BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT VIỆT NAM

LÊ BẢO NGỌC

YẾU TỐ THỜI ĐẠI TRONG NGHỆ THUẬT SẮP ĐẶT

Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ MỸ THUẬT

Hà Nội, năm 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT VIỆT NAM

LÊ BẢO NGỌC

YẾU TỐ THỜI ĐẠI TRONG NGHỆ THUẬT SẮP ĐẶT

Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ MỸ THUẬT

Chuyên ngành: Mỹ thuật tạo hình (Hội họa)

Mã số: 60210102

Khóa: 18 (2015– 2017)

Giảng viên hướng dẫn: PGS. TS Trang Thanh Hiền

Hà Nội, năm 2017

MỤC LỤC BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT

Nxb Nhà xuất bản

PGS Phó giáo sư

TS Tiến sĩ

Tr Trang

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Danh mục chữ cái viết tắt

Mục lục

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ĐỂ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ........ 7

1.1. Một số thuật ngữ được sử dụng trong đề tài .............................................. 7

1.1.1. Khái niệm “yếu tố thời đại” .................................................................... 7

1.1.2. Khái niệm về nghệ thuật sắp đặt ............................................................. 9

1.2. Sơ lược lịch sử nghệ thuật sắp đặt ........................................................... 12

1.2.1. Khái quát về lịch sử nghệ thuật sắp đặt trên thế giới ............................ 12

1.2.2. Nghệ thuật sắp đặt tại Việt Nam ........................................................... 15

1.2.3. Đặc điểm của nghệ thuật sắp đặt ........................................................... 18

CHƯƠNG 2. BIỂU HIỆN YẾU TỐ THỜI ĐẠI TRONG NGHỆ THUẬT

SẮP ĐẶT Ở VIỆT NAM ................................................................................ 21

2.1. Yếu tố được biểu hiện qua mảng đề tài về giới ....................................... 21

2.2. Yếu tố được biểu hiện qua mảng đề tài về môi trường và đời sống xã hội .... 29

2.3. Yếu tố được biểu hiện trong chủ đề về bản thể con người ...................... 37

CHƯƠNG 3. BÀI HỌC RÚT RA TỪ NGHIÊN CỨU YẾU TỐ THỜI ĐẠI

TRONG NGHỆ THUẬT SẮP ĐẶT Ở VIỆT NAM ...................................... 43

3.1. Giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam ............................... 43

3.2. Bài học rút ra từ nghiên cứu yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ..... 46

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 51

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 53

PHỤ LỤC ....................................................................................................... 58

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Sắp đặt là một loại hình nghệ thuật trong nghệ thuật Đương đại. Nghệ

thuật sắp đặt là loại tác phẩm đặc biệt, không có giới hạn về chất liệu, nó sử

dụng không gian, môi trường, ánh sáng, âm thanh, vị trí… biến tất cả thành tác

phẩm nhằm biểu đạt nội dung ý tưởng của nghệ sỹ.

Mỗi giai đoạn nghệ thuật luôn có những đặc thù do sự quy định của lịch

sử, đời sống tinh thần, ý thức nghệ thuật và khả năng sáng tạo của người nghệ sĩ.

Sự biến đổi của yếu tố thời đại đã làm thay đổi một số quan niệm sáng tác và

mang lại nhiều sắc thái cho nghệ thuật Đương đại. Nếu như ở vào thời kỳ chiến

tranh, hình tượng những người lính, người nông dân, người phụ nữ… hừng hực

tinh thần chiến đấu, thường là nguồn cảm hứng sáng tác chủ yếu của thế hệ các

họa sĩ thời kỳ đó. Thì kể từ sau 1990 trở lại đây, khi nước ta thực sự bước vào

thời kỳ đổi mới, mở cửa. Thì sự đổi mới mang tính căn bản của thời đại mới này

cũng tác động mạnh mẽ quyết liệt tới tư tưởng, quan niệm, mỹ cảm của nhiều

họa sĩ. Điều đó cũng thôi thúc nhiều họa sĩ tìm tòi cái mới trong nghệ thuật như

Vũ Dân Tân, Trương Tân, Nguyễn Minh Thành, Trần Lương… Họ tách mình ra

khỏi những cách thức biểu hiện đầy tính ước lệ truyền thống và đi tìm hướng thể

nghiệm nghệ thuật mới như làm sắp đặt, trình diễn…

Trong khi đó, người nghệ sỹ cần phải biết rõ hơn đời sống xã hội của thời

đại, đem sự nhạy cảm tinh tế vốn có trong tâm hồn cuả người làm nghệ thuật để

cảm nhận, để sống, để thấu hiểu những bi- hỉ của con người trong thời đại, và

những thăng trầm lịch sử… để đồng cảm và biến nó thành nguồn cảm hứng cho

những đứa con tinh thần của chính mình.

Mỗi thời đại qua đi đều mang trong mình những đặc thù nghệ thuật phản

ánh đặc tính thời đại của nơi sản sinh ra nền nghệ thuật đó. Hồ Chí Minh từng

nói: “Xã hội thế nào văn nghệ thế ấy”. Thật vậy, thời đại không chỉ có tác động

to lớn đến văn hóa nghệ thuật mà còn tác động trực tiếp đến tư tưởng, phong

2

cách nghệ thuật của người nghệ sỹ. Nếu có những trường phái nghệ thuật ra đời

phủ nhận sự không hợp lý của một thể chế xã hội thì tác phẩm của họ vẫn phản

ánh xã hội đó. Do đó, nghệ thuật dù ở trạng thái nào cũng sẽ không khước từ

tính thực tế xã hội, và những nét đặc thù văn hóa của dân tộc ấy mang đậm hơi

thở đặc trưng của thời đại đó.

Nghệ thuật đương đại có thể hiểu như là “tác phẩm nghệ thuật đã, đang và

tiếp tục được tạo nên trong suốt cuộc đời chúng ta…” với rất nhiều loại hình

nằm trong nó. Vì thế, khi xét đến yếu tố thời đại trong nghệ thuật, người viết tập

trung tìm hiểu yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt và giới hạn ở Việt Nam.

Thế nhưng, xét về mặt lý luận thì ở Việt Nam hiện nay chưa có các công trình

nghiên cứu chuyên sâu nào đề cập rõ hơn đến vấn đề thời đại ảnh hưởng trong

nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam, nên việc lý giải yếu tố thời đại ảnh hưởng đến

các nghệ sĩ làm sắp đặt lại càng phức tạp, khó khăn hơn.

Người viết chọn đề tài này xuất phát từ các nguyên nhân sau:

Thứ nhất, hiện nay xu hướng các nghệ sĩ trẻ tập thực hành làm nghệ thuật

sắp đặt nói riêng, làm các loại hình nghệ thuật đương đại nói chung ngày càng

nhiều. Dựa vào công nghệ, các trang mạng, truyền thông… các nghệ sĩ có thể dễ

dàng học hỏi, tiếp xúc với các loại hình nghệ thuật trên thế giới. Chính vì sự tiếp

nhận dễ dàng nhanh chóng và nhiều luồng văn hóa thông tin thông qua các trang

mạng xã hội nên nhiều nghệ sĩ, đặc biệt là nghệ sĩ trẻ khó lí giải, nắm bắt sâu sắc

toàn diện về bản chất thực của nhiều tác phẩm nghệ thuật cũng như ý đồ của tác

giả. Mà chỉ là sự học hỏi cảm tính, bắt trước. Nên việc nghiên cứu đề tài này

cũng nhằm để hiểu rõ hơn và có cái nhìn tổng quan hơn khía cạnh xã hội tác

động tới quan niệm sáng tác, thái độ của các nghệ sĩ làm sắp đặt ở Việt Nam. Từ

đó tạo điều kiện để hiểu rõ hơn xu thế phát triển của hình thức nghệ thuật này ở

Việt Nam trong tương lai.

Thứ hai, xuất phát từ sở thích và tò mò của người viết. Được tìm hiểu các

nghệ sĩ, biết được phong cách độc đáo và lí giải được yếu tố thời đại ảnh hưởng

3

đến nghệ thuật của các nghệ sỹ là công việc vô cùng thú vị. Qua đó người viết

có thể học được nhiều điều và suy ngẫm về con đường tiếp theo mình nên đi với

tư cách của một người học nghệ thuật.

Cuối cùng, việc tìm hiểu nghiên cứu yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp

đặt ở Việt Nam sẽ đưa ra những bài học giúp người học nghệ thuật, đặc biệt các

nghệ sỹ trẻ tập thực hành nghệ thuật tìm được phong cách, tiếng nói riêng mang

hơi thở thời đại. Đồng thời tạo được hình ảnh riêng biệt của nghệ thuật đương

đại Việt Nam không lẫn với quốc gia nào.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu đề tài tập trung vào các mảng chính: Yếu tố thời đại trong

nghệ thuật sắp đặt, nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam.

Trong khi, trên thế giới có số lượng lớn các công trình nghiên cứu, sách,

catalog triển lãm, phim ảnh… giới thiệu về những hoạt động của nghệ thuật sắp

đặt, thì ngược lại ở Việt Nam những công trình nghiên cứu, bài viết về nghệ

thuật sắp đặt không nhiều, có chăng thì chỉ dừng lại ở những bài viết chung

chung, hay vài cuốn sách dịch, hoặc được tổng hợp lại. Cũng có nhiều bài viết

đơn lẻ thay vì thực hiện vai trò thúc đẩy, gợi mở hướng phát triển tốt nhất cho

sáng tác, thì chỉ là những quanh quẩn khen chê tác giả này, tác phẩm kia một

cách chung chung.

Các công trình nghiên cứu và các bài viết về nghệ thuật sắp đặt Việt Nam

- Bùi Như Hương - Trần Hậu Tuấn “Hội họa mới Việt Nam thập kỷ 90”

2001, có đề cập sơ lược một số cá nhân, sự kiện nghệ thuật sắp đặt và trình diễn

ở Việt Nam, nhưng không phân tích.

- Cynthia Freeland, sách “Thế mà là nghệ thuật ư?” 2009, dịch giả: Như

Huy, diễn giải các quan niệm nghệ thuật đương đại và có đề cập đến những cách

thực hành khác nhau trong nghệ thuật đương đại.

- Tác giả Đào Mai Trang chủ biên, sách “12 nghệ sĩ mỹ thuật đương đại

Việt Nam” 2010, có đề cập đến chân dung một số nghệ sĩ làm sắp đặt nổi bật

4

như Trần Lương, Ly Hoàng Ly, Phạm Ngọc Dương, …

- Sách “Nghệ thuật đương đại Việt Nam 1990-2010” 2013 của Bùi Như

Hương và Phạm Trung đã khái quát những xu hướng chính của nghệ thuật

đương đại Việt Nam và đề cập riêng từng loại hình, trong đó cũng nêu đặc điểm

của những nghệ sĩ làm sắp đặt được cho là nổi bật.

- Tác giả Đinh Gia Lê trong cuốn “Tìm hiểu nghệ thuật đương đại Việt

Nam” 2016, đề cập đến thuật ngữ Nghệ thuật đương đại, nêu ra một số đặc trưng

của nghệ thuật đương đại, đồng thời nhấn mạnh vào phân tích những đặc trưng

riêng của từng loại hình nghệ thuật: sắp đặt, trình diễn, video art…

- Nội san Nghiên cứu mỹ thuật số 2 (14) tháng 7-2005 chuyên đề hình

thức và chất liệu trong nghệ thuật đương đại có nhiều bài viết của nhiều tác giả

Bùi Như Hương, Phạm Trung, Trần Lương,…đề cập đến hoạt động nghệ thuât

sắp đặt trên thế giới và Việt Nam.

- Ngoài ra còn có một số bài viết đăng trên báo, các trang mạng của các

tác giả Như Huy, Phạm Long… viết về nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam.

Các công trình nghiên cứu và các bài viết về yếu tố thời đại.

Để tạo nên một hệ thống lý thuyết cho việc nghiên cứu đề tài, người viết

tham khảo thêm một số sách, tạp chí đề cập đến tính thời đại thì có một số sách

trong lý luận văn học.

- Vương Kim Tồn, Lý Trung Kiệt, Tiêu Phong “Nhận thức về thời đại và

thế giới đương đại” do Nguyễn Vinh Quang dịch, Vũ Văn Hiền tuyển chọn.

Nội dung chính là tìm hiểu về những quan điểm của các học giả ở các nước

khác nhau có góc nhìn chính trị, nghiên cứu về các vấn đề thời đại ngày nay,

cũng như cách tiếp cận mới về quan niệm, nội dung, tính chất của thời đại.

- Bài trích của Mikhailov .A.V “Về khái niệm thời đại Văn học” La Khắc

Hào dịch. Đề cập tới các khái niệm nghiên cứu văn học đưa người đọc vượt ra

ngoài giới hạn của chính văn học và hướng họ đến thẳng với đời sống. Trong đó

những khái niệm vẫn được lịch sử văn học sử dụng để chỉ các thời đại, khuynh

5

hướng, trào lưu…

3. Mục đích của luận văn

Với đề tài này, người viết muốn hướng đến những mục đích cụ thể như sau:

- Đề tài nghiên cứu yếu tố thời đại thể hiện ra trong nghệ thuật sắp đặt.

- Chỉ ra những nội dung của yếu tố thời đại trong các tác phẩm sắp đặt.

- Tìm hiểu những cách thức biểu hiện yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt.

- Đánh giá những ảnh hưởng của yếu tố thời đại đến tư duy nghệ thuật của

bất cứ người học và làm nghệ thuật nào.

- Rút ra những bài học sâu sắc cho cá nhân trên con đường sáng tác nghệ

thuật.

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu: yếu tố thời đại.

4.2. Phạm vi nghiên cứu: đề tài nghiên cứu các tác phẩm sắp đặt trong

khoảng thời gian từ 1995 đến 2016, nhằm thấy rõ yếu tố thời đại trong nghệ

thuật sắp đặt tại Việt Nam. Đồng thời cũng đề cập tới một số các tác phẩm sắp

đặt của một số nghệ sĩ tiêu biểu trên thế giới để phân tích, so sánh nhằm thấy

được nét riêng biệt mang yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam từ

1995 đến 2016.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành luận văn này người viết sử dụng nhiều phương pháp

nghiên cứu khác nhau:

- Phương pháp văn bản học: tham khảo các công trình nghiên cứu, những

bài viết của các tác giả và lấy ý kiến của mọi người về yếu tố thời đại trong nghệ

thuật nói chung và nghệ thuật sắp đặt nói riêng. Sau đó, bằng hiểu biết và kinh

nghiệm bản thân, suy luận để chỉ ra lý thuyết chung về yếu tố thời đại trong

nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam.

- Phương pháp phân tích tổng hợp: phân tích các tác phẩm sắp đặt tiêu

biểu của các nghệ sĩ bằng cách nghiên cứu văn bản, tổng hợp, thu thập thông

6

tin, phân loại các thông tin nghệ thuật trên sách báo, tài liệu trong thư viện,

internet.

- Phương pháp liên ngành: tìm hiểu các vấn đề chính trị, lịch sử, xã hội

học, nghệ thuật học… nhằm thấy được sự liên hệ và dấu ấn của các vấn đề này

trong thời đại hiện nay và tác động của nó đối với nghệ thuật sắp đặt.

6. Những đóng góp khoa học của luận văn

- Qua kết quả nghiên cứu đề tài, bước đầu góp phần bổ sung tư liệu nghiên

cứu về nghệ thuật sắp đặt tại Việt Nam cho người đang học và tập thực hành làm

nghệ thuật đương đại.

- Đồng thời là nguồn tư liệu cung cấp những cơ sở khoa học phục vụ cho

các nghiên cứu khác về nghệ thuật đương đại Việt Nam.

- Chỉ ra những giá trị nghệ thuật của yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt.

- Góp phần cho việc sáng tác sau này của cá nhân người viết.

7. Kết cấu của luận văn

Kết cấu của đề tài nghiên cứu ngoài phần Mở đầu (6 trang), Kết luận (2

trang), Tài liệu tham khảo (3 trang) và Phụ lục (23 trang), nội dung chính được

chia làm 3 chương:

Chương 1: Những vấn đề chung để nghiên cứu đề tài (14 trang).

Chương 2: Nghiên cứu yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam

(21 trang).

Chương 3: Đánh giá ảnh hưởng của yếu tố thời đại đối với nghệ thuật sắp

đặt ở Việt Nam (8 trang).

7

CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ĐỂ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

1.1. Một số thuật ngữ được sử dụng trong đề tài

1.1.1. Khái niệm “yếu tố thời đại”

Khi nhắc tới thời đại nghĩa là đang nhắc tới những điều kiện lịch sử,

những hiện trạng chính trị xã hội, là nhắc tới nhịp sống thời đại, hơi thở thời đại,

không khí thời đại, hay tinh thần chung của thời đại đó. Và yếu tố này trực tiếp

tác động đến nền nghệ thuật đương đại nói chung để tạo ra bộ mặt tinh thần tiêu

biểu cho nền nghệ thuật trong thời đại ấy.

Trước khi đưa ra được khái niệm về “yếu tố thời đại” ta cần làm rõ khái

niệm “yếu tố” và “thời đại”. Trong Từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học đã

định nghĩa: yếu tố là “1. Bộ phận cấu thành một sự vật, sự việc, hiện tượng. 2.

Như một nhân tố”. Vậy, yếu tố ở đây có thể được hiểu là một thành phần trong

một sự vật, sự việc, hiện tượng nào đó mà trong đó yếu tố còn được coi như là

một nhân tố. Trong một sự vật sự việc hay hiện tượng có thể có nhiều yếu tố cấu

thành nên sự vật, hiện tượng ấy. Chẳng hạn như nói đến phong cách của người

nghệ sĩ, phong cách của một người nghệ sĩ được hình thành, hoàn thiện và ảnh

hưởng của nhiều yếu tố như thời đại, dân tộc, quê hương, gia đình…

Cũng trong Từ điển tiếng Việt, “thời đại” được định nghĩa như sau: “1.

Danh từ: là khoảng thời gian lịch sử dài, được phân chia ra theo những sự kiện

có đặc trưng giống nhau: thời đại đồ đá, thời đại văn minh, thời đại phong kiến.

2. Tính từ: sự kiện hiện tượng có tính chất tiêu biểu cho thời đại, có ý nghĩa cho

thời đại, mang tầm vóc thời đại”.

Trong Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học lại đưa ra định nghĩa rằng

“Thời đại là một khái niệm khoa học dùng để phân kỳ lịch sử xã hội, phân biệt

những nấc thang xã hội loài người. Các ngành khoa học khác nhau có cách phân

chia thời đại lịch sử khác nhau”. Lịch sử phát triển xã hội của mỗi quốc gia, mỗi

8

dân tộc thường được đo bằng những biến chuyển, những thay đổi có tính bước

ngoặt được bắt đầu bằng những sự kiện đặc biệt báo hiệu sự chuyển hóa về chất

của đời sống xã hội xuất phát từ những tiêu chí, góc độ khác nhau mà có rất

nhiều cách phân chia và cách hiểu về thời đại: dựa trên tiêu chí kỹ thuật (thời đại

đồ đá, đồ đồng, thời đại khoa học kỹ thuật, công nghệ thông tin…); dựa theo

những yếu tố đặc thù của xã hội (thời đại phong kiến, mông muội, thời đại văn

minh…); hoặc phân chia theo nền văn hóa (văn minh Lưỡng Hà, Ai Cập, đạo

giáo, nho giáo, văn minh phương Tây, văn minh nông nghiệp, công nghiệp, hậu

công nghiệp…).

Theo các nhà triết học kinh điển của chủ nghĩa Marx- Lenin đã xem xét

vấn đề thời đại một cách khoa học và phân chia khái niệm thời đại theo hai

phần, nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng thì “thời đại là một khái niệm

chính trị- kinh tế- xã hội khái quát tiến trình phát triển của xã hội loài người, là

thời gian rất dài để phân kỳ lịch sử xã hội và để phân biệt những nấc thang phát

triển của hình thái kinh tế xã hội mà theo đó nấc thang cao hơn, tiến bộ hơn sẽ

phủ định nấc thang cũ, lạc hậu để mở đường cho sự phát triển một thời đại mới”.

Theo nghĩa hẹp “Thời đại là khái niệm về thời gian để chỉ xu thế và nội dung

phát triển trên các phương diện kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, công

nghệ…”

Như vậy, ta có thể phát biểu rằng: Yếu tố thời đại nói chung là một bộ

phận cấu thành những sự vật, hiện tượng, hoặc là nhân tố có tính chất tiêu biểu

cho thời đại, có ý nghĩa cho thời đại, mang tầm vóc thời đại.

Mỗi thời đại qua đi, dù dài ngắn có khác nhau, nhưng vẫn luôn để lại

những cột mốc, những dấu ấn và những dấu ấn ấy đã tạo nên gương mặt của thời

đại đó. Mỗi thời đại khác nhau lại mang những dấu ấn độc đáo riêng biệt mà các

thời đại trước và sau đấy không thể có được. Điều đó được nhìn thấy rất rõ trong

nghệ thuật. Thời đại có tác động rất lớn đối với nghệ thuật, đồng thời ảnh hưởng

trực tiếp đến tư tưởng, tinh thần của những người nghệ sĩ. Mỗi thời đại, nơi

9

chốn, cộng đồng, hoàn cảnh cụ thể nào đó thường nảy sinh ra những khái niệm

nghệ thuật khác nhau, và chính sự khác nhau đó sẽ sản sinh ra những hình thức

thực hành nghệ thuật khác nhau mang đúng tinh thần tính cách của từng thời đại.

Vậy, yếu tố thời đại trong nghệ thuật là một cột mốc có thể tác động rất

lớn đến người nghệ sĩ, đôi khi làm thay đổi phong cách, cách nhìn nhận, tư duy

của người nghệ sĩ. Đồng thời chính sự vận động và phát triển của nghệ thuật

đương đại là do sự ảnh hưởng và tác động của yếu tố thời đại đem lại.

Plekhanov từng nói: “nếu không hiểu tâm lý xã hội thì không thể tiến thêm một

bước nào trong lịch sử văn nghệ, nghệ thuật…” Có nghĩa rằng nếu đã làm công

việc thượng tầng kiến trúc thì việc đầu tiên là phải hiểu thời đại mình đang sống.

Trong đó đời sống nghệ thuật càng không thể tách rời khỏi những biến động của

xã hội đó.

1.1.2. Khái niệm về nghệ thuật sắp đặt

Nghệ thuật sắp đặt (installation art) trước hết là một trong những hình thái

của nghệ thuật ý niệm (conceptual art- chữ nghệ thuật ý niệm được đưa ra bởi

Henry Flynt, lần đầu đầu tiên trên bài viết Concepts art trong tập san Anthology,

1963). Nghệ thuật sắp đặt cùng với những loại hình nghệ thuật khác như trình

diễn (performance art), video art, body art, happening…được coi là những trào

lưu quan trọng nhất của nghệ thuật đương đại, với mục tiêu phi vật chất hóa.

Nghệ thuật sắp đặt quan tâm chủ yếu tới tiến trình của tác phẩm và ý đồ của tác

giả, tiếp cận trực tiếp đến khán giả, người xem có khả năng tương tác với tác

phẩm, nó quay lưng lại với mọi quy tắc của nghệ thuật truyền thống.

Bàn về khái niệm “nghệ thuật sắp đặt” trước hết ta cần tiếp cận cụm từ

“sắp đặt” trong tiếng Việt. Theo như Từ điển tiếng Việt cuả nhà xuất bản Khoa

học xã hội: “sắp đặt là đặt đâu ra đấy, có quy củ”. Chẳng hạn, trong cuộc sống

hàng ngày con người có ý thức sắp đặt mọi lĩnh vực đời sống: ăn, ở, đi lại, học

tập, lao động…sự sắp đặt đó là sắp xếp để cuộc sống trở nên tiện dụng hơn cũng

như đáp ứng về mặt thẩm mĩ. Hay như trong những ngôi đền, đài, đình,

10

chùa…của ta, việc sắp đặt vị trí các tượng Phật, ông thần, bà chúa…trang trí bục

bệ, cột kèo, bục bệ ở mỗi nơi như thế nào đều phải tuân theo luật lệ, ý nghĩa,

công dụng của chúng nhằm mục đích sử dụng, phục vụ nhu cầu tín ngưỡng, tâm

linh và có thể đảm bảo vẻ uy thần tôn nghiêm của các chư vị thần phật. Vậy, sắp

đặt là một cụm từ thường trực trong cuộc sống hàng ngày.

Trên thế giới, mặc dù hình thức nghệ thuật sắp đặt đã xuất hiện từ đầu thế

kỷ 20, nhưng mãi cho đến năm 1967 Dan Flavin mới đưa ra một tên gọi cụ thể

cho thể loại nghệ thuật này là Installation art và đến Việt Nam cụm từ này được

Nguyễn Quân chuyển sang tiếng Việt là Nghệ thuật sắp đặt. Có thể hiểu, nghệ

thuật sắp đặt là loại tác phẩm đặc biệt được sắp đặt tại một vị trí không phải chỉ

trên tường mà trên cả sàn nhà, trong một không gian được lựa chọn, xâm chiếm

và cải tạo không gian đó biến nó thành một phần quan trọng của tác phẩm.

Cho tới nay vẫn chưa có một khái niệm cụ thể duy nhất nào về nghệ thuật

sắp đặt (Installation art). Loại hình nghệ thuật này có thể được mô tả như là một

không gian thực được tạo nên từ nhiều yếu tố. Mỗi tác phẩm của loại hình nghệ

thuật này bao gồm một khối lượng vật thể tùy từng ý đồ mang tính tổng hợp và

được nghệ sĩ sắp đặt trong một không gian cụ thể và đương nhiên tác phẩm sẽ bị

thay đổi về mặt nội dung hay ý nghĩa nếu như không gian cũng bị thay đổi, vì

vậy, không gian đối với một tác phẩm sắp đặt chiếm một vai trò quan trọng.

Điều đặc biệt khác biệt của tác phẩm sắp đặt là chỗ người xem có thể len lỏi vào

trong tác phẩm, được tương tác với tác phẩm, được cảm nhận hoàn toàn tác

phẩm, thông qua các giác quan và kinh nghiệm sống của chính họ, họ được tự

mình cảm nhận và thấu hiểu phần nào tác phẩm đó.

Trên thế giới có một vài định nghĩa về nghệ thuật sắp được đưa ra như sau:

Julie H. Reiss: “Đặc tính của nghệ thuật sắp đặt nằm ở điểm, người nghệ

sĩ sẽ tạo ra một không gian mang tính cá nhân thông qua việc sắp xếp nhiều yếu

tố được tạo ra đủ lớn để có thể có thể thử nghiệm với những trạng thái cơ thể

của người tham dự” [11, tr31].

11

Sotirios Bahtsetzis đã đưa ra định nghĩa trong luận văn tiến sĩ năm 2005:

“Nghệ thuật sắp đặt như một thể loại tạo dựng trạng thái cảm nhận… sự tự do

hóa hình thức không gian trưng bày trong khuôn khổ các thiết chế nghệ thuật đã

dẫn tới việc phá vỡ ranh giới cấu trúc vật thể trong các tác phẩm nghệ thuật”

[11, tr32].

Kaprow lại định nghĩa về nghệ thuật sắp đặt như sau: “Installation là

Không gian, sự tham dự của người xem cũng như sự tương tác giữa tác phẩm và

người thưởng thức. Nghệ thuật sắp đặt sẽ trở thành làn da thứ hai cho chủ thể xã

hội đương đại, chủ thể này sẽ trao cho tác phẩm một ý nghĩa chỉ khi nó bước

chân vào trong tác phẩm” [11, tr35].

Còn ở Việt Nam, tác giả Nghiêm Thị Thanh Nhã đưa ra định nghĩa trong

bài viết “Nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam” của mình: “Nghệ thuật sắp đặt là một

sáng tạo không gian ba chiều và một đặc điểm của nó là đòi hỏi phải có tính

tổng thể, phải co mối liên hệ với thế giới. Có lẽ được nhìn thấy rõ ràng nhất

trong nghệ thuật sắp đặt là địa điểm đặc trưng… Địa điểm đặc trưng liên quan

đến tỉ lệ, ánh sáng, hình…” [29].

Khi hỏi về nghệ thuật sắp đặt, trong bài phỏng vấn của Lê Mỹ Ý “Nghệ

thuật sắp đặt và tương lai của nó tại Việt Nam” [37] các nhà phê bình mỹ thuật,

các họa sĩ đã đưa ra một vài định nghĩa về nghệ thuật sắp đặt tuy vẫn còn chung

chung nhưng ta cũng có thể nhìn vào đó để tham khảo và hiểu hơn về nghệ thuật

sắp đặt theo cách hiểu và thực hành của người Việt là như thế nào.

Nhà phê bình Mỹ thuật Nguyễn Quân: Nghệ thuật sắp đặt xuất hiện trên

thế giới khoảng 50 năm nay và khởi nguồn từ việc bày các vật có sẵn với cả mớ

ý tưởng cách tân khác của Pop art hay happening art, Installation art đã trở thành

kẻ chiếm đoạt không gian đáng sợ nhất ở các triển lãm và hội chợ mỹ thuật trên

thế giới.

Nhạc sĩ Quốc Bảo: Được xem là nhánh tích cực nhất của xu hướng hậu

12

hiện đại, sắp đặt mang vác trên vai nó gần như toàn bộ hành trang mỹ học của

xu hướng này. Có thể kể đó là việc chọn nguyên liệu là vật thể thay vì “tinh

thể”, xem phó bản là nguyên bản, tinh thần phủ nhận các giá trị truyền thống,

tính chất tạm thời.

Họa sĩ Trần Lương: Thực ra những loại hình nghệ thuật đương đại này

không phải là từ phương Tây và quá mới mẻ như cách hiểu nhầm của số đông

hiện nay. Installation, Performance…, những loại hình nghệ thuật này không

phải là sự vọng ngoại gì cả. Vườn đá, vườn Bonsai có từ thời cổ, xuất hiện ở các

nước châu Á trước cả châu Âu. Đây chính là nghệ thuật sắp đặt và đã đi vào đời

sống từ thời phong kiến, đã thành nếp văn hóa. Chính vì những loại hình nghệ

thuật đó không phải là mới nên tôi nghĩ đó chỉ là phương tiện thôi. Nghệ thuật

luôn nắm bắt lấy những phương tiện mới, để nói lên cái nhìn của mình, từ đó

làm ra truyền thống mới.

Vậy, người viết xin đưa ra khái niệm về nghệ thuật sắp đặt như sau: Nghệ

thuật sắp đặt là loại hình sáng tạo mang tính tổng hợp và phù du, phụ thuộc vào

một không gian thực và được tạo dựng bằng mọi loại chất liệu, có thể sử dụng

nhiều hình thức, phương thức và kĩ thuật biểu hiện để tạo ra một tác phẩm sắp

đặt như ý, tạo hiệu quả thị giác cao, khả năng tương tác giữa người xem và tác

phẩm cao. Ý nghĩa của tác phẩm thay đổi khi không gian bị thay đổi.

1.2. Sơ lược lịch sử nghệ thuật sắp đặt

1.2.1. Khái quát về lịch sử nghệ thuật sắp đặt trên thế giới

Lịch sử của nghệ thuật sắp đặt trong thế kỷ XX, theo nhà nghiên cứu

Roselle Goldberg chính là lịch sử của thể loại chất liệu có khả năng mở ra vô số

hình thức được thực hành bởi những nghệ sĩ đã hết kiên nhẫn với các giới hạn

cũ kỹ và truyền thống luôn luôn bảo thủ không bắt kịp với đời sống đương đại.

Ở Phương Tây, hình thức nghệ thuật này đã tồn tại và phát triển trên hơn

nửa thế kỷ và có lẽ điểm khởi đầu của nghệ thuật này bắt nguồn từ tác phẩm

13

“Bicycle wheel” của Marcel Duchamp triển lãm tại Philadenphia Museum of art

năm 1913, có thể nói đây chính là tác phẩm thực thể (ready mades) đầu tiên, khi

đưa vật những vật dụng bình thường trong đời sống hàng ngày được tái tạo và

đem vào nghệ thuật. Sau “Bicycle wheel” họa sĩ còn đưa ra nhiều tác phẩm thiết

thực khác. Đặc biệt là tác phẩm gây tiếng vang lớn cho đến tận giờ là tác phẩm

mang tên “Fountain” năm 1917, tác phẩm này họa sĩ sáng tác chung với họa sĩ

người Mỹ tên là Joshep Stella (tại nhà triển lãm Society of Independent Artists,

NewYork. Qua tác phẩm đó ông đã tạo ra một tư tưởng mới, cái nhìn mới về vật

thể sắp đặt. Các tác phẩm dị hợm khó hiểu và kì lạ cùng với sự chối từ hoàn toàn

của ông đối với nghệ thuật truyền thống thông thường, ông giống như một nghệ

sĩ có cái nhìn mới mẻ cộng thêm tư tưởng khác lạ của mình đối với một thực thể

quen thuộc, từng hiện hữu. Hàng loạt các tác phẩm Ready mades là sự tìm cách

xác định lại nghệ thuật, sau này lại trở thành một trong những ý tưởng cơ bản

của họa phái Dada. Quan điểm của Marcel Duchamp về nghệ thuật phải là một

biểu hiện của tâm chứ không phải là vỏ bề ngoài. Đã mở đường cho một kỷ

nguyên mới. Joseph Kosuth đã kết luận rằng “Tất cả nghệ thuật (sau Duchamp)

đều mang tính khái niệm và nghệ thuật chỉ tồn tại theo khái niệm”. Việc đối xử

một cách cực đoan của Marcel Duchamp về các thể chế nghệ thuật đã đẩy ông

trở thành một hình tượng như kiểu anh hùng cho nhiều thế hệ nghệ sĩ và họ cũng

dần từ chối việc đi theo nghệ thuật truyền thống. Chính điều đó đã ảnh hưởng tới

các phong trào tiên phong ở thế kỷ XX, như Pop art, Fluxus, Arte povera… vào

cuối thập niên 1950 đầu 1960. Khuynh hướng nghệ thuật sắp đặt thực sự bùng

nổ tại Mỹ và châu Âu giai đoạn 1970. Thời kỳ này được coi là sự thúc đẩy sáng

tạo sắp đặt một cách đa dạng. Các họa sĩ quan tâm đến dạng nghệ thuật này ngày

càng nhiều.

Nghệ thuật sắp đặt gắn liền với chủ nghĩa Hậu hiện đại (Post

moderninsm). Chủ nghĩa hậu hiện đại đã ảnh hưởng bao chùm lên tư tưởng sáng

tác của rất nhiều nghệ sĩ đương đại. Nói qua về thuật ngữ “Hậu hiện đại”, nó

14

được sử dụng lần đầu tiên vào năm 1870 của họa sĩ người Anh John Watkins

Chapman “phong cách hậu hiện đại của một bức tranh mới như một cách để

vượt qua trường phái ấn tượng Pháp”. Triết gia người Anh J.M. Thompson đã

viết trên tạp trí Hibbert: “Lý do Hậu hiện đại tồn tại là để thoát khỏi tâm hồn vô

tư của chủ nghĩa hiện đại bằng cách lựa chọn kỹ lưỡng trong sự chỉ trích của

mình cho sự mở rộng nó để tôn giáo cũng như thần học, hay để cho cảm giác về

công giáo hiện đại cũng như công giáo truyền thống”.

Có thể hiểu sơ về chủ nghĩa hậu hiện đại là một thuật ngữ mô tả phong

trào hậu hiện đại trong nghệ thuật, đề ra những xu hướng văn hóa và các phong

trào văn hóa nói chung của sau thời hiện đại. Nó giải thích một cách bao quát về

sự hoài nghi, sự mất lòng tin về các lý thuyết và các hệ tư tưởng có liên quan đến

văn học, nghệ thuật, phản ứng chống lại các nguyên tắc truyền thống và hiện đại.

Nghệ thuật sắp đặt là một trào lưu đầy tính cách mạng đối với nghệ thuật

hậu hiện đại, và trở thành một trong những loại hình của nghệ thuật đương đại.

Nghệ thuật đương đại không chỉ là được sử dụng để gọi tên về mặt thời gian của

hiện tại mà còn để phân biệt về mặt hình thức với những loại hình nghệ thuật

khác nhau đã và vẫn cùng đồng hành tiến triển ở giai đoạn hiện tại. Trong từ

điển Dictionary.com còn có một số định nghĩa về nghệ thuật đương đại: “Nghệ

thuật đương đại như công việc của các nghệ sĩ đang sống trong thế kỷ XXI”,

“Nghệ thuật đương đại là của 20% vào cuối thế kỷ XX và 5% vào đầu thế kỷ

XXI là kết quả tự nhiên và một sự từ chối nghệ thuật hiện đại”.

Mặt khác, cũng giống như các loại hình nghệ thuật truyền thống, nghệ

thuật sắp đặt luôn bị sự tác động bởi chính sự vận động của cuộc sống đương

đại, chỉ có điều nghệ thuật sắp đặt là dạng nghệ thuật thực hành coi trọng tiến

trình và nó không biểu lộ bằng đặc điểm của quá trình thực hành kỹ thuật giống

như các trường phái của hội họa giá vẽ. Nó mang tinh thần muốn xóa nhòa ranh

giới giữa nghệ thuật và đời sống, phủ nhận tính nguyên bản của tác phẩm nghệ

thuật và vai trò chủ thể trong sáng tạo của người nghệ sĩ, cùng với thái độ giễu

15

nhại thậm trí phủ nhận những hiện thực xã hội.

Đặc biệt đáng chú ý về mặt hình thức trong nghệ thuật sắp đặt ta thường

thấy có hai dạng sắp đặt. Đó là nghệ thuật sắp đặt không gian, không gian ở đây

được hiểu như là không gian tự thân (không gian này gần với nghệ thuật môi

trường) và không gian mà tác phẩm phụ thuộc (không gian này gần với dạng

nghệ thuật địa hình); thứ hai là nghệ thuật sắp đặt ý niệm.

Trong cuốn “Kỷ nguyên nghệ thuật Hậu hiện đại” Irving Sumdller có viết

thế này: “… sự loạn trí được cảm nhận bởi rất nhiều nghệ sĩ cùng với khối lượng

lớn công chúng cùng thế hệ. Nhiều nghệ sĩ đã chối bỏ loại nghệ thuật theo xu

hướng vật thể hóa để ủng hộ thể loại nghệ thuật chú trọng tới tiến trình (process)

không kết thúc và không sản phẩm, sử dụng những chất liệu có sẵn hoặc không

bền vững, và đa chất liệu. Khi từ chối làm nghệ thuật theo cách truyền thống thì

họ săn tìm những trào lưu nghệ thuật mới. Những trào lưu đó sẽ được hình thành

thông qua chính kinh nghiệm của họ, nghệ thuật của họ bắt nguồn từ tính không

nguyên tắc, không có ranh giới và có căn cội chính trị…”.

Cho đến thập kỷ 1990 cũng là thời kỳ phát triển đột khởi của nghệ thuật

đương đại ở Trung Quốc, với trào lưu nghệ thuật đại chúng, xu hướng chính trị.

Các nghệ sĩ tiên phong trong trong những trào lưu này đã tích cực vận dụng một

trong những công cụ vô cùng mạnh mẽ của nghệ thuật đương đại là nghệ thuật

sắp đặt để diễn tả cảm xúc hay thái độ chính trị của họ trước xã hội.

Nghệ thuật sắp đặt xuất hiện và trở thành công cụ mạnh mẽ gắn kết các lý

thuyết văn hóa mới cũng như những chủ đề liên quan đến toàn cầu hóa.

1.2.2. Nghệ thuật sắp đặt tại Việt Nam

Sau khi đất nước thống nhất (1975) và nhất là từ khi chính sách mở cửa

giao lưu hội nhập quốc tế thì tình hình kinh tế văn hóa xã hội Việt Nam có phần

khởi sắc tạo điều kiện cho nghệ thuật có cơ hội bùng nổ, ngày càng trở lên đa

dạng, màu sắc hơn. Giữa những năm 90 cuối thế kỷ XX bên cạnh hội họa và

điêu khắc vẫn phát triển đều đều thì sự xuất hiện của một số hình thái nghệ thuật

16

mới và lạ lẫm đối với đại đa số công chúng cũng như giới nghệ sĩ Việt Nam như

Video art, nghệ thuật sắp đặt, nghệ thuật trình diễn…Thực tế là các loại hình

nghệ thuật này quá mới mẻ bởi đặc tính và nhiều sự khác biệt so với nghệ thuật

hàn lâm thời điểm ấy còn đang thịnh vượng ở Việt Nam.

Nghệ thuật sắp đặt cùng với một số loại hình nghệ thuật được cho là

đương đại khi xuất hiện tại Việt Nam đã mang đến những màu sắc không khí

mới lạ đối với công chúng và ngay cả với bản thân các nghệ sĩ. Bằng loại hình

nghệ thuật mới mẻ cùng khả năng biểu đạt vô hạn của nó, người nghệ sĩ có thể

thỏa sức truyền tải thông điệp của mình vào tác phẩm qua tất cả các loại vật thể

đã có sẵn và không gian quanh mình… để biểu đạt phản ứng cá nhân đối với

môi trường, xã hội xung quanh đang ngày càng nảy sinh nhiều những bế tắc, đầy

rẫy mâu thuẫn và ngày càng phức tạp.

Có thể nói nghệ thuật sắp đặt bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam từ thập niên

cuối cùng của thế kỷ XX và cho đến nay nghệ thuật này bắt đầu có chỗ đứng

trong nền nghệ thuật đương đại Việt Nam. Những nghệ sĩ tiến thân vào làm thể

nghiệm loại hình nghệ thuật này cũng nhiều lên. Đối với các sinh viên đang theo

học tại các trường nghệ thuật chuyên nghiệp, các thế hệ nghệ sĩ trẻ ngày nay đã

và đang luôn tìm tòi, học hỏi các thế hệ đi trước từ trong nước cũng như trên thế

giới thông qua nhiều hình thức tiếp cận khác nhau, để có thể tạo ra những tác

phẩm nghệ thuật độc đáo mới mẻ hơn phù hợp với xu thế thời đại. Dù rằng các

tác phẩm thực sự hay, tốt, có giá trị thì vẫn chưa hẳn là nhiều. Nếu so với thế

giới, nghệ thuật sắp đặt trên thế giới đã tồn tại và phát triển trên hơn nửa thế kỷ,

thì nghệ thuật sắp đặt của chúng ta cũng chỉ như một đứa trẻ đang chập chững,

nên không thể phủ nhận sự non nớt bỡ ngỡ của chúng ta, ngược lại cũng không

nên phủ nhận sự đang cố gắng từng bước hoàn thiện hơn nữa về mảng nghệ

thuật sắp đặt của các nghệ sĩ đương đại Việt Nam để tiến tới một ngày nền nghệ

thuật đương đại Việt Nam có thể nằm trong quỹ đạo chung của nghệ thuật

đương đại thế giới.

17

Nghệ thuật sắp đặt Việt Nam từ thế hệ các nghệ sĩ làm sắp đặt đầu tiên

cho đến nay đã có nhiều thay đổi đáng kể dù rằng các tác phẩm, các nghệ sĩ luôn

mang trong mình tinh thần thời đại, những tự sự cá nhân. Các nghệ sĩ thời kỳ

đầu cách nay đến hai chục năm là những họa sĩ, nhà điêu khắc được đào tạo bài

bản chuyên nghiệp theo tác phong trường quy, lối thực hành truyền thống và đầy

kỹ thuật, luật lệ… bắt đầu tìm tòi một một lối thể nghiệm mới mang tính thử

nghiệm nhằm mục đích diễn đạt những suy nghĩ của bản thân về xã hội, môi

trường sống thông qua ý tứ trong chất liệu, vật liệu, không gian của tác phẩm,

đồng thời cũng nhằm thỏa mãn nhu cầu sáng tạo, chinh phục những thách thức

của không gian tạo ra hiệu ứng thị giác hoàn toàn mới mẻ. Kể đến những nghệ sĩ

làm sắp đặt đầu tiên ở Việt Nam có những gương mặt gây chú ý như Đặng Thị

Khuê, Nguyễn Bảo Toàn, Trần Lương, Trương Tân, Nguyễn Mạnh Hùng, Lê

Vũ, Lê Bá Đảng và còn một số những gương mặt khác. Nhắc tới Đặng Thị

Khuê, được biết họa sĩ đã tìm đến với nghệ thuật sắp đặt ngay từ khi còn chưa

biết tên gọi của nó, chỉ nhờ vào sở thích sử dụng cùng lúc nhiều chất liệu, nhiều

hình thức và thể loại vào trong một tác phẩm. Nguyễn Bảo Toàn, vào năm 1994

đã tạo ra một cú sốc nghệ thuật cho giới Mỹ thuật Hà Nội khi họa sĩ đem trưng

bày triển lãm gốm Đất và Lửa theo một hình thức hoàn toàn mới, các sản phẩm

gốm được kết hợp với nhau tạo ra một mô hình không gian ba chiều như mái

nhà, con rồng thiêng mang đầy vẻ tâm linh, và mầu sắc dân tộc. Triển lãm đó

như một làn gió mới đã thay đổi cách tiếp cận tác phẩm cũng như cảm giác về

tác phẩm của công chúng và ngay cả đối với các bạn đồng nghiệp. Cùng với sự

manh nha đó, một số gương mặt kể trên được khuyến khích đi vào thử nghiệm

với lòng đam mê mãnh liệt cùng tố chất manh mẽ đầy bản năng lần lượt xuất

hiện và ghi những dấu ấn ban đầu cho lịch sử nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam.

Đến khoảng sau những năm 2000, nghệ thuật sắp đặt mới bắt đầu phát

triển rộng hơn ở Việt Nam. Hầu hết các tác phẩm sắp đặt ban đầu giống như một

không gian điêu khắc hay giống như trong một bức tranh và vẫn bám sát vào vẻ

18

đẹp duy mỹ, trình bày, kể lể. Càng về sau việc thực hành nghệ thuật sắp đặt của

các nghệ sĩ ngày càng trở lên cô đọng, khả năng truyền đạt ý tưởng cũng sâu sắc,

ngắn gọn và trực diện hơn.

Ta có thể thấy, hướng tiếp cận nghệ thuật sắp đặt của các họa sĩ Việt Nam

ban đầu hoàn toàn bắt đầu bằng cảm tính, tự phát, về sau dần tự điều chỉnh cách

thức thực hành từ chất liệu, cách tổ chức, xây dựng tác phẩm. Các nghệ sĩ sắp

đặt tiên phong ở Việt Nam đã cho thấy rằng việc định nghĩa lại vai trò của người

nghệ sĩ đương đại là vô cùng cần thiết, nghệ sĩ mỹ thuật trong thời đại mới

không chỉ là những chiến sĩ chỉ biết vẽ biết nặn, chỉ để ca ngợi vẻ đẹp quê

hương, cổ vũ cách mạng, phục vụ Đảng và nhà nước, phục vụ kháng chiến như

trước những năm 1975 nữa, mà thay vào đó giờ đây vẫn đề cấp thiết của nghệ sĩ

đương đại Việt Nam là sự thay đổi triệt để, toàn diện trong quan niệm về nghệ

thuật đương đại, yêu cầu người nghệ sĩ cần có cái nhìn toàn thể hơn, bao quát

hơn, giải quyết được vấn đề thực tế. Người nghệ sĩ hiện tại phải là người vừa có

thể thực hành, vừa có thể nghiên cứu, trình bày ý tưởng và dùng nghệ thuật của

mình để can thiệp, tác động, cảm hóa, thậm chí là cải tạo đời sống.

1.2.3. Đặc điểm của nghệ thuật sắp đặt

Nghệ thuật sắp đặt mang trong mình một cá tính đặc biệt, với tính chất

nhất thời của mình và chịu sự ảnh hưởng của đa dạng các trào lưu nghệ thuật có

từ trước như Vị lai, Dada, nghệ thuật phối hợp- Asemblage, nghệ thuật giảm

thiểu- Minimolisva. Tuy nhiên loại hình nghệ thuật nào cũng vậy vẫn sẽ có

những đặc điểm cơ bản để có thể phân biệt được loại hình nghệ thuật này với

loại hình nghệ thuật khác.

Nghệ thuật sắp đặt có một số đặc trưng thường thấy sau. Trước hết, nghệ

thuật sắp đặt đưa người xem vào trong lòng tác phẩm, môi trường không gian ba

chiều, bao gồm không gian nội thất và không gian ngoại thất, thường không gian

nội thất là chủ yếu. Các nghệ sĩ làm nghệ thuật sắp đặt luôn phải nắm vững đặc

điểm không gian nội ngoại thất của địa điểm triển lãm, đặc trưng thiết kế không

19

gian và người sáng tạo nghệ thuật trở thành một chủ thể. Cũng như phòng chiếu

phim không thể cùng lúc chiếu hai bộ phim, chỉnh thể của tác phẩm cũng đòi hỏi

một không gian độc lập, trên phương diện thị giác và thính giác đều không thể

chấp nhận một sự ảnh hưởng gây nhiễu. Ở đây người xem có quyền và phải

thâm nhập vào tác phẩm, tương tác trở lại và cũng trở thành một bộ phận quan

trọng không thể tách rời của tác phẩm. Nghệ thuật sắp đặt là sự sáng tạo không

gian, không gian đó bao gồm cả quần chúng, từ chỗ bị động thưởng thức chuyển

sang chủ động, sự cảm thụ này ngoài tính tích cực của sự tiếp nhận tư duy và cơ

thể, cần phải huy động toàn bộ các giác quan như thị giác, thính giác, xúc giác…

Nghệ thuật sắp đặt không hạn chế các loại hình nghệ thuật, nó tổng hợp

một cách tự do hội họa, điêu khắc, kiến trúc, nhiếp ảnh, âm nhạc,… Có thể nói

nghệ thuật sắp đặt là thứ nghệ thuật giải phóng các phương tiện nghệ thuật. Và

đôi khi để làm hoạt náo người xem, có lúc nghệ thuật sắp đặt làm đảo lộn cả thói

quen tư duy của người xem bằng các biện pháp khoa trương, cường điệu, kì quái

để kích thích cảm quan của công chúng.

Tiểu kết

Tóm lại, trong chương này người viết tập trung làm rõ các khái niệm: yếu tố

thời đại, nghệ thuật sắp đặt. Đồng thời nêu sơ lược về lịch sử nghệ thuật sắp đặt

trên thế giới và ở Việt Nam, và những đặc điểm cơ bản của nghệ thuật sắp đặt.

- Khái niệm về Yếu tố thời đại: Yếu tố thời đại nói chung là một bộ phận

cấu thành những sự vật, hiện tượng, hoặc là nhân tố có tính chất tiêu biểu cho

thời đại, có ý nghĩa cho thời đại, mang tầm vóc thời đại.

- Khái niệm về nghệ thuật sắp đặt vẫn còn chung chung, cách định nghĩa

khác nhau, nhưng nhìn chung ta có thể kết luận rằng: Nghệ thuật sắp đặt là loại

hình sáng tạo mang tính tổng hợp và phù du, phụ thuộc vào một không gian thực

và được tạo dựng bằng mọi loại chất liệu, có thể sử dụng nhiều hình thức,

phương thức và kĩ thuật biểu hiện để tạo ra một tác phẩm sắp đặt như ý, tạo hiệu

quả thị giác cao, khả năng tương tác giữa người xem và tác phẩm cao. Ý nghĩa

20

của tác phẩm thay đổi khi không gian bị thay đổi.

Nghệ thuật sắp đặt trên thế giới đã xuất hiện từ thập kỷ 1910, khởi nguồn

từ những ý tưởng của Marcel Duchamp đem những vật dụng có sẵn trong cuộc

sống hàng ngày được đem vào trưng bày và trở thành nghệ thuật. Tuy nhiên mãi

đến năm 1967 loại hình này mới chính thức có tên gọi là Nghệ thuật sắp đặt

(Installation Art).

Ở Việt Nam, loại hình này du nhập vào Việt Nam khoảng tầm cuối những

năm 90 ở cuối thế kỉ XX và đến nay đã có nhiều khởi sắc cũng như được chấp

nhận hơn. Hầu hết các họa sĩ vẫn còn mày mò, thử nghiệm, mãi cho đến năm

2007 loại hình này mới được chính thức công nhận qua sự kiện triển lãm Mĩ

thuật trẻ toàn quốc cùng năm đó.

Đặc trưng của nghệ thuật sắp đặt là không gian, đưa người xem vào trong

lòng tác phẩm, môi trường không gian ba chiều, bao gồm không gian nội thất và

không gian ngoại thất, nó tổng hợp một cách tự do hội họa, điêu khắc, kiến trúc,

nhiếp ảnh, âm nhạc và mọi loại chất liệu. Đặc biệt công chúng cũng trở thành

một bộ phận quan trọng không thể tách rời của tác phẩm.

Sau khi làm rõ các khái niệm và tìm hiểu sơ lược về nghệ thuật sắp đặt ở

Việt Nam, trên thế giới và đặc điểm đặc trưng của nó. Vậy ta có thể rút ra khái

niệm về “Yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt”: là những tác phẩm nghệ

thuật sắp đặt nêu bật được những sự vật, sự việc, hiện tượng hay mang những

nhân tố có tính chất tiêu biểu cho thời đại, mang những dấu hiệu đặc trưng của

thời đại đó.

Từ khái niệm trên, người viết đã có thể đi vào việc nghiên cứu yếu tố thời

đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam qua việc chỉ ra những biểu hiện cụ thể

mang yếu tố thời đại với một số chủ đề sẽ được đề cập ở Chương tiếp theo đây.

21

CHƯƠNG 2

BIỂU HIỆN YẾU TỐ THỜI ĐẠI TRONG NGHỆ THUẬT SẮP ĐẶT

Ở VIỆT NAM

Mỗi thời đại xuất phát từ ý thức hệ, đặc điểm lịch sử, thị hiếu thẩm mỹ…

Mỗi thời đại lịch sử đều có quan niệm riêng về nghệ thuật do những yếu tố cấu

thành đặc điểm thời đại chi phối sẽ tạo nên một số loại đề tài, chủ đề được quan

tâm và tập trung thể hiện. Có thể đề cập đến một số phương diện biểu hiện của

yếu tố thời đại thể hiện trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam như:

2.1. Yếu tố được biểu hiện qua mảng đề tài về giới

Cho đến nay, đề tài về giới, bình đẳng giới, nữ quyền và đồng tính vẫn

thuộc những đề tài nóng hổi, quan trọng của thời đại. Từ thủa xa xưa loài người

đã có những sự phân biệt giới thành hai loại cơ bản nam và nữ. Và sự phân biệt

đó luôn chìm đắm trong trạng thái bất bình đẳng đã kéo dài suốt phần lớn tiến

trình lịch sử của loài người. Ở khía cạnh xã hội thì Giới được quan niệm là sự

phản ánh sự khác biệt giữa nam và nữ. Nó xác định đặc điểm, vai trò và vị trí

của mỗi giới trong các mối quan hệ xã hội. Về mặt sinh học thì sự khác biệt giữa

hai giới là không thể thay đổi được, và việc chúng ta sinh ra là nam hay nữ ta

không thể chọn lựa.

Có một điều người viết muốn nhấn mạnh ở đây, trong hầu hết các nền văn

hóa Đông- Tây, giới thường phải chịu nhiều bất công nhất trong xã hội luôn là

nữ giới. Vậy nên việc tranh đấu về vấn đề bình đẳng giới ở thời đại này thường

gắn liền với việc đấu tranh cho nữ quyền. Những cuộc đấu tranh cho sự bình

đẳng giới tính đã đồng loạt diễn ra trên mọi phương tiện của cuộc sống xã hội

hiện nay, đặc biệt được thể hiện trong mọi loại hình nghệ thuật đương đại. Nghệ

thuật luôn là môi trường thích hợp nhất, có thể dễ dàng truyền tải những thông

điệp tha thiết đó đến với đông đảo cộng đồng.

Việt Nam ta hiện nay, cho dù tư tưởng nữ quyền đã xuất hiện hàng trăm

năm trước thể hiện qua văn thơ, âm nhạc, kịch…, thế nhưng hiện tại ở thời đại

22

này người phụ nữ vẫn chịu nhiều thiệt thòi và bất công hơn so với đàn ông. Cho

dù thiết chế nam trị dẫu đang phai mờ dần nhưng vẫn hằn dấu trong tâm thức

con người, vẫn hiện hữu giữa cuộc sống hiện đại này. Vấn đề về Giới được đưa

vào trong sáng tạo nghệ thuật của nghệ thuật đương đại khi được những người

nghệ sĩ lựa chọn và xác định nữ giới là đối tượng phản ánh trọng tâm, đóng vai

trò chủ đạo nghĩa là đã xác định thể hiện ý thức về giới. Những ý thức Giới khi

đó trở thành một ý thức xã hội mang tinh thần thời đại.

Các nhà nữ quyền phương Tây từng nói nam giới đã kể câu chuyện của họ

để tạo nên lịch sử, phụ nữ cũng cần có câu chuyện lịch sử của riêng mình. Trước

hết, đó có thể là một sự ý thức mang tính tự phát bản năng khi những người phụ

nữ có nhu cầu giãi bày về chính mình, bộc bạch về giới của mình và họ nói ra

bằng nghệ thuật. Các nữ nghệ sĩ thể hiện vào trong nghệ thuật nhằm thỏa mãn

nhu cầu khát vọng đó. Hơn nữa trong số phận chung của một nửa nhân loại luôn

bị đè nén áp bức, người nghệ sĩ sáng tạo để tái hiện phơi bày hiện thực, nói lên

tiếng nói kháng cự xã hội đầy rẫy sự bất bình đẳng giới và khiến nhân loại thức

tỉnh trước hiện thực ấy.

Trong nghệ thuật sắp đặt, một số nữ nghệ sĩ hiện đại đưa ra tác phẩm của

mình như là một phức thể mang ý thức cá nhân và ý thức xã hội, trong đó là

những trải nghiệm cá nhân và sự thẩm thấu những trải nghiệm của một cộng

đồng nữ vốn đã bị khóa chặt bởi những thói quen đạo đức vốn được định hình

trong xã hội, nó là thủ phạm mang đến sự bất bình đẳng giới, đến lúc được bộc

lộ trong không khí của thời đại. Tác phẩm “Tháp mâm” (Hình 1.1), “Xuyên biên

giới” và “Bầu sữa” (Hình 1.3) của Ly Hoàng Ly như là một biểu tượng của

người phụ nữ Việt Nam trong xã hội hiện nay, diễn tả sự kiên định vững trãi

đồng thời nhạy cảm và tinh tế của người phụ nữ Việt Nam truyền thống, nhưng

nó mang trong mình những mâu thuẫn nội tại của người phụ nữ mà người xem

phải đi vào bên trong tác phẩm mới có thể cảm nhận hết được. Tác phẩm sắp đặt

“Tháp mâm” được tạo nên bằng những chiếc mâm, trên đó tác giả vẽ biểu

23

tượng của những người phụ nữ, trông xa nó có vẻ vững chãi như một trái núi

nhưng khi đến gần người xem có thể nghe thấy âm thanh lách cách của những

chiếc mâm va vào nhau khi gió nổi. Hình ảnh người phụ nữ trên những chiếc

mâm như đang đi thành một vòng tròn, một vòng tròn khép kín như thể đó chính

là cuộc sống hàng ngày của họ vậy: quanh quẩn, đều đặn, lặp đi lặp lại…cuộc

sống cứ như vậy, trong một vòng tròn khép kín cứ trôi đi nhưng không thể vượt

qua được cái khung của nó. Tác phẩm được đặt ngoài trời, kết hợp với một nền

không gian tự nhiên gió, nắng, mưa…đã tạo nên một chỉnh thể tác phẩm gọn gẽ

đẹp mắt, đồng thời tạo cho người xem một cảm giác như được chứng kiến hình

ảnh quen thuộc trong đức tính của người phụ nữ Việt Nam vừa kiên trì, lại vừa

nhẫn nhịn, chịu đựng và đầy nhạy cảm… vẫn thường thể hiện trong cuộc sống

thường nhật.

Thông qua tác phẩm, nữ nghệ sĩ muốn nói lên một vẻ đẹp truyền thống

trong cuộc sống của người phụ nữ Việt Nam, cam chịu, hi sinh cho chồng cho

con, cho gia đình. Bản thân người viết cũng là phụ nữ, cũng từng có gia đình,

cũng đã làm mẹ, cũng từng làm dâu con, cũng trải qua những cảm thức về thân

phận người phụ nữ, nó vừa là hệ quả của vô thức đã được hình thành từ rất lâu

trong quá khứ, nó lại vừa nảy sinh trên chính cái hiện thực đương thời này.

Người phụ nữ Việt Nam truyền thống vẫn luôn sống theo cách truyền thống như

một đạo đức định sẵn, họ vẫn luôn tự đặt mình trong một khuôn khổ, và cái

khuôn khổ của cách sống đó do xã hội đặt ra cho phụ nữ đã từ bao đời, phụ nữ là

phải như vậy.

Tuy nhiên, khi nhìn vào trong lòng “Tháp mâm” chúng ta sẽ vô cùng bất

ngờ khi bắt gặp những hình ảnh khỏa thân của những người phụ nữ Tây phương

đang bay (Hình 1.2). Bên trong một núi mâm bất động là một sự xáo trộn hoàn

toàn mâu thuẫn. Đó là sự mâu thuẫn nội tại, bất cứ người phụ nữ nào cũng vậy,

đều có những khát vọng tự do, giải phóng cơ thể, giải phóng tâm trí, sự vượt phá

khỏi những khuôn khổ. Chỉ có điều, phụ nữ Á Đông khác với phụ nữ phương

24

Tây ở chỗ họ không đem thể hiện hết những điều đó ra bên ngoài mà cất tất cả

những khát vọng đó vào bên trong mình. Qua tác phẩm sắp đặt này ta thấy một

sự mâu thuẫn giữa việc gìn giữ cái truyền thống và toàn cầu hóa, giữ hay là sẽ

sống khác đi so với truyền thống.

Giới, nữ quyền, khi xét mình trong mối quan hệ với xã hội là sự soi ngắm

mình trong mối tương quan giữa các đối tượng khác trong xã hội, và tự soi ngắm

chính bản thân mình, vừa đặt mình vào bối cảnh ngoại giới, vừa đi sâu vào nội

giới. Nó thể hiện trên hai góc độ xã hội và bản thể. Từ sự ý thức đó nhiều nghệ

sĩ nữ đương đại bộc lộ những phản ứng khác nhau trước hiện thực giới tính. Họ

phản kháng những quan niệm và cách thức hành xử mang lại sự bất bình đẳng

giới trong xã hội, tuy nhiên họ vẫn ám ảnh bởi những mặc cảm tự ti về giới của

mình và khao khát giải thoát, cởi trói mình ra khỏi nút thắt ám ảnh đó.

“Dị ứng” (Hình 1.9) của Nguyễn Phương Linh là câu chuyện của người

phụ nữ với vai trò là phái yếu trong xã hội do đàn ông làm chủ. Cô sử dụng bộ

đồ nội y của nữ giới và dùng hàng nghìn những chiếc đinh sắt nhọn cắm dày đặc

lên đó để nói về những nỗi khổ mà phụ nữ phải chịu đựng. Ở thời điểm tác phẩm

này ra đời có thể coi là cú sốc đối với công chúng bởi thường thì bộ đồ lót của

người phụ nữ là thứ đồ nhạy cảm và phụ nữ Việt rất ngại phơi bày nó ra, ngay cả

trong cuộc sống hàng ngày họ cũng rất ý tứ khi phơi phóng những đồ tế nhị đó ở

những chỗ kín đáo. Về hình thức tác phẩm theo cá nhân người viết nó không đẹp

và có phần hơi dị, thậm chí lúc đầu khi ngắm nhìn tác phẩm này còn thấy phản

cảm, nhưng nó ấn tượng, ấn tượng một cách đơn giản, một bộ đồ lót phụ nữ

mỏng manh đang phải chịu đựng hàng nghìn cái đinh nặng nề, khi nhìn vào nó

ta cũng nảy sinh cảm giác đau đớn, cô đơn, chịu đựng và cảm giác chua xót. Tác

phẩm “Dị ứng” của nghệ sĩ là sự phản kháng ngay giữa khuôn viên đời thường,

chống lại các quy luật sẵn có đã chi phối thân phận của người phụ nữ.

Giá trị hiện thực phản ánh thời đại mà các các nghệ sĩ mang lại trong tác

phẩm không chỉ dừng lại ở việc phản ánh bề mặt đời sống xã hội của giới nữ mà

25

còn là sự khai thác tỉ mỉ, nhạy cảm trên nhiều chiều kích phức tạp những vấn đề

thuộc về bản thể, về cá nhân người phụ nữ. Trong triển lãm “Phập phồng” năm

2011 của nhiều tác giả là sự kết hợp của sắp đặt và trình diễn, ở đó các nữ nghệ

sĩ đã thành công trong việc đề cập đến những vấn đề gai góc nhạy cảm về tính

nữ quyền và bản năng về giới tính. Qua triển lãm ta có thể thấy một sự bất an về

giới trong một xã hội văn minh hiện đại đang đề cao về bình đẳng giới tính, phơi

bày những tồn tại về tính nữ trong đời sống đương đại hiện nay.

Tác phẩm “Ngọt” (Hình 1.5) của Phạm Thu Thủy mô tả một đôi môi căng

mọng được ghép bằng 10.000 lưỡi dao lam cắm trên một bệ bằng đất sét. Thông

qua tác phẩm, nghệ sĩ muốn nói lên con người của mình, một sự trải nghiệm

riêng trong cái thế giới thu nhỏ của cô, nhất là khi sống trong một thành phố lớn

đang phát triển thì dù là giới tính nào chăng nữa chúng ta cũng bị cuốn vào cuộc

đấu tranh bằng mọi cách và cuối cùng vẫn không thoát ra được vẫn chỉ là để đáp

ứng cho phù hợp những tiêu chí trong xã hội này. Qua “Ngọt” ta thấy một hình

ảnh tượng trưng của người phụ nữ với đôi môi đang căng mọng gợi cảm trông

rất quyến rũ, là biểu hiện của sự giao tiếp, những lưỡi dao lam sắc bén tượng trưng

cho lời nói, sự giao tiếp thông minh sắc sảo của những người phụ nữ hiện đại, sống

giữa xã hội đầy gai góc người phụ nữ cũng phải nỗ lực cố gắng để tồn tại.

Hường By Nguyễn đem đến cho công chúng một “Cổng vạn tuế” (Hình

1.8), chiếc cổng được sắp đặt ngay ngoài. Nó được tạo thành bởi sắt, bóng bay,

hoa hồng, và dây thép gai, rộng 2m, sâu 5m. Tác phẩm đề cập đến vấn đề tình

dục, bề ngoài trông chiếc cổng đẹp một cách lạc quan, thậm chí thoạt nhìn còn

tưởng cổng đám cưới. Nó như một sự trăn chở chằn chọc khi người phụ nữ đã

đến tuổi trưởng thành và đã ý thức đấy đủ về mặt sinh học, có những ham muốn

bên trong mình nhưng không thể nói ra, ngại nói ra, và do cái ấu trĩ của xã hội

gây nên những xung đột, đau khổ cho người phụ nữ giống như trong tác phẩm

những bông hoa hồng sẽ dần héo úa, những quả bóng bay cũng dần bị xẹp

xuống, tác phẩm chắc chắn sẽ trở nên tàn tạ và xấu xí. Ngoài ra tác giả còn

26

muốn gửi gắm thêm một thông điệp, cô nói: “Cuộc cách mạng tình dục- các bạn

quan tâm đến điều ấy- nhưng các bạn không quan tâm nó diễn ra hàng ngày

xung quanh các bạn… Tôi rất muốn cả đàn ông và đàn bà cùng đi qua vì người

ta không làm nên một mình mà cần cả hai, không ai làm được một mình cả, tại

sao giờ giới nữ les quá nhiều, họ chối bỏ mình là đàn bà, họ cũng không cần đàn

ông nữa, hoặc họ dùng đến sextoy… một cái ngưỡng mà người ta không cần đàn

ông nữa, người ta chỉ muốn một mình người ta. Nhưng như thế thì bế tắc quá.

Thế nên, tác phẩm của tôi vẫn thay đổi liên tục, mai tôi lại cắm hoa mới, mai nó

lại tươi trẻ, nó như một cô gái hôm nay thất tình đau khổ, những ngày mai cô ấy

lại hi vọng, làm mới mình.”. Tác phẩm cũng mở ra một góc nhìn xuyên suốt trong

nghệ thuật tuy còn ít được khai thác về vai trò của giới tính, tình dục và người phụ

nữ trong nghệ thuật thị giác Việt Nam ở thời điểm bản lề của thế kỉ 21.

“Giàn mướp” (Hình 1.4) của Nguyễn Thị Hoài Thơ, cũng lấy cơ thể phụ

nữ làm đối tượng phản ánh. Giàn mướp được trưng ngoài sân của Viện Goethe,

tạo hình khá đẹp mắt với những quả mướp mang nhiều hình dạng bầu ngực của

phụ nữ đang lúc nỉu chĩu chịt đầy giàn. “Chiến” và “Nở” của Ngân và Hồng là

những tự sự cá nhân lấy bản thân mình làm cảm hứng. “Nở” (Hình 1.7) kể về

Hồng, Hồng luôn coi bản thân mình là người xấu xí và cô luôn thường phải tỏ ra

mạnh mẽ gai góc giống như chiếc áo dài Nở của cô. Tác phẩm sắp đặt này cô

dùng những dây thép gai để tạo nên một chiếc áo dài như một sự nhắc nhở rằng

nội tâm của nguời phụ nữ vẫn còn đó, đằng sau lớp vỏ có thể đang xù lông để tự

bảo vệ, để che dấu, hoặc để vì một lý do nào đó vẫn chờ đợi khám phá. “Chiến”

(Hình 1.6) của Ngân lại như một lời tuyên bố về nữ quyền của mình.Tác phẩm

của cô gây nhiều tranh cãi, và bị phản đối cùng nhiều những ý kiến chê khen trái

chiều, tuy nhiên nó vẫn là một tác phẩm gây nhiều chú ý. “Chiến” được tạo nên

bởi sắt, thép, lưới inox, xỉ than, vải, chuột và cả mèo, tất cả tạo nên một hệ thống

đường ống lưới thép to nhỏ cho mèo và chuột. Bản thân những con vật này

mang một ý tứ là để nói lên thân phận con người. Thông qua triển lãm “Phập

27

phồng” này các nữ nghệ sĩ xuất phát từ ý tưởng hoàn cảnh xã hội, từ những trải

nghiệm cá nhân…và đưa ra những vấn đề mà người phụ nữ phải đối mặt trong

đời sống của họ.

Như một phản ứng tự nhiên trong khi lấp đầy lịch sử của giới mình, các

nghệ sĩ nữ của chúng ta gần như bỏ qua thế giới của đàn ông khi tái hiện hình

tượng người phụ nữ, các nghệ sĩ đều bộc lộ cái nhìn về thân phận người phụ nữ

và những khát vọng thầm kín, mong muốn giải phóng cái bên trong con người

họ. Họ giải phóng cái tôi cá nhân, giải phóng tính dục và hành động theo khát

vọng tự do thân thể; họ nói về nữ quyền cũng như vai trò của người phụ nữ

trong xã hội Việt Nam đang thay đổi.

Giới tính là một trong những vấn đề cốt tủy của bản thể con người trong

bất kì thời đại nào. Là định mệnh tưởng như vững chắc nhất- chúng ta luôn

thuộc về một trong hai giới nam hoặc nữ. Đương nhiên loài người cũng không

thể ngờ được rằng vẫn còn có những biểu hiện khác của giới tính. Một trong

những biểu hiện khác đó là đồng tính. Cộng đồng LGBT là một thuật ngữ chung

để chỉ 4 nhóm người: đồng tính nữ (Lesbian), đồng tính nam (Gay), song tính

hoặc có thể goi là lưỡng tính (Bisexual), và những người chuyển đổi giới tính

(Transgender). Đây là vấn đề đã từng khuất lấp trong các giai đoạn trước và đến

thời đại này nó lại có cơ hội trở về để cất lên tiếng lòng của giới mình, nói lên

tính toàn nguyên của bản thể. Tuy vậy, ở Việt Nam ta, đây vẫn là vấn đề cần

nhiều thời gian để xã hội chấp nhận, nó thuộc về quan niệm dạo đức, thuần

phong mỹ tục do ông cha ta đã định ra từ bao đời, cho nên đại đa số vẫn không

muốn chấp nhận. Vấn đề đồng tính là vấn đề mà hiện nay cả thế giới đang quan

tâm. Đồng tính vốn được xem là một dị biệt văn hóa, dị biệt về tính dục, dị biệt

về đạo đức.

Có lẽ, người đồng tính, nhất là trong xã hội Việt, họ khổ hơn những người

bình thường bởi họ không có được quyền sống bình thường. Họ luôn có những

mặc cảm về sự dị biệt của mình trước một số đông những người bình thường, và

28

bị áp lực từ định kiến của cộng đồng. Cái đạo đức chuẩn mực về tình yêu, tình

dục, giới tính được vạch định khiến cho những người đồng tính rơi vào bi kịch

không lối thoát. Một loạt những tác phẩm của Trương Tân gắn liền với sự dũng

cảm của một cá nhân sống thành thật với giới tính bên trong của mình, không

phải giới tính sinh học. Anh thể hiện rõ điều đó trong nghệ thuật của mình từ hội

họa đến những sáng tác sắp đặt và trình diễn. Đối với nghệ thuật sắp đặt, ta có

thể thấy được một Trương Tân tìm kiếm sự tự do trong chính bản thể của mình,

như “Đi vào giấc mộng”(Hình 1.11), “Vũ công” (Hình 1.10), “Tình yêu và tình

yêu”. Nghệ sĩ đã đưa chúng ta nhìn vào thế giới bên trong của mình, những

mong ước cũng như những giằng xé, nỗi buồn, tuyệt vọng; đưa ta tới thế giới

đồng tính và hé mở cho chúng ta thấy một cái khác, trước cái khác đó có người

cảm thấy hoài nghi, khó chịu hay kinh tởm, cũng có những người bộc lộ thái độ

cảm thông…

Ngày 10.03.2015 tại trường Đại học mĩ thuật Việt Nam có một triển lãm

sắp đặt mang tên “Những ngăn tủ” (Hình 1.12) của bảo tàng Unstraigh cùng với

sự hỗ trợ của Viện Thụy Điển, UNESCO và tổ chức phi chính phủ tại Việt Nam

và Thụy Điển. Nhiều chiếc tủ được sắp xếp trong không gian Bảo tàng trường

với những hiện vật và câu chuyện của các cá nhân trong cộng đồng LGBT được

dấu trong những ngăn tủ mang theo mong muốn của những người tổ chức về sự

lên tiếng và chia sẻ một phần cuộc sống của cộng đồng LGBT giúp công chúng

có thể hiểu hơn những gì họ đã phải trải qua, chịu đựng vượt qua chính mình và

vượt qua rào cản xã hội.

Tóm lại, chủ đề về giới là một trong những vấn đề nổi cộm trong thời đại

hiện nay đặc biệt vấn đề về LGBT đang được xã hội ngày càng quan tâm, trở

thành cảm hứng sáng tác của nhiều nghệ sĩ, họ dùng nghệ thuật sắp đặt làm phương

tiện biểu hiện và những trải nghiệm mới mẻ. Có thể nói, đây là một chủ đề mang tính

tư tưởng và tính hiện thực cao đồng thời cũng mang ý thức nền tảng trong việc nhận

thức về Giới, nữ quyền, phân biệt giới, và đồng giới.

29

2.2. Yếu tố được biểu hiện qua mảng đề tài về môi trường và đời sống xã hội

Vấn đề môi trường ngày nay đang là vấn đề cấp bách ở mọi quốc gia, dân

tộc. Hiện nay trên thế giới, tình trạng ô nhiễm môi trường, sự biến đổi của khí

hậu, mất cân bằng sinh thái…đang hàng ngày tác động đến cuộc sống hàng ngày

của con người.

Vậy tình trạng suy thoái ấy do đâu? Ở Việt Nam, có rất nhiều vấn đề về

môi trường, do hậu quả từ chiến tranh, và nhất là kể từ khi đất nước đi vào thời

kỳ cải cách kinh tế, đổi mới; sự phát triển của các hoạt động công nghiệp ngày

càng tăng nhanh mạnh. Việc hình thành và phát triển các khu công nghiệp và

khu kinh tế tập trung ở những vùng dễ bị tổn thương như ven biển, ngoại đô

tiềm ẩn những nguy cơ không nhỏ về ô nhiễm. Ngày nay, vấn đề ô nhiễm môi

trường đã và đang ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn ở Việt nam. Trên các

phương tiện thông tin đại chúng hằng ngày, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp

những hình ảnh, thông tin về việc sức khỏe môi trường đang bị đánh cắp bất

chấp những lời kêu gọi bảo vệ môi trường.

Công nghiệp hóa ngày càng mạnh, đô thị hóa ngày càng phát triển thì

nguồn thải gây ô nhiễm môi trường ngày càng lớn. Trước vấn nạn ô nhiễm môi

trường ngày càng lớn, nghệ sĩ Trần Trọng Linh thực hiện một tác phẩm sắp đặt

có tên “Thương thuyết” (Hình 2.5; 2.6; 2.7) vào năm 2012. Bao gồm 7 khối trụ

nước đá được đóng băng từ con sông Tô Lịch ở Hà Nội được đặt giữa không

gian của Trung tâm văn hóa Pháp- L’espace, trong đó có các loại rác thải từ đủ

loại của đời sống. Trong quá trình tan chảy ta sẽ dần thấy các loại đồ phế thải

như ti vi, tủ lạnh, các loại rác công nghiệp, thậm chí cả sách báo cũ... lộ ra cùng

với mùi xú uế đặc trưng của nước sông gây nên. Những khối đá băng lạnh lẽo

đem đến cho người xem một cảm nhận sâu sắc về sự thay đổi của đất nước,

những vấn đề về môi trường và dân sinh khi xã hội ngày càng trở nên hiện đại,

và đời sống vật chất đang ngập tràn. Hàm chứa thông điệp môi trường là nơi

chứa đựng tất cả các loại phế thải do con người tạo ra và có thể hấp thụ hoặc

30

phân hủy rồi tác động trở lại tự nhiên lẫn con người.

Tác phẩm “Đồng vọng” (Hình 2.8) năm 2007 của Đặng Thị Khuê cũng là

tác phẩm đề cập tới vấn đề môi trường, bao gồm những thân gỗ mộc được khoét

sâu một nửa phần phía trên, đính trên đó là những cánh tay gỗ mộc với những

ngón tay biểu hiện nhiều tư thế, bên dưới nền được dải một thảm lá khô.Tác

phẩm muốn gửi gắm người xem một thông điệp về lời kêu cứu từ thiên nhiên, và

cảnh tỉnh chúng ta trong việc cần phải bảo vệ môi trường. Ngoài ra bà còn một

số tác phẩm sắp đặt khác cũng đề cập đến vấn đề môi trường như “Một hành vi”

2007, “Cùng sinh tồn” 2003, “Sự hiện diện của gió” 1999, và “Không gian ký

ức” 1996.

Thời đại ngày nay nhờ có phương tiện và hình thức truyền thông mạnh

mẽ đem tới cho ta nhiều thông tin về hiện trạng môi trường. Sự thay đổi của môi

trường tự nhiên, môi trường xã hội ảnh hưởng rất lớn đến đời sống con người do

một phần tác động của hiện tượng đô thị hóa xã hội. Đô thị hóa trong công

nghiệp hóa, hiện đại hóa đảo lộn làm thay đổi cuộc sống và môi trường từng

ngày. Các nghệ sĩ đương đại vẫn luôn vật lộn trong cuộc truy tìm hiện thực phức

tạp, bừa bộn, nhiều mâu thuẫn… của cuộc sống thời đại.

Ở Việt Nam, hiện đại hóa đã trở thành một trong những mục tiêu của

chính sách phát triển, quá trình chuyển đổi đã và đang được đẩy lên với tốc độ

chóng mặt. Trước những biến động đến từ sự thay đổi mạnh mẽ của đời sống xã

hội như vậy đã trở thành đề tài nóng hổi mà các nghệ sĩ thực hành nghệ thuật

đương đại phản ánh một cách đa dạng trong nghệ thuật sắp đặt, hay video art,

trình diễn, nhiếp ảnh… Mặt khác, những vấn đề phát sinh từ đời sống xã hội

trong thời kỳ hội nhập như sự tiếp nhận có ảnh hưởng các luồng văn hóa khác

nhau từ bên ngoài cũng như sức ảnh hưởng từ truyền thông mạng, và những chủ

đề về vấn nạn xã hội như tham nhũng, bạo lực, đạo đức… có thể nói, đời sống

xã hội là mảng đề tài mà hầu như nghệ sĩ nào cũng đề cập và chính nó phản ánh

rất trung thực cho cái tinh thần chung của nghệ thuật trong thời đại hiện nay.

31

Nghệ sĩ Trần Lương thực hiện tác phẩm “Bên bờ đê sông Hồng” (Hình

2.9) năm 2011 nhằm đề cập tới vấn đề ô nhiễm môi trường và tình trạng phân

hóa giàu nghèo, quá tải dân số trong quá trình kinh tế thị trường, công nghiệp

hóa. Tác phẩm này là một thể loại sắp đặt không gian chuyên biệt cùng kết hợp

với trình diễn. Tác giả sử dụng những con thuyền tạm, xe ô tô và rác thải của

chính nơi đó…chằng buộc với nhau như đóng hàng tạo thành những túp lều tạm

bợ và những tấm màn được buông trên bãi đất, bên trong là những em nhỏ cũng

là dân cư của bãi Phúc Xá đang cất lên những bài đồng dao mơ về một tương lai

tươi đẹp hơn. Tác phẩm như một thông điệp mạnh mẽ về xã hội về những hiện

trạng khó khăn của những bộ phận dân cư nằm rải rác bên lề Hà Nội.

Năm 2010, tại Festivan Huế tổ chức một triển lãm sắp đặt “Nặng bồng

nhẹ tếch” nhằm hưởng ứng ngày Môi trường thế giới. Gồm 11 tác phẩm của 14

tác giả khắp ba miền Bắc- Trung- Nam, các tác phẩm được làm từ những vật

liệu đời thường và các loại phế liệu bỏ đi như vỏ chai, lon bia, bao thuốc lá…11

tác phẩm là 11 câu chuyện mà thông qua đó các tác giả đưa ra về tình trạng biến

đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, và sự ảnh hưởng độc hại từ rác thải công

nghiệp lên đời sống con người. Tác phẩm “Cây rỗng” của Lê Việt Trung được

tạo ra từ những cái can nhựa cũ. “Nguyện ước” (Hình 2.11) là một tác phẩm

mang vẻ đẹp lãng mạn về những con hạc được Trần Thu Hà và Himiko Nguyễn

dùng rất nhiều những mảnh giấy thu từ vỏ hộp thuốc lá nhặt được trên đường

phố. Trong khi đó hai tác giả Trần Hữu Nhật và Nguyễn Duy Hiền lại dùng các

loại phế thải để tạo ra một “Bầu trời rác”. Trần Tuấn lại dùng các loại vỏ lon lật

ngược lại tạo thành một “Khối u” (Hình 2.10) với những cái chân mọc dài ra ghê

rợn như một con quái vật hay giống như một sự đe dọa (vào năm 2012, Trần

Tuấn cũng tạo ra một Đám mây biến thể mang cùng phong cách với Khối và

được đặt trong không gian hồ Tĩnh tâm, cũng để nói lên mức độ trầm trọng của

rác thải gây thiệt hại nặng nề đối với các di sản như thế nào). Còn Vũ Hồng

Ninh Lại dùng những vỏ lon gắn thành những hình dạng mang hàm ý chết chóc,

32

tiêu diệt như chiếc xe tăng hay cây chết với cái tên “Bùm bùm” (Hình 2.12).

Trần Hậu Yên Thế và Lê Đình nguyên lại tạo ra một tác phẩm “Về đâu” bằng

các chất liệu phôi nhôm và nilon để tạo thành 33 hình nhân trên phố đi bộ.

Dự án “Hành trình Việt Nam xanh” kéo dài trong 3 năm từ 2011 đến 2013

là một dự án về môi trường mang tính tuyên truyền, giáo dục nhận thức về môi

trường cho cộng đồng trên khắp các vùng miền. Dự án được thông qua các

nhiều loại hình văn hóa và loại hình nghệ thuật khác nhau để đi sâu vào việc

nhận thức của mỗi người dân về việc bảo vệ môi trường. Và triển lãm sắp đặt

của “Hành trình Việt Nam xanh” 2014 được diễn ra tại trường Đại học mĩ thuật

Việt Nam, với 6 tác phẩm sắp đặt của các nghệ sĩ Nguyễn Thế Sơn, Trương

Công Tùng, Phan Thảo Nguyên, Trần Tuấn và Lương Huệ Trinh do Trần Lương

làm curator.

Đáng chú ý nhất là tác phẩm sắp đặt tổng hợp của Nguyễn Thế Sơn

“8m2” (Hình 2.15) là sự tái tạo một không gian sống, môi trường sinh hoạt của

những người công nhân trong các khu công nghiệp phía Nam, nơi mà hàng ngàn

con người vì những lý do khác nhau đã từ bỏ ruộng đồng lên làm việc tại những

khu công nghiệp với ước mơ đổi đời cùng tụ về và chung sống dưới những căn

trọ 8m2. Họ là những người công nhân bất đắc dĩ trực tiếp tham gia vào bộ máy

vận hành công nghiệp hóa của đất nước. Họa sĩ đã dùng nhiếp ảnh để ghi lại

những góc nhỏ nhặt và những đồ dùng sinh hoạt thường ngày trong cái không

gian chật chội của họ sau đó in thành ảnh rồi cắt dựng thành mô hình như thật

được mang vào sắp xếp trong không gian 8m2 cũng được tác giả tái hiện như

thật mà người xem có thể đi vào bên trong và tương tác với các mô hình đó và

có thể xem những đồ vật ấy thay chủ nhân của chúng kể câu chuyện của mình.

Bước sang thế kỷ XXI, quá trình đô thị hóa diễn ra khắp nơi trên đất

nước. Lối sống đô thị tràn về nông thôn, người nông thôn bỏ ra thành phố để đô

thị hóa thành người thành phố. Người thành phố thì về nông thôn mua đất xây

biệt thự nhà vườn, nhà nghỉ cuối tuần hoặc để chờ cơ hội kiếm lời. Nông thôn

33

biến đổi theo kiểu phố trong làng, còn ở thành thị những ngôi đình ngôi chùa

trên phố đang dần bị thu hẹp bởi sự chiếm dụng đất của người dân xung quanh.

Sự cách biệt giữa thành thị và nông thôn ngày càng bị thu hẹp, người dân sống

trong những chung cư mới hiện đại vẫn giữ thói quen nông nghiệp, văn hóa làng

xã trong ứng xử. Làn sóng di dân tự do lan rộng, thành thị trở thành thị trường

cho tầng lớp thị dân mới gốc nông thôn ngày càng hòa nhập vào dòng người

đông đúc chen vào thành phố.

Thành phố ngày một chật chội, ào ạt, và bối rối khi nền tảng văn hóa

thành thị chưa kịp chuẩn bị cho mỗi cá nhân một tâm thế người thành thị thì sự

khập khiễng trong văn hóa sống với mức sống, đời sống và cách sống lại là một

thực tế khó tránh khỏi. Series tác phẩm sắp đặt “Một hành tinh” của Nguyễn

Mạnh Hùng với những suy nghĩ về cộng đồng, những mẫu thuẫn tồn tại trong và

ngoài xã hội này, những phức tạp của việc phát triển đô thị. Triễn lãm “Một

hành tinh” gồm hai tác phẩm sắp đặt “Chiến lũy” (Hình 2.2) và “Đi chợ” (Hình

2.1) và loạt tranh “Ta ở đây” (Hình 2.3).

“Chiến lũy” được tạo nên từ một tổ hợp các vật liệu là gỗ, nilon, nhựa,

sắt, hệ thống đèn led, bao tải, cát; mô tả đúng hình ảnh một chung cư cũ đúng

kiểu bao cấp chật chội, tù túng và ngột ngạt. Nghệ sĩ chia sẻ về những trải

nghiệm trong ký ức của mình về một Hà Nội của bao cấp “… vào thời khó khăn

của nền kinh tế bao cấp, một căn hộ theo tiêu chuẩn được được phân cho hai nhà

dùng chung với nhau. Các gia đình tự lo phân chia không gian sống. Với điều

kiện sống chật hẹp, các gia đình thường phải cơi nới để mở rộng không gian sinh

hoạt bằng các lồng sắt hay còn gọi là lồng cọp, rồi chăn nuôi thêm gia súc gia cầm

trong nhà để có thể cải thiện… và những điều đó làm thay đổi cả cấu trúc khu nhà”.

Đời sống trong các khu nhà này không phải là đời sống của con người trong đô thị

mà là trong một khu làng, khu làng cao tầng.

Bên cạnh đó còn có “Đi chợ” cũng là một hình ảnh khôi hài và mâu thuẫn

của một chiếc máy bay bằng sắt không phải trở bom mà là chở các loại hoa quả,

34

sự kết hợp giữa một hình ảnh tượng trưng của bạo lực và nguy hiểm đang chở

những bịch linon đựng đầy hoa quả tạo nên không khí nhẹ nhõm buồn cười thể

hiện niềm hi vọng, hân hoan đón chào một thời đại mới một cách lạc quan. Cá

nhân người viết lại thấy rằng hình ảnh chiếc máy bay đi chợ lại phản ánh rất thật

cuộc sống hiện nay, nhịp sống nhanh chóng, thời buổi công nghệ, con người chỉ

cần một cái nhấp chuột là có thể mua tất cả những gì mình muốn, việc đi chợ

còn nhanh hơn tên lửa.

Triển lãm “Người trong thành phố” năm 2010 trong đó có hai tác phẩm

sắp đặt “Đổi dạng” (Hình 2.17) và “Lớp học phổ thông” (Hình 2.16) và tác

phẩm “Gia đình vàng” (Hình 2.18) năm 2009 của Phạm Ngọc Dương cũng phản

ánh một bộ mặt tiêu cực của xã hội Việt Nam do ảnh hưởng của sự toàn cầu hóa

và các vấn đề xã hội, khắc họa hình ảnh những con người đang chịu những áp

lực từ thay đổi của xã hội, áp lực của sự thiếu hiểu biết về cuộc sống hiện đại áp

lực từ nhũng thay đổi văn hóa, áp lực về nhân quyền. Các tác phẩm này được

nghệ sĩ dùng các sợi tóc, quần áo cũ, giấy, khăn quàng, và những phụ kiện hỏng

đem nhào nặn, đổ composite, chèn, ép vào trong những khối thủy tinh. Tạo hiệu

quả thị giác mạnh, gây cảm giác sởn gai ốc về một cái gì đó ghê rợn, xấu xí,

nhăn nhúm mơ hồ của một hệ giá trị mới được đặt ra trong xã hội hiện đại mà

con người phải ép mình vào trong đó và điều đó tạo nên những đứt gãy trong hệ

giá trị đó.

Triễn lãm “Bụi, xe mờ bóng phố” của Bàng Nhất Linh là những nuối tiếc

về một Hà Nội cũ và những trải nghiệm không an lành về một Hà Nội mới. Các

tác phẩm trong triển lãm đã động đến nhiều vấn đề tâm lý xã hội và mang đầy

chất thơ…

“Đô thị” (Hình 2.24) được tạo nên bởi 200 cái bếp lò than được bọc inox

sáng bóng xếp thành hình cái đồng hồ cát nhằm mô phỏng kiến trúc của thành

phố, như một lời giễu đối với không gian sống bị ô nhiễm bởi nhiều nguồn khí

thải. Ngoài ra tác phẩm còn mang một hàm ý khác là khi những gì đã bị tiêu hủy

35

bằng lửa thì nó không còn nguyên vẹn nữa, và khi những gì đẹp đẽ, quý giá… ta

đem ra để đánh đổi với những thứ mà ta tưởng hay ho hơn trước khi ta kịp nhận

ra điều đó thì đã muộn rồi. Linh nói “Trả giá bằng việc đốt đi những gì tốt đẹp ta

đang có, liệu ta có nhận được một đô thị đẹp hơn những gì đã mất”.

“Hà Nội” (Hình 2.21) của Linh trắng tinh, nguyên sơ với gần 100 tháp rùa

nhỏ bằng thạch cao, được xếp lên một cái giá nhiều ngăn, và người xem có thể

tương tác với tác phẩm bằng cách tô vẽ những cái tháp theo ý thích của mình.

Đến khi kết thúc triển lãm ta có thể thấy một bộ mặt Hà Nội hoàn toàn mới, lung

linh đầy màu sắc. Tác phẩm khơi gợi ý thức về ý thức của mỗi người về việc nhìn

nhận một Hà Nội và tạo một tương lai cho Hà Nội như thế nào?

Một Hà Nội lung linh đầy mầu sắc được chính công chúng tô vẽ lên cũng

có lẽ là những cái mà họ nhìn thấy, họ tưởng thế. Đằng sau cái vẻ hào nhoáng

mà bao người mơ ước được ở trong nó, và Linh lại đem ra một hiện thực không

dễ chịu của một góc Hà Nội qua “Bước qua thềm phố” (Hình 2.22), “Phía trên là

bầu trời” (Hình 2.23) và “Phố” mô tả rất đậm về tình cảnh phố thị hiện nay, nhà

ở, giao thông…đông đúc, chen lấn, ngột ngạt… và qua đó ta cũng có thể nhìn

thấy chính mình ở đâu đó trong chuỗi tác phẩm này để rồi chợt tủm tỉm cười, bất

giác nghĩ ngợi, bất giác mong muốn… tác giả đã thay mặt chúng ta phơi bày

hiện thực mà chúng ta đang sống mà nhiều khi ta quên mất, nhiều khi không

biết, và nhiều khi ta bị chính cái mầu mè ồn ã che mờ góc khuất của chính cuộc

sống quanh mình.

Điểm qua một số những tác phẩm kể trên ta có thể cảm nhận được rằng

con người chúng ta tuy một mặt không phủ nhận những giá trị cũ nhưng mặt

khác vẫn và phải sống với thực tại của mình. Chính quá trình đó làm nảy sinh

một thực tế rằng đôi khi những giá trị tốt đẹp cũ chỉ còn là một ảo ảnh và nó

được khoác lên một sự thật không giống điều ta mong muốn cho nên nảy sinh

nhiều mâu thuẫn.

Xã hội đầy rẫy những bất an, bất ổn, tiềm ẩn những mâu thuẫn, xung đột

36

có nguy cơ dẫn đến đạo đức xã hội, đạo đức gia đình, đạo đức cá nhân rơi vào

trạng thái suy đồi. Các giá trị tinh thần nền tảng bị xem nhẹ, bệnh vô cảm tràn

lan, niềm tin giữa người với người giảm sút. Nhiều hiện tượng của cuộc sống

đương thời đó được các nghệ sĩ đương đại lấy làm cảm hứng để tạo ra những tác

phẩm nghệ thuật đương đại.

Tác phẩm “Cái bỉm” (Hình 2.27) của Trương Tân mang hàm ý mỉa mai

phê phán trực diện thực trạng tham nhũng trong các tầng bậc quan cấp. Tác

phẩm mô phỏng dáng hình một chiếc bỉm em bé, bề mặt thấm hút của bỉm được

tác giả dùng 138 túi áo ngực của loại áo đại cán, nhìn trông có vẻ giống với

những chiếc túi áo của cảnh sát giao thông Việt Nam, khâu cẩn thận ngay ngắn.

Trong một bài viết của Nguyễn Minh Thành trên trang Talawas với tiêu đề ‘Cái

Bỉm của Trương Tân và quyền không được tự do triển lãm’, có đoạn anh viết

“…với Bỉm, anh may những cái túi. Những cái túi nghiêm trang. Những cái túi

60 năm nay đựng những tư tưởng, những tư tưởng trung ương. Những cái túi

đựng quyền lực. Những cái túi đựng tiền. Những cái túi đụng hai chiến thắng

Pháp và Mỹ, bên ngoài còn treo thêm nhiều huân chương cho đẹp, cho vinh

quang. Những cái túi đựng một thiên đường xã hội chủ nghĩa…” . Đúng vậy, và

ngoài ra những cái túi ấy còn đựng nhiều thứ khác nữa. Khi bắt gặp đoạn viết

này, người viết thấy vô cùng đồng cảm và tâm đắc, anh Minh Thành đã nói ra

được những ấm ức của rất nhiều người, quả thực dù rất chủ quan nhưng người

viết vẫn thấy hả hê lắm. Bởi cũng là một người học và tập thực hành nghệ thuật,

cũng đã tham gia vài triển lãm theo nhiều hình thức, tất nhiên việc bị kiểm duyệt

luôn là không tránh khỏi, cũng từng bị dẹp bỏ, bị nghi ngờ, thậm trí chính những

cơ quan kiểm duyệt còn xuyên tạc tác phẩm thành những ý tứ sâu xa phản động

mà ngay chính nhóm chúng tôi còn chưa nghĩ đến- tật giật mình chăng?, bị thẩm

tra... cảm giác mình như một tội dân. Ngẫm cũng nực cười, thiết nghĩ: ừ thì

chính trị, chính sách… có thể sai, nhưng nghệ thuật cũng có sai ư? Nghệ thuật

có thể có hay- dở, xấu- đẹp, nhưng nghệ thuật không phải chỉ để phục vụ mỗi

37

cái đẹp cái vinh quang của nước nhà, nghệ thuật không phải chỉ toàn cái đẹp, cái

mĩ miều nhạt nhẽo, nghệ thuật còn có những nhiệm vụ lôi cái xấu, cái ác ra phô

bày giống như phô bày cái đẹp vậy. Dường như nghệ thuật mà chúng ta đang

theo đuổi luôn bị xiềng xích và chúng ta không hề được tự do, chúng ta cũng

không được đơn thuần mang vai trò của người nghệ sĩ phải là những người tiên

phong phản ánh hiện thực xã hội. Chúng ta luôn bị kiểm duyệt. Tự do của chúng

ta ư!? – tự do đó là tự do trong khuôn khổ, chứ không phải tự do của sự tự do.

Quay lại vấn đề, như đang bàn về vấn nạn tham nhũng. Tham nhũng là

hiện tượng phổ biến mang tính toàn cầu. Phản ứng đối với tham nhũng mang

tính xã hội rộng lớn ở khắp mọi nơi, mọi quốc gia, dân tộc. Đây là hiện tượng xã

hội đã tồn tại từ rất lâu trong lịch sử loài người, đặc biệt từ nửa cuối thế kỷ XX

tham nhũng nổi lên như một căn bệnh ác tính, đe dọa nền kinh tế, văn hóa lẫn

đạo đức của con người. Tham nhũng ở Việt Nam mang tính phổ biến hơn cả, nó

xảy ra hầu hết ở các ngành, các cấp thậm chí xảy ra ngay trong các cơ quan chức

năng chống tham nhũng nên việc đấu tranh, ngăn chặn và xử lý rất khó khăn.

Nghệ thuật chỉ đóng vai trò phản ánh lại thực tại xã hội, nhưng có thể đây là vấn

đề quá nhạy cảm động đến nhiều người, nên việc có những tác phẩm hay, sâu

sắc về hiện trạng này là vô cùng hiếm bởi sự kiểm duyệt gắt gao, và nghệ sĩ

đương đại Việt nam phải chịu đựng dưới quá nhiều cái đe.

2.3. Yếu tố được biểu hiện trong chủ đề về bản thể con người

Từ lâu, bản thể con người đã trở thành vấn đề cơ bản và sâu sắc nhất trong

mối quan hệ giữa nghệ thuật với hiện thực. Trong mối quan hệ đó, hiện thực trở

thành đối tượng khám phá và trình diễn của nghệ thuật.

Vậy, bản thể con người là gì? Đã có rất nhiều học thuyết nghiên cứu về

Bản thể luận như triết học Hi lạp cổ đại, triết học phương Tây cổ đại, triết học

Mark Lenin, triết học phương Đông, và trong Phật giáo…mang nhiều yếu tố

siêu hình học và là bộ phận căn bản nhất của siêu hình học. Và trong đề tài này

người viết sẽ không đi sâu vào tìm hiểu nghiên cứu và phân tích về bản thể con

38

người mà chỉ lấy ra một vài khái niệm đơn giản. Trong Từ điển Việt- Việt nêu:

“Bản thể là khái niệm của triết học duy tâm chỉ cái bản chất mà chỉ có lý trí mới

hiểu được”. “Bản thể trong triết học là quan hệ mà mỗi vật mang chỉ đối với nó

mà thôi. Việc phân biệt khái niệm bản thể trong triết học và bản sắc trong Tâm

lý học và trong Khoa học xã hội là cần thiết. Khái niệm bản thể triết học chỉ

quan hệ logic đặc biệt là quan hệ đồng nhất mà x và y đứng trong đó nếu và chỉ

nếu chúng cùng là một thứ hoặc đồng nhất với nhau. Ngược lại, trong Khoa học

xã hội nói về nhận thức về bản thể của một con người, về bản chất xã hội, và

tổng quát hơn- về các khía cạnh của một con người, làm cho họ là duy nhất, hay

khác biệt về chất so với người khác. Ví dụ: bản sắc văn hóa, bản sắc giới tính,

bản sắc quốc gia, bản sắc trực tuyến và quá trình hình thành bản sắc.”

Ta có thể hiểu, bản thể con người không phải là cái mà người ta gọi là

“tổng hòa các mối quan hệ xẫ hội” dẫu người ta có tìm được bao nhiêu biểu hiện

nhân tính trong biểu hiện của tự mọi hành vi của con người, kể cả biểu hiện

hành vi chỉ giới hạn trong biểu hiện bản thể con người. Vậy, bản thể con người

là cấu trúc vận động nội nguyên của cá thể con người chứ không phải là quan hệ

của cấu trúc và vận động nội nguyên đó với thế giới bên ngoài. Trong Phật giáo,

bản thể là con người sinh ra những mâu thuẫn nội tại của nó và toàn bộ đời sống

của một của một cá nhân hay một cộng đồng đều là sự giải quyết vô cùng tận

những mâu thuẫn ấy.

Trước khi đi vào tìm hiểu yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt có dấu

hiệu về bản thể con người không thì ta cần làm rõ bản thể con người ở nghệ

thuật. Nghệ thuật trong tiến trình phát triển của nó từ mối quan tâm trọng yếu là:

Cuộc sống của con người; chuyển sang thành mối quan tâm là: Con người của

chính con người. Khi ta nói, cuộc sống của con người nghĩa là nói hành vi của

con người, bao gồm toàn bộ lịch sử trong không gian ngoài con người và con

người là chủ thể của lịch sử đó. Mối quan tâm đến cuộc sống của con người bao

gồm các mối quan tâm: con người là gì? là thế nào?. Trong mối quan tâm như

39

vậy, nghệ thuật nhằm trọng yếu vào khám phá đạo lý cuộc sống dành cho con

người cũng như cho nghệ thuật.

Vậy, trở lại với một số tác phẩm và nghệ sĩ làm nghệ thuật sắp đặt. Có thể

thấy, Trương Tân là người thông qua nghệ thuật và dùng nghệ thuật như một thứ

công cụ trong hành trình tìm kiếm tự do trong chính bản thể mình. Hầu như các

tác phẩm của anh đều thiên về khai thác chiều sâu tận cùng trong con người.

“Váy cưới”, “Vũ công”, “Cánh chim di cư” (Hình 3.1), “Tình yêu và tình yêu”,

“Đàn lông”, “Đi vào giấc mộng” gây cho ta cảm giác rằng anh đang trình bày

những câu chuyện từ chính ruột gan mình. “Váy cưới” (Hình 3.3) là một tác

phẩm điêu khắc sắp đặt với những sợi xích sắt được anh kết thành một chiếc váy

cưới, mặc dù ta đã rất quen thuộc với mô típ xiềng xích có trong văn học, nghệ

thuật nhưng vẫn không khỏi ngỡ ngàng bởi nó nằm ngoài kinh nghiệm thị giác

của chúng ta tạo cho ta những cảm giác về một sự hỗn loạn, bất an, cô đơn trong

nội tâm của chiếc váy.

“Đi vào giấc mộng” hay như tác phẩm sau này là “Tình yêu và tình yêu”,

đều sử dụng hình ảnh là những chiếc gối, bề ngoài trông có vẻ êm ái, nhẹ tếch

rất dễ chịu, khiến ai nhìn cũng muốn được gối lên nó, ôm lấy nó, nhưng thực

chất chúng được đổ bằng xi măng, cứng chắc và nặng nề. Trong sắp đặt “đi vào

giấc mộng” 1999 tác giả còn cho in lên những chiếc gối chân dung chính mình

bài chí khắp không gian dưới sàn và trên tường phòng triển lãm, tác phẩm còn

có sự kết hợp video; thể hiện rõ con người bên trong của tác giả. Những chiếc

gối êm ái đưa ta vào giấc ngủ và mang đầy vẻ nữ tính như bản thể của nghệ sĩ,

nhưng những chiếc gối bằng xi măng nặng nề đó giống như một sự đóng khuôn

đạo đức quy định, tác giả không thể thoát ra khỏi giấc mộng và giấc mộng đẹp

sẽ trở thành ác mộng.

Nguyễn Minh Thành cũng là một trong những nghệ sĩ đương đại thế hệ

đầu. Nghệ thuật của anh giống như sự đối thoại gay gắt trong cái bản thể của

anh với các thảo luận tâm lý về những mối quan hệ của con người bên trong gia

40

đình truyền thống và các ranh giới xã hội. Có thể nói, anh là một trong ít những

người nghệ sĩ đương đại dám mang cuộc sống riêng tư của cá nhân mình, hay

những vấn đề tâm lý diễn ra bên trong mình đưa vào nghệ thuật. Các tác phẩm

sắp đặt của anh thường mang những chủ đề về sự cô đơn, chia cách và sự bi ai

buồn khổ. Sự phản ánh nội tâm mãnh liệt giúp anh nhận thức những điều không

thỏa đáng giữa đời sống tinh thần cá nhân với những quy tắc chung của cộng

đồng. Những tác phẩm sắp đặt như: “Bữa tiệc” (Hình 3.8), “Công dân hạnh

phúc” (Hình 3.4), “Xin hãy tặng tôi một đồ vật” (Hình 3.5), “Một con đường”

(Hình 3.7), “Cánh đồng lúa” (Hình 3.6) nói về vòng xoay không thay đổi của xã

hội Việt Nam truyền thống, “Các sắp đặt này đều phản ánh sự cố kết của một

cuộc nổi loạn bên trong Thành chống lại tính hệ thống hóa và sự phân tầng quá

mức trong cuộc sống và tư duy, và ám chỉ sự đối nghịch giữa tâm lý theo hướng

Khổng giáo và nguyên tắc hiện sinh làm yên lòng người: con người chẳng là gì cả

mà là cái thứ anh ta làm nên bằng chính bản thân mình.” Sự đối nghịch được thể

hiện hết sức nhẹ nhàng bằng khám phá về căn cội dân tộc với sự phân tích sâu sắc

về cái cá nhân của chính nghệ sĩ.

Tiểu kết

Tới đây, có thể nói rằng yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt

Nam được biểu hiện qua các phương diện nhận thức về thời đại phù hợp với

quan niệm nghệ thuật của thời đại mới trong cách thức thực hành nghệ thuật, tư

duy và biểu hiện ngôn ngữ đặc thù để tạo ra những tác phẩm mang yếu tố thời

đại tại nơi những người nghệ sĩ đang sống.

Yếu tố thời đại được biểu hiện cơ bản qua các vấn đề:

Về nội dung:

- Đề tài về giới, đấu tranh cho sự bình đẳng giới tính, những đòi hỏi chính

đáng cho nữ quyền, và tiếng nói của của cộng đồng LGBT là những hiện thực xã

hội đang được chú ý quan tâm và trở thành ý thức xã hội mang tinh thần thời

đại. Trong đó ta thấy được hình ảnh người phụ nữ và những cuộc chiến vẫn đầy

41

nhức nhối với những khát khao hạnh phúc đời thường, tìm kiếm tự do và còn

xác lập một cách biểu hiện rất nữ.

- Mảng đề tài đời sống con người trong xã hội, nổi bật lên là những mâu

thuẫn, bất an diễn ra thường trực trong đời sống hàng ngày; sự bức xúc, châm

biếm, giễu nhại, phản ánh vấn nạn tham ô, hối lộ; hiện tượng nóng lên của trái

đất, ô nhiễm môi trường,các nghệ sĩ cất lên tiếng nói cho môi trường trong đó

bao gồm môi trường tự nhiên và cả môi trường xã hội, tất cả đều đang bị nhiễm

bẩn mà ở đó con người chỉ có thải vào chứ không thanh lọc.

- Đề tài phản ánh nội tâm, cái bản thể bên trong con người, hay chính của

bản thân nghệ sĩ.

Về hình thức:

- Các tác phẩm sử dụng những vật liệu có sẵn, phế liệu, những món đồ đã

hoặc đang sử dụng để làm tác phẩm. Có thể nói bản thân chính những nguyên

vật liệu được sử dụng trong tác phẩm sắp đặt đó cũng phản ánh yếu tố thời đại

bởi có những vật dụng chỉ ở thời đại này có trong khi thời đại khác không có,

chưa có, hoặc đã không còn nữa; nó mang dấu ấn thời gian, lịch sử và thời đại

mà nó sinh ra. Ví dụ vài thế kỷ trước không hề tồn tại máy tính bảng, điện thoại

di động, thì ngày nay những sản phẩm đó đầy rẫy, và là nhu cầu thiết yếu của

mọi tầng lớp xã hội; hay xe máy, xe đạp, ti vi từ thế kỉ trước bây giờ không ai

còn dùng bởi tính tiện dụng, hiện đại, thẩm mĩ của nó không còn phù hợp với

thời đại.

- Nghệ sĩ tìm một lối thể hiện mới từ ngôn ngữ, vật thể, không gian, địa

điểm, cũng như dùng chính con người của thời đại này để phản ánh hiện thực

cuộc sống và dùng nghệ thuật sắp đặt, hay các loại hình khác mà hiện nay đang

gọi chung là nghệ thuật đương đại để bày tỏ quan điểm, tiếng nói của mình với

xã hội cũng có thể cho tác phẩm đó mang dấu hiệu của thời đại.

Ngoài ra trong nghệ thuật sắp đặt Việt Nam vẫn còn nhiều những tác

phẩm sắp đặt hay, phản ánh sâu sắc được những vấn đề đã nêu trên. Tuy nhiên

42

người viết không đưa vào đề tài nghiên cứu của mình bởi sự đa chiều trong tác

phẩm, có nhiều tác phẩm cùng một lúc hàm chứa nhiều yếu tố, có tác phẩm một

mặt nói về những trải nghiệm của bản thân một mặt lại đề cao những dấu ấn lao

động của người nông dân như “Muối” và “Bụi” của Phương Linh; Như Trần

Trọng Vũ hay đi sâu vào khai thác những mặt mâu thuẫn của xã hội trong, sự

bóng bẩy giả tạo nhưng bên trong lại có nhiều góc khuất “Điểm gặp”, và những

tự sự trong tâm thế của một người tha hương, tiếc là các tác phẩm của anh hầu

như đều thực hiện ngoài nước,về đến Việt Nam không rõ do vấn đề kiểm duyệt

hay gì khác mà hầu như nó chỉ thể hiện một phần,… và còn những nghệ sĩ tên

tuối khác...thật khó để phân chia. Nên người viết mạo muội chọn những tác

phẩm sắp đặt chỉ sử lý một vấn đề nhạy cảm nhất, rõ nét nhất để phục vụ cho

nghiên cứu của mình.

43

CHƯƠNG 3

BÀI HỌC RÚT RA TỪ NGHIÊN CỨU YẾU TỐ THỜI ĐẠI TRONG NGHỆ

THUẬT SẮP ĐẶT Ở VIỆT NAM

3.1. Giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam

Qua những chủ đề đã được chỉ ra và phân tích ở chương 2. Nhìn từ lịch

trình cũng như quỹ đạo phát triển của nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam, bản chất

của nó là sự đi tìm những tư tưởng và giá trị, giá trị con người, giá trị cuộc sống

và xã hội. Bởi thực chất, nghệ thuật nói chung từ xưa đến nay chưa bao giờ khư

khư giữ lấy một thước đo nào cả.

Giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp đặt thường bị chi phối bởi những điều

gì? Quay trở lên với những quan niệm triết học Mac xit, chúng ta thấy nghệ

thuật là một hình thái ý thức xã hội đặc thù, chủ thể sáng tạo và thưởng thức tiếp

nhận là con người. Mà con người là sản phẩm của thời đại trong sự chi phối của

các yếu tố triết học, chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội, phong tục tập quán, đạo

đức, lối sống, đời sống xã hội… Như vậy là nghệ thuật sắp đặt cũng vậy, luôn

gắn bó với con người, gắn bó với cơ sở kinh tế và bị chi phối bởi kinh tế, xã hội,

văn hóa. Nếu như thế hệ nghệ sĩ làm sắp đặt thời kỳ đầu là những người chịu sự

ảnh hưởng của chế độ xã hội cũ như Đặng Thị Khuê, Nguyễn Bảo Toàn, thường

mang hơi hướng truyền thống dân tộc, sử dụng các vật liệu dân gian như tre,

nứa, gốm, gỗ mộc, vàng mã,... như Hối tụ, Rằm tháng bảy, Mùa vàng, Mạn

ngược… của Nguyễn Bảo Toàn; Đối thoại với đình làng, Nhận diện và kết nối,

Quá khứ trong hiện tại…của Đặng Thị Khuê ngoài những tư tưởng và thầm mĩ

tạo hình truyền thống, tác phẩm của bà còn mang giá trị văn hóa và giá trị xã hội

rất lớn. Thì các nghệ sĩ làm sắp đặt về sau lại mang hơi hướng của thời kì đổi

mới nằm trong mặt bằng chung của nền kinh tế đi lên công nghiệp như Trần

Lương, Trương Tân, Nguyễn Minh Thành, Nguyễn Mạnh Hùng, Đào Anh

Khánh… lại đi sâu vào khai thác các vấn đề mang tính thời sự, đời sống xã hội,

44

bản thể con người, tâm lý cá nhân và cả những ám ảnh trong quá khứ, nguyên

vật liệu được lấy từ những vật dụng đã qua sử dụng, phế liệu hay các đồ vật

đương đại nhất.

Giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam thể hiện ở việc phản

ánh các hệ thống giá trị về con người. Nó cũng mang trong mình nhiều chức

năng và được phân hóa thành những phương diện cụ thể như: chức năng phản

biện, chức năng nhận thức, chức năng thẩm mĩ, chức năng giao tiếp… Các chức

năng này có giá trị tổ chức đời sống xã hội và cá nhân, hình thành các quy phạm

cho bản thân người nghệ sĩ và dư luận xã hội.

Các giá trị cụ thể tùy lúc mà có thể thiên về chức năng này hoặc chức

năng kia làm cho giá trị thời đại của nghệ thuật sắp đặt cũng thiên về từng

phương diện. Ta có thể thấy nghệ thuật đương đại còn có chức năng đổi mới tư

duy, thăm dò các hình thức nghệ thuật mới, thể loại mới và khả năng biểu đạt

mới cho nghệ thuật đương đại. Những nghệ sĩ tiên phong cho loại hình nghệ

thuật mới sẽ là những người thực hiện những chức năng này.

Nếu xét theo đặc trưng thì nghệ thuật sắp đặt thể hiện đời sống con người,

môi trường tự nhiên, môi trường xã hội dưới hình thức hình tượng rất cụ thể,

trực diện, cảm tính, sinh động,… làm cho ý nghĩa và giá trị thời đại trong nghệ

thuật sắp đặt được biểu hiện dưới dạng hình thái tiềm tại. Phụ thuộc vào sự cảm

thụ, lý giải, cắt nghĩa của công chúng thì giá trị thời đại của nghệ thuật sẽ có sự

thay đổi theo thế hệ người thưởng thức. Vậy giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp

đặt thể hiện trong cả quá trình tồn tại của nó.

Về hình thức của nghệ thuật sắp đặt, giá trị thời đại biểu hiện ở: ngôn ngữ

nghệ thuật, loại hình, loại thể nghệ thuật rất đương đại, quan niệm thẩm mĩ, cách

thức thực hành…. Thể hiện trước hết ở các sáng tác của các nghệ sĩ. Vì vậy đi

tìm giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp đặt trước hết tập trung vào các nghệ sĩ và

các tác phẩm sắp đặt có ý nghĩa kết tinh và ý nghĩa thời đại.

Bước sang một giai đoạn mới, đất nước ta tập trung công nghiệp hóa hiện

45

đại hóa đất nước, mở rộng giao lưu bên ngoài với thế giới. Điều đó làm cho

quan điểm nghệ thuật có những thay đổi lớn so với trước kia. Nghệ thuật của

thời đại mới đánh dấu sự nới lỏng quan hệ văn hóa nghệ thuật với chính trị.

Nghệ thuật xác định trước hết ở chức năng văn hóa văn nghệ nhằm thỏa mãn

nhu cầu đời sống tinh thần của nghệ sĩ và công chúng. Như, không đặt yêu cầu

phục vụ chính trị như trước, không bắt buộc phải phản ánh hiện thực theo các

định hướng chặt chẽ như trước. Nghệ thuật sắp đặt có thể phản ánh về các vùng

cấm như những vấn đề nhạy cảm trong xã hội, những khuyết điểm, thói tật xấu

trong cuộc sống đời thường, môi trường tự nhiên, môi trường xã hội, những đại

tự sự, con người và bản năng… Như Ngụy trang, Trồng lúa trong nhà, Chảy,

Khởi thủy, Con rồng tân thời, Quá khứ bảng lảng, Thế hệ mới…của Trần

Lương; Cái bỉm, Váy cưới, Cánh chim di cư…của Trương Tân; Những quân

bài, Những con cá nhỏ, Công dân hạnh phúc, Một con đường, Cánh đồng lúa,

Thư gửi mẹ,… của Nguyễn Minh Thành; Thời gian và tri thức, Đồng đội, Rằm

tháng Bảy, Đất qua lửa…của Nguyễn Bảo Toàn; Làng trong phố của Vương Thạo;

Triển lãm Muối, Cây, Bụi, Dị ứng của Phương Linh; Mưa của Lê Huy Hoàng, Phở

của Lã Huy; Bầu trời xanh, Ranh giới, Dưới kính lúp, Gia đình vàng…của Phạm

Ngọc Dương; Chung cư của Nguyễn Mạnh Cường; Đi về phía Tây, Đừng chắp

cánh của Nguyễn Minh Phước…

Những đổi thay của thời đại mang đến những tư tưởng mới như tính nhân

văn, tính phản biện, tính dân chủ, tính đối thoại… nhìn chung rất đa dạng. Một

thế hệ nghệ sĩ với hướng sáng tác trong thời đổi mới. Cho đến nay những sáng

tác của nghệ sĩ đã chạm đến những mặt trái của xã hội hiện đại, của cuộc sống

đời thường như tính vô nhân đạo, sự tha hóa của con người (serie những triển

lãm điêu khắc sắp đặt về “Chân dung cuộc sống – 1,2,3,4,5” của Trần Đức

Quỷ); hành trình đi tìm bản ngã, cá tính (một số tác phẩm của Đào Anh Khánh,

Trương Tân, Nguyễn Minh Thành, Nguyễn Phương Linh, Ly Hoàng Ly…); tìm

lại bản sắc dân tộc và tôn vinh những giá trị truyền thống ( các sắp đặt của Đặng

46

Thị Khuê, Nguyễn Bảo Toàn…); những khát vọng dân chủ, những ảnh hưởng từ

dư âm chiến tranh, (Vũ Đức Toàn, Trần Lương, Nguyễn Minh Phương…);

những đổ vỡ về văn hóa, niềm băn khoăn về số phận (Kén của Nguyễn Xuân

Hoàng, Chúc sống lâu của Trần Trọng Vũ…).

Không thể đánh giá vội vã tức thì giá trị những tác phẩm mới, giá trị của

những tác phẩm đương nhiên được soi chiếu bởi con mắt thời đại. Giá trị thời

đại được thể hiện trong nghệ thuật sắp đặt được xác lập bằng hai con đường, hai

thế khả năng: Một là, bản thân tác phẩm sắp đặt được xây dựng theo ý tưởng nội

dung và thiết kế, sắp đặt của nghệ sĩ… nó là sự tổng hòa được chi phối bởi tư

duy nghệ thuật, quan niệm thẩm mỹ, và không thể loại trừ cả tài năng của người

nghệ sĩ đó. Hai là, sau khi tác phẩm ra đời nó sẽ mang những ý nghĩa khách

quan mới nằm ngoài tầm kiểm soát của ngay sự sắp xếp của người nghệ sĩ.

Như vậy, giá trị là một phạm trù tương đối mang yếu tố thời đại, lịch sử

và xã hội. Giá trị của một tác phẩm sắp đặt không nằm ngoài quy luật đó. Sự

biến đổi giá trị của một tác phẩm nghệ thuật sắp đặt cũng nằm trong những hiện

tượng tất yếu khi thời đại chuyển động.

3.2. Bài học rút ra từ nghiên cứu yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt

Qua việc nghiên cứu yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam

và tìm hiểu sơ qua về lược sử hình thành nghệ thuật sắp đặt trên thế giới. Ta có

thể rút ra vài vấn đề cơ bản để lấy đó làm bài học kinh nghiệm cho việc học tập

và thực hành nghệ thuật sắp đặt sau này.

Một là, nghệ thuật sắp đặt có thể nói là một hình thức nghệ thuật mang

tính xạ ảnh xã hội cao. Cho đến nay loại hình nghệ thuật này đã trở thành một

trong những dòng chủ lưu của đời sống nghệ thuật đương đại. Đang dần có chỗ

đứng trong giới mỹ thuật Việt Nam. Tuy loại hình nghệ thuật này chỉ giống như

đứa trẻ đang chập chững so với thế giới, nhưng nghệ thuật sắp đặt Việt Nam cũng

đã dần thu hút được đông đảo nghệ sĩ dấn thân vào con đường nghệ thuật mới mẻ này.

Tuy nhiên loại hình này không hề đem lại lợi ích vật chất nào cho nghệ sĩ, thậm chí

47

còn làm tiêu tốn thời gian, tiền của, sức lực của họ.

Hai là, có vẻ vì do các nghệ sĩ đã bị kìm kẹp quá lâu trong cung cách làm

nghệ thuật kiểu cũ, đã nhàm chán nên các nghệ sĩ đi tìm một giai điệu mới, một

thứ ngôn ngữ mới để làm nghệ thuật, để được mở một cách triệt để nhất. Chính

vì vậy, việc thể nghiệm một loại hình nghệ thuật mới cũng có những hạn chế

khó tránh khỏi, có thể là do thời điểm lịch sử có những trói buộc nhất định, mặc

dù đất nước đã tiến hành mở cửa giao lưu hội nhập, du nhập rất nhiều những

luồng văn hóa Đông - Tây tuy nhiên những quan niệm truyền thống tạo nên

những thói quen khó bỏ, nên nhiều tác phẩm nghệ thuật sắp đặt vẫn mang đậm

tính hình thức, rườm rà, kể lể, vẫn giữ thói quen thưởng thức thẩm mỹ theo kiểu

vẻ đẹp của một bức tranh.

Ba là, từ thực tiễn công việc nghiên cứu nghệ thuật sắp đặt, đặt trong mối

tương quan giữa nghệ thuật sắp đặt Việt Nam với Nghệ thuật sắp đặt trên thế

giới ta thấy được sự khác biệt: Nghệ thuật sắp đặt được du nhập vào Việt Nam

chứ không phải phát sinh ở Việt Nam. Ở Việt Nam nó không phải trải qua quá

trình thai nghén, sinh thành và phát triển từng bước liên tục, trọn vẹn theo quy

luật vận động nội tại. Quá trình du nhập loại hình nghệ thuật sắp đặt vào Việt

Nam trải qua nhiều giai đoạn có sự kết hợp hài hòa với những tư tưởng, văn hóa

bản địa để thích ứng và phù hợp. Trong thực tế, nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam

có sự dung hợp với tư tưởng Á Đông, Phật đạo, tín ngưỡng, phong tục tập quán

và tư tưởng địa phương nên khi động chạm đến các lĩnh vực của đời sống thì sắc

thái trong nghệ thuật sắp đặt của Việt Nam cũng mang màu sắc dân dã bản địa,

không mang tầm vóc vượt ra ngoại biên.

Bốn là, đứng trước bối cảnh giao lưu hội nhập văn hóa với thế giới của

Việt Nam, xuất hiện giá trị ảo và thực lẫn lộn đan xen. Đối với nghệ thuật, chưa

bao giờ nghệ sĩ trẻ Việt Nam lại có cơ hội khẳng định mình như hiện nay. Nhạy

cảm, năng động và táo bạo là diện mạo chung của các nghệ sĩ trẻ làm nghệ thuật

đương đại hiện nay. Tuy nhiên làn sóng nghệ thuật phương Tây ngày càng ảnh

48

hưởng mạnh mẽ tới mọi mặt của đời sống nghệ thuật ở Việt Nam, tích cực cũng

có mà tiêu cực cũng nhiều. Đòi hỏi chúng ta phải có sự nhìn nhận sáng suốt, biết

gạn đục khơi trong để phát huy những tiềm năng, ưu điểm, đặc trưng dân tộc và

loại thải những dị hợm, lai căng.

Có thể nói những vấn đề cơ bản tiềm tại ở nghệ thuật sắp đặt Việt Nam sẽ

giúp cho nghệ thuật sắp đặt Việt Nam trong tương lai soi chiếu vào đó để rút

kinh nghiệm. Những dấu ấn, đóng góp, của nghệ thuật sắp đặt Việt Nam thời kì

đầu tới nay có được, cho chúng ta nhiều bài học kinh nghiệm. Tuy nhiên có một

số bài học lớn then chốt luôn đúng cho mọi thời kỳ phát triển tiếp theo của nghệ

thuật sắp đặt Việt Nam nói riêng nằm trong sự vận động chung của nghệ thuật

đương đại nước nhà.

Thứ nhất, giáo dục mỹ thuật vẫn luôn cần phải là điều tiên quyết. Cần đưa

những loại hình nghệ thuật mới vào giảng dạy một cách chuyên sâu, chuyên

nghiệp, không những trong các trường mỹ thuật chuyên nghiệp mà còn đưa vào

giáo dục phổ cập như những bài học thường thức. Bởi tri thức là một phần rất

quan trọng trong tài năng của người nghệ sĩ, sự hiểu biết giúp cho họ quan sát

tinh tế và sâu sắc hơn, nhận thấy những vấn đề để nảy sinh sáng tạo, các tác

phẩm nghệ thuật sắp đặt cần sự cấu thành của con mắt tri thức và những xúc

cảm nhân văn mới có thể cho ra một tác phẩm mang giá trị thời đại để đời.

Thứ hai, giao lưu tiếp biến là quy luật bất biến không thể thay đổi đối với

mọi nền văn hóa trong đó có nghệ thuật. Như chúng ta đều đã biết từ trước đây

khi còn chưa có trường Mỹ thuật Đông Dương do người Pháp mở với mục đích

đào tạo cho họ những người thợ vẽ, tuy nhiên ta không bàn đến vấn đề này mà

nói đến chuyện trước khi có sự xuất hiện đó nữa thì mỹ thuật Việt Nam gần như

không có sự biến đổi và phát triển nhiều trong một thời gian dài. Việc tiếp xúc

với nền mỹ thuật hiện đại phương Tây giống như dòng nước mát ngọt tưới tắm

cho cội rễ có phần trì trệ cằn cỗi của nghệ thuật bản địa. Rồi sau này khi đất

nước thống nhất, mở cửa, việc giao lưu tiếp cận văn hóa bên ngoài có phần ồ ạt,

49

nghệ thuật đương đại phương Tây lại một lần nữa có tầm ảnh hưởng lớn thay đổi

tư duy nghệ thuật của thế hệ nghệ sĩ trẻ, lại một lần nữa khiến cho các nghệ sĩ

không khỏi ngỡ ngàng và hăm hở thực hành, tìm kiếm cái mới, từng bước hòa

nhập nó với văn hóa mình, cũng như đem mình từng bước hòa nhập với nghệ

thuật chung của thế giới.

Thứ ba, yếu tố thời đại trong mọi thời điểm, giai đoạn đều giữ vai trò là

nền cho sự tồn tại và phát huy tinh thần thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở Việt

Nam. Nghệ thuật sắp đặt Việt Nam giai đoạn những năm đầu thập kỷ 90 đến nay

đã cho thấy giá trị thời đại luôn được các nghệ sĩ thể hiện trong những quan

niệm, tư duy thẩm mỹ mới, tư duy tạo hình mới, cách thức thực hành mới, mối

quan hệ giữa tác phẩm với công chúng thưởng thức cũng được thay đổi, tác

phẩm sắp đặt mở rộng hơn trong vai trò giao lưu giữa ý tưởng- tác giả- công

chúng, tác phẩm nghệ thuật sắp đặt hòa tất cả mọi thứ từ không- thời gian cho

đến những người đến xem nó để trở thành tác phẩm hoàn thiện, rõ ràng đó chính

là điều then chốt đem lại dấu mốc quan trọng cho nghệ thuật sắp đặt Việt Nam

giai đoạn này.

Thời đại ngày nay, xã hội có những biến đổi mạnh trên mọi lĩnh vực của

đời sống xã hội, trong từng cá thể. Đó như một xu thế tiến hóa của con người

thời đại không thể đảo ngược. Với nghệ thuật đương đại nói chung và nghệ thuật

sắp đặt nói riêng, xu thế đó như là quy luật định sẵn. Các vấn đề xã hội, cuộc

sống, môi trường, giới tính, tệ nạn, thói tật, cùng với các tác phẩm và tư duy là

những vấn đề được đặt ra để bàn để cho ra những tác phẩm mang hơi thở thời

đại, phản ánh đúng hiện thực cuộc sống, hiện thực xã hội đang diễn ra và được

công chúng thừa nhận. Như vây, để có thể có những tác phẩm nghệ thuật sắp đặt

có ý nghĩa, hay, độc đáo, sâu sắc, chất lượng, có giá trị thời đại thì cần phải có

thêm những bước tiến mới nữa, cần phải có sự học hỏi và chắt lọc mới có thể

vươn lên một tầm khác, mới có khả năng bắt nhịp với nghệ thuật thế giới, xứng

tầm thời đại. Để có thể thực hiện điều này, nên chăng cần có sự kết hợp hài hòa

50

giữa một nền tảng nghệ thuật truyền thống, bản sắc dân tộc với tính hiện đại để

xây dựng loại hình nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam vừa tiến bộ, đổi mới, vừa

mang hơi thở thời đại lại đậm đà màu sắc dân tộc.

Tiểu kết

Trong chương này người viết chỉ ra những giá trị thời đại trong nghệ thuật

sắp đặt Việt Nam, giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp đặt bị chi phối bởi kinh tế,

xã hội, văn hóa, phản ánh các hệ thống giá trị về con người, nó mang nhiều chức

năng và được phân hóa thành những phương diện cụ thể tùy lúc mà có thể thiên

về chức năng này hoặc chức năng kia làm cho giá trị thời đại của nghệ thuật sắp

đặt cũng thiên về từng phương diện, xét theo đặc trưng và hình thức để đánh giá

giá trị thời đại trong nghệ thuật sắp đặt Việt Nam.

Những tác phẩm sắp đặt cũng có sự tác động mạnh mẽ đến nhận thức của

công chúng và xã hội.

Qua đó đưa ra những vấn đề cơ bản về quá trình phát sinh, thích ứng và

phát triển của nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam để từ đó đúc rút ra những bài học.

Kiến nghị về việc cần đưa những loại hình nghệ thuật mới vào giảng dạy một

cách chuyên sâu, chuyên nghiệp, không những trong các trường mĩ thuật chuyên

nghiệp mà còn đưa vào giáo dục phổ cập như những bài học thường thức; cần có

sự kết hợp hài hòa giữa một nền tảng nghệ thuật truyền thống, bản sắc dân tộc

với tính hiện đại để xây dựng loại hình nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam

51

KẾT LUẬN

Nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam kể từ khi bắt đầu manh nha cho đến nay

mới khoảng hai chục năm, các công trình nghiên cứu cũng như các sách viết về

loại hình nghệ thuật này cho đến nay tuy không có nhiều nhưng cũng đề cập đến

nhiều góc cạnh của nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam.

Tuy nhiên, đề tài nghiên cứu về Yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt ở

Việt Nam cho đến thời điểm này vẫn là một vấn đề mới được đề cập và chưa có

công trình nghiên cứu nào. Yếu tố thời đại trong nghệ thuật sắp đặt Việt Nam

biểu hiện qua những vấn đề cấp thiết điển hình diễn ra trong xã hội Việt Nam

hiện đại.

Luận văn đi vào nghiên cứu các hiện tượng thực tiễn diễn ra trong xã hội

hiện đại thông qua tìm hiểu và phân tích một số tác phẩm nghệ thuật sắp đặt

điển hình của một số nghệ sĩ làm nghệ thuật đương đại để chỉ ra yếu tố thời đại

có trong nghệ thuật sắp đặt Việt Nam, với các chủ đề cụ thể như bàn về tính dục,

giới tính, bình đẳng giới, nữ quyền, đồng tính; các vấn đề vè ô nhiễm môi

trường tự nhiên, ô nhiễm môi trường xã hội, nông thôn hóa thành thị, đời sống

xã hội đảo lộn; hay những chuyện về tham ô, sự tha hóa, tính vô nhân đạo của

con người và cả những hành trình tìm kiếm cái tôi bản ngã, tự sự cá nhân…

Yếu tố thời đại giúp tạo ra cách nhìn mới khác biệt về nghệ thuật thể hiện

thấy trong nghệ thuật sắp đặt như: nguyên vật liệu, chất liệu đa dạng, không

gian, thời gian, môi trường địa hình, sự tương tác, ranh giới giữa nghệ sĩ- tác

phẩm và người xem được xóa nhòa. Chính những đặc điểm ấy của nghệ thuật

sáp đặt đã đánh thức bản năng sáng tạo, khao khát tìm tòi phá vỡ lối mòn của

người nghệ sĩ, thúc đẩy nâng cao nhận thức xã hội trong bối cảnh công nghiệp

hóa hiện đại hóa và toàn cầu hóa.

Những đúc kết từ nghiên cứu đề tài, luận văn cho thấy mặt tích cực và

những giới hạn cần xác định của yếu tố thời đại để việc sáng tạo ra các tác phẩm

52

sắp đặt phù hợp nhất với đặc điểm văn hóa, xu hướng, tư tưởng, giúp nhìn nhận

thêm một cách thức mới trong loại hình nghệ thuật này. Luận văn mới chỉ giải

quyết trong giới hạn nghiên cứu, còn nhiều vấn đề xung quanh vấn đề đã được

mở ra; có thể xem xét và đi sâu hơn trong những nghiên cứu sau này, khám phá

ra nhiều khía cạnh hơn nữa trong nghệ thuật sắp đặt và nghệ thuật đương đại

Việt Nam.

53

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tài liệu tham khảo là các đầu sách

1. Bùi Thị Kim Hậu (chủ biên), Nguyễn Thọ Khang, Nguyễn Sỹ Liêm,

Nguyễn Thị Kim Loan (2016), Giáo trình lý luận về thời đại ngày nay và

phong trào cách mạng thế giới, Nxb Chính trị quốc gia.

2. Trần Huy Hinh (2010), Giáo trình nghệ thuật học, Nxb Giao thông vận tải.

3. Bùi Như Hương – Phạm Trung (2013), Nghệ thuật đương đại Việt Nam

1990-2010, Nxb Tri thức.

4. Bùi Như Hương – Trần Hậu Tuấn (2001), Hội họa mới Việt Nam thập kỷ

90, Nxb Mỹ thuật.

5. Đinh Gia Lê (2016), Tìm hiểu Nghệ thuật đương đại Việt Nam, Nxb Giáo

dục Việt Nam.

6. Lê Văn Lương- Lê Đình Lục- Lê Hồng Vân (2003), Mỹ học đại cương,

Nxb Giáo dục.

7. Nguyễn Quân (2005), Con mắt nhìn cái đẹp, Nxb Mỹ thuật.

8. Nguyễn Quân – Phan Cẩm Thượng (1989), Mỹ thuật của người Việt tư liệu

và bình luận, Nxb Mỹ thuật Hà Nội.

9. Đào Mai Trang (2014), Nghệ thuật và tài năng, Nxb Phụ nữ.

10. Đào Mai Trang (chủ biên), (2010), 12 nghệ sĩ mỹ thuật đương đại Việt

Nam, Nxb Thế giới.

11. Vũ Huy Thông (2012), Nghệ thuật sắp đặt trong liên hệ với một số yếu tố

thẩm mỹ truyền thống, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, Trường Đại

học Mỹ thuật Việt Nam – Viện Mỹ thuật.

12. Nguyễn Văn Huyên (1996) viết bằng tiếng Pháp, Văn minh Việt Nam, Đỗ

Trọng Quang dịch, Nxb Hội nhà văn.

13. Cynthia Freeland (2009), Thế mà là nghệ thuật ư?, Như Huy dịch, Nxb Tri thức.

54

14. David Piper (1997), Thưởng ngoạn hội họa, Lê Thanh Lộc dịch, Nxb Văn

hóa thông tin.

15. E.H. Gombrich, Câu chuyện nghệ thuật, tái bản lần thứ 15, Lê Sỹ Tuấn

dịch, Nxb Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh.

16. Laurie Schneider Adams (2006), Khám phá thế giới mỹ thuật, Trần Văn

Huân dịch, Nxb Mỹ thuật.

17. Marc Jimenez (2016), 50 câu hỏi mỹ học đương đại, Phạm Diệu Hương

dịch, Nxb Thế giới.

18. Xugan (2003), Nghệ Thuật sắp đặt, Nxb Mỹ thuật nhân dân Bắc Kinh,

Trung Quốc, Tư liệu Viện Mỹ thuật.

19. Kandinsky (2014), Về cái tinh thần trong nghệ thuật, dịch từ nguyên bản

tiếng Đức: Ngụy Hữu Trâm, Trần Vinh; dịch từ nguyên bản tiếng Anh:

Phạm Long, Nxb Mỹ thuật.

20. Vương Kim Tồn, Lý Trung Kiệt, Tiêu Phong (2009), Nhận thức về thời đại

và thế giới đương đại, Nguyễn Vinh Quang, tuyển chọn: Vũ Văn Hiền,

Nxb Giáo dục.

Tài liệu tham khảo là các bài trích tạp chí

21. Nxb Mỹ thuật (2008), Nghệ thuật Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa,

kỷ yếu Hội thảo khoa học.

22. Nxb Văn hóa thông tin (2008), Trước hết là giá trị con người, Tạp chí văn

hóa nghệ thuật

23. Nxb Thời đại (2010), Trò chuyện với họa sĩ.

24. Nội san Nghiên cứu mỹ thuật số 2 (2005) chuyên đề Hình thức và chất liệu

trong nghệ thuật đương đại.

25. Như Huy (2009), Khái niệm nghệ thuật Số 9 - Tr 50.53, Tạp trí Tia sáng.

26. Vũ Văn Hiền (2009), Nhận thức về thời đại ngày nay Số 11 – Tr 14-19, Lý

luận chính trị.

27. Nguyễn Khắc Mai (2009), Minh triết về nhân tài và thời thế Số 325.326 –

55

Tr 8-12, Tạp chí Xưa và Nay.

28. Thủy Vân (2014), Nghệ thuật sắp đặt có từ bao giờ? Nghệ thuật trình diễn

có xuất phát điểm như thế nào?, số 4- tr 102.104,VHNT.

29. Nghiêm Thị Thanh Nhã (2010), Nghệ thuật sắp đặt ở Việt Nam, Trường đại

học Văn hóa Hà Nội.

30. Nhã Nghiêm (2006), Nghệ thuật sắp đặt và nghệ thuật trình diễn ở Việt

Nam, Số 194. Tr 52.53.57, Toàn cảnh- Sự kiện- Dư luận.

31. Nguyễn Viết Thảo (2014), Quá trình nhận thức, đánh giá về thời đại và thế

giới từ năm 1986 đến nay Số 5 Tr 13-17, Lý luận chính trị.

32. Nguyễn Viết Thảo (2008), Thời đại như một phạm trù lịch sử Số 4 Tr 33-

37, Lý luận chính trị.

33. Mikhailov. A.V (2007), Về khái niệm thời đại Văn học Số 11 Tr 102-131,

Nghiên cứu Văn học.

Tài liệu tham khảo trang báo điện tử

34. Judith Colins (2011) “Nghệ thuật sắp đặt trong điêu khắc (p1,2,3)”, Phạm

Long dịch- Đào Châu Hải hiệu đính, soi.today tổng hợp.

35. Soi (2010), “Trương Tân: Trước kia tôi thấy rất cô dơn trong nghệ thuật”,

soi.com.vn.

36. Phan Cẩm Thượng (2016), “Nghệ thuật bản sắc văn hóa trong thời đại số”

http://ape.gov.vn/nghe-thuat-ban-sac-van-hoa-trong-thoi-dai-so-ds852.th

37. Lê Mỹ Ý (2010), “Nghệ thuật sắp đặt (installation) và tương lai của nó tại

Việt Nam”, http://www.chungta.com/nd/tu-lieu-tracuu/nghe-thuat-sap-dat-

installation-4.html

56

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT VIỆT NAM

LÊ BẢO NGỌC

YẾU TỐ THỜI ĐẠI TRONG NGHỆ THUẬT SẮP ĐẶT

Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ MĨ THUẬT

Chuyên ngành: Mỹ thuật tạo hình (Hội họa)

Mã số: 60210102

Khóa : 18 (2015 – 2017)

PHẦN PHỤ LỤC

Người hướng dẫn: TS Trang Thanh Hiền

Hà Nội - 2017

57

MỤC LỤC

PHẦN PHỤ LỤC ẢNH

Phụ lục 1: Một số tác phẩm sắp đặt chủ đề về giới…………………………….58

Phụ lục 2: Một số tác phẩm sắp đặt chủ đề về môi trường và đời sống xã hội...64

Phụ lục 3: Một số tác phẩm sắp đặt chủ đề về bản thể con người……………...75

Phụ lục 4: Tác phẩm sắp đặt trên thế giới được nhắc đến trong đề tài…….…78

58

PHỤ LỤC 1

MỘT SỐ TÁC PHẨM SẮP ĐẶT CHỦ ĐỀ VỀ GIỚI

1.1: Ly Hoàng Ly “Tháp mâm”, 2004- Nguồn ảnh: [3]

1.2: “Tháp mâm” (trích đoạn), 2004- Nguồn ảnh: [Việt báo PDA]

59

1.3: Ly Hoàng Ly “Bầu sữa”, 2004 - Nguồn ảnh: [10]

1.4: Nguyễn Thị Hoài Thơ “Giàn mướp”, 2012- Nguồn ảnh [Tailieu.vn]

60

1.5: Phạm Thu Thủy “Ngọt”, 2012 - Nguồn ảnh [Tailieu.vn]

1.6: Hồng Ngân “Chiến”, 2012- Nguồn ảnh [Tailieu.vn]

61

1.7: Phạm Hồng “Nở”, 2012- Nguồn ảnh [Tailieu.vn]

1.8: Hường By Nguyễn “Cổng vạn tuế”, 2012- Nguồn ảnh [Tailieu.vn]

62

1.9: Nguyễn Phương Linh “Dị ứng”, 2006- Nguồn ảnh [9]

1.10: Trương Tân “Vũ công”, 2005- Nguồn ảnh: [3]

63

1.11: Trương Tân “Đi vào giấc mộng”, 1999 – Nguồn ảnh: [3]

1.12: Bảo tàng Unstraigh và tổ chức phi chính phủ Việt Nam- Thụy Điển

“Những ngăn tủ”, 2015- Nguồn ảnh [soi.com]

64

PHỤ LỤC 2

MỘT SỐ TÁC PHẨM SẮP ĐẶT CHỦ ĐỀ VỀ MÔI TRƯỜNG

VÀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI

2.1: Nguyễn Mạnh Hùng “Đi chợ”, 2013- Nguồn ảnh [disigns.vn]

2.2: Nguyễn Mạnh Hùng, trong “Chiến lũy”, 2013- Nguồn ảnh [disigns.vn]

65

2.3: Nguyễn Mạnh Hùng, trong “Ta ở đây”, 2013- Nguồn ảnh [disigns.vn]

2.4: Nguyễn Mạnh Hùng “Somewhere out” 2016

Nguồn ảnh [Hanoi Grapevine]

66

2.5,2.6: Chi tiết tác phẩm “Thương thuyết”

2.7: Trần Trọng Linh “Thương thuyết”, 2012

Nguồn ảnh [trang Kinh tế - đô thị]

67

2.8: Đặng Thị Khuê “Đồng vọng”, 2007- Nguồn ảnh [vnexpress.net]

2.9: Trần Lương “Bên bờ đê sông Hồng”, 2001- Nguồn ảnh [3]

68

2.10: Trần Tuấn “Khối u”, 2010- Nguồn ảnh [Hanoi Grapevine]

2.11: Himiko Nguyễn và Trần Thu Hà “Nguyện ước”, 2010- Nguồn ảnh

[Hanoi Grapevine]

2.12: Vũ Hồng Ninh “Bùm Bùm”,2010- - Nguồn ảnh [Hanoi Grapevine]

69

2.13: Thế Sơn “Vinatree”, 2010- - Nguồn ảnh [Hanoi Grapevine]

2.14: Lê Thừa Tiến “Gió sông Hương”, 2002- Nguồn ảnh [3]

2.15: Nguyễn Thế Sơn “8m2”, 2014- Nguồn ảnh [soi.com]

70

2.16: Phạm Ngọc Dương “Lớp học phổ thông”, 2010- Nguồn ảnh [3]

2.17: Phạm Ngọc Dương “Đổi dạng”, 2010- Nguồn ảnh [3]

71

2.18: Phạm Ngọc Dương “Gia đình vàng”, 2009- Nguồn ảnh [3]

2.19: Phạm Ngọc Dương “Dưới kính lúp”, 2004- Nguồn ảnh [3]

72

2.20: Đinh Công Đạt “Học sinh nam”, 2006- Nguồn ảnh [3]

2.21: Bàng Nhất Linh “Hà Nội”, 2009- Nguồn ảnh [9]

73

2.22: Bàng Nhất Linh “Bước qua thềm phố”, 2009- Nguồn ảnh [9]

2.23: Bàng Nhất Linh “Phía trên là bầu trời” 2009- Nguồn ảnh

[Blog Trần Minh Anh]

74

2.24: Bàng Nhất Linh “Đô thị”, 2009- Nguồn ảnh

[Blog Trần Minh Anh]

2.25 2.26

2.27: Trương Tân “Cái Bỉm”, 2007- Nguồn ảnh [trang Talawas]

75

PHỤ LỤC 3

MỘT SỐ TÁC PHẨM SẮP ĐẶT CHỦ ĐỀ BẢN THỂ CON NGƯỜI

3.1: Trương Tân “Cánh chim di cư”, 2003- Nguồn ảnh: [3]

3.2: Trương Tân “Vũ công”, 2005- Nguồn ảnh: [3]

3.3: Trương Tân “Váy cưới”, 2002- Nguồn ảnh: [3]

76

3.4: Nguyễn Minh Thành “Công dân hạnh phúc”. 2006 – Nguồn ảnh: [3]

3.5: Nguyễn Minh Thành “Xin hãy tặng tôi một đồ vật”, 2005, Nguồn ảnh: [3]

3.6: Nguyễn Minh Thành “Đồng lúa”, 1999 Nguồn ảnh: [3]

77

3.7: Nguyễn Minh Thành “Một con đường”, 1999 – Nguồn ảnh: [3]

3.8: Nguyễn Minh Thành “Bữa tiệc”, 2000 – Nguồn ảnh: [3]

78

PHỤ LỤC 4

TÁC PHẨM SẮP ĐẶT TRÊN THẾ GIỚI ĐƯỢC NHẮC ĐẾN TRONG ĐỀ

TÀI

2.36: Marcel Duchamp “Bicycle wheel”

Nguồn ảnh: internet

79

2.37: Marcel Duchamp “Fountain”

Nguồn ảnh: internet