]

Prof. Dr. Esin KONANÇ

(A .Ü . E ğ it im Bilimleri Fak.

Ö ğ r e t im Ü yesi]

TARTIŞMA

252

22 KASIM 1996 CUMA

10:00 - 10:30-

B A Ş K A N


K O N U

1 0 :3 0 - 1 0 :4 5 -

1 0 : 4 5 - 1 1 : 0 0 -

11:00 - 11:30 -

B A Ş K A N


K O N U

1 1 : 3 0 - 1 1 : 4 5 -

1 1 : 4 5 - 1 4 : 0 0 -

DÖRDÜNCÜ OTURUM

Doç. Dr. Cemal TALUĞ

[ T E D Bilim K u ru lu Ü ye si]

Prof. Dr. Ünsal YAVUZ

[A .Ü . İnkilap T a r ih i E n s t itü s ü

M ü d ü r Y a r d .]

"T ü rk iy e C u m h u riy e t in d e

Y u r t t a ş l ık K a v r a m ı: D o ğ u ş u

v e Gelişim i"

TARTIŞMA

ARA - ÇAY

BEŞİNCİ OTURUM

Dr. Ferhan OĞUZKAN

[ T E D Bilim K u ru lu Ü ye si]

Prof. Dr. Seçil AKGÜN


T a r ih B ö lü m ü B a ş k a n ı]

" D e m o k ra t ik G e liş m e

S ü re c in d e Y u r t t a ş l ık E ğitim i"

TARTIŞMA

ÖĞLE TATİLİ

253

B A Ş K A N

K O N U

P A N A L İ S T L E R

1 2 :0 0 - 1 2 :3 0

16:00 - 16:30

ALTINCI OTURUM[P A N E L II]

\

Prof. Dr. Özcan DEMİREL[ T E D Bilim K u ru lu Başkanı] " Y U R T T A Ş L I K E Ğ İT İM İ İÇİN Ö N E R İL E R "Prof. Dr. Ünsal YAVUZ[A .Ü . İnkilap T a rih i E n s titü s ü M ü d ü r Y a rd .]Prof. Dr. Seçil AKGÜN


T a r ih B ö lü m ü B aşkanı]Doç. Dr. Nermin ÇELEN

[U lu d a ğ U n iv. E ğ itim Fak. E ğ it im Bilim leri Böl.]Abbas GÜÇLÜ [M illiyet G a z e te s i E ğ itim S e rv is i Şefi]

TARTIŞMA - GENEL DEĞERLENDİRME

254

YURTTAŞLIK L EĞİTİM - TED...nan değerli eğitimciler için anma toplantıları...

Documents

Transcript of YURTTAŞLIK L EĞİTİM - TED...nan değerli eğitimciler için anma toplantıları...