Yuppie oraz squatter

22
Yuppie oraz squatter Globalne style życia w lokalnych środowiskach wychowawczych

Transcript of Yuppie oraz squatter

Page 1: Yuppie oraz squatter

Yuppie oraz squatterGlobalne style życia

w lokalnych środowiskach wychowawczych

1

Page 2: Yuppie oraz squatter

2

NR 3055

Page 3: Yuppie oraz squatter

Maciej Bernasiewicz

Yuppie oraz squatterGlobalne style życia

w lokalnych środowiskach wychowawczych

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 20133

Page 4: Yuppie oraz squatter

Redaktor serii: PedagogikaKatarzyna Krasoń

RecenzentAndrzej Radziewicz-Winnicki

Publikacja będzie dostępna — po wyczerpaniu nakładu — w wersji internetowej:

Śląska Biblioteka Cyfrowawww.sbc.org.pl

Redaktor Magdalena Starzyk

Projekt okładki Magdalena Starzyk

Redaktor techniczny Barbara Arenhövel

Korektor Marzena Marczyk

Łamanie Edward Wilk

Copyright © 2013 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-226-2183-7

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: [email protected]

Wydanie I. Ark. druk 12,5. Ark. wyd. 10,0.Papier Ecco Book 70 g, vol. 2.0, białość 75%

Cena 20 zł (+ VAT)

Druk i oprawa: PPHU TOTEM s.c.M. Rejnowski, J. Zamiara

ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław 4

Page 5: Yuppie oraz squatter

Spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

R o z d z i ał 1Yuppie jako idealny konsument epoki neoliberalnej

Charakterystyka stylu życia . . . . . . . . . . . . . . . 21Milkie, bobo, yettie, pokolenie X, czyli kategorie społeczne

postyuppie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Istota kryzysu neoliberalnych wzorców życia . . . . . . . . 43

R o z d z i a ł 2Squatterzy jako kontestatorzy epoki neoliberalnej

Charakterystyka stylu życia . . . . . . . . . . . . . . . 53Społeczno-gospodarcze tło buntu alterglobalistów . . . . . 67

R o z d z i a ł 3Wybór stylu życia

w kontekście środowiska wychowawczego

Różnorodność środowisk życia . . . . . . . . . . . . . . 87Styczności bezpośrednie jako obszar transmisji znaczeń . . . 92

R o z d z i a ł 4Metodologiczne podstawy badań własnych

Założenia metateoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . 101Problematyka badawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065

Page 6: Yuppie oraz squatter

R o z d z i a ł 5Wybrane elementy stylu życia osóbz badanych kategorii społecznych

Praca jako wartość życiowa . . . . . . . . . . . . . . . 117Czas wolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130System wartości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

R o z d z i a ł 6Środowisko wychowawcze badanych osób

Styl wychowania w rodzinie pochodzenia . . . . . . . . . 151Znaczący inny (significant other) w świecie osób z badanych

kategorii społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

6

Page 7: Yuppie oraz squatter

Wprowadzenie

Powszechnie odczuwany dziś na świecie kryzys ekonomicz-ny (recesja i zagrożenie bankructwem wielu państw Unii Eu-ropejskiej; obszary nędzy w państwach Czwartego Świata)i społeczny (protesty „oburzonych”, ruch antyglobalistyczny,rosnące dysproporcje ekonomiczne) uświadamiają nam bar-dziej niż kiedykolwiek, iż postęp technologiczny nie gwarantu-je równości społecznej, dostępu do osiągnięć cywilizacyjnychoraz włączania coraz to większych rzesz ludzi w konsumpcjędóbr i zasobów przez ten rozwój generowanych. Coraz bar-dziej oczywisty staje się niedorozwój moralny świata, któryw pogoni za zyskiem nie zastanawia się nad konsekwencjaminiepohamowanego pomnażania kapitału. Słusznie zauważaWitold Orłowski, iż bankowcy stali się kozłem ofiarnym obec-nego kryzysu, choć kolejka winnych jest znacznie dłuższa —od polityków począwszy, a skończywszy na zwykłych obywa-telach, klientach owych banków, o których Orłowski pisze, iżto właśnie owi klienci żądali najwyższych dochodów ze swo-ich oszczędności, nie zadając sobie pytania, czy owe zyski niepowstają jako skutek nadmiernej kumulacji ryzyka, bez waha-nia zmieniając bank na taki, który zaoferuje lepsze warunki1.

Powszechnemu utyskiwaniu na kondycję współczesnegoświata nie towarzyszy masowe działanie na rzecz zmiany do-

7 1 W.M. O r ł o w s k i: Kanty na kontach. „Polityka” 2011, nr 50, s. 42—44.

Page 8: Yuppie oraz squatter

tychczasowego status quo. Jeśli chodzi o subkultury młodzie-żowe, ruchy ekologiczne, religijne, anty- i alterglobalistów(kategoria social movements), to obserwujemy nawet kryzyspartycypacji2. Jak zauważa Piotr Gliński, tylko od 0,2% do0,3% Polaków deklaruje przynależność do ruchów społecz-nych oraz uczestnictwo w kampaniach adresowanych do du-żych grup obywateli. Także zaangażowanie Polaków w organi-zacje obywatelskie (civic organization) było w roku 2002 nanajniższym poziomie wśród 21 narodów badanych przezEuropean Social Survey; wyniosło 12,4%3. Nadal zatem drze-mią w polskim społeczeństwie nieodkryte i nieuruchomione„siły społeczne” (siły ludzkie), których metod aktywizacji po-szukują pedagodzy społeczni, czyniący z tego celu głównyprzedmiot swojej działalności badawczej. Pedagog społecznynie może być dzisiaj jedynie lokalnym społecznikiem, lecz wi-nien być także kosmopolitą. Zmieniły się bowiem środowiskawychowawcze, ciągle rozrasta się obszar oddziaływań medio-sfery, a wzory osobowe oraz paradygmaty partycypacji spo-łecznej mają dziś coraz bardziej globalny, transgraniczny cha-rakter. O konieczność reinterpretacji pojęcia środowiskawychowawczego upominali się już blisko dwie dekady temuAnna Przecławska oraz Wiesław Theiss w słowach: „Koniecz-ność modyfikacji (poszerzenia) tego pojęcia wynika: ze zmian,które zaszły w ostatnich latach i zachodzą aktualnie w świeciew skali globalnej; z procesów i problemów charakterystycz-nych dla sytuacji świata u schyłku XX wieku [...] i zaistnieniazjawisk społecznych charakterystycznych dla kapitalizmu”4.

8

2 Szeroki opis przyczyn występowania w Polsce tak niskiego kapitałuspołecznego — od tych historycznych po współczesną jego erozję — omawiaKrystyna M a r z e c - H o l k a w tekście Kapitał społeczny jako predykatorkonstruowania rzeczywistości w środowisku lokalnym. W: Kapitał społecznya nierówności — kumulacja i redystrybucja. Red. K. M a r z e c - H o l k a, przywspółpracy H. G u z y - S t e i n k e. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersyte-tu Kazimierza Wielkiego, 2009, s. 93—109.

3 P. G l i ń s k i: Twenty Years of Civil Society in Poland? „Polish Sociologi-cal Review” 2011, no. 3, s. 274, 277.

4 A. P r z e c ł a w s k a: Wstęp. W: Pedagogika społeczna. Kręgi poszu-kiwań. Red. A. P r z e c ł a w s k a. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie„Żak”, 1996, s. 16. Walter Hornstein dodaje w tym kontekście, iż środowi-

Page 9: Yuppie oraz squatter

Dziś bardziej niż wówczas widać, iż w procesie przekształca-nia środowisk wychowawczych wykorzystywać winno się naj-nowocześniejsze narzędzia (rola Internetu: blogów, portalispołecznościowych, platform wymiany usług/produktów bezpośrednictwa pieniądza, itd.), a działania opierać na aktualnejdiagnozie świata, którego globalizacja bynajmniej się nie za-kończyła, lecz ciągle postępuje (stale rośnie współzależnośćgospodarki, kultury, edukacji, polityki). Styl życia yuppie orazsquatterów to jedynie przykłady spośród wielu rozprzestrze-niających się praktyk społecznych, w wyniku których młodziludzie pod każdą szerokością geograficzną stają się aktywnymipodmiotami w swoich lokalnych społecznościach. Czynią tojednak, czego dowodzę, w imię odrębnych teleologii i warto-ści, które obiektywizują się w stylu życia tych osób.

Wybór stylu życia zorientowanego bardziej na „mieć” niżna „być” wydaje się mieć dalekosiężne implikacje społecz-no-ekonomiczne. Już w encyklice z 1987 roku Jan Paweł IIwyraźnie artykułował, iż rozwój świata — pomimo oszała-miającego postępu cywilizacyjnego — jest dalece niewystar-czający. Do ekonomicznych i społecznych wskaźników niedo-rozwoju doszły inne, „równie negatywne, co więcej, bardziejjeszcze niepokojące, poczynając od dziedziny kulturowej. Sąto analfabetyzm [...], niezdolność do uczestnictwa w budowaniuwłasnego narodu, różne formy wyzysku czy ucisku ekonomiczne-go, społecznego, politycznego, a także religijnego osoby ludz-kiej i jej praw, wszelkiego rodzaju dyskryminacje”5, za którewinić należy ludzki egoizm i złudną wiarę w powodzenie

9

sko wychowania stało się dzisiaj przestrzenią otwartą: „[...] procesy globali-zacji, które współcześnie przeżywamy i które w przyszłości będą na pewnoodczuwalne, stawiają nas wobec radykalnie nowej sytuacji kwestionowaniateoremu jedynej właściwej przestrzeni wychowania. Niezależnie od tego, żewychowanie tylko w utopii odbywa się w jednym miejscu, nowoczesne me-dia informacyjne i komunikacyjne każde wyobrażenie o zamknięciu uczy-niły absurdalnymi. Obszar i czas jako warunki wychowania należyw obszarze globalizacji na nowo zinterpretować”. W. H o r n s t e i n: Wy-chowanie i edukacja w epoce globalizacji. „Pedagogika Społeczna” 2005, nr 1,s. 20.

5 J a n P a w e ł II: Sollicitudo rei socialis. W: Encykliki Ojca Świętego JanaPawła II. Kraków: Dom Wydawniczy „Rafael”, s. 285.

Page 10: Yuppie oraz squatter

oparte na postępie technicznym (czyż nie z tego powodu tak-że postrzega się dziś nauki społeczne i humanistyczne jakomniej wartościowe od przyrodniczych?). Erich Fromm zwróciłuwagę na jeszcze jeden aspekt zachodniego kapitalizmu,w którym to, co sprzyja ekonomicznemu funkcjonowaniu sys-temu, okazuje się szkodliwe dla zdrowia psychicznego jed-nostki6. Do tych elementów systemowych zaliczyć mogli-byśmy; rywalizację, ograniczanie czasu dla rodziny na rzeczpracy zawodowej, nastawienie na osiągnięcia i sukces ekono-miczno-prestiżowy. Rodzi się pytanie: czy współczesny czło-wiek nie poświęca życiu zawodowemu nazbyt wiele czasu,uznając awans społeczny, prestiż wyuczonego zawodu, karie-rę, uzyskiwany dochód za wartość wyższą niż celebrowaniei afirmacja najbliższej i dostępnej rzeczywistości, spędzaniewiększej ilości czasu z rodziną i dziećmi oraz rozwój tych kie-runków życia, które zgodne są z autentycznymi zainteresowa-niami?

Mimo takich wątpliwości coraz częściej głosi się dziś prze-konanie, iż „warte jest więcej to wszystko, co ludzie czynią dlawprowadzenia większej sprawiedliwości, szerszego braterstwa,bardziej ludzkiego uporządkowania dziedziny powiązań spo-łecznych, aniżeli postęp techniczny. Albowiem postęp tenmoże tylko dostarczać niejako materii do udoskonalenia czło-wieka, ale sam przez się tego udoskonalenia nie urzeczywist-nia”7. Jednym z ciekawych aspektów analizowanego kryzysusą sprzężenia zwrotne zachodzące pomiędzy stylem życia po-jedynczych jednostek, całych zbiorowości społecznych, nawetnarodów a kondycją ekonomiczną społeczeństw, którychczłonkami są owe jednostki i grupy. Fascynująca jest analizazwiązków pomiędzy umiejscowieniem jednostek w przestrzeni(rodzinnej, lokalnej i globalnej) a wybieranym przez te jed-nostki stylem życia. Warto odnieść opisywany kryzys gospo-

10

6 E. F r o m m: Patologia normalności. Przyczynek do nauki o człowieku.Tłum. S. B a r a n o w s k i, R. P a l u s i ń s k i. Kraków: Wydawnictwo Etiu-da, 2011, s. 6.

7 Sobór Watykański II, Konst. Duszp. o Kościele w świecie współczes-nym Gaudium et spes — cyt. za: J a n P a w e ł II: Laborem exercens. W: Ency-kliki Ojca Świętego..., s. 130.

Page 11: Yuppie oraz squatter

darki światowej do stylu życia, który z jednej strony zdaje sięrefleksem neoliberalnych wartości (myślę tutaj o stylu życiaosób zaliczanych do kategorii społecznej, jaką jest yuppie —protagoniści wartości materialistycznych), innym razem zaśstanowi próbę przezwyciężenia owego kryzysu (ruch społecz-ny alterglobalistów, w tym squatting — protagoniści wartościpostmaterialistycznych).

Styl życia to pojęcie nieustannie przywoływane przy okazjianaliz funkcjonowania klas, warstw, grup i kategorii społecz-nych, a także ruchów społecznych, grup zawodowych orazwspólnot religijnych — wszelkich zbiorowości dających się wy-odrębnić ze względu na jakieś kryterium. Również styl życiasam w sobie stanowić może kryterium odróżniające podzbiórjednostek od szerszej zbiorowości. Styl życia pierwszychchrześcijan odróżniał ich od innych zbiorowości starożytnegoświata, którego wartości w zbiorczy sposób chrześcijanin na-zywał pogaństwem. W pochodzącym z II wieku po ChrystusieLiście do Diogeneta opisane zostało życie wyznawców Jezusa:

Chrześcijanie nie różnią się od reszty ludzi ani odrębnymterytorium, ani językiem, ani zwyczajami. Nie zamieszkujążadnych odrębnych miast, nie używają żadnego specjalnegojęzyka, ich rodzaj życia jest zupełnie normalny... W ubra-niu, pożywieniu i w innych sprawach stosują się do miej-scowych zwyczajów, a jednak styl życia, do którego zmie-rzają, jest wspaniały i, według powszechnej opinii, niewia-rygodny. Każdy z nich ma jakąś ojczyznę ziemską, ale czujesię w niej, jakby był obcokrajowcem; nie uchylają się odżadnych powinności dobrego obywatela i biorą na siebiewszystkie ciężary publiczne, ale robią to, jakby byli przelot-nymi gośćmi... Tak jak wszyscy inni żenią się i za mąż wy-chodzą, i mają dzieci, ale szanują poczęte i narodzone ży-cie... Mają wspólny stół, ale nie wspólne łoże. Żyją w ciele,ale nie według ciała. Ich życie upływa na ziemi, ale czują sięobywatelami nieba. Są posłuszni ustanowionym prawom,ale ich sposób życia wskazuje, że są ponad wszelkim pra-wem. Kochają wszystkich, a wszyscy ich prześladują, posyłasię ich na śmierć, a oni w tym znajdują życie. Są ubogimi,a wzbogacają wielu... Są pogardzani, a oni we wzgardzieznajdują chwałę... Obrzuca się ich obelgami, a oni błogo-11

Page 12: Yuppie oraz squatter

sławią; traktuje się ich z lekceważeniem, a oni odwzajem-niają się okazywaniem szacunku; gdy im się wymierza karę,cieszą się, jakby im ktoś dawał życie8.

W tym krótkim opisie zawiera się katalog elementów skła-dających się na opis stylu życia. Od codziennych zwyczajów9

(ubioru, żywienia, pracy) i manifestowanej przynależnościgrupowej (narodowej, zawodowej, religijnej), przez zinternali-zowane wartości, normy oraz odczucie świata, aż po relacjez innymi ludźmi, strukturę rodziny i stosunek do dzieci.

Analizowane w pracy style życia (yuppie oraz squatter) toprzykłady radykalnie różnych sposobów organizowania bio-grafii, dokonywania innych wyborów życiowych (homo eli-gens), realizacji odmiennej strategii życia. Wiodące w tej pracypojęcie stylu życia odsyła nas do zespołu codziennych zacho-wań specyficznych dla danej zbiorowości lub jednostki, docharakterystycznego sposobu bycia odróżniającego daną zbio-rowość lub jednostkę od innych10. Oba style życia — yuppiei squatter — przynależą do odmiennych porządków normatyw-nych. Yuppie to styl życia neomaterialistycznego zewnątrzste-

12

8 List do Diogeneta — cyt. za: A. C h o l e w i ń s k i TJ: Chrześcijaństwoponownie odkrywane. Warszawa: Oficyna Przeglądu Powszechnego, 1993,s. 160—161, podkr. — M.B.

9 Kategoria codzienności jest wręcz definicyjną cechą stylu życia, naktóry składają się właśnie „codzienne” zachowania, rzeczy „codziennego”użytku oraz wartości, normy, znaczenia regulujące codzienne funkcjonowa-nie w różnych obszarach rzeczywistości (rodziny, pracy, wypoczynku). Stylżycia to zbiór elementów życia codziennego: praca, jej charakter i czas jejwykonywania, konsumpcja dóbr i usług, ubiór, odżywianie, dom, życie ro-dzinne, obyczajowość rodzinna, zajęcia domowe, higiena i zdrowie, wypo-czynek, uczestnictwo w kulturze, kształcenie się, udział w życiu publicznym,kontakty towarzyskie, rodzinne interakcje, język (slang), sytuacje konflikto-we. Zob. A. S i c i ń s k i: Wstęp. Założenia ogólne badań empirycznych stylużycia. W: Problemy teoretyczne i metodologiczne badań stylu życia. Red. A. S i -c i ń s k i. Warszawa: IFiS PAN, 1980, s. 9—10; E. T a r k o w s k a: Perspek-tywa interdyscyplinarna w badaniach stylów życia. W: Socjologia i Siciński. Styleżycia, społeczeństwo obywatelskie, studia nad przyszłością. Red. P. G l i ń s k i,A. K o ś c i a ń s k i. Warszawa: IFiS PAN, 2009, s. 146.

10 Zob. Style życia w miastach polskich (u progu kryzysu). Red. A. S i -c i ń s k i. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich—Wydawnictwo Pol-skiej Akademii Nauk, 1988, s. 11.

Page 13: Yuppie oraz squatter

rownych ludzi sukcesu (achievers), styl „mniejszościowy”, zo-rientowany na pracę zawodową, rekreację, a w polskiej wersjitego stylu życia, czego dowodzę w prezentowanym opracowa-niu, także na rodzinę; styl mieszczański, innowacyjny. Stylsquatterów natomiast przyporządkować można do stylu życiapostmaterialistycznego, życia wewnątrzsterownych społeczni-ków (societally conscious), stylu „alternatywnego”, zorientowa-nego na kontakty społeczne, kulturę i wiedzę, na uczestnictwobogate, wszechstronne i kreatywne; styl inteligencki oparty nabuncie11.

W tytule niniejszej pracy znalazły się również terminyglobalnego i lokalnego środowiska wychowawczego. Przezglobalne środowisko wychowawcze rozumiem obszar homo-genizujących, transgranicznych wpływów socjalizacyjnych(zwłaszcza w postaci amerykanizacji wszelkich regionalnychkultur świata) przenikających i kształtujących lokalne środo-wiska wychowawcze lub bezpośrednio działania pojedynczegoaktora społecznego, czego następstwem jest powstanie glokal-nego środowiska wychowawczego (kolażu, splotu lokalnychi globalnych wzorów kultury). Glokalność może przybrać for-mę afirmacji tego, co globalne. „Wspólnota lokalna dążyw tym wypadku do włączenia się w logikę procesu globaliza-cji” lub przyjmuje postać sprzeciwu, kontestacji, gdy społecz-ność i jej członkowie „stają w obronie swego zakorzenienia,zadomowienia, obawiają się wyobcowania”12. Styl życia kate-gorii społecznej yuppie jest przykładem na glokalność, w któ-rej przeważają procesy bezkrytycznej afirmacji procesów glo-balizacji we własnej, lokalnej przestrzeni życia (afirmacjaglobalizacji i jej wzorów, zwłaszcza osobowych), squatterzyzaś swoim stylem życia kontestują to, co globalne, w imię au-

13

11 Zaprezentowane nazwy stylów życia pochodzą z różnych klasyfikacjii typologii przedstawionych przez Andrzeja Sicińskiego w formie syntezypolskich i międzynarodowych badań prowadzonych nad stylami życia. Ichprzyporządkowanie do kategorii społecznej yuppie oraz squatter jest nato-miast zabiegiem autorskim. Zob. A. S i c i ń s k i: Część II: Typy stylu życialudności miejskiej. W: Style życia w miastach..., s. 40—50.

12 M. W i n i a r s k i: Środowisko życia w perspektywie lokalnej i globalnej.„Pedagogika Społeczna” 2006, nr 4, s. 161.

Page 14: Yuppie oraz squatter

tonomii i samostanowienia jednostki i społeczności lokalnej.Bunt i opór squatterów wykorzystuje jednak również wzoryosobowe i praktyki społeczne będące wynikiem uniwersaliza-cji świata (akcje społeczne tego ruchu przybierają podobneformy w wielu miejscach świata, np. akcja zajmowania pusto-stanów i tworzenia tam komun życia artystycznego, działa-jących — przynajmniej deklaratywnie — poza globalnym main-streamem). W tym drugim przypadku to, co lokalne, staje sięnadrzędne wobec tego, co jest wynikiem działania bezosobo-wych sił neoliberalnej gospodarki świata.

Zdaniem Tadeusza Pilcha, środowisko lokalne to „cały sys-tem instytucji służących organizacji życia zbiorowego, takichjak Kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalnelub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jed-nostkowe i stosunki międzyludzkie, a więc obyczajowość, nor-my moralne, autorytety i wzory zachowań”13. W pracy ograni-czyłem się do analizy wybranych sprzężeń zwrotnych nastyku środowiska lokalnego oraz systemu osobowości ba-danych osób, to jest do analizy obszaru środowiska pracy za-wodowej, stowarzyszeń partycypacji obywatelskiej, wzoróworganizacji czasu wolnego oraz wpływów osób znaczących(autorytetów) na badanych. Ci ostatni rekrutowali się przedewszystkim ze środowiska szkolnego, grupy rówieśniczej,ale nierzadko także z bliskiej i dalekiej rodziny badanychosób. Wymienione lokalne środowiska wychowawcze cechujenie tyle fakt, że znajdują się w bliskiej przestrzeni badanychosób, ile to, że charakteryzuje je łączność psychiczna z ba-danymi.

Publikacja, którą oddaję do rąk Czytelników, stanowi stu-dium wybranych stylów życia ze szczególnym uwzględnie-niem kontekstów życia rodzinnego oraz zawodowego, w jakiekażdy z przedstawicieli analizowanego ruchu squatter i kate-gorii społecznej yuppie angażuje się z różną intensywnością.Propagatorzy określonego stylu życia z jednej strony w wielo-

14

13 T. P i l c h: Środowisko lokalne — struktura, funkcje, przemiany. W: Peda-gogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie. Red. T. P i l c h, I. L e -p a l c z y k. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 1995, s. 156.

Page 15: Yuppie oraz squatter

barwny sposób kształtują własne życie rodzinne, z drugiejnoszą w pamięci doświadczenia wyniesione z własnych do-mów rodzinnych, doświadczenia odmienne od tych, któresami kreują. Moje zainteresowanie tematyką stylu życia squat-terów i yuppie jest wielostronne. Tematyka nowych ruchówspołecznych (nowe strategie „walki” o własne wartości, nowamoda, alternatywne wobec mainstreamu tożsamości, postę-pująca specjalizacja zawodowa, w wyniku której wyłaniają sięnowe zawody, nowe formuły spędzania wolnego czasu etc.)oraz niespotykane dotychczas w takiej skali zmiany w życiurodzinnym wydają się wystarczająco fascynującą i niedosta-tecznie eksplorowaną tematyką badawczą, aby poświęcić jejnieco więcej uwagi.

W publikacji koncentruję się na stylach życia, które dziękiswojej ekspansywności uzyskały charakter internacjonalistycz-ny. Procesami, które kształtują dziś życie każdej istoty ludzkiejfunkcjonującej w kręgu kultury północnoatlantyckiej, są glo-balizacja, indywidualizacja oraz triumf konsumpcyjnego stylużycia (mimo rosnących dysproporcji w dostępie do dóbr eko-nomicznych). To między innymi stosunek do konsumpcjii globalizacji stanowi dziś główne kryterium następujących po-działów:— w ramach cywilizacji Zachodu (neoliberalizm i korporacjo-

nizm versus interwencjonizm i uspołecznienie gospodarki,dzieci kapitalizmu: yuppie, milkie, bobo, pokolenie CV, ver-sus reformatorzy i kontestatorzy kapitalizmu: hipisi, zieloni,alterglobaliści, anarchiści, ekolodzy, pokolenie X, pokolenieWhy?, itd.);

— międzycywilizacyjnych (cywilizacja Zachodu i w wielu ob-szarach naśladująca ją cywilizacja japońska, chińska oraz in-dyjska versus cywilizacja islamu).O tym ostatnim podziale Samuel P. Huntington pisze:

„Muzułmanie obawiają się jego [Zachodu — M.B.] potęgi, wo-bec której żywią negatywne uczucia, boją się zagrożenia, jakieniesie ich społeczeństwu i przekonaniom. Postrzegają kulturęZachodu jako materialistyczną, skorumpowaną, dekadenckąi niemoralną. W ich pojęciu jest ona także uwodzicielska, stądcoraz większy nacisk kładą na stawianie oporu jej wpływom15

Page 16: Yuppie oraz squatter

na ich styl życia”14. Kultura Zachodu i promowany przez niąstyl życia (ascetyczny w początkach kapitalizmu i rozpasanyw dojrzałej postaci idei wolnorynkowej) znajduje wśród ludzitego kręgu kulturowego zarówno orędowników, jak i przeciw-ników. Wśród orędowników przewodzą yuppie, do tych dru-gich przynależą alterglobaliści. Polska jako kraj peryferii Za-chodu, satelitarny wobec państw — ośrodków kulturyZachodu (Stany Zjednoczone oraz stare państwa Unii Euro-pejskiej) przyswaja sobie z pewnym zapóźnieniem style życiawłaściwe wartościom Zachodu. Niniejsze opracowanie ma po-móc w poznaniu skrajnych (yuppie oraz squatter) podejść doprocesu globalizacji i konsumpcji w polskich warunkach kul-turowych. Dodatkowo opis wybranych stylów życia rozszerzo-ny został o pedagogicznie zorientowaną analizę środowiskawychowawczego (rodziny pochodzenia oraz osób znaczących)członków wyróżnionych kategorii społecznych.

W polskiej literaturze odnajdziemy sporo analiz poświęco-nych zamerykanizowanym stylom życia w społeczeństwie pol-skim15, jak i tematyce krytyki konsumpcyjnie zorientowanychtrajektorii życiowych16. W świecie anglosaskim także jest toostatnio bardzo popularna tematyka17. Wciąż jednak braku-je szczegółowej eksploracji późnonowoczesnych stylów życia

16

14 S.P. H u n t i n g t o n: Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowe-go. Tłum. H. J a n k o w s k a. Warszawa: MUZA SA, 2003, s. 364.

15 E. G r z e s z c z y k: Sukces: amerykańskie wzory — polskie realia. War-szawa: IFiS PAN, 2003.

16 P. Ż u k: Społeczeństwo w działaniu. Ekolodzy, feministki, skłotersi. Socjo-logiczna analiza nowych ruchów społecznych w Polsce. Warszawa: Wydawnic-two Naukowe SCHOLAR, 2001; T. P a l e c z n y: Nowe ruchy społeczne.Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010; Wolność, rów-ność, odmienność. Nowe ruchy społeczne w Polsce początku XXI wieku. Red.I. K r z e m i ń s k i. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,2006.

17 A. G i d d e n s: Europa w epoce globalnej. Tłum. M. K l i m o w i c z,M. H a b u r a. Warszawa: PWN, 2009; N. K l e i n: Doktryna szoku. Jakwspółczesny kapitalizm wykorzystuje klęski żywiołowe i kryzysy społeczne. Tłum.H. J a n k o w s k a et al. Warszawa: MUZA SA, 2009; N. K l e i n: No logo.Tłum. H. P u s t u ł a. Izabelin: Świat Literacki, 2004; N. K l e i n: Muryi wyłomy, czyli bariery i szanse. Doniesienia z linii frontu debaty o globalizacji.Tłum. M. F r o n i a et al. Warszawa: PWN, 2008.

Page 17: Yuppie oraz squatter

kreowanych przez aktorów społecznych opisanych w złożono-ści i różnorodności swoich środowisk wychowawczych.

Eksplorowane w niniejszej pracy pola analiz sytuują sięw obszarze zainteresowania dyscyplinarnego pedagogiki spo-łecznej. Refleksja nad stylami życia uwikłanymi z jednej stro-ny w kontekst globalny, z drugiej zaś w kontekst lokalny(kontekst rodzinny, wychowanie równoległe, osoby znaczące)wpisuje się w podejmowane przez pedagogikę społeczną za-gadnienia:— „[...] namysłu nad zmianami kontekstu społecznego i proce-

sami w nim zachodzącymi, nad obszarami działania oraznad samym działaniem społecznym w ich obrębie, a zwłasz-cza jego sensem i znaczeniem [...],

— wymiaru aksjologicznego działania społecznego, podmiotudziałającego, oscylującego między technologią a misją [...],

— refleksji nad możliwościami przełamywania konsekwencjiglobalizacji poprzez kształcenie (kształtowanie) do działa-nia w/poprzez i dla społeczności, do umiejętności wyboruorientacji działania”18,

— przemian kulturowo-mentalnych (w sferze norm, wzorcówczy wartości), ale też oczekiwań, orientacji i aspiracji życio-wych (w tym edukacyjnych) poddanych socjopedagogicznejanalizie w środowisku zarówno młodzieży, jak i osób do-rosłych19.Podczas realizacji prezentowanych badań zastosowano wy-

wiad pogłębiony, co podyktowane było przyjęciem jakościo-wej orientacji badawczej. Zastosowana metodologia wywo-dzi się z teorii ugruntowanej. Przebadano łącznie 26 osób

17

18 E. M a r y n o w i c z - H e t k a: Zerwanie i nieciągłość — atrybuty proce-su instytucjonalizacji i dyscyplinaryzacji pedagogiki społecznej w Polsce. W: Pe-dagogika społeczna w Polsce po 1989 roku. Przemiany w nauce, obecnośćmiędzynarodowa, kręgi tematyczne prac badawczych. Red. B. K r o m o l i c k a,A. R a d z i e w i c z - W i n n i c k i, M. N o s z c z y k - B e r n a s i e w i c z.Katowice: Wydawnictwo Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. GenerałaJerzego Ziętka, 2007, s. 30.

19 A. R a d z i e w i c z - W i n n i c k i: Kręgi tematyczne badań i analiz pe-dagogów społecznych okresu transformacji. W: Pedagogika społeczna w Polsce po1989 roku..., s. 87.

Page 18: Yuppie oraz squatter

(15 przedstawicieli kategorii yuppie20 oraz 11 reprezentantówstylu życia zwanego squattingiem). Kolejne wywiady niewzbogacały już w istotny sposób zgromadzonego materiałuempirycznego, dlatego zrezygnowano z ich przeprowadzania.Fakt nasycenia próby badawczej już po analizie niewielkiejpróbki badawczej odnotowuje się dość często w badaniachtypu jakościowego (szerzej problematykę metodologii badańwłasnych omawiam w rozdziale czwartym)21.

Oprócz teoretycznej analizy stylów życia wybranych katego-rii społecznych, podjętej w rozdziale pierwszym i drugim,przedstawiono w pracy porównawcze zestawienie różnych ob-szarów funkcjonowania badanych osób konstytuujących dwieodrębne grupy społeczne. W rozdziale trzecim odniesiono po-jęcie środowiska życia jako najszerszej kategorii pojęciowej doinnych terminów z tego zakresu. W rozdziale piątym przedsta-wiciele kategorii yuppie i squatter ukazani zostali w kon-tekście deklarowanych wartości, specyfiki wykonywanej pracyoraz sposobów spędzania czasu wolnego. Rozdział szósty toretrospektywne ujęcie środowisk wychowawczych badanychosób — stylów wychowania, jakich doświadczyli w swoich ro-dzinach pochodzenia, oraz spotkań z osobami znaczącymi(significiant other), które odegrały istotną rolę w przebiegu tra-jektorii życiowej respondentów.

18

20 Częściowy raport z badań nad stylem życia kategorii społecznejyuppie ogłosiłem wcześniej w tekście: M. B e r n a s i e w i c z, M. N o s z -c z y k - B e r n a s i e w i c z: Yuppie, milkie, bobo, yettie, czyli nowe wzory oso-bowe w Polsce. W: Pedagogika społeczna w Polsce po 1989 roku..., s. 466—475.

21 Badacze sceny punkowej w Republice Czeskiej prezentują bardzo inte-resujące wyniki badań i analizy dotyczące kultury alternatywnej, posiłkującsię informacjami pozyskanymi od 10 badanych osób ze środowiska punko-wego w Brnie. Ondřej Císař oraz Martin Koubek, wychodząc od założeńteorii ugruntowanej, stwierdzają, iż przeprowadzanie kolejnych wywiadówbyłoby już niecelowe („The sample is saturated, i.e., our last respondentsdid not bring any new information”); zob. O. C í s a ř, M. K o u b e k: Inclu-de ‘em all?: Culture, politics and a local hardcore/punk scene in the Czech Repu-blic. „Poetics” 2012, vol. 40, s. 7.

Page 19: Yuppie oraz squatter

Maciej Bernasiewicz

A yuppie and a squatterGlobal lifestyles in local educational environments

S u m m a r y

The author describes lifestyles that received an internationalist naturethanks to their expansiveness. The processes shaping nowadays life of eachhuman being functioning in the circle of the North Atlantic culture areglobalization, individualization and triumph of a consumerist lifestyle. A life-style described in this work can be looked at as an opposition to dominat-ing and alternative culture. The regions axiologically different that areparadigmatically represented by a yuppie lifestyle (success, money), anda squatter (social justice, personal and local autonomy) lie on the oppositesides.

The publication constitutes a study of two selected lifestyles, taking intoconsideration contexts a family and professional life in which each of therepresentatives of the squatter movement and yuppie social category enga-ges with varying intensiveness. A yuppie, as the study shows, lives a pro-fessional life and, hence, has no difficulties with identifying his/herauthorities, masters, and people who are proficient in what they are doing,and who take a lead on professional paths. Paradoxically, functioning ofa yuppie is also orientated on cherishing a family life in spite of little timehe/she has for family. A squatter, on the other hand, lives the reality of glo-bal harm, corporation injustice and opposes the law according to which thepoor are evicted to the street. Squatters’ attention is absorbed by capitalistmechanisms throwing people out on the social margin in the name of theprofit accumulated in the hands of few beneficiaries of neo-liberalism. Theydo not see any authorities in the brutal world of capitalism. Taking littlecare of their professional development, squatters totally marginalize their fa-mily lives. Their total life energy is absorbed by social issues.

By means of an analysis of polarily different lifestyles, the author illustra-tes life pluralism in the postmodern community which is neither homoge-197

Page 20: Yuppie oraz squatter

neous nor motionless in nihilism after all. On the contrary, modern societyconsists of social groups clearly articulating their exclusive axiology andteleology. Can one, though, treat them as equally worthy? The author, main-taining academic objectivism, hopes that a reader gets enough knowledgeon the lifestyles in question to be able to answer the very question onhis/her own.

198

Page 21: Yuppie oraz squatter

Maciej Bernasiewicz

Yuppies und HausbesetzerGlobale Lebensstile in lokalen Erziehungsmilieus

Z u s a m m e n f a s s u n g

In seiner Publikation schildert der Verfasser solche Lebensstile, die dankihrer Expansionskraft einen internationalistischen Charakter haben. Zu Pro-zessen, welche das Leben jedes im nordatlantischen Kulturkreis existieren-den Menschen beeinflussen, gehören: Globalisierung, Individualisierungund der Triumphe feiernde Massenkonsum. Die in vorliegender Monografieerscheinenden Lebensstile werden als ein Gegensatz von dominierenderund alternativer Kultur betrachtet. Auf gegenüberliegenden Seiten der Gren-ze liegen die axiologisch gesehen unterschiedlichen Bereiche, welche para-digmatisch durch den Lebensstil der Yuppies (Erfolg, Geld) und derHausbesetzer (soziale Gerechtigkeit, persönliche und lokale Autonomie) ver-treten sind.

Die Monografie ist eine Studie über zwei ausgewählte Lebensstile; derVerfasser berücksichtigt vor allem solche Bereiche des Familien- und Be-rufslebens, für die sich die Vertreter der Yuppies und Hausbesetzer mehroder weniger tatkräftig einsetzen. Die Untersuchungen haben gezeigt, dassein Yuppie besonders für seine berufliche Tätigkeit lebt, so dass er seine Au-toritäten und Meister: also Menschen, die in ihrer Tätigkeit geschickt sindund auf der Karriereleiter Führer sein können, mühelos identifizieren kann.Es ist ein Paradox, dass der Yuppie trotz des ewigen Zeitmangels auch umsein Familienleben bemüht ist. Ein Hausbesetzer dagegen lebt für solcheThemen, wie: globales Unrecht, korporatistiche Ungerechtigkeit, der Wider-spruch gegen das Gesetz, in dessen Namen arme Leute zwangsgeräumt wer-den. Die Aufmerksamkeit des Hausbesetzers ist mit den kapitalistischenMechanismen gefesselt, die manche Menschen im Namen des Gewinns vonwenigen Nutznießern des Neuliberalismus an den Rand der Gesellschaftwerfen lassen. In der brutalen kapitalistischen Welt gibt es für ihn keine Au-toritäten. Sich aus seiner Berufskarriere nichts machend marginalisiert der199

Page 22: Yuppie oraz squatter

Hausbesetzer völlig sein Familienleben und seine ganze Lebensenergie inve-stiert er in soziale Fragen.

Mittels der Analyse von zwei völlig unterschiedlichen Lebensstilen schil-dert der Verfasser den ganzen Pluralismus des Lebens in einer postmoder-nen Gesellschaft, die gar nicht homogen und im Nihilismus nicht erstarrtist. Ganz im Gegenteil: die heutige Gesellschaft besteht aus den sozialen Ge-meinschaften, welche ihre sich gegenseitig ausschließenden Axiologien undTeleologien deutlich aussprechen. Dürfen sie jedoch genauso wertvoll be-trachtet werden? Sich um wissenschaftliche Objektivität bemühend scheintder Verfasser die Hoffnung zu hegen, dass er den Lesern ausreichende In-formationen über die in der Monografie erscheinenden Lebensstile beige-bracht hat, so dass sie die oben gestellte Frage selbst beantworten können.

200